Het roer in eigen handen Herstel + Professionalisering
Lidy Zaat
inleiding Herstel &Professionalisering: Kwestie van regie en nieuw vernuft De Herstelvisie is bezig met een geestdriftige opmars binnen de GGZ. Bijna elke GGZ-organisatie is van plan zorg te gaan verlenen volgens Herstel of is daar al druk mee bezig. Ook de Stichting Anton Constandse transformeert tot herstelondersteunende organisatie. Dat is niet iets dat op korte termijn via gebaande wegen gebeurt, maar een ingrijpend proces dat jaren in beslag neemt. Toch kiezen we hier vol overtuiging voor! De Herstelvisie weerspiegelt de ontwikkelingen in de samenleving en de toekomstige voordelen en resultaten van herstelondersteunende zorg lijken zeer positief. Daarnaast is nauwelijks een zorgfilosofie denkbaar die dichter ligt bij Anton Constandse’s gedachtegoed van emancipatie en menselijke waardigheid. We omarmen dus Herstel en zijn gestart met de omslag, een buitengewoon inspirerende tijd. Deze brochure geeft een impressie van ons eerste jaar op weg naar Herstel en Professionalisering. We volgen de Herstelontwikkeling bij andere instanties, monitoren de jongste inzichten, maken onze vertaalslag daarvan en stellen alles in het werk voor een succesvolle omslag van onze organisatie. Dat kan niet zonder verdere professionalisering. Herstel herschikt niet alleen de organisatiestructuur, maar vereist ook een nieuwe positie van de zorgverlener. Ook dit pakken we op, want het ene proces kan niet zonder het andere. We doen daarbij veel meer dan trainen en kennis vergroten: de zorgverlener wordt begeleid naar een uiteindelijke positie van zelfstandige beroepsbeoefenaar.
Het roer in eigen handen
Herstelondersteunende zorg bieden betekent bewoners en cliënten ondersteunen in hun proces van Herstel. Het gaat erom dat zij de regie van hun leven (her)vinden, daar weer richting en inhoud aan geven en leren leven met psychiatrische kwetsbaarheid. De zorgverlener lijkt daarbij op het eerste gezicht een bescheiden rol te vervullen, maar kan tegelijkertijd van doorslaggevend belang zijn. De vraag is hoe de organisatie dit vliegwiel van Herstel op gang krijgt. Het antwoord: via het voorlichten en bewustmaken van bewoners en cliënten over wat Herstel kan betekenen, onder meer in Herstelwerkgroepen. Medewerkers worden getraind en leren ook via uitwisseling van ervaring en kennis over de betekenis en impact van Herstelondersteunende zorg en over de rol die zij hierin kunnen vervullen.
Sociaal psychiatrisch consulent
De zelfstandige beroepsbeoefenaar die aanspreekbaar is op de kwaliteit van de zorg die hij of zij levert, kennen we vooral van de BIG-geregistreerde beroepsgroepen, zoals de verpleegkundigen. Voor de medewerkers van RIBW’s bestaat er geen wettelijk verankerd beroepskader. Met de nodige inventiviteit en inzet gaat de Stichting Anton Constandse de zelfstandigheid en aanspreekbaarheid van de sociaal psychiatrisch consulent (voorlopige naam) in de organisatie verankeren. Mooi dat dit meteen een vernieuwing en kwaliteitsslag voor de organisatie zelf kan zijn! Lidy Zaat
Den Haag, oktober 2011
Directeur
3
>
Kencijfers* Beschermd wonen / begeleid zelfstandig wonen
Bescherm wonen
Begeleid zelfstandig wonen (groep)
Begeleid zelfstandig wonen (ambulant)
Budget
25,5 miljoen
563
Beschermd wonen
111
260
Nieuwe plaatsingen
934
Doorstroom begeleid zelfstandig wonen /
zelfstandig wonen
Uitstroom divers
Totaal aantal bewoners
Aantal locaties
Beschermd wonen
52
Begeleid zelfstandig wonen
20
111 31 51 563
Naamswijzigingen
Medewerkers
Schimmel de Vogel is geworden De Baars
Medewerkers
355
Cornax is geworden De Botter
Fte’s
280
Hertenrade is geworden De Trekschuit
Stagiaires
25
43
Vrijwilligers
Uitbreiding beschermd wonen 2010 Lau Mazirellaan
uitbreiding
opgeleverd eind 2010
2 bewoners + 2 kinderen
Kortekaasplantsoen
uitbreiding
opgeleverd eind 2010
3 bewoners
De Trekschuit
uitbreiding
opgeleverd eind 2010
4 bewoners 4 bewoners
2011 Valkenboslaan 145
uitbreiding
opgeleverd 1 maart 2011
De Gravin
uitbreiding
opgeleverd 1 maart 2011
5 bewoners
De Gheijnstraat
uitbreiding
opgeleverd 1 april 2011
13 bewoners
Van Campenvaart
uitbreiding
opgeleverd 1 april 2011
16 bewoners
renovatie
oplevering 2012
21 bewoners
2012 Walden
CQ Index - cliënttevredenheidonderzoek Scores op hoofdonderwerpen per groep/doelgroep
organisatie doelstelling Herstel & Professionalisering De Stichting Anton Constandse onderscheidt zich door in te zetten op twee processen van vernieuwing, Herstel èn Professionalisering, die met elkaar verbonden zijn maar niet in hetzelfde tempo verlopen. Via het ontwikkelen van een nieuwe positie voor de zorgverlener wil de stichting een bijdrage leveren aan vooruitgang in de zorgsector.
Jeugd
Verslaving
Beschermd Wonen
Bejegening
8,3
9,0
8,7
Begeleid Zelfstandig Wonen 9,4
Kwaliteit huisvesting
6,7
7,1
7,8
n.v.t.
Deskundigheid begeleiders
7,1
8,2
8,4
8,6
Ervaren eigen functioneren
8,8
8,2
8,7
9,2
Samenwerking met overige hulpverleners
7,2
6,8
7,4
8,1
*peildatum 1 augustus 2011
5
Ilonka Vlasveld
Herstel & Professionalisering > Vertaling naar de organisatie is fascinerend < Frederike Kroon is zelfstandig organisatieadviseur en adviseert RIBW’s en andere GGZ-organisaties. Zij is als externe ondersteuner betrokken bij het Project Herstel & Professionalisering. “Ik zei enthousiast ‘ja’ tegen het verzoek eind 2010 om bij de uitvoering van het projectplan Herstel & Professionalisering te ondersteunen. Ik adviseer voornamelijk de Regiegroep, die de inspanningen van de stichting op beide vlakken coördineert, de werkgroep Herstel en die van Professionalisering. Het projectplan beschrijft hoe we beide veranderings processen aanpakken, welke stappen er gezet gaan worden. De nadere detaillering op jaarbasis staat in de werkplannen Herstel en Professionalisering. De Regiegroep evalueert twee maal per jaar de voortgang en legt hierover verantwoording af in het managementoverleg. De uitkomst kan zijn dat bijsturing nodig is en dan worden de plannen aangepast.”
Investeren in medewerkers
“Herstel & Professionalisering is boeiend omdat het herstelproces van bewoners en cliënten centraal staat, maar fascineert ook door de systematische vertaling ervan naar de organisatie. Door de consequenties die het heeft voor de stichting en voor de medewerkers. Herstelondersteunende organisatie word je niet vanzelf. Het betekent investeren in de medewerkers om met de bewoners en cliënten samen de omslag naar herstelondersteuning te gaan maken. Ik heb elders in de zorg gezien dat een goede visie op verandering en vernieuwing niet van de grond komt als die investering onvoldoende wordt gedaan. Het gaat niet alleen om trainen en om kennisoverdracht, maar vooral om verandering in de cultuur van de organisatie en in de houding en het gedrag van medewerkers. De Regiegroep en de werkgroepen monitoren of deze aspecten voldoende uitgewerkt worden in de plannen.”
Zelfstandig beroep
“Een ander gevolg is de verandering in de positie van de uitvoerend medewerkers. Regie bij de bewoner of cliënt betekent óók regie bij de professional, kun je zeggen. We werken toe naar het ontstaan van nieuwe professionals die uiteindelijk actief zijn als zelfstandige beroepsbeoefenaren. Het projectplan voorziet daarom ook in onderwerpen als de totstandkoming van een beroepsvereniging, een beroepscode, etc. Complexe zaken die veel tijd kosten. Voor de voortgang van Herstel moet de organisatie zich daardoor niet laten leiden.” “Soms kunnen in het project concrete stappen worden gezet: het maken van een beroepsprofiel, opstellen van competenties, etc. De voortgang wordt echter bepaald door de processen die wel gefaciliteerd en gestimuleerd, maar niet of beperkt gestuurd kunnen worden in tijd en tempo. Je kunt ze zien als drie herstelprocessen: het herstelproces van de bewoner of cliënt, het herstelproces van de medewerker en het herstelproces van de organisatie. In die volgorde zijn ze ook elkaars vliegwiel in een ontwikkeling die maar één kant uit kan gaan: richting Herstel en Professionalisering.”
“Waterhoeve is voor mij... op weg zijn naar mijn eigen herstel.” bewoner
7
Jos van der lans
Cultuurpsycholoog Jos van der Lans: > Pijlen gericht op bureaucratie < ‘Erop af!’ is het laatste boek van cultuurpsycholoog en journalist/publicist Jos van der Lans*, een pleidooi voor het zogenaamde ‘outreachende’ werk. Zorgverlening vanuit een proactief perspectief. “Als de sociale sector zich meer ‘bemoeit’ met het leven van cliënten zal dit veel effectiever zijn”, zegt hij. De lezing van Van der Lans tijdens de Jaarafsluiting 2010 schetst haarscherp de achtergrond en legitimering voor de beleidsonderwerpen Herstel & Professionalisering die op de bijeenkomst centraal stonden en de komende jaren het gezicht van de stichting bepalen.
Erop af!
De ‘outreachende’ hulpverlener bemoeit zich actief met het leven van zijn bewoners en cliënten, zonder te vervallen in het moralisme van de jaren ‘50 of de drammerigheid van de jaren ‘70. Volgens Van der Lans is de huidige cultuur van afzijdigheid het gevolg van schaalvergroting enerzijds en een toegenomen respect voor de privacy van mensen anderzijds. Professionals als politieagenten, welzijnswerkers en onderwijzers moeten worden bevrijd van de toegenomen bureaucratie in de sociale sector. “De bureaucratie is het gevolg van een steeds grotere vraag naar transparantie en verantwoording van de politiek. Als professionals zich daaruit bevrijden kunnen zij zich richten op hun werk aan de frontlinie van de samenleving. Zij moeten zich bemoeien met het leven van hun cliënten met een erop af-mentaliteit.”
Brede maatschappelijke ontwikkeling
Jos van der Lans nam in zijn lezing de aanwezigen als het ware bij de hand, leidde hen door de achterliggende decennia en liet zien hoe de zorg in de publieke sector vanuit diverse perspectieven vorm en inhoud heeft gekregen. Medewerkers konden hierdoor naadloos het verband leggen met de nieuwe koers van hun stichting. Die maakt deel uit van een breed ingezette ontwikkeling die politiek en sociaal-maatschappelijk gesteund en gepromoot wordt.
* Jos Van der Lans was tussen 1999 en 2007 lid van de Eerste Kamer voor GroenLinks en schreef een aantal boeken (o.a. Ontregelen; 2008) over de herovering van de werkvloer door professionals, om te ontsnappen aan een overdaad aan regels, procedures en bureaucratie binnen de publieke sector. Hiertoe behoren ook het welzijnswerk en de GGZ.
9
Frans Slothouber
Gesprek met > Bewoner Kees over keuzes maken
Hoe lang woon je hier?
“Ik woon nu 3,5 jaar op Walden. Hiervoor heb ik 6 jaar bij Rivierduinen gewoond.”
Wat vind je van keuzemogelijkheden?
“Kiezen tussen ‘ ja’ en ‘nee’ is voor mij niet gemakkelijk. En als ik dan een keuze heb gemaakt, heb ik wel behoefte aan navraag of die keuze goed is geweest. Praten met iemand om te bekijken of ik er tevreden of ontevreden over ben. Zo kom ik erachter of ik de juiste keuze heb gemaakt. Het kiezen zit nog niet in mijn systeem. Bij Rivierduinen had ik weinig keuzemogelijkheden. Op Walden leerde ik van de begeleiding dat ik zelf kan kiezen. Er werd me ook gevraagd hoe ik dat vind. Het leek me essentieel, verstandelijk gezien. Gevoelsmatig is het wennen.”
Zijn er keuzes waar je tevreden over bent?
“Dat weet ik niet, daar heb ik navraag bij de begeleiding voor nodig. Ik denk daar nog niet aan. Desgevraagd merk ik dat mijn keuzes over het algemeen niet slecht zijn. Dit geeft wel een gevoel van tevredenheid. Ik heb bijvoorbeeld een CD van de Rolling Stones gekocht. Toen me werd gevraagd of ik tevreden ben met de aankoop, wist ik dat niet. Na een paar keer vragen, weet ik het wel. Ik heb er dan over nagedacht. Het bezit ervan geeft me een prettig gevoel en ook dat ik de muziek kan afspelen. Ik heb geen heimwee naar de tijd dat ik minder keuzes had en ze minder maakte.”
Hoe word je begeleid op Walden?
“De volharding van de begeleiding in het navragen van hoe het met me gaat vind ik in eerste instantie niet zo prettig. Maar mijn aanvankelijke achterdocht kan dan met wat humor gerelativeerd worden en dat vind ik wel fijn. Mijn begeleider vraagt regelmatig naar een prettig of aangenaam moment. Dat heeft hij op een cursus geleerd. Als ik dat weet, kan dat prettige gevoel weer terugkomen.”
“Medewerkers maken het ons echt naar de zin.” bewoner
11
Ronald van Aken
> Een relatie kunnen aangaan die de bewoneR als natuurlijk voelt, is belangrijk voor Herstel < Ronald van Aken is teammanager van vijf woonvoorzieningen, waaronder Walden, en lid van de Regiegroep Herstel & Profes sionalisering. Hij startte ruim 12 jaar geleden als maatschappelijk werker bij de ambulante verslavingszorg. Hij kwam via de crisisopvang voor zwerfjongeren in zijn huidige baan bij de Stichting Anton Constandse. Hij vertelt over Herstel binnen Walden. “Walden gaat eigenlijk al jaren vanuit het Herstelvisie om met bewoners en cliënten. Het werd alleen nog niet als zodanig benoemd en herkend. Met de Individuele Rehabilitatie Benadering waar we van uitgaan zijn de individuele begeleiders bijna als vanzelf herstelondersteunend te werk gegaan. Ik zie medewerkers op een natuurlijke en gelijkwaardige manier met de bewoners samenleven. Ik zeg met nadruk samenléven, want de bewoners en medewerkers van Walden lijken een grote familie. Dat klinkt misschien idyllisch, maar Walden binnengaan is voor mij als een tweede thuis binnenstappen. Altijd even een praatje, deelgenoot zijn van lief en leed en ook van de alledaagse dingetjes, zoals de opleving van ADO Den Haag.”
Naast de bewoner staan
“Typerend voor Herstel is gewoon zonder duidelijke scheiding of hiërarchie met bewoners een leefgemeenschap vormen waarbinnen met respect naar elkaar geluisterd wordt en waar de mensen integer met elkaar omgaan. Op Walden proberen de medewerkers zo goed en zo kwaad als dat gaat daadwerkelijk naast de bewoners te staan en hen te stimuleren het leven als een uitdaging te zien. Zònder daarbij uit het oog te verliezen dat zij in hun leven veel verloren hebben.” “Wat ik wil verbeteren is dat medewerkers nog teveel geneigd zijn bewoners te ondersteunen met zorg vanuit een soort goedbedoeld paternalisme. Daardoor nemen ze hen toch zelfstandigheid, vertrouwen en initiatief uit handen. We willen als zorgverleners o zo graag aan het einde van de dag het gevoel hebben aan iemands welbevinden en geluk te hebben bijgedragen. Maar dat dat vooral gaat over onze eigen behoeften, vergeten we nog wel eens.” “Herstel kan niet worden bereikt door alleen methodiek toe te passen, we moeten investeren in personeel. Herstel krijgt mogelijkheden vanuit de chemie die ontstaat tussen een bewoner of cliënt en een medewerker. Jezelf terugvinden als gerespecteerd, erkend, vertrouwd en gewaardeerd mens, kan per definitie alleen binnen intermenselijke relaties. Voor de begeleiders betekent dit dat zij professionals moeten worden die in staat zijn een zodanige relatie aan te gaan met hun bewoner of cliënt, dat genoemde waarden op een bijna natuurlijke manier door bewoners en cliënten gevoeld en beleefd worden. Dan kan die wellicht voorzichtig beginnen aan de weg terug en een zingevende plek in onze samenleving hervinden.”
13
Marcia Kroes
> De Herstelwerkgroep laat zien dat je fijn en zinvol kunt leven ondanks psychische kwetsbaarheid < Marcia Kroes uit Voorburg heeft trainingsbureau SoSe, is senior docent bij het HEE team van het Trimbos Instituut en werkt als ervaringsdeskundig trainer/docent in de geestelijke gezondheidszorg. Ze heeft een lange geschiedenis van psychisch ziek zijn en GGZ-hulpverlening achter de rug. Marcia vertelt over de Herstelwerkgroep die zij bij de Stichting Anton Constandse ondersteunt, samen met HEE team-collega Joke van Bezouw. “In september 2010 zijn we begonnen met de eerste Herstelwerkgroep. Dit zijn ongeveer 8 mensen die met 2 ondersteuners bij elkaar komen om te praten over het leven met een psychische kwetsbaarheid. Doel is elkaar daarbij te ondersteunen en te helpen bij het opbouwen van een zo goed en bevredigend mogelijk bestaan. De nadruk ligt daarbij niet op alles wat niet goed gaat en niet fijn is, maar juist op dat wat wel mogelijk is. Je kunt namelijk een zinvol en prettig leven leiden ondanks je psychische kwetsbaarheid. Tijdens de bijeenkomsten gaat het vooral over hoe we hiervoor onze kracht kunnen inzetten.”
Alles wat we bespreken is kennis
“HEE staat voor Herstel, Empowerment en Ervaringsdeskundigheid. De twee HEE teamleden zijn daarom altijd zelf ervaringsdeskundig. Zij weten wat het is om te leven met een psychische kwetsbaarheid en zij hebben een herstelproces doorlopen. Die ervaring delen ze. Een bijeenkomst verloopt volgens een vast stramien. De notulen behandelen is erg belangrijk want daarin leggen we onze ervaringskennis vast. Alles wat we bespreken is kennis en die moeten we optekenen om te kunnen delen. Over anonimiteit en geheimhouding zijn goede afspraken gemaakt.“ “Ieder kan vertellen wat hij heeft meegemaakt en hoe het gaat sinds de vorige bijeenkomst. Ook vaste Herstelwerkgroep thematiek komt aan de orde, zoals valkuilen, omgaan met je hulpverleners, bronnen van steun of angst voor terugval. Daar komt meestal veel wijsheid bij naar boven. Wijsheid waarvan we niet eens wisten dat we die hadden! Je doet het vaak beter dan je zelf beseft. Groepsleden blijken allemaal eigen oplossingen en strategieën te hebben om zichzelf te helpen. Het uitwisselen hiervan geeft nieuwe ideeën en kracht om het ook eens te proberen.”
Oprechte acceptatie en oordeelsvrijheid
“Tot nu toe is er veel bijzonders gebeurd tijdens de bijeenkomsten. Sommigen vertellen pijnlijke dingen uit hun verleden die ze nog nooit aan iemand verteld hebben. Zij ontvangen veel begrip, warmte en steun. Door het delen ervaren zij opluchting. Een van de groepsleden heeft inmiddels afscheid genomen. Hij is ver gekomen en heeft de steun van de groep niet langer nodig. Dat is prachtig, precies waarvoor we het doen. Ook ik voel me gesteund wanneer het even wat minder gaat. De oprechte en volledige acceptatie van elkaar, de oordeelsvrije manier waarop iedereen benaderd wordt, geeft een bijzonder goed gevoel!”
15
Welmoed Erwich
Gesprek met > Teammanager Welmoed Erwich over plannen voor Herstel
Wat merk je van Herstel in je werk?
Mixx Inn is een beschermende woonvorm waar het merendeel van de bewoners zelf voor heeft gekozen, om snel door te kunnen stromen naar zelfstandig wonen. Uitgangspunt is dat de bewoner zelf aangeeft waar hij begeleiding bij wil. In het dagelijks leven merk je dat bijvoorbeeld aan het uitdelen van het voedingsgeld, het uitzoeken van contactmomenten en het verzorgen van de eigen leefomgeving.
Wat typeert Herstel bij Mixx Inn?
De evaluatiebespreking van het begeleidingsplan. Bij Mixx Inn worden bewoners driemaandelijks geëvalueerd. Dit doen we omdat de bewoners binnen een jaar zelfstandig moeten kunnen wonen of in een zelfstandigheidtraject zitten. Ook een verandering is dat de evaluaties niet meer plaatsvinden op vaste tijdstippen die de begeleiding goed uitkomt, maar samen met de bewoner worden gepland. Als de bewoner overdag werkt, kan het dus zijn dat de evaluatiebespreking ’s avonds gebeurt.
Wat kan beter?
De begeleiding van de medewerkers kan verbeteren. Ik hoop dat de ROPI-meting, een onderzoek naar de ervaringen met het opstarten van herstelondersteunende zorg, concrete uitkomsten oplevert, zodat we daarop actie kunnen ondernemen.
Hoe ziet Herstel er in 2012 voor jou uit?
Met concrete aanknopingspunten uit de ROPI-meting wil ik in 2012 nog meer herstelgericht bezig zijn. Dat houdt in dat we nog meer uitgaan van de autonomie van de bewoner.
17
Nana van Berkel
Studiedag Herstel voor Koppels > Iedereen wordt in het leven wel eens uit het veld geslagen < Nana van Berkel is woonbegeleider. Ze begon als stagiaire MBO op de locatie Jacob Pronkstraat, kwam in 2005 in dienst en werkt sindsdien op Walden. In 2010 haalde ze haar HBO MWD. Nana nam als een van eerste medewerkers samen met een bewoner van Walden deel aan de studiedag Herstel voor Koppels. Ze vertelt met enthousiasme over deze dag. “Het is een dag voor koppels, een bewoner samen met de begeleider waar hij veel contact mee heeft. De dag is een kennismaking met Herstel, bezien vanuit de bewoner of cliënt, zowel als vanuit de begeleider. Niet alleen bewoners en cliënten hebben herstelervaringen. Iederéén maakt in het leven dingen mee die hem uit het veld slaan en soms voor lange tijd uit balans brengen. Ik vond het bijzonder om op de studiedag een atmosfeer van veiligheid en vertrouwen te helpen creëren. Niet alleen de bewoners, ook de begeleiders werden geprikkeld meer van zichzelf te laten zien en ervaringen met de groep te delen. Dat vond ik in eerste instantie moeilijk. Maar door toch in gesprek te gaan, werd de drempel lager en hebben ook steeds meer begeleiders hun ervaringen durven delen.”
Interactief “De belangstelling voor de studiedag was op Walden zowel bij begeleiders als bewoners zo groot, dat niet iedereen kon deelnemen. Wij hadden geluk, maar geen idee waar we aan begonnen. Ik verwachtte een presentatie, maar de bijeenkomst bleek interactief te zijn. We gingen met elkaar in gesprek over wezenlijke aspecten van het leven en wat we daarin meemaken. Dat gebeurde op een bijna speelse manier. We werden bijvoorbeeld gevraagd om aan de hand van voorwerpen wat over onszelf te vertellen. Ik merkte dat anderen zich bewust waren van hun minder positieve eigenschappen en gedragingen. Daardoor durfde ik ook zelfkritiek te laten horen. Toch vond ik dat niet gemakkelijk. Je bent constant bezig je grens te bepalen. Wat vertel ik wel en wat niet? Je hoeft echt niet alles te vertellen om toch open en transparant te zijn voor de ander.”
Persoonlijker contact
“De bewoner en ik hebben de studiedag als erg zinvol ervaren. Het was een intensieve, maar mooie dag. Ons is vooral bijgebleven, dat we door echt in gesprek te gaan, anders naar elkaar gingen kijken. We hebben elkaar beter leren kennen en ons contact is persoonlijker geworden. Ik vind dat iedere begeleider in de komende periode een dergelijke studiedag samen met een bewoner moet meemaken. Het is echt een goede ervaring die veel bijdraagt aan begrip van de essentie van Herstel en nieuw inzicht geeft.”
19
Dilek Kisin
Gesprek met > Individueel begeleider Dilek Kisin over loslaten
Hoe heb jij de begeleiding van Sandra opgepakt?
“Ik heb vooral naar haar verhaal geluisterd. Ik wilde begrijpen wat ze bedoelde en haar niet alleen aanhoren. Zo probeerde ik me in te leven en voelde me betrokken. Echter, hoe goed ik haar ook probeerde te begrijpen en stimuleren, er was een risico dat zij afhankelijk zou worden van de zorg die ik haar bood. Soms vergeet je als begeleider aan te haken bij de eigen sterktes van de cliënt.”
Kun je hiervan voorbeelden geven?
“Wanneer Sandra ergens mee zat, belde ze mij en gaf aan dat ze hulp nodig had. Ook positieve ontwikkelingen wilde ze graag delen. Als begeleider probeerde ik haar op het gebied van financiën zo goed mogelijk te ondersteunen, zodat ze daar geen problemen mee zou krijgen en te voorkomen dat er iets fout liep. Dat idee moest ik loslaten, want ik merkte dat ik in háár proces onmisbaar werd en zij steeds afhankelijker. Bij Herstel gaat het erom te beseffen dat het háár proces is, dat ik op de juiste momenten kan ondersteunen.”
Hoe vul je dat nu in?
“Sandra heeft een eigen verleden, maar ook een eigen toekomstdroom. Zij verwachtte aanvankelijk dat ik haar problemen ging oplossen. Die instelling moest veranderen. Herstelondersteunende zorg vraagt een andere houding zowel van bewoners/cliënten, als van begeleiders. Als begeleider moet je niet oplossingsgericht werken, maar de bewoner of cliënt de ruimte geven om zijn verhaal te doen en zelf tot oplossingen te komen en keuzes te maken. Dat kost veel energie en geduld. Bewoners/cliënten hebben niks te verliezen met herstelondersteunende zorg, maar ze kunnen er wel veel bij winnen. Wij moeten hen ervan bewust maken dat, als zij met de nodige ondersteuning in de samenleving kunnen functioneren, zij een fijn en bevredigend bestaan opbouwen. Sandra heeft hierdoor meer vertrouwen in zichzelf en hoop voor de toekomst gekregen. Zij heeft de regie en vertelt hoe zij haar toekomstdroom wil waarmaken.”
“Welkom in ons midden...dat gevoel krijg je hier.” bewoner
21
Bjurn Breider
Herstel > Standaard houding bij Herstel: Ik weet het niet, vertel het mij! < Hans Markveldt werkt sinds 1994 bij de Stichting Anton Constandse en is woonbegeleider. Een woonbegeleider is meer in staat om samen met de bewoner iets te ondernemen, vindt hij en paste daarom ooit voor de functie van individueel begeleider. Hans past filosofische lessen toe in de Herstelpraktijk. “Bij Herstel denk ik direct aan een boek over ‘Socratisch motiveren’. Socrates was een filosoof uit de Griekse Oudheid die er een gewoonte van maakte de straten van Athene af te struinen om de mensen te vragen naar hun beweegredenen. De redenen van datgene dat hen tot handelen, tot hun gedrag, aanzette. Zijn diepere motivatie was mensen er toe te brengen om te gaan twijfelen aan en dus na te denken over alle veronderstelde zekerheden die zij zichzelf hadden aangemeten. In de kern gaat het daar bij Herstel ook over. Alleen is het gedrag bij bewoners en cliënten vaak het gevolg van wat ze zich tijdens lange opnames eigen hebben gemaakt. Socrates ging uit van de stelling: “Ik weet het niet, vertel het mij alstublieft”. Dit zou de standaard houding moeten worden van begeleiders. Niet wij, maar de bewoners en cliënten van onze stichting weten hoe zij hun leven beleven en welke dromen, wensen, behoeften en vragen voor hen essentieel zijn.”
Dialoog over Herstel is nodig
“Socrates laat zien dat motivatie ontstaat als de bewoner of cliënt zichzelf leert kennen en door als begeleider daarbij op de achtergrond te blijven. Met collega Annemarije Spreksel ben ik dit gaan toepassen. Door deze manier van werken te delen, kunnen we opgedane ervaringen bespreken en dingen bijstellen. Al doende leer je veel! Ik ben groot voorstander van de onderlinge dialoog over Herstel. Herstel is leuk om te doen. Het geeft voldoening als een bewoner of cliënt op een andere manier tegen dingen aan gaat kijken, als hij daardoor een verandering wil en ziet dat die ook mogelijk is. Of als hij juist tevreden is met wat hij doet of niet doet. Ogenschijnlijk simpele dingen kunnen een juiste houding in de weg staan. De ons bekende uitspraak “Dit is één van mijn bewoners” bijvoorbeeld. Als je van ‘de bewoner’ spreekt, voel je al respect verschil. Hierop letten is noodzakelijk bij het werken met Herstel. Ik merk dat dit ‘mijn’ al zó lang in m’n systeem zit dat ik het er ook nog wel eens uitflap.”
Eigen keuzes bieden mogelijkheden
“Op Walden zijn we al bezig onze manier van begeleiden te bekijken en met elkaar te bespreken.Het begeleiden moet op een aantal punten worden bijgesteld. Met kleine stapjes. Dat is goed voor ons en voor de bewoners. We kunnen bijvoorbeeld nog beter luisteren en bewoners zelf keuzes laten maken en beslissingen laten nemen. Die kunnen we bespreken en er waardering voor laten horen. Soms is het een keuze die wij niet geweldig vinden. Maar het is dan de keuze van de bewoner geweest en daardoor kan daar zonder vooroordeel over worden gepraat. Zo kunnen mogelijk heden ontdekt worden, naast de psychiatrische handicap. De bewoner voelt zich gehoord en dat hoort ook zo!”
“Bewoners met verslavingsproblematiek komen met Herstel een heel eind.” B. Breider
23
Thea ten Bosch
Gesprek met > Cliënt Sandra over toekomstdromen
Met welke problemen kwam je bij de Stichting Anton Constandse?
“Ik heb heel lang depressieve klachten gehad na de geboorte van mijn zoon en was zo’n 3 jaar hiervoor opgenomen. Ik was niet in staat voor mezelf en mijn twee kinderen te zorgen, daarom werden ze elders ondergebracht. Ik heb hun opgroeien gemist. Dat heeft me veel verdriet gedaan. Die jaren zijn helaas weg, niet meer in te halen. Mijn psychiatrische beperking had ook tot gevolg dat ik minder vertrouwen in mezelf kreeg en vaak somber naar het leven keek.”
Hoe gaat het nu met je?
“Sinds 2009 is mijn situatie stabiel. Ik woon weer zelfstandig en krijg ambulante begeleiding vanuit De Baars. Door zelfstandig te kunnen wonen, kreeg ik langzaam weer wat vertrouwen. De begeleiding heeft voor mij veel opgeleverd. Ik kijk nu positiever naar het leven en met meer vertrouwen naar de toekomst.“
Hoe ziet je toekomst er uit?
“Ik heb de wens uitgesproken later met kinderen te werken. Dat komt door de jaren die ik met mijn eigen kinderen heb gemist. Dat is echt mijn toekomstdroom!”
“Bruggenhof is mijn thuis en de bewoners zijn mijn familie.” bewoner
25
Lenny Kosters
Professionalisering > We maken ons beroep nog beter < Lenny Kosters werkt sinds 2008 als teammanager bij de Stichting Anton Constandse en geeft leiding aan de woonvoorzieningen Zeerust, Van Campenvaart en Bruggenhof. Eerder werkte ze in diverse functies voor het COA (Centraal Orgaan opvang Asielzoekers). Lenny is lid van de werkgroep Professionalisering en vertelt over het boeiende traject dat af en toe een zoektocht blijkt. “Bij professionalisering denk je aan begrippen als professie, beroep, vaardigheid en kunde. Aan ergens aantoonbaar competent in zijn. Wat we doen, mooier en nog beter maken. Professionaliseren is ook het sublimeren van een takenpakket in een vak dat zich daardoor formeel onderscheidt van andere beroepen. Daar komt waarschijnlijk het gezegde ‘Dan had je maar een vak moeten leren’ vandaan. Dat wijst op de status die een beroep wordt toegedicht.”
Overdragen van verantwoordelijkheid
“Voor professionalisering moet er een gedeeld belang zijn tussen de individuele medewerker en de organisatie. Intrinsieke drijfveren, normen en waarden van individuele hulpverleners, moeten in het verlengde liggen van de visie en doelstelling van de Stichting Anton Constandse. Als medewerkers het vanzelfsprekend vinden om te denken en te handelen vanuit die ene visie en doelstelling, kan er veel op basis van vertrouwen gebeuren. Een leidinggevende kan meer aandacht schenken aan de ontwikkeling van een professional wanneer is vastgesteld aan welke competenties deze moet voldoen. Hierdoor kan wederzijds vertrouwen groeien in plaats van dat er veel tijd besteed moet worden aan het bijhouden van allerlei lijstjes. Bij professionalisering draait veel om vertrouwen en verantwoordelijkheid. Een organisatie moet de wil hebben verantwoordelijkheid over te dragen. En de professional moet deze verantwoordelijkheid willen aanvaarden om er daadwerkelijk mee aan de slag te kunnen gaan.”
Soms een worsteling
“De werkgroep Professionalisering is sinds voorjaar 2010 actief. Ronald van Aken is de motor van de werkgroep, waar ook teammanager Lucia van de Laar en extern adviseur Frederike Kroon deel van uitmaken. We komen bijeen om beleid activiteiten voor te bereiden die het projectplan Herstel & Professionalisering en het Jaarplan realiseren. Dat is een hele klus. Nadat je de inhoud hebt bepaald, maak je een stappenplan. Wat gaan we eerst aanpakken en wat daarna? We zien bij andere organisaties parallelle ontwikkelingen. Diverse lidinstellingen van GGZ-Nederland hebben een vergelijkbaar proces ingezet. Professionaliseren is geen lineair traject dat overzichtelijk van A via B naar C loopt. Het is een zoektocht en soms een worsteling op basis van voortschrijdend inzicht. Met recht kunnen we spreken van een organisch proces. Die tocht gaan we hoe dan ook met goed resultaat afsluiten. Daar heb ik alle vertrouwen in.”
27
Hameeda Lakho
Met Stichting Geheim Geweld voor Herstel (H)Erkenning gevolgen van kindermishandeling Hameeda Lakho is aangetrokken als projectleider Herstel voor Stichting Anton Constandse. Zij heeft haar herstelervaringen omgezet in kracht en levert een waardevolle bijdrage aan de Herstelvisie binnen de organisatie, onder andere door het opzetten van de Herstelwerkgroepen en de verdiepingscursus. Slachtoffers van geestelijke en lichamelijke mishandelingen kampen vaak met jarenlange psychische problemen. Die kunnen ertoe leiden dat beschermd en begeleid zelfstandig wonen nodig is. De Stichting Anton Constandse heeft veel ervaring opgebouwd in de begeleiding van deze specifieke groep mensen waarvan, zelfs na een jarenlang en kostbaar traject in de psychiatrie, mishandeling als oorsprong van hun problematiek lang niet altijd duidelijk is. Taboe en verdringing liggen daar meestal aan ten grondslag. Door schaamte, gevoel van afhankelijkheid of de wens te vergeten, dragen slachtoffers soms onnodig levenslang een geheim met zich mee. Onbewust van het verband met eventuele psychische problemen. Het belang van herkenning en erkenning van deze slachtoffers is groot, vandaar dat de Stichting Anton Constandse krachten bundelt met de Stichting Geheim Geweld. Deze organisatie zet zich onder meer in voor bewustwording van de vaak langdurige problematiek die ontstaat na kindermishandeling. De samenwerking heeft geleid tot het delen van kennis en nieuwe initiatieven op het gebied van herstel en lotge notencontact. Een succesvolle landelijke themadag en de uitgave van een boek zijn daar voorbeelden van. Vergroten van zelfredzaamheid en zelfwaardering van slachtoffers van mishandeling past volledig binnen de visie van herstelondersteunende zorg, waarbij met ervaringsdeskundigheid veel wordt bereikt. Onderlinge steun en begrip zijn essentieel bij de verwerking van traumatische ervaringen en het hervinden van kracht.
Boek/film Met Wilskracht naar Herstel is een bundeling van vijftien interviews en verhalen van mensen die in hun jeugd zijn mishandeld en geeft een vaak verborgen groep een stem. De interviews van de Stichting Geheim Geweld en de levens verhalen van de bewoners van de Stichting Anton Constandse zijn aangrijpende en ontroerende getuigenissen die laten zien dat de weg naar herstel vaak lang, maar niet onmogelijk is dankzij moed, wilskracht en doorzettingsvermogen. Het boek werd op de themadag gepresenteerd. In het najaar 2011 verschijnt een indringende voorlichtingsfilm met handleiding ‘Geheim Geweld…. en nu?’ Onder de regie van Catherine Keyl maken de hoofdrolspelers in de documentaire een kwalitatief hoogwaardig product bij het onderwerp kindermishandeling en de lange termijn gevolgen.
Sponsoring De Stichting Anton Constandse sponsort de Stichting Geheim Geweld met faciliteiten en onderdak voor het landelijke bureau en biedt personele ondersteuning bij gezamenlijke projecten op het gebied van Herstel.
29
>
Gesprek met > BEWONER Karin over de weg naar zelfstandig wonen
Wat merk je van Herstel in je dagelijkse leven?
Tot vorig jaar woonde ik beschermd op De Valk, maar sinds kort op Mixx Inn, met als doel zelfstandig gaan wonen. Hiervoor moest ik een paar belangrijke stappen zetten en dat gaat nu goed. Ik eet dagelijks groente en fruit en heb werk als vrijwilliger bij hulp aan dak- en thuisloze jongeren. Dat is leuk om te doen, want ik heb vroeger ook veel tijd op straat doorgebracht en daarom een goede klik met die jongens en meiden. Ik werk een dag in de week maar wil dat graag uitbreiden. Ik merk hoe fijn het is om mee te draaien in de samenleving en zelf stappen vooruit te maken. Ik ben gestopt met mijn medicatie en kon ook stoppen met blowen. Nu ben ik veel actiever, heb iedere dag wel afspraken met mensen en gebruik een agenda. Er is dus nogal wat veranderd!
Wat typeert Herstel bij Mixx Inn?
Hier krijg je langzaam de teugels van je eigen leven weer in handen. Het doel is bij het begin al duidelijk: zelfstandig wonen. Je werkt echt ergens naartoe en hebt er hier maar een jaar de tijd voor. In het begin had ik moeite met de druk die dat met zich meebrengt. Nu niet meer, want ik weet dat het me gaat lukken! Met mijn begeleiders concentreer ik me nu op het vinden van een woning en het in kaart brengen van mijn woonwensen. Aan dat laatste doel werk ik via de Individuele Rehabilitatie Benadering. Volgens mij sta ik hoog op de wachtlijst bij het convenant voor woningen maar ik zoek ook zelf nog verder. Liefst blijf ik in Den Haag, daar zijn mijn vrienden.
Wat zou beter kunnen?
Soms zijn de begeleiders niet allemaal even goed op de hoogte van wat wel en niet mogelijk is met het Convenant Wonen. Het is een jong team dat daar iets minder ervaring mee heeft. Dat komt vanzelf wel. Sommige begeleiders kunnen ook wel eens iets betuttelends hebben. Zelfs als mijn moeder dat doet, vind ik het vervelend. Dat komt ook doordat we allebei koppig zijn.
31
Idee
Werkgroep PR &Communicatie
concept en tekst
Anja Auer communicatie > anja auer
Fotografie
Annelies van der Linden
grafische vormgeving MDMA Dtp &Vormgeving > Robert Klijnsoon , drukwerk Drukkerij Van Deventer B.V. te s Gravenzande website
www.stichtingantonconstandse.nl
© 2011 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.