Han van de Wiel. Buurt de boer op. Markt verbindt stad en land Groene Participatiemaatschappij helpt

Wijkopbouworgaan Zuid-West

Buurt de boer op

Buurtbewoners uit het Amsterdamse stadsdeel Oud - Zuid zetten zich in voor een meer duurzame relatie stad - platteland. Het idee ontstond om daarvoor een streekmarkt midden in de stad te organiseren. Zij legden contacten met boeren en organisaties uit het omringende platteland. Het werd een groot succes. Boeren, burgers, bedrijven en buitenlui ontmoeten elkaar op de markt. Naast de verkoop van streekproducten wordt informatie gegeven over gezonde voeding, natuur en landschap, het boerenbedrijf: “Het kaasje krijgt een verhaal”. Er ontstaan nieuwe netwerken en bindingen die de relatie stad - platteland versterken. De markt heeft ook een functie als nieuwe plaats voor ontmoeting van de buurtbewoners. Je zou het een “participatiemarkt” kunnen noemen. In deze publicatie wordt beschreven hoe de streekmarkt met veel vrijwillige inzet “van onderop” wordt georganiseerd, wat de betekenis er van is voor stad en platteland en waarom de opzet van een Groene Participatiemaatschappij is aan te bevelen om dit soort initiatieven te versterken en te verbreiden.

Han van de Wiel

Buurt de boer op Markt verbindt stad en land Groene Participatiemaatschappij helpt

Buurt de boer op


Colofon Auteur: Han van de Wiel Fotografie: Rob Evers, Lucas Felix, Joris Marsman, Pieter Servatius Vormgeving: Grafiplan Geeuwenbrug Druk: Geers Offset Projectbegeleiding: Monique Melchers, KNHM Joke Jongejan, SOOZ Kees Stuurop, LCO/MOVISIE

De publicatie is een product van het project “Groene Participatiemaatschappijen, nieuwe organisatievormen voor initiatieven in en om de stad van buurtbewoners, boeren, bedrijven en buitenlui”. Projectpartners: Landelijk Centrum Opbouwwerk/MOVISIE, Koninklijke Nederlandsche Heidemaatschappij, Wijkopbouworgaan Zuid - West & Wijkcentrum Vondelpark Concertgebouwbuurt/ SOOZ. Er is samengewerkt met het project “Landbouw en groen voor een gezonde stedelijke samenleving” van Wageningen Universiteit en Researchcentrum. Voor deze publicatie is mede gebruik gemaakt van een in opdracht van de projectgroep uitgevoerd onderzoek door Harmen Riphagen, student Hogeschool Larenstein. Met dank aan: Stichting Laag Holland, Stichting De Groene Hoed, Stadsdeel Amsterdam Oud - Zuid, Gemeente Amsterdam, VSBfonds. Contact en informatie: www.movisie.nl

Utrecht 2007

Voorwoord

Buurtbewoners van het Amsterdamse stadsdeel Oud - Zuid hebben zich verenigd om in hun wijk een streekmarkt te organiseren. Boeren en hun organisaties in Waterland, Amstelscheg, Haarlemmermeer en de Beemster werden daarbij betrokken. De markt is een evenement dat buurtbewoners en boeren uit de streek rond Amsterdam met elkaar in verbinding brengt voor een duurzame relatie tussen stad en platteland. Het behoud van een economisch, sociaal en ecologisch gezond platteland is voor de stadsbewoners van groot belang. Ook voor bedrijven in Amsterdam is het belangrijk dat er een aantrekkelijk groen gebied in de buurt is. Op hun beurt kunnen de boerenbedrijven rondom de stad hun economische kansen vergroten door andere producten aan te bieden. Op de streekmarkt zijn kramen met streekproducten maar ook met informatie over voeding, gezondheid, natuur, milieu, recreatie en het boerenbedrijf. Er ontstaan nieuwe netwerken die zich bezighouden met de vraag wat stad en platteland elkaar te bieden hebben. Deze nieuwe verbindingen bevorderen de sociale samenhang. De streekmarkt fungeert verder als motor voor nieuwe initiatieven zoals excursies naar het buitengebied, lesprogramma’s over gezonde voeding op scholen, gezond koken met streekproducten in buurthuizen. Als wethouder milieu en zorg in Amsterdam ben ik blij met dit initiatief. Het verhoogt het bewustzijn rond gezond eten en laat zien dat streekproducten belangrijk zijn. Als gemeente ben ik zelf betrokken bij ‘Amsterdam Proeftuin’. Met ondernemers, het Food Centre, leveranciers van biologische en streekproducten, biologische boeren uit de omgeving van Amsterdam en de GGD gaan we ons inzetten om lekker en gezond eten te promoten. Eten moet een bindmiddel zijn tussen mensen. Ook gaan we door middel van eten de verbinding tussen stad en omringend groen en platteland versterken. Ik hoop van harte dat deze publicatie er toe zal bijdragen dat ook in andere wijken van Amsterdam, maar ook in andere steden, soortgelijke groene initiatieven zullen opbloeien.

Marijke Vos Wethouder Milieu, Personeel en Organisatie, Openbare Ruimte en Groen van de gemeente Amsterdam

9

Inhoudsopgave

Inleiding / 10 1.

Groene Participatiemaatschappijen: steun voor kleinschalige initiatieven / 13 Intermezzo: De boer ploegt voort / 18

2.

De organisatie van de streekmarkt / 20 Vrijwilligers en opbouwwerk / 28

3.

De nieuwe relatie stad - platteland / 37 Proeftuin Amsterdam / 40 Lekker maken / 42 Zorglandbouw / 44

4.

De Groene Participatiemaatschappij “Streekmarkt Oud - Zuid” / 51 Mixen voor verankering / 58 Groene Kansenkaart / 60 Conclusies en aanbevelingen / 63

Adressen en informatie / 64

10

inleiding en leeswijzer

Inleiding

In 2003 ontstond bij een aantal buurtbewoners die actief zijn in natuur - en milieugroepen in het Amsterdamse Stadsdeel Oud - Zuid het idee een streekmarkt te organiseren. In de loop van de tijd kregen ze stukje bij beetje een beeld van wat ze precies wilden. Dankzij veel vrijwillige inzet was het in september 2005 zover: de eerste streekmarkt in Amsterdam was een feit. Het succes was zo groot, dat de tweede streekmarkt niet kon uitblijven. Die werd een jaar later georganiseerd en trok eveneens duizenden bezoekers. Op de streekmarkt komen vraag en aanbod bij elkaar. Boeren laten er zien wat ze kunnen leveren en willen weten waar behoefte aan is. De stadsbewoners ‘proeven’ het aanbod en laten zich informeren over de mogelijkheden die het omringende platteland hen heeft te bieden en wat zij zelf voor het behoud ervan kunnen doen. Er komt, met andere woorden, een nieuwe relatie tot stand tussen stad en platteland. Tijdens de tweede streekmarkt is een Groene Participatiemaatschappij “Streekmarkt Oud - Zuid” opgericht, een samenwerkingsverband van personen en organisaties van zeer divers pluimage, die naar vermogen ‘kapitaal’ leveren. De oprichting er van maakt deel uit van het landelijke pilotproject “Groene Participatiemaatschappijen, nieuwe organisatievormen voor initiatieven in en om de stad van buurtbewoners, boeren, bedrijven en buitenlui”, dat is ontwikkeld door het Landelijk Centrum Opbouwwerk en de Koninklijke Nederlandsche Heidemaatschappij in samenwerking met het Wijkopbouworgaan Zuid -West (WOOZW) en Wijkcentrum Vondelpark Concertgebouwbuurt. Het project beoogt het ontwikkelen van nieuwe samenwerkingsvormen van buurten en wijken in de stad met het omringende platteland om een bijdrage te leveren aan vernieuwingen in het landelijk gebied en vergroting van leefbaarheid en sociale samenhang in de stad. Op veel plaatsen worden bottom up initiatieven ontwikkeld voor een meer duurzame relatie stad - platteland. De streekmarkt in Amsterdam is daar een inspirerend voorbeeld van. Het opzetten van een Groene Participatiemaatschappij die zo’n initiatief omarmt, kan zorgen voor versterking en continuïteit. In deze publicatie wordt beschreven hoe de streekmarkt in Amsterdam is ontstaan en hoe deze wordt georganiseerd, wat het belang er van is voor stad en platteland, en wat doel en werkwijze van de Groene Participatiemaatschappij “Streekmarkt Oud – Zuid” is.

inleiding en leeswijzer

Leeswijzer Hoofdstuk 1 beschrijft de context waarbinnen de streekmarkt plaatsvindt: de transitie van het platteland en de stad. Ook wordt aandacht besteed aan de doelen van de Groene Participatiemaatschappij. Een intermezzo beschrijft in vogelvlucht de problemen waarvoor boeren rond Amsterdam zich gesteld zien. De streekmarkt is de fysieke plek waar boeren en burgers elkaar kunnen ontmoeten. Hoofdstuk 2 laat zien hoe dat tijdens de tweede streekmarkt in Amsterdam Oud - Zuid in zijn werk ging. Ook wordt stilgestaan bij de organisatie van de streekmarkt, vanaf de idee - fase, en de rol van vrijwilligers en betaalde krachten bij ondersteunende organisaties. In het derde hoofdstuk wordt de veranderende relatie tussen stad en platteland verder uitgewerkt. De gemeente Amsterdam vindt tegenwoordig dat het omringende platteland van grote waarde is voor de stad en wil graag dat de boeren blijven. Een toenemend aantal boeren geeft daaraan gehoor met de zogeheten verbrede landbouw. Het laatste hoofdstuk 4 behandelt de oprichting en werkwijze van de Groene Participatiemaatschappij en het belang van de nieuwe netwerken die zijn ontstaan in de relatie tussen stad en platteland. Het hoofdstuk wordt afgesloten met conclusies en aanbevelingen.

11

12

13

1 Groene Participatiemaatschappijen: steun voor kleinschalige initiatieven

14

hoofdstuk 1

Zowel in het stedelijke gebied als op het platteland is sprake van een overgangssituatie - transitie - : de bevolkingssamenstelling en bedrijvigheid in buurten, wijken en platteland zijn onderhevig aan snelle veranderingen. In stadswijken is het vraagstuk van integratie, sociale cohesie en gezondheid aan de orde. Op het platteland is de functie van het buitengebied en de functie van het boerenbedrijf aan het veranderen. De leefbaarheid van kleine kernen staat onder druk. Er zijn diverse initiatieven waarin de “transitie” zichtbaar wordt, bijvoorbeeld: •

• • • •

• •

Landbouwbedrijven worden natuurlijk beheerd, vaak met hulp van tientallen vrijwilligers; Landbouwgrond wordt natuurgebied, beheerd door boeren, voor recreatie kan de stadsbewoner de boer op, er komen nieuwe boerenbedrijven die (ecologisch) produceren en nieuwe afzetmarkten zoeken in stad, scholieren bezoeken educatieve boerderijen om kennis te maken met landbouw, natuur, dieren en voedselproductie, er zijn zorgboerderijen waar kwetsbare groepen, zoals chronisch zieken, geestelijk gehandicapten, mantelzorgers, mensen met burn - out, en psychische problemen, drugs - en alcoholverslaafden rust en gezondheid vinden en weer op verhaal kunnen komen, stadsbewoners huren een lapje grond bij de boer om er een volkstuin van te maken, volkstuincomplexen in en om de stad bieden plaats aan nieuwe groepen (diverse culturen) en er zijn initiatieven om stadsboerderijen op te zetten.

Deze groene initiatieven hebben een positief effect op maatschappelijke participatie, leefbaarheid, gezondheid, sociale samenhang en op de economie (zie o.a. J.Hassink, Gezond door landbouw en groen, Assen 2006). Groen wordt hierbij breed op gevat, het gaat om initiatieven op het gebied van natuur, landbouw en voedsel, in en om de stad. Er zijn tal van kansen om stad en land meer duurzaam met elkaar te verbinden. De tijd is er rijp voor. In de praktijk blijkt dat verschillende initiatieven behoefte hebben aan steun en advies om deze beter te funderen en uit te bouwen en om nieuwe initiatieven te nemen. Daarvoor is het concept “Groene Participatiemaatschappijen” ontwikkeld. Nieuwe vormen van onderlinge samenwerking van burgers die verantwoordelijkheid nemen voor hun leefomgeving, zijn mede noodzakelijk nu de overheid zich meer op “afstand” plaatst. Er kan geëxperimenteerd worden met nieuwe vormen van beheer en eigendom, zelforganisatie, zelfbeheer, opzet van coöperaties. Daarbij kan ook gedacht worden aan verschillende vormen van adoptie, niet alleen van een koe of een boom, maar ook van een boerderij of een wei door stadbewoners. Of van een wijk, een school, een wijktuin in de stad, door bedrijven en organisaties uit het buitengebied. Het kan ook gaan om een samenwerkingsverband van een gezondheidsinstelling met een boerenbedrijf, de opzet van een verbruikscoöperatie van wijkbewoners met boeren in de buurt van de stad, enzovoort.

groene participatiemaatschappijen: steun voor kleinschalige initiatieven

De Participatiemaatschappij richt zich op een wijk/stadsdeel en een regio grenzend aan de stad, de schaal moet klein blijven, de lijnen kort, essentieel is de ruimte voor zelforganisatie, vrijwillige inzet en eigen initiatief. Een Groene Participatiemaatschappij moet niet in het luchtledige worden opgericht. Er moet eerst een concreet initiatief zijn dat van “onderop” is ontwikkeld. De streekmarkt in Amsterdam Oud - Zuid is daar een goed voorbeeld van. Burgers, boeren en buitenlui ontmoeten elkaar op deze markt en leren elkaar beter kennen. Naast de verkoop van streekproducten heeft de markt vooral een informatie en communicatiefunctie. Er zijn kramen met streekproducten maar ook met informatie over voeding, natuur, milieu, recreatie, gezondheid, het boerenbedrijf. De markt is “bottom up”ontstaan. Deze wijze van organiseren van de markt is op zich van grote betekenis. Er is geen anonieme producent consument relatie, er ontstaan nieuwe netwerken die zich bezighouden met de vraag wat stad en platteland elkaar te bieden hebben. Bij de organisatie van de markt werken burgers, maatschappelijke organisaties, bedrijven en lokaal bestuur samen. Deze nieuwe verbindingen bevorderen de sociale samenhang. De streekmarkt fungeert als motor voor nieuwe initiatieven zoals excursies naar het buitengebied, lesprogramma’s over gezonde voeding op scholen, gezond koken met streekproducten in buurthuizen.

15

16

hoofdstuk 1


De organisatie van de streekmarkt is een hele toer en kost tijd, geld en veel vrijwillige inzet. Het is de kunst om een met veel enthousiasme bottom up gestart initiatief ook voor de lange termijn te continueren. Daarvoor is een “Groene Participatiemaatschappij “Streekmarkt Oud - Zuid” opgericht. De Groene Participatiemaatschappij bestaat uit burgers, boeren, bedrijven en maatschappelijke organisaties die hierbij willen helpen.

Wederkerigheid In de publicatie “Van Boerderij naar Buurderij. Op zoek naar een nieuwe organisatievorm op het platteland” (Innovatienetwerk Groene Ruimte en Agrocluster, Den Haag 2004) wordt geconcludeerd dat de afgelopen decennia sprake is van anonimisering en van vervreemding tussen producent en consument, tussen boer en burger. Aansluitend wordt gepleit voor een bedrijfsopzet die meer ruimte laat voor participatie van burgers: “Die participatie kan zowel betrekking hebben op de inzet van productiefactoren (grond, arbeid, kapitaal, kennis) als via de afzet van goederen en diensten verlopen. Een belangrijke vraag is “op welke wijze burgers directer bij de voedselproductie en bij het beheer van de groene ruimte kunnen worden betrokken”. Dit sluit aan bij de doelstellingen van het project Groene Participatiemaatschappij maar tevens wordt nadrukkelijk het omgekeerde nagestreefd: hoe kunnen de burgers, boeren en buitenlui in het aanpalende platteland bij het verbeteren van leefbaarheid en sociale samenhang in buurten en wijken in de stad worden betrokken. Deze wederkerigheid is een essentieel element van dit project.

Durfkapiaal Het begrip participatiemaatschappij verwijst in de beurswereld, de wereld van aandelen, naar de inzet van “durfkapitaal”: mensen steken geld in jonge veelbelovende initiatieven en hopen er een flinke winst mee te behalen. De streekmarkt is zo’n initiatief. De deelnemers van de Groene Participatiemaatschappij vormen een samenwerkingsverband. Ieder levert een bepaalde hoeveelheid “kapitaal”. Dat kan geld zijn, maar ook tijd en kennis, passend bij de aard en capaciteit van deelnemers.De winst bestaat uit een toename van leefbaarheid en gezondheid in de stad en op het platteland.

17

18

hoofdstuk 1

Intermezzo De boer ploegt voort Bijna overal in Nederland hebben de boeren het moeilijk, die rond Amsterdam hebben het nog een beetje moeilijker. Er is weinig land, het land is niet in rechte stukken verkaveld en overal is het water, dat met een ingewikkeld systeem op peil moet blijven. In Boeren van Amsterdam (2005) staat de volgende dialoog van de “de gezworen kameraden” Cor Schoon en Arie Splinter uit Holysloot, in Waterland vlak boven Amsterdam. Arie: ‘Ik kan jonge mensen hier alleen maar ontraden om nog boer te worden. Begin er niet aan. Het is dag en nacht werken. Met minder dan tachtig, negentig koeien red je het niet. (...) Er zit niets anders op dan meedoen aan de tendens om te groeien. Dat wordt je van alle kanten opgedrongen. (...) Door alle kosten houdt een boer met tachtig koeien misschien netto hetzelfde over als de boer met twintig koeien. Het verschil is: die boer met tachtig koeien houdt het vol, die met twintig koeien legt het loodje. (...) Het is een afvalrace. Binnen vijf jaar komt hier geen melkwagen meer langs. Dan is er geen boer meer over op Holysloot.’ Cor: ‘Vijf jaar? Ik denk eerder. De melkprijs is de laatste jaren gezakt en die zal verder zakken. Straks komen ze het niet meer ophalen als je minder dan zoveel ton levert. Nou, dan houd je op een dag vanzelf wel op. (...) Stel dat hier niet meer geboerd wordt, dan komt het landschap er compleet anders uit te zien. Meters hoog gras, riet, brandnetels, stekels, distels. Daar begint het hier en daar al aardig op te lijken. Dit is aangewezen als groengebied.’ Arie: ‘(...) ik lig er niet wakker van. Ik loop tegen de zestig, voor mij loopt het op z’n end. Als met dat natuurbeheer het geld te verdienen valt dat je er met het boeren bij inschiet, dan vraag ik me af: waarom niet?’ Waterland ligt in het Nationaal Landschap Laag Holland, dat zich grofweg bevindt tussen het IJsselmeer, Hoorn - Alkmaar, Alkmaar-Castricum en van daaruit weer naar het IJsselmeer, met Purmerend in het hart. Hier werken 1100 boeren, maar dat aantal daalt jaarlijks. Een moeilijk te stoppen proces, zegt Hester Riethof van het projectbureau Laag Holland. De toekomst ligt volgens haar wellicht in grotere bedrijven en verbreding. “Gelukkig zijn er vitale boerenbedrijven in Laag Holland, die ervoor kunnen zorgen dat het landschap behouden blijft.” In Amstelland, ten zuiden van Amsterdam, is het niet anders. “Het is een gebied dat niet met de moderne landbouwtijd mee kan”, zegt boer Jan Geijsel in Amstelland. Land van water en veen (2005). “We kunnen niet voldoende uitbreiden, de verkaveling zit niet mee, de veengrond leent zich er minder voor om topproducties te halen, we hebben dat oppervlaktewater, het land dat te veel in het water ligt. Maar de mensen willen graag die koetjes in het land houden. Ik ook, ik wil ook graag wat met dat land doen, en we zijn op dit moment volop bezig te zoeken of we mogelijkheden kunnen vinden.”


19

20

21

2 De organisatie van de streekmarkt

22

hoofdstuk 2

Boer en burger hebben lang met de

Zaterdag, 23 september 2006.

zorgboerderijen, zuivelboerderijen, bierproeverijen, trainingen, feesten

rug naar elkaar toe gestaan, terwijl

De zon laat het afweten, zo nu en

en partijtjes bij de boer, kano - en

ze elkaar zoveel hebben te bieden.

dan valt er een bui, maar dat heeft

wandelroutes.

Burgers snakken naar rust, ruimte, groen, zingeving, zorg en ontspan-

duizenden mensen er niet van

ning en we weten vaak niet dat die

weerhouden naar het Stadionplein

Alle stands hebben overvloedig

in Amsterdam Oud - Zuid te komen.

informatiemateriaal dat door de

op fietsafstand van ons vandaan

Hier vindt voor de tweede keer een

bezoekers kan worden meegenomen

liggen. Boeren realiseren zich dat

streekmarkt plaats, onder het motto

over de producten en de bedrijven

zij aan deze roep om kwaliteit

‘Proef de streek in Oud - Zuid’.

die ze vertegenwoordigen. Sommige

kunnen voldoen.

pakken uit met fotoboeken. De streekmarkt is een manier om

Het is geen klassieke markt, met marktkooplui die luidkeels hun waar

Er is ook amusement: het

stad en platteland weer met elkaar

aanprijzen. Bij nadere beschouwing

gebruikelijke springkussen, een

in contact te brengen, zodat boeren

blijkt het op deze markt helemaal

huifkar en een poppenkast. Tussen

en consumenten van elkaar horen

niet om de verkoop te draaien,

de kramen door speelt een

wat de vraag en het aanbod is. Bij

maar om het proeven van producten

accordeonist. In een afgezette hoek

wie moet je zijn als je een groep

en het verstrekken van informatie.

trekken een aantal koeien, stieren

drugverslaafden of voortijdige

Standhouders en bezoekers nemen

en een kalf veel publiek: de dieren

schoolverlaters een tijdje de handen

ruim de tijd voor elkaar. Er kan

worden beklopt en besnuffeld. Op

uit de mouwen wilt laten steken op

geproefd worden van ‘typische’

wat stro scharrelen een paar kippen

een boerderij? En wat kan die zorgboer mij dan bieden? Welke

streekproducten als wijn, bier,

rondom hun eieren: aanschouwelijk

honing, schimmelkaas, brood, fruit,

‘onderwijs’ voor kinderen. Rond

boeren organiseren kinderpartijtjes?

yoghurt, melk, ijs en feta. “Gut, is

lunchtijd serveert een bedrijf warme

En hoe gaan ze eigenlijk om met de

dat zo dichtbij te koop?”, is een

maaltijden die zijn bereid van

weidevogels? Omgekeerd vragen

reactie die in allerlei toonaarden is

streekproducten. Bezoekers doen

boeren zich af hoe stadsbewoners

te horen.

zich te goed aan Beemsterwijn

hun kaas en yoghurt waarderen.

(jong en fruitig) of wagen zich op

Wat willen Amsterdammers van ons?

Ook informatie is er in alle smaken:

dit relatief vroege uur al aan een

Hoe kunnen we het land zo open-

over weidevogelbeheer, natuur-

van de vele bieren van bierbrouwerij

stellen en inrichten, dat het ook

verenigingen, bomenridders,

De Schans uit Uithoorn.

interessant is voor stedelingen?

23

de organisatie van de streekmarkt

Het kaasje krijgt een verhaal Willem Kuiper staat voor het tweede jaar op de streekmarkt. Hij is boer in Ransdorp, ten noordoosten van Amsterdam, en laat in zijn kraam zuivelproducten proeven die gemaakt zijn van de melk van zijn schapen: kaas, yoghurt en feta. “Het is woest druk”, zegt Kuiper. Tijdens de eerste streekmarkt, met ruim 3.000 bezoekers, was hij om halfeen door zijn hele voorraad producten heen. “We wisten toen niet wat we moesten verwachten. Dit jaar had ik extra kaas gemaakt, maar daar kwam een paar dagen geleden een bestelling van een goede klant tussendoor. Die kun je niet teleurstellen, dus ook dit jaar hebben we niet veel kaas op de

Noord-Holland, hield tot 1996

“Daar heb ik veel meer aan dan een

streekmarkt. Yoghurt wel, want die

koeien, “maar dat rendeerde niet

stand bij de Zaanse Schans, waar ik

kun je snel maken.” Hij ziet de

door het te kleine quotum.”

ook wel eens heb gestaan. Daar

streekmarkt nadrukkelijk als een

Bijna al zijn schapenmelk wordt

komen busladingen Japanners de

manier om zijn bedrijf en producten

verwerkt tot biologische

molens fotograferen. Daar sta ik

te promoten. “Het is een

Hooidammer kaas, vooral voor de

dan tussen met een voor hen

evenement, geen reguliere markt.

Duitse markt. De rest – zo’n tien

volkomen vreemd product. Dat werkt

We staan hier niet om de kraam

procent – verwerken de Kuipers zelf

niet. Hier heeft het publiek vragen.

leeg te verkopen, maar om de

onder het eigen label Skeapsrond

Het kaasje krijgt zo een verhaal.”

bekendheid van onze producten te

tot yoghurt, feta en witschimmelka-

Op deze markt staat hij te midden

zen. De Skeapsrond-producten

van potentiële klanten. “Door

worden voornamelijk afgezet bij

dergelijke contacten met de stad,

In de rijksmonumentale zuivelboer-

speciaalzaken, markten en – vooral

hebben we een beter idee wat er

derij Dikhoeve aan de Dorpsweg in

– het hogere segment restaurants in

leeft bij de klanten en hoe zij tegen dingen aankijken. Daar kunnen we

vergroten.”

Ransdorp begonnen Willem en

Amsterdam.

Geertje Kuiper en hun zoon

Kuiper is tevreden. “De witschimmel

dan op inspringen. We gaan

Alexander in 1996 met het houden

vliegt momenteel weg en de yoghurt

bijvoorbeeld met kleine kaasjes

en melken van – inmiddels – 450

begint goed te lopen. Het zijn

meer inspelen op de wensen uit de stad.”

melkschapen. ’s Zomers staan de

vooral de bewuste consumenten die

schapen buiten, ’s winters in de

onze zuivelproducten afnemen. Ze

potstal achter het huis. Het bedrijf

nemen de meerprijs op de koop

produceert 100 procent biologisch

toe.”

en is in 2003 EKO-gecertificeerd.

Het Stadionplein is volgens hem een

Kuiper, tegenwoordig een van de

hele goede locatie, omdat er een

grootste biologische boeren van

geïnteresseerd publiek komt.

24

hoofdstuk 2

Koe op vakantie

mijn beesten goed, die mogen best

beesten zitten. Je hebt altijd het

wat terugdoen voor de kost! Je

risico van ziekte - insleep: je kunt

Horen dieren op een streekmarkt?

moet natuurlijk wel beesten

zó bepaalde bacteriën meenemen.

Voor boer/slager Tim Lotgering, voor

uitzoeken die zoiets aankunnen. Ik

Wij moeten van die beesten leven,

het tweede jaar aanwezig, is het

zag aan mijn koe en stier dat ze

ik moet er niet aan denken dat ze

bijna een vanzelfsprekendheid. “Ik

steeds rustiger werden. Ze waren

een ziekte oplopen.”

doe mee aan de streekmarkt omdat

echt een dagje uit!”

het een hobby is. Ik wil laten zien

Willem Kuiper, schapenboer uit

hoe leuk beesten zijn en hoe ik

Ransdorp, reageert geagiteerd op de

werk. Beide jaren stond ik er met

vraag of hij een paar schapen zou

een stier, een koe en een kalf. Ik

willen meebrengen naar de

vond het opmerkelijk dat met name

streekmarkt. “Geen denken aan! Dat

oudere mensen blij verrast waren.

is voor mij een principieel punt. Een

Die wilden aan de beesten ruiken:

schaap is geen attractie, maar een

die geur hadden ze soms al 30 jaar

kuddedier. Met een koe is het

niet meer geroken.” Dat de Dieren-

anders, maar je kunt een schaap

bescherming bezwaar maakte, deert

niet harder straffen dan door het

hem niet. “Van de Dierenbescher-

uit de kudde te halen. Ik houd niet

ming mogen er geen dieren op een

van dat gesol met dieren en ik wil

evenement zijn. Maar ik verzorg

ook niet dat mensen aan mijn


Het idee van de streekmarkt is ontstaan in 2003, tijdens een excursie van het Platform Milieu Oud - Zuid naar De Kleine Aarde in Boxtel. Het platform is een groep waarin bewoners, ambtenaren, politici en de medewerkers van diverse organisaties samenwerken om Oud - Zuid groener, schoner en leefbaarder te maken. Het doel van dit platform is duurzame ontwikkeling in het stadsdeel. Het platform wordt ondersteund door opbouwwerkinstellingen. Joke Jongejan van het Wijkopbouworgaan Zuid - West was een van de deelnemers aan de excursie. De groep had zich ingesteld op een gebruikelijke ‘luie’ excursie met veel bezichtigingen, maar Jan Juffermans van De Kleine Aarde verdeelde de deelnemers direct in drie groepen, die de opdracht kregen concrete projecten te verzinnen die je in het de stad kunt uitvoeren. Eén groepje koos voor de streekmarkt. Het jaar daarop is onderzocht of dat een haalbaar idee was. Het idee achter de streekmarkt is dat binnen één generatie de stadse bevolking helemaal geen banden meer heeft met het platteland. De boerenstand sterft in hoog tempo uit en we slepen onze voedingsgewassen en grondstoffen van steeds verder aan. Het moet toch ook mogelijk zijn om van dichtbij te halen wat dichtbij te halen is? Om de haalbaarheid van het plan te onderzoeken bezochten beroepskrachten en vrijwilligers van het wijkopbouworgaan en van het wijkcentrum Vondelpark - Concertgebouwbuurt boeren in de omgeving (Waterland, Beemster, Amstelland, Haarlemmermeer), om hun bereidheid tot deelname te peilen. Aanvankelijk ging dat op basis van toevalligheid, zegt een van de mensen van het eerste uur, Anna Schoemakers van het wijkcentrum. “We kenden de agrarische natuurverenigingen al. Via hen kwamen we bij andere organisaties terecht en kregen we hele lijsten met boeren mee naar huis. Joke Jongejan en ik zijn toen bij de eerste de beste boer op bezoek geweest: gewoon zijn nummer gebeld. Een bron van informatie was ook een Ekogids met adressen van natuurvoedingswinkels en boeren die aan huis verkopen. Milieudefensie organiseerde in die tijd al fietsdagen naar biologische boerderijen en Biologica, de belangenorganisatie van biologische boeren, heeft natuurlijk veel adressen. Er moesten veel knopen worden doorgehakt. Bijvoorbeeld over de vraag of het een streekmarkt zou worden voor uitsluitend biologische boeren, of dat ‘boeren uit de streek’ het criterium zou worden. En moesten het kleinschalige boeren zijn of was grootschalig ook welkom. Jongejan: “Uiteindelijk hebben we besloten dat alle boeren uit de streek rond Amsterdam welkom waren, want wat is eigenlijk kleinschalig? En is dat per definitie beter dan grootschalig? Die discussie wilden we eigenlijk wel op de streekmarkt voeren, al is dat er niet van gekomen. Ons uitgangspunt was dat we de stadsbevolking in contact wilden brengen met het platteland. Boeren moeten laten zien hoe het werkt en niet werkt. Wie ben ik dan om te zeggen dat een boer niet grootschalig mag werken?” Toen er voldoende boeren een kraam op de streekmarkt wilden, bekeken de organisatoren de markt vanuit de vraagkant: wat hebben we nu en wat ontbreekt? Bijvoorbeeld: er zijn nu zes kaasboeren maar nog geen bakker. Een

25

26

hoofdstuk 2

rol in dit proces speelde Steven Luttikhuis, aanvankelijk als vrijwilliger bij het Wijkopbouworgaan, later als betaalde kracht (voor 4 uur in de week). Luttikhuis: “Ik houd van markten en ik had behoefte om samen met anderen iets te organiseren. Via een advertentie in de krant over de streekmarkt kwam ik terecht bij het Wijkopbouworgaan. Er was veel besproken, onderzocht en er waren bezoekjes afgelegd aan boeren, maar het was allemaal nog pril. Er was geen beeld over hoe de markt er nou uit zou moeten zien; wat past wel en wat niet op een streekmarkt die we wilden organiseren. Zo’n beeld is nodig om echt iets goeds neer te kunnen zetten. Ik wilde antwoorden op vragen als: wat houdt een streekmarkt in? hoe ziet hij eruit? op welke regio richt je je? In welke straal van Amsterdam zoek je boeren? hoeveel kaasboeren, slagers en bakkers wil je? mag er ook recreatie bij zitten?” Maar een streekmarkt is ook een buurtactiviteit, bedoeld om de samenhang van de buurt te versterken.” Er werd voor gekozen de streekmarkt een evenement te maken in plaats van een reguliere markt. Jongejan: “De boeren die we bezochten konden ons in een mum van tijd voorrekenen dat het voor hen niet lonend is de hele dag op een markt te staan om zoveel mogelijk producten te verkopen: dat kan nooit uit. Bovendien stond voor mij en anderen vanaf het begin als een paal boven water dat het niet alleen zou moeten gaan om de verkoop van producten maar ook om het verschaffen van informatie.”

27


Scepsis slaat om in enthousiasme Marktmeester Arie Bal had aanvankelijk de nodige scepsis bij de komst van de streekmarkt in 2005. “Ik was bang dat de reguliere zaterdagmarkt op het Stadionplein er concurrentie van zou ondervinden. Totdat me duidelijk werd dat het om een evenement ging, waarbij informatieoverdracht het belangrijkste doel is en de verkoop van producten bijzaak. Ik heb de mensen die de streekmarkt organiseren gevraagd om ook een beetje reclame te maken voor de reguliere markt en de mensen van de reguliere zaterdagmarkt heb ik geïnformeerd over de bedoeling van de streekmarkt. Uiteindelijk was bijna iedereen best enthousiast: de gewone

geen concurrentie van de streekmarkt.

markt heeft baat gehad bij de streekmarkt. Ik

Mijn aanvankelijke scepsis is dus omgeslagen

heb vorig jaar geen klachten gehad en dit jaar

in enthousiasme: de streekmarkt vergroot de

was er maar één mopperaar: een verkoper van

aantrekkelijkheid van de stad en de reguliere

damesmode. Nou, die heeft in ieder geval

markt.”

Er was een belangrijk bijkomend voordeel de markt een evenement te noemen: er hoefde beduidend minder te worden betaald aan vergunningen. Volgens Arie Bal, één van de vier marktmeesters van Amsterdam - Zuid, is het verschil tussen een markt en een evenement dat een markt valt onder de verordening op de straathandel. Een kraamhouder van een reguliere markt moet ingeschreven staan à 86 euro, hij of zij moet persoonlijk aanwezig zijn tijdens de markt en er mag niet worden gefolderd, om oneigenlijke concurrentie te voorkomen. Bal: “Als je vandaag Coca Cola toestaat om te folderen, heb je morgen Coca Cola en Fanta, enzovoort. Bij een evenement kun je samen met de organisatie de regels opstellen en heb je maar één vergunning nodig. De beperking is dat je niet wekelijks hetzelfde evenement kunt organiseren, hoogstens een paar keer per jaar.” De vergunning voor de markt lag ook moeilijk, omdat de streekmarkt volgens de marktmeester een commerciële markt was. Bovendien stond hij erop dat de streekmarkt de parkeervergunningen van auto’s die op het Stadionplein parkeren, zouden uitkopen. Jongejan: “Wij waren daar fel tegen en uiteindelijk is deze kwestie in de raad geweest. Het is op een rare manier opgelost: in 2005 is de rekening van de gederfde parkeergelden intern ‘verdwenen’ bij de deelraad en dit jaar moeten we de rekening hiervoor naar de wethouder sturen die zal zorgen dat hij wordt betaald.” Naast de evenementenvergunning moet ook betaald worden voor alle uitstallingen op de markt (precario). “Dat gaat echt tot op detailniveau. De ambtenaren wilden zelfs weten hoe groot de tafels waren waar we aan zouden eten!”

28

hoofdstuk 2

De meningen over de frequentie van de streekmarkt lopen uiteen. Mensen die de streekmarkt graag zien als een traditionele boerenmarkt zouden hem het liefst iedere week zien. De boeren die hebben deelgenomen aan de twee streekmarkten in Oud - Zuid voelen daar niet zoveel voor. Volgens hen moet je het dan professioneel aanpakken en er iemand voor in dienst nemen. En dat kost geld. De meeste boeren produceren ook veel te veel om via markten af te zetten. Dus boeren een nieuwe toekomst geven met de streekmarkt, is een misvatting. Maar een paar keer per jaar een streekmarkt, bij voorkeur verspreid over diverse stadsdelen van Amsterdam, dat zouden de meeste boeren en organisaties toejuichen.

Vrijwilligers en opbouwwerk In de organisatie van de streekmarkt werken vrijwilligers en het opbouwwerk nauw samen. De rol van vrijwilligers is onmisbaar. Allereerst door het vele werk dat verzet moet worden en dat letterlijk en figuurlijk onbetaalbaar is. Er moeten veel dingen worden doordacht, er is veel uitzoekwerk nodig, er zijn talloze gesprekken met mogelijke deelnemers, instanties, subsidieverstrekkers en er moeten lastige knopen worden doorgehakt. Als betaalde krachten dit werk exclusief naar zich toetrekken, bestaat de kans dat de knopen een stuk sneller worden doorgehakt, maar raken vrijwilligers hun motivatie kwijt.

29


Het uiteindelijke effect is dat de streekmarkt stukje bij beetje de voeling met en de voeding van - de buurt verliest. Dus is het belangrijk zorgvuldig met deze ‘embryonale’ fase om te gaan en er voldoende tijd voor uit te trekken. Volgens Anna Schoemakers die als opbouwwerkster betrokken was bij de organisatie van de eerste streekmarkt, en nu meedoet als vrijwilligster, waren de bezoeken die vrijwilligers aflegden aan individuele boeren een grote succesfactor. “De streekmarkt was niet gelukt als vrijwilligers niet twee aan twee bij boeren op bezoek waren gegaan. Want hierdoor ontstonden er banden tussen boeren en stadsbewoners. Daardoor kenden zij elkaar al over en weer en werden de boeren ontvangen toen ze hier voor de eerste keer kwamen. De vrijwilligers namen hen onder hun hoede, zodat ze zich welkom voelden. Dat hebben we heel sterk gestimuleerd.” Het oorspronkelijke idee van de streekmarkt legde sterk de nadruk op het milieuaspect: door gebruik te maken van streekproducten ontstaan kortere lijnen tussen boeren en consumenten, waardoor minder transport nodig is en er dus minder uitstoot van het broeikasgas CO2 plaatsvindt. Schoemakers benadrukt hoe belangrijk het is zo’n verhaal vast te houden en te ‘bewaken’. “Je moet goed weten waarom je een streekmarkt organiseert. Iemand als Charlotte Philippona, heeft dat verhaal steeds goed voor ogen gehad en de dieper liggende filosofie bewaakt. Zij kon het verhaal over het verband tussen mondiaal, lokaal, energie, CO2-uitstoot en voetafdruk steeds goed vertellen en bewaken: dat was voor ons de ratio achter de streekmarkt.”

Lange en korte lijnen

Onze klanten verwachten het hele

Milieucentraal heeft een groente -

jaar rond het gebruikelijke aanbod

en fruitkalender samengesteld,

Een Granny Smith legt 20.000

in het schap. Daarin gaan wij

waarin een groot aantal gangbare

kilometer af voordat hij bij ons in

mee.” Albert Heijn hanteert de

groente - en fruitsoorten zijn

de fruitschaal belandt, een Elstar is

stelregel ‘zo dichtbij als mogelijk en

ingedeeld in energieklassen.

nauwelijks 100 kilometer onderweg.

zo ver als noodzakelijk’. Maar,

Sperzieboontjes zijn van hetzelfde

vraagt de woordvoerster zich hardop

laken een pak: bonen uit Kenia

af, “is Spanje eigenlijk nog ver?”

leggen 7000 kilometer af, maar we

Transport kost bijna niks en heeft

kunnen ook kiezen voor seizoensge-

nauwelijks invloed op de prijs van

bonden bonen van eigen bodem.

een product. De prijs betalen we op een andere manier. Bijvoorbeeld

Appels en sperzieboontjes zijn twee

door klimaatverandering, onder

willekeurige voorbeelden. Praktisch

meer veroorzaakt door de uitstoot

elke doorsnee-supermarkt verkoopt

van het broeikasgas CO2.

het hele jaar rond groente en fruit

Een kilo ananas die per vliegtuig

uit de hele wereld. In het dagblad

uit Ghana wordt ingevoerd,

Trouw (6 juli 2006) zegt een

veroorzaakt een CO2-uitstoot van

woordvoerster van supermarktketen

5 kilogram, een kilo wortelen

Albert Heijn: “En als we iets van

uit Zuid-Afrika 5,5 kg CO2 en een

ver moeten halen dan doen we dat.

kg Californische sla tot 5 kg.

30

hoofdstuk 2

Philippona is een ervaren vrijwilliger. Sinds de jaren ’70 organiseert ze in Oud - Zuid de kinderoptochten voor Sint Maarten en ze is een van de drijvende krachten achter de kerstboomverbranding op het Museumplein. Ze is als een van de weinigen vanaf het begin (2003) betrokken bij de organisatie van beide streekmarkten in Amsterdam. “Het idee achter de streekmarkt was natuur en boer naar de stad te halen om meer betrokkenheid van de stad met het platteland te genereren. Dan krijg je kortere aanvoerlijnen, minder CO2uitstoot. Dat vond ik een prima idee. Het is goed om zoiets na te streven, je moet op kleine schaal beginnen. Het was leuk om bedrijven op te scharrelen en er langs te gaan. De boeren reageerden allemaal heel sympathiek. Voor de organisatie van de markt zijn we naar de Groene Hoed gegaan in Purmerend en via hen is de Groene Long/Laag Holland erbij gehaald. Die hebben ons heel goed begeleid. Zij wilden graag dat de markt doorging en dat was belangrijk, want soms zakte bij ons de animo, onder andere door de opstelling van de marktmeester die over het Stadionplein gaat. Je begint idealistisch aan een dergelijk project. Vervolgens onderzoek je of het idee levensvatbaar is. Dan kom je terecht in het moeilijk doorzichtige woud van vergunningen. Dan de geldkwestie, onder meer doordat we niet commercieel waren, met gratis kramen voor de deelnemers: dat haalde veel boeren over de streep. We wilden in ieder geval geen wederverkopers, zoals gebruikelijk is op boerenmarkten.


Ik vond het een sport om de markt van de grond te krijgen. Het charmante is dat de bewoners het zelf hebben gedaan met ondersteuning van het opbouwwerk. Het ongeregelde was het leuke eraan. Maar om hem vaste grond onder de voeten te geven, moet hij vaker en in andere stadsdelen worden georganiseerd, met name in Zuid - Oost en Noord.” De rol van het opbouwwerk was voor de organisatie heel belangrijk, zegt Steven Luttikhuis. Hij doelt op het Wijkopbouworgaan Zuid - West en het Wijkcentrum Vondelpark - Concertgebouwbuurt. “Zonder hun ondersteuning was het niet gelukt.” Dat roept de vraag op of de organisatie van een streekmarkt opbouwwerk is. “Ik vind van wel, zegt Anna Schoemakers, Natuur - en milieuopbouwwerk, wat ik deed, kan niet functioneren zonder inhoud. Zodra je op lokaal niveau bezig bent met duurzame ontwikkeling, ben je bezig met een idee, namelijk over hoe we met elkaar omgaan. Dan ligt het voor de hand eens te kijken waar onze producten vandaan komen, wat we consumeren. De vraag is of duurzaamheid iets extra’s is, dat je eventueel kunt wegbezuinigen, of iets dat overal onder ligt.”.

31

32

hoofdstuk 2

Ook voor Joke Jongejan van het wijkopbouworgaan is het antwoord duidelijk: “Het belang van het opbouwwerk bij de streekmarkt is het met elkaar in contact laten komen van buren, allochtonen en autochtonen, producenten en consumenten, boeren en burgers.” Tijdens een rondetafelgesprek over de organisatie van de tweede streekmarkt zei ze: “En ruimte voor ontmoeting was er volop die dag (de eerste streekmarkt, red.). Mensen bleven ook lang hangen met of zonder hun kinderen. En ruimte creëren voor ontmoetingen dat is ook opbouwwerk. Maar niet alleen tussen buren of bekenden, ook tussen boeren, stadsburgers en andere buitenlui. En het opbouwwerk garandeert dat deze ontmoetingen leiden tot elkaar beter leren kennen.” Het verwerven van voldoende geld voor de organisatie van de streekmarkt kostte veel tijd en energie. Het bestuur van stadsdeel Oud - Zuid zag er eerst niets in omdat de streekmarkt in zijn ogen commercieel was en daarom zou concurreren met de bestaande zaterdagmarkt op het Stadionplein. Jongejan: “Daardoor wilde de wethouder aanvankelijk geen subsidie geven. De helft van de kosten werd betaald door Laag Holland (toen nog projectbureau De Groene Long), onder voorwaarde dat we de helft door andere partijen gefinancierd konden krijgen.” Anna Schoemakers: “Iedereen zat op iedereen te wachten. Voor ons duurde dat te lang, want wij moesten verplichtingen aangaan. Pas een maand voor de streekmarkt was het geld rond. Toen ging het

33


stadsdeel garant staan voor de andere helft van de kosten, en lukte het ons pas geld te krijgen van ondermeer het VSB-fonds en de Amsterdamse Milieudienst. Wij zijn intussen stug door gegaan met de organisatie. Dat was een sterke troef: steeds meer mensen waren er bij betrokken, de deelraad kon steeds moeilijker ‘nee’ verkopen.”

Wat kost dat nou?

Voornaamste dekking bestond uit:

Zij namen deel aan de werkgroep

Landschap Laag Holland

Streekmarkt, legden contacten met

5.000

de deelnemers aan de markt, werken

Het organiseren van een streekmarkt

Stadsdeel Amsterdam

kost veel tijd en geld. Iedere

Oud - Zuid

organisatie van een streekmarkt is

Milieudienst

5.000

helpen ’s morgens vroeg bij de

anders, toch is het handig om een

VSB fonds

2.500

opbouw van de markt, zijn tijdens

12.500

mee aan promotieactiviteiten,

de markt aanwezig voor het

beeld te krijgen van de mogelijke kosten en tijdsinvestering. In

Zo’n begroting geeft een onvolledig

geven van informatie over de buurt

Amsterdam Oud - Zuid waren die

beeld van alle mensuren die in de

en de markt, verrichten allerlei

voor 2006 als volgt:

organisatie van de streekmarkt

hand en spandiensten en helpen aan

Kinderprogramma Muziek Huur kramen

zitten.

het eind van de dag ook weer bij

300

De markt kon er alleen komen door

het afbreken en opruimen.

750

de vrijwillige inzet van tientallen

Al met al honderden uren vrijwillige

buurtbewoners/vrijwilligers.

inzet.

2.000

Stroom en aggregaat

400

Materiaal

150

Reiskosten

200

Vergunningen

350

Aankleding markt

300

Mailings

300

Lunches voor kraamhouders en vrijwilligers Publiciteit

600 3.000

Daarbij komen de salariskosten van een aantal betaalde krachten van het Wijkopbouworgaan Zuid - West en het Wijkcentrum Vondelpark Concertgebouwbuurt. Het opbouwwerk heeft 240 uur aan de streekmarkt besteed, in totaal 18.000 euro. De totale kosten van de streekmarkt liggen globaal rond de 26000 euro.

34

hoofdstuk 2

Vrijwillige inzet Nel van der Meer, vrijwilliger

Het belang van de streekmarkt is

Als kind woonde ik in de Rijnstraat.

voor mij heel divers. Het gaat om

Aan de andere kant van de Amstel

voorlichting geven, de link leggen

hield Amsterdam toen op. Daar

tussen stad en platteland en laten

speelden we als kinderen, dat was

“Tijdens de eerste streekmarkt zat

ruiken en proeven wat voor lekkere

avontuur. Maar boerderijen had je

ik helaas in het buitenland. Toen

dingen er vlakbij te koop zijn - veel

er niet, er lagen alleen velden.

heb ik nog gebeld met mijn dochter,

lekkerder dan fabrieksproducten.

Ik rijd nu zo nu en dan naar de

en die zei me dat het heel mooi

Maar het is ook een ontmoeting

Beemster om een nieuw voorraadje

weer was. Dit jaar was het weer een

met de buurt en de buurtbewoners.

streekproducten in te slaan. Dat is

stuk minder, maar dat maakte niks

Ik heb voorafgaande aan de

nieuw voor mij, want daarvoor

uit, zo bleek: na een regenbui

streekmarkt een stuk of vijf boeren

haalde ik alles bij de supermarkt. Ik

gingen mensen gewoon door met

bezocht om uit te zoeken of ze

heb er erg veel van opgestoken.”

waar ze waren gebleven.

aanwezig wilden zijn met een

Ik heb bij beide streekmarkten

kraam. Ik was verbaasd wat ik

meegeholpen aan de voorbereiding.

aantrof. Ik wist niet dat al die

Dit jaar ook met het opbouwen en

bedrijven daar zaten: zorgboerderij-

afbreken van de kramen en tijdens

en, bed & breakfast, winkels om de

de dag zelf zat ik in de informatie-

eigen producten te verkopen.

kraam over de streekmarkt. Ik vond

Ik ben een geboren en getogen

het echt verschrikkelijk leuk.

Amsterdamse.

35


Pauline van Tets, vrijwilliger “Ik heb meegeholpen bij de laatste streekmarkt: ik was betrokken bij de planning en de voorbereiding en op de dag zelf verleende ik hand - en spandiensten. Ik vulde de gaten, al vielen die er bijna niet omdat de dag perfect was georganiseerd. Ik maak me grote zorgen om het verdwijnen van de agrarische gemeenschap. Daar heb je nog loyaliteit, kleinschaligheid, geloof – al ben ik zelf helemaal niet gelovig. En ik houd van koeien in de wei in plaats van paarden in een moeras. Ik kom oorspronkelijk uit Salland en Gert - Jan Wijnands, vrijwilliger

mij ligt de kwaliteit in de eenvoud

Hier in de Randstad hebben de

en projectleider organisatie

en daarvan kunnen genieten.

meeste mensen geen flauw benul

streekmarkt

Van fietsen door de polder. Als

daar heb je die gemeenschap nog.

contrast voor de jachtige consump-

wat zich op het platteland afspeelt. Ik wil het leven op het platteland

“De streekmarkt geeft extra waarde

tiemaatschappij waarin we leven. Ik

niet idealiseren. Maar wij leven in

aan de stad en de buurt. We kopen

word er blij van om met mijn kind

de stad zo geanonimiseerd naast

bijna alles bij de supermarkt, zonder

naar de kinderboerderij te gaan en

elkaar. Met name kinderen zouden

ons te realiseren wát we kopen. We

hem tussen de geiten te zien

toch moeten kunnen opgroeien met

weten niet meer wat er nodig is om

rondlopen. Ik heb altijd iets met de natuur gehad. Ik kan me geen

boerderijen en dieren in de buurt.

melk in een pak op het schap van

We zijn doorgeslagen in het indivi-

de winkel te krijgen. Ook niet dat

samenleving voorstellen zonder

dualisme en veel mensen voelen

de natuur en het cultuurlandschap

natuur. Het gaat me vooral om de

zich daar niet goed bij: kijk maar

rond de stad stukje bij beetje ver-

eenvoud die ik daar ervaar. Genieten van een lekker stuk kaas, zonder dat

naar het toenemende aantal

dwijnen. De streekmarkt is bedoeld

mensen dat een beroep doet op de

om daar aandacht voor te vragen.

het een groot stuk hoeft te zijn.

geestelijke gezondheidszorg.

Ik vind educatie belangrijk. Vooral

Ik wist niet hoe het bedrijfsmatig

De streekmarkt is een middel dat

jongeren moeten weten waar een

met de boeren rond Amsterdam

tot bewustwording kan leiden. Er is

product vandaan komt, wat het een

ging. Door boeren te bezoeken heb

natuurlijk veel meer nodig, maar

boer kost om het te maken en op de

ik daar meer inzicht in gekregen.

zoals de Chinezen zeggen: ‘iedere

markt te brengen. Dat is misschien

Hun gevecht om het recht te mogen

reis begint met de eerste stap’. Je

wel mijn belangrijkste motivatie:

bestaan. Maar ook dat ze trots zijn

kunt ook niet spreken in termen van

dat we de wereld op een goede

op hun bedrijf, dat doet me goed.

dé oplossing. Die is er niet.

manier overdragen aan onze

En ik ben me ook bewuster

Misschien is het een goed idee als

kleinkinderen.

lingrelatie) aangaat met een dorp

geworden van het belang van boeren bij het in stand houden van

ons stadsdeel een jumelage (tweeWat is de meerwaarde van een extra

de natuur. Zonder boeren die op

of een streek niet ver uit de buurt,

televisie? Van steeds groter en

hun manier willen produceren is het

zodat er over en weer een grotere

meer? We zijn altijd bezig, maar

landschap gedoemd te verdwijnen.”

band ontstaat.”

waar zijn we dan mee bezig? Voor

36

37

3 De nieuwe relatie stad - platteland

38

hoofdstuk 3

Steeds meer boeren kiezen voor de verbrede landbouw. Verbreding betekent per definitie het openen van de luiken: burgers zijn niet langer ongenode vreemdelingen maar welkome gasten op het erf. En dat heeft effect op het imago van de boer, merkt Willem Kuiper uit Ransdorp. “Culinaire bladen en andere glossys lopen hier de boel plat. Dat waren we niet gewend, maar we zeggen geen nee! En we merken het direct als er een artikel of foto in een blad heeft gestaan: dan heb je de hele week extra aanloop van mensen die onze producten willen kopen. Boerenbedrijven staan ook veel opener voor de buitenwereld dan een tijdje geleden. Door aan huis te verkopen en door de verbreding komen er veel meer mensen op het bedrijf. Je merkt dat de stad ons bijna smeekt om te blijven. Het besef bestaat dat een boer die stopt nooit meer terugkomt. De deelraad van Amsterdam - Noord smeekt ons bijna alsjeblieft te blijven boeren. Als je dat vergelijkt met tien jaar geleden, is de stemming totaal omgeslagen.” Neem bijvoorbeeld Kees Diepeveen, wethouder Zorg, Milieu, Welzijn, Diversiteit, Ruimtelijke Ordening van het stadsdeel Amsterdam - Noord. In Boeren van Amsterdam (2005) zegt hij dat we zuinig moeten zijn op Waterland, waar agrarische nijverheid eeuwenlang het landschap bepaalde. “Voor Landelijk Noord zou het een ramp zijn als alle boeren vertrekken. Misschien dat die boerenbedrijven wat extensiever worden en meer de verbinding aangaan met zorg en recreatie, maar uiteindelijk moeten in dat gebied koeien en schapen blijven rondlopen. (...) Het boerenbedrijf in Waterland moet behouden blijven, in welke vorm dan ook.” In Amstelland, bezuiden Amsterdam, laten bestuurders zich in bijna identieke bewoordingen uit. Hanneke Brummelhuis - Jansen was gedurende veertien jaar wethouder in Ouder - Amstel, de gemeente waarin het grootste deel van de Amstelscheg ligt. In het boek Amstelland. Land van water en veen zegt zij: “Wij hebben ons altijd erg gehecht aan het buitengebied, dat willen we openhouden. Tussen Duivendrecht en Ouderkerk aan de Amstel ligt nog altijd een redelijk ongerept groen gebied dat door de boeren in stand wordt gehouden. We werpen ons dan ook op als de hoeder van het Groene Gebied, daar moet niemand aankomen. (...) Als we het agrarische gebied loslaten zijn we onze identiteit kwijt. We kunnen wel nadenken over aanvullende functies, maar die zijn ondergeschikt aan ons doel dat een agrariër hier goed moet kunnen boeren en dat het landschap open moet blijven. (...) Misschien kunnen we dat wel met kleinschalige activiteiten ondersteunen die onderdeel uitmaken van het landschapsbeheer. Het gebied beter ontsluiten voor toerisme bijvoorbeeld.(... ) Of een boerderij die van functie verandert, bijvoorbeeld voor tentoonstellingen en dergelijke. (...) Of meer voorzieningen voor recreanten om wat te drinken, in die mogelijkheden schieten we nog tekort.” Het platteland is ook een belangrijk onderwerp in het stadhuis van Amsterdam. “De stad ligt midden in landelijk gebied. Wij vinden dat het platteland van groot belang is voor de stad”, zegt Ed Buijs van de Dienst Ruimtelijke Ordening. “Uit onderzoek weten we dat de waardering voor het

de nieuwe relatie - stad - platteland

platteland, en dan met name extensieve agrarische gebieden, groter is dan voor parkachtige landschappen.” Buijs heeft een paar opmerkelijke cijfers. Er is geen huis in Amsterdam dat op meer dan 4 kilometer afstand van regionaal groen ligt. 87 procent van de Amsterdammers maakt gebruik van de groene voorzieningen buiten de stad en bij mensen met gezinnen is dat zelfs 92 procent. Met het unieke platteland heeft Amsterdam een concurrentievoordeel ten opzichte van andere steden, meent Buijs. “Het landelijk gebied zorgt ervoor dat bewoners, met name gezinnen, langer in de stad blijven wonen. Voor het eerst in 150 jaar neemt het aantal gezinnen dat zich in het centrum van Amsterdam vestigt, toe.” Buijs denkt dat de hernieuwde aandacht van Amsterdam voor en bereikbaarheid van de omgeving daar zeker een rol bij speelt. Niet alleen Amsterdammers waarderen de kwaliteit van de omgeving, voor bedrijven is het een van de vestigingsfactoren. Buijs: “Het consortium dat de Zuidas ontwikkelt, is zeer geïnteresseerd in het beheer van de Amstelscheg, die is namelijk heel bijzonder.” Amsterdam is er dus veel aan gelegen dat er op het platteland voorzieningen behouden blijven of bijkomen die het oude cultuurlandschap in stand houden. Buijs: “Om het open karakter van het landelijk gebied met zijn weidsheid in stand te houden heb je graseters nodig: ze houden de weides intact en voorkomen dat het gebied verruigt en dichtgroeit. Er zijn dus grazers nodig en beheerders, dat zijn bijna altijd boeren. Voor boeren is het steeds moeilijker om hun brood te verdienen met alleen boeren. Zowel de boeren als wij hebben er dus belang bij dat ze inkomen kunnen halen uit activiteiten die hen in staat stellen te blijven boeren. En hier komt de streekmarkt in beeld. De streekmarkt laat Amsterdammers kennismaken met die activiteiten. Door de streekmarkt te stimuleren, probeert Amsterdam dus invloed uit te oefenen op het voortbestaan van het platteland. Dit speelt zich af op haarvatenniveau,

39

40

hoofdstuk 3

het directe contact tussen boer en stedeling.” Maar, zegt Buijs, streekmarkten moeten van onderop komen, anders hebben ze geen bestaansrecht. “Op dat niveau zijn de deelraden aan zet en is de bemoeienis van de centrale stad minimaal.”

Proeftuin Amsterdam Op structureel niveau kan Amsterdam meer doen. Zo is de gemeente bezig om de levensvatbaarheid te onderzoeken van het centrum voor streekproducten in “een beursachtige omgeving ergens aan de Amstel”, zegt Buijs. Buijs doelt op Proeftuin Amsterdam, die aansluit bij de Amsterdamse voedselstrategie die volgend jaar van start gaat. Buijs: “Dat wordt een campagne om gezonde, streekgebonden producten te promoten. De campagne moet de regionale identiteit benadrukken. Dat ligt voor de hand als je de band tussen stad en platteland wilt ontwikkelen. Dat we nu zo ver zijn, komt doordat zich bruikbare netwerken beginnen te ontwikkelen.” Op haar weblog van 23 augustus 2006 schrijft Marijke Vos, wethouder in Amsterdam voor Zorg, Milieu, Personeel en Organisatie, Openbare Ruimte en Groen: “Ik kom net thuis van een geweldige bijeenkomst: Amsterdam


Proeftuin. Met ondernemers, het Food Centre, leveranciers van biologische en streekproducten, biologische boeren uit de omgeving van Amsterdam, de GGD en de dienst Ruimtelijke Ordening hebben we gebrainstormd over een project om lekker en gezond eten te promoten, over eten als bindmiddel tussen mensen, eten als verbinding tussen stad en omringend groen en platteland. In Londen noemen ze het de ‘foodstrategy’, gedragen door de Londense burgemeester himself. Rome is nu de Europese culinaire topstad. Deze wethouder van zorg en groen ziet hier brood in. Lekker eten, producten van boeren en boerinnen uit de buurt van Amsterdam, gezond, en graag voor alle Amsterdammers en bezoekers van Amsterdam.” Dat is precies wat stichting de Groene Hoed beoogt. Op een zolderverdieping aan de Koemarkt in Purmerend huist deze innovatieve stichting, die zich inzet voor de zogeheten verbrede landbouw. Als het aan de Groene Hoed ligt worden er aan de stadsranden van Amsterdam winkels opgezet volgens een nieuw concept. Jaap Hoek Spaans wil niet verklappen hoe de winkels gaan heten. Hij heeft het achtereenvolgens over rurale parken, urban land markets, stadtelandwinkels en experience centres, allemaal om het nieuwe te benadrukken. Hoek Spaans is als zorgboer - met schapen en blondes d’aquitaines - nauw betrokken bij de Groene Hoed: zijn producten worden via dit centrum afgezet. Het is de bedoeling dat de eerste ‘winkel’ ergens aan de Amstel komt te liggen. Hoek Spaans: “Het wordt een stepstone tussen stad en platteland, gericht op ervaren, proeven. Geen boerderij maar een moderne vorm waar je producten uit het buitengebied presenteert. Mensen zoeken naar pure producten, die kunnen ze daar krijgen: ’s ochtends geoogst, ‘s middags te koop. Geen vulling maar voeding. Klanten kunnen er koken, er kan voor ze gekookt worden, er vinden demonstraties plaats, er kunnen smaaklessen worden georganiseerd. Het is een antwoord op de onvrede die heerst over de gangbare supermarkten. Daar zijn de producten slecht en de kennis en service waardeloos. De supermarkt denkt voor de consument, dat kan zo niet doorgaan. Er is dus ruimte voor iets nieuws. Maar pas op, het kan ook mislukken: kijk naar de Konmarwinkels van Laurus. Daarom hebben we een samenwerkingsovereenkomst gesloten met de partij die het concept in Canada met veel succes heeft ontwikkeld. Mensen zijn rijper dan rijp om een paar dagen per week veel beter voedsel te eten. Zie de kookprogramma’s en de successen van televisiekoks. En andere dagen eten ze een snack, ook goed.” Het concept sluit nauw aan bij plannen van het Amsterdamse gemeentebestuur. In 2007 start een voedselcampagne, die zich richt op Amsterdam en het buitengebied. “Kijk”, zegt Hoek Spaans, “dán wordt het interessant. Waar we naartoe moeten is een vraaggestuurde voedselketen. Tot nu toe is die helemaal productiegestuurd. Het resultaat is een grootschalige intensieve landbouw die grote hoeveelheden voedsel moet produceren met kleine marges.” De boeren zijn er klaar voor, zegt Hoek Spaans. “Je ziet veel beweging. Ik voorspel dat we toe gaan naar delicatessenzaken bij boerderijen, groentesnijderijen, dagverse zuivel. En ik zie het ook gebeuren dat jonge boeren die

41

42

hoofdstuk 3

uit ‘armoe’ andere banen hebben gezocht, terugkeren naar het boerenbedrijf. Ze willen écht voedsel produceren voor de vraag. Er is een grote noodzaak én wens om te veranderen, maar dat kunnen ze niet op eigen houtje. Ze hebben goede voorbeelden nodig, goede ondersteuning, zoals kennis, een markt, en dus organisaties als de Groene Hoed.”

Lekker maken Volgens de nota ‘Kiezen voor landbouw’ (2005) van het ministerie van Landbouw hielden in 2003 volgens de landbouwtelling van het Centraal Bureau voor de Statistieken (CBS) ruim 31.000 land - en tuinbouwbedrijven, ofwel ruim één op de drie, zich bezig met een of meer verbredings - of verdiepingsactiviteiten. “De geschatte economische betekenis van deze verbreding van activiteiten is voor de sector als geheel (vooralsnog) gering, maar voor individuele bedrijven gaat het toch al snel om circa vijftien tot twintig procent van het inkomen.” Jan Hassink e.a. (2004) hebben onderzoek gedaan naar de verbrede landbouw in een straal van 10 kilometer rond Amsterdam. Op een totaal van1349 landbouwbedrijven zijn 377 in enige vorm bezig met verbreding. Daarvan zijn er 317 betrokken bij agrarisch natuurbeheer, 50 met verkoop of bewerking aan huis, 49 met recreatie en 7 met zorg. De meeste verbrede bedrijven bevinden zich in het Waterland en in de Amstelscheg. De westkant van Amsterdam is ondervertegenwoordigd. Het aandeel ‘stoppers’ - agrarische bedrijven met een (jongste) bedrijfshoofd van 55 jaar of ouder zonder aanwijsbare opvolger - bij bedrijven met verbreding is lager dan gemiddeld (20% tegen 33%). Dit wordt vooral veroorzaakt door een gemiddeld lagere leeftijd bij de verbreders. Hassink is onderzoeker landbouw, groen en gezondheid bij Plant Research International van Wageningen UR. Sinds 1998 richt hij zich op de professionalisering van zorglandbouw en andere groene gezondheidsdiensten. Hij werkt samen met diverse partners uit de gezondheids - en zorgsector. Hij is initiator en projectleider van het project ‘Landbouw en groen voor een gezonde stedelijke samenleving’. Hassink vindt de streekmarkt een “mooi voorbeeld van het tot stand brengen van samenwerking tussen stad en platteland. Het leuke is dat het van de bewoners komt, want de meest initiatieven komen meestal van de landbouw, vanuit de nood geboren.” Hassink is van mening dat de landbouw in NoordHolland overlevingskansen heeft dankzij verbreding. De Groene Hoed in Purmerend richt zich bij de verbreding voornamelijk op drie terreinen: het bevorderen van de afzet van kwalitatieve streekproducten, agrarisch natuurbeheer en zorglandbouw.Voor de zorglandbouw is een aparte stichting Landzijde opgericht. De streekproducten worden voorlopig vooral

43


afgezet in Amsterdamse toprestaurants, volgens de trickle down gedachte: als topkoks de producten zien zitten, vinden ze bijna vanzelf hun weg naar bredere lagen in de samenleving. Andy Verdonk vergelijkt deze strategie met de manier waarop heel Nederland aan de mozzarella is gewend, het jonge kaasje dat in Italië van buffelmelk wordt gemaakt, maar in de rest van de wereld van koeienmelk. “Een jaar of vijftien geleden kende bijna niemand de salade caprese van mozzarella, tomaat en basilicum. De fabrikant van mozzarella is bewust bij toprestaurants begonnen. Die hebben deze salade op het menu gezet en nu is mozzarella tot in brede lagen van de maatschappij doorgesijpeld. Zo moet het ook gaan met streekproducten.” Verdonk is door de Groene Hoed aangesteld om de koks lekker te maken voor streekproducten. Niet onbelangrijk: Verdonk is kok. “Dat scheelt enorm: ik spreek de taal van de jongens.” De drijfveer voor koks om steeds meer streekproducten af te nemen is de smaak. “Ik laat ze proeven dat een appel die aan de boom is gerijpt veel lekkerder is dan een appel die onrijp was toen ie werd geplukt en vervolgens met gas is gerijpt.”

Slager Lotgering

tijd door op de boerderij van mijn

Gezond en diervriendelijk vlees wil

oom en tante. Daar kun je bijna

Lotgering verkopen, en de

Maandagochtend is het nog lekker

niet meer van leven, dus ben ik

combinatie van veehouder en slager

rustig in de slagerij van Tim

boer én slager geworden. Maar ik

is daarom zinnig: hij weet wat hij

Lotgering aan de Stadionweg. Maar

voel me meer boer: ’s ochtends door

verkoopt. “In ons vlees zitten geen

de slager zelf is al vanaf 5 uur in de

het weiland lopen, de vogeltjes

toevoegingen. Daar komen de

weer. Eerst heeft hij de koeien,

horen, het zonnetje zien opkomen

klanten op af, ze kennen mijn

kippen en paarden op zijn boerderij

en de dauw zien optrekken. Dat is

manier van werken. Ik was een van

in Botshol - vlakbij Abcoude -

mijn drijfveer. Ik boer niet om de

de eerste scharrelslagers van

verzorgd, nu draait hij gehakt.

hoogste prijs.”

Nederland.”

door. Met luide klappen hakt hij

Lotgering schat dat hij een stuk of

overtuiging en enthousiasme mee,

ingevroren vlees in stukken en

duizend klanten heeft: veel mensen

omdat dieren zijn hobby zijn. “Ik

draait ze door de gehaktmolen. “Ik

uit de buurt, die soms wel een paar

wil laten zien hoe leuk beesten zijn

werk meestal van 5 uur ’s ochtends

keer per dag komen, maar ook

en hoe ik werk.” Lotgering

tot 10 uur ’s avonds. Ik ben gewend

klanten uit Wilnis en Zeist, die een

organiseert op zijn boerderij kinder-

om zo lang te sjouwen.”

keer in de maand voor honderden

feestjes, er komen regelmatig

euro’s vlees bij hem bestellen. De

scholen langs. “Dat kost tijd, dus

Lotgering (1959) is de derde

klanten zijn kritisch. Als er weer een

het kan altijd.”

generatie Lotgering in de slagerij.

dierenziekte uitbreekt, merkt hij het

Maar zijn echte passie zijn de

direct. “Dan zijn er veel bij die een

beesten. “Vroeger bracht ik alle vrije

tijdje geen vlees eten.”

Aan de streekmarkt doet hij vol

Tijdens het gesprek werkt hij hard

44

hoofdstuk 3

Zorglandbouw Verbrede landbouw is breder dan het leveren van streekproducten. Hoek Spaans is ook betrokken bij Landzijde, een loket voor boeren en de stad om zorg op het land te kunnen verlenen, bijvoorbeeld voor drugsverslaafden, straatjongeren, gehandicapten, ouderen. Hoek Spaans: “Wij kunnen met zorglandbouw een deel van deze stedelijke problematiek oplossen. Doordat we één loket hebben is het ook veel gemakkelijker om de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (Wmo) in te zetten.” De Wmo is op 1 januari 2007 van kracht geworden en regelt een samenhangend aanbod van zorg - en welzijnsvoorzieningen die gemeenten verstrekken aan mensen die zorg nodig hebben, bijvoorbeeld huishoudelijke verzorging, woningaanpassingen of vervoer naar dagactiviteiten. De wet is gericht op het bevorderen van maatschappelijke participatie en civil society en vervangt de wet voorzieningen gehandicapten (wvg), de welzijnswet en delen van de awbz. De filosofie van Landzijde is dat mensen die niet automatisch toegang hebben tot de reguliere arbeidsmarkt er baat bij hebben om voor korte of langere tijd in het buitengebied werkzaam te zijn. De rust, de ruimte, de omgang met de natuur en de dagelijks terugkerende werkzaamheden op een boerderij kunnen een heilzame werking hebben. Aan de andere kant zijn er boeren die naast de landbouw graag een nevenactiviteit willen ontplooien; het liefst op hun eigen bedrijf. Landzijde zorgt ervoor dat iemand voor één of enkele dagdelen per week werkzaam kan zijn bij een boer of tuinder. De bij het project aangesloten boeren combineren landbouw en zorg. De boer ontvangt een deelnemer op zijn boerderij, geeft hem een taak, begeleidt hem tijdens het werk en biedt hiermee de deelnemer een nieuw perspectief. Voor de betreffende zorgvragers, instellingen en trajectbegeleiders betekent Landzijde een professioneel loket om een keuze te maken uit het aanbod van zorgplaatsen.

45


Zorglandbouw, zoals het combineren van zorg en landbouw wordt genoemd, komt voort vanuit de gedacht dat ‘groen’ en werk een heilzaam effect hebben op mensen. Veel mensen kennen de groene omgeving als een plek om tot rust te komen en te herstellen van de dagelijkse stress. Deze behoefte neemt toe in de huidige hectische samenleving en is met name voor de stedelijke bevolking belangrijk. Volgens een recent rapport van de Gezondheidsraad (2004) kan een groene omgeving op verschillende indirecte wijzen bijdragen aan de gezondheid van mensen: Uit buitenlands onderzoek en onderzoek bij volkstuinders en vrijwilligers in het landschapsbeheer en bij wijktuinen blijkt dat de educatieve aspecten van de groene omgeving ook belangrijk worden gevonden en kunnen bijdragen aan gezondheid. Uit onderzoek op zorgboerderijen blijkt dat de boerderij een gezondmakende omgeving kan zijn voor cliënten uit heel verschillende doelgroepen zoals de verslavingszorg, psychiatrie, verstandelijk gehandicaptenzorg, ouderenzorg en jeugdhulpverlening. Positieve effecten die worden genoemd bij verschillende doelgroepen zijn: meer zelfkennis, zelfwaardering, vaardigheden, tot rust komen, fysiek sterker worden, dag - en nachtritme opbouwen, nieuwe contacten opbouwen en integreren, zingeving ervaren, minder onrust en afname gebruik medicijnen. Mensen met een verslavingsachtergrond waarderen het werken op de boerderij omdat het hun eigenwaarde en zelfrespect vergroot en de fysieke gesteldheid verbetert. Cliënten uit de psychiatrie noemen met name het opdoen van nieuwe contacten, het vergroten van zelfvertrouwen en een zinvolle dagbesteding.

Zorglandbouw en inkomen Zorgboeren ontvangen een vergoeding voor de begeleiding van cliënten. Zorgboeren die bij Landzijde zijn aangesloten, ontvangen minimaal 55 euro per dag per cliënt (cijfers van 2004) die begeleid wordt. De meeste zorgboeren richten zich op kleinschalige zorgactiviteiten, zodat ze geen grote investeringen hoeven te doen. Op basis van 3 cliënten die 4 dagen per week aanwezig zijn op de boerderij is het inkomen uit de zorgtak 660 euro/week en ruim 30.000 euro per jaar. De jaarlijkse kosten bedragen globaal 12.000 euro per jaar. Het bedrijfsinkomen kan dus toenemen met 18.000 euro per jaar. Rondom Amsterdam is er potentie voor ruim 250 zorgboerderijen. Uit: Ruimtelijke verkenning van groen en gezondheid in en om Amsterdam, Jan Hassink, Gerard Kolkman en Herman Agricola, Wageningen, 2004.

Het verblijf en het werken in een groene omgeving kan preventief werken (voorkomen van burn - out, betere fysieke conditie, voorkomen van isolement) en curatief (herstel van burn - out, verminderen van psychische klachten). Een groene omgeving kan dus van belang zijn voor Amsterdammers in het algemeen en Amsterdammers met een specifieke gezondheidsvraag. Volgens Jan Hassink van de Wageningen UR heeft Amsterdam veel interesse in de zorgmogelijkheden van de landbouw, de educatieve mogelijkheden en de streekproducten. “Je hebt wel boeren nodig bij wie het past. De boeren ten westen van Amsterdam blijken er bijvoorbeeld weinig voor te voelen, in Waterland daarentegen wel. Waarschijnlijk omdat men daar altijd heeft moeten boeren met beperkingen. Bovendien is men onderdeel geworden van het nationaal landschap Laag Holland.”

46

hoofdstuk 3

Agrarisch natuurbeheer De Vereniging Agrarisch Natuurbeheer Waterland maakt onderdeel uit van dit netwerk. De vereniging, in 1995 opgericht door en voor boeren, begon met 120 leden en heeft er nu 285. Het idee was en is: meer samenwerking tussen boeren om in het Waterland te kunnen blijven werken. De kerntaak van de vereniging is behoud van het landschap in het veenweidegebied Waterland. Wies Buysrogge is projectleder Agrotoerisme van de vereniging, die in hetzelfde pand te Purmerend is gevestigd als de Groene Hoed. Haar werk bestaat uit het begeleiden van boeren, het bedenken van nieuwe diensten en het onderhouden van contacten met partnerorganisaties als de VVV’s, Staatsbosbeheer en gemeenten. Een van de hoofdtaken waar de vereniging zich mee bezighoudt is agrarisch natuurbeheer. Nederland is internationaal gezien een belangrijk land voor weidevogels en is bijna exclusief verantwoordelijk voor een aantal soorten, zoals grutto, scholekster en tureluur. Waterland is zelfs een van de kerngebieden. Jaarlijks worden hier tussen de 7.000 en 9.500 weidevogellegsels gevonden en op een of andere wijze beschermd. Vanaf 15 februari, als de kieviten en de eerste grutto’s weer zijn teruggekeerd, wordt op de zogeheten plas - dras graslanden een laagje water van 5 tot 20 cm boven het maaiveld gezet. Plas - dras graslanden zijn een voedselplaats en rustplaats voor doortrekkende vogels en weidevogels die in Waterland gaan broeden. Ná het droogvallen zijn de plas - dras graslanden een uitstekend broedgebied voor o.a. kemphanen, omdat deze vogels pas in de loop van mei nestelen en dan land zoeken met kort gras. In 2006 stond bijna 24 hectare onder water. De bescherming van weidevogels levert de boeren geld op. En als ze vrijwilligers hebben die het werk doen, kan het zelfs een peiler onder het bedrijf zijn. De verdiensten hangen af van soorten en aantallen vogels. De vereniging kan op circa 450 vrijwilligers een beroep doen, met name voor het markeren en tellen van nesten van weidevogels. Van deze groep komt ongeveer 20 procent uit Amsterdam. Het is een gemotiveerde groep mensen, die bereid moet zijn om tijdens het broedseizoen (april - juli) minstens 4 uur per week aan dit werk te besteden. Alle vrijwilligers en boeren gaan verplicht op cursus, waarin ze leren hoe natuurbeheer is in te passen in de bedrijfsvoering. Naast projecten op het gebied van agrarisch natuurbeheer zet de vereniging zich sinds 2003 ook in voor de ontwikkeling van agrotoerisme. Deze richting heeft zich de afgelopen jaren sterk ontwikkeld en is een succes gebleken; veel agrarische ondernemers in het gebied bieden in meer of mindere mate agrotoeristische producten en diensten aan. Inmiddels zijn er 30 arrangementen en een wandel -, fietsen vaarroute ontwikkeld. De arrangementen bestaan uit alle vormen van dagrecreatie en verblijfsrecreatie op de boerderij: camping, bed & breakfast, het geven van rondleidingen voor schoolklassen, het runnen van een theetuin, hotel De Boerenkamer (www.hotel-boerenkamer.nl), boerengolf, feestjes en bedrijfsuitjes.


Ongeveer 40 leden van de Natuurvereniging doen aan agrotoerisme. Het is niet iets wat een boer er zomaar naast doet: hij moet er zin in hebben en tijd voor hebben. Voor sommige boeren is agrotoerisme nu al het fundament onder hun bedrijf. De Boerenkamers richten zich bijvoorbeeld op het hogere segment van de markt en dat loopt heel goed. Maar dan moeten ze ook wel iets te bieden hebben. Voor de meeste andere deelnemers is het een vorm van neveninkomsten. Mede door boeren wordt het unieke veenweidegebied in stand gehouden. Dat stelt stadsbewoners in staat er van te genieten. De leden van de Natuurvereniging vinden de relatie tussen stad en platteland dan ook een steeds belangrijker onderwerp. Buysrogge: “De streekmarkt is wat dat betreft een mogelijkheid om te laten zien wat het platteland te bieden heeft. We hopen dat mensen zich bewust worden van het feit dat op zo korte afstand hun voedselproductie tot stand komt, en dat je vlakbij een kinderfeestje, een bedrijfsuitje of een fietstochtje kunt organiseren. Veel van onze lede doen ook mee aan de open - boerderijdagen. Ze genieten ervan hun bedrijf te laten zien en uitleg te geven. Voor boeren is contact met de stad belangrijk, omdat het hun markt is.”

47

48

hoofdstuk 3

Behoud van het landschap Een andere partner in het netwerk is Nationaal Landschap Laag Holland (tot januari 2006 de Groene Long), een samenwerkingsverband van provincie, waterschap, gemeenten, natuurbeschermers en agrarische organisaties. De partijen hebben een gezamenlijke belang: duurzaam behoud van het landschap in Laag Holland. Het projectbureau is gevestigd in Purmerend, een paar minuten lopen van de Groene Hoed en de natuurvereniging. Nederland kent twintig nationale landschappen. Het rijk heeft de doelstellingen per landschap globaal aangegeven, de provincies spelen een belangrijke regierol: ze mogen zelf bepalen hoe ze de opdracht van het rijk uitvoeren. Laag Holland zet zich in voor het behoud van het cultuurlandschap, en dan met name de kernkwaliteiten. Dat zijn de openheid van het landschap, de weide en moerasvogels, de zogeheten strokenverkaveling in de veenweidegebieden, het geometrische inrichtingspatroon van droogmakerijen als de Beemster en de veenpakketten. Hester Riethof van het projectbureau: “Ons doel is het behoud en het verantwoord ontwikkelen van het landschap, dus ligt er veel nadruk op de landbouw als een belangrijke partij. Het voortbestaan van de landbouw loopt echter gevaar. Verbreding van de bedrijfsvoering wordt vaak als oplossing gezien. Boeren verhuren bijvoorbeeld hun land voor opslag of maken paardenbakken en – stallen. Daar hebben we weinig grip op, maar we proberen wel te sturen. Want met alleen dit soort verbreding kom je er niet.

49


De afdeling Noord - Holland van de

samenleving. In de afdelingen

initiatief om deze band te

Koninklijke Nederlandsche

werken vrijwilligers aan het initiëren

herstellen. We zijn namelijk

Heidemaatschappij is een van de

en begeleiden van projecten. De

helemaal het zicht kwijt geraakt op

organisaties die de intentieverkla-

vereniging is in 1888 opgericht voor

de producenten van ons voedsel.

ring voor de oprichting van de

het ontwikkelen van landbouwgron-

Kinderen denken dat melk uit een

Groene Participatiemaatschappij

den, het herbebossen van

pak komt.” Meijer is oud -

“Streekmarkt Oud - Zuid” heeft

zandgronden en het verbeteren van

burgemeester en voormalig

ondertekend.

werkgelegenheid. Ook toen al was

dijkgraaf: “Ik wil mijn relatienet-

De KNHM is een vereniging met

de achtergrond het verbeteren van

werk graag betrekken bij versterking

twaalf leden, de provinciale

de leefomgeving. “Het belang van

en verbreding van de streekmarkt”.

afdelingen. Elke afdeling heeft een

de streekmarkt is de binding tussen

eigen bestuur en donateurs. De

stad en platteland”, zegt Han Meijer

afdelingen zijn van groot belang

voorzitter van KNHM Noord -

voor het KNHM - netwerk in de

Holland. Wij vinden het een goed

Dit landschap kan alleen bestaan dankzij koeien. Bedrijven zullen groter moeten worden om efficiënter te kunnen werken en daarnaast willen we ze stimuleren om nieuwe bedrijfsconcepten te ontwikkelen. We willen dat de verbreding bijdraagt aan het behoud van het cultuurlandschap. Dus we zijn een warm voorstander van natuurbeheer, recreatie, agrotoerisme, zorgboerderijen en streekproducten. Wij brengen partijen bij elkaar die iets in het gebied willen. We verzamelen en sturen op ideeën voor het gebied, we toetsen plannen op onze criteria. Na goedkeuring zoeken we subsidie om het project te realiseren en Laag Holland heeft zelf ook geld beschikbaar om te verdelen.”

50

51

4 De Groene Participatiemaatschappij ‘Streekmarkt Oud-Zuid’

52

hoofdstuk 4

De eerste Groene Participatiemaatschappij is officieel opgericht tijdens de streekmarkt in 2006. Twintig personen/organisaties/bedrijven ondertekenden een intentieverklaring voor deelname aan de Groene Participatiemaatschappij. Daarmee verklaarden zij “zich in te zetten voor het bevorderen van een duurzame relatie tussen stad en het omringende platteland, onder meer door het jaarlijks organiseren van een streekmarkt in Amsterdam Oud - Zuid”. Wethouder Milieu van het stadsdeel Oud - Zuid, Paul van Grieken, overhandigde tijdens de ceremonie op het Stadionplein de eerste Oprichters Aandelen aan de participanten.

de groene participatiemaatschappij: ‘streekmarkt Oud-Zuid’

Ter voorbereiding van de oprichting van de Groene Participatiemaatschappij zijn een aantal “kennisdeeldagen” georganiseerd met sleutelfiguren uit de kring van personen en organisaties die de afgelopen twee jaar waren betrokken bij de organisatie van de streekmark of die op de markt een kraam hadden. Zo werd een zeer divers samengesteld netwerk zichtbaar: buurtbewoners/ vrijwilligers, politici, bestuurders, boeren, bedrijven, natuur en milieuorganisaties, wijkcentra. Met hen werd de eerste streekmarkt van 2005 geëvalueerd en werden ideeën en kansen voor de toekomst besproken. Tijdens een van de kennisdeeldagen is het concept van de Groene Participatiemaatschappij Streekmarkt Oud - Zuid gepresenteerd en is gevraagd om hieraan actief te gaan deelnemen. De Groene Participatiemaatschappij is een manier om de streekmarkt een structureel karakter te geven en verder uit te bouwen. Jaap Hoek Spaans van de Groene Hoed vindt het een prima concept. Zijn ideaal zou zijn dat elke wijk in Amsterdam minstens eenmaal per jaar een streekmarkt had. “Je moet namelijk iets blijvends doen om de band tussen stad en platteland te verstevigen. Met een streekmarkt creëer je verwachtingen die je moet kunnen waarmaken. Een streekmarkt moet dus onderdeel uitmaken van een langdurige strategie die erop is gericht dat mensen in de stad de producten uit het buitengebied gebruiken.”

53

54

hoofdstuk 4

De volgende personen, organisaties en bedrijven tekenden de intentieverklaring bij de oprichting van de Groene Participatiemaatschappij “Streekmarkt Oud - Zuid” : An Huitzing, Wijkopbouworgaan Zuid - West Jaap Hoek Spaans, Landzijde en De Groene Hoed Han Meijer, Koninklijke Nederlandsche Heidemaatschappij afd. Noord Holland Willem Kuiper, Zuivelboerderij Dikhoeve Wies Buysrogge, Vereniging Agrarisch Natuurbeheer Waterland Emile Verstege, Wijkcentrum Ceintuur Tim Lotgering, slager & boer Wes Korrel, Agrarische Natuurvereniging Amstelland Charlotte Philippona, Werkroep natuur en milieu Oud - Zuid Ruud Kool, Winkeliersnetwerk Stadionweg Marathonweg Bea Mieris PVDA, Stadsdeelraad Oud - Zuid Anna Schoemaker Groen Links, Stadsdeelraad Oud - Zuid Daphna Brekveld, Vereniging Oud - Zuid, Stadsdeelraad Oud - Zuid Paul Berendsen, Amsterdam Anders/De Groenen, Stadsdeelraad Oud - Zuid Joke Jongejan, Werkgroep natuur en milieu Oud - Zuid Kees Stuurop, Landelijk Centrum Opbouwwerk Nomdo Bosma,Wijkcentrum Vondelpark Concertgebouwbuurt Ellen van den Bogert, duo-raadslid voor het CDA, Stadsdeelraad Oud - Zuid Joep Blaas, raadslid D66, Stadsdeel Oud Zuid Lasca ten Kate, Noordhollandse Grond De VVD fractie steunt de organisatie van de streekmarkt en de Groene Participatiemaatschappij, wil als raadsfractie niet tekenen, maar wel als afdeling VVD Oud - Zuid meedoen.

55


Oprichtingsdocument. Doel, organisatie en werkwijze van de Groene Participatiemaatschappij zijn in een oprichtingsdocument vastgelegd: De Groene Participatiemaatschappij heeft tot doel het bevorderen van een duurzame relatie tussen stad en het omringende platteland, onder meer door het jaarlijks organiseren van een Streekmarkt in Amsterdam Oud - Zuid. De Groene Participatiemaatschappij is een samenwerkingsverband van burgers, boeren, bedrijven en maatschappelijke organisaties die zich gezamenlijk zullen inzetten om dit doel te bereiken Een Groene Participatiemaatschap-

Organisatie

promotie van de streekmarkt,

pij wordt opgezet om veelbeloven-

De Groene Participatiemaatschappij

bereidt jaarlijks twee bijeenkom-

de initiatieven die “bottom up”

is een vrijwillig samenwerkingsver-

sten met alle participanten voor,

zijn ontstaan, te verankeren, te

band, een netwerkorganisatie.

komt zovaak bijeen als nodig is.

verbreden en te versterken.

Personen en organisaties die er aan

Vrijwilligers, maatschappelijke

deelnemen leveren naar vermogen

Raad van Advies:

organisaties in het stadsdeel

kapitaal (kennis, kunde, middelen)

adviseert bij opstellen en uitvoe-

Oud - Zuid werken er hard aan om

voor verankering en versterking van

ring jaarprogramma streekmarkt,

de markt minstens eenmaal per

de streekmarkt. Uit de deelnemers

komt tweemaal per jaar met de

jaar, en zo mogelijk vaker, te laten

wordt een Kerngroep en een Raad

Kerngroep bijeen voor evaluatie en

plaats vinden. Daarnaast wil men

van Advies gevormd.

advisering, werkt mee aan

ook andere activiteiten gericht op

De deelnemers aan de Participatie-

promotie van de streekmarkt,

versterking van de relatie tussen

maatschappij adviseren bij het

leden zijn individueel beschikbaar

stad en platteland ontwikkelen.

opstellen van het jaarlijkse werk-

voor raadpleging en advisering.

Door de Participatiemaatschappij

programma en spreken af welke

op te richten kan het draagvlak

bijdrage zij aan de realisering ervan

Secretariaat

voor de streekmarkt worden

kunnen leveren.

Het secretariaat van de Groene Participatiemaatschappij berust bij

versterkt en de continuïteit ervan worden gewaarborgd. En er kan een

Kerngroep:

inspirerend netwerk ontstaan voor

benoemt uit haar midden een

kennisuitwisseling en nieuwe

voorzitter, adviseert bij opstellen

relatieontwikkeling stad -

jaarprogramma en streekmarkt,

platteland.

mobiliseert, kennis, kunde en financiële middelen, zorgt voor communicatie met de deelnemers van de Participatiemaatschappij, werkt mee aan

het Wijkopbouworgaan Oud - Zuid.

56

hoofdstuk 4

Ook Hester Riethof van Laag Holland vindt dat de streekmarkt niet op zichzelf moet staan, maar een structurele basis moet krijgen en breder moet worden. Laag Holland is voorstander van een vervolg en het toepassen van het concept elders. Van Grieken vindt de streekmarkt “ontzettend leuk met een grote diversiteit aan producten uit de streek. Een echte markt, niet te klein en niet te groot. Mensen worden uitgenodigd tot proeven, kopen en informatie.” Na de eerste streekmarkt (september 2005) vroeg de deelraad middels een motie aan het bestuur om een vervolg. Ambtelijke en bestuurlijke molens draaien langzaam, zegt Van Grieken. “Dus daar moet het dagelijks bestuur nog op reageren. Dat zal eind dit jaar gebeuren. Ik zie dat als een gelegenheid de rol van het stadsdeel in Groene Participatiemaatschappij te verduidelijken. Officieus kan ik zeggen dat we er als stadsdeel toe geneigd zijn te participeren. Ik zie voor ons een rol weggelegd als ambassadeur naar andere overheden en naar bewoners, namelijk laten zien hoe succesvol een streekmarkt is.” Door deel te nemen aan de Participatiemaatschappij is de deelraad bovendien gemakkelijk en snel aanspreekbaar bij allerlei details die geregeld moeten worden voor een streekmarkt en waar medewerking van de overheid de spreekwoordelijke smeerolie is. Bijvoorbeeld bij het uitkopen van de parkeerplaatsen op het Stadionplein en andere vergunningkwesties.


Politiek is er brede steun in de deelraad voor de streekmarkt, dat blijkt ook uit de ondertekening van intentieverklaring, zegt Van Grieken. “Persoonlijk vind ik dat de streekmarkt goed past bij het programma-akkoord, dat heel toepasselijk ‘Een plek voor ontmoeting’ heet. Het oog krijgen voor duurzame ontwikkeling sluit goed aan bij de milieudoelstelling van het programma. Maar in de streekmarkt staan educatie en bewustwording voorop. Heel goed, maar dat heeft vanuit het milieubeleid van de deelraad niet de eerste prioriteit, want daar gaat het toch vooral om tastbare milieuresultaten. Vandaar dat ik extra positief ben over het feit dat de streekmarkt niet door de overheid wordt georganiseerd, maar door bewoners en het opbouwwerk. Dat is veel beter: bewoners nemen een belerende overheid niet serieus. Zij zijn zelf veel betere boodschappers. Over toekomstige

57

58

hoofdstuk 4

financiële bijdragen zijn we aan het nadenken. Maar het moet niet zo zijn dat we de streekmarkt zodanig gaan subsidiëren, dat we feitelijk de opdrachtgever worden: het moet vanuit de bewoners komen.” (In december 2006 heeft het Stadsdeel Oud - Zuid besloten de streekmarkt voor een periode van vier jaar een subsidie van 15000,- per jaar toe te kennen, red.)

Mixen voor verankering Met de vestiging van de participatiemaatschappij is een belangrijke stap gezet voor verbreding en verankering van de streekmarkt. Het losse geheel van betrokkenen bij de streekmarkt is omgezet in een wat formeler netwerk van personen en organisaties die zich hebben gecommitteerd aan continuering van de streekmarkt. Een belangrijke taak van de Groene Participatiemaatschappij is te zorgen voor voldoende financiële middelen voor de organisatie van de streekmarkt. Als er steeds onzekerheid is of er wel voldoende geld komt is de kans op inzakking van het initiatief levensgroot aanwezig. Samen met de deelnemers van de Participatiemaatschappij zal gezocht worden naar een financieringsmix die continuering voor de lange termijn kan garanderen. Die mix kan bestaan uit middelen van de gemeente, van het stadsdeel, van maatschappelijk organisaties en fondsen, van het bedrijfsleven. Een van de opties die door de Groene Participatiemaatschappij zal worden onderzocht is de uitgifte van aandelen. De aandelen kunnen zowel door personen als door bedrijven voor een klein bedrag worden gekocht. Aan het aandeel zijn coupons gekoppeld die korting bieden op streekproducten, deelname aan activiteiten en lidmaatschap-


pen van natuurverenigingen. Die producten kunnen op de streekmarkt worden gekocht, maar ook het hele jaar door bij bedrijven, winkels, restaurants en maatschappelijke organisaties. De inkomsten van de uitgifte van de aandelen komen ten goede aan de organisatie van de streekmarkt en vormen zo een onderdeel van de financieringsmix. Een andere belangrijke taak van de Participatiemaatschappij is het bevorderen van kwalitatieve verankering en verbreding van de streekmarkt. De steekmarkt is niet zo maar een markt maar een evenement dat fungeert als middel voor het ontwikkelen van nieuwe samenwerkingsvormen die bijdragen aan een meer duurzame relatie stad - platteland. Door samen nieuwe kansen te zoeken, nieuwe deelnemers en nieuw initiatieven te koppelen, blijft het een levend geheel. De kracht van de Streekmarkt Oud - Zuid zit ook in de mix van deelnemers: buurtbewoners, bedrijven, lokaal bestuur, politieke partijen, maatschappelijke organisaties in de stad en in het buitengebied. Het onderhouden en vernieuwen van de juiste mix is mede een taak voor de Participatiemaatschappij. Daarbij zal vooral het “bottom up” karakter moeten worden geborgd. Zonder de inzet van buurtbewoners en vrijwilligers verliest de markt haar unieke karakter en haar inbedding in het stadsdeel. Maar voor verankering en verbreding van de streekmarkt zijn ook contacten en samenwerking met verwante initiatieven in en om Amsterdam van belang. De Groene Participatiemaatschappij kan initiatieven met elkaar verbinden en zorgen voor kennisuitwisseling en advisering.

59

60

hoofdstuk 4

De Groene Participatiemaatschappij werkt mee aan het opstellen en uitvoeren van het jaarlijks werkprogramma. In dat programma worden, naast de organisatie van de streekmarkt, nevenactiviteiten opgenomen die eveneens bijdragen aan een meer duurzame relatie stad - platteland. Voor 2007 staat het organiseren van excursies naar het buitengebied, een scholenproject, en het organiseren van een aantal kleinere streekmarkten in het stadsdeel op het programma.

Groene Kansenkaart De Groene Participatiemaatschappij maakt een Groene Kansenkaart waarin vraag en aanbod letterlijk zichtbaar wordt gemaakt. Wat vraagt de stad, wat biedt het platteland en omgekeerd. Een belangrijke vraag bij de levering van producten en diensten stad - platteland is hoe vraag en aanbod duurzaam en effectief bij elkaar kunnen komen. Niet iedereen gaat de boer op om een fles Beemsterwijn te kopen of om te helpen met het hooien en de boeren hebben beperkte tijd en capaciteit om in de stad door te dringen.

Groene Kansenkaart De Groene Kansenkaart is een product van de Groene Participatiemaatschappij “Streekmarkt Oud Zuid”. Op deze kaart wordt zichtbaar gemaakt wat stad en land van elkaar vragen en wat zij elkaar te bieden hebben. Het gaat om een wederkerige relatie. Er staan adressen op van personen, maatschappelijke organisaties en bedrijven in het Stadsdeel Oud Zuid en in de streek rond Amsterdam die producten en diensten leveren en/of initiatieven nemen op het gebied van voedsel, natuur, gezondheid, recreatie en educatie die bijdragen aan een duurzame relatie stad - platteland. Allen zijn deelnemers aan de jaarlijkse streekmarkt op het Stadionplein in Amsterdam Oud - Zuid. De eerste Groene Kansenkaart is een begin, het is de bedoeling dat de kaart

De Groene Kansenkaart: is te vinden op:

steeds wordt vernieuwd

www.proefdestreekinoudzuid.wocvondelpark.nl

en uitgebreid.

of www.woozw.nl


Via de Kansenkaart krijgen vragers en aanbieders een gezicht. Organisatie van de vraag en organisatie van het aanbod is hierbij essentieel. Niet alleen de mensen die toch al regelmatig de streek verkennen worden zo betrokken, ook nieuwe groepen worden aangeboord. Hierbij kan gedacht worden aan het leggen van relaties met scholen, sportverenigingen, kerken, moskeen, belangenorganisaties, verzorgingstehuizen et cetera. De commissionair die door Laag Holland is aangesteld om de afzet van producten in de stad te stimuleren is een goed voorbeeld van een kansenkoppelaar. De Kansenkaart kan hier ook een rol bij spelen. De Groene Participatiemaatschappij zorgt jaarlijks voor vernieuwing van de Kansenkaart. De Kansenkaart bestaat uit twee elementen: •

•

een kaart/plattegrond waarop zichtbaar is gemaakt welke bedrijven in het landelijk gebied een aanbod hebben voor de stad (gezonde producten, beweging, natuur/recreatie), daarnaast wordt in het stadsgebied aangegeven waar je producten van de streek kunt kopen of kunt eten, waar en wanneer er streekmarkten zijn, welke bedrijven/organisaties /groepen nu al gebruikmaken van het omringende platteland, een lijst met nuttige informatie en adressen.

Op termijn kan als derde element een aandelenpakket met coupons die korting bieden worden toegevoegd. De eerste twee elementen zijn bij uitstek geschikt om op een website te plaatsen, zodat vraag en aanbod steeds actueel zijn.

61

62

hoofdstuk 4


Conclusies en aanbevelingen •

Een streekmarkt is een goed middel om op een hele praktische manier een meer duurzame relatie tussen stand en platteland te bevorderen.Uit een enquête die onder 175 bezoekers van de markt in 2006 werd gehouden blijkt dat er een groot draagvlak is voor initiatieven om het platteland via een streekmarkt in de stad te halen. Negentig procent van de ondervraagden gaf aan hier positief tegenover te staan.

•

Een streekmarkt is geen commerciële markt maar een evenement, een promotieactiviteit waarin aandacht wordt besteed aan natuur, landschap, voedsel, milieu, gezondheid, recreatie en educatie. Het gaat niet in de eerste plaats om vergroting van de afzet van producten maar om informatie, educatie en nieuwe relatieontwikkeling. Voor afzet van producten en diensten moeten ook andere kanalen worden benut, de streekmarkt functioneert hierbij als motor voor nieuwe initiatieven en netwerken.

•

Essentieel is de bottom up aanpak. Bewoners uit buurten en wijken van de stad leggen zelf contacten met boeren en organisatie uit het omringende platteland, zo ontstaat een netwerk van formele en informele relaties. Zonder de inzet van buurtbewoners/vrijwilligers is een streekmarkt een evenement dat geen binding heeft met de wijk en niet bijdraagt aan nieuwe bindingen en ontmoetingen van stad - platteland.

•

De streekmarkt is ook een buurtinitiatief dat bijdraagt aan nieuwe contacten en ontmoetingen in de buurt zelf. Aan de streekmarkt kunnen andere initiatieven op het gebied van een duurzame relatie stad platteland worden gekoppeld zoals excursies en lessen over natuur en gezonde voeding op scholen. Het is aan te bevelen om een jaarprogramma op te stellen waarin naast de streekmarkt ook deze andere initiatieven worden opgenomen. Zo ontstaat een samenhangend programma voor de Groene Participatiemaatschappij/streekmarkt. Dit programma vormt de basis voor het verwerven van middelen en steun.

•

Om een streekmarkt niet een eenmalig evenement te laten zijn is de oprichting van een Groene Participatiemaatschappij aan te bevelen. Deze kan zorgdragen voor continuïteit en verankering, het realiseren van een juiste financieringsmix, een juiste mix van actoren zoals buurtbewoners/vrijwilligers, bedrijven, maatschappelijke organisaties, lokaal bestuur, voor het binden van nieuwe partners en netwerken, en voor het bevorderen van nieuwe initiatieven. Het werven en ondersteunen van vrijwilligers behoeft bijzondere aandacht, zij vormen het hart van het initiatief. Voor het instandhouden van het netwerk en ondersteuning van de vrijwilligers is de inzet van lokaal opbouwwerk aan te bevelen.

63

64

hoofdstuk 4

Adressen en informatie

Projectpartners Groene Participatiemaatschappij “Streekmarkt Oud - Zuid” : • Landelijk Centrum Opbouwwerk /MOVISIE Het LCO is per 1 januari 2007 opgegaan in MOVISIE, kennis en advies voor maatschappelijke ontwikkeling. MOVISIE heeft als doel de participatie en zelfredzaamheid van burgers te bevorderen. Dit doet MOVISIE door burgerinitiatieven, vrijwilligersorganisaties en professionele organisaties te ondersteunen op het terrein van welzijn, zorg en sociale veiligheid. De vragen en behoeften van deze organisaties sturen de activiteiten. www.movisie.nl • Koninklijke Nederlandsche Heidemaatschappij (KNHM) KNHM is een ideële organisatie die een bijdrage wil leveren aan de kwaliteit van de leefomgeving. Dit doet zij door zelf projecten te initiëren of door te mee te werken aan projecten van andere organisaties. KNHM besteedt daarvoor jaarlijks ongeveer 1,5 miljoen euro. Dit geld is voor een groot deel afkomstig van het dividend dat KNHM elk jaar als aandeelhouder van het bedrijf ARCADIS ontvangt. De projecten hebben als algemene doelstelling: de verbetering van de kwaliteit van de leefomgeving. KNHM realiseert haar doelstelling d.m.v. projecten die zich richten op de thema’s Dynamisch Platteland, Mens en Water en Actief Samenleven. KNHM heeft doorlopend zo’n 100 projecten onderhanden. Het merendeel speelt zich af in Nederland. Daarnaast ondersteunt zij ook initiatieven in Centraal - en Oost - Europa. Organisaties kunnen KNHM vragen te participeren in een project. Het is raadzaam om - voor dat men een projectaanvraag indient eerst de website van KNHM: www.knhm.nl te raadplegen. De site bevat een pagina ‘projectcriteria en aanvraagprocedure’. • Stichting Samenwerking Opbouwwerk Oud - Zuid (SOOZ) Wijkopbouwworgaan Zuid - West (WOOZW) en Wijkopbouwcentrum Vondelpark – Concertgebouwbuurt hebben per 1 januari 2007 een financiële en personele unie gevormd hebben in de vorm van de nieuwe stichting Samenwerking Opbouwwerk Oud - Zuid. Doel van SOOZ is: - Om mensen in het werkgebied van de stichting te stimuleren invloed uit toe oefenen op hun woon-, werk - en leefomgeving; - om hun deelname aan democratische besluitvorming te bevorderen;

- om hen daarbij te ondersteunen en van dienst te zijn; - om maatschappelijke participatie en sociale samenhang te bevorderen. Het SOOZ doet dit door het bieden van ondersteuning, informatie en het uitvoeren van projecten. www.woozw.nl • Project Green Care Amsterdam Het project richt zich op het versterken van de groei, professionalisering en verbreding van zorglandbouw rond Amsterdam. Het doel is rondom Amsterdam een effectief netwerk van groene gezondheids - en welzijnsdiensten te ontwikkelen die aansluiten bij de vragen uit Amsterdam. Er zijn drie lijnen uitgezet: - Ontwikkelen van een effectieve organisatie van hoogwaardige landbouw en zorg bedrijven voor de diverse doelgroepen uit geheel Amsterdam; - ontwikkelen van educatieve boerderijen en nieuwe concepten voor groen leren, met name voor leerlingen die in het huidige onderwijssysteem niet meekunnen; - stimuleren van nieuwe samenwerkingsrelaties tussen de stad Amsterdam en het platteland, waarbij het buitengebied optimaal gaat bijdragen aan de gezondheid van Amsterdammers (gezond eten, gezond recreëren, opvang, zorg). - Agrarische ondernemers bieden een breed palet van sociale groene diensten: landbouw en zorg, kinderopvang, educatie, reflectie, gezonde recreatie en preventieve gezondheidsdiensten. In het project werken een groot aantal partners zoals zorgboeren, zorg - en onderwijsinstellingen, wetenschappers, beleidsmedewerkers samen in verschillende werkgroepen om deze doelen te realiseren. De projectleiders zijn Jaap Hoek Spaans van Landzijde en Jan Hassink van Plant Research International (Wageningen-UR). Het project wordt ondersteund door Transforum Agro en Groen. [email protected] / www.plant.wur.nl websites: www.laagholland.nl www.landzijde.nl www.groenehoed.nl www.noordhollandsegrond.nl www.natuurvereniging.nl www.oudzuid.nl www.amsterdam.nl www.landschapnoordholland.nl www.vriendenvanhetplatteland.nl www.lnv.nl www.agro.nl/innovatienetwerk

Wijkopbouworgaan Zuid-West

Buurt de boer op

Buurtbewoners uit het Amsterdamse stadsdeel Oud - Zuid zetten zich in voor een meer duurzame relatie stad - platteland. Het idee ontstond om daarvoor een streekmarkt midden in de stad te organiseren. Zij legden contacten met boeren en organisaties uit het omringende platteland. Het werd een groot succes. Boeren, burgers, bedrijven en buitenlui ontmoeten elkaar op de markt. Naast de verkoop van streekproducten wordt informatie gegeven over gezonde voeding, natuur en landschap, het boerenbedrijf: “Het kaasje krijgt een verhaal”. Er ontstaan nieuwe netwerken en bindingen die de relatie stad - platteland versterken. De markt heeft ook een functie als nieuwe plaats voor ontmoeting van de buurtbewoners. Je zou het een “participatiemarkt” kunnen noemen. In deze publicatie wordt beschreven hoe de streekmarkt met veel vrijwillige inzet “van onderop” wordt georganiseerd, wat de betekenis er van is voor stad en platteland en waarom de opzet van een Groene Participatiemaatschappij is aan te bevelen om dit soort initiatieven te versterken en te verbreiden.

Han van de Wiel


Han van de Wiel. Buurt de boer op. Markt verbindt stad en land Groene Participatiemaatschappij helpt

Recommend Documents