Hbo-bachelor Pedagogisch Management Kinderopvang Christelijke Hogeschool Windesheim. 22 februari NVAO Toets Nieuwe Opleiding

Hbo-bachelor Pedagogisch Management Kinderopvang Christelijke Hogeschool Windesheim 22 februari 2010 NVAO Toets Nieuwe Opleiding

Paneladvies

Inhoudsopgave

pagina 2

1

Samenvattend advies

3

2

Inleiding en verantwoording 2.1 Werkwijze panel 2.2 Opbouw paneladvies

5 5 5

3

Beschrijving van de opleiding 3.1 Algemeen 3.2 Profiel instelling 3.3 Profiel opleiding

7 7 7 8

4

Beoordeling per onderwerp 4.1 Doelstellingen opleiding 4.2 Programma 4.3 Inzet van personeel 4.4 Voorzieningen 4.5 Interne kwaliteitszorg 4.6 Condities van continuïteit

10 10 12 19 21 23 25

5

Overzicht advies

27

Bijlage 1: Samenstelling panel

28

Bijlage 2: Programma locatiebezoek

30

Bijlage 3: Overzicht van bestudeerde documenten

31

Bijlage 4: Lijst met afkortingen

33

NVAO | Hbo-bachelor Pedagogisch Management Kinderopvang Christelijke Hogeschool Windesheim | 22.02.2010 |

1 Samenvattend advies Het panel beoordeelt de eindkwalificaties van de opleiding als zijnde voldoende afgestemd met het beroepenveld en als gevolg daarvan door hen gelegitimeerd. De eindkwalificaties sluiten ook aan bij de internationaal geaccepteerde beschrijvingen van de kwalificaties van een bachelor. De afgestudeerde bachelor pedagogisch manager kinderopvang is startbekwaam om leidende of adviserende functies op te nemen in de sector kinderopvang of aanverwante gebieden. De opleiding dient dringend werk te maken van een profilering in internationaal perspectief. De literatuurlijst sluit aan bij de door de opleiding vastgestelde kennisbasis maar moet in de toekomst nog worden uitgebreid met internationale referenties. De interactie met de beroepspraktijk wordt weerspiegeld in het programma, het didactisch concept, de werkvormen en de toetsing. Er is een goede horizontale en verticale samenhang. Het evenwicht tussen de pedagogische component en de management component in het programma is passend, doch de integratie van deze beide componenten blijft een aandachtspunt omdat dit evenwicht niet terug te vinden is in de groep van docenten. De studeerbaarheid, de instroomeisen en de duur van het programma zijn alle gepast. Ervaring in het werkveld is één van de selectiecriteria bij de aanwerving van personeel, wat een noodzakelijke uitbreiding van deze ervaring in het personeelsbestand van de opleiding met zich zal meebrengen. Het panel stelt zich de vraag of de voorziene docent/student ratio van 1:30 toelaat specifieke werkvormen waarbij een één-op-één relatie met de student centraal staat, kwalitatief uit te voeren. Het panel vraagt ook de nodige aandacht voor het aantrekken van personeel dat zich situeert op het snijvlak van pedagogiek en management waardoor de integratie van deze beide domeinen beter kan worden gerealiseerd. Het panel vindt de faciliteiten van de opleiding aangenaam en adequaat. De collegezalen en de kleinere studeer- en werkruimten zijn prima ingericht. De informatievoorziening is goed. de De studieloopbaanbegeleiding, die onder de vorm van een 11 hbo-kwalificatie, een speerpunt is voor de Hogeschool Windesheim is passend en zorgt mede voor een goede integratie tussen theorie en praktijk. De Hogeschool Windesheim heeft een overkoepelend kwaliteitszorgsysteem dat in iedere School wordt geïmplementeerd. Hierdoor is geborgd dat de opleiding aan de hand van toetsbare streefdoelen en periodieke evaluaties verbeteringen zal uitvoeren. Medewerkers, studenten, alumni en het afnemende beroepenveld worden hier actief bij betrokken. Het panel heeft er vertrouwen in dat de Hogeschool Windesheim voldoende financiële, materiële en personele middelen ter beschikking stelt om de opleiding te organiseren, te huisvesten en te continueren. Het College van Bestuur van de Hogeschool Windesheim verbindt er zich toe dat studenten die de opleiding starten deze volledig kunnen doorlopen.

pagina 3


Het panel adviseert de NVAO om positief te besluiten ten aanzien van de kwaliteit van de nieuwe opleiding Pedagogisch Management Kinderopvang van de Christelijke Hogeschool Windesheim.

Den Haag, 22 februari 2010 Namens het panel ter beoordeling van de toets nieuwe opleiding Pedagogisch Management Kinderopvang van de Christelijke Hogeschool Windesheim,

Ton Kallenberg (voorzitter)

pagina 4

Ann Van Neygen (secretaris)


2 Inleiding en verantwoording 2.1

Werkwijze panel Op 16 oktober 2009 heeft de NVAO van de Christelijke Hogeschool Windesheim het verzoek ontvangen voor toetsing van de nieuwe hbo-bachelor Pedagogisch Management Kinderopvang (PMK). De NVAO heeft voor de beoordeling van de aanvraag op 3 november 2009 een panel van deskundigen ingesteld. Het panel kende volgende samenstelling: – Drs. Ton Kallenberg, voorzitter van het panel; – Prof. Dr. Michel Vandenbroeck, panellid; – Mevr. Maureen van Doorn MA, panellid; – Mevr. Lisa Westerveld, student-lid. Aan de hand van de ingezonden stukken heeft het panel zich een indruk gevormd van de opleiding. Op 10 december 2009 is het panel voor de eerste keer bijeengekomen. Tijdens deze bijeenkomst zijn de bevindingen ten aanzien van de aanvraag besproken. Verder heeft het panel een aantal vragen geformuleerd om de aanvraag te verduidelijken. Het panel heeft op 18 januari 2010 een antwoord op deze vragen ontvangen. Op 11 februari 2010 heeft het panel een bezoek gebracht aan de opleiding in Zwolle. Het spreekt zijn waardering uit over de goed voorbereide en hartelijke ontvangst en de constructieve gedachtewisseling met de verschillende gesprekgeledingen tijdens het locatiebezoek. Tijdens dat bezoek is gesproken met vertegenwoordigers van het management, de opleidingscoördinator, de projectgroep en ontwikkelaars van de opleiding, docenten en inhoudsdeskundigen, studenten en vertegenwoordigers uit het werkveld. Zie voor meer informatie bijlage 2. Programma locatiebezoek. De secretaris van het panel heeft een conceptadviesrapport opgesteld. De criteria uit het Toetsingskader nieuwe opleidingen hoger onderwijs van de NVAO d.d. 14 februari 2003 liggen ten grondslag aan dit advies. Dit rapport is gebaseerd op het informatiedossier van de opleiding en op de informatie die tijdens het locatiebezoek is gegeven. De oordelen van het panel over deze informatie zijn in dit rapport verwerkt. In het advies zijn aan de hand van de uitkomsten per facet beargumenteerde oordelen per onderwerp gegeven. Het concept is voorgelegd aan de panelleden en hun commentaar is in de definitieve versie verwerkt. De definitieve tekst is vastgesteld op 22 februari 2010.

2.2

Opbouw paneladvies Kern van het voorliggend advies is hoofdstuk 4, waarin de neerslag van de feitelijke toetsing is vastgelegd. Het panel heeft de opleiding getoetst aan de hand van de zes onderwerpen en de negentien facetten uit het Toetsingskader nieuwe opleidingen. Per facet geeft het panel een korte samenvatting van de informatie die door de opleiding is aangeleverd ('Bevindingen'), gevolgd door de visie van de panelleden op dit facet ('Overwegingen'). De overwegingen monden uit in een conclusie, waarin het panel aangeeft of het facet in kwestie voldoende of onvoldoende is vormgegeven door de opleiding. Daarnaast geeft het

pagina 5


panel een samenvattend oordeel per onderwerp. In hoofdstuk 5 is bovendien een schematische weergave van de beoordeling opgenomen. Hoofdstuk 4 wordt voorafgegaan door een algemene beschrijving van de opleiding en de instelling in hoofdstuk 3. Tot slot is aan het advies een aantal bijlagen toegevoegd met onder meer informatie over de samenstelling van het panel, het programma van het locatiebezoek, een overzicht van de bestudeerde documenten en een lijst met afkortingen.

pagina 6


3 Beschrijving van de opleiding 3.1

Algemeen Land Instelling Opleiding Niveau Oriëntatie Locatie Varianten Sector

3.2

Nederland Christelijke Hogeschool Windesheim Pedagogisch Management Kinderopvang Bachelor Hbo Zwolle Voltijd, deeltijd, duaal Gedrag en Maatschappij

Profiel instelling De Christelijke Hogeschool Windesheim behoort met ruim 18.000 studenten tot de grote hbo-instellingen in Nederland. Meer dan 1.600 medewerkers zetten zich in om het onderwijs op Windesheim te verzorgen en alle facetten daarvan te ondersteunen. Windesheim kent tien Schools waarin 45 hbo-bacheloropleidingen zijn ondergebracht. De opleiding PMK is ingedeeld bij de School of Social Work. Windesheim is als brede instelling voor hoger onderwijs een maatschappelijke onderneming. De hogeschool vormt een gemeenschap waarin actieve en deskundige mensen elkaar ontmoeten. Windesheim is een innovatief kennis- en expertisecentrum dat individuen en mensen in organisaties uitdaagt zich te ontwikkelen tot verantwoordelijke, waarde(n)volle en zelfbewuste professionals, die – over maatschappelijk relevante kennis en competenties beschikken; – willen functioneren op hoger professioneel niveau; – daaraan gerelateerde persoonlijke groei realiseren; – en bijdragen aan de ontwikkeling, verbetering en vernieuwing van bedrijven, maatschappelijke instellingen en overheden. Windesheim kiest en handelt vanuit haar identiteit. Deze vindt zijn oorsprong in de christelijke godsdienst en cultuur en de daarin wortelende levensbeschouwelijke overtuigingen en inspiraties. Kenmerkend voor Windesheim is het zoeken van de wisselwerking tussen maatschappelijke vragen, het werkveld waarvoor wordt opgeleid en het hoger onderwijs. Het College van Bestuur is verantwoordelijk voor het bestuur van Windesheim. Onder het College van Bestuur functioneren directeuren die de ondersteunende diensten en opleidingen aansturen. Elke opleiding is een zelfstandige eenheid met een eigen management. Sommige instellingsdirecteuren sturen clusters van verwante opleidingen aan.

pagina 7


3.3

Profiel opleiding De opleiding PMK is nieuw in Nederland: in 2008 is de eerste CROHO-registratie PMK toegekend aan Fontys Den Bosch. Deze opleiding is daar als eerste ontwikkeld, op grond van de vraag van het werkveld om een hbo-bacheloropleiding te ontwikkelen toegesneden op de actuele ontwikkelingen in de kinderopvang. Fontys heeft twee andere hogescholen gezocht om haar voorkennis mee te delen en duurzaam mee samen te werken. De bedoeling hiervan is om een goede regionale spreiding over Nederland te realiseren en gezamenlijk een krachtige impuls te leveren voor het verder ontwikkelen van deze opleiding. Sinds het najaar 2008 wordt door Windesheim Zwolle en INHolland Amsterdam en Den Haag intensief met Fontys overlegd en in gezamenlijkheid verder gewerkt aan de opleiding PMK. De drie hogescholen hebben gezamenlijk het beroepsprofiel, het competentieprofiel en de Body of Knowledge vastgesteld. De vertaling naar het curriculum op niveau van het didactisch concept, de studiehandleiding en de toetsing is een verantwoordelijkheid van de afzonderlijke hogescholen, zodat elke hogeschool specifieke accenten kan leggen, gegeven de eigen instroom en „couleur locale‟. De bacheloropleiding PMK leidt studenten op voor een leidinggevende of beleidsadviserende rol in de kinderopvangbranche. Het kerndoel van de beroepsbeoefenaar is het als manager realiseren van een verantwoorde opvang voor groepen kinderen tussen 0 en 16 jaar in een veilige, gezonde en uitdagende omgeving, waarin deze kinderen zich kunnen ontplooien tot geëmancipeerde deelnemers aan de samenleving. Tegelijkertijd is de beroepbeoefenaar een regisseur binnen de organisatie en levert een aandeel aan het bedrijf. De opleiding richt zich hiervoor op het werkveld van de kinderopvang in al zijn diversiteit, maar ook op het werkveld van de brede scholen, speelcentra en club- en buurthuiswerk. Afgestudeerden van deze opleiding zijn beginnende professionals die zowel over pedagogische als over managementcompetenties beschikken. Dit vormt voor hen de basis om zowel een organisatorische als een inhoudelijke manager of stafmedewerker te kunnen zijn in een organisatie die zich richt op de opvang, verzorging en ontwikkeling van kinderen, in de vroegtijdse, voor-, tussen- en naschoolse opvang. De context waarin de afgestudeerden werkzaam zijn, kenmerkt zich door bedrijfsmatigheid, diversiteit, gedifferentieerd aanbod van diensten en uiteenlopende stakeholders. Zij zijn in staat om effectief te managen en te adviseren in de context van de branche. Windesheim ontwikkelt PMK in aansluiting op het onderwijsmodel van de hogeschool, bouwt regionale werkveldcontacten op, zoekt aansluiting bij de eigen lectoraten en bij de andere opleidingen waarmee er verwachtschap is. Voorafgaand aan de ontwikkeling van de opleiding heeft een kwalitatief onderzoek plaatsgevonden bij vertegenwoordigers uit het werkveld en deskundigen in het vakgebied „pedagogiek en management in de kinderopvang‟. Het onderzoek wees uit dat het beroepenveld versterking nodig heeft van mensen met een gerichte hbo-opleiding, zowel op het uitvoerend pedagogisch terrein als binnen het (midden)management. De opleiding PMK richt zich op deze groep. De opleiding PMK zal formeel worden aangestuurd door de directeur van de School of Social Work. Ten behoeve van de ontwikkeling van de opleiding is in het najaar 2008 een

pagina 8


projectorganisatie ingericht onder leiding van een projectleider. Per september 2009 is er tevens een coördinator PMK benoemd die de regie heeft over het verder ontwikkelen van het programma, de leermiddelen en de toetsen. Nieuwe opleiding voor de instelling De opleiding hbo-bachelor Pegagogisch Management Kinderopvang is nieuw voor de Christelijke Hogeschool Windesheim en zal van start gaan in september 2010. Studieomvang De bacheloropleiding Pedagogisch Management Kinderopvang is een 4-jarige opleiding met een omvang van 240 ECTS.

pagina 9


4 Beoordeling per onderwerp In dit hoofdstuk toetst het panel de aanvraag aan de hand van de zes onderwerpen en negentien facetten uit het toetsingskader. Per facet is telkens de letterlijke omschrijving ervan uit het toetsingskader overgenomen. Daarna volgen eveneens per facet een summiere samenvatting van de informatie verstrekt door de instelling, en de overwegingen en het oordeel van het panel. Tot slot geeft het panel per onderwerp een samenvattend oordeel.

4.1

Doelstellingen opleiding De bacheloropleiding Pedagogisch Management Kinderopvang leidt studenten op voor een leidinggevende of beleidsadviserende rol in de kinderopvangbranche in een ruime zin. Daartoe moet hij/zij: – pedagogisch goed onderlegd zijn; – pedagogisch medewerkers kunnen coachen bij hun werk met kinderen en ouders; – op de hoogte zijn van de ontwikkelingen binnen het domein van kinderopvang; – voorbereid zijn op de complexe situaties die kinderopvang in een (rand)stedelijke omgeving met zich kunnen meebrengen. De afgestudeerde pedagogisch manager kinderopvang is een beginnende professional die zowel over pedagogische als over managementcompetenties beschikt.

4.1.1

Domeinspecifieke eisen (facet 1.1) De beoogde eindkwalificaties van de opleiding sluiten aan bij de eisen die door (buitenlandse) vakgenoten en de beroepspraktijk gesteld worden aan een opleiding in het betreffende domein (vakgebied/discipline en/of beroepspraktijk). Bevindingen Het panel heeft inzage gehad in het „beroepsprofiel PMK‟. Dit profiel werd vastgesteld door het Landelijk Overleg platform PMK op 22 september 2009. Het beroepsprofiel PMK werd ook besproken in het werkveldoverleg dat de Hogeschool Windesheim heeft ingericht ten behoeve van de verdere ontwikkeling van de opleiding PMK. In de verslagen en de gesprekken met het werkveld blijkt dat de leden van het werkveldoverleg het afgelopen jaar regelmatig met de opleiding zijn samengekomen en er rekening wordt gehouden met hun opmerkingen en suggesties. De eindkwalificaties van dit beroepsprofiel worden beschreven in zeven beroepsgerelateerde kerncompetenties: competent in het pedagogisch domein, in management, in ondernemerschap, in het coachen van medewerkers, in samenwerken, in communicatie en in reflectie en ontwikkeling. Met elk van deze competenties worden prestatie-indicatoren verbonden in drie oplopende niveaus: basisniveau, gevorderd niveau en bachelorniveau. Het geheel van competenties, prestatie-indicatoren, kenmerkende beroepssituaties en de benodigde kennis, vaardigheden en attitudes is vastgelegd in competentieoverzichten. Daarnaast heeft de opleiding samen met Fontys en INHolland een kennisbasis geformuleerd. De opleiding stelt het uitwerken van de opleiding in internationaal perspectief als een aandachtspunt voor de toekomst.

pagina 10


Overwegingen De uitwerking van de eindkwalificaties voor de opleiding PMK gebeurde in samenwerking met de drie instellingen die de opleiding aanbieden en het werkveld. Het panel beoordeelt de wijze waarop de opleiding tot de eindkwalificaties is gekomen dan ook als valide. Het is overtuigd van de aansluiting van de eindkwalificaties op wat het beroepenveld in Nederland vraagt. Wel acht het panel het noodzakelijk dat de opleiding zich naar de toekomst toe ook positioneert in het internationale debat. Het is in ieder geval een goede zaak dat men in het eerste jaar van de opleiding PMK zal aansluiten bij de jaarlijkse internationale markt die door de School of Education wordt georganiseerd en waarop alle internationale partners van de opleiding aanwezig zijn. Conclusie Het panel beoordeelt het facet 1.1 „Domeinspecifieke eisen‟ als voldoende. 4.1.2

Bachelor (facet 1.2) De beoogde eindkwalificaties van de opleiding sluiten aan bij algemene, internationaal geaccepteerde beschrijvingen van de kwalificaties van een bachelor. Bevindingen De opleiding heeft de kerncompetenties in relatie gebracht met de Dublin descriptoren en de hbo-kwalificaties. Aan experts uit het hbo-onderwijs werd gevraagd om de competenties te vergelijken met de Dublin descriptoren en de hbo-kwalificaties. Het geheel van kerncompetenties geeft een niveau van functioneren weer dat overeen komt met de kwalificaties van een bachelor. Het rapport en bijgevoegde documenten concretiseren per competentie de vertaalslag via kennis en inzicht, toepassen van kennis en inzicht, oordeelsvorming, communicatie en leervaardigheden. Windesheim voegt aan de tien hbokwalificaties een elfde toe, te weten „zelfsturing op de eigen studie en loopbaan‟. Overwegingen Het panel heeft vastgesteld dat de vooropgezette eindkwalificaties van de opleiding aansluiten bij de algemene, internationaal geaccepteerde beschrijvingen van de kwalificaties van een bachelor. Het is van oordeel dat de competenties uit het beroepsprofiel de inhoudelijke oriëntatie en het bachelorniveau van de opleiding weerspiegelen. Conclusie Het panel beoordeelt het facet 1.2 „Bachelor‟ als voldoende.

4.1.3

Oriëntatie hbo (facet 1.3) De beoogde eindkwalificaties van de opleiding sluiten aan bij de volgende beschrijvingen van een bachelor in hbo: – De beoogde eindkwalificaties zijn mede ontleend aan de door (of in samenspraak met) het relevante beroepenveld opgestelde beroepsprofielen en/of beroepencompetenties. – Een hbo-bachelor heeft de kwalificaties voor het niveau van beginnend beroepsbeoefenaar in een specifiek beroep of samenhangend spectrum van beroepen, waarvoor een hbo-opleiding vereist is of dienstig is. Bevindingen De eindkwalificaties van de opleiding werden in een conceptvorm op verschillende manieren getoetst aan wat er in het werkveld gevraagd wordt voor functies in het (midden-)

pagina 11


management van de organisatie. Naast besprekingen met het werkveld zijn de eindkwalificaties PMK ook getoetst via analyse van vacatureteksten en functieomschrijvingen uit de functieboeken CAO Welzijn en Kinderopvang. Duidelijk is dat de pedagogisch manager kinderopvang een helicopterview heeft en veelvuldig van beroepsrol wisselt. Om ordening aan te brengen in de veelheid van taken waarmee de afgestudeerde in aanraking kan komen, zijn door Fontys in samenspraak met het werkveld beroepsrollen geformuleerd. In de besprekingen die Windesheim heeft gevoerd, onderschrijven vertegenwoordigers van het werkveld dat het geheel van deze rollen een goed beeld geeft van het toekomstig beroep waarvoor de pedagogisch manager kinderopvang wordt opgeleid. De rollen zijn complementair en zijn de volgende: pedagogisch coördinator, pedagogisch coach, manager, intermediair, ondernemer, onderzoeker/adviseur, senior pedagogisch medewerker, innovator. De opleiding stelt dat per functie de verhouding waarin deze rollen aanwezig zijn, verschillend is. Ook wordt gesteld dat het werkveld van de kinderopvang dusdanig in beweging is dat het beroeps- en competentieprofiel regelmatig zal moeten bijgesteld worden, samen met het beroepenveld. Het is de bedoeling om als Landelijk Opleidingsoverleg PMK in 2011 aan de Raad van Advies PMK te vragen om de opleiding te adviseren over een eventuele actualisering van de geformuleerde beroepsrollen. Overwegingen Het panel beschouwt de eindkwalificaties van de opleiding als degelijk afgestemd met het beroepenveld. Vertegenwoordigers uit het werkveld geven in de gesprekken aan dat zij nauw werden betrokken bij het verder ontwikkelen van het competentieprofiel. Dit valt ook af te leiden uit de verslagen van desbetreffende overlegmomenten. Het panel raadt de opleiding aan om de competenties en de rollen in een matrix te plaatsen en deze verder uit te werken. Conclusie Het panel beoordeelt het facet 1.3 „Oriëntatie hbo‟ als voldoende. 4.1.4

4.2

Samenvattend oordeel onderwerp 1 Doelstellingen opleiding Het panel beoordeelt alle facetten als voldoende. Ook het onderwerp „Doelstellingen opleiding‟ als geheel is daarmee voldoende.

Programma Het programma is opgezet volgens de principes van het competentiegericht onderwijs waarbij kenmerkende beroepssituaties de rode draad vormen bij het formuleren van beroepsproducten. Het beroepsproduct is een te beoordelen resultaat gelieerd aan de beroepspraktijk. Het competentiegericht opleiden wordt zichtbaar in de manier waarop de student wordt ondersteund en wordt getoetst. Dit gebeurt door middel van vier leerlijnen: de integrale leerlijn, de ondersteunende leerlijn, de praktijk leerlijn en de leerlijn studieloopbaanbegeleiding. In alle semesters die deel uitmaken van het majorprogramma wordt studieloopbaanbegeleiding voorzien. De studieloopbaanbegeleider is degene die de de 11 door Windesheim geformuleerde hbo-kwalificatie – zelfsturing op de eigen studie en loopbaan – ondersteunt en beoordeelt.

pagina 12


De bacheloropleiding PMK bestaat uit: – Een majorgedeelte van 180 ECTS: zes semesters van elk 20 weken waarvan de eerste twee samen het propedeusejaar vormen; – Twee minoren: een opleidingsnabije minor en een keuzeminor van elk 30 ECTS: twee semesters van elk 20 weken. De vierjarige opleiding PMK kan worden gevolgd als duale/deeltijd opleiding of als voltijdopleiding. Daarnaast zal er een verkorte opleiding worden aangeboden om maatwerk te bieden aan bepaalde groepen studenten. 4.2.1

Eisen hbo (facet 2.1) Het beoogde programma sluit aan bij de volgende criteria voor het programma van een hboopleiding. – Kennisontwikkeling door studenten vindt plaats via vakliteratuur, aan de beroepspraktijk ontleend studiemateriaal en via interactie met de beroepspraktijk en of (toegepast) onderzoek. – Het programma heeft aantoonbare verbanden met actuele ontwikkelingen in het vakgebied/de discipline. – Het programma waarborgt de ontwikkeling van beroepsvaardigheden en heeft aantoonbare verbanden met de actuele beroepspraktijk. Bevindingen De opleiding heeft een literatuurlijst opgesteld. De (verplichte) literatuur op deze lijst sluit aan bij de door de opleiding vastgestelde kennisbasis en is het basismateriaal dat in alle onderwijseenheden het uitgangspunt is. De opleiding kiest voor een stevig theoretisch fundament in de eerste helft van de opleiding. Aan de literatuur worden eisen gesteld ten aanzien van actualiteit, relevantie en niveau. Er is binnen het programma ook plaats ingeruimd voor praktijkonderzoek. Daarbij gaat het zowel om vaardigheden op het terrein van het doen van onderzoek, alsook om conceptuele kennis met betrekking tot het opzetten van onderzoek, het benutten van onderzoeksresultaten en de visie achter het doen van onderzoek. In het laatste semester van de opleiding is de student in staat om zelf een klein praktijkonderzoek op te zetten, uit te voeren en de resultaten daarvan in de vorm van een advies of implementatietraject bruikbaar te maken voor de beroepspraktijk. In het dossier wordt aan de hand van voorbeelden in de drie domeinen – onderwijs en educatie, pedagogiek en management – duidelijk gemaakt hoe de actuele ontwikkelingen in het curriculum worden verwerkt. In de beschrijving van de kerncompetenties zijn de te verwerven beroepsvaardigheden geëxpliciteerd. In de propedeuse ligt de nadruk op de basisvaardigheden. In de hogere leerjaren neemt de complexiteit toe en wordt sterk de nadruk gelegd op de transfer van vaardigheden naar verschillende situaties. Het integraal beroepsproduct en de leerlijn praktijkleren die in iedere periode aan bod komen, waarborgen de ontwikkeling van de beroepsvaardigheden.

pagina 13


Overwegingen Het panel is van oordeel dat de literatuurlijst adequaat is voor het eerste jaar van de opleiding. De opleiding kiest er daarbij voor nog geen internationale referenties te gebruiken. Het panel kan deze redenering volgen, maar legt er de nadruk op om in de nog uit te werken literatuurlijst voor de volgende jaren hier de nodige aandacht aan te besteden. Het panel apprecieert het feit dat de student reeds van in het eerste jaar van de opleiding in contact zal komen met toegepast onderzoek door middel van het kritisch lezen en vergelijken van artikelen. Het is het panel evenwel niet duidelijk hoe een en ander is ingebed en geïntegreerd in de totaliteit van de opleiding. Het is voor deze nieuwe opleiding van groot belang om de kwaliteit van de stageplaatsen te kunnen garanderen en de opleiding zal zich daarvoor moeten inspannen. Ook het werkveld is zich hiervan bewust. Het is de bedoeling van de opleiding om de stagescan, zoals deze in de andere opleidingen van de School of Social Work wordt gebruikt, ook voor de opleiding PMK te gaan toepassen. Het panel vindt dit een goede zaak en drukt ook op het belang van een blijvend monitoren van de kwaliteit van de stageplaatsen, alsook van de begeleiding die de student hier zal krijgen. De werkveldvertegenwoordigers geven zelf aan dat, bij gebrek aan opgeleide pedagogisch managers in de kinderopvang, mensen met de meest uiteenlopende diploma‟s in deze job zijn terechtgekomen. Om de studenten goed te kunnen begeleiden is een opleiding dan ook noodzakelijk (Zie ook 4.4.2). Het panel kon een uitgewerkte opleiding voor stagebegeleiders inkijken. Conclusie Het panel beoordeelt het facet 2.1 „Eisen hbo‟ als voldoende. 4.2.2

Relatie tussen doelstelling en programma (facet 2.2) Het beoogde programma, het didactisch concept, de werkvormen en de wijze van toetsing weerspiegelen de te bereiken eindkwalificaties van de opleiding. De te bereiken eindkwalificaties zijn aantoonbaar vertaald in leerdoelen van (onderdelen van) het beoogde programma. Bevindingen Windesheim is vanaf 2004 een intensief proces van onderwijsinnovatie gestart dat de implementatie impliceerde van een nieuw onderwijsmodel dat zich kenmerkt door competentiegericht leren, vraagsturing en intensieve studieloopbaanbegeleiding. Daarbij is een adequate ondersteunende structuur ontwikkeld, het progamma Educator, dat naast een digitale onderwijscatalogus ook beoordelingenregistratie, studievoortgangsevaluatie en semesterinschrijving voorziet. Het curriculum van de opleiding PMK is verdeeld in semesters. In ieder semester wordt een samenhangend programma gevolgd dat bestaat uit twee periodes van 10 weken. In iedere onderwijsperiode staat één kenmerkende beroepssituatie centraal. Dit thema is ontleend aan de beroepsrollen en beroepscompetenties PMK. Voor iedere periode is vastgesteld welke deelkwalificaties worden getoetst. De uitgangspunten voor toetsing zijn opgenomen in de nota Toetsbeleid van de School of Social Work. Het toetsbeleid van de opleiding PMK sluit aan bij dat van de School of Social Work. Het dient te voldoen aan de algemene kwaliteitscriteria en aan criteria die hogeschoolbreed en in wettelijke kaders zijn vastgelegd. Het toetsbeleid is afgeleid uit het

pagina 14


onderwijsconcept en daarop afgestemd. Het voorziet in kwaliteitscriteria voor alle toetsen. In algemene bewoordingen schept het toetsbeleid de voorwaarde voor valide, betrouwbare en bruikbare toetsen. De beoordeling van kennis en vaardigheden wordt zoveel mogelijk geïntegreerd binnen competentiegerichte beoordelingen. Binnen onderwijseenheden op basisniveau (propedeutische fase) en waar nodig op gevorderd niveau (indien het de kennisbasis betreft) wordt naast integrale beoordeling ook gewerkt met afzonderlijke summatieve kennistoetsen of vaardigheidsproeven. Binnen het onderdeel studieloopbaanbegeleiding wordt in de opleiding drie maal een assessment georganiseerd, met name op het einde van ieder niveau. Het ontwikkelen van deze assessments gebeurt in samenwerking met Fontys en INHolland. Overwegingen De opleiding heeft een goed uitgewerkt programma waarin een evenwicht wordt gehanteerd tussen pedagogiek en management. Uit het gesprek met de projectgroep blijkt dat de opleiding de integratie tussen pedagogiek en management belangrijk vindt en beide domeinen voortdurend met elkaar wil verweven. Uit het gesprek met de docenten blijkt dat dit inderdaad een intentie is maar dat er in de praktijk toch nog steeds een kloof is tussen beide domeinen. Het vormt voor de opleiding dan ook een uitdaging om deze integratie volop te realiseren in de doorontwikkeling van de opleiding. Het panel geeft de opleiding de suggestie mee om na te gaan in hoeverre het werkplekleren, zoals het bijvoorbeeld concreet gestalte wordt gegeven binnen „opleiden in de school‟ in de lerarenopleiding, ook kan toegepast worden op de opleiding PMK. Het werkveld was wat aarzelend tegenover deze suggestie maar toch wel geïnteresseerd in een groter aandeel van het werkveld in de opleiding. Conclusie Het panel beoordeelt het facet 2.2 „Relatie tussen doelstelling en programma‟ als voldoende. 4.2.3

Samenhang programma (facet 2.3) Het beoogde programma is inhoudelijk samenhangend. Bevindingen De verticale samenhang in het programma weerspiegelt zich in de drie opleidingsfasen die volgtijdelijk zijn en telkens worden afgesloten met een assessment: – het basisniveau: dit is de propedeutische fase waarin het kennismaken met het werkveld en de verschillende beroepsrollen, alsook met de werkmodellen en methodieken centraal staat; – het gevorderd niveau: valt samen met de eerste 60 ECTS van het majorgedeelte in de hoofdfase. Hier gaat het om het ontwikkelen van een kritische manier van kijken en om het toepassen van werkmodellen; – het bachelorniveau: valt samen met de laatste 60 ECTS van de major waarin het gaat om het optimaliseren van processen en situaties op basis van onderzoek. Naast het majorgedeelte zal de student 60 ECTS behalen door het volgen van twee minors van elk 30 ECTS. Van beide minors wordt er minstens één afgerond op gevorderd of bachelorniveau. De andere minor mag worden afgerond op elk niveau. De kaders waarbinnen de student kan kiezen worden gerelateerd aan zijn persoonlijke ontwikkeling en aan dat wat relevant geacht wordt met het oog op het beroep. In het bewaken van die

pagina 15


kaders is een taak weggelegd voor de studieloopbaanbegeleider en voor de examencommissie. Er wordt in het programma een horizontale samenhang bereikt door het gebruik van leerlijnen. In ieder semester staan twee onderling samenhangende kenmerkende beroepssituaties centraal, één per periode van tien weken. Daarin worden bepaalde aspecten van de beroepsrol belicht. Iedere kenmerkende beroepssituatie maakt de samenhang zichtbaar tussen vakkennis, houdingsaspecten, beroepsvaardigheden en de toepassing daarvan. Aan de beroepsrol en kenmerkende beroepssituaties zijn verschillende competenties gerelateerd. Dit maakt het voor de studenten mogelijk om (concentrisch) aan alle kerncompetenties te werken. Overwegingen Het panel heeft kunnen vaststellen dat de opleiding de samenhang van het programma borgt, zowel verticaal als horizontaal. Een zelfde structuur wordt aangehouden bij de deeltijd en de duale opleiding. De link tussen het binnenschools en het buitenschools programma wordt gelegd door het integraal beroepsproduct dat in iedere periode dient gerealiseerd te worden en door de praktijkleerlijn die door het programma loopt. Conclusie Het panel beoordeelt het facet 2.3 „Samenhang programma‟ als voldoende. 4.2.4

Studielast (facet 2.4) Het beoogde programma is studeerbaar doordat factoren die betrekking hebben op dat programma en die de studievoortgang belemmeren zoveel mogelijk worden weggenomen. Bevindingen Het programma-aanbod en de organisatie van de onderwijsactiviteiten is gebaseerd op een studielast van 40 uur per week. De studielast is verdeeld over binnenschools en buitenschools leren en evenwichtig gespreid over de semesters. De interne organisatie is erop gericht om de studievoortgang te bevorderen door middel van diverse initiatieven: – studenten krijgen geregeld informatie over hun studievoortgang; – er is een duidelijke herkansingsregeling; – studenten krijgen binnen de 15 werkdagen feedback op hun voor beoordeling aangeboden producten; – de opleiding hanteert een bindend studieadvies voor het behalen van de propedeuse en heeft een taal- en rekenvaardigheidstoets ingevoerd waarvoor binnen het jaar een voldoende dient gehaald; daarnaast zijn in het programma geen drempels ingebouwd; – flexibilisering in tijd en tempo is mogelijk; – er is een EVC-procedure; – er bestaat een klachtenprocedure die gekend is door de studenten. In de studentenevaluaties wordt het facet studielast meegenomen om een beeld te krijgen van de werkelijke studielast. Overwegingen Het panel heeft inzage gehad in de geplande studielast en beoordeelt de spreiding ervan als evenwichtig. De informatie over de studeerbaarheid van het programma die in het aanvraagdossier en de bijgevoegde documenten is aangeleverd, schept vertrouwen. Het

pagina 16


panel sprak studenten van andere opleidingen binnen de School of Social Work om zicht te krijgen op de context waarbinnen straks ook de studenten PMK aan de slag zullen gaan. De studenten geven aan dat zij meer dan voldoende ondersteuning krijgen en bij mogelijke problemen steeds snel bij iemand terecht kunnen. Conclusie Het panel beoordeelt het facet 2.4 „Studielast‟ als voldoende.

4.2.5

Instroom (facet 2.5) Het beoogde programma sluit qua vorm en inhoud aan bij de kwalificaties van de instromende studenten: hbo-bachelor: vwo, havo, middenkaderopleiding of specialistenopleiding (WEB) of daarmee vergelijkbare kwalificaties, blijkend uit toelatingsonderzoek. Bevindingen De opleiding is toegankelijk vanuit alle vooropleidingen en vergt geen specifieke profielgerelateerde voorkennis. Ze garandeert de aansluiting van het programma (qua vorm en inhoud) bij de kwalificaties van de toekomstige instromende studenten door structurele contacten met de aanleverende scholen. Deze werkwijze is Windesheimbreed. Nieuwe opleidingen worden in dit traject meegenomen. De opleiding PMK is in gesprek met het werkveld over de inrichting van de opleidingsvarianten deeltijd en duaal. Met de instellingen in het mbo is een eigen afstemmingsoverleg opgestart naar aanleiding van de nieuwe mbo-opleiding „Pedagogisch Medewerker Kinderopvang‟ op mbo-4-niveau. De opleiding PMK ontwikkelt een verkorte propedeuse van 30 ECTS plus een vrijstelling van 30 ECTS in de hoofdfase van de opleiding ten behoeve van studenten die in het bezit zijn van dit mbo-diploma bij de start van hun bacheloropleiding. Hetzelfde geldt voor de studenten die in het bezit zijn van het propedeuse diploma van opleidingen in het sociaal-agogisch domein. Deze studenten hebben de mogelijkheid om hun opleiding in drie jaar te doorlopen. De opleiding houdt vast aan het gegeven dat er minimaal een mbo-4 vooropleiding nodig is om toegelaten te worden tot de hbo-studie PMK. Wel is het mogelijk dat studenten met een mbo-3 achtergrond instromen via de 21+ toets of op basis van een EVC-traject worden toegelaten. In andere gevallen verwijst de opleiding mensen met een mbo-3 diploma naar een ROC om daar een mbo-4 diploma te halen. De opleiding is niet geneigd een speciaal traject te ontwikkelen voor instroom uit het mbo-3, maar stelt wel dat deze studenten altijd kunnen instromen via de 21+ toets die gelijk staat aan het mbo-4. Naar aanleiding van relevante werkervaring kan de examencommissie vrijstelling verlenen voor competenties die zijn vastgesteld door middel van een assessment. Op basis hiervan kunnen vrijstellingen worden verleend voor alle examenonderdelen van de propedeutische fase en nader vast te stellen examenonderdelen van de hoofdfase van de opleiding. Voor studenten met een vwo-diploma worden mogelijkheden voor versnelling en verdieping aangeboden. De vaardigheden op het gebied van rekenen en taal dienen bij aanvang van de studie boven een tevoren bepaald minimumniveau zijn. Vanaf het moment van inschrijving heeft

pagina 17


de student 12 maanden om het beginniveau te behalen. Dat beginniveau is gerelateerd aan wat de branche vraagt van de professional die wordt opgeleid in de opleiding PMK. Studenten die niet voldoen aan het minimumniveau krijgen twee herkansingsmogelijkheden en kunnen gebruik maken van een ondersteuningsprogramma (via Blackboard en lessen) dat door de opleiding wordt aangeboden. Het instroombeleid wordt jaarlijks gemeten aan de hand van kengetallen. Tevens zullen aan de hand van exitinterviews redenen voor uitval worden geregistreerd. Op basis hiervan kan het instroombeleid desgewenst worden aangepast. De opleiding heeft een voorlichtings- en communicatieplan uitgewerkt om, zodra de opleiding is goedgekeurd, potentiële studenten zo goed mogelijk te informeren. De werving van duale en deeltijdstudenten is opgezet samen met het werkveld. Overwegingen Het panel heeft vastgesteld dat de opleiding werk maakt van de aansluiting op de diverse vooropleidingen van de instromende studenten. Niettegenstaande de aarzelingen bij werkveld en docenten wil het panel de opleiding toch aanzetten tot het uitwerken van een route voor de professionalisering van de vele werknemers in het beroepenveld die niet steeds het vereiste mbo-4 niveau hebben maar bijvoorbeeld reeds managementopleidingen hebben gevolgd. Ook het evc-traject, dat maatwerk biedt, kan voor deze mensen nuttig zijn. Het spreekt voor zich dat hierbij de nodige zorgvuldigheid aan de dag moet worden gelegd. Conclusie Het panel beoordeelt het facet 2.5 „Instroom‟ als voldoende. 4.2.6

Duur (facet 2.6) De opleiding voldoet aan formele eisen m.b.t. de omvang van het curriculum: hbo-bachelor met in de regel 240 studiepunten. Bevindingen Het programma van de bacheloropleiding PMK heeft een omvang van 240 ECTS. Overwegingen Het panel heeft kunnen vaststellen dat de opleiding PMK voldoet aan de formele eisen met betrekking tot de omvang van het curriculum. Conclusie Het panel beoordeelt het facet 2.6 „Duur‟ als voldoende.

4.2.7

pagina 18

Samenvattend oordeel onderwerp 2 Programma Het panel beoordeelt alle facetten als voldoende. Ook het onderwerp „Programma‟ als geheel is daarmee voldoende.


4.3 4.3.1

Inzet van personeel Eisen hbo (facet 3.1) De opleiding sluit aan bij de volgende criteria voor de inzet van personeel van een hboopleiding: Het onderwijs zal voor een belangrijk deel worden verzorgd door personeel dat een verbinding legt tussen de opleiding en de beroepspraktijk. Bevindingen Tot aan de start heeft de opleiding een projectstatus. Vanaf september 2010 maakt zij deel uit van de staande organisatie. De ontwikkeling van de opleiding wordt gedragen door een projectgroep met een projectleider wiens taken nu zijn overgedragen aan de coördinator PMK. Het personeelsbestand van de opleiding PMK zal pas actief vorm krijgen op het moment dat de opleiding wordt geaccrediteerd. Voor de toekomstige docenten PMK geldt dat ervaring in het werkveld één van de selectiecriteria zal zijn bij het vormgeven van het personeelsbestand. De docenten waarmee de opleiding in september 2010 zal van start gaan, komen hoofdzakelijk uit de School of Social Work. De opleiding heeft ook contacten opgebouwd met de School of Management en Law, de School of Business en Economics en de School of Education van Windesheim. Projectgroepleden PMK en vakdocenten van deze Schools wisselen informatie uit voor de verdere ontwikkeling van het lesmateriaal van de opleiding. Bestudering van de cv‟s leert dat een aantal van de reeds bij de opleiding betrokken docenten ervaring heeft in de kinderopvang of aanverwante sectoren. De opleiding PMK zal vertegenwoordigers van het werkveld vragen om mee te werken aan de opleiding in de vorm van advisering en gastdocentschap. Overwegingen Het panel waardeert het feit dat ervaring in het werkveld één van de selectiecriteria zal zijn bij het vormgeven van het personeelsbestand. Thans beschikt de opleiding evenwel maar over een beperkt aantal docenten met ervaring in de kinderopvang. Dit komt in het bijzonder tot uiting in de afstand die er is tussen de visie van het ontwikkelteam en de doorsijpeling van die visie bij de docenten. Er is daar nog een weg af te leggen. Conclusie Het panel beoordeelt het facet 3.1 „Eisen hbo‟ als voldoende.

4.3.2

Kwantiteit personeel (facet 3.2) Er wordt voldoende capaciteit vrijgemaakt om de nieuwe opleiding te kunnen starten. Er wordt voldoende capaciteit vrijgemaakt om de nieuwe opleiding te kunnen continueren Bevindingen Binnen de School of Social Work, waaronder ook de opleiding PMK zal worden ondergebracht, wordt een docent/student ratio gehanteerd van 1:30. De ratio ondersteunend personeel/aantal studenten is 1:175. Concreet betekent dit dat er bij toepassing van de normen en een instroom van 75 studenten in het collegejaar 2010/2011 ruimte is voor 2,5 formatieplaatsen voor het verzorgen van het onderwijs. Deze personeelsomvang zal jaar na jaar, samen met de instroom, groeien. Voor het ontwikkelen van lesmateriaal wordt samengewerkt en uitgewisseld met de docentenkorpsen PMK van

pagina 19


Fontys in den Bosch en INHolland in Amsterdam en Den Haag. Dergelijke werkwijze betekent een besparing op de ontwikkeltijd en verhoging van de kwaliteit. Overwegingen De docent/student ratio is in overeenstemming met wat landelijk geldig is. Het panel vraagt zich af of dit voldoende is in relatie tot de voorgestelde werkvormen die zullen gehanteerd worden, in het bijzonder de videointeractiebegeleiding. Dergelijke werkvorm vraagt een éénop-één relatie met de student, wat bezwaarlijk kan gerealiseerd worden met een docent/student ratio van 1:30. Positief is wel dat er, gezien de samenwerking met de twee andere hogescholen, economisch kan worden omgesprongen met de ontwikkeltijd de komende drie jaren. Tegelijk vraagt samenwerking ook een tijdsinvestering. Conclusie Het panel beoordeelt het facet 3.2 „Kwantiteit personeel‟ als voldoende. 4.3.3

Kwaliteit personeel (facet 3.3) Het in te zetten personeel is gekwalificeerd voor een inhoudelijke, onderwijskundige en organisatorische realisatie van het programma Bevindingen – Inhoud en didactiek De werving en selectie van nieuwe docenten vindt plaats op basis van vastgestelde competentieprofielen en opleidingsniveau. In het „Functieprofiel‟ van Windesheim staan de competenties beschreven waarover een docent in de School dient te beschikken. Deze competenties sluiten aan bij de ontwikkelingen in het hoger onderwijs: van docent- naar studentgericht, van vak- naar competentiegericht, van individuele naar gedeelde verantwoordelijkheid. In het „Strategisch Plan van de School of Social Work‟ staan de prestatie-indicatoren met betrekking tot het personeelsbeleid vermeld. In de periode 2009-2014 ligt de prioriteit in het kader van scholing bij master- en promotietrajecten. Het streefbeeld is dat in 2014 minimaal 75% van de onderwijsgevende medewerkers van de School een mastergraad heeft en dat 10% van die 75% is gepromoveerd of daarmee bezig is. Het personeelsbeleid is uitgewerkt in de vorm van een personeelsevaluatiecylcus. De opleiding werkt met persoonlijke ontwikkelingsplannen (pop‟s) voor de medewerkers, die worden besproken met een lid van het managementteam. Bij deze gesprekken spelen de uitkomsten van de studentenevaluaties een belangrijke rol. Concrete scholingsverzoeken van individuele docenten op het gebied van vakinhoudelijke, onderwijskundige, didactische en werkveldgerichte bijscholing, komen ook in deze gesprekken aan de orde. Een didactische bevoegdheid is verplicht: docenten bij de School of Social Work beschikken over het didactisch getuigschrift. – Organisatie Voor de ontwikkeling van de opleiding PMK is gekozen voor een projectmatige aanpak. De projectgroep PMK bestaat uit zeven personen met ondermeer expertise op het gebied van pedagogiek, educatie, management, beleid en onderwijsontwikkeling. De opleiding zal worden aangestuurd door een opleidingscoördinator en worden ingebed in de School of Social Work. Dit betekent meteen ook dat zij gebruik kan en zal maken van de reeds bestaande structuren binnen de hogeschool in het bijzonder wat betreft het

pagina 20


personeelsbeleid, de materiële voorzieningen en de kwaliteitszorg. Ook voor meer opleidingsspecifieke items, zoals internationalisering, stageorganisatie, toetsbeleid, studieloopbaanbegeleiding kan de opleiding beroep doen op een bestaande structuur en organisatie, wat een vlot doorontwikkelen ervan naar deze nieuwe opleiding mogelijk maakt. Overwegingen Het panel heeft via het dossier en de bijlagen kennis genomen van het personeelsbeleid en de gedegen organisatie die in Windesheim en meer in het bijzonder de School of Social Work reeds aanwezig is. Dit geeft vertrouwen dat de vereiste ervaring, alsook kwalificaties van medewerkers op inhoudelijk, onderwijskundig en organisatorisch vlak aanwezig zijn, alsook bij nieuwe aanwervingen zullen worden bewaakt. Het panel vraag evenwel bijzondere aandacht voor de integratie van het pedagogisch luik met het management luik van de opleiding. Op dit moment zijn dit duidelijk nog gescheiden werelden. Als de opleiding straks jonge beroepsbeoefenaars wil afleveren voor wie net op het snijvlak van management en pedagogiek hun grootste uitdaging ligt, zal zij deze brug eerst moeten leggen binnen het eigen docentenkorps. Het zijn wellicht witte raven, maar er zijn in het werkveld zeker mensen te vinden die expertise bezitten op deze beide domeinen. Conclusie Het panel beoordeelt het facet 3.3 „Kwaliteit personeel‟ als voldoende. 4.3.4

4.4 4.4.1

Samenvattend oordeel onderwerp 3 Inzet van personeel Het panel beoordeelt alle facetten als voldoende. Ook het onderwerp „Personeel‟ als geheel is daarmee voldoende.

Voorzieningen Materiële voorzieningen (facet 4.1) De beoogde huisvesting en materiële voorzieningen zijn toereikend om het programma te realiseren. Bevindingen De opleiding PMK maakt gebruik van de gebouwen en accommodaties van Windesheim. Tijdens de rondgang kon het panel zich een idee vormen over gebouwen, lokalen, mediatheek, ICT-voorzieningen, werkplekken voor docenten. Op de campus bevinden zich ook diverse kantines, een winkel, sport- en kopieerfaciliteiten. Tevens beschikt de opleiding ook over een eigen praktijk, teken- en vaklokaal. Het mediacentrum biedt de studenten een (verplichte) cursus aan in het leren omgaan met de mediatheek, waarin vooral ook aandacht is voor het vinden van de relevante internationale literatuur. Iedere student krijgt op basis van zijn studentennummer een e-mail adres en toegang tot de ICT-voorzieningen en de voorzieningen van het mediacentrum. Zowel studenten als docenten maken gebruik van de digitale leeromgeving Blackboard die ook van thuis bereikbaar is. De kwaliteit van de voorzieningen maakt ook onderdeel uit van het kwaliteitsbeleid van de School of Social Work.

pagina 21


Overwegingen Het panel kon tijdens de rondgang vaststellen dat het niveau van de voorzieningen in orde is en aansluit bij het competentiegericht en vraaggestuurd onderwijs. Studenten gaven aan tevreden te zijn over de aangeboden voorzieningen. Zijn konden bij navraag geen enkel verbeterpunt aanbrengen. Conclusie Het panel beoordeelt het facet 4.1 „Materiële voorzieningen‟ als voldoende. 4.4.2

Studiebegeleiding (facet 4.2) Er is voorzien in personele capaciteit voor studiebegeleiding en informatievoorziening aan studenten die adequaat zijn met het oog op de studievoortgang. Bevindingen – Studiebegeleiding Windesheim maakt onderscheid tussen twee soorten begeleiding: de basisbegeleiding en de specialistische begeleiding. Studieloopbaanbegeleiders zijn verantwoordelijk voor de basisbegeleiding. Decanen, studieadviseurs, psychologen, vertrouwenspersonen en deskundigen op het terrein van bijvoorbeeld functiebeperkingen bieden specialistische begeleiding. Vakinhoudelijke begeleiding wordt gegeven door docenten. De studieloopbaanbegeleiding vormt bij Windesheim een wezenlijk onderdeel van het vraaggestuurd leren en vormt een integraal onderdeel van de opleidingen bij de School of Social Work, dus ook van de opleiding PMK: in de major wordt minimaal één studiepunt per semester gereserveerd voor studieloopbaanbegeleiding. In het „Studentenstatuut‟ staat de opzet van studieloopbaanbegeleiding beschreven. De praktijkdocent is bij voorkeur ook de studieloopbaanbegeleider, tenzij dit om organisatorische redenen niet mogelijk is. Wat betreft de begeleiding bij het praktijkleren sluit de opleiding aan bij de systematiek van de School of Social Work. Iedere opleiding heeft een eigen praktijkgids per opleidingsvariant. Voor de opleiding PMK zal deze ruim voor de aanvang in september 2010 klaar zijn. Opvallend is de gedegen opleiding voor de praktijkbegeleiders. Deze zal eveneens worden ingevoerd voor de praktijkbegeleiders van de opleiding PMK. – Informatievoorzieningen Voor de informatievoorziening wordt gebruik gemaakt van Sharenet, zowel voor personeel als studenten. Voor studenten gaat het hier onder andere om de jaarplanning, roosterwijzigingen, lesroosters, tentamenroosters, cijferinzage, onderwijsinformatie, activiteitenoverzichten, informatie over speciale studieonderdelen, stage-informatie, mededelingen van het bedrijfsbureau in verband met ziekte/vervanging en lesuitval/inhaallessen. Studenten kunnen op ieder moment gebruik maken van internet, Blackboard, Sharenet en pc‟s en/of laptops om de meest actuele informatie te raadplegen. De kwaliteit van de begeleiding en de informatievoorziening wordt gemeten bij het jaarlijkse studententevredenheidsonderzoek en bij de module-evaluaties. Deze toetsing en borging maakt onderdeel uit van de kwaliteitszorgcyclus van de opleiding PMK. Overwegingen Het panel heeft vanuit het dossier en tijdens het visitatiebezoek kunnen vaststellen dat de studiebegeleiding en de informatievoorziening op orde zijn. Studenten formuleren

pagina 22


bovendien geen enkel aandachtspunt op dat vlak. Zij geven aan tevreden te zijn met de begeleiding en hebben de ervaring een kleine school te zijn middenin een grote school. Het panel heeft waardering voor de gedegen opleiding voor praktijkbegeleiders en drukt de hoop uit dat deze verplicht zal worden ingevoerd voor alle praktijkbegeleiders PMK gezien de soms beperkte professionalisering van het betrokken werkveld. Conclusie Het panel beoordeelt het facet 4.2 „Studiebegeleiding‟ als voldoende. 4.4.3

4.5 4.5.1

Samenvattend oordeel onderwerp 4 Voorzieningen Het panel beoordeelt alle facetten als voldoende. Ook het onderwerp „Voorzieningen‟ als geheel is daarmee voldoende.

Interne kwaliteitszorg Systematische aanpak (facet 5.1) Er is voorzien in een systeem van interne kwaliteitszorg, waarbij mede aan de hand van toetsbare streefdoelen en periodieke evaluaties verbetermaatregelen worden getroffen. Bevindingen De opleiding PMK sluit zich aan bij het interne kwaliteitszorgsysteem van de opleidingen binnen de School of Social Work en staat beschreven in het „Handboek Kwaliteitszorg School of Social Work versie 0.2.‟ dat bij het dossier is gevoegd. Dit kwaliteitszorgsysteem is gebaseerd op de uitgangspunten voor kwaliteitszorg voor de hele hogeschool Windesheim. Per team worden er activiteitenplannen opgesteld gebaseerd op het strategisch plan, de interne en externe ontwikkelingen, de opdrachten vanuit het College van Bestuur en concrete input vanuit kwaliteitszorg. De activiteitenplannen worden jaarlijks geëvalueerd. Binnen de School richt kwaliteitszorg zich hoofdzakelijk op drie aandachtsgebieden: onderwijskwaliteit, management en ondersteunende processen. Daarnaast is ook het kwaliteitszorgsysteem zelf regelmatig object van evaluatie. De staffunctionaris is verantwoordelijk voor het bewaken van het kwaliteitsbeleid en ondersteunt daarin de verschillende opleidingen binnen de School. De opleidingsmanagers zijn verantwoordelijk voor de uitvoering en het volledig doorlopen van de pdca-cycli op alle niveaus. De opleiding maakt gebruik van interne en externe evaluaties. De cyclus hiervan is per opleiding beschreven in het kwaliteitshandboek van de School of Social Work en sluit aan op de accreditatiecycli. De volledige cyclus zal voor de opleiding PMK in voege zijn als de opleiding vijf jaar bestaat. Als startende bacheloropleiding zullen een aantal aspecten van kwaliteitszorg binnen PMK de eerste jaren extra aandacht krijgen: ontwikkelingen in de instroom, studievoortgang en propedeuserendement, exit-interviews, tevredenheid bij het werkveld, studentenevaluaties van de semesterprogramma‟s, docentevaluaties met betrekking tot het programma als geheel. Overwegingen Het kwaliteitszorgsysteem van Windesheim en meer in het bijzonder de School of Social Work geeft vertrouwen aan het panel dat de nieuwe opleiding aan de hand van toetsbare

pagina 23


streefdoelen en periodieke evaluaties verbeteringen zal implementeren. Binnen de School is een kwaliteitszorgcoördinator aangesteld die ook een verantwoordelijkheid heeft naar de opleiding. Deze coördinator bezet een staffunctie binnen de School en heeft als zodanig zowel contacten naar de centrale staf kwaliteitszorg van Windesheim als direct operationele contacten naar de opleiding. Conclusie Het panel beoordeelt het facet 5.1 „Systematische aanpak‟ als voldoende. 4.5.2

Betrekken van medewerkers, studenten, alumni en beroepenveld (facet 5.2) Bij de interne kwaliteitszorg zullen medewerkers, studenten, alumni en het afnemend beroepenveld van de opleiding actief worden betrokken. Bevindingen In het dossier wordt een overzicht gegeven van de wijze waarop de verschillende groepen worden ingezet bij de diverse activiteiten op het gebied van kwaliteitszorg. Uit dit overzicht blijkt dat medewerkers, studenten, alumni en het werkveld op uiteenlopende wijzen worden betrokken en zullen worden betrokken bij de interne kwaliteitszorg. Overwegingen Het panel beoordeelt op basis van het dossier dat de betrokkenheid van de medewerkers en alumni bij de opleiding passend is. Deze stakeholders hebben voldoende mogelijkheden om zich te laten horen en actief te participeren in het bevorderen van de kwaliteit van de opleiding. De betrokkenheid van het beroepenveld bij de opleiding is redelijk sterk. Uit de verslagen van de werkveldcommissie blijkt dat er tijdens de ontwikkeling van de opleiding wel degelijk rekening is gehouden met de opmerkingen en voorstellen van de deelnemers uit het werkveld. De betrokkenheid van deze mensen blijkt ook uit het gesprek: zij willen er alles aan doen om deze opleiding, wiens afgestudeerden zij broodnodig hebben, tot een succes te maken. De wijze waarop studenten worden betrokken, is volgens het dossier in orde. Het panel stelt zich evenwel vragen bij de werking van de opleidingscommissie. Wettelijk gezien moeten studenten verkozen worden voor de opleidingscommissie. In praktijk blijkt dat studenten hiervoor gevraagd worden. Eveneens wettelijk is het adviesrecht van de opleidingscommissie waarop automatisch een reactie moet komen van het management. Studenten geven aan dat daarover recentelijk een afspraak werd gemaakt met het bestuur – een reactie volgt binnen de twee weken – terwijl een reactie op een advies een automatisme zou moeten zijn. Conclusie Het panel beoordeelt het facet 5.2 „Betrokkenheid‟ als voldoende.

4.5.3

pagina 24

Samenvattend oordeel onderwerp 5 Interne kwaliteitszorg Het panel beoordeelt alle facetten als voldoende. Ook het onderwerp „Interne kwaliteitszorg‟ als geheel is daarmee voldoende.


4.6 4.6.1

Condities van continuïteit Afstudeergarantie (facet 6.1) De instelling geeft aan studenten de garantie dat het programma volledig kan worden doorlopen. Bevindingen In een brief d.d. 15 oktober 2009 verklaart het College van Bestuur van de Christelijke Hogeschool Windesheim dat zij garant staat dat de studenten die ingeschreven worden aan de opleiding PMK in staat worden gesteld hun opleiding aan de hogeschool af te ronden. De zinsnede “… dan wel aan andere instelling voor hoger beroepsonderwijs…” slaat op studenten die tijdens hun opleiding worden geheroriënteerd ten gevolge van een verkeerde studiekeuze. Overwegingen Het panel neemt er akte van dat het bestuur van de Christelijke Hogeschool Windesheim zich ertoe verbindt dat studenten het programma volledig kunnen doorlopen. Conclusie Het panel beoordeelt het facet 6.1 „Afstudeergarantie‟ als voldoende.

4.6.2

Investeringen (facet 6.2) De voorziene investeringen zijn toereikend om de opleiding (inclusief voorzieningen) tot stand te brengen. Bevindingen Hobéon heeft een marktverkenning uitgevoerd met het oog op een reële inschatting van de te verwachten instroom. Een instroom van rond de 100 tot 150 studenten lijkt realistisch. Bij de begroting is Windesheim voorzichtigheidshalve uitgegaan van 75 nieuwe studenten voor het eerste jaar en 100 nieuwe studenten vanaf het tweede jaar. Eveneens op basis van reële uitgangspunten werd door een projectgroep met kennis van zaken een investeringsplan opgemaakt voor de ontwikkeling en de aanloopkosten van de opleiding. Door de controller van Windesheim is in samenspraak met de projectmanager PMK een begroting opgemaakt voor de eerste leerjaren waarin de opleiding wordt aangeboden. De begroting laat zien dat de latsten de baten niet te boven gaan. Windesheim staat garant voor de aanloopkosten van de nieuwe opleiding. Overwegingen Gegeven de te verwachten instroom meent het panel dat de voorziene investeringen voldoende zijn. Conclusie Het panel beoordeelt het facet 6.2 „Investeringen‟ als voldoende.

4.6.3

pagina 25

Financiële voorzieningen (facet 6.3) De financiële voorzieningen voor de gecalculeerde negatieve resultaten zijn voldoende voor dekking van de aanloopverliezen.


Bevindingen Er is een exploitatierekening waaruit blijkt dat de opleiding financieel gezond kan zijn in 2016. Tot die tijd worden de aanloopverliezen betaald uit de voorzieningen van de hogeschool Windesheim. Op basis van de gegevens uit het „Jaarverslag Windesheim 2008‟ blijkt dat de hogeschool voldoende liquiditeit en solvabiliteit bezit om de continuïteit te waarborgen. Overwegingen Gegeven de te verwachten instroom, is het panel van oordeel dat de financiële voorzieningen voldoende zijn. Conclusie Het panel beoordeelt het facet 6.3 „Financiële voorzieningen‟ als voldoende. 4.6.4

pagina 26

Samenvattend oordeel onderwerp 6 Condities van continuïteit Het panel beoordeelt alle facetten als voldoende. Ook het onderwerp „Condities van continuïteit‟ als geheel is daarmee voldoende.


5 Overzicht advies De onderstaande tabel geeft per onderwerp en per facet het oordeel van het panel uit hoofdstuk 4 weer.

Onderwerp 1 Doelstellingen opleiding

2 Programma

3 Inzet van personeel

4 Voorzieningen

5 Interne kwaliteitszorg

6 Condities van continuïteit

Oordeel V

V

V

V

V

V

Facet

Oordeel

1.1 Domeinspecifieke eisen

V

1.2 Bachelor

V

1.3 Oriëntatie hbo

V

2.1 Eisen hbo

V

2.2 Relatie doelstellingen - programma

V

2.3 Samenhang programma

V

2.4 Studielast

V

2.5 Instroom

V

2.6 Duur

V

3.1 Eisen hbo

V

3.2 Kwantiteit

V

3.3 Kwaliteit

V

4.1 Materiële voorzieningen

V

4.2 Studiebegeleiding

V

5.1 Systematische aanpak

V

5.2 Betrokkenheid

V

6.1 Afstudeergarantie

V

6.2 Investeringen

V

6.3 Financiële voorzieningen

V

V = voldoende O = onvoldoende

pagina 27


Bijlage 1: Samenstelling panel Het panel dat de Toets Nieuwe Opleiding voor de bachelor Pedagogisch Management Kinderopvang (aanvraag 3787) van de Christelijke Hogeschool Windesheim voorbereidt, is als volgt samengesteld: Voorzitter Drs. Ton Kallenberg Ton Kallenberg is directeur Educatie ROC Leiden. Voorheen was hij onder meer interuniversitair onderwijsmanager van de opleiding Bestuurskunde aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en Universiteit Leiden, Directeur van het Onderwijskundig Centrum aan de Erasmus Universiteit (OECR), Adviseur bij het Ruud de Moorcentrum van de Open Universiteit Nederland en Lector Educatie aan de Hogeschool Leiden. Zijn leerstoel bedroeg Institutionele samenwerking en nieuwe leerarrangementen. Hij heeft meegewerkt aan verschillende visitaties, waaronder de visitatie „Leraar kleuteronderwijs‟ in Vlaanderen en „Leraar basisonderwijs‟ in Nederland. Panellid Prof. Dr. Michel Vandenbroeck Michel Vandenbroeck is professor aan de vakgroep Sociale Agogiek (faculteit psychologische en pedagogische wetenschappen) van de Universiteit Gent waar hij verantwoordelijk lesgever is voor de vakken „Kinderzorg‟, Gezinspedagogiek‟, „Sociaal Werk en Professionalisering‟. Van 1986 tot 2006 werkte hij bij het VBJK – Expertisecentrum voor Opvoeding en Kinderopvang, waar hij verantwoordelijk was voor diverse vernieuwingsprojecten in de kinderopvang en voor talrijke publicaties. Hij redigeerde het handboek “Management in de Kinderopvang” (SWP, 2005). In het kader van die opdracht zette hij samen met het VCOK – Vormingscentrum voor Opvoeding en Kinderopvang, de Arteveldehogeschool en de Hogeschool Gent het postgraduaat “Verantwoordelijke in de kinderopvang” op. Panellid Maureen van Doorn, MA Maureen van Doorn is directeur/bestuurder van MAX Kinderopvang in Rotterdam. Zij heeft ervaring in verschillende functies in de kinderopvang. Zij is sinds 2005 bestuurslid bij de belangenvereniging Stadsmerk (een belangenvereniging voor de sectoren Welzijn en Kinderopvang in Rotterdam). Ze is tevens lid van het BDKO (beroepsvereniging directeuren kinderopvang). Ze geeft trainingen op het gebied van communicatie, pedagogisch handelen en trainingen op basis van de pedagogiek vanuit Reggio Emilia aan managers en pedagogisch medewerkers binnen welzijnsorganisaties en kinderopvangorganisaties. Student-llid Lisa Westerveld Lisa Westerveld is studente filosofie aan de Radboud Universiteit Nijmegen (RU). Zij was twee jaar voorzitter van de LSVb en was daarvoor onder meer voorzitter van de

pagina 28


Universitaire Studentenraad aan de RU en lid van het college van Beroep voor de Examens (Cbe). Secretaris en procescoördinator Ann Van Neygen, beleidsmedewerker NVAO

pagina 29


Bijlage 2: Programma locatiebezoek Het panel heeft een bezoek gebracht aan de locatie op 11 februari 2010 voor de toetsing van de nieuwe opleiding Pedagogisch Management Kinderopvang – Christelijke Hogeschool Windesheim, Campus 2-6, Zwolle. Tijd 08.30-09.00

Activiteit Paneloverleg

09.00-09.45

Gesprek met directeur, management, opleidingscoördinator en vertegenwoordiger kwaliteitszorg

10.45-11.15

11.15-12.00

12.00-13.15 13.15-14.00

Gesprek met studenten van de School of Social Work - Windesheim Gesprek met docenten PMK en inhoudsdeskundigen PMK

Lunch en paneloverleg Gesprek met vertegenwoordigers van het werkveld

Deelnemers Ton Kallenberg Michel Vandenbroeck Maureen van Doorn Lisa Westerveld Ann Van Neygen Altine Bolte Wim Kromdijk Jose Uitdewilligen Attie Valkenburg Ton Zalm Camiel Knispel Geranda Klein Manon Heijne Renée Struijk Edward Gilsing Jannie Kalkman Aafien Pieters Arnout Schuitema Ronald Wolbink Greta de Wit Panelleden Henrike Boeve-Selles

Marijke ten Dam

pagina 30

14.30-14.30

Rondleiding

14.30-15.30

Besloten paneloverleg

Wilma Linders Marianne van den Heuvel Altine Bolte Attie Valkenburg Panelleden

Functie(s) Voorzitter Panellid Panellid Student-lid Secretaris Projectleider Fase 2 Coördinator PMK Directeur School of Social Work MT Lid en opleidingsmanager SPH / PMK Projectleider PMK Fase 1 Hogeschool hoofddocent kwaliteitszorg Vierdejaars CMV, voltijd Vierdejaars SPH, deeltijd Vierdejaars SPH, voltijd Vierdejaars SPH, voltijd Docent management en bedrijfsvoering Branchekennis kinderopvang Docent pedagogiek Docent onderzoek Docent organisatiekunde en coaching Senior onderwijsadviseur

Directeur kinderopvang en peuterspeelzalen Travers Zwolle Regiomanager SKON Kinderopvang Regiomanager Catalpa Directeur St. Kinderopvang Dronten


Bijlage 3: Overzicht van bestudeerde documenten Informatiedossier opleiding/instelling – Garantstelling CvB Windesheim, d.d. 24 september 2009; – Macrodoelmatigheidsaanvraag PMK van Windesheim, d.d. 22 april 2009; – Besluit macrodoelmatigheidstoets PMK door OC&W, d.d. 19 juni 2009; – Paneladvies NVAO PMK Fontys, d.d. 6 mei 2008; – Hobéon rapport Instroomonderzoek PMK voor Windesheim, februari 2009; – Samenwerkingsovereenkomst PMK opgesteld door Fontys, Windesheim en INHolland, d.d. 26 mei 2009; – Vier basisdocumenten PMK, vastgesteld juni 2009: beroepsprofiel bachelor PMK; zeven kenmerkende beroepscompetenties op drie niveaus; Body of Knowledge PMK; Opleidingsprofiel PMK; – Toelichting Programma PMK Windesheim; – Toelichting op de praktijkcontacten PMK Windesheim en notulen werkveldoverleg; – Adhesiebetuigingen verzameld door Fontys en Windesheim; – Projectadviesgroep PMK Windesheim; – Toelichting bij de door Fontys ingestelde Raad van Advies PMK; – Notulen van het directeurenoverleg PMK d.d. 30 juni 2009; – Concept literatuurlijst propedeuse PMK Windesheim; – Concept OER PMK Windesheim; – Verslag afstemmingsoverleg MBO-HBO met het oog op PMK, d.d. 26 mei 2009; – Communicatieplan PMK, Dienst Marketing en Communicatie Windesheim, september 2009; – Cv‟s PMK Windesheim; – Internationalisering School of Social Work, september 2009; – Concept begroting PMK Windesheim, september 2009; – Projectplanning PMK Windesheim, fase 1 en 2 (september 2009); – Nota onderwijsorganisatie 2009-2010, School of Social Work, juli 2009; – Nota toetsbeleid van de School of Social Work, van plan naar praktijk voor voltijd, deeltijd en duaal mei 2008; – Strategisch plan School of Social Work 2009-2014; – Handboek kwaliteitszorg School of Social Work, versie 0.2, mei 2009; – Windesheim Onderwijs Standaarden, versie 5.0; – Jaarverslag Windesheim 2008; – Kadernota 2010 Windesheim; – Positiedocument Windesheim versie september 2009. Documenten beschikbaar gesteld tijdens locatiebezoek – Verslagen LOO PMK (i.o.) december 2008 – september 2009; – Concept studiehandleidingen propedeuse PMK, voltijd en deeltijd/duaal; – Verslagen projectgroep PMK Windesheim periode december 2008 – september 2009; – Activiteitenplannen onderwijsteams School of Social Work; – Studieloopbaanbegeleiding binnen de School of Social Work, mei 2009; – Procedures Educator School of Social Work 2009-2010; – Handleiding aanvraag vrijstellingen van School of Social Work (Greta de Wit en Jetty de Groot);

pagina 31


– – – – – – – – – – – – – –

pagina 32

Rapportage deeltijd-duaal Social Work, Greta de Wit, maart 2009; Uitgangspunten deeltijd en duaal onderwijs, José Uitdewilligen, november 2006; Projectaanvraag QMP Windesheim voor 2010; Info decanen en studentpsycholoog Windesheim; Imago onderzoek (2008-2009) inclusief Studenten Trevredenheidsonderzoek (STO); Minorbrochure Windesheim 2009; Bijlage P&O documentatie Windesheim; Voorbeeld van een studiehandleiding Afstudeeronderzoek (SPH); Voorbeeld van een handleiding Praktijkleren (MWD); Voorbeeld van een handleiding Studieloopbaanbegeleiding (CMV); Kader voor de hogere sociaal-agogische opleidingen „Vele takken, één stam‟ SWP 2007; „Klaar voor de toekomst, 2006‟, NIZW beroepsontwikkeling; Verslag van het vierde jaarcongres Brede School in april 2006, Janneke Plantenga; Pedagogisch Kader kindercentra 0-4 jaar (1ste druk, Elly Singer en Loes Kleerkoper, Elsevier gezondheidszorg, Maarssen 2006.


Bijlage 4: Lijst met afkortingen

pagina 33

ba

bachelor

bso

buitenschoolse kinderopvang

cao

collectieve arbeidsovereenkomst

cv

curriculm Vitae

ECTS

european credit transfer system

evc

elders (of eerder) verworven competenties

havo

hoger algemeen voortgezet onderwijs

hbo

hoger beroepsonderwijs

ict

informatie- en communicatietechnologie

ma

master

mbo

middelbaar beroepsonderwijs

NVAO

Nederlands-Vlaamse Accreditatieorganisatie

oer

onderwijs- en examenreglement

pabo

pedagogische academie voor basisonderwijs

pap

persoonlijk activiteitenplan

pdca

plan do check act

PMK

pedagogisch management kinderopvang

pop

persoonlijk ontwikkelingsplan

vwo

voorbereidend wetenschappelijk onderwijs

wo

wetenschappelijk onderwijs


Het paneladvies is tot stand gekomen in opdracht van de NVAO met het oog op toetsing van de nieuwe opleiding hbo-bachelor Pedagogisch Management en Kinderopvang van de Christelijke Hogeschool Windesheim. Nederlands-Vlaamse Accreditatieorganisatie (NVAO) Parkstraat 28 Postbus 85498 | 2508 CD DEN HAAG T 31 70 312 23 30 F 31 70 312 23 01 E [email protected] W www.nvao.net

Aanvraagnummer

pagina 34

#3787


Hbo-bachelor Pedagogisch Management Kinderopvang Christelijke Hogeschool Windesheim. 22 februari NVAO Toets Nieuwe Opleiding

Recommend Documents