Historische vloeren. Noord-Brabant. Duurzaamheid en monumenten(wacht) Bezuinigen onverstandig. Beleidsvisie molens. Wijzigingen monumentenaftrek

December 2011

Noord-Brabant

Historische vloeren Duurzaamheid en monumenten(wacht)

Bezuinigen onverstandig

Beleidsvisie molens

Wijzigingen monumentenaftrek

december 2011 |

MW-Nwsbrf_NBrabant.indd 1

30-11-11 16:32

Duurzaamheid en monumenten

Veel historische oplossing en De keuze van het onderwerp is niet zonder

De Buitenwacht

risico. Want misschien hoort en leest u al zo veel over duurzaamheid dat u verzadigd raakt. Maar dan toch dit: in relatie tot

In deze kolom krijgt steeds een andere partner uit

monumenten(zorg) ziet het duurzaam-

het brede werkterrein van Monumentenwacht het

heidsdenken er wezenlijk anders uit dan in

woord. Deze keer is dat Nel Viersen, voorzitter van

relatie tot bijvoorbeeld uw reisgedrag, een

de Vereniging van eigenaren-bewoners van monu-

consumentenproduct of een nieuwbouw-

menten BewoondBewaard.

woning. Veel interessanter. Dat komt ook overtuigend naar voren uit ‘Duurzaam erf-

Duurzaamheid met gezond verstand Tijdens lezingen en in publicaties worden prachtige voorbeelden gepresenteerd van energiezuinige monumenten. Theoretisch is inderdaad, ook in monumenten, van alles denkbaar. Isoleren van dak, gevels en vloeren, enkel of dubbel isolerend glas, muur­ en vloerverwarming, houtkachels voor de centrale verwarming. Maar wie de panden die als voorbeeld worden aangehaald kent, weet dat deze vóór de ingrepen bijna altijd in slechte tot matige staat van onderhoud verkeerden. Het energie­ zuiniger maken kan in die gevallen makkelijk worden geïntegreerd in het restauratieplan. Dat ligt anders voor de overige 90 procent van de monumenten, die in redelijke tot goede staat verke­ ren. Het vervangen van nog in goede staat verkeren­ de ruiten door isolerend glas is een beslissing die men niet snel neemt en het aanbrengen van muur­ verwarming in een muur die nog strak in het behang zit, is ook hoogdrempelig. Houtkachels kunnen zon­ der al te veel problemen op de bestaande cv­installa­ tie worden aangesloten, maar dan moet de kelder wel voldoende groot zijn. Energiebesparing zonder grote ingrepen is ook mogelijk. Uit onderzoek blijkt dat zware gordijnen (die dan wel dicht moeten ’s avonds) al een behoor­ lijke energiewinst opleveren, terwijl het sluiten van binnenluiken het warmteverlies met circa 60 procent kan verminderen. Gecombineerd met selectief sto­ ken en comfortabele truien hebben deze ‘maatrege­ len’ bij ons geresulteerd in een 20 tot 30 procent lagere energierekening. Kortom: gedragsverande­ ring als energiemaatregel is goedkoop en effectief. 2

MW-Nwsbrf_Compleet+Nederland_2.indd 2

goed’, een onlangs verschenen boekwerk vol uitstekende nieuwe en oude ideeën.

‘Duurzaamheid en decadentie zijn eigenlijk geen tegenpolen, ze liggen vaak in elkaars verlengde.’ Zo schrijft Jan van’t Hof, hoofd van de afdeling Instandhouding van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE), in een columnachtig hoofdstuk van vier bladzijden. De inhoud, en het feit dat deze bijdrage is opgenomen, maken dui­ delijk dat het degelijke en deugdelijke onderwerp duurzaamheid in de nieuwe uitgave met enige luchtigheid wordt bena­ derd. ‘Het aantal zonnecollectoren en HR­

ketels lijkt wel een communicerend vat met kerosineverslindende all­inclusive rei­ zen’, constateert de schrijver. Met andere woorden: geld dat bespaard wordt door duurzame maatregelen, wordt niet zelden besteed aan leuke dingen die allerminst duurzaam zijn. Deze en andere relativeringen nemen niet weg dat het onderwerp duurzaamheid in relatie tot monumenten wel degelijk serieus en vanuit vele invalshoeken wordt

Duurzaam boekwerk Het boek ‘Duurzaam erfgoed - Duurzaamheid, energiebesparing en monumenten’ is gepresenteerd tijdens het gelijknamige symposium van de RCE, op 12 oktober jongstleden in Rotterdam. De uitgave (264 pp) bevat 25 zeer gevarieerde bijdragen van uiteenlopende deskundigen, onder eindredactie van Huub van de Ven. Het boek is voor € 39,95 verkrijgbaar in de boekhandel (ISBN 978 90 8989 486 1). Een beperkt gedeelte van de inhoud zal over tien jaar achterhaald zijn, maar het grootste deel is beduidend duurzamer.

| december 2011

30-11-11 16:51

ng en voldoen nog uitstekend

Een klassieke loodbekleding van een dak gaat bijzonder lang mee en kan bovendien plaatselijk worden hersteld. Oud lood wordt volledig gerecycled.

benaderd. Voor een beperkt deel gaat het om onderwerpen die niet specifiek zijn voor monumenten, zoals het gebruik van zuinige verlichting en spaarkoppen op de douche. Maar het grootste deel van de inhoud is toegesneden op de bouwkundige aspecten van oudere gebouwen en een duurzaam gebruik hiervan. Zo wordt in diverse bijdragen ingegaan op het na­ isoleren van met name daken en op moge­ lijkheden om ongewenste gevolgen hier­ van te voorkomen. Op het gebied van energiebesparing komen onder meer selectief stoken (niet in alle vertrekken), compartimentering (scheidingswanden, ‘dozen’ in grotere ruimtes), kachels en technische installaties aan de orde. Interessant is ook het Britse onderzoek naar het warmteverlies door vensters. Al jaren wordt gediscussieerd over de vraag of en wanneer oplossingen met isolerend enkel of dubbel glas wenselijk of toelaat­ baar zijn bij monumenten. Vaak moeten kozijnen hiervoor ingrijpend worden ver­ anderd of volledig worden vervangen. Kort gezegd blijkt dat een goed sluitend klassiek negentiende­eeuws schuifraam met enkel

december 2011 |

MW-Nwsbrf_Compleet+Nederland_2.indd 3

glas, in combinatie met luiken en dikke gor­ dijnen, een isolatiewaarde heeft die verge­ lijkbaar is met die van modern isolerend glas. Door achterzetbeglazing kan een nog beter resultaat worden bereikt. Vakkundig herstel van historische vensters (en luiken!) heeft met andere woorden niet alleen de voorkeur vanwege de monumentale waar­ de, maar ook uit het oogpunt van duur­ zaamheid. Er hoeven immers geen nieuwe kozijnen te worden vervaardigd. Soms blijkt er ook een keerzijde aan duur­ zaamheid. Zo is er het verslag van een zeer gemotiveerde, milieubewuste monument­ eigenaar die een pakket maatregelen treft om zijn woning en het gebruik daarvan energiezuiniger en (mede daardoor) duur­ zamer te maken. Ondanks goede voor­ bereidingen loopt niet alles even soepel, zowel bij de vergunningaanvraag als in de uitvoering. De eigenaar vecht zich echter dapper door de tegenslagen heen en is uit­ eindelijk redelijk tevreden over het resul­ taat. Dat wil zeggen in termen van comfort. De investeringen zijn voorlopig niet terug­ verdiend. Hij becijfert dat dit in het gun­ stigste geval 78 jaar gaat duren.

Dubbel en positief Het begrip duurzaamheid heeft twee betekenissen. De eerste en meest concrete is ‘bestendig’, ofwel ‘(relatief) lang stand houdend’. In deze betekenis is een gelakte eiken grafkist duurzamer dan een exemplaar van gerecycled karton: de houten versie gaat immers veel langer mee. De tweede en meer abstracte betekenis is (ongeveer) ‘gemaakt van grondstoffen en volgens processen die geen blijvende schade toebrengen aan het milieu en de Aarde’. In deze betekenis is de kartonnen kist beduidend duurzamer: hij is gemaakt van afvalmateriaal, de productie kost minder energie en hij laat geen noemenswaardige verontreiniging na in de bodem. Overigens is wat bestendig (duurzaam 1) is, veel vaker ook juist goed voor de planeet (duurzaam 2). In het boek ‘Duurzaam erfgoed’ en in deze nieuwsbrief wordt duurzaam daarom gehanteerd in de dubbele positieve betekenis.

Andere onderwerpen die aan de orde komen zijn onder meer klimaat­ verandering, energiezuinig gedrag, rekenmodellen en energielabels, histori­ sche installaties, nieuwe technieken en materialen, overheidsmaatregelen om duurzaamheid in verband met monumen­ ten te stimuleren, klimaatinstallaties en (hergebruik van) historisch bouwmateri­ aal; zie voor laatstgenoemd onderwerp ook pagina 6 en 7.

Oude gebouwen zijn in aanleg duurzaam, maar onderhoud blijft natuurlijk wel nodig

3

30-11-11 16:51

Beleidsvisie op molens:

Waarom bezuinigen op Monumentenwacht niet verstandig is

Meer monument, minder werktuig

In veel provincies wordt de subsidie aan Monumen­ tenwacht of aan de overkoepelende erfgoedorgani­ satie bevroren of verminderd. Onder de huidige eco­ nomische omstandigheden is dat niet verrassend. Het lijkt zelfs logisch. Maar is bezuinigen op een orga­ nisatie die niet anders doet dan het bevorderen van sober en doelmatig onderhoud – wat veruit de meest economische manier is om gebouwd erfgoed in stand te houden – wel verstandig? De vraag stellen is hem beantwoorden, vindt Fred Vos, directeur Monumen­ tenwacht Nederland. “Vraag een volk waar het het meest trots op is en vrijwel zeker eindigt het cultureel erfgoed op de eer­ ste plaats. Zo niet, dan in elk geval in de top­3. Mensen van alle gezindten blijken het erover eens dat juist de nalatenschap van hun voorouders hun identiteit ver­ leent, samenbrengt, inspireert en ‘een goed gevoel geeft’. Monumenten vormen daar ontegenzeggelijk een belangrijk onderdeel van. Wat dat betreft is het niet vreemd dat in alle provin­ ciale coalitieakkoorden wordt verklaard dat handha­ ving of versterking van de eigen culturele identiteit een speerpunt is. Daarbij wordt meestal expliciet ver­ wezen naar het gebouwde erfgoed. Dat is terecht, maar naar mijn mening verplicht dit bestuurders wel om consequent te zijn. Als zij, met de bevolking, van mening zijn dat monumenten veel betekenen voor de samenleving als geheel, moeten zij ook bereid zijn om de middelen te blijven uittrekken voor een ver­ antwoorde instandhouding van dit erfgoed. Monumentenwachten zijn hiervoor de organisaties bij uitstek. Ik denk zelfs dat geen organisatie concre­ ter bijdraagt aan de realisatie van alle mooie beleids­ voornemens. Daarom is het buitengewoon onver­ standig om te beknibbelen op ons uiterst basale werk: inspecteren, noodreparaties uitvoeren en rap­ porteren. Provincies die dit wel doen, gaan voorbij aan het feit dat monumenten een meer dan gemid­ delde onderhoudsbehoefte hebben. Dat komt omdat ze wat ouder zijn, en vaak ook wat bijzonderder. Maar dat is nou precies waarom ze zo worden gewaar­ deerd. En zo bijdragen aan die hooggewaardeerde provinciale identiteit. Is het dan niet redelijk dat hun eigenaren wat extra steun krijgen? Via een aantrek­ kelijk abonnement op een monumentenwacht?” 4

MW-Nwsbrf_Compleet+Nederland_2.indd 4

Weinig monumenten worden zo breed gewaardeerd als molens. We hebben er nog ruim duizend in Nederland. Dankzij de inspanningen van velen, is hun onderhoudstoestand de afgelopen decennia sterk verbeterd. Maar er is ook wel eens wat misgegaan. Daarom werd het tijd voor bezinning. De RCE heeft, in samenwerking met het ‘molenveld’, de uitgangspunten voor het toekomstige beleid t vastgelegd in ‘Een toekomst voor molens’.

Om allerlei redenen was het wenselijk de visie op de omgang met monumentale molens opnieuw te bezien en te bepalen in ‘Een toekomst voor molens’ is een goed leesbare publicatie met veel interessante foto’s. Ze maakt deel uit van een serie beleidsvisies. Eerder verschenen delen over boerderijen en kerken. De uitgaven zijn in te zien, te downloaden en te bestellen via www.cultureelerfgoed.nl/direct-naar/publicaties.

welke richting de zorg voor de molens zich dient te ontwikkelen. Op 5 oktober jongst­ leden werd het document gepresenteerd dat voorlopig leidend zal zijn bij onder meer de ruimtelijke planvorming en de ver­ lening van vergunningen en subsidies met betrekking tot molens. ‘Uitgangspunten voor de rijksoverheid bij de omgang met molens en molenrestanten zijn hun monumentale waarde, hun plaats in het landschap en hun functie in de maat­ schappij’, zo vermeldt de samenvatting. Genoemde aspecten zullen integraal wor­ den benaderd en, zeer belangrijk, de waar­ dering per afzonderlijke molen wordt geba­ seerd op ‘wat er op dit moment is’. Dit laatste houdt in dat reconstructies, ver­ plaatsingen en verhogingen niet langer aan de orde zijn. Heeft de molenstomp geen wieken meer? Is de molen ingebouwd

| december 2011

30-11-11 16:51

Allemolens.nl Gelijktijdig met de presentatie van ‘Een toekomst voor molens’ werd de nieuwe website www.allemolens.nl in gebruik gesteld. Deze is te karakteriseren als een kennisbank op molengebied. Je vindt er beschrijvingen, foto’s, tekeningen, plattegronden en uiteenlopende archiefstukken. En dat niet alleen van bestaande, maar ook van verdwenen molens. Handig is ook het molenwoordenboek. De website ontsluit de collectie van Vereniging De Hollandsche Molen en geeft toegang tot moleninformatie bij andere erfgoedinstellingen. De nu opgenomen gegevens zijn nog maar een eerste stap; volgens plan wordt het aanbod, met name in de komende maanden, aanzienlijk uitgebreid.

geraakt in een industrieterrein? Vangen flatgebouwen de wind af? Het is allemaal niet leuk, maar het zal, zeer uitzonderlijke situaties daargelaten, zo moeten blijven. De rijksoverheid blijft een voorstander van het laten draaien en malen van molens, vooropgesteld dat hierbij de monumentale waarden in acht worden genomen. Het laten werken van de molen is niet langer het onomstreden einddoel. Zolang het gaande werk redelijkerwijs is te repareren, zal dit gebeuren. Bij voorkeur volgens oor­ spronkelijke technieken en met authentie­ ke materialen. Waar monumentale waar­ den niet in het gedrang komen, is er ook ruimte voor moderne oplossingen. De tijd dat molenrompen en ­stompen weer wer­ den ontwikkeld tot maalvaardige molens, is voorbij. Van die laatste zijn er inmiddels genoeg en de rompen en stompen hebben zo hun eigen waarde, is de redenering. Het nieuwe molenbeleid heeft ook consequen­ ties voor de wijze waarop monumenten­ wachten deze objecten inspecteren en erover rapporteren. Diverse in molens gespecialiseerde monumentenwachters zijn hierover bijgepraat tijdens een bijeen­ komst op 3 november bij Monumenten­ wacht Gelderland in Doorwerth.

december 2011 |

MW-Nwsbrf_Compleet+Nederland_2.indd 5

Oog voor detail Bovenlichten Vooral bij historische gebouwen kom je ze tegen: ramen boven de voordeur die opval­ len door een eenvoudige, meer complexe of originele decoratie. Wie erop gaat letten, zal spoedig merken dat er een enorme diversi­ teit is in deze bovenlichten. Want zo worden zulke ramen boven het kalf (de dwarsbalk) in een kozijn genoemd. De toepassing van bovenlichten is een direct gevolg van de gewoonte om huizen te voorzien van een centrale gang. Dat had allerlei voordelen. De vraag was echter waar, midden in het gebouw, het daglicht vandaan moest komen. De oplossing was om boven de doorgaans massieve houten deur, in het­ zelfde kozijn, een venster aan te brengen. Omdat het deurkozijn in belangrijke mate het aanzien van een gebouw bepaalt, ont­ stond al snel de gewoonte om voordeur, kalf en vooral bovenlicht extra sierlijk uit te voeren. In het algemeen zijn de meest uit­ bundige verschijningsvormen (in barok­ en rococostijl) ouder dan de meer eenvoudige (empire en later). De stijl van het bovenlicht zegt overigens weinig over de leeftijd van het gebouw, want veel bovenlichten zijn in de loop der tijd vervangen. Daarbij werd vaak de mode van het moment gevolgd. In de decoraties wordt niet zelden verwezen

naar het beroep of een ander kenmerk van de toenmalige bewoner. In technisch opzicht zijn er twee groepen bovenlichten te onderscheiden. De oudste zijn de snijramen. Zij stammen uit de tijd dat er geen glas in grote afmetingen beschikbaar was. Daarom werd het bovenlicht opge­ bouwd uit rechte of gebogen houten roeden en ornamenten, alle voorzien van sponnin­ gen. Voor de vele tussenliggende vlakken werden ruitjes op maat gesneden. Vooral in de achttiende eeuw zijn op deze wijze bij­ zonder kunstige bovenlichten vervaardigd. Toen er vlakglas in grotere maten beschik­ baar kwam, werd er vaak nog maar één glas­ plaat per bovenlicht gebruikt. Daarvóór (soms erachter) werd de decoratie aange­ bracht, meestal van hout of gietijzer. Een bekend voorbeeld is de levensboom. In de eerste helft van de twintigste eeuw werden bovenlichten (ook die in raamkozijnen) vaak voorzien van glas­in­lood. Ook nu worden nog bovenlichten op maat vervaardigd, in vele verschijningsvormen en vaak afgestemd op de bewoner. Op zijn website www.bovenlichten.net heeft liefhebber Ben Veldstra een mooie collectie voorbeelden en toelichtende tekst bijeengebracht. Erg handig om snel in het onderwerp thuis te raken.

5

30-11-11 16:51

Duurzaamheid en Monumentenwacht

‘We doen er nog een schepje bo Het concept achter Monumentenwacht en het werk dat de monumentenwachters dage-

Fiscaliteiten...

lijks doen, is zo duurzaam als het maar zijn kan: bevorderen dat door regelmatig, sober en doelmatig onderhoud historische gebouwen langdurig in stand blijven en een nuttige functie blijven vervullen. Maar monumentenwachten doen meer om duurzaamheid in de

Het Bureau Monumentenpanden van de Belastingdienst (BBM) beoordeelt welke kosten voor de instandhouding van rijksmonumenten wel en niet aftrekbaar zijn. Hein Vessies geeft opheldering over lastige vraagstukken.

Biedt de versobering en vereenvoudiging van de monumentenaftrek ook voordelen? De Staatssecretaris van Financiën heeft voorstellen gedaan om met ingang van 2012 de fiscale monu­ mentenregeling ingrijpend te wijzigen. In de toelich­ ting op de voorgenomen wetswijziging van de fiscale monumentenaftrek spreekt hij van versobering en vereenvoudiging van de regeling. De aftrek voor uitgaven aan monumentenpanden zal worden ingeperkt. Bij de eigen woning zullen de vas­ te eigenaarslasten en de afschrijvingen niet meer aftrekbaar zijn. Van de onderhoudskosten zal nog slechts 80 procent aftrekbaar zijn; dit percentage geldt zowel bij de eigen woning als bij verhuurde panden en tweede woningen. Een voordeel voor de monumenteigenaar is dat de drempels vervallen. Deze drempels zijn bij de eigen woning 0,8 procent van de waarde van de woning en bij verhuurde panden en tweede woningen 4 procent van de waarde. Het totaal aan maatregelen betekent een versobering van de monumentenaftrek, maar ook een reductie van de administratieve lasten voor de monument­ eigenaar. Voor monumenteigenaren die vóór 1 janu­ ari 2012 onderhoudsverplichtingen zijn aangegaan, wordt een overgangsregeling voorgesteld. Overigens gaat het nog om wetsvoorstellen. De ver­ wachting is dat er niet veel aan zal veranderen, maar er is pas zekerheid na de parlementaire behandeling. Neem voor meer informatie contact op met Belastingdienst Utrecht-Gooi/kantoor Amersfoort/ Bureau Monumentenpanden, Postbus 4050,

praktijk te brengen. In het belang van de eigen organisatie, de klant en de planeet. Toen in de jaren zeventig de monumenten­ wachten werden opgericht, werd het woord ‘duurzaam’ lang niet zo vaak in de mond genomen als nu. Toch is duurzaamheid van­ af het begin een wezenskenmerk geweest van deze organisaties. Monumentenwachters geven aan wanneer kozijnen, gootlijsten en windveren aan een schilderbeurt toe zijn of wanneer herstel van het voegwerk nodig is. Hierdoor blijft hout­ werk goed beschermd en de buitenmuur beter bestand tegen vocht en verval. Tegelijk wordt voorkomen dat onnodig bomen wor­

den gekapt, dat er nog meer klei wordt ver­ werkt tot metselstenen en dat er voor deze processen op allerlei manieren energie wordt verbruikt. Door het tijdig schoonmaken van goten en het verhelpen van (dreigende) ver­ stoppingen en lekkages wordt ernstige en moeilijk herstelbare schade aan gebouwen voorkomen, waardoor deze langer in goede staat blijven en een nuttige functie kunnen vervullen. “Maar hoe duurzaam monumentenwachten van nature al werken, we doen er nog een schepje bovenop nu het thema zo actueel is

Het middagprogramma van de Landelijke Technische Dag omvatte een bezoek aan vooral de gebouwen van diergaarde Blijdorp

Duurzaamheid in de dierentuin Elk jaar organiseert Monumentenwacht Nederland een Landelijke Technische Dag voor het personeel van alle monumentenwachten. In een aantal lezingen komen hier de laatste ontwikkelingen rond een thema aan de orde. Tijdens de laatste bijeenkomst, op 28 november in de Haaienzaal van de Rotterdamse diergaarde Blijdorp, stond duurzaamheid centraal. Er werd onder meer gesproken over een ‘gereedschapskist’ om duurzaamheid mee te bevorderen. Ook vertelde architect en bewoonster van landhuis Schouwenburg (’t Harde) mevrouw Fenneken Anneveld-van Wesel over de vele maatregelen die zijn getroffen om dit gebouw energiezuiniger en functioneler te maken. Het veelgeciteerde project geldt als een moderne klassieker op duurzaamheidsgebied (zie www.landgoedhuisschouwenburg.nl).

3800 EB Amersfoort, telefoon 033 - 450 52 77.

6

MW-Nwsbrf_Compleet+Nederland_2.indd 6

| december 2011

02-12-11 11:44

pje bovenop’ en steeds urgenter wordt”, vertelt Fred Vos, directeur Monumentenwacht Nederland. “Onze technische commissie onderzoekt hoe we duurzaamheid op een zinvolle manier tot een vast aandachtspunt bij de inspecties kunnen maken. Daarvoor volgen we uiteraard de ontwikkelingen in het vak­ gebied. We nemen deel aan symposia en zet­ ten ons netwerk in. Een stagiair ontwikkelt als afstudeeropdracht een ‘duurzaamheids­ check’. Aan de hand daarvan zullen monu­ mentenwachters snel in kaart kunnen bren­ gen hoe het staat met bijvoorbeeld het energieverbruik van een pand. Zo lopen er meer projecten. Zodra de resultaten vol­ doende concreet zijn, zullen we in ons scholingsprogramma een cursus ‘Duurzaam­ heid’ opnemen. Met onze laatste Landelijke Technische Dag (zie kader) hebben we daar al een voorschot op genomen.” Monumentenwachten treffen binnen de eigen organisatie allerhande maatregelen die de duurzaamheid ten goede komen. Zo wordt het energieverbruik zo veel mogelijk beperkt en wordt er gekozen voor milieu­ vriendelijke middelen en voertuigen, zoals een inspectiebus op aardgas. Verder wordt het hergebruik van bouwmateriaal gestimu­ leerd. Deze oude gewoonte, waarvan vele monumenten de sporen dragen, verdient juist in het kader van duurzaamheid de volle aandacht. Diverse monumentenwachten zijn nauw betrokken bij of hebben een actieve rol in de diverse depots voor historische bouw­ fragmenten. Zo zijn er in Groningen goede contacten met de Stichting Monument en Materiaal, die oude bouwmaterialen beschikbaar heeft voor de drie noordelijke provincies. Monumentenwacht Overijssel en Flevoland werkt nauw samen met de Stichting Materiaal voor Monumenten. In Limburg is een organisatie in oprichting om waardevol twintigste­eeuws glas­in­lood

‘Vaste klanten van het depot’ Rob en Joeve Volmer wonen in een voormalig stadskasteel in Zaltbommel. De geschiedenis hiervan gaat terug tot omstreeks 1400. In 2007 kregen ze de kans een verwaarloosd pand op een aangrenzend perceel te kopen. Naar verluidt was dit rond 1830 in gebruik als Stadsarmenschool. Daarna heeft het verschil­ lende bestemmingen gehad. De laatste was jeugdcentrum. “Het pand is diverse keren verbouwd. Toen wij het kochten was het uitgewoond. De raampartijen waren dichtgetimmerd en er was in geen jaren onderhoud uitgevoerd. Maar het idee dat we zo dicht bij huis over atelier­ en cursusruimte zouden kunnen beschikken, sprak ons erg aan”, vertelt docent en kunstschilder Rob Volmer. “Wij waren al abonnee bij Monumentenwacht Gelderland”, vervolgt Joeve. “Voor ons woon­ huis hadden we een enkele keer gebruikge­ maakt van het Bouwfragmentendepot in Valburg.” “Maar toen we aan dit project begonnen, zijn we er vaste klant geworden”, zegt Rob met lichte spot. “We hebben er van alles vandaan gehaald. Binnendeuren, een buitenluik, balken voor het herstel van de zol­ dervloer, een lange houten trap en dat leuke raampje daar boven de gangdeur.” Joeve:

“Plus de paneeltjes waarmee jij de meterkast hebt gemaakt, en de vloertegels in de gang, diverse sierlijsten en een stel kozijnankers. En nou vergeet ik vast nog wat.” Rob: “Die mooie Deester dakpannetjes, compleet met kantpannen en nokvorsten.” De oude school is inmiddels omgetoverd tot een multifunctionele ruimte, geschikt voor cursussen, vergaderingen, presentaties en uitvoeringen. Alleen op zolder wordt nog vol­ op geklust. “We hebben ook wel spullen op andere adressen gehaald,” bekent Joeve, “maar het voordeel van het Bouwfragmenten­ depot is dat je goede afspraken kunt maken voor het geval iets toch niet blijkt te passen of je materiaal overhoudt. En ook dat de prijzen schappelijk zijn. Bovendien krijg je gratis advies van Mark van Dinteren, de monumen­ tenwachter die het depot beheert.” Is het niet extra ingewikkeld en arbeidsinten­ sief om met gebruikt materiaal te werken? “Soms wel”, geeft Joeve toe. “Op die vloer­ tegels bijvoorbeeld hebben we heel wat uren zitten bikken en slijpen en schuren. Maar ze passen hier veel mooier dan nieuwe. De meeste bezoekers denken dat ze er altijd hebben gelegen. Dat vind ik het mooiste compliment dat je kunt krijgen.”

een goede herbestemming te geven. Als laatste voorbeeld moet Monumentenwacht Gelderland worden genoemd. Deze organi­ satie beheert en exploiteert het Historisch Bouwfragmentendepot in Valburg. Een ruime loods waar talloze kozijnen, deuren, dakpannen en andere materialen zeer over­

zichtelijk zijn opgeslagen. Voorzien van labels met specificatie, zodat klanten direct zien of de afmetingen bruikbaar zijn.

Meer informatie: www.stichtingmenm.nl | www.historischbouwmateriaal.nl | www.monumentenwacht-gld.nl/Bouwfragmentendepot/Website/Main.htm

Colofon Monumentenwacht Nieuwsbrief is een uitgave van de Monumentenwachten van Groningen, Friesland, Drenthe, Overijssel en Flevoland, Gelderland, Utrecht, Noord­Brabant en Limburg, en Monumentenwacht Nederland. Samenstelling, eindredactie en coördinatie Rik de Groot, Dries Kuijpers, Geert van der Varst, Fred Vos Vormgeving en productie Inpladi bv, Cuijk Redactieadres Monumentenwacht Noord­Brabant, Sparrendaalseweg 5, 5262 LR Vught, Telefoon 0411 ­ 64 33 66, Telefax 0411 ­ 64 34 05, E­mail [email protected]. Overname van artikelen uit deze nieuwsbrief is toegestaan mits de bron wordt vermeld. ISSN 1567 ­ 1399

december 2011 |

MW-Nwsbrf_Compleet+Nederland_2.indd 7

7

02-12-11 11:44

Sta eens stil bij de historische vloer Bij veel monumentale gebouwen vormt de vloer een waardevol en karakteristiek onderdeel van het (architectonisch) ontwerp. Toch raakt in de loop der tijd in menig interieur de vloer ernstig beschadigd. Door hak- en breekwerk, te zware belasting, te intensief gebruik of onvoldoende bescherming. En zelfs door te vaak en verkeerd schoonmaken. De vloer is er om overheen te lopen. Maar sta er ook eens bij stil.

Ernstig beschadigde tegelvloer met vuil en zoutsporen onder dampdichte loper

Deurstopper beschadigt houten vloer

Vaak is het juist mooi, wat sporen van gebruik. Sommige vloeren krijgen er een speciale glans of patina van. Ze verkleuren iets, het oppervlak verandert een beetje, de dorpels raken wat ingesleten. Allemaal niet erg. Hoort erbij. Doorleefd, zegt de liefhebber. Maar ga een kleine stap verder en het is mis. Margriet Hage, specialist historische interieurs bij Monumentenwacht Noord-

Tarieven 2012 Monumentenwacht Noord-Brabant zal met ingang van 2012 de tarieven voor het inspectiewerk licht verhogen naar € 28 per manuur. De abonnementskosten blijven ongewijzigd. Voor meer inlichtingen of afspraken over vergoedingen kunt u altijd contact opnemen met ons kantoor.

Monumentenwacht Noord-Brabant Sparrendaalseweg 5 - 5262 LR Vught T (0411) 64 33 66 F (0411) 64 34 05

8

MW-Nwsbrf_NBrabant.indd 8

E [email protected] I www.mwnb.nl

Krassen in natuursteen door ongeschikte wieltjes

Brabant, heeft geen moeite om verontrustende voorbeelden te noemen. “Krassen en strepen door poten van stoelen en tafels zonder bescherming. Beschadigingen door zwenkwielen. Kringen door vocht uit plantenbakken. En ook: sporen van boenmachines. Want een historische vloer wordt vaak op dezelfde manier behandeld als een moderne bedrijfsvloer. Te frequent, met te veel vocht en te veel kracht. Ook bij de aanleg van leidingen en bij verbouwingen kan er van alles misgaan. Er worden bijvoorbeeld hoogwerkers gebruikt zonder dat de vloer is beschermd. De sporen die de wielen achterlaten, krijg je bijna niet weg. En als een grafsteen niet volledig gelijkmatig is ondersteund, zal deze breken onder het gewicht van een steiger of machine. Zulke dingen gebeuren echt vaker dan je denkt!” Maar Margriet heeft ook volop tips om schade te voorkomen en de vloer juist in goede conditie te houden. Een algemeen advies is: maak vloeren niet vaker en niet grondiger schoon dan werkelijk nodig is. Overmatig en te ingrijpend onderhoud levert slechts onnodige slijtage en beschadigingen op.

Houten vloeren kunnen het best worden gereinigd met een stofzuiger met parketborstel of een microvezel-vloerwisser. Zie erop toe dat losgeraakte onderdelen (houtsplinters, delen van het parket) weer zo snel mogelijk worden bevestigd. Wees spaarzaam met was. Op plaatsen waar veel wordt gelopen, kan jaarlijks een nieuwe laag worden aangebracht; op andere plaatsen is eens per twee jaar meestal meer dan voldoende. Gebruik voor vloeren altijd vaste was van een harde soort. Ook vloeren van natuursteen en keramische producten kunnen het best droog worden gereinigd. Als nat reinigen noodzakelijk is, moet eerst droog worden gereinigd om krassen van los vuil te vermijden. Overigens wordt bij nat reinigen zo min mogelijk vocht gebruikt. Verder moeten sop en spoelwater gescheiden blijven. Reinigen moet immers iets anders zijn dan het verdunnen en verspreiden van vuil. Werk daarom met verschillende emmers en microvezeldweilen. Tapijten en (droogloop)matten kunnen de vloer beschermen, maar deze ook beschadigen. Zo kan zand onder de mat als schuurpapier gaan werken. Ook moet worden voorkomen dat dampdichte matten zorgen voor een permanente aanwezigheid van vocht op de vloer. Voor een advies op maat kunt u uiteraard terecht bij Monumentenwacht. Onze bouwkundig inspecteurs kunnen de constructieve aspecten beoordelen en onze interieurspecialist kan u precies vertellen hoe u waardevolle vloeren optimaal beschermt. En u van dienst zijn met een goed doordacht schoonmaakplan of een gerichte instructie aan (vrijwillige of professionele) schoonmakers.

Meer informatie over aard en onderhoud van historische vloeren is onder meer te vinden op www.cultureelerfgoed.nl/ node/945 (Gidsen Techniek 23, 26 en 49); www.monumentenwacht.be/publicaties; ‘Over de vloer met voeten getreden erfgoed’ (ISBN 978 90 400 8561 1)

Bij de voorpagina: Interieurspecialist Margriet Hage onderzoekt met welk reinigingsmiddel de vloer in de neogothische H. Nicolaaskerk te Helvoirt het best kan worden behandeld.

| december 2011

30-11-11 16:32

De