info voor patiënten en familie
hoofd, hals en zenuwstelsel
Behandelprogramma
Het behandelprogramma van de afdeling Angst- en Stemmingsstoornissen bestaat uit verschillende delen, die samen een geheel vormen. Om de behandeling zo effectief mogelijk te maken, is het aangewezen dat je aan alle onderdelen deelneemt. Net de combinatie van de verschillende therapievormen vormt een meerwaarde. De behandeling gaat uit van een cognitief gedragstherapeutische visie: de werkzaamheid van deze aanpak bij angst- en stemmingsstoornissen is immers wetenschappelijk aangetoond. Het behandelprogramma is opgebouwd rond twee groepen: de A-groep (activatiegroep), waarin je terecht komt bij opname de T-groep (therapiegroep), waarin alle therapeutische onderdelen aan bod komen Elke week bespreken we alle deelnemers aan de activatiegroep (behandelgroep A) in team. In samenspraak met jou stippelen we de verdere aanpak uit. Voor de deelnemers aan de therapiegroep (behandelgroep T) gebeurt dit om de twee weken. De spreiding van de activiteiten over de week vind je in onze programma-overzichten. Hieronder vind je een opsomming van alle programma-onderdelen, met een korte toelichting.
02. Behandelprogramma ACT (module) ACT staat voor Acceptance en Commitment Therapy. Het is een op evidentie gebaseerde groepsinterventie, waarbij patiënten wordt aangeleerd om een meer accepterende houding ten aanzien van hun klachten aan te nemen, vanuit de idee dat voor sommige problemen geen oplossing voorhanden is. Hierbij bekijken we hoe gedrag niet langer hoeft gestuurd te worden door negatieve gedachten en gevoelens. Het doel van deze module is om patiënten meer inzicht te geven in de belangrijke waarden en doelstellingen die ze willen nastreven in hun leven.
Activatieatelier (AA) Voor de A-groep is het activatieatelier een belangrijk onderdeel van het behandelprogramma. Deze therapie helpt om structuur in de dag te brengen, biedt je positieve gebeurtenissen en zorgt voor gedragsactivatie. Deze therapie is zeer sterk individueel gericht en omvat een aantal grote domeinen: Structuratie en activatie: met als belangrijkste mogelijkheden werken met potlood, werken met houtskool, aquarel, kalligrafie, handwerk, powertex… Introspectief werk: bijvoorbeeld collages, chronologisch levensverhaal, ocairs Cognitief, motorisch en sensorisch werk: lotca batterij, abalone, geometric, structuro, color cards, emotion cards… Activiteiten die de interactie stimuleren: gezelschapsspelen, lets talk cards, groepswerken… De ergotherapie kan steeds afgewisseld worden met een tweede activiteit zoals sport en spel, fitness, zwemmen,…
Actief bewegen Het is wetenschappelijk aangetoond dat regelmatig bewegen helpt om depressieve en/of angstgevoelens te verminderen. Anderzijds weten we dat heel wat factoren je tijdens een depressie of bij een angststoornis belemmeren om in beweging te komen (lichamelijke klachten, weinig energie, weinig zelfvertrouwen…). Elke week organiseren we onder leiding van de dans- en bewegingstherapeut een bewegingssessie in groep. Zo kan je aan den lijve ondervinden dat bewegen in groep je een goed gevoel kan geven, piekeren kan doen stoppen, ervoor kan zorgen dat je plezier beleeft. Het kan je ook helpen om te ontspannen, om eens wat stoom af te laten, om te werken aan lichaamsbewustwording of sociale vaardigheden. Deze sessie vindt plaats in de grote sportzaal van K7. We vertrekken samen en verzamelen aan de ruimte voor psychomotorische therapie. Makkelijke kledij is aangeraden.
.
B E HA N DELPR OGR AMMA
01. Inleiding
3
Beweging
Creatieve therapie
Ontspanning is de belangrijkste doelstelling van deze therapievorm. Naast het verbeteren van de lichamelijke conditie willen we voornamelijk samen plezier beleven door te sporten. Daarnaast kan je in dit programmaonderdeel op zoek gaan naar de eigen lichamelijkheid, de eigen grenzen verkennen én verleggen. Verder proberen we te komen tot activatie, waarbij we uiteraard rekening houden met ieders mogelijkheden. Dit alles vindt plaats in de sportzaal of buiten en wordt begeleid door een verpleegkundige. Sportkledij is gewenst.
Creatieve therapie is een non-verbale therapie (en verloopt dus niet via gesprekken). Soms kan je vlot over je problemen praten, soms is het moeilijk en niet vanzelfsprekend om de (juiste) woorden te vinden om uit te drukken wat je denkt en voelt. Bij de creatieve therapie gebruiken we verscheidene werkvormen om vanuit jezelf vorm te geven aan je eigen persoon en om andere uitingsvormen te leren gebruiken: bv. poëzie, beelden, verhalen vertellen en maken… Je ontdekt ook ongekende facetten van jezelf in kleuren, vormen, beelden en klanken. We creëren een veilige context en werken zowel met individuele als met groepsopdrachten. We hebben onder andere oog voor de eigen persoon, groepsfunctioneren, rolexploratie, exploreren van emoties en gedrag, zonder dat dit gevolgen hoeft te hebben voor de realiteit van het dagelijks leven. Deze sessies zijn bedoeld voor mensen die het C-programma volgen en vinden plaats in het dramatherapielokaal.
In het ziekenhuis beschikken we zelf over een aantal fitnesstoestellen. Fitness zit voor een stuk vast in het programma, maar ook na het programma (bijvoorbeeld ’s avond of over de middag) kunnen deze toestellen gebruikt worden (als ze niet in gebruik zijn voor andere therapieën). Zwemmen is een specifieke vorm van actief bewegen, waarbij de nadruk automatisch gaat liggen op ontspanning, lichaamsbewustwording en activatie. Op maandag (A-groep) en donderdag (T-groep) heb je de mogelijkheid om te gaan zwemmen. De A-groep doet dit onder begeleiding van verpleegkundigen, de T-groep doet dit zelfstandig. Verder verwijzen we je ook door naar de vele mogelijkheden in de Gentse regio (externe zwembaden: Van Eyck, het Strop, Merelbeke). Ook jouw voorstellen worden met plezier onthaald.
Bewust bewegen Tijdens deze sessie komen we letterlijk en figuurlijk ‘in beweging’. Onder leiding van de psychomotorisch therapeut gaan we aan de slag met bewegingsopdrachten. Het doen en de ervaring staan daarbij centraal. Zo krijg je de kans om stil te staan bij de eigen manier van voelen, denken en handelen en kan je oefenen om het eens anders aan te pakken dan je gewoon bent. We kunnen o.a. werken rond lichaamsbewustwording, uiten van emoties, grenzen aangeven, geheugen en concentratie, sociale vaardigheden, (zelf)vertrouwen enz. We werken volgens de principes die tijdens de cursus (zie verder) aan bod komen. Eenzelfde sessie kan bij verschillende mensen een ander doel of effect hebben. Na de opdracht volgt een nabespreking waarin dit aan bod kan komen. Deze sessie is voorbehouden voor mensen die in de C-groep zitten en vindt plaats in de ruimte voor psychomotorische therapie. Makkelijke kledij is aangeraden. Op jouw vraag of op vraag van het team kan extra individuele psychomotorische therapie opgestart worden om verder te werken rond een bepaald thema.
Cursus De groepscursus “Je Kan Anders” vindt twee maal per week plaats. We staan stil bij wat je zelf kan doen aan de depressieve en/of angstklachten. Bij de cursus hoort een werkboek waarin ook huiswerkopdrachten zijn opgenomen. Actief oefenen tussen de sessies door heeft zeker een sterker effect dan alleen aan de cursus deelnemen. Kan je niet aan een bijeenkomst deelnemen, geef dan een seintje via de verpleging. De cursus bestaat uit: Anders leren doen: het inplannen en uitvoeren van activiteiten die voorheen nuttig, leuk of waardevol waren, bevordert het herstel. We staan uiteraard ook stil bij de hinderpalen die het voor jou moeilijk maken om plannen in actie om te zetten. Anders leren denken: onze gedachten hebben een sterke invloed op ons gevoel en ons gedrag en viceversa. Tijdens dit onderdeel bekijken we hoe je niet-helpende gedachten minder invloedrijk kan maken. Piekeren: een module die patiënten handvatten aanreikt om anders om te gaan met piekergedrag. Deze module komt enkel aan bod als er voldoende interesse is uit de groep. Geluk is een werkwoord: vertrekkende vanuit het onderzoek van de positieve psychologie, gaan we na hoe je actie kan ondernemen om je levenskwaliteit op te drijven. De psycholoog van je leefeenheid begeleidt de sessies
B E HA N DELPR OGR AMMA
Diverse activiteiten komen aan bod zoals badminton, joggen, wandelen, korfbal, voetbal, petanque… Ook zwemmen en fitness behoren tot de mogelijkheden.
5
Comet (module)
Dramatherapie spelplezier
De comettherapie staat voor Competitieve Memory Training. Dit is een op evidentie gebaseerde groepsinterventie, waarbij je je traint om positieve, ego-versterkende herinneringen op te roepen om op die manier een tegengewicht te geven aan de hoofdzakelijk negatieve herinneringen die meestal volgen in het spoor van stemmingsproblematiek of angst.
Dramatherapie is een handelings- en ervaringsgerichte vorm van creatieve therapie. Het woord ‘drama’ is afkomstig van het Grieks en betekent letterlijk ‘doen of handelen’. Uit het hoofd, in het doen, is dan ook een belangrijk vertrekpunt bij deze therapie. Bij een sessie vertrekken we samen vanuit een zéér belangrijke doelstelling, namelijk (opnieuw) plezier kunnen en durven beleven, en al doende het positieve effect hiervan ervaren. Aan de hand van allerhande spelsituaties doe je (nieuwe) ervaringen op, waarbij er ruimte ontstaat om je eigen ‘ik’ te ontplooien en te experimenteren met andere therapeutische doelen, zoals het bevorderen van spontaniteit en het vergroten van flexibiliteit, sociaal contact maken, in interactie durven treden in groep, piekerstop, vertrouwen in jezelf opbouwen, spelplezier… Dit gebeurt steeds binnen een veilige context en onder begeleiding van de dramatherapeute. Elke sessie vindt plaats in dezelfde therapieruimte. Zo raak je vertrouwd met de plaats waar je jezelf kan en mag ontplooien. Aan deze sessies mag je deelnemen als je het B- of C-programma volgt. Op indicatie van het team en/of op jouw vraag kan extra individuele dramatherapie opgestart worden bij een specifieke hulpvraag.
‘Het beeld van de boom’ wordt in dit educatief pakket gebruikt als metafoor voor het algemeen goed functioneren van de persoon in kwestie. Hierbij gaan we uit van de stelling dat je moet beschikken over een stevig en voldoende vertakt wortelgestel om een gezonde boom te kweken met een mooie kruin. Dit betekent dat de boom een brede vertakking heeft met gezonde bladeren. Via deze metafoor zetten we de persoonlijke toestand van de patiënt op papier en wijzen we de persoon erop dat de zaken die fout lopen in het psychisch functioneren (kruin) een rechtstreeks gevolg zijn van een onvoldoende onderbouwde basis (wortels) en omgekeerd. Naast de wederzijdse invloeden van wortels en kruin bekijken we ook de externe factoren zoals levenservaringen of middelenafhankelijkheid. Deze kunnen vergeleken worden met hevig onweer. Concreet: bij een plotse familiale verlieservaring (levenservaring) in combinatie met reeds bestaande stemmingslabiliteit of lichamelijke verwaarlozing, is het goed mogelijk dat de patiënt onderuit gaat (ontwortelde boom). Het is de bedoeling om de patiënten duidelijk te maken dat we niet enkel aan de kruin moeten werken (bv. medicamenteuze stemmingsstabilisatie) maar dat we ook de wortels moeten verstevigen (bv. gezond eten, goed slapen, voldoende sociale omkadering…).
Dramatherapie interactiegroep In deze groepssessies verkennen we ons eigen en elkaars interactiepatroon. We gaan onder andere op zoek naar onze eigen grenzen, sociale vaardigheden/interacties, leren ons bewust worden van ons eigen gedragsrepertoire en het uitbreiden, leren vertrouwen in onszelf en de ander opbouwen en onze emotionele draagkracht versterken. Dit doen we onder andere aan de hand van symbolisch spel, improvisatie, rollenspel, fictief en/of realistisch scènespel. De spelervaring geeft inzicht, ondersteuning en houvast om (gedrags)verandering te brengen in het dagelijks leven. De sessies zijn bedoeld voor mensen die het C-programma volgen en vinden telkens plaats in het dramatherapielokaal. Op indicatie vanuit het team en/of op jouw vraag kan extra individuele dramatherapie opgestart worden bij een specifieke hulpvraag.
Familiewerking We vinden het belangrijk om je familieleden te betrekken bij de behandeling. Tijdens de eerste week word je uitgenodigd door een van onze systeemtherapeuten. Dit biedt de kans om samen met je partner en/of kinderen of andere vertrouwenspersonen stil te staan rond de betekenis van de opname. Op indicatie is intensievere relatietherapie mogelijk. Bij aanvang van de exitfase volgt een tweede gesprek. Daarnaast bieden wij maandelijks een infosessie aan voor familieleden rond een specifiek thema: angst, depressie, of de betekenis van een opname voor familieleden. Meer info vind je in onze specifieke brochure. Je kan ook deelnemen aan onze Multi Family Therapy (MFT). Deze groepstherapie (bestaande uit 8 sessies) wil vooral de sterktes binnen het gezin stimuleren. Meer info vind je in onze specifieke brochure.
Hervalpreventie (module) Hervalpreventie is een op evidentie gebaseerde groepsinterventie, opgestart vanuit de observatie en vele wetenschappelijke onderzoeken die aantonen dat de kans op herval na een eerste (en/of meer) depressieve- of- angstepisode(n) groot is. Dit is zeker het geval wanneer vroegtijdig met medicatie/behandeling wordt gestopt of er onvoldoende nazorg is voorzien. We gaan gezamenlijk aan de slag om een terugval te voorkomen. Een belangrijke doelstelling hierbij is om meer inzicht te krijgen in eigen risicosituaties en het probleemoplossend vermogen vergroten. Tot slot wordt nagedacht over mogelijke nazorg en op welke manier ook de mensen uit jouw directe omgeving betrokken kunnen worden bij dit proces.
B E HA N DELPR OGR AMMA
De boom
7
Tijdens de opname krijg je een verpleegkundige toegewezen die je wat nauwer zal opvolgen. Deze persoon fungeert als je persoonlijke coach en centraal aanspreekpunt. Dit betekent dat je minstens een maal per week een gesprek aangeboden krijgt om het verloop van de opname te evalueren en om mogelijke problemen/moeilijkheden bespreekbaar te maken. Deze verpleegkundige zal je ook vertegenwoordigen tijdens de stafvergadering, dus specifieke vragen voor het team kan je aan hem/haar doorgeven. In afwezigheid van je I.B. kan je uiteraard ook bij de andere teamleden terecht met je vragen en bezorgdheden.
Individuele gesprekken met de psycholoog Op indicatie en als je dat zelf wenst, kan je een maal per week een gesprek hebben met de psycholoog van je leefeenheid. In de gesprekken wordt, na een exploratiefase, nagegaan hoe de klachten blijven voortbestaan en op welke factoren je zelf vat kan hebben. De psychologen zijn geschoold in de gedragstherapie. Partners zijn in principe altijd welkom, maar gelieve dat eerst te bespreken met de behandelend psycholoog. Na je opname is het vaak aangewezen dat je verder psychologisch wordt opgevolgd. De psycholoog zal samen met jou op zoek gaan naar geschikte psychotherapeutische nazorg.
Individuele gesprekken met de arts Per week vindt er minimaal één gesprek plaats met jouw behandeld arts. Op woensdag (leefeenheid 1) of vrijdag (leefeenheid 2) krijg je ook de kans om vragen te stellen en mee te denken over het verder traject op de kamertoer. Voor de A-groep is dit wekelijks, voor de T-groep om de twee weken. Via een PSV-gesprek wordt ook de familie betrokken bij de opname. Tijdens de opname zal je zelf uitgenodigd worden om samen met familie, partner of andere vertrouwenspersonen het verdere traject te bespreken.
Kooktherapie De kooksessies bestaan uit drie delen. Tijdens de kookvoorbereiding wordt in groep besproken welke maaltijd de deelnemers willen klaarmaken. Er wordt een menu opgesteld, recepten opgezocht, een ingrediëntenlijst gemaakt, taken verdeeld. De deelnemers doen de boodschappen. In dezelfde week vindt dan uiteindelijk de effectieve kooksessie plaats. De kooktherapie heeft
niet alleen als doel om een lekkere maaltijd klaar te maken maar ook planmatig en organisatorisch te leren werken. Het is dus niet enkel de maaltijd die van belang is, maar ook het proces dat tot het resultaat leidt. Samenwerking is dan ook onontbeerlijk. Ook samen eten zien we als een erg waardevol gegeven.
Levenskwaliteit/ psycho-educatie Kwaliteit van leven is een begrip dat vele ladingen dekt en dat bijgevolg erg subjectief is. De mate waarin iemand zijn of haar leven als kwaliteitsvol ervaart, hangt dan ook af van tal van factoren. Één ding staat echter vast: ‘gelukkig zijn’ is geen permanent, maar een veranderlijk gegeven! Deze therapiesessie heeft drie doelstellingen. Ten eerste vinden we het belangrijk dat mensen even afstand kunnen nemen van hun huidige, niet altijd even comfortabele gemoedstoestand. Op zoek gaan naar prettige ervaringen uit het verleden, aangename dromen voor de toekomst, enz. kunnen hiertoe bijdragen. Ten tweede kan bij ‘levenskwaliteit’ ontspanning voorop staan. Bepaalde programmaonderdelen kunnen van sommigen een grote inspanning vergen. Om een goede balans te creëren lijkt het ons dan ook noodzakelijk om ook positieve aspecten van het leven te belichten én te ervaren. Ten derde vinden we actieve participatie belangrijk. In deze sessie willen we je dan ook de kans geven om positieve ervaringen te delen met anderen: een hobby, een reiservaring, muziek waarvan je geniet, literatuur die beklijft… ’Levenskwaliteit’ is dan ook een forum om persoonlijke interesses aan bod te laten komen en op die manier anderen te inspireren. De inhoud van de sessies kan dus zeer divers zijn. Naast eerder genoemde onderwerpen is het best mogelijk om samen te quizzen, een gezelschapsspel te spelen, actuele thema’s te bespreken, enz. De psycho-educatiesessie vindt wekelijks plaats en wordt afwisselend gegeven door verschillende teamleden. Die geven, elk vanuit hun eigen discipline, informatie over een bepaald onderwerp. Het doel van de psycho-educatie is dat je een beter inzicht krijgt in je klachten, de gevolgen en de behandeling. Onderwerpen die alvast aan bod komen: angst en angststoornissen, depressie en de werking van het brein, slaap, communicatie, hervalpreventie, non-verbale therapie, werking van de sociale dienst, rouw, territorium, opgenomen zijn en de invloed op je relatie, stress, doelen, waarden en zingeving. Een keer om de twee maanden wordt ook een namiddaglezing georganiseerd voor familieleden en andere geïnteresseerden. Een arts en een psycholoog geven dan informatie over (afwisselend) angst of depressie. De exacte data hangen uit aan de verpleegpost. Deelname is gratis maar inschrijven is wel nodig.
B E HA N DELPR OGR AMMA
Individuele gesprekken met de I.B. (individuele begeleider)
9
Patiëntenraad
Weekendevaluatie
De patiëntenraad vindt elke vrijdagmiddag plaats van 12u45 tot 13u15. Het doel ervan is om met de groep stil te staan bij de afgelopen week: hoe is de sfeer in de groep, hoe is het programma verlopen, zijn er zaken bijgebleven, enz. Ook is er ruimte voor mededelingen zowel van de groep naar het behandeld team als omgekeerd. Als laatste wordt de taakverdeling voor de volgende week besproken. Voor leefeenheid 1 vindt de patiëntenraad plaats in de vergaderzaal, voor leefeenheid twee in de ergoruimte.
Vergelijkbaar met de weekendplanning vindt ook een weekendevaluatie plaats. De bedoeling is om nauwgezet te reflecteren over het voorbije weekend. Verliep het weekend zoals vooraf gepland? Wat heb je als positief ervaren? Wat liep moeizaam? Aan de hand van zulke vragen trachten we te komen tot een chronologisch en gestructureerd verhaal. Naar elkaar luisteren is hierbij dan ook essentieel. De weekendbespreking kan bijgevolg worden gebruikt als ondersteuningsmoment om je weekend te evalueren. Tijdens de weekendbespreking staan we ook stil bij de komende week. Zo kunnen we mogelijke obstakels tijdig herkennen en werkpunten formuleren.
Relaxatie (module) Tijdens de relaxatie kan je leren omgaan met spanning, wat een erg belangrijke vaardigheid is in het leven. Je leert er zowel lichamelijk als geestelijk te ontspannen. Dat kan je helpen om stress aan te pakken, als je opdrachten moet uitvoeren die je angst aanjagen. Het kan deugd doen om te ervaren dat je lichaam ook een bron van een goed gevoel kan zijn. Wekelijks wisselen verschillende technieken elkaar af. De relaxatie wordt gegeven door een psycholoog of psychomotorisch therapeut en vindt plaats in de ruimte voor psychomotorische therapie. Relaxatie is een module en wordt op indicatie bijgewoond.
Sociale vaardigheidstraining Deze cursus leert je om op een gepaste manier voor jezelf te durven opkomen. Aan de hand van interactieve sessies worden specifieke situaties onder de loep genomen en via rollenspelen worden concrete vaardigheden rond assertiviteit eigengemaakt
Weekendplanning Het hoofddoel is hier om je weekend zinvol te leren plannen. Daarnaast analyseren we de afgelopen week. We gebruiken hiervoor een korte vragenlijst die individueel wordt ingevuld. Voor de patiënten van de T-groep wordt dit vervolgens in groep besproken. Patiënten van de A-groep krijgen hun weekendbespreking individueel. Het is zeker niet de bedoeling om de meest sombere gedachten en gevoelens die je ervaart in groep te uiten. Door naar elkaar te luisteren kunnen evenwel ideeën worden opgedaan en uitgewisseld. Tijdens de weekendplanning tracht je dus je weekend zo concreet mogelijk te structureren en te streven naar een gedegen daginvulling. Zowel huishoudelijke taken als administratieve taken kunnen aan bod komen, maar vrijetijdsbesteding en het aangaan van sociale contacten zijn zeker niet te verwaarlozen.
De socioculturele activiteit bestaat uit twee onderdelen: de voorbereiding op dinsdag en de uiteindelijke activiteit op vrijdag. Tijdens de voorbereiding proberen we met de groep tot een compromis te komen over de kostprijs, de organisatie en de activiteit. Hier is het belangrijk om te luisteren naar elkaars voorstellen en argumenten. Aan de uitstap op vrijdag kunnen individuele doelstellingen gekoppeld worden die je kan bespreken met je I.B. Na de activiteit volgt een korte evaluatie over het verloop en de inhoud van de activiteit, persoonlijke ervaringen, en mogelijke doelstellingen voor de volgende week. Voor de A-groep wordt de uitstap begeleid door verpleegkundigen, de T-groep doet dit zelfstandig.
B E HA N DELPR OGR AMMA
(Socioculturele) activiteit/ uitstap
11
v.u.: Eric Mortier, afgevaardigd bestuurder UZ Gent, De Pintelaan 185, 9000 Gent MODULO.be 118979 - Augustus 2015 - versie 3 (655)
Afdeling Angst- en Stemmingsstoornissen Universitaire Dienst Psychiatrie Tel. leefeenheid 1: 09 332 43 21 Tel. leefeenheid 2: 09 332 43 39
[email protected] Deze brochure werd enkel ontwikkeld voor gebruik binnen het UZ Gent. Alle rechten voorbehouden.Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het UZ Gent.
UZ Gent Postadres De Pintelaan 185 Toegang C. Heymanslaan B 9000 Gent T: +32 (0)9 332 21 11
[email protected] www.uzgent.be volg ons op
