Europese Commissie
Hebt u vragen over de Europese Unie? Neem dan contact op met de dienst “Europe Direct” op het gratis telefoonnummer
00 800 6 7 8 9 10 11 Nog meer informatie over de Europese Unie vindt u op internet via de Europa‑server (http://ec.europa.eu). Bijkomende informatie over Natura 2000 is beschikbaar op http://ec.europa.eu/environment/nature/index_en.htm Bibliografische gegevens bevinden zich aan het einde van deze publicatie. Luxemburg: Bureau voor officiële publicaties der Europese Gemeenschappen, 2009 ISBN 978-92-79-11575-2 © Europese Gemeenschappen, 2009 Overneming met bronvermelding toegestaan. Alle foto’s in deze publicatie zijn auteursrechterlijk beschermd en mogen zonder de uitdrukkelijke toestemming van de fotografen niet voor andere doeleinden dan deze publicatie worden gebruikt. Gedrukt in België Gedrukt op kringlooppapier, winnaar van de EU eco-label voor grafisch papier http://ec.europa.eu/ environment/ecolabel/index_en.htm
blz
INHOUDSOPGAVE
2
Het rijke natuurlijke erfgoed van Europa
4
De natuur als waardevolle hulpbron
6
De natuur in verdrukking
8
Wat doet de Europese Unie? - de reactie van Europa
10
De Habitat- en de Vogelrichtlijn
12
Natura 2000: een Europees netwerk van beschermde gebieden
14
Natura 2000: deel van een levend landschap
16
De mens als spil van Natura 2000
18
De werking van Natura 2000 in de praktijk
20
Natura 2000 langs de meetlat
22
Uw bijdrage tot Natura 2000
24
Auteursrechten foto’s
Het rijke natuurlijke
erfgoed van Europa
Europa beslaat minder dan 5 % van het landoppervlak van de aarde, maar heeft ondanks deze kleine oppervlakte een verbazingwekkend rijke diversiteit aan planten, dieren en landschappen, die vaak uniek zijn in de wereld. Deze biodiversiteit is grotendeels terug te voeren op verschillen in klimaat, topografie en geologie. Ons kleine continent wordt gekenmerkt door een ongeëvenaard spectrum van natuurlijke habitats dat zich uitstrekt van de poolcirkel tot de MiddellandseZeekust en van de toppen van de Alpen tot de weidse open vlakten van Midden-Europa. Bovendien heeft de eeuwenlange wisselwerking tussen mens en bodem een net zo belangrijke stempel op het landschap gedrukt. Onder invloed van verschillende grondbewerkingsmethoden zijn in de loop der tijden talrijke zogenoemde “halfnatuurlijke habitats” ontstaan (zoals hooiland, bosweiden en open heidevelden) die voor hun voortbestaan en dat van hun rijke flora en fauna volledig afhankelijk zijn van een voortgezette bewerking door de mens. Europa’s smeltkroes van nationaliteiten, culturen, talen en identiteiten komt ook tot uiting in het landschap. Bijna nergens op aarde vind je op zo een kleine oppervlakte zo een gevarieerde en uiteenlopend ingekleurde lappendeken van nauw met elkaar verweven habitats, natuurgebieden en cultuurlandschappen. Precies dat kenmerk maakt de natuur in Europa zo bijzonder.
natura 2000
2
Dit is ons natuurlijke erfgoed.
De Europese natuur: ook voor u
De natuur
als waardevolle hulpbron
Door ons natuurlijke erfgoed te beschermen, zorgen we ervoor dat de rijke diversiteit aan planten, dieren en habitats bewaard wordt voor de volgende generaties. Waar u ook woont, in de stad of op het platteland, u trekt vast wel eens de natuur in om van het uitzicht te genieten, te wandelen, te zwemmen, te vissen, te ontspannen, aan natuurverkenning te doen of, gewoon, om een frisse neus te halen en te luisteren naar het fluiten van de vogels. U kikkert ervan op, u voelt zich goed. Maar de natuur heeft veel meer dan alleen een intrinsieke of landschapswaarde. De natuur levert ons een groot aantal diensten zoals voedsel, schoon water, gezonde bodem en nog veel meer. Waterrijke gebieden vormen vaak een natuurlijke bescherming tegen overstromingen en slorpen als een spons het overtollige water op. Rietvelden helpen bij de zuivering van verontreinigd water door giftige stoffen op te nemen, bijen bestuiven onze gewassen en veengebieden zijn natuurlijke opslagplaatsen voor kooldioxide, de belangrijke oorzaak van de opwarming van de aarde. Bovendien – en in de eerste plaats – is de natuur voor de ontelbare mensen in Europa die haar vruchten op een duurzame manier oogsten, een onmisbare bron van inkomsten. Verspreid over heel Europa verdienen miljoenen mensen hun brood met extensieve landbouw.
natura 2000
4
De Europese natuur: ook voor u
STELLEN WE DE NATUUR GENOEG OP PRIJS?
Het veld met klaprozen van Monet wordt geschat op 5–50 miljoen euro; in het echt kost zo een veld 5000 euro per hectare.
De natuur: een deel van onze identiteit
Een recent onderzoek naar het economisch belang van drie nationale parken in Wales concludeerde dat deze parken jaarlijks voor bijna 12,000 banen en een totale inkomst van circa 25 miljoen euro zorgen.
De natuur
...in verdrukking
Ons natuurlijke erfgoed staat nog toenemend in verdrukking. De achteruitgang van de soortenrijkdom is alarmerend en talrijke waardevolle natuurlijke en halfnatuurlijke habitats worden in een snel tempo vernietigd. Hierdoor wordt momenteel bijna de helft van de zoogdiersoorten en één derde van alle reptiel‑, vis‑ en vogelsoorten in Europa bedreigd. Deze dramatische achteruitgang is vooral te wijten aan het verlies en de versnippering van de habitats waarvan deze soorten afhankelijk zijn. Vaak is het krimpen van habitats te wijten aan een meer intensief gebruik van de ruimte, grote infrastructuurwerken, zoals de aanleg van wegen, en de gestage uitdijing van stedelijke gebieden. In enkele tientallen jaren is de helft van de waardevolle, Europese wetlands drooggelegd voor grondaanwinning en bijna drievierde van de duinen in Frankrijk, Italië en Spanje heeft moeten wijken onder de niet‑aflatende druk van het toerisme. Recentelijk is klimaatverandering een grote zorg geworden voor zowel de mensheid als voor de biodiversiteit, zoals ook de voortdurende uitbreiding van invasieve soorten die onze inheemse planten en dieren verdringen. Andere factoren die de natuur bedreigen zijn vervuiling, onduurzame exploitatie van natuurlijke rijkdommen en de ontvolking van het platteland.
natura 2000
6
De Europese natuur: ook voor u
DE RAMP MET DE PRESTIGE
Toen deze olietanker in november 2002 voor de Noord‑Spaanse kust zonk, lekte 64 000 ton olie in de zee: 300 000 zeevogels (voornamelijk zeekoeten, Atlantische papegaaiduikers en alken) overleefden de ramp niet. De schade die de olievervuiling aan de visserij, het toerisme en het natuurlijke erfgoed langs de 3 000 km lange kust heeft toegebracht, is becijferd op ca. 5 miljard euro. Ongeveer 30 000 mensen in de visserij‑ en de schaaldiersector hebben rechtstreekse gevolgen van de ramp ondervonden. Volgens gegevens van plaatselijke vissersorganisaties zijn de normale vangstcijfers met 80 % teruggelopen.
Het zijn overigens niet alleen zeldzame soorten, zoals beren, vlinders en endemische planten, die worden bedreigd. De populaties van de huismus zijn de afgelopen 20 jaar drastisch geslonken als gevolg van het verdwijnen van hun habitats. De heidegebieden zijn eveneens grotendeels van de kaart van Europa verdwenen. Als gevolg van die ontwikkelingen doet een groot aantal soorten die afhankelijk zijn van dergelijke habitats, zoals de zandhagedis en de Provence‑grasmus, het slechter dan vroeger.
Daling Stabiel
De huismus onder druk in de EU (Bron BirdLife 2005)
Wat doet de Europese Uni
– de reactie van Europa
Deze alarmerende achteruitgang heeft over heel Europa veel mensen ertoe aangezet hun toenemende bezorgdheid te uiten over het verlies van het natuurlijke erfgoed en het verlies van biodiversiteit waarvan we zo afhankelijk zijn voor onze gezondheid en welzijn. Als reactie op die oproep hebben de regeringen van de lidstaten zich in 2001, tijdens de Europese Top van Göteborg, ertoe verbonden het verlies van biodiversiteit tegen 2010 een halt toe te roepen. Aangezien de natuur geen rekening houdt met nationale grenzen, kan deze ambitieuze doelstelling het beste worden bereikt via coördinatie en samenwerking. Neem bijvoorbeeld de Donau en de tien landen, waar deze doorheen stroomt: één voor één kunnen deze landen nadeel ondervinden van schade elders aan de rivier toegebracht. Of kijk naar de trekvogels die heel Europa doorkruisen op zoek naar rust‑, eet‑ en broedplaatsen. Door hun habitats in het ene deel van Europa wel en in het andere niet te beschermen, beperk je aanzienlijk hun kans op overleven. De Europese wetgeving is richtinggevend voor de instandhouding van de natuur in de hele Europese Unie. Dankzij deze regelgeving kunnen de 27 lidstaten met hetzelfde robuuste wettelijk kader maatregelen treffen om Europa’s kwetsbaarste soorten en habitattypen te beschermen.
natura 2000
8
De Europese natuur: ook voor u
e? Op zijn tocht van de overwinteringsgebieden in het zuiden naar de broedgebieden in het noorden trekt de kraanvogel over Europa. Dankzij de Europese wetgeving kan hij langs zijn trekroute beschermde gebieden aandoen en zien we een toename in de populaties in de EU.
Natura 2000-gebieden aangewezen voor de kraanvogel – Status Okt 08
De Habitat- en de Vogel-
richtlijn
De Vogelrichtlijn en de Habitatrichtlijn zijn de hoekstenen van de Europese wetgeving over de instandhouding van de natuur. ➧ De Vogelrichtlijn werd in 1979 goedgekeurd en heeft tot doel alle wilde vogels en hun belangrijkste habitats in de hele EU te beschermen. Met de richtlijn wordt een einde gemaakt aan praktijken zoals het houden en verkopen van inheemse wilde vogels en het niet‑selectief doden, en wordt een wettelijk kader ingevoerd voor de regulering en duurzame uitoefening van andere activiteiten, zoals de jacht.
De richtlijn verplicht de 27 lidstaten bovendien tot de bescherming van gebieden die uitermate belangrijk zijn voor alle trekvogelsoorten en meer dan 190 bijzonder bedreigde soorten. Hierbij moet speciale aandacht worden besteed aan waterrijke gebieden van internationaal belang.
➧ In 1992 hebben de lidstaten van de EU de Habitatrichtlijn goedgekeurd. De maatregelen die krachtens deze richtlijn worden ingevoerd ter bescherming van de natuur in Europa, zijn vergelijkbaar met die van de Vogelrichtlijn, maar hebben betrekking op een veel groter aantal zeldzame, bedreigde of inheemse soorten, inclusief meer dan duizend dieren- en plantensoorten. Bovendien wordt voor het eerst doelgerichte bescherming gevraagd van ongeveer 230 zeldzame en bijzondere habitattypen. Beide richtlijnen samen vormen het meest ambitieuze en grootschalige initiatief dat ooit is genomen om het natuurlijke erfgoed in de hele Europese Unie in stand te houden.
natura 2000
10
De Europese natuur: ook voor u
PARDELLYNX (Lynx pardinus)
Met een populatie van om en nabij 100-150 dieren is de pardellynx momenteel een van de meest bedreigde soorten ter wereld. Zijn habitat is door de intensivering van de landbouw en de uitvoering van grote infrastructuurprojecten, zoals de aanleg van wegen, inmiddels dermate versnipperd dat de soort momenteel alleen nog voorkomt in enkele geïsoleerde gebieden in het zuidwesten van Spanje en Portugal. Andere gevaren waar de pardellynx mee te kampen heeft, zijn de illegale jacht, de stroperij, het moordende verkeer en het tekort aan zijn belangrijkste voedselbron, konijnen, die bijna volledig zijn uitgeroeid door myxomatose. Als het herstel van deze soort uitblijft, wordt de pardellynx de eerste katachtige die uitsterft na de sabeltandtijger, zowat 10 000 jaar geleden.
Met de Habitatrichtlijn wordt gestreefd naar de instandhouding van een brede waaier van habitattypen, gaande van Scandinavische natuurlijke bossen over naakte, kalkhoudende rotsbodems aan de Atlantische kust tot soortenrijke Alpenweiden. Bedreigde soorten, zoals de oehoe, de grote vuurvlinder en het wildemanskruid, worden nu eveneens beschermd.
Natura 2000:
een Europees netwerk van beschermde
De hoeksteen van beide natuurbeschermingsrichtlijnen is het Europees ecologisch netwerk van beschermde natuurgebieden: het Natura 2000‑netwerk. Elke lidstaat heeft Natura 2000‑gebieden aangewezen om zeldzame habitats en soorten die op zijn grondgebied voorkomen, te beschermen. Intussen bestaat het netwerk uit meer dan 25 000 gebieden. Samen bestrijken ze bijna éénvijfde van Europa’s landoppervlak en een belangrijk deel van de omringende zeeën. Dit is het grootste netwerk van beschermingsgebieden waar ook ter wereld. De omvang van een Natura 2000‑gebied varieert van minder dan 1 ha tot meer dan 5000 km2, afhankelijk van de soorten of habitats die er moeten worden beschermd. De meeste zijn ongeveer 100 tot 1000 ha groot. Sommige beschermde zones liggen in afgelegen streken, maar de meeste zijn volledig geïntegreerd in het rurale landschap en omvatten een groot aantal verschillende habitats, buffergebieden en andere landschapselementen. Natura 2000 draagt dus bij tot het behoud van uitermate zeldzame Europese soorten en habitats, en zorgt bovendien voor een veilig toevluchtsoord voor talrijke andere dier‑ en plantensoorten en typische natuurkenmerken die weliswaar minder zeldzaam zijn, maar daarom niet minder belangrijk zijn als onderdeel van ons natuurlijke erfgoed.
natura 2000
12
De Europese natuur: ook voor u
Habitatrichtlijn (HR)
Annex I Habitattype Annex II Soorten
Nationale lijst van gebieden
Atlantisch Macaronesisch
Mediterraan
Zwarte Zee
Steppe
Pannonisch
Alpien
Kontinentaal
gebieden
Boreaal
BIOGEOGRAFISCHE REGIO’S
De 9 biogeografische regio’s in de EU worden elk gekenmerkt door een typische combinatie van flora, klimaat, topografie en bodem. Deze indeling maakt het gemakkelijker om de tendensen die zich voordoen op het gebied van de instandhouding van in vergelijkbare natuurlijke omstandigheden voorkomende soorten en habitats, te volgen, ongeacht politieke en administratieve begrenzingen.
Vogelrichtlijn (VR)
Speciale Beschermlingszones (SBZ-VR)
Lijst van Gebieden van Communautair Belang
Speciale Beschermingszones (SBZ-HR)
NATURA 2000
DE SELECTIE VAN NATURA 2000‑GEBIEDEN Voor soorten en habitats onder de Habitatrichtlijn: • FASe 1. De eerste stap wordt gezet door de lidstaat. Elk land duidt de gebieden aan die op natuurlijke wijze op zijn grondgebied voorkomen en die belangrijk zijn voor het behoud van de in de Habitatrichtlijn opgenomen soorten en habitats. Deze keuze wordt om zuiver ecologische redenen gemaakt. • FASe 2. De lidstaten sturen hun nationale Natura 2000‑lijst naar de Europese Commissie. Deze onderzoekt de informatie per biogeografische regio en selecteert de gebieden van communautair belang in samenwerking met de lidstaten, de betrokken organisaties, onafhankelijke wetenschappers en NGO’s. Indien blijkt dat de lijst niet voldoet, worden de lidstaten verzocht om ter vervollediging van het netwerk meer gebieden voor te dragen. • FASe 3. In de slotfase bestaat de taak van de lidstaten erin deze gebieden officieel te beschermen en het nodige te doen om ze in een gunstige staat van instandhouding te behouden of te herstellen. Voor soorten onder de Vogelrichtlijn worden gebieden door de lidstaten aangeduid en na evaluatie opgenomen in het Natura 2000-netwerk.
Natura 2000:
deel van een levend landschap
Mensen associëren ‘natuurbescherming’ vaak automatisch met streng gereglementeerde natuurgebieden waar elke vorm van menselijke activiteit systematisch verboden is. Het uitgangspunt in Natura 2000 daarentegen is dat de mens deel uitmaakt van de natuur en dat beide het beste kunnen functioneren in een partnerschap. De grote waarde van talrijke gebieden in het Natura 2000netwerk is precies terug te voeren op de manier waarop ze tot dusver door de mens zijn beheerd. In dergelijke gevallen moet er dan ook voor worden gezorgd dat op dezelfde voet wordt doorgegaan (bijv. met extensieve landbouw). Hoewel het netwerk dus wel degelijk een aantal strikt gereglementeerde natuurgebieden omvat waar de aanwezigheid van de mens omwille van de zeldzame flora, fauna en habitats aan banden wordt gelegd, zullen de meeste Natura 2000‑gebieden zoals vroeger, met aandacht voor de kwetsbare habitats en soorten, worden beheerd. Op die manier worden in Natura 2000 de beginselen van duurzame ontwikkeling toegepast. Het is dus niet de bedoeling om de economische activiteit volledig uit te schakelen, maar veeleer om een kader vast te stellen waarin de economie kan gedijen zonder dat de Europese soortenrijkdom daardoor wordt bedreigd.
natura 2000
14
De Europese natuur: ook voor u
WELKE VERPLICHTINGEN GELDEN VOOR DE NATURA 2000‑GEBIEDEN? De lidstaten moeten erop toezien dat in de Natura 2000‑gebieden: • geen activiteiten plaatsvinden die aanleiding geven tot een ernstige verstoring van de soorten of een achteruitgang van de habitats die aan de basis liggen van de aanwijzing van het gebied als deel van het Natura 2000‑netwerk; • zo nodig positieve maatregelen worden getroffen om de habitats en soorten in een “gunstige staat van instandhouding” te behouden of te herstellen. Bovendien moeten de Natura 2000‑gebieden worden beschermd tegen nieuwe ontwikkelingsprojecten of verstrekkende veranderingen in het ruimtelijke gebruik die de natuurwaarden van deze gebieden ernstige schade kunnen toebrengen, tenzij het projecten van groot openbaar belang betreft, en gepaste compensatiemaatregelen getroffen worden. De lidstaten beslissen zelf hoe aan deze voorwaarden moet worden voldaan. Voorwaarde is wel dat bij het instellen van instandhoudingsmaatregelen rekening wordt gehouden met de vereisten op economisch, sociaal en cultureel gebied, en met de regionale en lokale kenmerken.
De mens als
spil van Natura 2000
Overal in Europa kan je voorbeelden vinden van de manier waarop Natura 2000 werkt. Meestal is een lichte bijsturing van het bodemgebruik voldoende om de instandhouding van de aanwezige soorten en habitats te verzekeren: bijvoorbeeld door het uitstellen van de maaiperiode met een paar weken (waardoor op de grond nestelende vogels de kans krijgen uit te vliegen) en door het voorkomen van verstoring van gebieden waar dieren in bepaalde perioden van het jaar broeden, foerageren of rusten. In sommige gevallen zullen grotere aanpassingen nodig zijn, wil men de verdere achteruitgang van een gebied voorkomen of het in een gunstige staat helpen herstellen. In elk geval is het van essentieel belang dat degenen die in Natura 2000‑gebieden wonen en werken, nauw worden betrokken bij de besluitvorming over het langetermijnbeheer van deze gebieden. Het succes van Natura 2000 en het stoppen van biodiversiteitsverlies hangt af van een breed spectrum van betrokkenen: zowel voor particuliere grondbezitters, overheden en bedrijven als voor vrijetijdsverenigingen, natuurbeschermers, lokale gemeenschappen en individuele burgers is een belangrijke taak weggelegd.
natura 2000
16
De Europese natuur: ook voor u
OMGAAN MET GROOTSCHALIGE RUIMTELIJKE‑ONTWIKKELINGSPROJECTEN Voor projecten met een belangrijke impact op het bodemgebruik in een Natura 2000‑gebied (aanleg van een weg, omschakeling van weidegrond naar commerciële bosaanplant) moet eerst worden nagegaan of het project een significant effect kan hebben op de natuurwaarden van het gebied. Is dat niet het geval, dan kan het project van start gaan. Wordt wel een significant effect verwacht, dan moeten alternatieve, minder schadelijke opties worden onderzocht en geselecteerd (omlegging van het wegtraject, keuze van een andere locatie, buiten het Natura 2000‑gebied). In uitzonderlijke gevallen kan toch toestemming worden verleend voor de uitvoering van schadelijke projecten in Natura 2000‑gebieden, op voorwaarde dat ze van groot openbaar belang zijn en er geen levensvatbare alternatieven voorhanden zijn. In dergelijke gevallen moeten compenserende maatregelen worden genomen om ervoor te zorgen dat het Natura 2000‑netwerk niet in gevaar wordt gebracht.
DUURZAAM BOSBEHEER IN OOST-DUITSLAND
Met een oppervlakte van 150 km2 is het Hainich‑bos één van de grootste beukenbossen in Europa. Na de Duitse hereniging heeft de regionale regering van Thuringen grote delen ervan uitgeroepen tot nationaal park en tot Natura 2000‑gebied, om zo overexploitatie te voorkomen. De vereniging van particuliere eigenaren die een groot deel van het bos in handen hebben, was oorspronkelijk sterk gekant tegen deze aanwijzing, omdat zij vreesden het bos niet meer voor commerciële doeleinden te kunnen exploiteren. De natuurbeschermingsinstanties konden hen echter al snel geruststellen: het selectieve bosbeheer van de vereniging (waarbij volgroeide bomen via een rouleersysteem worden gerooid) bleek namelijk volledig te sporen met de instandhouding van de biodiversiteit. In een beheersovereenkomst legden de twee partijen vast hoe de rijkdommen van het bos met respect voor de waardevolle habitats en soorten konden worden geëxploiteerd. Deze overeenkomst verzekert de bosbouwers van een inkomen, zonder dat daarvoor op grote schaal hele stukken bos moeten worden geveld.
LANDBOUW OP DE STEPPEN VAN CASTRO VERDE IN PORTUGAL
Op de uitgestrekte steppevlakten van Castro Verde in Portugal is de landbouw van oudsher gebaseerd op de extensieve productie van graan op niet‑geïrrigeerde velden die elke 2 à 3 jaar worden braak gelegd. De halfnatuurlijke steppehabitats die daardoor ontstaan, zijn vanuit instandhoudingsoogpunt enorm waardevol, vooral voor vogels. Onder toenemende druk van de intensieve graanproductie hebben veel boeren echter hun stiel opgegeven en zijn zij elders op zoek gegaan naar werk. Hierdoor bleef de grond onbewerkt achter, met alle gevolgen van dien voor de lokale economie en de vogelstand. Naar aanleiding van de opname van Castro Verde in Natura 2000 hebben natuurbeschermingsgroeperingen en boeren besloten de handen in elkaar te slaan en bij de regering aan te dringen op een steunregeling voor landbouwmilieumaatregelen die boeren de mogelijkheid biedt om hun grond op hun manier te blijven beheren. De populariteit van de regeling blijkt uit het feit dat in het steppegebied meer dan 350 m2 landbouwgrond weer extensief wordt geëxploiteerd en dat er weer grote aantallen vogels worden gesignaleerd.
De werking van
Natura 2000 in de praktijk SCHOON EN GEZOND WATER IN FRANKRIJK De Auvergne, in Centraal‑Frankrijk, is beroemd voor zijn overvloed aan zoetwater. Dit is grotendeels afkomstig van de Loire, die op grote hoogte in het Centraal Massief ontspringt. De stedelijke agglomeratie Clermont Ferrand haalt 70 % van haar drinkwater uit de Allier, één van de bijrivieren van de Loire. Met het oog op de kwaliteitsvereisten die aan water voor menselijke consumptie worden gesteld, heeft de gemeentelijke overheid speciale beschermingszones rond de waterwinningsgebieden ingesteld. Omdat dit heel wat controle‑ en beheerswerk met zich meebrengt en een groot deel van het gebied vanwege zijn bijzondere alluviale bossen bovendien in Natura 2000 werd ingedeeld, hebben de lokale autoriteiten de hulp van de plaatselijke natuurbeschermingsvereniging ingeroepen. De twee partijen hebben een beheersovereenkomst ondertekend, waarin is vastgesteld welke maatregelen moeten worden genomen om de waterkwaliteit te garanderen en de rijke natuurwaarden van het gebied in stand te houden. De inwoners van Clermont Ferrand houden er een constante bron van schoon water aan over en krijgen een aantrekkelijk natuurgebied op de koop toe.
HERSTEL VAN DE WETLANDS IN HET WESTEN VAN GRIEKENLAND De wetlands in de Golf van Amvrakikos strekken zich uit over een gebied van honderden kilometers in elke richting. Het brakke water vormt de ideale habitat voor watervogels, zoals de zeldzame kroeskoppelikaan. In de jaren 80 werd het gebied gedeeltelijk drooggelegd voor de landbouw. Toen dit als gevolg van de verzilting geen succes bleek, besloot het regionale ontwikkelingsbureau alle kaarten te zetten op een optimaal gebruik van de natuurlijke troeven van het gebied. Door zijn internationale reputatie als gebied met een uitermate diverse soortenrijkdom paste de Golf precies in het profiel van de opkomende markt van het ecotoerisme. Grote delen van de Golf werden in hun oorspronkelijke staat hersteld en vervolgens werd met de plaatselijke betrokkenen een geïntegreerd beheersplan ontwikkeld voor de bevordering van vormen van gebruik van de ruimte en initiatieven op het gebied van ecotoerisme die overeenstemmen met de beginselen van Natura 2000. De brede steun bij de plaatselijke bevolking en de gestage stroom ecotoeristen illustreren dat deze nieuwe visie op Amvrakikos vruchten begint af te werpen.
WALVISOBSERVATIE IN DE AZOREN De wateren rond de Azoren, in volle Atlantische Oceaan, krioelen van het leven. De archipel is één van de beste plekken in Europa om walvissen en dolfijnen in actie te zien. De grote aantallen ecotoeristen die door dit fenomeen worden aangetrokken, kunnen de dieren echter nadeel berokkenen indien de excursies niet in goede banen worden geleid. Om ervoor te zorgen dat deze vorm van ecotoerisme professioneel wordt georganiseerd, heeft de overheid van de Azoren een bindende gedragscode voor de mariene gebieden van Natura 2000 ingevoerd. In ruil voor de naleving van de regels krijgen de plaatselijke bedrijven opleiding in belangrijke materies, zoals bedrijfsbeheer en bescherming van het zeemilieu. Dankzij deze samenwerking stijgt de internationale bekendheid van de Azoren als gebied voor walvisobservatie en krijgt het plaatselijke bedrijfsleven een impuls.
natura 2000
18
De Europese natuur: ook voor u
Veel van de genoemde initieven op deze pagina zijn gecofinancierd door LIFE. Het EU LIFE+ fonds beschikt tussen 2007 en 2013 over een budget van meer dan 800 miljoen euro voor natuur- en biodiversiteitsprojecten en projecten met goede praktijkvoorbeelden in Natura 2000-gebieden. http://ec.europa.eu/environment/ life/index.htm
STROOMBEDRIJVEN HELPEN BIJ DE REDDING VAN ZELDZAME VOGELS IN SPANJE Een groot deel van de Spaanse stroom wordt opgewekt in Aragon. Helaas zijn de wijdvertakte elektriciteitsleidingen en -kabels een belangrijke doodsoorzaak voor uitermate bedreigde vogelsoorten, zoals de lammergier. Talloze vogels worden geëlektrocuteerd zodra ze in aanraking komen met hoogspanningslijnen. De regionale overheid werkt nu nauw samen met de stroombedrijven om meer dan 350 km stroomleidingen in Natura 2000‑gebieden vogelveilig te maken. Sinds deze samenwerking van start is gegaan, is de vogelsterfte aanzienlijk afgenomen. Sommige vogels gebruiken de hoge elektriciteitspalen zelfs als nestplaats! De stroombedrijven hebben afgesproken de nieuwe kabels ondergronds te leggen.
LEREN LEVEN MET GROTE CARNIVOREN IN ROEMENIË Het Vrancea massief herbergt de op één na dichtst bevolkte populatie grote carnivoren in Roemenië en waarschijnlijk ook in de EU. Door de eeuwen heen hebben de inwoners hier manieren gevonden om in relatieve harmonie met deze grote, potentieel gevaarlijke roofdieren te leven. De laatste jaren werden echter veel van de traditionele veiligheidsmaatregelen om land en vee te beschermen verwaarloosd, hetgeen resulteerde in toename van het aantal gedode schapen. Na toetreding tot de EU heeft het nationale milieuagentschap een speciaal interventieteam opgericht om boeren te helpen hun vee opnieuw te beschermen en ze te vergoeden voor de geleden schade. Deze zullen te zijner tijd opgenomen worden in het EU-plattelandsontwikkelingsfonds voor Romenië. Het agentschap geeft ook ondersteuning om de lokale economie te diversifiëren door de regio te promoten als een top natuurobservatie bestemming. Hier hebben grote carnivoren en mensen tenminste een model gevonden om samen te leven.
INSTANDHOUDING ALS ONDERSTEUNING VAN DE LANDBOUW IN DENEMARKEN De Varde‑vallei was ooit een lappendeken van schorren met een grote soortenrijkdom. In de loop der tijden werden deze schorren systematisch drooggelegd om plaats te maken voor intensieve landbouw. Toen de markt voor intensief geproduceerde graspellets instortte, moest de plaatselijke landbouworganisatie uitkijken naar alternatieve bronnen van inkomsten. Het gebied bleek uitermate geschikt voor extensief begrazen en maaien - activiteiten die subsidiabel zijn in het kader van de agromilieumaatregelen - op voorwaarde dat de gedraineerde weiden weer konden onderlopen. Hierop namen de beschermingsinstanties het heft in handen en herstelden zij de weiden in hun oorspronkelijke natuurlijke staat. Meer dan 250 boeren hebben zich opgegeven voor landbouwmaatregelen ten gunste van het milieu ter waarde van 1 miljoen euro per jaar. Hun toekomst is er wat zekerder op geworden en bij het beheer van de natte weiden wordt weer rekening gehouden met de natuur.
BOSBOUW EN INSTANDHOUDING IN FINLAND Midden‑Finland is het centrum van de nationale houtindustrie. Particuliere eigenaren hebben er het grootste deel van de bossen in handen en staan traditioneel veeleer sceptisch tegenover beperkingen die hun vanwege de opname van bosgrond in Natura 2000 worden opgelegd. Volgens de regionale milieuraad kon het draagvlak voor Natura 2000 bij de particuliere bosbouwers het beste worden vergroot door hun de mogelijkheid te bieden een bosbeheersplan te laten opstellen. Hierin zou het economische potentieel van hun bos voor de komende 10 à 20 jaar worden beoordeeld en worden aangegeven welke maatregelen vanuit instandhoudingsoogpunt kunnen worden getroffen. Dankzij dit beheersplan kon de eigenaar zijn bos efficiënter en rendabeler beheren en werd het bewijs geleverd dat Natura 2000, in tegenstelling tot wat algemeen gevreesd werd, niet de doodsteek zou betekenen voor de commerciële bosexploitatie.
WATERSCHAPPEN LATEN DE OOSTENRIJKSE RIVIEREN WEER MEANDEREN Zoals veel Alpenrivieren in Oostenrijk is de bovenloop van de Drau rechtgetrokken en gekanaliseerd om de stroomsnelheid te regelen en de boeren de kans te geven de tegen de oeverkant gelegen grond in bedrijf te nemen. Na verloop van tijd bleek echter dat de aanleg van harde infrastructuur soms meer kwaad deed dan goed - en niet alleen voor de flora en fauna. Het verlies van natuurlijke meanders en habitats leidde tot een veel grotere stroomsnelheid en tot een snelle erosie van de rivierbedding. Hierdoor daalde het grondwaterpeil en droogden de velden op. Naar aanleiding van de opname van de bovenloop van de Drau in Natura 2000 besloten de waterschappen tot een zachtere aanpak. De rivier kreeg over een afstand van 40 km zijn bochten en zijrivieren terug en zijn wetlands werden hersteld. Het effect van deze maatregelen op het grondwaterpeil en de flora en fauna was zo positief dat er momenteel plannen op tafel liggen om soortgelijke werkzaamheden aan andere delen van de rivier uit te voeren.
Natura 2000
langs de meetlat
Om het Natura 2000‑netwerk te beoordelen zal het belangrijk zijn om op geregelde tijdstippen na te gaan hoe het met de instandhouding van habitats en soorten uit de twee EU‑natuurrichtlijnen gesteld is. Om de zes jaar worden de lidstaten verzocht de Commissie te rapporteren over de staat van instandhouding van de soorten en habitats op hun grondgebied en over de genomen nationale instandhoudingsmaatregelen om deze soorten en habitats te beschermen. De Commissie evalueert vervolgens deze informatie op een biogeografisch niveau om voor elke soort en habitat de staat van instandhouding in heel de Unie vast te stellen. Hierdoor is het mogelijk om aan te tonen of het Natura 2000‑netwerk al dan niet in zijn opzet is geslaagd. Dit maakt het ook mogelijk om probleemgebieden aan te duiden waar de inspanningen voor de bescherming van soorten of habitats moeten worden opgevoerd.
natura 2000
20
De Europese natuur: ook voor u
WEER EEN TOEKOMST VOOR DE GIZANI Dit zeldzame inheemse zoetwatervisje komt uitsluitend voor op Rhodos. Het is - hoe klein ook - een meester in de overlevingskunst en brengt zijn hele leven door in de zoetwaterstromen, bronnen en kleine waterbekkens van het eiland, waar het ‘s winters de ijzige overstromingen en ‘s zomers de hittegolven en droogtes trotseert. Zijn habitats vallen nu grotendeels onder de bescherming van Natura 2000 en er zijn regels ingevoerd op het gebied van waterwinning en andere schadelijke activiteiten. Uit recente bestandsopnamen blijkt dat de gizani dankzij deze maatregelen voorspoedig herstelt. Zijn gevecht om te overleven heeft bij de inwoners en toeristen een gevoelige snaar geraakt. Er is zelfs een bezoekerscentrum ter ere van dit zoetwatervisje geopend.
BESCHERMING VAN DE VLEERMUISGROTTEN IN NOORD-EUROPA In de grensstreek van België, Luxemburg en Duitsland ligt één van de laatste bastions van de Noord‑Europese vleermuissoorten. Talrijke overwinteringsplaatsen, zoals grotten, hebben helaas te lijden gehad van de aanleg van recreatievoorzieningen. Gelukkig reikt de geschiedenis alternatieven aan: de regio staat namelijk bekend om haar talrijke onderaardse tunnels en bunkers uit de oorlogstijd, verlaten mijnen en oude versterkingen. Meer dan 150 van deze overwinteringsplekken zijn nu beschermd in het kader van Natura 2000 en zijn gesloten voor het publiek. De vleermuizen reageren goed op de maatregelen: voor het eerst in 50 jaar hebben de populaties in de Natura 2000‑gebieden zich gestabiliseerd.
DE KEIZERAREND VLIEGT WEER OVER HONGARIJE De keizerarend is een grote, majestueuze roofvogel die voorkomt op de steppevlakten van het Karpatenbekken. Zijn bolwerk binnen de Europese Unie is in Hongarije maar in de 80-er jaren waren er nog maar 10-20 broedparen over. De nationale vogelbeschermingsorganisatie besloot daarom een grootscheepse reddingsoperatie voor deze soort op te starten. Meer dan 10.000 elektriciteitsmasten werden geïsoleerd om elektrocutie te voorkomen, nesten werden bewaakt, jonge vogels werden geradiotracked, zieke vogels gevangen genomen en verzorgd, en het belangrijkste van al, plaatselijke land- en bosbouwers werden opgeroepen om verder op een extensieve manier aan landbouw te blijven doen en om in bossen met belangrijke broedplaatsen kaalslag te voorkomen. Dankzij deze inspanningen is de populatie in 2005 opgelopen tot 75-80 broedparen.
REÏNTRODUCTIE VAN DE APENNIJNSE GEMS Deze gems kwam ooit in het wild voor in het hoge berggebied in Midden‑Italië. Door intensieve bejaging en de teloorgang van zijn habitat is deze inheemse ondersoort letterlijk op de grens van de uitsterving beland. Medio jaren 50 was de populatie geslonken tot 20 exemplaren. De beschermingsinstanties besloten het dier in een regionaal, speciaal daartoe opgezet centrum in gevangenschap te kweken en vervolgens in kleine groepjes uit te zetten op zorgvuldig geselecteerde locaties in de Apennijnen. Deze maatregelen werden geflankeerd door een grootschalige voorlichtingscampagne en striktere controles op de jacht en het toerisme. Sinds de start van het programma is de populatie tot meer dan 1000 exemplaren gestegen: het hoogste niveau in meer dan 100 jaar.
DE ROERDOMP HOEMPT WEER VICTORIE IN HET VERENIGD KONINKRIJK Deze schichtige vogel komt vooral voor in moerasgebieden en uitgestrekte rietvelden. Het typische “hoemp”‑geluid van het mannetje is vaak het enige teken waaraan de aanwezigheid van de vogel te merken is. De afgelopen eeuw is de roerdomppopulatie overal in Europa gestaag gedaald, vooral vanwege het verdwijnen van geschikte habitats. In het Verenigd Koninkrijk was het bestand in 1997 geslonken tot niet meer dan 11 mannetjes: de roerdomp zou er uitsterven als niet werd ingegrepen. Onmiddellijk werden maatregelen getroffen om de resterende habitats van de soort te herstellen. Om de vogel de kans te geven zijn leefgebied uit te breiden, werden op strategische locaties in het land nieuwe rietvelden aangelegd. Als gevolg hiervan is de roerdompstand de afgelopen 7 jaar vervijfvoudigd en kan het Verenigd Koninkrijk deze interventie als één van zijn grootste nationale successen op het gebied van natuurbescherming op zijn naam schrijven.
EEN HELPENDE HAND VOOR EEN PLANT De Canarische Eilanden hebben één van de hoogste niveaus van plantendiversiteit in Europa. Het beperkte verspreidingsgebied maakt deze planten echter erg kwetsbaar voor veranderingen in hun omgeving. Sommige soorten, zoals de Sambucus palmensis, zijn inmiddels zo zeldzaam dat loutere habitatbescherming niet meer volstaat. De regering van de eilanden heeft daarom een herstelprogramma voor deze soort opgestart dat erin bestaat zaad van wilde exemplaren te verzamelen en in speciale kwekerijen te laten uitgroeien tot planten die vervolgens op geschikte locaties op de eilanden worden uitgeplant. De wilde populatie van de Sambucus palmensis is inmiddels verviervoudigd. Bovendien is er meer dan genoeg ruimte om deze soort te reïntroduceren: meer dan 30 % van het Canarische grondgebied is vanwege de bijzondere soortenrijkdom aangewezen als Natura 2000‑gebied.
Uw bijdrage
tot Natura 2000
Overal in Europa kunt je op uiteenlopende manieren de doelstellingen van het Natura 2000‑netwerk in de praktijk brengen: ➧ Zoek een Natura 2000-gebied in je buurt op en verken het; veel gebieden organiseren wandelingen, evenementen, natuurverkenningstochten en andere activiteiten voor het hele gezin; aan jou om het beste uit je bezoek te halen; ➧ Schakel je in in het vrijwilligerswerk van een natuurgebied in de buurt. Natuurbeschermingsorganisaties zijn altijd op zoek naar vrijwilligers om een steentje bij te dragen in het herstel of onderhoud van hun natuurgebieden; ➧ Neem je kinderen mee naar een Natura 2000-gebied in de buurt om er de natuur te ontdekken. Deze gebieden zijn schitterende openluchtklassen en moedigen zowel kinderen als volwassenen aan om op een gezonde manier buitenactiviteiten te doen; ➧ Creëer je eigen stukje natuur door een deel van je tuin of in een groene plek in de buurt inheemse soorten te planten die rijk zijn aan nectar, of maak een kleine poel of een houtstapel zodat insecten hier kunnen overwinteren, ... ➧ Ondersteun de plaatselijke economie in en rond Natura 2000-gebieden door het kopen van lokale natuurvriendelijke seizoengebonden producten; zo help je lokale faune en flora en hun habitats te ondersteunen... Welke optie u ook kiest: deel uw ervaringen met anderen en wek ook bij hen de belangstelling voor Natura 2000! Want vergeet niet: dit is de Europese natuur: ook voor u!
natura 2000
22
De Europese natuur: ook voor u
VOOR MEER INFORMATIE OVER NATURA 2000, SURF NAAR DE WEBSITE VAN DE COMMISSIE http://ec.europa.eu/environment/nature/ index_en.htm
Alle foto’s in deze publicatie zijn auteursrechterlijk beschermd. Geen enkele foto mag zonder de schriftelijke toestemming van de fotografen worden gebruikt.
Het rijke natuurlijke
14 KH-66-05-579-EN-C
The European Natura 2000 Network
erfgoed van Europa
Europa beslaat minder dan 5 % van het landoppervlak van de aarde, maar heeft ondanks deze kleine oppervlakte een verbazingwekkend rijke diversiteit aan planten, dieren en landschappen; een diversiteit die vaak uniek is in de wereld. Deze biodiversiteit is grotendeels terug te voeren op verschillen in klimaat, topografie en geologie. Ons kleine continent wordt gekenmerkt door een ongeëvenaard spectrum van natuurlijke habitats dat zich uitstrekt van de poolcirkel tot de MiddellandseZeekust en van de toppen van de Alpen tot de weidse open vlakten van Midden-Europa.
Natura 2000 is het meest ambitieuze initiatief dat ooit is genomen om het rijke natuurlijke erfgoed van Europa te beschermen. In het kader van dit initiatief werken de 27 lidstaten van de EU samen om, over de grenzen van het eigen grondgebied heen, onze meest kwetsbare natuur en habitats in hun natuurlijke verspreidingsgebied te beschermen. Natura 2000 is opgebouwd rond een ecologisch netwerk van gebieden dat bekend staat als het Natura 2000-netwerk. Tot dusver zijn ongeveer 25 000 gebieden in dit netwerk opgenomen waardoor dit het grootste netwerk van beschermde natuurgebieden ter wereld is.
Bovendien heeft de eeuwenlange wisselwerking tussen mens en bodem een net zo belangrijke stempel op het landschap gedrukt. Onder invloed van verschillende grondbewerkingsmethoden zijn in de loop der tijden talrijke zogenoemde “halfnatuurlijke habitats” ontstaan (zoals hooiland, bosweiden en open heidevelden) die voor hun voortbestaan en dat van hun rijke flora en fauna volledig afhankelijk zijn van een voortgezette bewerking door de mens.
Omdat de Natura 2000-gebieden volledig in ons natuurlandschap zijn geïntegreerd, moet bij het beheer ervan rekening worden gehouden met de kwetsbare habitats en soorten die er voorkomen. Het is dus niet de bedoeling van Natura 2000 om de economische activiteit in deze gebieden volledig uit te schakelen, maar veeleer om een kader vast te stellen waarin de economie kan gedijen zonder dat de Europese soortenrijkdom daardoor wordt bedreigd. Het succes van Natura 2000 hangt af van een breed spectrum van partijen: zowel voor particuliere grondbezitters en -gebruikers, overheden, natuurbeschermers en individuele burgers is een belangrijke taak weggelegd.
Europa’s smeltkroes van nationaliteiten, culturen, talen en identiteiten komt ook tot uiting in het landschap. Bijna nergens op aarde vind je op zo een kleine oppervlakte zo een gevarieerde en uiteenlopend ingekleurd lappendeken van nauw met elkaar verweven habitats, natuurgebieden en cultuurlandschappen. Precies dat kenmerk maakt de natuur in Europa zo bijzonder.
Europese Commissie Natura 2000 – de natuur van Europa: ook voor u! Luxemburg: Bureau voor officiële publicaties der Europese Gemeenschappen 2009 – 28blz. – 21 x 29,7 cm
ISBN 92-894-9214-7
Europese Commissie
VOORPAGINA collage © K. Taskinen; © J. Luhta; © P. Creed; © R. Hoelzl/4nature; © P. Creed; © J. Luhta; © B. Gibbons/Natural Image; © New Forest LIFE Partnership; © G. Logan/SNH hoofdfoto © A. Zanetti INHOUDSOPGAVE © S. Bickel/BBOWT
2
De europese natuur: ook voor u
BLZ. 2 Abernethy Forest (UK) © K. Sundseth; Elsenborn meadows (BE) © F. Vassen; Dorset heaths (UK) © J. Houston; Bluebell woods (BE) © K. Taskinen; Lech Valley (AT) © A. Vorauer (www.4hour. cc); Southern Greece (EL) © B. Gibbons/Natural Image; Hohe Tauern NP (AT) © M. Fritz; Relictual grasslands, Ardèche (FR) © P. Collin/ENC; Hungarian wetland (HU) inzetsel Grass-of-Parnassus © A. Gagg; Betony © P. Creed; Small red damselfly © B. Gibbons/Natural Image; Boletus erythropus © P. Creed; Stoat © Nature Photographers; Eleonora’s falcon © M. Ravasini; Southern gentian © P. Creed; Spotted fritillary © J. Asher; Fire salamander © E. van Uchelen/Saxifrage BLZ. 3 Red kite © M. Read; The Burren (IE) © www.burrenbeo.co; Waddensea seals (NL) © A. Maywald; Lapland (FI) © J. Luhta; Čepkeliai bog pool (LI) © V. Monsevičiu; Hortobagy NP (HU) © L. Lisztes; Danube Delta (BU) © www.deltaresort.com; The Julian Alps (SL) © T. Jesenicnik/TNP; Sardinian coast (IT) © K. Sundseth; Dehesas (ES) © Fundacion Global Nature – Extremadura; Hainich beech forest (DE) © T. Stephan; Madeira (PT) © M. Freitas
De Habitat- en de Vogel-
Wat doet de Europese Unie?
natura 2000
Dit is ons natuurlijke erfgoed.
– de reactie van Europa
Op zijn tocht van de overwinteringsgebieden in het zuiden naar de broedgebieden in het noorden trekt de Kraanvogel over Europa. Dankzij de Europese wetgeving kan hij langs zijn trekroute beschermde gebieden aandoen en zien we een toename in de populaties in de EU.
richtlijn
Met de Habitatrichtlijn wordt gestreefd naar de instandhouding van een brede waaier van habitattypen, gaande van Scandinavische natuurlijke bossen over naakte, kalkhoudende rotsbodems aan de Atlantische kust tot soortenrijke Alpenweiden. Bedreigde soorten, zoals de Oehoe, de Grote vuurvlinder en het Wildemanskruid, worden nu eveneens beschermd.
Natura 2000-gebieden aangewezen voor de Kraanvogel – Status Okt 08
De Vogelrichtlijn en de Habitatrichtlijn zijn de hoekstenen van de Europese wetgeving over de instandhouding van de natuur.
Deze alarmerende achteruitgang heeft over heel Europa veel mensen ertoe aangezet hun toenemende bezorgdheid te uiten over het verlies van het natuurlijke erfgoed en het verlies van biodiversiteit waarvan we zo afhankelijk zijn voor onze gezondheid en welzijn.
➧ De Vogelrichtlijn werd in 1979 goedgekeurd en heeft tot doel alle wilde vogels en hun belangrijkste habitats in de hele EU te beschermen. Met de richtlijn wordt een einde gemaakt aan praktijken, zoals het houden en verkopen van inheemse wilde vogels en het niet‑selectief doden, en wordt een wettelijk kader ingevoerd voor de regulering en duurzame uitoefening van andere activiteiten, zoals de jacht.
Als reactie op die oproep hebben de regeringen van de 25 lidstaten zich in 2001, tijdens de Europese Top van Göteborg, ertoe verbonden het verlies van biodiversiteit tegen 2010 een halt toe te roepen. Aangezien de natuur geen rekening houdt met nationale grenzen, kan deze ambitieuze doelstelling het beste worden bereikt via coördinatie en samenwerking.
De richtlijn verplicht de 27 lidstaten bovendien tot de bescherming van gebieden die uitermate belangrijk zijn voor alle trekvogelsoorten en meer dan 190 bijzonder bedreigde soorten. Hierbij moet speciale aandacht worden besteed aan waterrijke gebieden van internationaal belang.
Neem bijvoorbeeld de Donau en de tien landen, waar deze doorheen stroomt: één voor één kunnen deze landen nadeel ondervinden van schade elders aan de rivier toegebracht. Of kijk naar de trekvogels die heel Europa doorkruisen op zoek naar rust‑, eet‑ en broedplaatsen. Door hun habitats in het ene deel van Europa wel en in het andere niet te beschermen, beperk je aanzienlijk hun kans op overleven.
➧ In 1992 hebben de lidstaten van de EU de Habitatrichtlijn goedgekeurd. De maatregelen die krachtens deze richtlijn worden ingevoerd ter bescherming van de natuur in Europa, zijn vergelijkbaar met die van de Vogelrichtlijn, maar hebben betrekking op een veel groter aantal zeldzame, bedreigde of inheemse soorten, inclusief meer dan duizend dieren‑ en plantensoorten. Bovendien wordt voor het eerst doelgerichte bescherming gevraagd van ongeveer 230 zeldzame en bijzondere habitattypen.
De Europese wetgeving is richtinggevend voor de instandhouding van de natuur in de hele Europese Unie. Dankzij deze regelgeving kunnen de 27 lidstaten met hetzelfde robuuste wettelijk kader maatregelen treffen om Europa’s kwetsbaarste soorten en habitattypen te beschermen.
natura 2000
8
Beide richtlijnen samen vormen het meest ambitieuze en grootschalige initiatief dat ooit is genomen om het natuurlijke erfgoed in de hele Europese Unie in stand te houden.
natura 2000
De europese natuur: ook voor u
BLZ. 8 EU flags; Wigeon in flight © D. Kjaer; Danube floodplain (AT) © H. Dolecek; Banded demoiselle (SL) © J. Petutschnig, Umweltbüro Klagenfurt; Gothenburg Summit (2001) © A. Andersson; Danube River (AT) © NP Donau Auen; Gothenburg Summit (2001) © A. Andersson; Hawksbill turtle (EL) © Archelon; inzetsel Kingfisher © D. Kjaer BLZ. 9 Cranes, Champagne Ardenne (FR) © A. Balthazard/LPO; Dancing cranes (FI) © J. Luhta; Cranes in mires (FI) © J. Luhta; Cranes in flight (EE) © M. Kose; Cranes in Gallocantera (ES) © A. Torres; Cranes with chick (FI) © J. Luhta uitsnijding Flying crane © P. Dubois
De mens als
De europese natuur: ook voor u
BLZ. 10 Lady’s slipper (AT) © Archiv Abt. Umweltschutz; Black-throated diver (FI) © J. Luhta; Short-beaked common dolphin (EL) © S. Agazzi (http://www.tethys.org); Bearded vulture (AT) ©EGS-Österreich/N. Roth-Callies; Rosalia alpina (FR) © J. Asher; European mink (EE) © T. Maran; Cyprus mouflon (CY) © A. Antoniou; European pond terrapin © E. van Uchelen/ Saxifraga; Isoplex chalcanthia, Canary Islands (ES) © Consejeria de Medio Ambiente del Gobierno de Canarias; Iberian lynx (ES) © Proyecto LIFE Lince Junta de Andalucia inzetsel Collared flycatcher (CZ) © J. Hlasek; Calypso orchid (FI) © M. O’Briain; Marsh fritillary (UK) © J. Asher BLZ. 11 Boreal forest (FI) © K. Sundseth; Eagle owl (EE) © M. Kose; Limestone pavement (UK) © P. Creed; Large copper (FR) © J. Asher; Eastern pasqueflower (CZ) © J. Hlasek; Poet’s narcissus, hay meadow, Pyrenees (FR) © P. Creed
De werking van
DUURZAAM BOSBEHEER IN OOST‑DUITSLAND
Met een oppervlakte van 150 km2 is het Hainich‑bos één van de grootste beukenbossen in Europa. Na de Duitse eenmaking heeft de regionale regering van Thuringen grote delen ervan uitgeroepen tot nationaal park en tot Natura 2000‑gebied, om zo overexploitatie te voorkomen. De vereniging van particuliere eigenaren die een groot deel van het bos in handen hebben, was oorspronkelijk sterk gekant tegen deze aanwijzing, omdat zij vreesden het bos niet meer voor commerciële doeleinden te kunnen exploiteren. De natuurbeschermingsinstanties konden hen echter al snel geruststellen: het selectieve bosbeheer van de vereniging (waarbij volgroeide bomen via een rouleersysteem worden gerooid) bleek namelijk volledig te sporen met de instandhouding van de biodiversiteit. In een beheersovereenkomst legden de twee partijen vast hoe de rijkdommen van het bos met respect voor de waardevolle habitats en soorten konden worden geëxploiteerd. Deze overeenkomst verzekert de bosbouwers van een inkomen, zonder dat daarvoor op grote schaal hele stukken bos moeten worden geveld.
spil van Natura 2000
10
PARDELLYNX (Lynx pardinus)
Met een populatie van om en nabij 100-150 dieren is de Pardellynx momenteel een van de meest bedreigde soort ter wereld. Zijn habitat is door de intensivering van de landbouw en de uitvoering van grote infrastructuurprojecten, zoals de aanleg van wegen, inmiddels dermate versnipperd dat de soort momenteel alleen nog voorkomt in enkele geïsoleerde gebieden in het zuidwesten van Spanje en Portugal. Andere gevaren waar de Pardellynx mee te kampen heeft, zijn de illegale jacht, de stroperij, het moordende verkeer en het tekort aan zijn belangrijkste voedselbron, konijnen, die bijna volledig zijn uitgeroeid door myxomatose. Als het herstel van deze soort uitblijft, wordt de Pardellynx de eerste katachtige die uitsterft na de Sabeltandtijger, zowat 10 000 jaar geleden.
Natura 2000 in de praktijk
http://ec.europa.eu/environment/ life/index.htm
SCHOON EN GEZOND WATER IN FRANKRIJK
Overal in Europa kan je voorbeelden vinden van de manier waarop Natura 2000 werkt. Meestal is een lichte bijsturing van het bodemgebruik voldoende om de instandhouding van de aanwezige soorten en habitats te verzekeren: bijvoorbeeld door het uitstellen van de maaiperiode met een paar weken (waardoor op de grond nestelende vogels de kans krijgen uit te vliegen) en door het voorkomen van verstoring van gebieden waar dieren in bepaalde perioden van het jaar broeden, foerageren of rusten. In sommige gevallen zullen belangrijker aanpassingen nodig zijn, wil men de verdere achteruitgang van een gebied voorkomen of het in een gunstige staat helpen herstellen. In elk geval is het van essentieel belang dat degenen die in Natura 2000‑gebieden wonen en werken, nauw worden betrokken bij de besluitvorming over het langetermijnbeheer van deze gebieden. Het succes van Natura 2000 en het stoppen van biodiversiteitsverlies hangt af van een breed spectrum van betrokkenen: zowel voor particuliere grondbezitters, overheden en bedrijven als voor vrijetijdsverenigingen, natuurbeschermers, lokale gemeenschappen en individuele burgers is een belangrijke taak weggelegd.
natura 2000
16
OMGAAN MET GROOTSCHALIGE RUIMTELIJKE‑ONTWIKKELINGSPROJECTEN Voor projecten met een belangrijke impact op het bodemgebruik in een Natura 2000‑gebied (aanleg van een weg, omschakeling van weidegrond naar commerciële bosaanplant) moet eerst worden nagegaan of het project een significant effect kan hebben op de natuurwaarden van het gebied. Is dat niet het geval, dan kan het project van start gaan. Wordt wel een significant effect verwacht, dan moeten alternatieve, minder schadelijke opties worden onderzocht en geselecteerd (omlegging van het wegtraject, keuze van een andere locatie, buiten het Natura 2000‑gebied). In uitzonderlijke gevallen kan toch toestemming worden verleend voor de uitvoering van schadelijke projecten in Natura 2000‑gebieden, op voorwaarde dat ze van groot openbaar belang zijn en er geen levensvatbare alternatieven voorhanden zijn. In dergelijke gevallen moeten compenserende maatregelen worden genomen om ervoor te zorgen dat het Natura 2000‑netwerk niet in gevaar wordt gebracht.
LANDBOUW OP DE STEPPEN VAN CASTRO VERDE IN PORTUGAL
HERSTEL VAN DE WETLANDS IN HET WESTEN VAN GRIEKENLAND De wetlands in de Golf van Amvrakikos strekken zich uit over een gebied van honderden kilometers in elke richting. Het brakke water vormt de ideale habitat voor watervogels, zoals de zeldzame kroeskoppelikaan. In de jaren 80 werd het gebied gedeeltelijk drooggelegd voor de landbouw. Toen dit als gevolg van de verzilting geen succes bleek, besloot het regionale ontwikkelingsbureau alle kaarten te zetten op een optimaal gebruik van de natuurlijke troeven van het gebied. Door zijn internationale reputatie als gebied met een uitermate diverse soortenrijkdom paste de Golf precies in het profiel van de opkomende markt van het ecotoerisme. Grote delen van de Golf werden in hun oorspronkelijke staat hersteld en vervolgens werd met de plaatselijke betrokkenen een geïntegreerd beheersplan ontwikkeld voor de bevordering van vormen van gebruik van de ruimte en initiatieven op het gebied van ecotoerisme die overeenstemmen met de beginselen van Natura 2000. De brede steun bij de plaatselijke bevolking en de gestage stroom ecotoeristen illustreren dat deze nieuwe visie op Amvrakikos vruchten begint af te werpen.
WALVISOBSERVATIE IN DE AZOREN De wateren rond de Azoren, in volle Atlantische Oceaan, krioelen van het leven. De archipel is één van de beste plekken in Europa om walvissen en dolfijnen in actie te zien. De grote aantallen ecotoeristen die door dit fenomeen worden aangetrokken, kunnen de dieren echter nadeel berokkenen indien de excursies niet in goede banen worden geleid. Om ervoor te zorgen dat deze vorm van ecotoerisme professioneel wordt georganiseerd, heeft de overheid van de Azoren een bindende gedragscode voor de mariene gebieden van Natura 2000 ingevoerd. In ruil voor de naleving van de regels krijgen de plaatselijke bedrijven opleiding in belangrijke materies, zoals bedrijfsbeheer en bescherming van het zeemilieu. Dankzij deze samenwerking stijgt de internationale bekendheid van de Azoren als gebied voor walvisobservatie en krijgt het plaatselijke bedrijfsleven een impuls.
De europese natuur: ook voor u
natura 2000
De Auvergne, in Centraal-Frankrijk, is beroemd voor zijn overvloed aan zoetwater. Dit is grotendeels afkomstig van de Loire, die op grote hoogte in het Centraal Massief ontspringt. De stedelijke agglomeratie Clermont Ferrand haalt 70 % van haar drinkwater uit de Allier, één van de bijrivieren van de Loire. Met het oog op de kwaliteitsvereisten die aan water voor menselijke consumptie worden gesteld, heeft de gemeentelijke overheid speciale beschermingszones rond de waterwinningsgebieden ingesteld. Omdat dit heel wat controle- en beheerswerk met zich meebrengt en een groot deel van het gebied vanwege zijn bijzondere alluviale bossen bovendien in Natura 2000 werd ingedeeld, hebben de lokale autoriteiten de hulp van de plaatselijke natuurbeschermingsvereniging ingeroepen. De twee partijen hebben een beheersovereenkomst ondertekend, waarin is vastgesteld welke maatregelen moeten worden genomen om de waterkwaliteit te garanderen en de rijke natuurwaarden van het gebied in stand te houden. De inwoners van Clermont Ferrand houden er een constante bron van schoon water aan over en krijgen een aantrekkelijk natuurgebied op de koop toe.
Op de uitgestrekte steppevlakten van Castro Verde in Portugal is de landbouw van oudsher gebaseerd op de extensieve productie van graan op niet‑geïrrigeerde velden die elke 2 à 3 jaar worden braak gelegd. De halfnatuurlijke steppehabitats die daardoor ontstaan, zijn vanuit instandhoudingsoogpunt enorm waardevol, vooral voor vogels. Onder toenemende druk van de intensieve graanproductie hebben veel boeren echter hun stiel opgegeven en zijn zij elders op zoek gegaan naar werk. Hierdoor bleef de grond onbewerkt achter, met alle gevolgen van dien voor de lokale economie en de vogelstand. Naar aanleiding van de opname van Castro Verde in Natura 2000 hebben natuurbeschermingsgroeperingen en boeren besloten de handen in elkaar te slaan en bij de regering aan te dringen op een steunregeling voor landbouwmilieumaatregelen die boeren de mogelijkheid biedt om hun grond op hun manier te blijven beheren. De populariteit van de regeling blijkt uit het feit dat in het steppegebied meer dan 350 m2 landbouwgrond weer extensief wordt geëxploiteerd en dat er weer grote aantallen vogels worden gesignaleerd.
BLZ. 16 Children at Weidmoos (DE) © Gem. Lamprechtshausen; Grindenschwarzwald (DE) © Abt. Landespflege, Arbeitsbereich Wildökologie; Ministry officials (DE) © Rädle; Hunting (FR) © FACE; Stakeholders in Tirol (AT) © Archiv der Abteilung Umweltschutz, Amt der Tiroler Landesregierung; Schütt-Dobratsch NP (AT) © LIFE-Project Schütt-Dobratsch; Agricultural advisors, Termoncarragh (IE) © C. Keena; New Forest LIFE Partnership (UK) © New Forest LIFE Partnership; Hiking (FR) © F Flavier BLZ. 17 Hainich beech forest (DE) © Nationalpark Hainich; Black woodpecker (LV) © V. Larmanis; Castro Verde (PT) © K. Sundseth; Shepherding (ES) © Fundación Global Nature
24
de Europese natuur: ook voor u
Veel van de genoemde initieven op deze pagina zijn gecofinancierd door LIFE. Het EU LIFE+ fonds beschikt tussen 2007 en 2013 over een budget van meer dan 800 miljoen euro voor natuur- en biodiversiteitsprojecten en projecten met goede praktijkvoorbeelden in Natura 2000-gebieden.
natura 2000
18
STROOMBEDRIJVEN HELPEN BIJ DE REDDING VAN ZELDZAME VOGELS IN SPANJE Een groot deel van de Spaanse stroom wordt opgewekt in Aragon. Helaas zijn de wijdvertakte elektriciteitsleidingen en -kabels een belangrijke doodsoorzaak voor uitermate bedreigde vogelsoorten, zoals de Lammergier. Talloze vogels worden geëlektrocuteerd zodra ze in aanraking komen met hoogspanningslijnen. De regionale overheid werkt nu nauw samen met de stroombedrijven om meer dan 350 km stroomleidingen in Natura 2000-gebieden vogelveilig te maken. Sinds deze samenwerking van start is gegaan, is de vogelsterfte aanzienlijk afgenomen. Sommige vogels gebruiken de hoge elektriciteitspalen zelfs als nestplaats! De stroombedrijven hebben afgesproken de nieuwe kabels ondergronds te leggen.
LEREN LEVEN MET GROTE CARNIVOREN IN ROEMENIË Het Vrancea massief herbergt de tweede dichtst bevolkte populatie grote carnivoren in Roemenië en waarschijnlijk ook in de EU. Door de eeuwen heen hebben de inwoners hier manieren gevonden om in relatieve harmonie met deze grote, potentieel gevaarlijke roofdieren te leven. Hoewel, de jongste jaren werden veel van de traditionele veiligheidsmaatregelen om land en vee te beschermen, verwaarloosd hetgeenresulteerde in toename van het aantal gedode schapen. Na toetreding tot de EU heeft het nationale milieuagentschap een speciaal interventieteam opgericht om boeren te helpen hun vee opnieuw te beschermen en ze te vergoeden voor de geleden schade. Deze zullen te zijner tijd opgenomen worden in het EU-plattelandsontwikkelingsfonds voor Romenië. Het agentschap geeft ook ondersteuning om de lokale economie te diversifiëren door de regio te promoten als een top natuurobservatie bestemming. Hier hebben grote carnivoren en mensen tenminste een model gevonden om samen te leven.
INSTANDHOUDING ALS ONDERSTEUNING VAN DE LANDBOUW IN DENEMARKEN De Varde-vallei was ooit een lappendeken van schorren met een grote soortenrijkdom. In de loop der tijden werden deze schorren systematisch drooggelegd om plaats te maken voor intensieve landbouw. Toen de markt voor intensief geproduceerde graspellets instortte, moest de plaatselijke landbouworganisatie uitkijken naar alternatieve bronnen van inkomsten. Het gebied bleek uitermate geschikt voor extensief begrazen en maaien - activiteiten die subsidiabel zijn in het kader van de agromilieumaatregelen - op voorwaarde dat de gedraineerde weiden weer konden onderlopen. Hierop namen de beschermingsinstanties het heft in handen en herstelden zij de weiden in hun oorspronkelijke natuurlijke staat. Meer dan 250 boeren hebben zich opgegeven voor landbouwmaatregelen ten gunste van het milieu ter waarde van 1 miljoen euro per jaar. Hun toekomst is er wat zekerder op geworden en bij het beheer van de natte weiden wordt weer rekening gehouden met de natuur.
BOSBOUW EN INSTANDHOUDING IN FINLAND Midden-Finland is het centrum van de nationale houtindustrie. Particuliere eigenaren hebben er het grootste deel van de bossen in handen en staan traditioneel veeleer sceptisch tegenover beperkingen die hun vanwege de opname van bosgrond in Natura 2000 worden opgelegd. Volgens de regionale milieuraad kon het draagvlak voor Natura 2000 bij de particuliere bosbouwers het beste worden vergroot door hun de mogelijkheid te bieden een bosbeheersplan te laten opstellen. Hierin zou het economische potentieel van hun bos voor de komende 10 à 20 jaar worden beoordeeld en worden aangegeven welke maatregelen vanuit instandhoudingsoogpunt kunnen worden getroffen. Dankzij dit beheersplan kon de eigenaar zijn bos efficiënter en rendabeler beheren en werd het bewijs geleverd dat Natura 2000, in tegenstelling tot wat algemeen gevreesd werd, niet de doodsteek zou betekenen voor de commerciële bosexploitatie.
WATERSCHAPPEN LATEN DE OOSTENRIJKSE RIVIEREN WEER MEANDEREN Zoals veel Alpenrivieren in Oostenrijk is de bovenloop van de Drau rechtgetrokken en gekanaliseerd om de stroomsnelheid te regelen en de boeren de kans te geven de tegen de oeverkant gelegen grond in bedrijf te nemen. Na verloop van tijd bleek echter dat de aanleg van harde infrastructuur de natuur - en niet alleen de flora en fauna - soms meer kwaad deed dan goed. Het verlies van natuurlijke meanders en habitats leidde tot een veel grotere stroomsnelheid en tot een snelle erosie van de rivierbedding. Hierdoor daalde het grondwaterpeil en droogden de velden op. Naar aanleiding van de opname van de bovenloop van de Drau in Natura 2000 besloten de waterschappen tot een zachtere aanpak. De rivier kreeg over een afstand van 40 km zijn bochten en zijrivieren terug en zijn wetlands werden hersteld. Het effect van deze maatregelen op het grondwaterpeil en de flora en fauna was zo positief dat er momenteel plannen op tafel liggen om soortgelijke werkzaamheden aan andere delen van de rivier uit te voeren.
De europese natuur: ook voor u
BLZ. 18 Vavre et Foret du Moulin (FR) © LN_CEPA_J. Saillard, Fédération des Conservatoires d’espaces naturels; Otter © P Glendell/English Nature; Lagarou lagoon (EL) © G. Rousopoulos; Dalmatian pelican (EL) © A. Ivanenko; Whale watching, Azores (PT) © F. Cardiges/ImagDOP; Sperm whale (PT) © J. Fontes/ImagDOP BLZ. 19 Adjusting power cables Aragon (ES) © Red Electrica de Espana; White stork nesting on power cables (ES) © Red Electrica de Espana; Learning to live with large Carnivores (RO) © Silviu Chiriac, LIFE project; Brown Bear (RO) © Silviu Chiriac, LIFE project; Varde meadows (DK) © S. Mariegaard; Corncrake (LV) © A. Petrins; Foresters (FI) © P. Kulmala; Siberian jay (FI) © J. Luhta; Obere Drau (AT) © I. Hoffman, ecoconsult.com; Kingfishers © J. Zmölnig
De natuur
De natuur
De natuur: een deel van onze identiteit
als waardevolle hulpbron
Het zijn overigens niet alleen zeldzame soorten, zoals beren, vlinders en endemische planten, die worden bedreigd. De populaties van de huismus zijn de afgelopen 20 jaar drastisch geslonken als gevolg van het verdwijnen van hun habitats. De heidegebieden zijn eveneens grotendeels van de kaart van Europa verdwenen. Als gevolg van die ontwikkelingen doet een groot aantal soorten die afhankelijk zijn van dergelijke habitats, zoals de zandhagedis en de Provence‑grasmus, het slechter dan vroeger.
in verdrukking
Daling Stabiel
De huismus onder druk in de EU (Bron BirdLife 2005)
Een recent onderzoek naar het economisch belang van drie nationale parken in Wales concludeerde dat deze parken jaarlijks voor bijna 12,000 banen en een totale inkomst van circa 25 miljoen euro zorgen.
Door ons natuurlijke erfgoed te beschermen, zorgen we ervoor dat de rijke diversiteit aan planten, dieren en habitats bewaard wordt voor de volgende generaties. Waar u ook woont, in de stad of op het platteland, u trekt vast wel eens de natuur in om van het uitzicht te genieten, te wandelen, te zwemmen, te vissen, te ontspannen, aan natuurverkenning te doen of, gewoon, om een frisse neus te halen en te luisteren naar het fluiten van de vogels. U kikkert ervan op, u voelt zich goed. Maar de natuur heeft veel meer dan alleen een intrinsieke of landschapswaarde. De natuur levert ons een groot aantal diensten zoals voedsel, schoon water, gezonde bodem en nog veel meer. Waterrijke gebieden vormen vaak een natuurlijke bescherming tegen overstromingen en slorpen als een spons het overtollige water op. Rietvelden helpen bij de zuivering van verontreinigd water door giftige stoffen op te nemen, bijen bestuiven onze gewassen en veengebieden zijn natuurlijke opslagplaatsen voor kooldioxide, de belangrijke oorzaak van de opwarming van de aarde.
Ons natuurlijke erfgoed staat nog toenemend in verdrukking. De achteruitgang van de soortenrijkdom is alarmerend en talrijke waardevolle natuurlijke en halfnatuurlijke habitats worden in een snel tempo vernietigd. Hierdoor wordt momenteel bijna de helft van de zoogdiersoorten en één derde van alle reptiel‑, vis‑ en vogelsoorten in Europa bedreigd. Deze dramatische achteruitgang is vooral te wijten aan het verlies en de versnippering van de habitats waarvan deze soorten afhankelijk zijn. Vaak is het krimpen van habitats te wijten aan een meer intensief gebruik van de ruimte, grote infrastructuurwerken, zoals de aanleg van wegen, en de gestage uitdijing van stedelijke gebieden.
STELLEN WE DE NATUUR GENOEG OP PRIJS?
Het veld met klaprozen van Monet wordt geschat op 5-50 miljoen euro; in het echt kost zo een veld 5000 euro per hectare.
In enkele tientallen jaren is de helft van de waardevolle, Europese wetlands drooggelegd voor grondaanwinning en bijna drievierde van de duinen in Frankrijk, Italië en Spanje heeft moeten wijken onder de niet‑aflatende druk van het toerisme. Recentelijk is klimaatverandering een grote zorg geworden voor zowel de mensheid als voor de biodiversiteit, zoals ook de voortdurende uitbreiding van invasieve soorten die onze inheemse planten en dieren verdringen. Andere factoren die de natuur bedreigen zijn vervuiling, onduurzame exploitatie van natuurlijke rijkdommen en het onbeheerd achterlaten van grond.
Bovendien – en in de eerste plaats – is de natuur voor de ontelbare mensen in Europa die haar vruchten op een duurzame manier oogsten, een onmisbare bron van inkomsten. Verspreid over heel Europa verdienen miljoenen mensen hun brood met extensieve landbouw.
natura 2000
4
De europese natuur: ook voor u
BLZ. 4 Food Fair (HU) © F. Kis/WWF Hungary; Birdwatching Waddensea (DE) © M. Stock; Diver in the Azores (PT) © P. Wirtz/ImagDOP; Fishermen (ES) © SEO/BirdLife; Great Kemeri Bog (LV) © K. Sundseth; Forestry (SE); River Ain (FR) © G. Brevet; Production of cork (ES) © APCOR BLZ. 5 Yllas NP (FI) © K. Taskinen; Poppy field (UK) © P. Creed
Natura 2000:
Boreaal
deel van een levend landschap
Steppe
Pannonisch
Alpien
Kontinentaal
een Europees netwerk van beschermde gebieden
De europese natuur: ook voor u
Natura 2000:
BIOGEOGRAFISCHE REGIO’S
De 9 biogeografische regio’s in de EU worden elk gekenmerkt door een typische combinatie van flora, klimaat, topografie en bodem. Deze indeling maakt het gemakkelijker om de tendensen die zich voordoen op het gebied van de instandhouding van in vergelijkbare natuurlijke omstandigheden voorkomende soorten en habitats, te volgen, ongeacht politieke en administratieve begrenzingen.
6
BLZ. 6 Floods, Oxford (UK) © Newquest; Benidorm (ES); Peat extraction (IE) © Bord na Mona; Intensive agriculture (DE) © D. Miletich/4nature; New motorway (PT) © LPN; Tank tracks, Salisbury Plain (UK) © MOD; Waste dumping (UK) © Wiltshire Wildlife Trust; Construction site, Sicily (IT) © DG Regio; Ochre pollution (UK) © P. Wakely/English Nature; Prestige disaster cleanup operation (ES) © El Correo Gallego BLZ. 7 House sparrow (UK) © D. Kjaer; Brown bear (FI) © J. Luhta; Omphalodes littoralis (FR) © P. Creed; Wildmoor Heath (UK) © J. Asher; Dartford warbler (UK) © D. Bright; Apollo butterfly (FR) © J. Asher; Sand lizard (UK) © B. Gibbons/Natural Image
Atlantisch
natura 2000
De omvang van een Natura 2000‑gebied varieert van minder dan 1 ha tot meer dan 5000 km2, afhankelijk van de soorten of habitats die er moeten worden beschermd. De meeste zijn ongeveer 100 tot 1000 ha groot. Sommige beschermde zones liggen in afgelegen streken, maar de meeste zijn volledig geïntegreerd in het rurale landschap en omvatten een groot aantal verschillende habitats, buffergebieden en andere landschapselementen. Natura 2000 draagt dus bij tot het behoud van uitermate zeldzame Europese soorten en habitats, en zorgt bovendien voor een veilig toevluchtsoord voor talrijke andere dier‑ en plantensoorten en typische natuurkenmerken die weliswaar frequent voorkomen, maar daarom niet minder belangrijk zijn als onderdeel van ons natuurlijke erfgoed.
natura 2000
12
Zwarte Zee Habitatrichtlijn (HR)
Annex I Habitattype Annex II Soorten
Nationale lijst van gebieden
Lijst van Gebieden van Communautair Belang
Speciale Beschermings‑ zones (SBZ‑HR)
NATURA 2000
Voor soorten en habitats onder de Habitatrichtlijn: • FASE 1. De eerste stap wordt gezet door de lidstaat. Elk land duidt de gebieden aan die op natuurlijke wijze op zijn grondgebied voorkomen en die belangrijk zijn voor het behoud van de in de Habitatrichtlijn opgenomen soorten en habitats. Deze keuze wordt om zuiver ecologische redenen gemaakt. • FASE 2. De lidstaten sturen hun nationale Natura 2000‑lijst naar de Europese Commissie. Deze onderzoekt de informatie per biogeografische regio en selecteert de gebieden van communautair belang in samenwerking met de lidstaten, de betrokken organisaties, onafhankelijke wetenschappers en NGO’s. Indien blijkt dat de lijst niet voldoet, worden de lidstaten verzocht om ter vervollediging van het netwerk meer gebieden voor te dragen. • FASE 3. In de slotfase bestaat de taak van de lidstaten erin deze gebieden officieel te beschermen en het nodige te doen om ze in een gunstige staat van instandhouding te behouden of te herstellen.
Op die manier worden in Natura 2000 de beginselen van duurzame ontwikkeling toegepast. Het is dus niet de bedoeling om de economische activiteit volledig uit te schakelen, maar veeleer om een kader vast te stellen waarin de economie kan gedijen zonder dat de Europese soortenrijkdom daardoor wordt bedreigd.
Voor soorten onder de Vogelrichtlijn worden gebieden door de lidstaten aangeduid en na evaluatie opgenomen in het Natura 2000‑netwerk.
De europese natuur: ook voor u
BLZ. 12 Triglav NP (Sl) © J. Mihelec; Wetland and egrets (SK) © A. Popovic; Kuronian spit (LT) © Z. Markvenas; Bialowieza Forest (PL) © B. Gibbons/Natural Image; Upper Teesdale (UK) © P. Creed; Coastal habitat (MT) © V. Mercieca/The Gaia Foundation; Alpine meadow (FR) © B. Gibbons/Natural Image; Stora Alvaret (SE) © S. Forslund; Samaria Gorge, Crete (EL) © P. Creed BLZ. 13 Boreal forest (FI) © J. Luhta; Atlantic oakwoods (IE) © K. Sundseth; Trockenrasen (DE) © Dr A. Didion; Mercantour (FR) © F. Flavier; Pannonic salt steppes (HU) © S. Göri; Macin Mountains (RO) © MMNPA; Shabla Lake Complex (BU) © S. Spasov Garrigue habitat (EL) © B. Gibbons/Natural Image; Mediterranean Scrub (ES) © B. Gibbons/Natural Image; Phoenix palm habitat, Crete (EL) © C.A. Thanos
Natura 2000
Hoewel het netwerk dus wel degelijk een aantal strikt gereglementeerde natuurgebieden omvat waar de aanwezigheid van de mens omwille van de zeldzame flora, fauna en habitats aan banden wordt gelegd, zullen de meeste Natura 2000-gebieden zoals vroeger, met aandacht voor de kwetsbare habitats en soorten, worden beheerd.
DE SELECTIE VAN NATURA 2000‑GEBIEDEN
Vogelrichtlijn (VR)
Speciale Beschermlingszones (SBZ‑VR)
langs de meetlat
De lidstaten moeten erop toezien dat in de Natura 2000‑gebieden: • geen activiteiten plaatsvinden die aanleiding geven tot een ernstige verstoring van de soorten of een achteruitgang van de habitats die aan de basis liggen van de aanwijzing van het gebied als deel van het Natura 2000‑netwerk; • zo nodig positieve maatregelen worden getroffen om de habitats en soorten in een “gunstige staat van instandhouding” te behouden of te herstellen. Bovendien moeten de Natura 2000‑gebieden worden beschermd tegen nieuwe ontwikkelingsprojecten of verstrekkende veranderingen in het ruimtelijke gebruik die de natuurwaarden van deze gebieden ernstige schade kunnen toebrengen, tenzij het projecten van groot openbaar belang betreft, en gepaste compensatiemaatregelen getroffen worden. De lidstaten beslissen zelf hoe aan deze voorwaarden moet worden voldaan. Voorwaarde is wel dat bij het instellen van instandhoudingsmaatregelen rekening wordt gehouden met de vereisten op economisch, sociaal en cultureel gebied, en met de regionale en lokale kenmerken.
De grote waarde van talrijke gebieden in het Natura 2000netwerk is precies terug te voeren op de manier waarop ze tot dusver door de mens zijn beheerd. In dergelijke gevallen moet er dan ook voor worden gezorgd dat op dezelfde voet wordt doorgegaan (bijv. met extensieve landbouw).
Macaronesisch
Elke lidstaat heeft Natura 2000‑gebieden aangewezen om zeldzame habitats en soorten die op zijn grondgebied voorkomen, te beschermen. Intussen bestaat het netwerk uit meer dan 25 000 gebieden. Samen bestrijken ze bijna éénvijfde van Europa’s landoppervlak en een belangrijk deel van de omringende zeeën. Dit is het grootste netwerk van beschermingsgebieden waar ook ter wereld.
WELKE VERPLICHTINGEN GELDEN VOOR DE NATURA 2000‑GEBIEDEN?
Mensen associëren ‘natuurbescherming’ vaak automatisch met streng gereglementeerde natuurgebieden waar elke vorm van menselijke activiteit systematisch verboden is. Het uitgangspunt in Natura 2000 daarentegen is dat de mens deel uitmaakt van de natuur en dat beide het beste kunnen functioneren in een partnerschap.
Mediterraan
De hoeksteen van beide natuurbeschermingsrichtlijnen is het Europees ecologisch netwerk van beschermde natuurgebieden: het nu gekende Natura 2000‑netwerk.
DE RAMP MET DE PRESTIGE
Toen deze olietanker in november 2002 voor de Noord‑Spaanse kust zonk, lekte 64 000 ton olie in de zee: 300 000 zeevogels (voornamelijk Zeekoeten, Atlantische papegaaiduikers en Alken) overleefden de ramp niet. De schade die de olievervuiling aan de visserij, het toerisme en het natuurlijke erfgoed langs de 3 000 km lange kust heeft toegebracht, is becijferd op ca. 5 miljard euro. Ongeveer 30 000 mensen in de visserij‑ en de schaaldiersector hebben rechtstreekse gevolgen van de ramp ondervonden. Volgens gegevens van plaatselijke vissersorganisaties zijn de normale vangstcijfers met 80 % teruggelopen.
natura 2000
14
De europese natuur: ook voor u
BLZ. 14 Coastal meadows (EE) © M. Kose; Dehesas (ES) © Funcación Global Nature – Extremadura; Alpine meadows © R. Hoelzl/4nature; Cutting reedbeds (EE) © M.V. Rannap; Untersee (DE) © E. Stegmaier – RP Freiburg; Fishermen (ES) © Spanish Cetacean Society SEC; Shepherding, West Münster (DE) © L. Aschenmeier; Burren, grazing (IE) © www.burrenbeo.com; Fishermen (EL) © G. Rousopoulos inzetsel Natterjack toad (EE) © M.V. Rannap; Dormouse (UK) © M. Read; Arctic tern © J. Ruuskanen BLZ. 15 Transporting timber, Söderåsen NP (SE) © O. Fiskesjö; Wooded meadows (LV) © V. Larmanis; White stork (CZ) © J. Hlasek; Shepherding (FR) © G. Lopez/Wildlife Pictures
Uw bijdrage
WEER EEN TOEKOMST VOOR DE GIZANI Dit zeldzame inheemse zoetwatervisje komt uitsluitend voor op Rhodos. Het is - hoe klein ook - een meester in de overlevingskunst en brengt zijn hele leven door in de zoetwaterstromen, bronnen en kleine waterbekkens van het eiland, waar het ‘s winters de ijzige overstromingen en ‘s zomers de hittegolven en droogtes trotseert. Zijn habitats vallen nu grotendeels onder de bescherming van Natura 2000 en er zijn regels ingevoerd op het gebied van waterwinning en andere schadelijke activiteiten. Uit recente bestandsopnamen blijkt dat de Gizani dankzij deze maatregelen voorspoedig herstelt. Zijn gevecht om te overleven heeft bij de inwoners en toeristen een gevoelige snaar geraakt. Er is zelfs een bezoekerscentrum ter ere van dit zoetwatervisje geopend.
tot Natura 2000
BESCHERMING VAN DE VLEERMUISGROTTEN IN NOORD-EUROPA In de grensstreek van België, Luxemburg en Duitsland ligt één van de laatste bastions van de Noord-Europese vleermuissoorten. Talrijke overwinteringsplaatsen, zoals grotten, hebben helaas te lijden gehad van de aanleg van recreatievoorzieningen. Gelukkig reikt de geschiedenis alternatieven aan: de regio staat namelijk bekend om haar talrijke onderaardse tunnels en bunkers uit de oorlogstijd, verlaten mijnen en oude versterkingen. Meer dan 150 van deze overwinteringsplekken zijn nu beschermd in het kader van Natura 2000 en zijn gesloten voor het publiek. De vleermuizen reageren goed op de maatregelen: voor het eerst in 50 jaar hebben de populaties in de Natura 2000-gebieden zich gestabiliseerd.
DE KEIZERAREND VLIEGT WEER OVER HONGARIJE
Om het Natura 2000‑netwerk te beoordelen zal het belangrijk zijn om op geregelde tijdstippen na te gaan hoe het met de instandhouding van habitats en soorten uit de twee EU‑natuurrichtlijnen gesteld is. Om de zes jaar worden de lidstaten verzocht de Commissie te rapporteren over de staat van instandhouding van de soorten en habitats op hun grondgebied en over de genomen nationale instandhoudingsmaatregelen om deze soorten en habitats te beschermen. De Commissie evalueert vervolgens deze informatie op een biogeografisch niveau om voor elke soort en habitat de staat van instandhouding in heel de Unie vast te stellen. Hierdoor is het mogelijk om aan te tonen of het Natura 2000‑netwerk al dan niet in zijn opzet is geslaagd. Dit maakt het ook mogelijk om probleemgebieden aan te duiden waar de inspanningen voor de bescherming van soorten of habitats moeten worden opgevoerd.
De Keizerarend is een grote, majestueuze roofvogel die voorkomt op de steppevlakten van het Karpatenbekken. Zijn bolwerk binnen de Europese Unie is in Hongarije maar in de 80-er jaren waren er nog maar 10-20 broedparen over. De nationale vogelbeschermingsorganisatie besloot daarom een grootscheepse reddingsoperatie voor deze soort op te starten. Meer dan 10.000 elektriciteitsmasten werden geïsoleerd om elektrocutie te voorkomen, nesten werden bewaakt, jonge vogels werden geradiotracked, zieke vogels gevangen genomen en verzorgd, en het belangrijkste van al, plaatselijke land- en bosbouwers werden opgeroepen om verder op een extensieve manier aan landbouw te blijven doen en om in bossen met belangrijke broedplaatsen kaalslag te voorkomen. Dankzij deze inspanningen is de populatie in 2005 opgelopen tot 75-80 broedparen.
Overal in Europa kunt je op uiteenlopende manieren de doelstellingen van het Natura 2000‑netwerk in de praktijk brengen:
Deze gems kwam ooit in het wild voor in het hoge berggebied in Midden-Italië. Door intensieve bejaging en de teloorgang van zijn habitat is deze inheemse ondersoort letterlijk op de grens van de uitsterving beland. Medio jaren 50 was de populatie geslonken tot 20 exemplaren. De beschermingsinstanties besloten het dier in een regionaal, speciaal daartoe opgezet centrum in gevangenschap te kweken en vervolgens in kleine groepjes uit te zetten op zorgvuldig geselecteerde locaties in de Apennijnen. Deze maatregelen werden geflankeerd door een grootschalige voorlichtingscampagne en striktere controles op de jacht en het toerisme. Sinds de start van het programma is de populatie tot meer dan 1000 exemplaren gestegen: het hoogste niveau in meer dan 100 jaar.
DE ROERDOMP HOEMPT WEER VICTORIE IN HET VERENIGD KONINKRIJK Deze schichtige vogel komt vooral voor in moerasgebieden en uitgestrekte rietvelden. Het typische “hoemp”-geluid van het mannetje is vaak het enige teken waaraan de aanwezigheid van de vogel te merken is. De afgelopen eeuw is de Roerdomppopulatie overal in Europa gestaag gedaald, vooral vanwege het verdwijnen van geschikte habitats. In het Verenigd Koninkrijk was het bestand in 1997 geslonken tot niet meer dan 11 mannetjes: de Roerdomp zou er uitsterven als niet werd ingegrepen. Onmiddellijk werden maatregelen getroffen om de resterende habitats van de soort te herstellen. Om de vogel de kans te geven zijn leefgebied uit te breiden, werden op strategische locaties in het land nieuwe rietvelden aangelegd. Als gevolg hiervan is de roerdompstand de afgelopen 7 jaar vervijfvoudigd en kan het Verenigd Koninkrijk deze interventie als één van zijn grootste nationale successen op het gebied van natuurbescherming op zijn naam schrijven.
EEN HELPENDE HAND VOOR EEN PLANT
Welke optie u ook kiest: deel uw ervaringen met anderen en wek ook bij hen de belangstelling voor Natura 2000! Want vergeet niet: dit is de Europese natuur: ook voor u!
De Canarische Eilanden hebben één van de hoogste niveaus van plantendiversiteit in Europa. Het beperkte verspreidingsgebied maakt deze planten echter erg kwetsbaar voor veranderingen in hun omgeving. Sommige soorten, zoals de sambucus palmensis, zijn inmiddels zo zeldzaam dat loutere habitatbescherming niet meer volstaat. De regering van de eilanden heeft daarom een herstelprogramma voor deze soort opgestart dat erin bestaat zaad van wilde exemplaren te verzamelen en in speciale kwekerijen te laten uitgroeien tot planten die vervolgens op geschikte locaties op de eilanden worden uitgeplant. De wilde populatie van de sambucus palmensis is inmiddels verviervoudigd. Bovendien is er meer dan genoeg ruimte om deze soort te reïntroduceren: meer dan 30 % van het Canarische grondgebied is vanwege de bijzondere soortenrijkdom aangewezen als Natura 2000-gebied.
natura 2000
20
De europese natuur: ook voor u
BLZ. 20 Lake Constance forget-me-not (AT) © Amt der Landeshauptstadt Bregenz; Mediterranean monk seal (EL) © MOM (www.mom.gr); Hierro giant lizard (ES) © D.L. Sánchez; Parrot fish (MT); White-clawed crayfish (UK) © English Nature; Maltese everlasting (MT) © University of Catania, Sicily; Lesser kestrel (PT) © LPN; European bison (PL) © B. Gibbons/Natural Image; Great bustard (HU) © Hortobagy NP; Sand grouse (ES) © A. Torres inzetsel European wolf (Croatia) © D. Huber; Scarce large blue (CZ) © J. Hlasek; Crocus hartmannianus (CY) © A. Antoniou; Hermit beetle (SE) © K. Claesson; Cyprus bee orchid (CY) BLZ. 21 Ladigesocypris ghigii (EL) © A. Zoumbouloglou; Freshwater stream, Rhodes (EL) © P.S. Economidis; Protecting bat caves (LU) © F. Schwaab; Pipistrelle bat (UK) © BBOWT; Imperial Eagle (HU) © A. Kovacs; Radio tagging (HU) © M. Horvath; Reedbed restoration (UK) © RSPB; Bittern (UK) © P. Vines; Argyranthemum lidii (ES) © Consejeria de Medio Ambiente del Gobierno de Canarias; Replanting endemic plants (ES) © Consejeria de Medio Ambiente del Gobierno de Canarias
VOOR MEER INFORMATIE OVER NATURA 2000, SURF NAAR DE WEBSITE VAN DE COMMISSIE http://ec.europa.eu/environment/nature/ index_en.htm
➧ zoek een Natura 2000‑gebied in je buurt op en verken het; veel gebieden organiseren wandelingen, evenementen, natuurverkenningstochten en andere activiteiten voor het hele gezin; aan jou om het beste uit je bezoek te halen; ➧ schakel je in in het vrijwilligerswerk van een natuurgebied in de buurt. Natuurbeschermingsorganisaties zijn altijd op zoek naar vrijwilligers om een steentje bij te dragen in het herstel of onderhoud van hun natuurgebieden; ➧ Neem je kinderen mee naar een Natura 2000‑gebied in de buurt om er de natuur te ontdekken. Deze gebieden zijn schitterende openluchtklassen en moedigen zowel kinderen als volwassenen aan om op een gezonde manier buiten‑ activiteiten te doen; ➧ Creeër je eigen stukje natuur door een deel van je tuin of in een groene plek in de buurt inheemse soorten te planten die rijk zijn aan nectar, of maak een kleine poel of een houtstapel zodat insecten hier kunnen overwinteren, ... ➧ Ondersteun de plaatselijke economie in en rond Natura 2000‑gebieden door het kopen van lokale natuurvriendelijke seizoengebonden producten; zo help je lokale faune en flora en hun habitats te ondersteunen...
REÏNTRODUCTIE VAN DE APENNIJNSE GEMS
natura 2000
22
De europese natuur: ook voor u
BLZ. 22 Wardens on Lampedusa (IT) © S. Picchi; Bird Fair (UK) © Lee Valley Regional Park; Outdoor picnic Yllas (FI) © K. Taskinen; Green days in Romania (RO) © Eurosite; Games for bearded vulture; German bread (DE); Tatra NP (SK) © Popp & Hackner/4nature; Children’s ID charts (UK) © Lee Valley Regional Park Authority BLZ. 23 Volunteers (UK) © LIFE project Lowland Limestone Pavements; Encountering Alpine marmots (AT) © H. Schweiger/4nature; Releasing sea turtles, Lampedusa (IT) © A. Zanetti
Natura 2000 is het meest ambitieuze initiatief dat ooit is genomen om het rijke natuurlijke erfgoed van Europa te beschermen. In het kader van dit initiatief werken de 27 lidstaten van de EU samen om, over de grenzen van het eigen grondgebied heen, onze meest kwetsbare natuur en habitats in hun natuurlijke verspreidingsgebied te beschermen. Natura 2000 is opgebouwd rond een ecologisch netwerk van gebieden dat bekend staat als het Natura 2000-netwerk. Tot dusver zijn ongeveer 25 000 gebieden in dit netwerk opgenomen waardoor dit het grootste netwerk van beschermde natuurgebieden ter wereld is. Omdat de Natura 2000‑gebieden volledig in ons natuurlandschap zijn geïntegreerd, moet bij het beheer ervan rekening worden gehouden met de kwetsbare habitats en soorten die er voorkomen. Het is dus niet de bedoeling van Natura 2000 om de economische activiteit in deze gebieden volledig uit te schakelen, maar veeleer om een kader vast te stellen waarin de economie kan gedijen zonder dat de Europese soortenrijkdom daardoor wordt bedreigd. Het succes van Natura 2000 hangt af van een breed spectrum van partijen: zowel voor particuliere grondbezitters en ‑gebruikers, overheden, natuurbeschermers en individuele burgers is een belangrijke taak weggelegd. Europese Commissie Natura 2000 – de natuur van Europa: ook voor u Luxemburg: Bureau voor officiële publicaties der Europese Gemeenschappen 2009 – 28blz. – 21 x 29,7 cm ISBN 978-92-79-11575-2
KH-78-09-606-NL-C
Het Europese Natura 2000-Netwerk
