10 ha
l I
103 ha
I
I
I
I
dH >25m
y 3 0 ha
I
I
I
I
l
I
6mm
512mm r,,m
I
I
I
I
I
I
I
I
dn 5-25 m dH < 5 m cascsde
I
I I
persleiding
I I
i' I
Sinds 1991volgen rlooi- en waterbeheerders een tweesporenbeleid om de kwaliteit n n het oppervlaktewater te verbeteren. Enerzijds werken zij via het ernissiespoor aan het reduceren van de vuiluitworp uit rioolstelsels tot het niveauvan de barisinspanning. Aan de andere kant wordt vla het waterkwaiiieit%poor getracht de negatieve effecten n n restlozingenop de waterkwaliteit terug te brengen tot een acceptabel niveau. Voor het uitvoeren van beide sparen hebben rimi- en waterbcheerders een w l a aan maatregelen tot hun beschikking. m e diversiteit werkt In de hand dat men nnwege een mogelijk gebrek aan overzicht en inzicht - te snel kiert voor een bepaaldeoplorsingrrichting. Het ukverken van een oplossingsrlchtingbrengt mak veel werk met zich mee. Hierdoor is de m g terug moeilijk en bestaat de kans op teleurrtelllng achteraf: welildit was een andere maatregel of combinatien n maatregeientoch betw geweest1
-
De op de bijgevoegde CD-rom gepresenteerde maatregelenmatrix is een instrument waarmee waterbeheerders en gemeenten binnen het emlssie- en waterkwaliteItsspoor eífectieve maatregelen kunnen selecteren. De maatregelenmatrix biedt een overzicht van een groot aantal maatregelen (incluslddete verwachten &ecten),alsmedeeen selectiemethodenn deze maatregelenworeen specifiekelocatie.Voorai in deeerstefaw bij het afwegen n n maatregelen,het Inschattenvan effecten en het zoeken naar alternatieven wrmt de matrix een uitstekend hulpmiddel.
-
Utrechtfebruari 2002 De directeur van de STOWA, Ir. J.M.J. Leenen
-
Maatregelenmatrix emissie-/ waterkwaliteitsspoor DcMutrrgelenmatrixemIrrielwaterkwaliteitsspooriseen instrumentwaarmeeriool-en waterbeheerders heel eenvoudigemissie- en waterkwaiiteitsmaarrgeienkunnensele~tcren voor door henzelf opgegeven situaties. Dematrixgedteen omricht van allemogelijke maatregelendie men kan nemen binnendetwee sporen. DetoelicMlngbljde matrixgedt informatie owr het effect, de toepasbaarheiden de kostenvan de afzandeilijk maatregelen. Hierdoor krijgen gebruikers van de matrix meer inzicht in het milleurendement van iederemaatregel. kemir In deze handleiding kunt u kzen wat de maatregelenmatrixprecies inhoudt, hoe hij we& en wat u er mee kuntdmn. Bovendienillustreerteen uitgewerktvoorbeeld het gebruik.Tot slot t& u onder het kopje Maatregelnul een legenda aan. Deze geeiì weer welke informatie u per maatregel krijgi.en hoe het eííeci van een maatregel wordt beoordeeld. Gebruikenhandleidingen achtergmnddo~urnent Demaatrrgelenmatr~~ hebhen we uitgebrachtopdebljgelmrdeCD-rom.Via dezeCDrom vindt u snel en gemakkelijk uw weg in de grote hoewelheld informatie en kunt u eenvoudig maatregelen met eikaar wigelijken. Als u op een selectieformulier uw stelsel- en locatiespecifieke kenmerken invult. selecteert de matrix vwr u automatisch de meest effectieve maatregelen. Voonkrt u aan de slaggaat
De groteverscheidenheidaan lokale situaties kan een algemeen instrument als de maatrrgelenmatrlxonmogelijkgeheelafdekken.Het hodtgeen betoogdat de uiteindelijkekeuze n n de maatregelen nog altijd door de water- enlof rimlkharder moet worden gemaakt. rekeninghoudendmet de lokale problematiekm (on)mogelijkMen.De matrlxls nadrukkelijk bedoeld als hulpmiddel bij de eerste selectie en prioiiterlngvan maatregelen. HiJpa* In hei doorlopen van het emirsie- en waterkwaliteitsspoor zoals weergegwen in Rguur r. Meermaals zal warden verwezen naar de inzet van modellen of andere hulpmiddelenom de keuzevande maatregelente onderbouwen.
OwnIcht van de moatfegelen
Bij heiafbakenenvan de matrixhebbenweeenonderrcheidgemaalttturunmaatregelen aan het rioolsysteem (emissiespoor). maatregelen aan hei stedelijk watersysteem (waterkaiiteitsspoor) en maatregelen aan beide systemen. De maatregelen aan hei rioolsysteem beperken zich tot maatregelen die bijdragenaan de reductie van devuilemlsiie. De maatregelen aan het watersysteem beperken zich bi maatregelen die bijdragen aan hei wegnemen van knelpunten in hei oppewlaktewater. Wiveringstfchnlsche maatregelen zijn buiten beschouwing gelaten. De maatregelen die zijn opgenomen en URgewerki in de maatregelenmatrix.staan In tabel i. SUndeIing von kennis De maatregelenmatrixis een hulpmiddelbij hei zoeken naar verbeteringsmaatregelen In hei riwi- enlof rtedelljk watenyrteem. De kracht van de matrix ligt in de bundelingvan kennis op hei gebied van rioleringen stedelijk water. Hierdoor wordt duldeiljk in hoeverre maatregelen die leiden tot minder vuilemisrie, tevens bijdragen aan verbeterhg van de waterkwalltelt In de maatregelenmatrixvormtde externe overstort hei centrale Ijkpunt. Dlt houdt in dat hei effect van alle genoemde maatregelen wordt beoordeeldten opzlchtenn de externe overstort. Andere bronnen die lozen op het oppewlaklcwatersysteem, laten we bulten bewhouwing.Het verbeterd gemengd en verbeterd gescheiden rloolstelul worden m n eens bulten beschouwing gelaten. omdat deze systemen reeds voldoen aan de basisinspanning(emlsslespaor).
Maatregelenfioolsysteem -Afkoppelenvan Injecties -Afleiden hemelwater naar oppervlaktewater -Bergingsbenuttingvia Reallime Control (RTC) Cascaderen -Centraleopen buffer -&&en van dakgoten - Inflltratievan hemelwafer -Kwetsbare locatles ontzien vla RTC -Ombouw naar verbeterd gescheiden stelsel -Opheffen directe vuilwaterlozingen -0psporenlverhelpenvan foutaanrluitlnpn - Overstortbtmallng -Plaatsen M n vuil-lolieafscheiden - Randvoorzieningen Retentievoorzieningen -Schelden van vuilstromen - Straaiwgen -Sturen op verschil in vuilwncentratle -Stuwen -Verbeteren vuilafmerrtructuur -Vergroten bergingslnhoud -Vergroten hydraulischeafvoeropaciteit -Verhogen pompovercapaclten -Verlagen Indagpeil Verplaatsen/wijzigen/oph&n van loringrpunten
-
-
-
MaatregelenstedeI~kWoteISyrteern -Actief blologiwh beheer -Baggeren -Beluchten Dwrspoelen -Flexibel peilbeheer
-
HerMricMlng -Natuurlijke zuhrering - Recirculatie - Retentlm>onleninpn -Schelden van vullstmrnen -Sedimentatiew n w -sturing watetstronen -Verdieping en wrgrotlng watervolume -Vergrotenopen wateroppervlak
- Verplaahefi/wlfiigen/oph&n van lozlngspunten
De opzet en inhoud van de maatregelenmatrix Aan de binnendjde van de voorkant van de brochure is een papieren versie van de maatregelenmatrix opgenomen. Deze versie vormt de ruggengraat van de matrix zoals deze in vertaalde en gebruiksvriendelijkevorm is opgenomen op de bijgeleverde CDrom. De structuur van de papieren matrtx ziet er als volgt uit.op de y-as staan alle mogelijk te nemen maatregelen.op de x-as staan de locatiespecifiekekenmerken en knelpuntenvan het riool- en stedelijk watersysteem. Als knelpunt voor het rioolsysteemgeldt een te hoge willast Voor het stedelijk watersysteem is het knelpunt afhankelijk van de locatie. De gebruiker van de matrix moet het knelpunt in dit geval zelfselecteren. Per x y combinatie is een gradatie mogelijk in het effect van de maatregel op het (gedeeitelijk) wegnemen van het knelpunt.Dit wordt weergegeven in devorm van gekieurdevakjes. Een gmen vakje betekent dat de maatregel een positief effect heeft,een rood vakje betekent dat de maatregel geen of zelfs een negatief effect heeit. Maatregelen die een mogelijk positief effect hebben. worden aangeduid met een oranje kleur. Uiteraard zijn er ook combinaties van maatregelen en kenmerken die geen verband met elkaar houden. Hiervan zijn de vakjes wit gelaten. De beoordeling van de mogelijke effecten berusi op expert judgement. De kleuren van de papieren matrix op de flap komen om technische redenen niet overeen met de kleuren op de CD-rom. Voor het terugdringen van devuiluitworp (het emissiespoor) bepalen tien riolerlngsspecifieke kenmerken deeffectlvitelt van een maatregel. Dit zijn. -aard van de bebouwing
- gebiedsgrootte - terreinhelling
-type afvalwatersysteem -gemiddelde berging -type rioolsysteem
- vuiltechnisch functioneren
- lozingspunten -ontkoppeld verhard oppewlak
- inflltratiecapaclteit
Voor het verbeieren van de waterkwaliii (het waterl<waliteltsspoor)worden de syrtcemkenmerken gerangwhlktnaar: -h& type oppervlaktewater (klein, middelgrwt dgmot) -h& type stroming(stagnant,stagnantldwspoelbaardstmmend) Verder kunnen één of meerdere knelpuntenopíreden in de waterúwaliteii. Deze zijn geordend naar de korte en lange termijn: korie termijn - zuurstofhuishouding -acute toxiciteit -volksgezondheid
longe termijn -eutrofiëring -vemntrelnigde waterbodem -kansen vmrwaterplanten - Meving De kwantificeringvan de kenmerken en knelpuntenen een toelichtingop de systematiek
is opgenomen in de handleidlngop de CD-rom. Als u de kenmerken en knelpunten invult op hei sekctiefarmulier,~lecteertde matrix automatischde efíectleve maatregelen. Wet is het multoat? Vwrelke maatregelwordteensystematischebeschrijvinggegeven van deeffectivlteit,van aandachtspunten en afwegingen, duurzaamheid, betrouwbaarheiden wmbinatiemogelijkheden Dit gebeurt in tabelvorm. De legenda (maatregel nul) aan het eind van d u c handleldingge& een toelichting op de Inhoudvan de te raadplegen tabellen.
Het gebruik van de maatregelenmatrix In deze ultleg over het gebruik van de maatregelenmatrix,gaan we un van de in de brochure opgenomen CD-rom. De volgende stappcnworden berrhreven: i.Installeer de CD-rom. a. Bepaalde syrtmnspeciíieke kenmerken en knelpunten. 3. Vul de kenmerken in. 4. Selecteer de maatregel(en) behorend bil de opgegeven kenmerken. 5. Beoordeel de waarde van de geselecteerde maatregelen en combinatiemogelijkheden met behulp van de toelichting op de maatregelen. 6. Toets het resultaat. Instalieerde C h m Plaats de CD-rom in de computer. De "Startpagina" wordt bij het laden van de CD automatisch opgestart. Als u de software installeert op uw eigen pc, wrg er dan voor dat u dezelfde mappenindeling aanhoudt. De geleverde soítware wordt volledlg ondersteund door Internet Explonr. Desgewenst kunt u dit programma downloadenvan het Internet. Onder Netwape Navigator bestaat de kans dat bepaalde pagina's onvolledig worden Weergegeven.of niet naar behorenfunctioneren. Vla "Handleiding" in de selectiebalk of via "Handleiding" op de startpaglna krijgt u tekst en uitlegover het gebruik en de opzet van de maatregelenmatrlx. &pial de rysieemrpeclflek kenmerken en knelpunten Om van de maatregelenmatrix gebruik te kunnen maken, hebt u een aantal systeemspecifieke kenmerken en eventuele knelpunten nodigvan het betreffende rioolsysteem enlof watersysteem. De benodigdekenmerken van het rioolsysteem (zie pagina g) kunt u vinden in de basisrioleiingrplannen.De benodigde kenmerkenvan het watersysteem (zie pagina 10) kunt u makkelijk vinden in algemene bronnen. Vwr het aangeven van mogelijke knelpunten in het watersysteem kunt u gebruik maken van bijvoorbeeldde WRW-knelpuntanaîyse(bewrdellngssystematlekrirlrovolleoverstorten), macmfauna-onderzcekof soortgelijke toetsmethodieken.
Vul de kenmerkenin Via "Selectie" op deselectiebalk of via "Selectie" in de startpagina, komt u tefecht bij drie selecüeiormulieren: i.Emissiespoor. Dit formulier selecteert rioleringstechnlsche maatregelen. 2.
Waterkwaliteitsspoor Dkt formulier selecteert maatregelen in het stedelijk watersysteem.
j
Emlssie- en waterkwaliteitsspoor Dit formulim selecteert zowel maatregelen binnen het riool- als het stedelijk watersysteem.
Het invullen van de kenmerken spreekt voor ztch.Onder "Emissiespoor" vult u alle rîoleringitechnische kenmerken in. Onder "Waterkwaliteitsspooi" vult u minimaal het type oppervlaktewater eh het soort stroming in.Ondef de kopjes "Waterkwaliteitsspoorkorte kunt ueventuele knelpunten aanvinken. termijnven "Waterkwaliteeitsspoorlangetermijn" Hetaantal aan tevinken keuzeveldenvarieert derhalvevan o tot 7. Selecteerdemoatregel[en) behorendb$ de opgegeven kenmerken Onder aan deselectiepaginastaan twee knoppen:"OK" en "Wisselectle". Druk op "OF om de selectiete bevestigen. Inden een voldoende aantal keuzevelden Is ingevuld, levert dit een selectievan (mogelijk) effectieve maatregelen op. Wtjzigingen in keuzevelden is mogelijk. Zodra u op "OE" drukt, worden de maatregelen opnieuw gerelecteerd. Druk desgewenst op de knop "Wis selectie" om alle keuzevelden leeg t e maken. Beoordeelde waarde van de geselecteerde mootregelenen comblnatlemogel~khedenmet behulp van de toelichting op de maatregelen Vla de seleciieformulieren maakt u een eerste schiíìing van mogelijk effectieve maatregelen. De hierdoor verkregen maatregelen kunt u via een verfljningsrlag beoordelen op een aantal criteria. Dit doet u met hehulp van de tabellen eh figuren In de toelichting op de maatregelenmatrix.Via het aanklikker van de gewenste maatregel komt u terecht In depagìna met de effectentabei en hyperlinks naar de owfige tabellen (kosten,duurzaamheld e.d.]. Via de hyperlink "Combinatiemogelijkheden" en "Af te raden combinaties" worden maatregelen In beeld gebracht waarmee het al dan niet logisch is om te combineren en waarom.
Sommige paglna's bevaiten grafische presentaties.Door heen en weer te bladeren kunt u snel en eenvoudigmaatregelen met elkaar vergelijken op aspecten als kosten.effect, etc. De legenda achter in deze brochure geeft meer informatieover detabellen. Toets het rerultunt Het uiielndelijke resultaat dient u -gezien de absoluutheld \Mn de systeemkenmerken en mogelijke interacties van maatregelen en effeden -met de nodige omzichtigheidteinterpreteren. U kunt de kwaliteit van het resultaat beoordelen door na tegaan of het gebruik
van de matrix meer of minder mogelijke maatregelen heeft opgeleverd dan waaraan u in eersieinstantiedacht.Daarnaast kunt u modellen inzettenom deenectenvande maatregelen te toetsen. Mogelijke modellen zijn waterkwaltteits- of bakmodellen die een beperkte input aan gegevens vragen,zoaisTewin.
Het prafflJkwvowbccld bestaat uit drie situaties -een grcd gemengd rioolsysteem, met werstorten op grwt,goed stromend water; -een groot gemengd riwlsysfeem, met overstorten op klein stagnaniwater; -een groot gescheiden rioolsysteem, met werstorten op kleinstagnani water. Voor alk systemen worden de maatregelen geselecteerd. die zowel een posltlef efíeci hebben op het emissie- als het waterkwaliilsspoor. H i e m vult u onder 5eIectle" het formulier Emissie-en waierkwaliteltsspoorIn. De rioolbeheerdervaneen gemeente (veenweidegebled met reef hoge grondwaterstand) dient voor hetjaar zoo5tevoldoenaan de basisinspanning.Degemeente isvoor BO%gerioleerd volgens het gemengd rioolstelrel en voor 20% volgens hetgexheldenstelnl. Het gehele gescheiden stelrelen ongeveer de helevan het gemengd rlwlstelsellozen op stedelijk water meteen algemenedwlstelllng.Het restant van Nwerstortwater wordt via Wee hoofdwerrtortputtengeloosd op een groot, zeer goed stromend oppervlaktewater. Om Meen eersteselectievanmogelijke maatregelente komen.zetten derlool-en waterbeheerder de maatregelenmatrixin. De kenmerken van de Wee systemen zijn graflsch en in tabelvorm weergegeven:
Het Invullenvan het knelpunt 'eutrofi'Mng" bij watergang ileidt tot geen enkele maatregel. Als een groot,goed stromend water een eutrofiërlngsprobleem heeft, mag worden verwacht dat de wraak daarvan niet ligt in de overstoiten. Het probleem heeft in dit gewal een boven-lokaallreglonaalkarakter en dient w k op dat niveau te worden aangepakt. Invullen van de knelpunten 'zuurstofhulshoudln~bij watergang z en 'wontrelnigde waterbodem" bijwatergangjleldt tot een selectievanmaatregelenmalsweergegeven in tabel 4. Het Invullen van verschillende systeemkenmerken leidt tot duldelljke verschillen In de voorgestelde maatregelen.De lijst aan verbeterlngsmaatregclenw e e n goed stromend oppervlaktewater Is aanzienlijk korter dan de lijst voor kleln en stagnant water. Dit komt overeen met het verwachtingspatroon.
1.
g
'
ani- . ,
. .--
Y -
T O M q M s ~ l a t s M I e ~ a w s t u p n ~ n 2 u i hei juH pktJXvw~teeI
..
4-
.
Deze legenda laat zien welke informatie voor iedere willekeurige maatregel - maatregel nul -wordt gegeven en op grond waarvan de effectiv~teitvan iedere maatregel wordt beoordeeld. De informatie is systematisch gerangschikt in tabellen. Deze beschrilven steeds een ander aspect van de maatregel. zoals:
- emirsiespoor: eífect van maatregel op vuilemissie, gerelateerd aan kenmerken van het rioolsysteem (gebiedsgrootte,terreinhelling, berging. type rioolstelseletc.):
- waterkwaliteitsspoor: effect op de waterkwaliteit gerelateerd aan kenmerken van het stedelijk watersysteem (klein of groot, stagnant of stromend); -duurzaamheid van de maatregel;
- betrouwbaarheidvan de maatregel. Efictiviteit De kleuren groen,oranje, rood en wit staan voor de volgendeefíectiviteit, te weten: kerk positief effect (heeft efkct op alle systeemkenmerken). icht positief effect (heeft eífect op sommige systeemkenmerken). leutraal of zelfs een negatief effect (heeft geen of negatiefefkctop alie systeemkenmerken). niet relevant.
Effeci op het ernissiespr
Aandachhpunten en OfwegIngen per ma6iregel
Grove lndlcatre kosien
Af te raden mbindies
COLOFON
aw ISBN- ofheneln~mmer in sen duldslllkafiaEladR6,
h
L
>i
4 4 r i . i
duidelrjkeffectîî maairnel mogeiijk e f f e c t i i maatregei
17
De maairegelenmatrix is opgebouwd uit een combinatie van riool-en watenysteemkenmerken en mogelijke knelpunten (x-as),en mogelrjke verbeteringmaatregelen(y-as). Afhankelijk van de combinatievan systeemkenmerken Imtteen maatregel ai dan niet een @leve bijdrage aan de vullemlsriereductie (emissiespwr) ofverbeteringvan de waterkwaliteit (waterkwaliteitsspor). Het mogelijltdfect is weergegeven via de kleurdering. De kleur g m n betekent een psitideffe8aranje een mogelijkeffect en rood geen of ze16 een negatiddfcd. De kleuren komen om technische redenen niet overeen met de kleuren op deCD-mm.
geen &&We
1
of negatieve maaWegd
systeemkenmerk niet relwant
