UNIVERSITEIT GENT
FACULTEIT ECONOMIE EN BEDRIJFSKUNDE ACADEMIEJAAR 2009 – 2010
Het macro-economisch beleid van China vóór en na de internationale economische crisis
Masterproef voorgedragen tot het bekomen van de graad van
Master in de algemene economie
Haike Bruneel
onder leiding van
Prof. dr. Freddy Heylen
PERMISSION Ondergetekende verklaart dat de inhoud van deze masterproef mag geraadpleegd en/of gereproduceerd worden, mits bronvermelding.
Haike Bruneel
WOORD VOORAF
In dit woord vooraf zou ik graag enkele mensen bedanken die een grote bijdrage geleverd hebben bij het tot stand komen van deze masterproef. In de eerste plaats denk ik aan mijn promotor prof. dr. Freddy Heylen. Zijn enthousiasme en gedrevenheid hebben mij enorm geïnspireerd bij de keuze van mijn onderzoek. Ik wil hem speciaal bedanken voor de hulp en het advies die hij mij verstrekt heeft bij de uitwerking van deze masterproef. Daarnaast gaat mijn dank ook uit naar mijn vriend Gert-Jan Van Landeghem voor de morele steun tijdens dit proces. Verder wil ik hem bedanken voor het grondig nalezen van deze masterproef.
Haike Bruneel Mei 2010
Pagina | i
INHOUD
Woord vooraf ........................................................................................................................................... i Inhoud ......................................................................................................................................................ii Lijst met figuren....................................................................................................................................... iv Lijst met tabellen ......................................................................................................................................v Inleiding ................................................................................................................................................... vi DEEL 1: Het macro-economisch beleid van China vóór de internationale economische crisis .............. 1 1. China als medeoorzaak van internationale economische crisis? .................................................... 2 1.1 Macro-economische onevenwichten ........................................................................................ 2 1.1.1 De VS als netto-besteder .................................................................................................... 3 1.1.2 China als netto-spaarder .................................................................................................... 6 1.1.2.1 De betalingsbalans ...................................................................................................... 6 1.1.2.2 De betalingsbalans van China: een dubbel surplus ..................................................... 7 1.1.3 Andere factoren die bijgedragen hebben tot de macro-economische onevenwichten .. 11 1.1.3.1 Wisselkoersbeleid versterkt overschot ..................................................................... 11 1.1.3.2 Goedkope Chinese exportproducten als oorzaak van lagere inflatie in de rest van de wereld.................................................................................................................................... 13 1.1.4 Macro-economische onevenwichten - Conclusie ............................................................ 14 1.2 Evaluatie van de macro-economische onevenwichten ........................................................... 15 1.2.1 Het groot handelstekort van de VS .................................................................................. 15 1.2.2 Het groot handelssurplus van China ................................................................................ 16 1.2.3 Revaluatie van de yuan?................................................................................................... 17 1.2.4 Impact van bilaterale handel met China op de Amerikaanse economie ......................... 18 1.2.4.1 Impact van handel met China op de VS: China lid van WTO ..................................... 19 1.2.4.2 Impact van handel met China op de VS: China geen lid van WTO ............................ 22 1.2.5 Evaluatie van de macro-economische onevenwichten – Conclusie................................. 23 2 Hoge spaarquote ............................................................................................................................ 24 2.1 Onderontwikkelde financiële markt ........................................................................................ 24 2.2 Zwak sociaal zekerheidssysteem ............................................................................................. 25 2.2.1 Het pensioenstelsel .......................................................................................................... 26 2.2.2 De gezondheidszorg ......................................................................................................... 27 2.3 Nuancering .............................................................................................................................. 28 Pagina | ii
3. Conclusie ....................................................................................................................................... 30 DEEL 2: Het macro-economisch beleid van China na de internationale economische crisis ................ 33 1. Impact van de internationale economische crisis op China .......................................................... 35 1.1 Export ...................................................................................................................................... 36 1.2 Financiële markt ...................................................................................................................... 37 1.3 Internationale Reserves........................................................................................................... 38 1.4 Uitstellen van noodzakelijke hervormingen ............................................................................ 40 2. Beleidsmaatregelen om gevolgen van crisis te beperken ............................................................. 41 2.1 Beleidsmaatregelen op korte termijn ..................................................................................... 41 2.1.1 Budgettair beleid .............................................................................................................. 41 2.1.1.1 Het stimulansprogramma.......................................................................................... 43 2.1.1.2 Andere budgettaire maatregelen .............................................................................. 45 2.1.1.3 Succes van budgettair beleid..................................................................................... 46 2.1.2 Monetair beleid ................................................................................................................ 46 2.1.3 Nieuwe vastgoedbubbel ................................................................................................... 50 2.2 Beleidsmaatregelen op lange termijn ..................................................................................... 53 3. Conclusie ....................................................................................................................................... 56 Lijst van geraadpleegde werken ............................................................................................................... I
Pagina | iii
LIJST MET FIGUREN
Figuur 1: De VS – export en import met China........................................................................................ 3 Figuur 2: De lopende rekening van de VS – een groeiend tekort ........................................................... 4 Figuur 3: China – Accumulatie van internationale reserves .................................................................... 5 Figuur 4: De VS - handelsbalans .............................................................................................................. 5 Figuur 5: De lopende rekening van enkele Aziatische landen................................................................. 6 Figuur 6: China – export en import van goederen .................................................................................. 8 Figuur 7: Jaarlijkse export van goederen in de VS, Duitsland, Japan en China ....................................... 8 Figuur 8: China – Stroom van buitenlandse directe investeringen ......................................................... 9 Figuur 9: Convergentie in het Solow-model: de rol van internationale kapitaalstromen .................... 11 Figuur 10: Chinese wisselkoers ............................................................................................................. 13 Figuur 11: Het aandeel van China in het handelstekort van de VS ....................................................... 16 Figuur 12: China - Handelsbalans .......................................................................................................... 16 Figuur 13: Chinese export en import..................................................................................................... 17 Figuur 14: China – instroom buitenlandse directe investeringen ......................................................... 19 Figuur 15: Tewerkstelling in producerende sector in de VS.................................................................. 21 Figuur 16: Amerikaanse importen uit China ......................................................................................... 22 Figuur 17: Gezinsbesparingen ............................................................................................................... 28 Figuur 18: China – het lopend begrotingssaldo (1999-2006) ................................................................ 29 Figuur 19: Procentuele groei determinanten begrotingssaldo ............................................................. 29 Figuur 20: BBP-groei, in constante prijzen (jaarlijkse procentuele groei) ............................................. 34 Figuur 21: Procentuele groei BBP China................................................................................................ 35 Figuur 22: Chinese Export en Import per kwartaal 07-10 ..................................................................... 36 Figuur 23: Het aandeel van buitenlandse effecten in de totale effecten ............................................. 37 Figuur 24: Belangrijke kopers van Amerikaanse schatkistcertificaten .................................................. 38 Figuur 25: Dollarwisselkoersen ............................................................................................................. 39 Figuur 26: Budgettair beleid .................................................................................................................. 42 Figuur 27: Monetair beleid .................................................................................................................... 47 Figuur 28: Reserveratio ......................................................................................................................... 48 Figuur 29: Langetermijnrente van PBOC ............................................................................................... 49 Figuur 30: Geldhoeveelheid in China .................................................................................................... 49 Figuur 31: Investeringen in vastgoed 2003-2009 .................................................................................. 50 Figuur 32: Impossible Triangle .............................................................................................................. 52
Pagina | iv
LIJST MET TABELLEN
Tabel 1: De betalingsbalans: globaal overzicht ....................................................................................... 6 Tabel 2: Sectorale distributie van het aandeel van China in de Amerikaanse importen ...................... 20 Tabel 3: Impact van toenemende handel met China op industriële sectoren in de VS ........................ 21 Tabel 4. Procentuele groei van het wereld-BBP .................................................................................... 33 Tabel 5: De Chinese arbeidsmarkt 2004-2009 ...................................................................................... 37 Tabel 6: Ratio Effecten/Deposito’s ........................................................................................................ 38 Tabel 7: Stimulansprogramma .............................................................................................................. 44
Pagina | v
INLEIDING
Tijdens mijn voorgaande studie sinologie heb ik, naast een enorme bewondering voor de geschiedenis en cultuur van China, een sterke interesse ontwikkeld voor de economische ontwikkeling van dit reusachtige land. Het was dan ook met een groot enthousiasme dat ik aan de master algemene economie begon. Al snel raakte ik zeer geboeid door de lessen macro-economie. Een van deze lessen heeft prof. dr. Freddy Heylen volledig geweid aan de internationale kredietcrisis. Ik vond het zeer interessant om een overzicht van het ontstaan van deze internationale crisis te krijgen. Meteen rezen allerlei vragen in mij op omtrent de rol die China hierin gespeeld heeft en hoe zwaar deze doorweegt in het volledige verhaal. Als sinoloog die een opleiding algemene economie volgt, leek het mij dan ook een zeer evidente keuze om China in het kader van de huidige internationale economische crisis te bespreken in mijn masterproef. Zoals de titel van deze masterproef, ‘Het macro-economisch beleid van China vóór en na de internationale economische crisis’, duidelijk aangeeft wordt de internationale economische crisis besproken vanuit het standpunt van China. De invloed van de huidige crisis op de rest van de wereld valt buiten het bestek van dit werk. In het eerste deel wordt de aanloop naar de internationale economische crisis besproken, waarbij de focus op de rol van China gelegd wordt. In het tweede deel worden vervolgens de impact van deze crisis op China onder de loep genomen en welke beleidsmaatregelen China getroffen heeft om de gevolgen ervan te beperken.
Pagina | vi
DEEL 1: HET MACRO-ECONOMISCH BELEID VAN CHINA VÓÓR DE INTERNATIONALE ECONOMISCHE CRISIS
In 2008 worden de gevolgen van de vastgoedcrisis in de Verenigde Staten, die in de zomer van 2007 is ontstaan, over de hele wereld voelbaar. De jaren voorafgaand aan het uitbreken van deze internationale economische crisis worden gekenmerkt door grote macro-economische onevenwichten. Zo heeft de VS een groot tekort op de lopende rekening, terwijl de Aziatische landen, met China als koptrekker, enorme handelsbalansoverschotten hebben. De VS hebben echter al sinds ‘92 te kampen met een deficit, dat de voorbije jaren enkel groter geworden is. De grote voorraad buitenlandse reserves in Aziatische landen is een recent fenomeen. Voornamelijk vanuit de VS wordt China met de vinger gewezen voor het in stand houden van deze macro-economische onevenwichten. De vraag of deze vingerwijzing door de VS terecht is, dringt zich hierbij op. In dit eerste deel wordt dan ook nagegaan welke rol China gespeeld heeft in het ontstaan van de internationale economische crisis. In hoofdstuk 1 staat de vraag centraal of China als medeoorzaak van de huidige crisis kan beschouwd worden. In het daaropvolgende hoofdstuk wordt een belangrijke factor die geleid heeft tot de grote overschotten op de Chinese handelsbalans van naderbij bekeken. In hoofdstuk 2 wordt namelijk dieper ingegaan op de hoge spaarquote in China. Ten slotte worden in hoofdstuk 3 enkele belangrijke conclusies getrokken. We zullen ondermeer aantonen dat China in belangrijke mate de wereldwijde macro-economische onevenwichten in stand heeft gehouden en zelfs heeft versterkt. Belangrijke aspecten hierbij zijn het dubbel surplus op de betalingsbalans van China, het vast wisselkoersbeleid en de goedkope Chinese exportproducten.
Pagina | 1
1. China als medeoorzaak van internationale economische crisis?
In dit eerste hoofdstuk wordt getracht een antwoord te formuleren op de vraag of China mede verantwoordelijk is voor het ontstaan van de internationale economische crisis. Volgens de VS bestaat hieromtrent geen twijfel. Zeggen dat China het bilateraal handelsbalansonevenwicht in stand houdt door onder andere haar wisselkoers vast te binden aan de dollar, is als een open deur intrappen. Maar is dit werkelijk zo? Ligt China mee aan de basis van de stijgende Amerikaanse vastgoedprijzen die een ineenstorting van het Amerikaanse financiële systeem tot gevolg hadden en die de ganse financiële en economische wereld met zich meesleurde? Kan China met de vinger gewezen worden? Of is enige nuancering noodzakelijk? In een eerste onderdeel worden de macro-economische onevenwichten in de jaren voorafgaand aan de economische crisis bestudeerd. Hierbij worden achtereenvolgens de VS als netto-besteder, China als netto-spaarder en andere factoren die bijgedragen hebben tot de macroeconomische onevenwichten behandeld. In een tweede onderdeel wordt de visie van de VS geëvalueerd en wordt nagegaan in welke mate China mede verantwoordelijk gesteld kan worden voor het uitbreken van de internationale economische crisis.
1.1 Macro-economische onevenwichten
Vooraleer in te gaan op de macro-economische onevenwichten met de VS als netto-besteder en China als netto-spaarder, zullen eerst deze twee begrippen kort worden uitgelegd. Aan de basis ligt de gekende macro-economische identiteit S+(T-G)=I+(X-Z) met S: bruto private besparingen (= gezinssparen + netto-besparingen door de bedrijven + omvang van de depreciaties bij de bedrijven) T: belastingsinkomsten G: overheidsconsumptie (T-G): netto-besparingen van de overheid I: bruto-investeringen (= bruto-investeringen door bedrijven + bruto-investeringen door de overheid)
Pagina | 2
X: export van goederen en diensten + inkomende factorinkomens + inkomende transfers Z: import van goederen en diensten + uitgaande factorinkomens + uitgaande transfers (X-Z): netto-export (saldo op de lopende rekening van de betalingsbalans) Wanneer de exporten de importen overtreffen, dat wil zeggen dat de inkomende geldstromen op de lopende rekening groter zijn dan de uitgaande, is men een netto-spaarder. De netto-export, het verschil tussen export en import, is positief (X-Z>0). Hiertegenover staat dat de besparingen, als som van private (S) en publieke besparingen (T-G), groter zijn dan de investeringen (S+(T-G)>I). Voor een netto-besteder geldt net het omgekeerde. Men investeert meer dan gespaard wordt. Dit betekent dat dit land externe financiering nodig heeft. Zo is ook de import groter dan de export, waardoor de netto-export negatief is (X-Z <0) (Heylen, 2009).
1.1.1 De VS als netto-besteder
Het groeiend lopend tekort van de VS in de voorbije vijftien jaar heeft verschillende oorzaken. Zo hebben de hierna vermelde feiten elk een invloed op de voornoemde macro-economische identiteit S+(T-G)=I+(X-Z). Tijdens de New Economy in de jaren ’90 worden Amerikaanse producenten en investeerders overmoedig, met overinvesteringen als gevolg (∆I>0). Deze wegen zwaar door op de handelsbalans. Vanaf 2001 speelt ook de overheid een rol in het groeiend tekort op de lopende rekening. Met het War on Terror-beleid1 Figuur 1: De VS – export en import met China van voormalig president George W. Bush stijgen
de
overheidsuitgaven
enorm
(∆G>0), waardoor de netto-besparingen door de overheid dalen (∆(T-G)<0). Het grote overheidstekort heeft zeker een rol gespeeld in het lopend deficit van de VS, maar kan niet als grote verantwoordelijke aangewezen worden. Zo kennen de VS een kleine spaarquote en stijgt de import Bron: Zhang, Fung, Kummer, 2006, p. 45. van Chinese goederen in de VS aanzienlijk na de toetreding van China tot de WTO in 2001 (Figuur 1). 1
Het War on Terror-beleid werd gelanceerd na de terroristische aanslagen op de WTC-torens op 11 september 2001. Met dit beleid ging de regering George W. Bush de strijd aan tegen de dreiging van internationaal terrorisme.
Pagina | 3
Hierdoor neemt het tekort op de handelsbalans ook sterk toe. Amerikaanse gezinnen consumeren met andere woorden teveel en sparen te weinig (∆S<0). Het zijn voornamelijk vermogenseffecten op de vastgoedmarkt die zorgen voor een sterke toename van de private consumptie en een daling van de besparingen van de gezinnen. Door de dalende rentevoeten en stijgende huizenprijzen, kunnen gezinnen via het herfinancieren van hun hypothecaire leningen winst maken, waarmee bijkomende consumptie gefinancierd kan worden. Bovendien worden in de jaren voorafgaand aan de internationale economische crisis heel gemakkelijk kredieten verstrekt door banken. Nietkredietwaardige consumenten kunnen door deze overmoed van banken ook een lening bekomen. Banken nemen, aangetrokken door de grote winsten en stijgende prijzen op de vastgoedmarkt, steeds meer risico’s. Er wordt in grote mate belegd op de vastgoedmarkt. De bubbel op de Amerikaanse huizenmarkt groeit, zwelt steeds meer aan en spat uiteindelijk in de zomer van 2007 uiteen.
De banken, die talrijke hypotheekleningen op hun balans staan hebben, lijden zware
verliezen. Het Amerikaans financieel systeem stort in elkaar (Heylen, 2009b). Kortom, de stijgende investeringen (∆I>0), het dalend lopend begrotingssaldo van de overheid (∆(T-G)<0) en de dalende private
Figuur 2: De lopende rekening van de VS – een groeiend
besparingen (∆S<0), leiden onvermijdelijk tot tekort een daling van de netto-export (∆NX<0). De
De lopende rekening van de VS
netto-export geeft het saldo op de lopende rekening van de betalingsbalans weer. Deze lopende rekening heeft echter te kampen met een steeds groter wordend tekort (Figuur 2). Om dit lopend tekort te financieren, moeten de VS zich richten tot buitenlands kapitaal. De macro-economische
identiteit
betalingsbalansevenwicht
bij
van
het
vlottende
wisselkoersen is immers:
100 0 -100 -200 -300 -400 -500 -600 -700 -800 -900
Bron: OECD, 2010. Data in miljard US dollar.
NX = -F met NX: saldo van lopende rekening F: saldo van kapitaal- en financiële rekening Hieruit volgt dus dat een tekort op de lopende rekening (∆NX<0) gecompenseerd moet worden met of gelijkgesteld is aan een overschot op de kapitaal- en financiële rekening (∆F>0).2 De Aziatische landen met hun groot spaaroverschot, in het bijzonder China, bieden maar al te graag een 2
Zie 1.1.2.1 De betalingsbalans, pag.6, evenals Tabel 1, pag.6.
Pagina | 4
deel van hun spaaroverschotten aan. Ze doen dit door steeds meer dollaractiva aan te kopen waardoor de internationale reserves aanzienlijk toenemen. De meeste Aziatische landen houden Figuur 3: China – Accumulatie van internationale reserves
3000
namelijk een systeem van vaste wisselkoersen aan. In het geval van China wordt deze, al dan niet bewust, laag gehouden om zo de concurrentiekracht te
China - Foreign Exchange Reserves
versterken. De eigen export wordt hierdoor enorm gestimuleerd. Dit heeft een positief effect op de
2500 2000
netto-export waardoor een surplus op de lopende
1500
rekening ontstaat. Bij een surplus op de lopende
1000
rekening apprecieert de nominale wisselkoers. De
500
vraag naar de munt van het exportland is namelijk 2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1995
0
groter dan het aanbod. Om deze opwaartse druk op de munt te bestrijden, moeten de centrale banken
Bron: State Administration of Foreign Exchange, 2010. Data in miljard US dollar.
ingrijpen door enorme hoeveelheden internationale
reserves op te kopen. Dit alles heeft tot gevolg dat de internationale reserves van China elk jaar verder toenemen (Figuur 3). De ondergewaardeerde Chinese munt betekent
voor de VS een verlies
aan
concurrentiekracht, waardoor zij minder kunnen exporteren. De netto-export is negatief, er wordt minder geëxporteerd dan geïmporteerd. Deze Figuur 4: De VS - handelsbalans negatieve netto-export wordt verder versterkt door stijgende importen. Door de lage Chinese
US - International Trade in Goods and Services - Balance 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
wisselkoers is de import van Chinese goederen voor de Amerikaanse consument immers goedkoop. Dit verslechtert helaas dan ook verder de lopende rekening van de VS, die nog verder negatief wordt (Figuur 2, pag.4). Vergelijking met Figuur 4, die de handelsbalans van goederen en diensten weergeeft, maakt
0 -100 -200 -300 -400 -500 -600 -700 -800
duidelijk dat het Amerikaans lopend deficit Bron: Bureau of Economic Analysis, 2010. Data in hoofdzakelijk is opgebouwd uit tekorten op de miljard US dollar. handelsbalans. Zo loopt het handelsbalanstekort in 2000 op tot 380 miljard US dollar en bedraagt het totale tekort op de lopende rekening 417 miljard US dollar. In 2006 zijn dit respectievelijk 760 miljard US dollar en 803 miljard US dollar. Het handelsbalanstekort maakt in 2006 met andere woorden 94.6% uit van het totale tekort op de lopende rekening van de VS. Pagina | 5
1.1.2 China als netto-spaarder Als tweede luik van de macro-economische onevenwichten gelden Aziatische landen die enorme surplussen op de lopende rekening hebben. Hierbij springt, naast Japan, voornamelijk China in het oog (Figuur 5). Vanaf 2005 kent het saldo op de lopende rekening van China een zeer sterke toename. Figuur 5: De lopende rekening van enkele Aziatische landen
Lopende Rekening 400 300 200 100 0 -100
2000
2001
2002
Japan
Korea
2003 Indië
2004 Indonesië
2005
2006
2007
China
Bron: OECD, 2010, data in miljard US dollar.
Eerst en vooral wordt het begrip betalingsbalans bondig toegelicht, waarna een korte analyse van de betalingsbalans van China volgt. 1.1.2.1 De betalingsbalans De betalingsbalans registreert alle financiële stromen tussen een welbepaald land en alle andere landen voor een vastgelegde periode, meestal een jaar, en bestaat uit twee grote rubrieken: de lopende rekening en de kapitaal- en financiële rekening (Tabel 1). De inkomende geldstromen worden Tabel 1: De betalingsbalans: globaal overzicht
+
Betalingsbalans
Lopende rekening Export van goederen en diensten Andere lopende ontvangsten
Kapitaal- en financiële rekening Kapitaalinvoer
Vergissingen en weglatingen
Lopende rekening
Invoer van goederen en diensten Andere lopende uitgaven
Kapitaal- en financiële rekening Kapitaaluitvoer
Vergissingen en weglatingen Wijziging reservetegoeden monetaire overheid
Bron: Heylen, 2009, pag. 205.
Pagina | 6
boekhoudkundig aan de pluszijde geschreven, de uitgaande, dit zijn dan de betalingen aan het buitenland, aan de minzijde. Zo wordt de export van goederen en diensten, een deelrekening van de lopende rekening, bij de inkomende geldstromen geboekt. De importen vindt men logischerwijze aan de minzijde van de betalingsbalans terug. De export en import van goederen vormen samen de handelsbalans. De lopende rekening bestaat, naast de handelsbalans, uit de dienstenbalans, factorinkomens en lopende overdrachten. Naast de lopende rekening omvat de betalingsbalans, zoals eerder
vermeld,
ook
de
kapitaal-
en
financiële
rekening.
Directe
investeringen
en
portefeuillebeleggingen zijn een belangrijk deel van de financiële rekening, terwijl de kapitaalrekening de overdrachten van kapitaal tussen de verschillende landen registreert. Het woord ‘balans’ kan echter voor verwarring zorgen. Plus- en minzijde hoeven namelijk niet in evenwicht te zijn. Men spreekt van een betalingsbalanstekort (resp. –overschot) wanneer de uitgaande stromen op de lopende rekening en de kapitaal- en financiële rekening groter (resp. kleiner) zijn dan de inkomende. In landen met een vlottende wisselkoers leidt zo’n situatie tot een depreciatie (appreciatie) van de munt, waardoor het onevenwicht weer verdwijnt. Bij vaste wisselkoersen geeft een tekort (resp. overschot) aanleiding tot een verlies (aangroei) van de internationale reservetegoeden van de monetaire overheid van het land. Deze wijzigingen van de internationale reserves worden onder de lijn geregistreerd, zoals in tabel 1 duidelijk is, waardoor de betalingsbalans dan boekhoudkundig in evenwicht is. De mate waarin een tekort kan blijven duren hangt bijgevolg af van de grootte van de voorraad internationale reserves. Deze reserves vormen een belangrijk instrument voor de monetaire overheid om bijvoorbeeld fluctuaties in de wisselkoers te controleren. Een betalingsbalanstekort, zoals in de VS, betekent namelijk dat er een aanbodoverschot van de eigen munt is. De centrale bank koopt deze overschotten dan op. Het gevolg echter is dat bij deze transacties de internationale reserves inkrimpen. Overschotten kunnen gemakkelijker worden aangehouden. Een overschot op de betalingsbalans houdt namelijk een aanbodtekort van de eigen munt in. De centrale bank verkoopt in dit geval eigen munten om aan de grote vraag tegemoet te komen. Hierdoor groeien de internationale reserves op de balans van de centrale bank enorm aan. De internationale reserves van China zijn aanzienlijk. Aan de basis hiervan liggen zowel het overschot op de lopende als op de kapitaal- en financiële rekening.
1.1.2.2 De betalingsbalans van China: een dubbel surplus Een tekort (resp. overschot) op de lopende rekening wordt in normale omstandigheden gecompenseerd door een overschot (resp. tekort) op de financiële rekening. De monetaire overheid zal bij een tekort proberen zoveel mogelijk buitenlands kapitaal aan te trekken door een hoge rente Pagina | 7
of hoogwaardige financiële activa aan te bieden. De hierdoor ontstane kapitaalinstroom dient dan om het lopend tekort, ontstaan door onder andere hoge importen, te financieren. China boekt echter zowel op de lopende als op de kapitaal- en financiële rekening overschotten en dit is een opmerkelijke situatie. 1.1.2.2.1 Het overschot op de lopende rekening De Chinese economie is voornamelijk gericht op export. Het aandeel van export in het BBP is gegroeid van bijna niets in de jaren ’60 tot bijna 30% in 2003. Zowel structurele elementen, zoals de hoge spaarquote, het grote arbeidsaanbod en de lage kost ervan, als het gevoerde economisch beleid zijn factoren die geleid hebben tot dit succesverhaal. China exporteert voornamelijk arbeidsintensieve producten, maar daarnaast is ook een belangrijk deel voorzien voor de meer gesofisticeerde producten, zoals elektronische apparaten en auto-onderdelen (Rodrik, 2006). Na de toetreding van China tot de WTO in 2001 stijgt de export aanzienlijk (Figuur 6). Sinds Figuur 6: China – export en import van goederen
2004 is China de grootste handelspartner na de VS en Duitsland. De Chinese export blijft exponentieel
1600 1400
groeien en overstijgt zelfs de VS in 2007. Deze sterke
1200
exporten overtreffen de Chinese importen, waardoor
1000
het saldo op de handelsbalans positief is (Figuur 7).
800 600 400
Figuur 7: Jaarlijkse export van goederen in de VS, Duitsland, Japan en China
200
export
import
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1999
1998
1997
0
Export van goederen 1600 1400
Bron: WTO, 2010. Data in miljard US dollar.
1200 1000 800 600 400 200 0
Verenigde Staten
Duitsland
Japan
China
Bron: WTO, 2010, data in miljard US dollar.
Pagina | 8
1.1.2.2.2 Het overschot op de kapitaal- en financiële rekening Zoals reeds eerder vermeld, wordt een overschot op de handelsbalans normaliter gecompenseerd door een tekort op de kapitaal- en financiële rekening. Het overschot aan kapitaal, gegenereerd door de sterke export, wordt in het buitenland belegd en zorgt dermate voor een grote kapitaaluitstroom. China is hieromtrent een bijzonder geval. Naast een overschot op de handelsbalans, door de bloeiende exportindustrie, kent China tegelijkertijd een grote kapitaalinstroom. Sinds haar economische hervormingen op het einde van de jaren ’70, is China erin geslaagd grote hoeveelheden buitenlandse directe investeringen aan te trekken. Deze zijn een belangrijke stimulans geweest voor de economische groei. De toetreding van China tot de WTO in 2001 heeft immers ook een belangrijk signaal gegeven omtrent economische hervormingen. Voor buitenlandse investeerders betekent dit enige zekerheid dat investeringen in China op lange termijn rendabel zullen zijn. Na 2001 kent China dan ook een sterke kapitaalinstroom (Figuur 8). Figuur 8: China – Stroom van buitenlandse directe investeringen
FDI flows - China 120 100 80 inward
60
outward
40
netto
20 0 1990-2000
2005
2006
2007
2008
Bron: OECD, 2009, data in miljard US dollar.
Deze sterke kapitaalinstroom is perfect te verklaren aan de hand van het Solow-model. In de jaren ’50 ontwikkelt Robert Solow het neoklassiek groeimodel. Dit model tracht voornamelijk het niveau en de groei van de levensstandaard van landen op lange termijn te bepalen. In dit opzicht wordt naar de evolutie van het reëel BBP per capita gekeken. In zijn model gaat Robert Solow uit van een neoklassieke productiefunctie: Y=AF(L,K) Met A: de totale factorproductiviteit L: het aantal werknemers Pagina | 9
K: de ingezette hoeveelheid kapitaal Deze productiefunctie heeft in het Solow-model de volgende eigenschappen: (i) de productiefactoren L en K zijn oneindig deelbaar en onderling substitueerbaar, (ii) A is exogeen bepaald en overal vrij beschikbaar, (iii) het marginaal product van de productiefactoren is positief maar dalend en (iv) het model wordt gekenmerkt door constante schaalopbrengsten. De CobbDouglas-functie is een productiefunctie die aan deze voorwaarden voldoet: Y=AKαL1-α. Uit de tweede eigenschap, namelijk dat het niveau van de technologie als gegeven beschouwd wordt en overal beschikbaar is, volgt dat de evolutie van het reëel BBP per capita enkel bepaald wordt door de evolutie van de hoeveelheid kapitaal per capita (k). k* is de hoeveelheid kapitaal per capita in de steady state, dat is het langetermijn-evenwichtsniveau. Elke economie tendeert naar deze steady state. Landen met een lage k die zich onder het steady state-niveau bevinden, zullen snel kapitaal opbouwen, aangezien de marginale productiviteit van kapitaal (MPK) er hoog is. Deze landen kennen dan ook een snelle groei van het reëel BBP per capita. Landen die zich echter boven de steady state bevinden, zullen kapitaal afbouwen. Een belangrijke discussie hieromtrent is het convergentiedebat, waarbij de vraag centraal staat of de arme landen sneller groeien dan de rijke en bijgevolg de levensstandaard van de rijke landen ooit zullen inhalen. Het Solow-model voorspelt dat gesloten economieën met gelijke fundamentele kenmerken, zoals spaar- en investeringsgedrag, bevolkingsgroei, de depreciatie van het kapitaal en het niveau van de technologie, zullen convergeren naar dezelfde steady state. In een open economie, zoals de meeste landen tegenwoordig, spelen ook internationale kapitaalstromen een rol. Hierdoor zullen de gerealiseerde investeringen afwijken van de nationale besparingen, wat bij een gesloten economie niet het geval is. Het kapitaal stroomt van rijke landen naar arme, aangezien de MPK er groter is. De investeringen overtreffen er dan ook de nationale besparingen. Deze kapitaalstroom wordt enkel gegenereerd indien het arme land een open beleid voert en het buitenlands kapitaal gastvrij ontvangen wordt. In dit opzicht vormt het Solow-model een verklaring voor de grote kapitaalinstroom die China gekend heeft sinds haar toetreding tot de WTO in 2001, waarmee ze haar economische grenzen nog verder voor het buitenland heeft opgengesteld. Figuur 9 stelt dit alles grafisch voor. China vóór 2001 wordt weergegeven door de lijn s1f(k). De lijn s2f(k) stelt een rijk land voor. Met sf(k) = i. i staat voor de investeringen per capita. De investeringen zijn een fractie ‘s’ van het nationaal inkomen per capita, waaruit volgt: i=sy(1). Aangezien het nationaal inkomen per capita in het Solow-model enkel bepaald wordt door de hoeveelheid kapitaal per capita, volgt sy=sf(k)(2). Uit (1) en (2) volgt: i = sf(k) Pagina | 10
(n+∂)k: de vereiste investeringen per capita om k op peil te houden. De kapitaalvoorraad per capita vermindert immers jaarlijks door depreciatie van het kapitaal (∂) en door de procentuele groei van de bevolking (n). Het kapitaal stroomt naar China omdat de MPK er groter is, waardoor k stijgt. De kapitaalvoorraad in het rijke land daalt echter door de stroom naar China. Zo convergeren beide landen naar elkaar toe (s1f(k)-nx1 = s2f(k)-nx2). Figuur 9: Convergentie in het Solow-model: de rol van internationale kapitaalstromen
Bron: Heylen, 2009, pag.735.
1.1.3 Andere factoren die bijgedragen hebben tot de macro-economische onevenwichten
1.1.3.1 Wisselkoersbeleid versterkt overschot
1.1.3.1.1 Vast wisselkoersbeleid De stijgende export van China zorgt niet alleen voor een overschot op de Chinese lopende rekening, maar houdt meteen ook een aanbodtekort van de Chinese munt in. De importeurs van Chinese producten hebben immers yuan nodig voor het betalen van hun facturen. Zo willen ook exporteurs hun dollars omzetten in yuan. Dit resulteert in een sterke vraag naar Chinese munten, Pagina | 11
waardoor een opwaartse druk op de munt ontstaat. Aangezien China een vast wisselkoersbeleid hanteert, dient de Chinese centrale bank, de People’s Bank of China (PBOC), in te grijpen om deze neiging tot appreciatie te elimineren. Zo wordt bijvoorbeeld op grote schaal in buitenlandse effecten belegd. De PBOC koopt op de internationale geldmarkt activa in vreemde valuta aan en brengt zo grote hoeveelheden yuan in omloop. Met deze stijgende geldhoeveelheid van Chinese munten wordt tegemoet gekomen aan de grote vraag naar yuan en verdwijnt de opwaartse druk. Tevens groeien de internationale reserves van China steeds meer aan. Ook hier komen de Verenigde Staten in het verhaal. Door het lopend tekort in de VS, gepaard gaande met de lage spaarquote van de Amerikaanse consumenten, is het land aangewezen op buitenlands kapitaal om haar tekort te financieren. Hiervoor geeft de Federal Reserve, de Amerikaanse Centrale Bank, in grote mate schatkistcertificaten en andere dollaractiva uit, die China dus maar al te graag aankoopt.
1.1.3.1.2 Revaluatie van de yuan China ondervindt veel internationale druk om haar munt te revalueren. Voornamelijk de VS en Japan klagen het vast wisselkoersbeleid van China aan en menen dat China haar munt bewust onderwaardeert. Vanuit de VS wordt China als schuldige aangewezen voor het handelstekort in de VS. Door het bewust laag houden van haar wisselkoers, zou China Amerikaanse jobs stelen en ervoor zorgen dat de VS een groot lopend tekort heeft (The Economist, 2007). China heeft echter voordelen bij het laag houden van de eigen wisselkoers. Zo versterkt een goedkope munt de competitiviteit, waardoor de export stijgt. Ook verkopen buitenlandse handelaren minder, waardoor de groei van deze handelspartners beperkt kan worden. De koppeling van de yuan aan de dollar zorgt bovendien voor stabiliteit in het Chinese zwakke banksysteem (Makin, 2007). De VS dreigt ermee importtaksen te heffen, tot 27.5%, indien de yuan niet adequaat gerevalueerd wordt3 (The Economist, 2006). Dit zal echter de Amerikaanse economie harder treffen dan de Chinese. Allereerst zouden de Amerikaanse consumenten niet meer kunnen genieten van goedkope consumptiegoederen uit China. China zal vervolgens op dit Amerikaans protectionisme reageren en kan bijvoorbeeld retorsierechten op Amerikaanse producten heffen. Hierdoor zal de handel met China lam gelegd worden. Amerika, dat meer en meer evolueert naar een diensteneconomie, is voor het merendeel van haar consumptiegoederen aangewezen op import. De 3
Deze Schumer-Graham Bill wordt echter op het einde van 2006 afgekeurd, waarop de Bush regering werkt aan een nieuw voorstel.
Pagina | 12
VS zal dan moeten importeren vanuit andere landen, waar de productiekosten echter hoger zullen liggen door de hogere arbeidskosten. Het tekort op de handelsbalans in de VS zal bijgevolg zeker niet inkrimpen, maar verder uitbreiden (The Economist, 2007). In 2007 drijft de regering Bush het Amerikaans protectionisme tegen de ondergewaardeerde yuan verder op. In februari 2007 dient de VS bijvoorbeeld een klacht in bij het WTO tegen Chinese exportsubsidies. Op het einde van maart kondigt het Department of Commerce heffingen van 10 tot 20% aan op blinkend papier geïmporteerd uit China, om de impact van de regeringssubsidies te neutraliseren (The Economist, 2007). Na internationale druk en stijgende speculaties dat de Chinese regering de jarenlange verbintenis van de yuan aan de dollar met een waarde van 8.28 zou loslaten, wordt de yuan uiteindelijk op 21 juli 2005 gerevalueerd en worden geringe fluctuaties toegelaten (Figuur 10).
Figuur 10: Chinese wisselkoers 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
Bron: PBOC, 2010. Yuan per US dollar, data voor einde periode.
1.1.3.2 Goedkope Chinese exportproducten als oorzaak van lagere inflatie in de rest van de wereld Voor de oorzaak van de stijgende huizenprijzen in vele landen wordt naar China gekeken. Chinese exportproducten kunnen goedkoop geproduceerd worden door het overaanbod aan Chinese arbeidskrachten, die bijgevolg weinig vergoed worden. Door deze goedkope consumptiegoederen, slagen centrale banken in andere landen er gemakkelijk in om hun inflatiedoelstellingen te bereiken zonder dat sterke rentestijgingen nodig zijn. De goedkope Chinese exportgoederen dwingen buitenlandse bedrijven immers om hun productieproces efficiënter te maken en de prijs te drukken. Bovendien zorgt de Chinese concurrentie ervoor dat sterke loonstijgingen vermeden worden uit vrees dat bedrijven zullen wegtrekken naar China. Al deze factoren zorgen ervoor dat inflatie onder controle gehouden wordt zonder de normaal vereiste rentestijgingen.
Pagina | 13
Het vast wisselkoersbeleid van China brengt een grote vraag naar dollaractiva met zich mee. Om haar vaste munt te verdedigen, moet de PBOC immers de eigen munt in omloop brengen door het op grote schaal aankopen van buitenlandse effecten. Niet alleen zorgt dit in China voor een enorme geldcreatie, bovendien wordt de rente in de VS, door deze grote vraag naar dollaractiva, op een laag niveau gehouden. Deze lage interestvoeten in combinatie met een lage inflatie en verhoogde liquiditeiten, hebben de kredietverlening voor vastgoed enorm aangemoedigd, met de gekende huisprijsstijgingen als gevolg. Ook in China heft het laag houden van de interestvoet zijn tol. Bedrijven kunnen op deze manier meer lenen dan hoofdzakelijk nodig. Zo kunnen ook projecten met lage opbrengsten gefinancierd worden. Hierdoor worden banken aan meer risico’s blootgesteld. Goedkope leningen verhinderen bovendien de ontwikkeling van de kapitaalmarkt aangezien er een te grote afhankelijkheid van leningen ontstaat. Een bijkomend fenomeen is dat deze lage opbrengsten van leningen ervoor zorgen dat consumenten meer en meer beleggen in vastgoed op zoek naar een hoger rendement. Hierdoor wordt een bubbel op de vastgoedmarkt gevoed (The Economist, 2007b).
1.1.4 Macro-economische onevenwichten - Conclusie
In dit eerste onderdeel hebben we de macro-economische onevenwichten die de internationale economie in de jaren voorafgaand aan de globale kredietcrisis besproken. Het valt niet te ontkennen dat dit hoofdzakelijk een verhaal over de VS en China is. De VS heeft namelijk grote tekorten op de lopende rekening, terwijl China een dubbel surplus boekt op haar betalingsbalans. De overinvesteringen tijdens de ‘New Economy’ in de jaren ’90 van de voorgaande eeuw, samen met de sterk gestegen overheidsuitgaven sinds 2001 en de kleine spaarquote van de Amerikaanse consumenten, doen het lopend deficit van de VS steeds verder aangroeien. Om dit tekort te financieren geeft de Federal Reserve schatkistcertificaten en andere dollaractiva uit. China daarentegen heeft zowel op de lopende rekening als op de kapitaal- en financiële rekening overschotten. Belangrijke determinanten zijn de hoge spaarquote in China en de sterk stijgende export, waardoor de lopende rekening sterk aangroeit. Bovendien heeft de grote kapitaalinstroom, dat voornamelijk uit buitenlandse directe investeringen bestaat die China sinds Pagina | 14
haar economische hervormingen van 1978 met succes aantrekt, een positief effect op de kapitaal- en financiële rekening. De schatkistcertificaten die de Federal Reserve uitgeeft, worden meer en meer door China aangekocht. Door het vast wisselkoersbeleid dat de Chinese monetaire overheid voert, moeten namelijk steeds meer internationale reserves worden aangekocht om de eigen munt te blijven verdedigen. Bovendien zorgt dit vast wisselkoersbeleid voor een enorme geldcreatie in China en houdt het de rentevoet in de VS laag. Goedkope Chinese exportgoederen houden daarentegen de inflatie in de rest van de wereld laag. Lage interestvoeten en lage inflatie zijn beiden belangrijke factoren die geleid hebben tot de stijgende huizenprijzen op ondermeer de Amerikaanse vastgoedmarkt. In dit opzicht heeft China, met haar dubbel surplus op de betalingsbalans, haar goedkope exportproducten en vast wisselkoersbeleid, dus ongetwijfeld een belangrijke rol gespeeld in het ontstaan van de internationale economische crisis.
1.2 Evaluatie van de macro-economische onevenwichten
1.2.1 Het groot handelstekort van de VS
Uit cijfers is duidelijk dat de VS een groot handelstekort met China heeft (Figuur 1, pag.3). Dit moet echter in context geplaatst worden. China is sinds de toetreding tot de WTO in 2001 een belangrijke regionale groeimotor geworden. China importeert met andere woorden vele half afgewerkte producten uit haar Aziatische buurlanden. Deze worden dan in China zelf gebruikt voor de productie van exportgoederen. Chinese exporten hebben dus deels de exporten van bijvoorbeeld Japan, Zuid-Korea en Taiwan overgenomen. ‘Made in Asia’ wordt ‘Made in China’. Het groter wordend handelstekort met China wordt in dit licht in principe een handelstekort met de rest van Azië (The Economist, 2006).
Pagina | 15
Ook is de Amerikaanse economie geëvolueerd van een producerende naar een diensteneconomie. Hierdoor is de VS meer en meer afhankelijk van importen om in haar Figuur 11: Het aandeel van China in het handelstekort van de VS
consumptiegoederen te kunnen voorzien. Volgens berekeningen van het China Business Forum 4 is het aandeel van China in het handelstekort van de VS ongeveer constant gebleven (Figuur 11) (Britton & Mark, 2006).
Bron: Britton & Mark, 2006, p. 9.
1.2.2 Het groot handelssurplus van China
Het handelssurplus van China kent vanaf 2005 een zeer sterke groei (Figuur 12). Dit is echter Figuur 12: China - Handelsbalans
niet te wijten aan de exportboom vanaf 2001. Zoals blijkt uit Figuur 13 is er een
Handelsbalans van China 350
lichte daling van de exportgroei vanaf
300
2004. Het groeitempo van import daalt
250
echter nog meer. Voornamelijk tussen
200
2003 en 2005 is een sterke terugval
150
merkbaar.
100
Dit
is
het
gevolg
van
maatregelen, zoals een sterke daling van
50 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
investeringen en bouwwerken, die de regering
Bron: OECD, 2010. Data in miljard US dollar. Eigen berekeningen.
getroffen
heeft
om
de
oververhitting van de economie tegen te gaan (The Economist, 2006b).
4
Dit forum wordt in 1987 opgericht door ‘The US-China Business Council’ om discussie en een groter begrip te promoten over zowel economische systemen in China en de VS, als over het belang van handel in de bilaterale relatie tussen China en de VS. Officiële website, zie http://www.chinabusinessforum.org/.
Pagina | 16
Figuur 13: Chinese export en import
Chinese export en import van goederen 50 40 30 20 10 0 2001
2002
2003
2004
groei export
2005
2006
2007
groei import
Bron: OECD, 2010. Eigen berekeningen.
1.2.3 Revaluatie van de yuan?
Zoals reeds eerder vermeld ondervindt China veel internationale druk om haar munt te revalueren. Zo beschuldigt de VS China ervan Amerikaanse jobs te stelen door haar lage wisselkoers. Deze bewering is echter moeilijk te onderbouwen als de werkloosheidsgraad, die 4.5% in 2007 bedraagt, dicht bij het laagste niveau in eeuwen zit (US Department of Labor, 2010). Hoewel enkele sectoren aan concurrentiekracht verloren hebben, kan men over het algemeen stellen dat handel met China een gunstig effect heeft op de Amerikaanse economie. De goedkope Chinese importgoederen drukken niet alleen de consumptieprijzen, maar zorgen er bovendien voor dat Amerikaanse consumenten over een groter reëel inkomen beschikken (The Economist, 2007). Bovendien is het moeilijk te bepalen hoeveel een munt ondergewaardeerd is. Verschillende studies hebben elk een ander vereist revaluatiepercentage als resultaat. Morris Goldstein, van het Peterson Institute for International Economics, vindt dat de yuan 40% ondergewaardeerd is en eist een revaluatie van 10 à 15%. Robert Mundell, Nobelprijswinnaar voor economie, en Ronald McKinnon, van Stanford University, daarentegen zijn sterk gekant tegen een grote appreciatie van de yuan (The Economist, 2007). Volgens studie van Steven Dunaway en Xiangming Li reiken schattingen van de onderwaardering van de Chinese munt van 0% tot bijna 50%, afhankelijk van de gebruikte methode (Dunaway & Li, 2005).
Pagina | 17
In 2006 staat China slechts in voor 10% van de totale handel in Amerika. Een revaluatie van de yuan met 10% zal slechts de US Dollar Trade Weighted Value5 doen dalen met 1% (The Economist, 2006). Volgens het China Business Forum zal een revaluatie van de yuan niet veel veranderen aan het VS-China deficit. Chinese exporteurs zullen er immers alles aan doen om hun marktaandeel te behouden. Ook al betekent dit het reduceren van arbeidskosten of het aannemen van kleinere winstmarges door de duurdere wisselkoers van de yuan. De prijs van de Chinese exportgoederen zal bijgevolg dezelfde blijven. Amerikaans exporteurs zullen wel voordeel halen uit een revaluatie van de yuan, aangezien ze door de duurdere Chinese munt zelf grotere winsten kunnen behalen ofwel meer marktaandeel kunnen bekomen. Het aandeel van import uit de VS in China is echter zeer klein, zodat een betere positie van de Amerikaanse exporteurs niet veel zal veranderen aan het VS-China deficit (Britton & Mark,2006). Zo worden ook in Zhang, Jian et al, 2006 verschillende scenario’s gebruikt om de invloed van een revaluatie op de VS te meten. Zo wordt een appreciatie van de yuan met respectievelijk 2.1, 6 en 12 procentpunten onderzocht. Algemeen kan men stellen dat het handelstekort in de VS zal blijven groeien ongeacht de grootte van de appreciatie van de yuan.
1.2.4 Impact van bilaterale handel met China op de Amerikaanse economie
Deze analyse is gebaseerd op het werk van Britton Erik & Mark Christopher dat de impact van bilaterale handel met China op de economie van de VS bestudeert, het zogenaamde “China-effect” (Britton & Mark, 2006). Eerst wordt de impact op de VS zoals deze werkelijk is bestudeerd. Daarna volgt een korte analyse van het vermoedelijk effect dat China zou gehad hebben op de economie van de VS, indien het niet was toegetreden tot de WTO in 2001 en de daarmee gepaard gaande economische hervormingen en marktopening niet zou hebben doorgevoerd.
5
De Federal Reserve heeft in 1998 deze US Dollar Trade Weight Index gecreëerd om naast de US Dollar Index een accurater beeld te hebben van de waarde van de US Dollar ten opzichte van verschillende valuta. De US Dollar Trade Weight Index omvat 26 gebieden, waaronder de Eurolanden, Canada, Japan, Mexico, China, Rusland, Zweden…
Pagina | 18
1.2.4.1 Impact van handel met China op de VS: China lid van WTO De impact van handel met China op de VS is complex. Zowel de netto-handel, de prijzen, de werkgelegenheid als de productiviteit worden erdoor beïnvloed. Na de toetreding van China tot de WTO in 2001, stijgt de import van Chinese Figuur 14: China – instroom buitenlandse directe investeringen
consumptiegoederen in de VS. Deze stijgende import is echter niet het resultaat van een
90 80 70 60 50 40 30 20 10 0
verlaging van Amerikaanse taksen of laksere importcontroles, maar is te wijten aan een nieuwe stroom van investeringen in China vanuit de VS en andere landen (Figuur 14).6 China stuurt immers, door toe te treden tot de
WTO,
een
signaal
van
verdere
economische hervormingen op lange termijn Bron: OECD, 2010, data in miljard US Dollar.
uit. Sinds de economische hervormingen van 1978 is China erin geslaagd een grote
hoeveelheid buitenlandse investeringen aan te trekken. Deze investeringsstroom raakt na 2001 in een nieuwe stroomversnelling, waardoor de productiecapaciteit van de exportsector een enorme nieuwe stimulans krijgt. Er is namelijk een sterke correlatie tussen buitenlandse directe investeringen en exportgroei. De exportgeoriënteerde sector is voor een groot deel in handen van bedrijven buiten China. Ondernemingen met buitenlandse investeringen staan in voor 40 à 60% van de totale omvang aan Chinese exportgoederen (Britton & Mark, 2006). Deze bilaterale handel met China heeft op korte termijn negatieve effecten voor de Amerikaanse economie met zich meegebracht, voornamelijk voor de netto handel. Op lange termijn echter ondervindt de VS positieve impulsen door de impact op de prijzen en de productiviteit. De gevolgen van bilaterale handel met China op de economie van de VS worden hierna, zowel op korte als op lange termijn, bondig toegelicht.
6
10% van de totale buitenlandse directe investeringen is afkomstig uit de VS.
Pagina | 19
1.2.4.1.1 Impact op korte termijn Op korte termijn heeft handel met China een eerder negatief effect op de Amerikaanse economie. Door de lage Chinese wisselkoers verliezen Amerikaanse bedrijven in sommige sectoren Tabel 2: Sectorale distributie van het aandeel van China in de Amerikaanse importen
hun concurrentiekracht. Dit is afhankelijk van het aandeel van Chinese importen in de totale
importen
industriesector.
van In
de
Tabel
VS 2
per
worden
hieromtrent cijfers weergegeven voor de jaren 1995 en 2003, volgens berekeningen van het WTO. In 2003 staat China in voor 40% van de geïmporteerde consumptiegoederen in de VS, met voornamelijk speelgoed, schoenen en reismaterialen. Bovendien blijkt uit deze tabel een zeer sterke groei van geïmporteerde
kantoor-
telecombenodigdheden
en
en
elektronische
apparaten tussen 1995 en 2003. Aangezien deze importproducten uit China goedkoper Bron: Britton & Mark, 2006), p.9.
zijn dan de binnenlands geproduceerde
consumptiegoederen, verliezen de betrokken sectoren aan afzetmarkt, waardoor vele arbeiders hun job verliezen. Uit Tabel 3 kunnen we afleiden wat de impact is van de bilaterale handel met China op deze verschillende industriesectoren in de VS. In 2005 daalt de werkgelegenheid in de producerende industrie met 1.5%, of 205 000 jobs. Deze wordt deels gerecupereerd door een bloeiende dienstensector, waardoor de algemene tewerkstelling in de economie uiteindelijk daalt met ‘slechts’ 50 000 jobs. Ook de output in de producerende sector zal tegen 2010 permanente verliezen lijden, zij het
in
mindere
mate
dan
de
werkgelegenheid,
aangezien
deze
sector
een
kleine
productiviteitsstijging zal kennen.7 Deze outputdaling wordt echter meer dan gecompenseerd door een stijgende output in de dienstensector.
7
Aangezien de handel met China tegen 2010 geen effect zal hebben op de werkgelegenheid en tegelijkertijd de output zal stijgen met 0.7%, betekent dit dat de productiviteit een stijging van 0.7% zal kennen.
Pagina | 20
Tabel 3: Impact van toenemende handel met China op industriële sectoren in de VS
Uit Figuur 15 blijkt overigens dat de werkgelegenheid in de producerende industrie reeds enkele decennia aan het dalen is. De bilaterale handel met China, waardoor 500 000 jobs zullen sneuvelen in deze sector tegen 2010, heeft dus in dit kader het proces enkel versneld.
Figuur 15: Tewerkstelling in producerende sector in de VS
Bron: Britton & Mark, 2006, p.20.
Bron: Britton & Mark,2006, p.21.
1.2.4.1.2 Impact op lange termijn Op lange termijn zijn de gevolgen van handel met China voor de VS gunstig. Internationale handel spoort namelijk innovatie en economische efficiëntie aan. Amerikaanse producenten worden door handel met China uitgedaagd om hun productieproces efficiënter te maken. Chinese importgoederen zijn immers goedkoper dan de binnenlandse. Amerikaanse bedrijven moeten bijgevolg de kosten van het productieproces drukken om te kunnen blijven concurreren. Door de goedkope Chinese exportproducten worden ook andere exporteurs gedwongen hun prijzen te verlagen uit concurrentie met China. China exporteert met andere woorden desinflatie. Volgens schattingen van het China Business Forum zou de gemiddelde prijs in de VS 0.5% hoger liggen in 2005 indien China niet was toegetreden tot de WTO. Deze lagere prijzen hebben een direct effect op het beschikbaar inkomen van de Amerikaanse consument, waardoor de vraag naar consumptiegoederen stijgt. De Amerikaanse consumenten genieten namelijk zowel van een hoger reëel inkomen, als van lagere prijzen door toenemende handel met China. Hierdoor zien ze hun koopkracht stijgen met 500
Pagina | 21
dollar in 2005 en, volgens schattingen van het China Business Forum, met 1000 dollar per jaar in 2010. Hoewel op korte termijn een daling van de werkgelegenheid merkbaar is, is deze op lange termijn verwaarloosbaar. Tegen 2010 is de tewerkstelling in de producerende sector met ongeveer 50 000 jobs gedaald. Dit is echter een relatief klein aandeel, gezien de totale tewerkstelling in deze sector 13.9 miljoen jobs bedraagt in 2005.
1.2.4.2 Impact van handel met China op de VS: China geen lid van WTO Het Oxford Economic Forecasting macro-economisch model (OEF-model) van het China Business Forum geeft cijfers omtrent export en import van de VS indien China niet tot de WTO zou toegetreden zijn. China zou, volgens dit model, gegroeid zijn zoals de andere opkomende Aziatische landen. Dit is te verklaren aangezien China in dat geval geen zo’n grote toestroom van buitenlandse investeringen zou gekend hebben. Figuur 16 geeft naast de werkelijke export naar de VS, ook de schattingen van het OEF-model indien China niet was toegetreden tot de WTO. Aangezien dit effect moeilijk te meten is, werden streepjeslijnen op de grafiek aangebracht die de onzekerheid van de berekende resultaten Figuur 16: Amerikaanse importen uit China
weergeven . Zo blijkt dat Chinese exporten naar de VS in 2005 ongeveer 90 miljard dollar hoger waren dan de situatie
waarin
China
niet
zou
toegetreden zijn tot de WTO. Hierbij dient wel te worden opgemerkt dat de VS in dit geval meer zou importeren uit andere
Oost-Aziatische
landen.
Een
verklaring hiervoor vinden we in het stijgend
aandeel
van
Chinese
importgoederen in de totale import van Bron: Britton & Mark, 2006, p.13.
de VS tussen 2000 en 2005, terwijl het
aandeel van importen uit Oost-Azië constant blijft. Dit houdt een dalend aandeel van andere Aziatische exporteurs in. Indien China dus niet de economische hervormingen en marktopening doorgevoerd zou hebben ten gevolge van de toetreding tot de WTO, dan zouden de overige Aziatische exportlanden een grotere afzetmarkt gehad hebben. Pagina | 22
1.2.5 Evaluatie van de macro-economische onevenwichten – Conclusie
In dit tweede onderdeel hebben we enkele kanttekeningen gemaakt bij de macroeconomische onevenwichten die de jaren voorafgaand aan de internationale economische crisis kenmerken. Allereerst hebben we het groot handelstekort van de VS met China onder de loep genomen. Zo moeten we vaststellen dat het handelstekort met China in principe een handelstekort met de rest van Azië is. China is namelijk een belangrijke regionale groeimotor geworden. Het importeert met andere woorden vele half afgewerkte producten uit de buurlanden, die dan in China zelf verwerkt en geëxporteerd worden. Ook is het groot handelssurplus van China niet enkel te wijten aan de exportboom vanaf 2001. De Chinese regering heeft namelijk enkele maatregelen getroffen om de oververhitting van de economie tegen te gaan, waardoor importen tussen 2003 en 2005 een sterke terugval kennen. Dit heeft positieve invloed gehad op de handelsbalans. De VS beschuldigt China ervan haar munt bewust ondergewaardeerd te houden en daardoor het deficit in de VS in de hand te werken. China kan echter niet verantwoordelijk gesteld worden voor het lopend tekort in de VS. Noch een sterke revaluatie van de ondergewaardeerde Chinese munt, als handelsrestricties zullen het bilateraal handelstekort van de VS met China doen verminderen. De belangrijkste reden hiervoor is niet omdat China teveel spaart, maar omdat de VS teveel consumeert. Verder hebben we de impact van de bilaterale handel met China op de Amerikaanse economie besproken. Allereerst hebben we hierbij opgemerkt dat de stijgende importen uit China voornamelijk te wijten zijn aan de stijgende exporten van China. China slaagt er namelijk in vanaf 2001 veel buitenlandse directe investeringen aan te trekken. Deze stromen voornamelijk door naar de exportsector, waardoor de productiecapaciteit enorm toeneemt. Op korte termijn heeft handel met China een negatief effect gehad op de Amerikaanse economie. Zo hebben we vastgesteld dat er voornamelijk in de producerende industrie jobs verloren gaan door de goedkope Chinese importen. Op lange termijn is deze daling van de werkgelegenheid echter verwaarloosbaar. Bovendien heeft handel met China voor lagere prijzen op de markt gezorgd waardoor het beschikbaar inkomen in de VS stijgt. Volgens berekeningen van het China Business Forum zouden prijzen in 2005 0.5% hoger gelegen hebben indien China niet was toegetreden tot de WTO. Ook zou de VS in dat geval meer importeren uit andere Oost-Aziatische landen, aangezien China dan geen zo’n grote kapitaalinstroom en sterke groei zou gekend hebben.
Pagina | 23
2 Hoge spaarquote
China kent een hoge spaarquote. Deze zorgt, naast de sterke export van China, voor een surplus op de lopende rekening. Er worden verschillende redenen gegeven voor de hoge spaarquote in China. Sommige economen zijn ervan overtuigd dat de onderontwikkelde financiële markt de oorzaak van deze hoge spaarquote is. Anderen schrijven dit toe aan een imperfect sociaal zekerheidssysteem, stijgende schoolkosten en onzekerheid omtrent toekomstige inkomens (He & Cao, 2007). Hierna worden de onderontwikkelde financiële markt en het systeem van sociale zekerheid kort onder de loep genomen en wordt een algemeen besluit getrokken omtrent de hoge spaarquote in China.
2.1 Onderontwikkelde financiële markt
Algemeen wordt aangenomen dat Chinezen gewoon zijn veel te sparen. De financiële markt biedt echter weinig beleggingsmogelijkheden voor gezinnen, waardoor het merendeel van de spaargelden onder deposito’s in banken geplaatst wordt. Kenmerkend voor China zijn de inefficiënte banken met hun Non Performing Loans (NPL’s) en een wettelijk systeem dat de financiële markt onvoldoende juridisch ondersteunt. De NPL’s, of noodlijdende kredieten, zijn leningen die hoogstwaarschijnlijk niet terugbetaald zullen worden en vormen bijgevolg een groot risico voor de Chinese banksector. De hoeveelheid NPL’s valt dan ook niet te onderschatten. Volgens UBS, een investeringsbank, zijn er in 2006 nog NPL’s ter waarde van 250 miljard dollar (The Economist, 2006c). Om het banksysteem te zuiveren van deze slechte leningen, wordt in 1998 een eerste kapitaalinjectie van 33 miljard dollar doorgevoerd en richt de overheid in 1999 vier ‘Asset Management Corporations’ (AMC’s) op.8 De belangrijkste taak van deze AMC’s is om de NPL’s op te kopen en deze weg te werken. In december 2003 vindt een tweede herkapitalisatie plaats. De twee best presterende staatsbanken, de ‘Bank of China’ en de ‘China Construction Bank’, ontvangen gezamenlijk een kapitaal van 45 miljard dollar (370 miljard yuan). Deze injecties leiden tot een substantiële verbetering in de kwaliteit van de activa van de bank. Net zoals bij de eerste kapitaalinjectie, wordt ook deze herkapitalisatie gevolgd door een overdracht van niet-presterende 8
Deze zijn Cinda AMC, Orient AMC, Grote muur AMC en Huarong AMC.
Pagina | 24
leningen naar de AMC’s. Een derde herkapitalisatie gaat van start in april 2005, waarbij 15 miljard dollar in de ‘Industrial and Commercial Bank of China’ werd geïnjecteerd. Na deze kapitaalinjectie worden voor 30 miljard dollar aan NPL’s overgedragen aan het Ministerie van Financiën en worden voor 50 miljard dollar aan leningen opgekocht door de PBOC. De centrale bank verkoopt deze leningen door aan de AMC’s aan 26% van hun waarde (Garcia-Herrero , 2006). Zoals reeds eerder vermeld zijn er weinig beleggingsmogelijkheden voor de Chinese spaarders. Ook de vrije toegang tot de Chinese banksector die buitenlandse banken sinds 2006 genieten, heeft weinig effect.9 Door de vele voorwaarden waaraan voldaan moet worden, maakt de Chinese wetgeving het immers niet aantrekkelijk en gemakkelijk voor buitenlandse banken om grote filialen in China op te richten. Zo moeten ze over een minimum kapitaal van 1 miljard yuan beschikken en wordt een reeds driejarige ervaring op de Chinese financiële markt vereist (The Economist, 2006d). Deze onderontwikkelde financiële markt zorgt bovendien voor een onvoldoende allocatie van kapitaal. Private bedrijven hebben voor hun financiering moeilijk toegang tot de financiële markt. Het geld stroomt immers naar de doorgaans veel minder efficiënte staatsbedrijven, die niet gedreven zijn door winstmaximalisatie. Hierdoor worden private bedrijven genoodzaakt meer te sparen om hun bijkomende investeringen te kunnen financieren. De financiële markt in China zorgt dus voor een verhoogd spaargedrag bij zowel de gezinnen als de bedrijven.
2.2 Zwak sociaal zekerheidssysteem
Een volgende verklaring voor de hoge spaarquote in China is het zwak sociaal zekerheidssysteem. Chinese gezinnen hebben weinig zekerheid omtrent hun pensioen, waardoor vooral de oudere bevolking zich genoodzaakt ziet om uit voorzorg te sparen. Bovendien zorgen ook de zwakke gezondheidszorg en de stijgende schoolkosten voor een verhoging van het voorzorgsparen door Chinese gezinnen.
9
Wanneer China in 2001 lid wordt van de WTO worden een aantal overeenkomsten gemaakt. De meeste van deze overeenkomsten hebben betrekking op het gebied van telecommunicatie, toerisme, bankieren en verzekeringen. Op het vlak van de banksector wordt bepaald dat buitenlandse banken vanaf 2003 diensten mogen verlenen aan Chinese ondernemingen en dat buitenlandse banken vanaf 2006 tot de Chinese financiële markt toegelaten moeten worden (WTO, 2001).
Pagina | 25
Door de eenkind-politiek, die in de jaren ’70 ingevoerd werd om de sterke bevolkingsgroei af te remmen, zijn Chinese gezinnen veel kleiner dan enkele decennia geleden. Zo zijn er minder kinderen om voor de oude dag van de ouders in te staan, waardoor ouders meer moeten sparen. Een bijkomend gevolg van deze kleinere Chinese gezinnen is dat nu een kleiner deel van het gezinsbudget gebruikt wordt voor de financiering van de schoolkosten van de kinderen. In de onderstaande analyse van de invloed van het sociaal zekerheidssysteem in China op de gezinsbesparingen, zal dan ook enkel rekening gehouden worden met het pensioenstelsel en de gezondheidszorg.
2.2.1 Het pensioenstelsel
Na de oprichting van de Volksrepubliek China in 1949, konden Chinese arbeiders genieten van de garantie op levenslange werkzekerheid in staatsbedrijven en –instellingen, het zogenaamde ‘ijzeren rijstkom’-beleid. De staatsbedrijven moeten zelf instaan voor de sociale zekerheid van de werknemers, zoals een basispensioen, gezondheidszorg enzomeer. Na de hervorming van de staatsbedrijven in de late jaren ’80 door Deng Xiaoping worden aan de staatsbedrijven strengere budgettaire beperkingen opgelegd en moeten ze aan minder sociale verplichtingen voldoen (Dunaway & Arora, 2007 en Zhao & Xu, 2002). In 1997 wordt een herziening van het pensioenbeleid doorgevoerd. Om de sociale last voor de bedrijven verder te verminderen, wordt overgeschakeld naar een verplicht ‘meerpilaren’-stelsel. Dit stelsel steunt op een maatschappelijk pensioen op provinciaal niveau en een aanvullend pensioen waar de werknemer zelf bijdragen voor levert. Geografische discrepantie bemoeilijkt echter het beheren van een nationaal pensioenfonds. Zo zijn er regionale verschillen in de bijdragen van werknemers tot hun aanvullend pensioen. In de provincie Liaoning is dit bijvoorbeeld 8% van het loon, terwijl dit in de provincies Heilongjiang en Jilin respectievelijk 7% en 6% is. In andere Chinese provincies geldt slechts een bijdragepercentage van 3% van het loon (Qian & Zhu, 2007). De hervorming van het pensioenstelsel is nog steeds niet voltooid. In 2007 is slechts minder dan de helft van de stadsbevolking verzekerd. Het probleem van de erfeniskosten vertraagt namelijk dit proces. De erfeniskosten omvatten het verschil in pensioenuitkering van de overgangsgeneratie. Arbeiders die in het oude pensioensysteem zitten, genieten namelijk meer genereuze voordelen. Zo bedraagt hun pensioenuitkering 75 à 80% van het voormalige loon, waar dit na de hervorming nog
Pagina | 26
58.5% bedraagt. Er zijn echter geen fondsen om deze overgangskosten te financieren. Het oude pensioenstelsel steunde namelijk op de staatsbedrijven die na de hervorming vervangen werd door een ‘pay-as-you-go’-systeem waarbij zowel werkgever als werknemer instaan voor de financiering. Dit probleem wordt versterkt door een daling van de werkgelegenheid in de staatsbedrijven met 1/3 ten gevolge van de hervorming van de staatsector, waardoor vele arbeiders op het einde van de jaren ’90 vervroegd op pensioen gingen. Volgens schattingen van het IMF bedragen deze ongefundeerde pensioenuitkeringen 7% van het BBP in 2003. De Chinese overheid is overmand door het zoeken naar een oplossing voor dit probleem, waardoor inspanningen voor het sociaal verzekeren van de gehele nationale stadsbevolking achterwege blijven. In 2000 werd bijvoorbeeld het Nationaal Fonds voor Sociale Zekerheid opgericht dat moest dienen als reservoir voor het financieren van de overgangskosten. Dit fonds kreeg 10% van de opbrengsten van de aandelenverkoop van staatsbedrijven, maar werd reeds in 2002 stopgezet (Dunaway & Arora, 2007).
2.2.2 De gezondheidszorg
Gezondheidszorg in China is duur. De hoge financiële barrières weerhouden vele Chinezen van zowel preventieve zorg als genezende behandelingen en brengen vele gezinnen, vooral op het platteland, in financiële moeilijkheden (Lou & Wang, 2008). In 2003 werd het Derde Nationaal Gezondheidsonderzoek uitgevaardigd en de resultaten geven aan dat 13.8 miljoen Chinezen geen verzorging kregen terwijl dit noodzakelijk geacht werd. De hoofdreden voor het zich niet laten verzorgen of hospitaliseren, dat voornamelijk op het platteland voorkomt, zijn de hoge kosten. Ook het vroegtijdig verlaten van het ziekenhuis door de te hoog oplopende kosten is een veelvoorkomend probleem (Rao, 2004).10 Uit onderzoek van Barnett & Brooks, 2010 blijkt dat er een verband bestaat tussen overheidsuitgaven voor gezondheidszorg en het niveau van de gezinsbesparingen. Elke bijkomende yuan die de overheid spendeert aan gezondheidszorg zou een verhoging van de stedelijke consumptie met twee yuan teweegbrengen. De resultaten van betere gezondheidszorg op het platteland zijn echter minder duidelijk. Hogere overheidsuitgaven voor onderwijs echter zouden geen of weinig effect hebben op de gezinsbesparingen, zowel in de stad als op het platteland. Het merendeel van de besparingen wordt gegenereerd door de oudere generatie. Sparen voor pensioen 10
Uit resultaten van het Derde Nationaal Gezondheidsonderzoek blijkt dat 63% van de patiënten die het ziekenhuis vroegtijdig verlaten, als hoofdoorzaak het niet meer kunnen betalen van de hoge kosten opgeven.
Pagina | 27
en gezondheidszorg is voor hen een grotere prioriteit dan het voorzien in onderwijs voor hun familieleden. Ook onderzoek met betrekking tot andere landen suggereert dat een zwak sociaal vangnet het voorzorgsparen stimuleert. Zo blijkt uit onderzoek van Chou, Liu, Hammit, 2003 dat de introductie van Nationaal Gezondheidsverzekering in Taiwan de gezinsbesparingen met gemiddeld 9 à 14% heeft doen dalen. Een dergelijke gezondheidsverzekering in Vietnam heeft volgens Wagstaff & Pradhan, 2005 voornamelijk de consumptiequote van de arme gezinnen verhoogd.
2.3 Nuancering
Bovenstaande uiteenzetting geeft verschillende verklaringen voor de hoge spaarquote in Figuur 17: Gezinsbesparingen
China. Zo zorgt de inefficiënte financiële markt en het zwak sociaal vangnet voor hogere besparingen bij de gezinnen. Bekijken we echter Figuur 17 die de evolutie van de Chinese gezinsbesparingen als procent van het beschikbaar inkomen weergeeft, dan merken we vanaf het midden van de jaren ’90 een sterke daling, tot 25% van het beschikbaar inkomen. 11 Ondanks het feit dat Chinese gezinnen internationaal gezien veel sparen, kan de dalende spaarquote van de gezinnen geen afdoende verklaring zijn voor de blijvend hoge nationale
Bron: The Economist, 2005b.
spaarquote in China.
Chinese consumenten kunnen dus niet alleen verantwoordelijk gesteld worden voor de extra spaarzaamheid dat het handelsoverschot van China doet groeien. Een belangrijke rol hierin is weggelegd voor de sterke groei in besparingen door niet-financiële instellingen en de overheid. Het spaargedrag van bedrijven is namelijk sterk gestegen door hun groeiende winstgevendheid. Ook de overheid bespaart meer. Het lopend begrotingssaldo (BS) is het verschil tussen de netto lopende ontvangsten van de overheid (T) en de overheidsconsumptie (G) en wordt algebraïsch als volgt weergegeven (Heylen, 2009): BS = T – G
11
De stijging van de stedelijke gezinsbesparingen wordt bepaald door de sterke urbanisatie vanaf de jaren ’90.
Pagina | 28
met T = TH + TB + Tind – TRA – Subs + ITGO - ITGU TH : directe belastingen en sociale bijdragen betaald door gezinnen TB: directe belastingen betaald door bedrijven (belastingen op winst) Tind: indirecte belastingen TRA: transfers betaald door de overheid aan de gezinnen Subs: subsidies betaald door de overheid aan de bedrijven ITGO: door de overheid ontvangen internationale transfers ITGU: door de overheid uitgekeerde internationale transfers G = AG + N°YG + DEPG AG: consumptieve aankopen van goederen en diensten door de overheid bij de bedrijven N°YG: netto nationaal beschikbaar inkomen DEPG: omvang van de depreciaties bij de overheid
Het lopend begrotingstekort (T
0) > (∆G>0)) (Figuur 19).
Figuur 18: China – het lopend begrotingssaldo (1999-2006)
Figuur 19: Procentuele groei determinanten begrotingssaldo
Procentuele groei determinanten begrotingssaldo
China - Het lopend begrotingssaldo 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 0,000 -50,000 -100,000 -150,000 -200,000 -250,000 -300,000 -350,000 -400,000 -450,000 -500,000
Bron: International Financial Statistics, 2010. Data in miljard yuan. Gegevens slechts beschikbaar tot en met begrotingsjaar 2006.
40 30 20 10 0 -10 -20 -30 -40 2000
2001
2002 % groei T
2003
2004
2005
2006
% groei G
Bron: International Financial Statistics, 2010. Eigen berekeningen.
Pagina | 29
3. Conclusie
In dit eerste deel hebben we de rol van China in de aanloop naar de internationale financiële crisis besproken. Het valt zeker niet te ontkennen dat China de wereldwijde macro-economische onevenwichten in stand heeft gehouden en zelfs heeft versterkt. Om tot deze conclusie te komen, hebben we in het eerste hoofdstuk getracht een antwoord te formuleren op de vraag of China medeverantwoordelijk gesteld kan worden voor de internationale economische crisis. Allereerst kunnen we stellen dat China zeker heeft bijgedragen tot de wereldwijde macro-economische onevenwichten. De VS heeft reeds een vijftiental jaar een tekort op haar lopende rekening. Deze wordt de laatste jaren voornamelijk beïnvloed door de negatieve handelsbalans. In 2006 maakt het handelsbalanstekort immers 94.6% uit van het totale tekort op de lopende rekening van de VS. Om dit lopend tekort te financieren is de VS aangewezen op buitenlands kapitaal. De Federal Reserve geeft hieromtrent Amerikaanse schatkistcertificaten en andere dollaractiva uit. China daarentegen boekt een dubbel surplus op haar betalingsbalans. Belangrijke oorzaken hiervan zijn de hoge spaarquote, het grote arbeidsaanbod en de lage kost ervan, en de sterke exporten die de Chinese lopende rekening positief beïnvloeden. Daarnaast kent China een zeer sterke instroom van buitenlandse directe investeringen waardoor enorme surplussen op de kapitaal- en financiële rekening geboekt worden. Deze macro-economische onevenwichten worden verder versterkt door het vast wisselkoersbeleid van China. Om haar wisselkoers te verdedigen, dient de monetaire overheid immers voortdurend eigen munt in omloop te brengen. Hiertoe moeten in grote mate buitenlandse effecten aangekocht worden. We hebben aangetoond dat China steeds meer Amerikaanse schatkistcertificaten koopt. Hierdoor nemen de internationale reserves van de Chinese monetaire overheid sterk toe. Niet alleen zorgt dit monetair beleid voor een enorme geldcreatie in China, bovendien houdt het, door de grote vraag naar dollaractiva, de rente in de VS laag. Ook de goedkope Chinese exportproducten, door de lage arbeidskost en de lage vaste wisselkoers, hebben de macro-economische onevenwichten in belangrijke mate versterkt. Door deze goedkope Chinese exportproducten slagen centrale banken er in andere landen gemakkelijk in om hun inflatiedoelstellingen te bereiken zonder dat sterke rentestijgingen nodig zijn. Dit zorgt ook buiten China voor een hogere liquiditeit.
Pagina | 30
Deze hoge liquiditeit, lage inflatie en lage interestvoeten hebben de kredietverlening enorm aangemoedigd, met de stijging van de huizenprijzen als gevolg. Hoewel China, met haar vast wisselkoersbeleid en haar goedkope exportproducten, zeker heeft bijgedragen tot de vastgoedbubbel, kan de rol van banken hierin zeker niet genegeerd worden. Het zijn namelijk de banken die steeds meer risico’s genomen hebben en, aangemoedigd door de stijgende huizenprijzen, steeds gemakkelijker krediet verleend hebben. De macro-economische onevenwichten die de jaren voorafgaand aan de internationale economische crisis kenmerken, zijn dus in hoofdzaak een verhaal over de VS als netto-besteder en China als netto-spaarder. Toch dienen hierbij enkele kanttekeningen gemaakt te worden. Door de enorme sterke economische groei van China, heeft het land in belangrijke mate de exporten van andere Aziatische landen overgenomen. ‘Made in Asia’ wordt meer en meer ‘Made in China’. In dit opzicht is het groot handelstekort dat de VS met China heeft, in principe een handelstekort met de rest van Azië. Ook is het handelssurplus in China niet hoofdzakelijk te wijten aan de exportboom vanaf 2001. Zo dalen de importen tussen 2003 en 2005 sterk door maatregelen die de regering getroffen heeft om de oververhitting van de economie tegen te gaan. Verder hebben we de impact van de bilaterale handel met China op de Amerikaanse economie besproken. Op korte termijn heeft handel met China een negatief effect op de Amerikaanse economie. Voornamelijk in de producerende industrie gaan veel jobs verloren. Deze daling van de werkgelegenheid is echter op lange termijn verwaarloosbaar. Bovendien zorgt handel met China voor lagere prijzen in de VS, waardoor het beschikbaar inkomen van de Amerikaanse consument toeneemt. Als laatste hebben we een korte analyse gemaakt van de situatie waarin China niet zou toegetreden zijn tot de WTO in 2001. Het succesverhaal van China sinds het begin van deze eeuw is namelijk enigszins toe te schrijven aan haar WTO-lidmaatschap. Indien China niet was toegetreden, dan zou ze geen zo’n sterke toestroom van buitenlands kapitaal gekend hebben, en zou ze gegroeid zijn zoals andere opkomende Aziatische landen. Dit betekent dat China in dat geval ook minder zou kunnen exporteren. Dit zou echter het lopend deficit van de VS weinig beïnvloed hebben, aangezien de VS, dat sterk evolueert naar een diensteneconomie, voornamelijk op importen is aangewezen om in haar consumptiegoederen te kunnen voorzien. De importen uit China zouden dus vervangen worden door importen uit andere Oost-Aziatische landen. In het tweede hoofdstuk hebben we de Chinese spaarquote van naderbij bekeken. Deze hoge spaarquote draagt namelijk bij tot het overschot op de lopende rekening van China. Het hoge Pagina | 31
spaargedrag van de Chinese consumenten is in hoofdzaak te wijten aan een inefficiënt werkende financiële markt en een zwak sociaal vangnet. Er zijn namelijk weinig beleggingsmogelijkheden voor de Chinese consumenten. Bovendien is het voorzorgsparen van de gezinnen hoog door onzekerheid omtrent het pensioen en de hoge gezondheidskosten. De spaarquote van de gezinnen is echter aan een sterke daling onderhevig. De hoge spaarquote in China wordt namelijk meer en meer bepaald door verhoogde besparingen van bedrijven en de overheid. China heeft dus een belangrijke rol gespeeld in het ontstaan van de internationale economische crisis en heeft met haar vast wisselkoersbeleid en goedkope exportproducten de wereldwijde macro-economische onevenwichten verder versterkt. Het dubbel surplus op de betalingsbalans van China is enerzijds te wijten aan haar economisch succesverhaal en anderzijds aan interne structurele elementen zoals een zwak sociaal vangnet en een inefficiënt werkende financiële markt.
Pagina | 32
DEEL 2: HET MACRO-ECONOMISCH BELEID VAN CHINA NA DE INTERNATIONALE ECONOMISCHE CRISIS
De Amerikaanse vastgoedcrisis die in de zomer van 2007 is ontstaan, wordt vanaf 2008 internationaal voelbaar. Eerst worden de financiële markten getroffen, waarna gans het economisch systeem meegesleurd wordt in deze internationale recessie. De sterke gevolgen van deze crisis zijn duidelijk op te maken uit de evolutie van de groei van het BBP op wereldschaal (Tabel 4). In oktober 2008 publiceert het IMF nog een verwachte wereld BBP-groei van ongeveer 3% voor 2009. Dit cijfer blijkt echter te hoopvol. Door de intensifiëring van de globale recessie vanaf het laatste kwartaal van 2008 wordt deze groeivoorspelling noodgedwongen teruggeschroefd. Murilo Portugal, vice-directeur van het IMF, voorspelt dat de globale output in 2009 met 0.5% tot 1% kan inkrimpen. Voornamelijk de gevestigde economieën zullen een diepe recessie kennen. De economische groei van de VS bijvoorbeeld zou volgens Murilo Portugal een terugval van 2.6% ondergaan (Lu, 2009). Herstel is enkel mogelijk als elke regering adequaat haar financiële instellingen kan hervormen. Het wereldBBP kent in 2009 uiteindelijk een negatieve groei van 0.604%. Tabel 4. Procentuele groei van het wereld-BBP
GROEI WERELD BBP World Economic Outlook, October
2007
2008
2009
2010
2011
2012
4.985
3.910
3.028
4.213
4.784
4.796
5.166
2.998
-1.059
3.102
4.194
4.441
n.a.
3.021
-0.604
4.217
4.340
4.461
2008 World Economic Outlook, October 2009 World Economic Outlook, April 2010 Bron: World Economic Outlook Database, 2010.
Voornamelijk de reeds gevestigde industrieën hebben de zwaarste klappen van deze internationale economische crisis te verduren (Figuur 20). De Europese Unie kent in 2009 een negatieve groei van 4.08%. Gevestigde economieën, waaronder de EU, de VS en landen zoals Singapore, Taiwan, Hong Kong en de Scandinavische landen moeten begrepen worden, zien hun gemiddeld reëel BBP met 3.16% dalen. Aziatische landen blijven het snelst groeien. Dit illustreert dan ook de uitspraken van Dominique Strauss-Kahn, directeur van het IMF, waarin hij stelt dat Azië een belangrijke rol speelt in het herstel van de wereldeconomie, meerbepaald aangezien Azië een Pagina | 33
belangrijk deel van de oplossing is. Het is duidelijk dat deze landen als motor voor het economisch herstel op wereldniveau beschouwd worden. Dankzij een sterke groei en snelle en krachtige beleidsmaatregelen, herstelt Azië veel beter dan andere regio’s (Strauss-Kahn, 2009). Figuur 20: BBP-groei, in constante prijzen (jaarlijkse procentuele groei)
2011
1,83% 2,38%
2010
1,02% 2,33%
2009
6,59%
2,24% 4,44% 2,43% 4,46%
2012
-5%
8,70%
European Union Newly industrialized Asian economies
6,63%
Advanced economies
-0,89% -0.60%
0%
Developing Asia Emerging and developing economies
6,35% 5,21% 4,22%
0.95% 1,77% 0.48% 3,02%
2008
8,66%
4,93% 4,34%
2,39%
-4,08% -3,16%
6,47%
8,57%
5%
6,14%
7,89%
World
10%
Bron: World Economic Outlook Database, 2010.
In het tweede deel van deze masterproef zullen de gevolgen van deze internationale economische crisis op de economie en het macro-economisch beleid van China bestudeerd worden. Het eerste hoofdstuk bestudeert de impact die China ondervindt van deze internationale economische crisis. Zo worden factoren zoals de groei van het BBP, de export, de financiële markt en internationale reserves besproken. Het tweede hoofdstuk behandelt dan de reactie van China op deze internationale crisis. Allereerst worden de getroffen beleidsmaatregelen door China op korte termijn besproken, om vervolgens de beleidsmaatregelen die China op lange termijn zal moeten doorvoeren kort aan te halen. In het laatste hoofdstuk worden de nodige conclusies getrokken.
Pagina | 34
1. Impact van de internationale economische crisis op China
In dit hoofdstuk wordt zoals gezegd de impact van de internationale economische crisis op China bestudeerd. Vooraleer een analyse te maken van de gevolgen van deze globale recessie voor de verschillende aspecten van de Chinese economie, bekijken we eerst de groei van het BBP om een algemeen beeld te kunnen krijgen. Uit Figuur
Figuur 21: Procentuele groei BBP China
21 blijkt dat ook China, net als de rest van de wereld, een terugval in de economische groei
% groei BBP
kent. Tussen begin 2008 en begin 2009 daalt
14 12
de groei van het BBP met 4.5 %-punten tot
10 8
op het niveau van 6.1%. Volgens Nouriel
6
Roubini 12 heeft China een BBP-groei nodig
4 2
van 9 à 10% om de jaarlijkse toestroom op de
0
arbeidsmarkt te kunnen absorberen. Een jaarlijkse groei van slechts 5 à 6% houdt door Bron: Rapport van het Chinese Monetair Beleid, 2010. Data per kwartaal 2007-2009.
de stijgende werkloosheid, risico’s voor de sociale stabiliteit in (Roubini, 2010). De
Chinese regering wordt begin 2009 geconfronteerd met de reusachtige taak om de economische groei opnieuw in stijgende trend te krijgen. Op 15 april 2010 kondigt Li Xiaochao, woordvoerder van het Nationaal Bureau voor Statistiek, aan dat het BBP in het eerste kwartaal van 2010 met 11,9% gegroeid is ten opzichte van een jaar eerder. Hij voegt er meteen aan toe dat dit groeicijfer echter in context geplaatst moet worden. Zo kende de Chinese economische groei begin 2009 haar dieptepunt en heeft de Chinese regering talrijke beleidsmaatregelen doorgevoerd om de economische groei, met succes zoals blijkt, te stimuleren
(Chinese
Government,
2010).
Deze
maatregelen
worden
in
hoofdstuk
2.
Beleidsmaatregelen om gevolgen van crisis te beperken, pag. 41 besproken.
12
Nouriel Roubini is professor Economie en Internationale handel aan de New York University’s Stern School of Business en voorzitter van het economisch adviesbureau Roubini Global Economics . In 2005 heeft hij reeds de huidige kredietcrisis voorspeld. Nu is hij een veelgevraagde adviseur bij centrale banken en financiële ministeries.
Pagina | 35
De structuur van dit hoofdstuk is als volgt. Eerst wordt de impact van de internationale economische crisis op de Chinese export besproken. In een tweede onderdeel worden de gevolgen voor de financiële markt onder de loep genomen, gevolgd door de invloed van de huidige crisis op de internationale reserves. Als laatste worden de gevolgen van de crisis op de geplande of reeds begonnen hervormingen door de Chinese regering besproken.
1.1 Export
De Chinese export heeft zware klappen te verduren door het uitvallen van de buitenlandse vraag ten gevolge van de globale recessie. Vanaf oktober 2008 daalt de Chinese export aanzienlijk Figuur 22: Chinese Export en Import per kwartaal 07-10
(Figuur 22). In het eerste en tweede kwartaal van 2009 daalt de export
Chinese Export en Import van goederen en diensten 3000
bovendien met 20% in vergelijking met dezelfde periode in 2008. Deze
2500
gedaalde export heeft gevolgen
2000
voor de werkgelegenheid in China.
1500
Cijfers van het Ministerie voor
1000
Human
500
Resource
en
Sociale
Zekerheid tonen aan dat 3O% van
0
de tewerkgestelde arbeiders in de producerende industrie actief zijn.13 import
export
Bron: Ministerie van Handel van de Volksrepubliek China, 2010. Data in miljard US dollar.
Aangezien
China
consumptiegoederen
voornamelijk exporteert,
zien talrijke bedrijven zich vanaf
midden 2008 genoodzaakt hun productie stil te leggen. Hierdoor belanden heel veel arbeiders uit deze exportgeoriënteerde industrie in de werkloosheid. Zo’n 20 miljoen arbeiders zouden in 2008 hun job verloren hebben (Morrison, 2009). Vanaf het eerste kwartaal van 2009 is echter een snel herstel van de Chinese export merkbaar.
13
In 2009 is 32,5% van de actieve arbeidsbevolking tewerkgesteld in de producerende industrie. In 2007 is dat 28,6%. Om een mij onbekende reden zijn cijfers voor 2008 niet beschikbaar op de Chinese website van het Ministerie voor Human Resources en Sociale Zekerheid van de Volksrepubliek China (Ministry of Human Resources and Social Security, 2010).
Pagina | 36
De dalende export, door het uitvallen van de buitenlandse vraag, heeft nefaste gevolgen voor de tewerkstelling in China (Tabel 5). Ondanks het feit dat cijfers voor de tewerkstelling in 2008 niet beschikbaar zijn, kan men een sterkere stijging vaststellen van de jaarlijks nieuw toegetreden arbeiders (aanbod) dan van de jaarlijks nieuwe vacatures (vraag) op de arbeidsmarkt tussen 2007 en 2009. Verder merken we een daling van de ratio V/A vanaf 2007 op. Een ratio van bijvoorbeeld 0,80 betekent dat voor elke tien nieuwe toetreders tot de arbeidsmarkt, er slechts 8 beschikbare jobs zijn. Tabel 5: De Chinese arbeidsmarkt 2004-2009
Chinese arbeidsmarkt
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Nieuw gevraagde arbeidskrachten (V)
14,105
15,611
14,658
16,658
n.a.
20,933
15,200
16,317
15,242
17,074
n.a.
22,931
0,93
0,95
0,96
0,97
0,95
0,91
Nieuw aangeboden arbeidskrachten (A) Ratio V/A
Bron: Ministerie van Human Resource en Sociale Zekerheid van de Volksrepubliek China, 2010. Data arbeidskrachten in miljoenen.
1.2 Financiële markt
De Chinese financiële markt heeft, in tegenstelling tot de exportsector, minder harde klappen te verduren door de heersende internationale economische crisis. Deze crisis is gegroeid uit de Figuur 23: Het aandeel van buitenlandse effecten in de totale effecten
30
AANDEEL BUITENLANDSE EFFECTEN IN TOTALE EFFECTEN
ineenstorting van het Amerikaans financieel systeem na het openspatten van de bubbel op de Amerikaanse
huizenmarkt.
Voornamelijk
het
gesloten karakter van de Chinese financiële markt
25
heeft ervoor gezorgd dat de impact van deze crisis
20
op China eerder beperkt is. China is namelijk veel
15 10 5 0
minder
dan de VS blootgesteld aan risicovolle
Westerse financiële instrumenten. Het aandeel van buitenlandse effecten ten opzichte van de totale effecten in China heeft een dalende trend
Bron: International Financial Statistics, 2010. Eigen berekeningen. Data in procenten.
(Figuur 23). In 2009 is slechts 8% van de totale effecten afkomstig uit het buitenland.
Pagina | 37
De Chinese banksector steunt voornamelijk op deposito’s. Om dit te illustreren, werden zowel voor China als de VS alle effecten die aangehouden worden door financiële instellingen gedeeld door de totale deposito’s. De resultaten worden in Tabel 6 weergegeven. Tabel 6: Ratio Effecten/Deposito’s
Ratio E/D
2001
China VS
0,146 1,508
2002
2003
0,136 1,387
2004
0,137 1,534
0,135 1,585
2005
2006
0,151 1,596
0,098 1,612
2007
2008
0,117 1,585
2009
0,116 1,367
0,105 1,472
Bron: International Financial Statistics, 2010. Eigen berekeningen.
Het gesloten karakter van de Chinese financiële markt blijkt ondermeer ook uit de strenge voorwaarden waaraan buitenlandse banken moeten voldoen om een filiaal in China te kunnen vestigen. Zoals reeds bij 2.1 Onderontwikkelde financiële markt, pag.24 behandeld, moeten buitenlandse banken drie jaar ervaring hebben in de Chinese banksector en moeten ze beschikken over een startkapitaal van minstens 1 miljard yuan.
1.3 Internationale Reserves
De Chinese internationale reserves blijven exponentieel groeien. (Figuur 3, pag.5). Deze steeds groeiende voorraad aan internationale reserves belegt China voornamelijk in dollaractiva. Figuur 24: Belangrijke kopers van Amerikaanse schatkistcertificaten
China wordt steeds meer een belangrijke
800
Amerikaanse
700
houder
van
schatkist-
600
certificaten.
500
jarenlang de grootste afnemer
400
Japan,
dat
van deze dollaractiva was,
300 200
wordt in 2008 zelfs door China
100
overtroffen (Figuur 24).
0
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Japan
China, Mainland
Germany
Oil Exporters
United Kingdom
Bron: US Department of the Treasury, 2010. Data in miljard US dollar.
Pagina | 38
Deze grote voorraad aan dollaractiva houdt echter risico’s in. Een mogelijke instorting van de dollar door de financiële crisis zal zeer nefaste gevolgen hebben voor de koopkracht van de Chinese internationale reserves. De dollar kan instorten als centrale banken over de wereld stoppen met het aankopen van dollaractiva als beleggingsinstrumenten. Hierdoor zal de VS in de problemen raken om haar lopend deficit te blijven financieren, de inflatie zal oplopen waardoor de waarde van de dollar zal dalen. Een gevolg hiervan is dat de schuldenberg van de VS ook zal dalen. De VS is namelijk het enige land dat in eigen munt op de internationale financiële markt kan lenen, door het uitgeven van schatkistcertificaten en andere dollaractiva. Dit heeft echter ook tot gevolg dat alle centrale banken die dollaractiva in handen hebben, de koopkracht van deze beleggingsinstrumenten zullen zien dalen. Precies om deze reden blijven centrale banken dollars kopen. Tot een ineenstorting van de dollar is het tot nu toe nog niet gekomen. Dit tonen de volgende grafieken aan. Figuur 25: Dollarwisselkoersen
yen per US dollar
pond per US dollar
pond per US dollar
jan/09
okt/08
jul/08
apr/08
jan/08
okt/07
jul/07
jan/07
apr/07
0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0
Bron: http://www.x-rates.com/d/CNY/USD/hist2007.html.
Pagina | 39
apr/10
jan/10
jul/09
apr/10 apr/10
okt/09
jan/10 jan/10
apr/09
okt/09 okt/09
jan/09
jul/09 jul/09
jan/09
apr/09 apr/09
okt/08
jul/08
jan/08
apr/08
okt/07
jul/07
apr/07
jan/07
0
jul/08
20
okt/08
40
apr/08
60
jan/08
80
okt/07
100
jul/07
120
apr/07
1,6 1,4 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0 jan/07
140
1.4 Uitstellen van noodzakelijke hervormingen
Een onrechtstreeks gevolg van de financiële crisis is dat de Chinese regering opgeslorpt wordt door inspanningen om de impact ervan te beperken, waardoor hervormingen die noodzakelijk zijn voor een duurzame groei van de Chinese economie en voor een verbetering van de sociale zekerheid voor enige tijd uitgesteld, of eventueel afgelast worden. Een belangrijk voorbeeld hiervan is de hervorming van het wisselkoersbeleid van China. Sinds 21 juli 2005 worden geringe en gecontroleerde fluctuaties van de yuan toegelaten ten opzichte van een ‘valutamand’. Door het erger worden van de internationale crisis wordt de yuan in augustus 2008 opnieuw vastgebonden aan de dollar. Dit is voornamelijk bedoeld om de concurrentiekracht van de Chinese exportindustrie te versterken en zo de economische groei op een blijvend hoog niveau te houden. Sindsdien staat China echter wederom onder internationale druk om haar munt te laten appreciëren. Zo dreigt Chuck Schumer, een senator in New York, ermee bijkomende taksen te heffen op Chinese importgoederen indien China de yuan niet laat appreciëren. Ook heeft Tim Geithner, secretaris van de Amerikaanse schatkist, de publicatie van een verslag waarin China als manipulator van wisselkoers wordt veroordeeld, uitgesteld tot 15 april 2010 om China de tijd te geven haar wisselkoers aan te passen (The Economist, 2010). Dit verslag, “Semiannual Report on International Economic and Exchange Rate Policies”, is tot op heden, begin mei 2010, nog steeds niet gepubliceerd.14 In een artikel getiteld ‘World out of Balance’, pleit ook Paul Krugman, een laureaat voor de Nobelprijs voor economie alsook columnist bij de New York Times, voor een sterkere yuan (Krugman, 2009). Eveneens om economische groei te stimuleren, heeft de regering ervoor geopteerd de restricties voor het aangaan van leningen te verzwakken. In 2008 en in de eerste helft van 2009 kan men een gemakkelijk krediet verkrijgen aan een lage rente. Dit stimuleert de investeringen in vastgoed nog meer, die in de jaren voorafgaand aan de internationale recessie reeds een zeer sterke groei kenden. De vastgoedprijzen in de kuststeden en enkele grote steden zijn sterk gestegen. Een eventuele bubbel op de Chinese vastgoedmarkt wordt door de gemakkelijke kredietverstrekking verder gevoed.15 Bovendien kunnen hierdoor de NPL’s opnieuw toenemen.
14
15
Voor een overzicht van alle reeds gepubliceerde rapporten, zie US Departement of the Treasury, 2010. Voor een verdere bespreking, zie 2.1.3 Nieuwe vastgoedbubbel, pag.50.
Pagina | 40
2. Beleidsmaatregelen om gevolgen van crisis te beperken
"As long as we take the right measures in a resolute and timely way to grasp the chance and rise to the challenges, we will surely secure steady and relative fast economic growth," State Council, November 9th, 2008.
China reageert heel krachtig op de internationale economische crisis. Toch is dit herstel op lange termijn onhoudbaar. Bovendien moet China van de gelegenheid gebruik maken om enkele noodzakelijke structurele hervormingen door te voeren, zoals bijvoorbeeld een beter sociaal vangnet zodat het voorzorgsparen gereduceerd wordt en het afstappen van een economisch systeem dat gebaseerd is op investeringen en de exportindustrie. Hierna worden de beleidsmaatregelen bestudeerd die China, zowel op budgettair als monetair vlak, meteen na het uitbreken van de internationale economische crisis heeft doorgevoerd en volgt een bespreking van de nieuwe vastgoedbubbel die in China aan het groeien is en hoe de overheid hierop reageert. Dit hoofdstuk wordt afgesloten met de hervormingen die China op lange termijn dient te maken om een gebalanceerde en duurzame economische groei te bewerkstelligen.
2.1 Beleidsmaatregelen op korte termijn
2.1.1 Budgettair beleid
Een expansief budgettair beleid in een systeem met vaste wisselkoersen blijkt heel effectief te zijn. Door een verhoging van de overheidsuitgaven (∆G>0) en de publieke investeringen (∆IG>0), verschuift de IS-curve in het IS-LM-BP-model naar rechts (IS2) (Figuur 26).16 De totale vraag (Y) stijgt, waardoor enerzijds de transactiegeldvraag toeneemt en anderzijds de netto-export, omwille van stijgende importen, daalt. Een stijgende transactiegeldvraag zorgt via de geldmarkt voor een rentestijging. Doordat de vraag naar geld groter is dan het aanbod, worden vele obligaties verkocht 16
In de bespreking van het budgettair en het monetair beleid van China na het uitbreken van de internationale economische crisis, wordt het Mundell-Fleming model gevolgd (Heylen, 2009).
Pagina | 41
om zo aan de vraag tegemoet te komen. Door het grote aanbod aan bestaande obligaties, daalt hun koers. Dit betekent dat reeds bestaande obligaties met hun vaste toekomstige inkomstenstroom aan een lagere koers kunnen worden aangekocht dan initieel bij uitgifte van deze obligaties betaald werd. Hierdoor stijgt hun rendement. Nieuwe obligaties moeten bijgevolg aan een hogere rente uitgegeven worden om eenzelfde rendement te bekomen. Deze hogere marktrente trekt buitenlands kapitaal aan die op de binnenlandse geldmarkt belegd wordt. Door deze inkomende kapitaalstroom groeit de financiële rekening aan (∆F>0). Deze stijging zorgt samen met de dalende netto-export voor een betalingsbalansoverschot. Het nieuwe evenwichtspunt E2 bevindt zicht boven de BP-lijn. Figuur 26: Budgettair beleid
R LM1 LM2 (na ∆MS>0)
E2 E3
R2
BP
E1
R1
IS2 (na ∆G>0 en ∆I>0) IS1
Y1
Y2
Y
Bron: Eigen figuur.
Een betalingsbalansoverschot betekent dat er een aanbodtekort van de eigen munt is, waardoor een opwaartse druk op de munt ontstaat. Om de vaste wisselkoers te blijven behouden, moet de centrale bank de eigen munt verkopen. Hierdoor stijgt de geldhoeveelheid, er is dan immers meer eigen munt in omloop, en daalt de rente. Deze rentedaling wordt opnieuw door obligatiekoersen gegenereerd. De toegenomen geldhoeveelheid overtreft namelijk de geldvraag. Deze overtollige kasmiddelen zullen ondermeer in obligaties belegd worden. De stijgende vraag naar obligaties doet hun koersen stijgen. Een toegenomen obligatiekoers met een vaste toekomstige inkomensstroom betekent voor de houder een rendementsdaling. Door dit lager rendement op bestaande obligaties, worden nieuwe obligaties bijgevolg aan een lagere rente uitgegeven. De LMcurve verschuift naar onder (LM2). Een lagere rente zorgt voor een kapitaaluitstroom aangezien beleggen niet meer interessant is. Tevens moedigt een rentedaling dan weer de investeringen aan. Toegenomen investeringen zorgen voor een outputstijging. Een gestegen output brengt stijgende Pagina | 42
importen met zich mee, waardoor de netto-export daalt. Het betalingsbalansoverschot wordt uiteindelijk weggewerkt. Het evenwichtspunt bevindt zich opnieuw op de BP-lijn (E3). Dit model kan nu in de praktijk worden omgezet. In wat volgt wordt het stimulansprogramma en andere budgettaire maatregelen die China heeft doorgevoerd na het uitbreken van de internationale economische crisis besproken, evenals het succes ervan. 2.1.1.1 Het stimulansprogramma Op 9 november 2008 kondigt China een stimulansprogramma aan, met investeringen ter waarde van 13.3% van het BBP. Ter vergelijking, de VS kondigt in februari 2009 een stimulansprogramma van 787 miljard dollar aan, wat 5.45% van het BBP bedraagt. 17 Vier biljoen yuan, waarvan 1.18 biljoen door de centrale overheid wordt voorzien, zal over twee jaar in verschillende takken van de Chinese economie geïnvesteerd worden om de eigen economische groei niet in een impasse te laten vallen en de binnenlandse vraag te stimuleren. Op het ‘China Development Forum 2009’18 wordt dit stimulansprogramma verwelkomd als een “belangrijke motor voor het herstel van de internationale economische groei” (Lu, 2009). Wanneer echter meer details omtrent dit programma vrijgegeven worden, wordt duidelijk dat het om minder nieuwe projecten gaat dan oorspronkelijk gedacht. Ruw geschat overstijgen de investeringen van alle provincies de 10 biljoen yuan. Deze investeringen zijn hoofdzakelijk bedoeld voor projecten omtrent spoorwegen, wegen, havens en sociale huisvesting. 21st Century Business Herald , een grote Chinese zakenkrant, vermeld echter dat het merendeel van deze projecten reeds in aanbouw waren, reeds afgerond of, bij een gebrek aan de nodige fondsen, al enige tijd op tafel liggen. Analytici verklaren verder dat veel projecten voorgesteld in het stimulansprogramma reeds in het elfde vijfjarenplan van de Chinese regering zijn opgenomen. Volgens Frank F. X. Gong van JP Morgan & Co, is het programma toch goed voor nieuwe investeringen ter waarde van 1.6 biljoen yuan (234 miljard US dollar) (Taiwan News, 2008). Dit wordt grotendeels ook bevestigd door Bill Belchere, econoom bij Macquarie Securities’ China, die berekend heeft dat slechts 1.5 biljoen yuan (219.6 miljard US dollar) van het stimulansprogramma werkelijk nieuw is (Chiu, april 2010).
17
Het BBP van China bedraagt in 2008 30,067 biljoen yuan. Het BBP van de VS bedraagt in 2009 14,441 biljoen dollar (International Financial Statistics, 2010). 18 “In maart 2000 sponsort de China Development Research Foundation, onder het leiderschap van het Development Research Center of the State Council, het ‘China Development Forum’. Tijdens dit forum worden bekende ondernemers, experts en scholieren, als vertegenwoordigers van gerenomeerde international organisaties uit het binnen- en buitenland uitgenodigd om samen met de Chinese ambtenaren thema’s betreffende de hervorming en ontwikkeling van China te bespreken.” (China Development Forum, 2010)
Pagina | 43
Het stimulansprogramma heeft betrekking op tien gebieden van de Chinese economie: huisvesting, rurale infrastructuur, transport, gezondheidszorg en onderwijs, milieu, industrie, wederopbouw na ramp, inkomens, belastingen en financiën. Met rurale infrastructuur worden hoofdzakelijk producenten van cement, ijzer en staal bedoeld, die geholpen worden bij hun investeringen in infrastructuur (Chiu, april 2010b). In Tabel 7 worden de belangrijkste uitgaven van dit programma weergegeven. Tabel 7: Stimulansprogramma
GEBIED
INVESTERINGSBEDRAG
Infrastructuur °
1,5 biljoen yuan
Wederopbouw na ramp °°
1 biljoen yuan
Huisvesting
400 miljard yuan
Publieke faciliteiten in rurale gebieden
370 miljard yuan
Industriële herstructurering
370 miljard yuan
Energiebesparende en milieuvriendelijke projecten
210 miljard yuan
Gezondheidszorg, onderwijs en culturele ontwikkeling
150 miljard yuan
° Met infrastructuur worden voornamelijk spoorwegen, wegen, luchthavens, energie voor het platteland en irrigatienetwerken bedoeld. °° Deze 1 biljoen yuan is in belangrijke mate bestemd voor de wederopbouw na de verwoestende aardbeving in Wenchuan op 12 mei 2008. Bron: Report on China’s central, local budgets, 2009. Eigen verwerking.
Van de 1.18 biljoen yuan nieuw toegevoegde investeringen door de centrale overheid, zal 104 miljard in het laatste kwartaal van 2008 besteed worden, 487.5 miljard in 2009 en 588.5 miljard yuan in 2010 (Chinese Government, 2010b). In de eerste twee maanden van 2009 stijgen investeringen in projecten door de centrale overheid al met 40.3%, investeringen door lokale overheden stijgen met 25.1% (Xinhua, 2009). Verder is het programma bedoeld om de economische groei te stimuleren door het verwijderen van leenquota’s en meer krediet vrij te maken voor projecten die rurale gebieden en kleine bedrijven helpen (Chiu, april 2010b). Dit wordt verder behandeld onder 2.1.2 Monetair beleid, pag. 46.
Pagina | 44
2.1.1.2 Andere budgettaire maatregelen Het budgettair beleid wordt in het laatste kwartaal van 2008 gewijzigd van ‘voorzichtig’ naar ‘pro-actief’ (of expansief). Zo wordt onder andere een belastingsvermindering van 550 miljard yuan doorgevoerd. Deze worden bewerkstelligd door een serieuze hervorming van de belasting op de toegevoegde waarde, het verminderen van transactieheffingen op vastgoed en effecten, en het annuleren van een honderdtal administratieve kosten (Chinese Governement, 2010b). Ook wordt een grotere aftrekbaarheid van belastingen voor exporteurs voorzien (Chiu, april 2010b). Mede door deze maatregelen en het stimulansprogramma, wordt in maart 2008 een budgettair tekort van 950 miljard yuan voor 2009 aangekondigd, het hoogste tekort in zestig jaar tijd. Toch zal dit minder dan 3% van het BBP omvatten (Chinese Government, 2010b). In de loop van 2009 worden een aantal bijkomende maatregelen getroffen om de binnenlandse consumptie verder te stimuleren en de dalende export het hoofd te bieden. Zo wordt op 14 januari 2009 een halvering van de aankoopbelasting op wagens, voorheen 10%, aangekondigd. Dit belastingsvoordeel geldt tot het einde van het jaar. Op 10 december 2009 wordt echter beslist om dit beleid ook in 2010 verder te zetten, met een aankoopbelasting van slechts 7.5%. Ook wordt in februari 2009 een subsidiëringprogramma voor de aankoop van huishoudapparaten op het platteland, dat in 2007 geïntroduceerd werd in drie provincies, uitgebreid tot het ganse land. De consumptie op het platteland wordt verder aangemoedigd met een subsidie van 10% voor plattelandsmensen die een nieuwe bestelwagen of lichte vrachtwagen kopen. Deze subsidie was oorspronkelijk tot eind 2009 geldig, maar wordt verlengd voor een bijkomend jaar in 2010. Ook kunnen boeren die een motorfiets kopen genieten van een korting van 13% op de aankoopprijs, met een maximum van 650 yuan, geldig van 1 februari 2009 tot 31 januari 2013. Eind januari 2010 wordt bovendien een subsidie voor boeren aangekondigd om zowel de opbrengst van graan, aardappelen, gerst en pindanoten te verhogen, als het aankopen van landbouwmachines te stimuleren (Chinese Government, 2010c). Om de gevolgen van de internationale economische crisis mee te helpen beperken, heeft de regering 100 miljard yuan voorzien voor belangrijke wetenschappelijke onderzoeksprojecten die de economische groei kunnen stimuleren. Daarnaast wordt een fonds opgericht met subsidies voor wetenschappelijke innovatie in 2009. Het fonds, met een kapitaal van 20 miljard yuan, heeft een positief effect gehad. Maar liefst 4441 technologisch vernieuwende projecten werden in 2009 opgestart (Jia & Liu, 2010). Pagina | 45
2.1.1.3 Succes van budgettair beleid Cijfers over de groei van het BBP per kwartaal in 2009 liegen er niet om: het stimulansprogramma met de bijkomende budgettaire maatregelen hebben een positief effect op de Chinese economie. Zo zijn de groeicijfers van het BBP in het eerste, tweede, derde en vierde kwartaal van 2009 respectievelijk 6.2%, 7.9%, 9.1% en 10.7% (Rapport van het Chinese Monetair Beleid, 2010). De industriële output kent in 2009 een herstel en groeit met 11% ten opzichte van 2008. Van de 78 696 gangbare projecten over gans het land, zijn er volgens het Nationaal Bureau voor Statistiek 18 533 nieuwe (Xinhua, 2009b). Ook de binnenlandse consumptie stijgt. De verkoop van consumptiegoederen stijgt met 15.5% ten opzichte van 2008 tot 12.53 biljoen yuan. Verder stijgt het beschikbaar inkomen per capita voor de stadsbevolking met 8.8% en voor de plattelandsbevolking met 8.2% in vergelijking met 2008 (Jia & Liu, 2010). Dat de getroffen maatregelen door de regering positieve effecten hebben op de Chinese economie, bewijst ondermeer ook de aankondiging van Anhui Xingma Automobile die zijn nettowinst in
2009
met
265.32%
ziet
stijgen.
Als
oorzaak
hiervoor
worden
voornamelijk
het
stimulansprogramma en de belastingsvermindering op aankopen van wagens beschouwd (Chinese Government, 2010d).
2.1.2 Monetair beleid
Wanneer de internationale financiële crisis in de tweede helft van 2008 een dieptepunt kent en China te lijden heeft onder duidelijke schokken19, past de PBOC haar beleidsmaatregelen aan. Voortaan wordt een gematigd expansief monetair beleid gevoerd om de gevolgen van deze internationale recessie te beperken. De doelstelling van een expansief monetair beleid is een lagere rente te bekomen om zo een grotere output te genereren. Om dit te doen moet de geldhoeveelheid uitgebreid worden. Algebraïsch wordt de geldhoeveelheid (Ms) als volgt weergegeven: Ms =
(1+κ) (κ+ρ)
MB
met κ: geldvoorkeur publiek; ρ: reservecoëfficiënt; MB: geldbasis.
19
Zie 1.1 Export, pag.36.
Pagina | 46
(1+κ) (κ+ρ)
De centrale bank kan dus zowel op de geldbasis als op de geldbasismultiplicator (
)
inwerken. De PBOC heeft vooral op deze laatste ingespeeld. Aangezien de geldvoorkeur van het publiek (κ) moeilijk te beïnvloeden is, blijft enkel de reservecoëfficiënt voor banken (ρ) als instrument van het monetair beleid over. Wanneer deze coëfficiënt verlaagd wordt, betekent dit dat banken minder liquiditeiten moeten aanhouden bij de centrale bank om aan eventuele geldopvragingen van het publiek tegemoet te komen. Dit heeft als rechtstreeks gevolg dat banken over meer middelen op hun balans beschikken om nieuwe leningen uit te geven, waardoor de geldhoeveelheid toeneemt. Het geldaanbod overtreft in dit geval de vraag. Deze overtollige kasmiddelen worden ondermeer belegd in obligaties. De vraag naar bestaande obligaties stijgt, waardoor bijgevolg ook hun koers stijgt. Deze koersstijging houdt echter een daling van het rendement in, aangezien nu een hogere prijs betaald moet worden voor dezelfde toekomstige opbrengstenstroom van de obligatie. Als het rendement op bestaande obligaties daalt, betekent dit dat nieuwe obligaties aan een lagere rente uitgegeven kunnen worden. Deze gedaalde marktrente moedigt de investeringen aan, waardoor de output stijgt. In onderstaande figuur bevinden we ons initieel in het evenwichtspunt E1. Door de toegenomen geldhoeveelheid verschuift de LM-curve naar onder (LM2), tot we in het nieuwe evenwichtspunt E2 belanden, met een lagere rente R2 en een hogere output Y2 (Heylen, 2009). Figuur 27: Monetair beleid
R
LM1 LM2 (na ∆MS>0) BP
E1 R2 R1 R3
E2 A
IS Y1
Y2
Y
Bron: Eigen figuur.
Een expansief monetair beleid voeren bij een systeem met vaste wisselkoersen is echter ineffectief. Het evenwichtspunt E2 wordt immers nooit bereikt. Van zodra de rente zakt tot R3 en men aldus onder de BP-curve terecht komt (punt A), ontstaat een neerwaartse druk op de munt. De gedaalde rente brengt namelijk een kapitaalvlucht met zich mee (∆F<0), waardoor een tekort op de betalingsbalans ontstaat. Om de vaste wisselkoers te blijven behouden, dient de centrale bank in te grijpen. Deze wisselkoersinterventie, waarbij de centrale bank de eigen munt opkoopt en zo voor een Pagina | 47
verkrapping op de geldmarkt zorgt, duwt de rente weer omhoog. We bevinden ons opnieuw in het initiële evenwichtspunt E1. De negatieve effecten van het betalingsbalanstekort op de geldbasis en de geldhoeveelheid kunnen echter geneutraliseerd worden door de binnenlandse kredietverlening uit te breiden. De PBOC kan hiertoe de herfinancieringsrente of de reserveratio van banken verlagen. Hierdoor nemen de bankreserves toe. Banken kunnen zich namelijk goedkoper herfinancieren of dienen minder reservetegoeden voor haar deposito’s aan te houden. Bijgevolg kunnen meer leningen worden toegekend. Een stijging van de leningen leidt tot een stijging van de geldhoeveelheid. ‘Every loan creates a deposit’, luidt het dan ook in de literatuur. Een toegekende lening wordt namelijk gestort op de depositorekening van de cliënt bij de betrokken bankinstelling. Deze lening wordt gebruikt om bepaalde uitgaven te financieren. Als deze uitgaven op een depositorekening van de verkoper in kwestie belanden, beschikt deze andere bankinstelling, na aftrek van de reservetegoeden die de bank per deposito moet aanhouden, over bijkomende middelen die gebruikt kunnen worden om nieuwe leningen uit te geven. Deze nieuw toegekende leningen worden vervolgens ook gebruikt om uitgaven te financieren, waardoor bovenvermelde transacties zich opnieuw voordoen. De geldhoeveelheid, die door de wisselkoersinterventie van de centrale bank was gedaald, neemt opnieuw toe. Het is duidelijk dat dit sterilisatiebeleid beperkt is in tijd. We bevinden ons namelijk opnieuw in het oorspronkelijke uitgangspunt waarbij de monetaire overheid een expansief beleid voert om de geldhoeveelheid uit te breiden met een rentedaling als gevolg. Bovendien verliest de monetaire overheid telkens internationale reserves wanneer ze de eigen munt opkoopt om de wisselkoers te kunnen blijven behouden (Heylen, 2009). Door de grote voorraad internationale reserves die China bezit, kan de PBOC enige tijd dit expansief monetair beleid aanhouden. Toch is duidelijk dat deze situatie op middellange termijn allesbehalve efficiënt en ideaal is. Figuur 28 schetst de evolutie van de reserveratio in China tussen 2007 en begin 2010. Zo heeft de PBOC in 2007 deze reserveratio tien Figuur 28: Reserveratio keer laten stijgen, met een totaal van 5.5%-
jan/10
jul/09
okt/09
februari 2010 heeft de centrale bank echter de
0 apr/09
banken lichtjes gedaald. Op 18 januari en 25
jan/09
september 2008, is de reserveratio voor
5
okt/08
in
jul/08
beleid
apr/08
monetair
jan/08
expansief
10
okt/07
gematigd
15
jul/07
Beleid, 2010). Na de omschakeling naar een
20
jan/07
punten (Rapport van het Chinese Monetair
reserveratio
apr/07
punten, en in de eerste helft van 2008 met 3%-
Bron: Rapport van het Chinese Monetair Beleid, 2010. Eigen verwerking. Data in procenten
Pagina | 48
reserveratio voor deposito’s van banken voor het eerst sinds 2008 verhoogd (Chinese Government, 2010e). Op 25 februari 2010 bedraagt de reserveratio 16.50%, hetzelfde niveau als in mei 2008 (Dongfan Caijing, 2010). Ter vergelijking geldt in de eurozone een reserveratio van 2% (Europese Centrale Bank, 2003), waar deze in de VS 10% bedraagt (Federal Reserve Board, 2008). Waar de interestvoet voor bankdeposito’s in 2007 nog zes keer verhoogd werd, wordt deze Figuur 29: Langetermijnrente van PBOC
na september 2008 stelselmatig verlaagd tot 5.05%, een niveau dat sindsdien behouden blijft (Figuur 29) (Rapport van het Chinese Monetair Beleid, 2010).
Verder heeft de PBOC ook ingespeeld op de geldbasis zelf. Zoals reeds eerder vermeld moet de Bron: Global Rates, 2010.
monetaire overheid maatregelen treffen om de geldverkrapping,
ten
gevolge
van
het
expansief
monetair beleid, tegen te gaan. Zo worden in begin november 2008, samen met de invoering van het stimulansprogramma, harde restricties voor kredietverlening door financiële instellingen losgelaten om zo meer leningen en geld in de economie te brengen. Deze maatregel, in combinatie met de gedaalde langetermijnrente en de verlaging van de reserveratio voor banken, resulteert in 9.6 biljoen yuan aan nieuwe leningen in 2009, in vergelijking met 4.9 biljoen yuan een jaar eerder (Chinese Government, 2010e). Figuur 30 tenslotte toont de evolutie van de stijgende geldhoeveelheid sinds 2000 in China.20 Door de geldhoeveelheid te laten stijgen,
Figuur 30: Geldhoeveelheid in China
wordt zoals gezegd beantwoord aan een Geldhoeveelheid in China
hoge vraag naar Chinese munten en
70000 60000
verdwijnt de opwaartse appreciatiedruk.
50000
Zo is de centrale bank in staat de
40000 30000 20000 10000 0
M2 M1
wisselkoers
op
eenzelfde
niveau
te
houden. Een lage stabiele wisselkoers
M0
bevordert immers de Chinese export. Door de terugval van de buitenlandse vraag naar Chinese goederen, heeft de Chinese
Bron: PBOC, 2010. Data in miljard yuan. 20
De indicator M0 (enge geldhoeveelheid) staat voor geld in omloop. M1 (geld) = M0 + opvraagbare deposito’s. M2 (geld en quasi geld) = M1 + deposito’s op lange termijn, spaardeposito’s en andere (PBOC, 2009).
Pagina | 49
centrale bank ervoor geopteerd om de wisselkoers opnieuw op een laag niveau vast te houden in de hoop dat dit positieve effecten zal hebben op de Chinese export. Sinds 2008 is 1 US dollar ongeveer 6.83 yuan waard.
2.1.3 Nieuwe vastgoedbubbel
Analytici vrezen voor het ontstaan van een nieuwe bubbel op de Chinese vastgoedmarkt. De ongekende groei van krediet en geldhoeveelheid in 2009, samen met de talloze investeringen door de overheid, als onderdeel van het 4-
Figuur 31: Investeringen in vastgoed 2003-2009
biljoen stimulansprogramma, kunnen
Investeringen in vastgoed 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003
hier de oorzaak van zijn. De totale investeringen in vastgoed stijgen met
22484,6 17229,1 13723,9 10987 8860,4 7007,3 5511,8 0
5000
10000
15000
30.1% in 2009 ten opzichte van het jaar daarvoor, wat 4.6 %-punten hoger is dan de stijging in 2008 (Figuur 31). Ook de investeringen op zich zijn groter 20000
25000
geworden. Gemiddeld wordt 58 miljoen yuan geïnvesteerd per nieuw opgestart
Bron: Nationaal Bureau voor Statistiek van de Volksrepubliek China, 2010. Data in miljard RMB.
project. In 2008 was dit nog 40 miljoen yuan. De grotere schaal van deze
projecten impliceert dat sommige onder hen mogelijk grote infrastructuurprojecten zijn die de komende jaren bijkomende fondsen zullen nodig hebben. Hierdoor zal de vraag naar liquiditeiten en ruwe materialen stijgen. In de eerste twee maanden van 2010 werd reeds 1.3 biljoen yuan geïnvesteerd in vastgoed in de steden. Als deze trend zich verder zet, kan de geldhoeveelheid 10 biljoen yuan bereiken in 2010 volgens May Yan, een analyticus bij Nomura International Limited.21 In 2009 wordt immers voor 9.59 biljoen yuan aan nieuwe leningen uitgegeven, bijna een verdubbeling ten opzichte van een jaar eerder (Chinese Government, 2010f). Volgens sommige economen is er ongetwijfeld een bubbel op de Chinese vastgoedmarkt, maar kan deze nog jaren stand houden. Snelle economische groei, stijgende gezinsinkomens, sterke stadsmigratie, een lang uitgestelde vraag naar vastgoed en een banksysteem dat veel minder
21
Nomura is een bedrijf dat financiële diensten levert in Europa, Azië en Amerika. Voor de officiële website, zie http://www.nomuraholdings.com/company/group/, laatst geraadpleegd op 8 mei 2010.
Pagina | 50
blootgesteld is aan hypotheekleningen dan banken in de VS of Japan kunnen het openspatten van de Chinese bubbel nog enkele jaren tegenhouden. Volgens Arthur Kroeber van Dragonomics22 is de Chinese bubbel absoluut niet te vergelijken met deze in Japan in de jaren ’90 en de recente bubbel in de VS. Hij stelt dat pas wanneer de verstedelijking in China zal stoppen, geschat binnen zo’n 15 jaar, de bubbel op de Chinese vastgoedmarkt zal barsten. Omtrent het tekort aan huizen op de vastgoedmarkt, zal het volgens Koyo Ozeki, vicevoorzitter van Pimco in Japan 23 , nog jaren duren vooraleer het aanbod aan de vraag kan beantwoorden. Dit was niet het geval bij de bubbels op de huizenmarkt in de VS en Japan. Ook beperkt de sterke stijging in huizenprijzen zich vooral tot steden zoals Beijing (80%) en Shanghai (30%), wat het nationaal gemiddelde voor huisprijsstijgingen in 2009 op slechts 5.7% brengt (Mufson, 2010). Toch ontkent ook de Chinese regering de bubbel op de vastgoedmarkt niet. In sommige steden in China stijgen de huizenprijzen spectaculair. Om speculatieve kapitaalstromen naar de vastgoedmarkt een halt toe te roepen, heeft de Chinese regering de kredietcontroles begin 2010 verstrengd. Ook zullen voortaan Chinese gezinnen die een tweede huis kopen, 50% van de aankoopprijs spontaan moeten kunnen betalen en zullen ze de resterende helft aan een rente moeten lenen die 10% hoger ligt dan het normale tarief. In februari 2010 zien we reeds een halvering van de totale leningen ten opzichte van januari. Bovendien heeft de Chinese regering op vrijdag 30 april verdere restricties opgelegd. Zo kunnen gezinnen slechts één nieuw appartement kopen in de stad en zijn hypotheekleningen voor het kopen van een derde huis of meer niet meer mogelijk. Ook kunnen niet-inwoners van Beijing die nog niet minstens een jaar belastingen of premies voor sociale zekerheid betalen geen hypotheeklening krijgen. Deze maatregelen moeten de ongewone vraag naar huizen intomen, maar zijn in eerste instantie bedoeld om een duidelijk signaal te geven dat er geen verdere stijging van de huizenprijzen kan verwacht worden. Zo kan de vastgoedsector zich stabiliseren (Xinhua, 2010). Volgens Andy Xie, een voormalig econoom bij Morgan Stanley, kan de bubbel op de Chinese vastgoedmarkt enkel bestreden worden door de interestvoet te laten stijgen. Deze is te laag waardoor investeringen aangemoedigd worden. De stijgende huizenprijzen doen verdere stijgingen 22
Dragonomics is een onderzoeks- en adviesbureau dat gespecialiseerd is in de Chinese economie en haar invloed op Azië en de wereld. Het publiceert China Economic Quarterly, een tijdschrift dat als het meest autoritaire tijdschrift over de Chinese economie beschouwd wordt. Voor de officiële website, zie http://www.dragonomics.net/. 23 Pimco is een managementsbedrijf voor globale investeringen dat vestigingen heeft in Newport Beach, New York, Amsterdam, Singapore, Tokyo, London, Sydney, Munich, Zurich, Toronto en Hong Kong. Voor de officiële website, zie http://www.pimco.be/.
Pagina | 51
vermoeden en brengen een speculatieve kapitaalstroom naar de vastgoedmarkt met zich mee. De prioriteit van de regering moet bij een adequate rentestijging liggen en niet, ondanks hetgeen vooral de VS eist, bij een revaluatie van de yuan. Deze laatste zal de bubbel op de huizenmarkt, door verwachte appreciatie van de yuan, en de inflatiedruk enkel maar versterken (China Daily, 2010). In de suggestie van Andy Xie zit echter een kleine tegenstrijdigheid. Een vaste wisselkoers is namelijk moeilijk verzoenbaar met een onafhankelijk monetair beleid. Dit hebben we reeds aangetoond bij 2.1.2 Monetair beleid. Er is namelijk sprake van de ‘Impossible Triangle’, een uitbreiding van het Mundell-Fleming model. 24 Een land kan niet tegelijkertijd alle drie de doelstellingen bereiken, namelijk vrije kapitaalstromen, vaste wisselkoers en een onafhankelijk monetair beleid. Deze drie doelstellingen worden elk door een hoekpunt van de driehoek voorgesteld, de zogenaamde ‘Impossible Triangle’ (Figuur 32) (Research Institute of Economy, 2006).
Figuur 32: Impossible Triangle
Vrije Kapitaalstromen
Onafhankelijk Monetair Beleid
Vaste Wisselkoers
Bron: Eigen figuur.
Een beleidsgedreven rentestijging zoals Andy Xie voorstelt, kan niet doorgevoerd worden als China haar vaste wisselkoers wenst te behouden. Dit veronderstelt echter een onafhankelijk monetair beleid. Een mogelijke oplossing evenwel bestaat erin tijdelijk het derde hoekpunt van de Impossible Triangle, namelijk de vrije kapitaalbeweging, uit te schakelen. Dit houdt in dat China enige tijd buitenlandse kapitaalstromen zou moeten tegenhouden. Zo kan een hogere rente op de financiële markt bekomen worden, met een daling van de investeringen op de vastgoedmarkt als gevolg, terwijl de vaste wisselkoers behouden blijft.
24
Het Mundell-Fleming model werd gebruikt bij de analyse van het monetair en budgettair beleid dat China op korte termijn voert om de gevolgen van de internationale economische crisis te beperken. Zie 2.1 Beleidsmaatregelen op korte termijn.
Pagina | 52
De Chinese regering heeft tot op heden, mei 2010, nog geen maatregelen getroffen om buitenlandse kapitaalstromen tegen te houden. Het is ook niet duidelijk of deze er in de toekomst ook zullen komen. De komende maanden zullen uitwijzen of de kredietrestricties die de regering eind april 2010 heeft opgelegd, zoals hierboven besproken, daadkrachtig zullen zijn om de speculatieve investeringen in de vastgoedmarkt aan banden te leggen.
2.2 Beleidsmaatregelen op lange termijn
De Chinese economie steunde de voorbije decennia voornamelijk op export, waardoor het land zeer kwetsbaar was voor het uitvallen van de buitenlandse vraag. Hoewel, zoals eerder werd aangehaald, de invloed van de internationale economische crisis op China gering bleef, moet China zich op lange termijn minder afhankelijk van het buitenland opstellen. Een exportgeoriënteerde groei is onhoudbaar op lange termijn en daar zijn de recente gebeurtenissen een levend bewijs van. Om de economische groei minder te laten steunen op export, moet de Chinese overheid de binnenlandse consumptieve vraag verder blijven stimuleren. De totale vraag (Y) in een open economie wordt dan ook bepaald door de volgende grootheden (Heylen, 2009): Y=C+I+G+X–Z met C: gezinsconsumptie I: investeringen van de bedrijven G: overheidsconsumptie X: export Z: import De consumptieve vraag is afhankelijk van het beschikbaar inkomen per capita. Als de Chinese consumenten volgens de permanente-inkomenshypothese van Friedman redeneren, laten ze hun beschikbaar inkomen mee stijgen met het toegenomen permanent inkomen. Het permanent inkomen (YP) van Friedman is een gemiddeld verwacht inkomen van de consument over gans zijn leven en wordt als volgt gedefinieerd (Heylen, 2009): YP = YP,-1 + j(YD – YP,-1) met YP,-1: permanent inkomen van vorig jaar
Pagina | 53
j: mate waarin afwijkingen tussen het feitelijk beschikbaar inkomen en het inkomen van vorig jaar zich vertalen in een wijziging van het permanent inkomen, met: 0 ≤ j ≤ 1. j neigt meer naar 1 wanneer de wijziging als blijvend wordt beschouwd. YD: feitelijk beschikbaar inkomen Dit permanent inkomen beïnvloedt het consumptiegedrag van de consumenten. Slechts een deel van het permanent inkomen wordt gebruikt om de consumptie te financieren. Zo geldt dan ook: C = k Yp met k: consumptiequote; 0 < k < 1 Op lange termijn geldt dat YP = YP,-1 = YD. Zo wordt de consumptiefunctie op lange termijn: C = k YD Een
groter
beschikbaar
inkomen
levert
voor
de
consumenten
meer
consumptiemogelijkheden op en is dus een belangrijke stimulans voor de binnenlandse vraag. Tevens kan de consumptie ook gestimuleerd worden door de consumptiequote te laten stijgen. Dit is voor China van veel groter belang. De consumptiequote is namelijk dat deel van het beschikbaar inkomen dat bestemd is voor consumptie. Omgekeerd kan men dus stellen dat het nietgeconsumeerde deel van het beschikbaar inkomen gespaard wordt. Zo geldt voor de gezinsbesparingen (S): S = YD - C Herschrijven we nu deze vergelijking, dan bekomen we: C = YD - S Om de gezinsconsumptie met andere woorden op te krikken, moeten de gezinsbesparingen dalen. Uit hoofdstuk 2. Hoge spaarquote, pag.24 is gebleken dat de hoge gezinsbesparingen voornamelijk beïnvloed worden door een inefficiënte financiële markt en een zwak sociaal vangnet. Er moeten dus blijvend diepgaande hervormingen doorgevoerd worden van zowel de financiële sector als het sociaal zekerheidsstelsel. Een beter sociaal vangnet zal namelijk het voorzorgsparen van de Chinese bevolking drastisch verlagen. Een efficiëntere financiële sector daarentegen zorgt voor hogere lonen en levert een grotere ‘return on investment’, waardoor het vermogen van de gezinnen toeneemt. Een deel van dit vermogen kan ter financiering van bijkomende consumptie dienen. Een bredere waaier aan beleggingsmogelijkheden, een betere gezondheidszorg en meer
Pagina | 54
zekerheid omtrent het latere pensioen zijn allen factoren die het permanent inkomen van de gezinnen zullen doen stijgen en zo ook de gezinsconsumptie. Verder zal een efficiëntere financiële markt de hoge besparingen van bedrijven kunnen terugdringen. In het huidige systeem ondervinden private bedrijven moeilijkheden om zich te financieren. Staatsbedrijven worden immers nog steeds bevoordeeld op vlak van kredietverlening. Hierdoor wordt het spaargedrag van de private bedrijven aangemoedigd om verdere investeringen mogelijk te maken.
Pagina | 55
3. Conclusie
In dit tweede deel hebben we zowel de impact van de internationale economische crisis besproken, als de beleidsmaatregelen behandeld die China getroffen heeft om de gevolgen ervan te beperken. Algemeen kan men stellen dat China relatief heelhuids uit de internationale economische crisis raakt. Hoewel de Chinese export zware klappen te verduren krijgt door het uitvallen van de buitenlandse vraag, is de impact van de crisis op China eerder gering. Een belangrijke reden hiervoor is het gesloten karakter van de financiële markt in China. Chinese banken steunen voornamelijk op deposito’s en hebben bijgevolg weinig buitenlandse effecten op hun balans staan. Hierdoor bleef de Chinese banksector gespaard van de risicovolle Westerse beleggingsinstrumenten die in vele landen, door het openspatten van de vastgoedbubbel in de VS, grote financiële gevolgen met zich meebrachten. Ook vreesde men voor een instorting van de dollar ten gevolge van de crisis. Hierdoor zou ook de koopkracht dalen van de dollaractiva die door centrale banken wereldwijd worden aangehouden. China, die door haar wisselkoersbeleid veel Amerikaanse schatkistcertificaten aankoopt, zou de waarde van haar internationale reserves enorm zien dalen. Tot een instorting van de dollar is het echter tot op heden, mei 2010, nog niet gekomen. Een verder gevolg van de economische crisis is dat noodzakelijke hervormingen voor een duurzame groei in China even worden uitgesteld. De Chinese overheid moet immers alle aandacht richten op de internationale economische crisis en hoe ze de gevolgen ervan voor China zoveel mogelijk kunnen beperken. China heeft uiteindelijk heel krachtig gereageerd op de internationale economische crisis. Zo heeft het op korte termijn een zeer effectief budgettair beleid gevoerd. Op 9 november 2008 wordt ondermeer een stimulansprogramma aangekondigd met investeringen ter waarde van 13% van het BBP. Daarnaast worden nog verschillende maatregelen, zoals een belastingsvermindering, getroffen om de economische groei te stimuleren. Op monetair vlak worden een aantal maatregelen getroffen om de geldhoeveelheid te laten stijgen. Zo wordt de reserveratio voor banken verlaagd, waardoor de liquiditeiten toenemen en de rente daalt. Een expansief monetair beleid voeren bij een systeem met vaste wisselkoersen is echter ineffectief. Deze rentedaling brengt namelijk een kapitaalvlucht met zich mee, waardoor de centrale bank moet ingrijpen om de vaste wisselkoers te behouden. Door dit sterilisatiebeleid verliest de monetaire overheid telkens internationale reserves.
Pagina | 56
Ook heeft de Chinese overheid maatregelen getroffen om de opkomende bubbel op de Chinese huizenmarkt een halt toe te roepen. De laatste jaren stijgen de investering in de vastgoedmarkt enorm, met sterke prijsstijgingen in voornamelijk Beijing en Shanghai als gevolg. Om verdere speculatieve kapitaalstromen naar de vastgoedmarkt te stoppen, worden bijvoorbeeld de kredietcontroles verstrengd. Ook moeten Chinese gezinnen die een tweede huis of appartement wensen te kopen, reeds de helft van het kapitaal bezitten en zijn hypotheekleningen voor het kopen van een derde huis of meer niet meer mogelijk. Ten slotte moet China afstappen van een exportgeoriënteerde groei om een duurzame economische groei te verzekeren. Hiertoe dient de Chinese overheid vooral de binnenlandse vraag op lange termijn te stimuleren. Om de consumptieve vraag te laten stijgen, moet voornamelijk de spaarquote worden aangepakt. Zo zullen verdere diepgaande hervormingen van de financiële markt en de sociale zekerheid het voorzorgsparen in China reduceren. Een efficiëntere financiële markt zal er bijgevolg ook voor zorgen dat de besparingen door de bedrijven zullen dalen. Private bedrijven ondervinden nu namelijk problemen om leningen aan te gaan, waardoor ze voor een groot deel zelf moeten instaan voor de financiering van hun investeringen. China is dus dankzij haar gesloten financiële markt relatief heelhuids uit de crisis gekomen. Toch moet China van de gelegenheid gebruik maken om de fundamenten van haar economische groei te veranderen en over te gaan van een exportgeoriënteerde naar een vraaggestuurde groei. Zo zal China nog sterker gewapend zijn tegen eventuele toekomstige globale recessies.
Pagina | 57
LIJST VAN GERAADPLEEGDE WERKEN
Barnett, Steven & Brooks, Ray (2010), ‘China: Does Government Health and Education Spending Boost Consumption?’, IMF Working Paper, Asia & Pacific Department, Washington, No. 10/19, January 2010. Britton Erik & Mark, Christopher T. (2006), ‘The China Effect: Assessing the Impact on the US Economy of Trade and Investment with China’, A Report by Oxford Economics and the Signal Group, The China Business Forum, The Educational and Research Arm of The US-China Business Council, January 2006. Bureau of Economic Analysis (2010), ‘Trade in Goods and Services, 1999-present’, US Department of Commerce, URL: < http://www.bea.gov/international/index.htm#trade>. (5 april 2010) China Daily (2010), ‘Economist says China’s property market the biggest bubble in history’, 14 april 2010, URL: < http://www.chinadaily.com.cn/opinion/2010-04/14/content_9730021.htm>. (2 mei 2010) China Development Forum (2010), ‘About us’, China Development Research Foundation, URL: < http://www.cdrf.org.cn/en/data/view.php?aid=256 >. (16 mei 2010) Chinese Government (2010), ‘China’s GDP grows 11.9% in Q1’, 15 april 2010, URL: . (27 april 2010) Chinese Governement (2010b), ‘Backgrounder: China’s stimulating policies in financial crisis’, 27 februari 2010, URL: . (21 april 2010) Chinese Governement (2010c), ‘Backgrounder: China’s step up economic restructuring’, 27 februari 2010, URL: . (27 april 2010) Chinese Government (2010d), ‘Anhui Xingma Automobile reports 265% profit surge in 2009 on gov’t stimulus measures’, 7 april 2010, URL: . (28 april 2010) Chinese Government (2010e), ‘Backgrounder: China’s stimulating policies in financial crisis’, 27 februari 2010, URL: . (21 april 2010) Chinese Government (2010f), ‘New credit may exceed gov’t target’, 6 april 2010, URL: . (2 mei 2010) Chinese Government (2010g), ‘Work report of NPC Standing Committee’, URL: . (2 mei 2010)
Pagina | I
Chiu, Lisa (april, 2010), ‘What People Are Saying about China’s Stimulus Package’, Chinese Culture, URL: . (28 april 2010) Chiu, Lisa (april, 2010b), ‘China’s Response to the Global Financial Crisis’, Chinese Culture, URL: . (21 april 2010) Chou, S.-Y., Liu, J.T. en Hammitt, J.K. (2003), ‘National Health Insurance and Precautionary Saving: Evidence from Taiwan’, Journal of Public Economics, No. 87, p. 1873-1894. Dongfan Caijing (东方财经) (2010), ‘De centrale bank verhoogt nogmaals de reserveratio’ (央行再度 上调存款准备金率), 3 mei 2010, URL: . (7 mei 2010) Dunaway, Steven & Li, Xiangming (2005), ‘Estimating China’s “Equilibrium” Real Exchange Rate’, IMF Working Paper, Asia & Pacific Department, Washington, No. 05/202, October 2005. Dunaway, Steven & Arora, Vivek (2007), ‘Pension Reform in China: The Need for a New Approach’, IMF Working Paper, Asia & Pacific Department, Washington, No. 07/109, May 2007. Europese Centrale Bank (2003), ‘Verordening (EG) Nr. 1745/2003 van de Europese Centrale Bank van 12 september 2003, inzake de toepassing van reserveverplichtingen’, URL: . (1 mei 2010) Federal Reserve Board (2008), ‘Statistical Supplement to the Federal Reserve Bulletin’, February 2008, URL: . (1 mei 2010) Garcia-Herrero, Alicia et al. (2006), ‘China’s Banking Reform: an Assessment of its Evolution and Possible Impact’, CESifo Economic Studies, Vol. 52, februari 2006. Global Rates (2010), ‘Chinese central bank’s interest rate’, URL: < http://www.globalrates.com/interest-rates/central-banks/central-bank-china/pbc-interest-rate.aspx>. (mei 2010) He, Xinhua & Cao, Yongfu (2007), ‘Understanding High Saving Rate in China’, China & World Economy, Institute of World Economics and Politics, Chinese Academy of Social Sciences, Beijing, Vol. 15, No. 1, p. 1-13. Heylen, F. (2009), ‘Macro-economie’, Antwerpen-Apeldoorn: Garant, tweede editie. Heylen, F. (2009b), les van prof.dr. Heylen in het kader van de cursus macro-economie: ‘De VS als overbesteder sinds de jaren ’90: Van ‘new economy’ naar kredietcrisis’, 2 oktober 2009, faculteit Economie en Bedrijfskunde, UGent. International Financial Statistics (2010), IMF, URL: (13 mei 2010)
Pagina | II
Jia, Kang & Liu, Wei (2010), ‘China’s Fiscal Policies during the Post-crisis Era’, Research Institute for Fiscal Science, Ministry of Finance, P.R. China, 12 maart 2010, URL: < http://www.cdrf.org.cn/a/BGReport/2010_EN_jia.pdf>. (1 mei 2010) Krugman, Paul (2009), ‘World out of Balance’, New York Times, 16 november 2009, pag. 25, URL: . (27 april 2010) Kuijs, Louis (2006), ‘How Will China’s Saving-Investment Balance Evolve?‘, World Bank Policy Research Working Paper 3958 , Washington D.C., July 2006. Lou, Jiwei & Wang, Shuilin (2008), ‘Public Finance in China: Reform and Growth for a Harmonious Society’, The International Bank for Reconstruction and Development/World Bank, Washington D.C. Lu, Hui (2009), ‘IMF official: China’s stimulus plan a great contribution to the world’, Xinhua News Agency, Beijing, 21 maart 2009, URL: . (21 april 2010) Makin, Anthony J. (2007), ‘Does China’s Huge External Surplus Imply an Undervalued Renminbi?’, China & World Economy, Vol. 15, No. 3, p. 89-102. Ministerie van Handel van de Volksrepubliek China (中华人民共和国商务部), ‘Statistisch Rapport van Import en Export’ (进出口统计快报), 2007-2010, URL: < http://zhs.mofcom.gov.cn/tongji2007.shtml>. (mei 2010) Ministerie van Human Resource en Sociale Zekerheid (中华人民共和国人力资源和社会保障部) (2010), ‘Analyse van de Situatie van het Vraag en Aanbod op de Stedelijke Arbeidsmarkten, vierde kwartaal 2004-2009’ (2004, 2005, 2006, 2007, 2009 年第四季度部分城市劳动力市场 供求状况分析), URL: . (6 mei 2010) Morisson, Wayne (2009), ‘China and the Global Financial Crisis: Implications for the United States’, Congressional Research Service, June 3, 2009, URL: . (4 mei 2010) Mufson, Steven (2010), ‘In china, fear of a real estate bubble’, The Washington Post, 11 januari 2010, URL: . (2 mei 2010) Nationaal Bureau voor Statistiek van de Volksrepubliek China (中华人民共和国国家统计局), ‘Statistisch Rapport van de Economische en Sociale Ontwikkeling van de Volksrepubliek China van het jaar 2003 - 2009’(中华人民共和国 2003-2009 年国民 经济和社会发展统计公报), URL: < http://www.stats.gov.cn:82/tjgb/ndtjgb/qgndtjgb/t20100225_402622945.htm>. (mei 2010) OECD (2009), ‘OECD Factbook 2009: Economic, Environmental and Social Statistics’, URL: . (24 maart 2010) Pagina | III
OECD (2010), ‘StatExtracts: balance of payments’, URL: < http://stats.oecd.org/Index.aspx>. (24 maart 2010) PBOC (2009), ‘Notes on Survey and Statistics, Table A. Comprehensive Framework’, 4 juni 2009, URL: . (8 mei 2010) PBOC (中华人民银行) (2010), ‘Statistische Data van het jaar 2000-2009’ (2000-2009 年统计数据), URL: < http://www.pbc.gov.cn/diaochatongji/tongjishuju/>. (mei 2010) Qian, Xiaoyuan & Zhu, Chunling (2007), ‘Risk Control of Pension Fund Management in China’, China & World Economy, Institute of World Economics and Politics, Chinese Academy of Social Sciences, Beijing, Vol. 15, No. 6, p. 37-52. Rao, K. (2004), ‘Main Findings of Third National Health Survey’, Centre for Health Statistics and Information, Ministry of Health, Beijing. Rapport van het Chinese Monetair Beleid (中国货币政策执行报告) (2010), Onderzoeksgroep van het Monetair Beleid van de PBOC (中国人民银行货币政策分析小组), vierde kwartaal 2007, eerste kwartaal 2008, vierde kwartaal 2008, vierde kwartaal 2009, URL: < http://www.pbc.gov.cn/detail.asp?col=433&ID=2893>. (mei 2010) Report on China’s central, local budgets (2009), Chinese Government, URL: < http://english.gov.cn/official/budgetsreports.htm>. (mei 2010) Research Institute of Economy (2006), ‘Should China keep its Exchange Rate Stable against the Dollar? – Mundell as a Nobel laureate versus Mundell as a young economist’, 27 oktober 2006, URL: . (14 mei 2010) Rodrik, Dani (2006), ‘What’s So Special about China’s Exports?’, China & World Economy, Institute of World Economics and Politics, Chinese Academy of Social Sciences, Beijing, Vol. 14, No. 5, p. 1-19. Roubini (2008), ‘The Rising Risk of a Hard Landing in China: The Two Engines of Global Growth – U.S. and China – are now Stalling, Nouriel Roubini’s EconoMitor, 4 november 2008, URL: . (27 april 2010) State Administration of Foreign Exchange (2010) ‘Monthly Foreign Exchange Reserves, 1995-2009’, URL: < http://www.safe.gov.cn/model_safe_en/tjsj_en/tjsj_list_en.jsp?id=4>. (4 april 2010) Strauss-Kahn, Dominique (2009), ‘Asia To Play a Leading Role in Reshaping the Post-Crisis Global Economy’, IMF Press Release, No. 09/403, 13 november 2009. Taiwan News (2008), 'Chinese provinces propose 1.4 trillion stimulus’, Mc Donnald, Joe, 23 november 2008, URL: . (21 april 2010)
Pagina | IV
The Economist (2005), ‘What’s it Worth?’, Vol. 375, 21 mei 2005. The Economist (2005b), ‘The frugal giant’, Vol. 376, 24 september 2005. The Economist (2006), ‘Yuan step from the egde’, Vol. 378, 1 april 2006. The Economist (2006b), ‘Gently towards the heavens’, Vol. 378, 1 april 2006. The Economist (2006c), ‘Who want’s to be a trillionaire?’, Vol. 381, 28 oktober 2006. The Economist (2006d), ‘Keep Growing’, Vol. 378, 25 maart 2006. The Economist (2007), ‘Lost in translation’, Vol. 383, 19 mei 2007. The Economist (2007b), ‘A stitch in time saves nine’, Vol.382, 24 maart 2007. The Economist (2010), ‘Bending, not bowing’, Vol. 395, 10 april 2010. US Department of Labor (2010), ‘Current Population Survey: Employment and Earnings, January 2010’, URL: . (8 april 2010) US Department of the Treasury (2010), ‘Semiannual Report on International Economic and Exchange Rate Policies, URL: . (8 mei 2010) Wagstaff, Adam & Pradhan, Menno (2005), ‘Health Insurance Impacts on Health and Nonmedical Consumption in a Developing Country’, World Bank Policy Research Working Paper Series 3563, Washington D.C., April 2005. World Economic Outlook Database (2010), IMF, URL: < http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2010/01/weodata/index.aspx>. (1 mei 2010) WTO (2001), ‘WTO succesfully concludes negotiations on China’s entry, WTO news: 2001’, WTO Press Release, 17 september 2001, URL: . (11 maart 2010) WTO (2010), ‘International Trade Statistics, 1998-2009’, URL: < http://www.wto.org/english/res_e/statis_e/statis_e.htm>. (4 april 2010) Xinhua (2009), ‘Economist: China's economy has positive but limited effect on world economic development’, 21 maart 2009, URL: . (21 april 2010) Xinhua (2009b), ‘Economist: China's economy has positive but limited effect on world economic development’, 21 maart 2009, URL: . (21 april 2010)
Pagina | V
Xinhua (2010), ‘Beijing lanceert officieel gedetaileerde regels om de speculatieve investeringen in de huizenmarkt te onderdrukken’ ( 北京出台细则抑制楼市投资投机 各地政策酝酿出台), 1 mei 2010, URL: . (3 mei 2010) Zhao, Yaohui & Xu, Jianguo (2002), ‘China’s Urban Pension System: Reforms and Problems’, Cato Journal, Cato Institute, Washington D.C., Vol. 21, No. 3. Zhang, Jian, Fung, Hung-Gay, Kummer, Donald (2006), ‘Can Renminbi Appreciation Reduce the US Trade Deficit?’, China & World Economy.
Pagina | VI
