Onder redactie van: Toon de Gier Gerdy Jurgens Marleen van Rijswick Jan Robbe Ben Schueler
Goed verdedigbaar Vernieuwing van bestuursrecht en omgevingsrecht Opstellen aangeboden aan prof. mr. P.J.J. van Buuren ter gelegenheid van diens afscheid als hoogleraar bestuursrecht in het bijzonder ruimtelijk bestuursrecht aan de Universiteit Utrecht
< Kluwer a Wolters Kluwer business Deventer - Kluwer - 2011
INHOUDSOPGAVE
Voorwoord / V Algemeen Bestuursrecht De doorbraak van het beginselenrecht in het bestuursrecht Enkele opmerkingen over een conceptueel beginselenrecht / 3 Henk Addink 1. Inleidende opmerkingen / 3 2. De ontwikkeling van de algemene beginselen van behoorlijk bestuur als rechtsbeginselen in het bestuursrecht: eerste fase / 4 3. De ontwikkeling van rechtsbeginselen in het bestuursrecht: tweede fase / 6 4. De ontwikkeling van de algemene rechtsbeginselen in het bestuursrecht via de Algemene wet bestuursrecht: derde fase / 7 5. Een eerste verkenning van een conceptuele benadering van het beginselenrecht in het bestuursrecht: van beginselen van behoorlijk bestuur naar beginselen van goed bestuur /10 6. Beginselen van goed bestuur: rechtsbeginselen of wetenschappelijke desiderata? Enkele ervaringen vanuit het Engelse bestuursrecht /12 7. Concluderende opmerkingen /15 De staat van de gewone burger en zijn veerkracht: weke delen in de theorie van het bestuursrecht /17 Gio ten Berge 1. Inleiding met vraagstelling /17 2. De burger in de literatuur /18 3. De stoet van burgers in de Awb / 21 4. Wie is de gewone burger? / 23 5. De veerkracht van de burger als analytisch hulpmiddel / 24 6. Evaluatie: de legitimiteitsparadox van de Awb / 31 7.
Slot / 34
Eén uniforme nadeelcompensatieregeling in de Awb? / 37 Berthy van den Broek 1. Aanleiding / 37 2. Eén wettelijke grondslag voor nadeelcompensatiebesluiten / 38 3. Heldere competentieverdeling? / 39 4. Inhoudelijke normering / 43
IX
Inhoudsopgave
5. 6.
Procedurevoorschriften / 47 Conclusies / 48
Strafrechtelijke aansprakelijkheid van de overheid vanuit een ander perspectief Leren van de Probo Koala / 49 Jessica Hoitink en Erik Minderhoud 1. Inleiding / 49 2. De gebeurtenissen rond de Probo Koala begin juli 2006 in Amsterdam / 51 3. Verloop van de procedures tot nu toe / 54 4. Leren van de Probo Koala / 55 5. Slot / 59 De aantrekkelijkheid van eenvoud De rechtsmachtverdeling bij geschillen over bevoegdhedenovereenkomsten / 61 Gerdyjurgens 1. Inleiding: gedeelde belangstelling / 61 2. De bevoegdhedenovereenkomst: een spannende rechtsfiguur tussen publiekrecht en privaatrecht / 63 3. Geschillen over de uitvoering van een bevoegdhedenovereenkomst / 65 4. Slot / 70 Deskundigen-niet juristen in en bij administratieve rechtbanken en scheidsgerechten; enkele observaties in het buitenland / 71 Dick Lubach 1. Inleiding / 71 2. Engeland / 72 3. Canada / 73 4. Denemarken / 76 5. Duitsland / 77 6. Afsluiting / 78 In beginsel verplicht Een beschouwing over grondslag en inhoud van de beginselplicht tot handhaving / 81 Lex Michiels 1. Inleiding / 82 2. Historie / 82 3. Reikwijdte van de beginselplicht, wie is in beginsel verplicht tot wat? / 85 4. Redenen voor het aannemen van een beginselplicht tot handhaving / 86 5. De inhoud van de beginselplicht nader bezien; enkele lastige vragen / 91 6. De handhavingsketen / 94 7. Conclusies / 96
Inhoudsopgave
Bestuursrecht is verdelingsrecht Iets over het onderscheid tussen publiek- en privaatrecht / 97 Frank van Ommeren 1. Hoe ik Peter van Buuren leerde kennen / 97 2. Schaarse publieke rechten / 98 3. Bestuursrecht is verdelingsrecht / 98 4. Een blik in de bestuursrechtelijke literatuur /100 5. Het onderscheid tussen publiek- en privaatrecht /105 6. Conclusie /107 Reëel besluit na een fictief besluit: nietig of vernietigbaar? /109 Rolf Ortlep en Rob Widdershoven 1. Inleiding / 109 2. Nietigheid in de jurisprudentie: ontwikkeling /110 3. Onbevoegd leidt in de regel niet tot nietigheid: verklaring /112 4. Reëel besluit na een fictief besluit /114 5. Slotopmerking /116 Waar liggen de grenzen bij finale geschillenbeslechting? /117 Jaap Polak 1. Ontwikkeling naar een meer actieve, oplossingsgerichte bestuursrechter /117 2. Het in stand laten van de rechtsgevolgen en het zelf in de zaak voorzien nader beschouwd /120 3. De bestuurlijke lus / 125 4. Slot/128 Het is eigenlijk heel eenvoudig... Abstraheren, maximaliseren, objectiveren, relativeren, toerekenen en taxeren bij het beoordelen van planschade /131 Bruno van Ravels 1. Inleiding /131 2. Afbakening relevante oorzaken /132 3. Abstraheren /133 4. Objectiveren /139 5. Relativeren /141 6. Niet elke planologische verslechtering leidt tot schade /144 7. Niet elke schade komt voor compensatie in aanmerking /144 8. Niet elk gevolg is een toerekenbaar gevolg /144 9. Bepaling van de (omvang van de) schade /146 10. Conclusie /148 Het beroepsrecht van organisaties die voor het algemeen belang opkomen Wensen voor een goede vormgeving van deze zelfstandige actie /149 Michiel Scheltema 1. Inleiding /149
XI
Inhoudsopgave
2. 3. 4. 5. 6. 7.
De zelfstandige en de afgeleide actie in het proefschrift van Peter van Buuren /150 Het beroepsrecht van organisaties /151 Rechtvaardiging zelfstandige actie voor algemeen belang organisaties /152 Het algemeen belang dat een beroepsrecht rechtvaardigt /154 De positie van de organisatie in verhouding tot burger die met het beroepsrecht van organisaties wordt geconfronteerd /156 Conclusie /157
Het gaat u om iets anders Het relativiteitsvereiste toegepast /159 Ben Schueler 1. Inleiding /159 2. Voor of tegen het relativiteitsvereiste? /160 3. De eerste uitspraken /162 4. Zes elementen van een relativiteitsleer in wording /164 5. De relatie tot het algemene rechtszekerheidsbeginsel /172 6. Moet de rechter eerst onderzoeken of de norm geschonden is? /173 7. Conclusie /174 De voorlopige voorziening als tussenuitspraak? /175 Dick Slump 1. Inleiding /175 2. De voorlopige voorziening in relatie tot de bodemprocedure /176 3. Spanningen /177 4. Zo mogelijk kortsluiten. /178 5. De voorzieningenrechter en de bodemrechter: geen personele unie /179 6. Alternatief /180 Overheidsovereenkomsten en het specialiteitsbeginsel /185 Gerrit van der Veen 1. Inleiding /185 2. Het specialiteitsbeginsel /186 3. Soorten overheidsovereenkomsten /188 4. De Hoge Raad /192 5. Vooruitblik /195 6. Afronding /197 Vertrouwend, herstellend of gedogend besturen /199 Janine Verweij 1. Inleiding /199 2. Vraagstelling /199 3. Kenmerkende elementen van 'high trust' beleid / 200 4. Horizontalisering en 'high trust' / 201 5. 'High trust' toezicht zonder dat een overtreding vaststaat / 202
XII
Inhoudsopgave
6. 7.
'High trust' toezicht als een overtreding vaststaat / 203 Slotopmerkingen / 205
Rechtbanken in de openbare ruimte / 207 Inge van der Vlies 1. De openbare ruimte / 207 2. Gebruik van de openbare ruimte / 208 3. Bebouwde omgeving / 209 4. Privé in openbaar / 210 5. Ander gebruik van toegankelijke ruimten / 210 6. Geprivatiseerde openbare ruimte / 211 7. Ontwikkeling van rechtbanken / 212 8. Internationale rechtspraak / 213 9. Nederland / 214 10. Inrichting / 216 11. Beheer/217 12. Conclusie / 217 Omgevingsrecht / 221 Als wij maar een goed plan hebben! De programmatische aanpak in het omgevingsrecht - verhoging van de efficiëntie van het beleid of uitkleding van de rechtsbescherming? / 223 Chris Backes 1. Inleiding / 223 2. Europeesrechtelijk kader / 225 3. Rechtsbescherming vergeleken / 234 4. De rol van de Europese instellingen bij het verzekeren van de effectiviteit van programmatisch beleid / 241 5. Afsluitende opmerking / 242 Waterschappen en de integratie van het omgevingsrecht Dreigt ontmanteling van onze oudste bestuursorganen? / 243 Koos van den Berg 1. Inleiding / 243 2. Ontwikkelingen met betrekking tot de integratie van het omgevingsrecht / 243 3. Regeringsvoornemens met betrekking tot het omgevingsrecht / 244 4. Het beginsel van de functionele decentralisatie in het waterbeheer / 245 5. Het beheer in het waterstaatsrecht / 246 6. De integratie van het functionele bestuur en de betekenis van de planvorming / 247 7. Op weg naar één omgevingsvergunning? / 249 8. Moet de Waterwet worden geïntegreerd in de komende Omgevingswet? / 251
XIII
Inhoudsopgave
9. 10.
Samenvattende conclusies / 253 Uitleiding / 254
Naar een integraler omgevingsbeleid / 257 Peter Driessen & Ben Schueler 1. Introductie / 257 2. Symptomen van het probleem en oorzaken van de malaise / 261 3. Recente ontwikkelingen en oplossingsmogelijkheden / 266 4. Naar een nieuw sturingsmodel voor het omgevingsbeleid / 267 5. Afrondende beschouwing / 272 Een Omgevingswet / 273 Thijs Drupsteen 1. Codificatie / 273 2. Omgevingsrecht / 274 3. Wabo en Crisis- en herstelwet / 275 4. Wabo-vergunning / 275 5. Ook in de toekomst gebiedsontwikkeling? / 276 6. Kritiek op omgevingsrecht / 277 7. Operationele gebiedsaanwijzing / 277 8. Bezinning op het omgevingsrecht / 278 9. Voortgang / 280 10. Verdere uitwerking / 280 11. Beoordeling / 282 12. Model / 283 13. Opnieuw codificatie / 285 Een lang maar onzeker bestaan De gedaantewisselingen van het provinciale toezicht in de ruimtelijke ordening / 287 Toon de Gier 1. Inleiding / 287 2. Wat vooraf ging / 288 3. De Afdeling zet een koers uit / 291 4. De wetgever gooit het roer om? / 299 5. Ten uitgeleide / 302 Een artikel over artikel 15b van de Tracéwet / 303 Henk Gierveld 1. Inleiding / 303 2. Voorgeschiedenis / 303 3. Wetsvoorstel voor de bestuurlijke lus Tracéwet / 304 4. Wetsvoorstel naar de Raad van State / 305 5. Had de besluitvorming over de A4 Burgerveen-Leiden baat kunnen hebben van een wettelijke regeling inzake de bestuurlijke lus? / 306 6. Het advies van de Raad van State / 306
XIV
Inhoudsopgave
7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20.
Indiening bij de Tweede Kamer / 306 Indiening bij de Eerste Kamer / 307 Op de lange baan 1 / 307 Intrekking van het wetsvoorstel? / 308 Op de lange baan II / 308 Vergeten aanpassingen in andere wetgeving / 309 Plenaire behandeling Eerste Kamer: 16 november 2010 / 309 Persbelangstelling / 309 Op de lange baan III / 310 Plenaire behandeling Eerste Kamer: 24 mei 2011 / 310 De betekenis van artikel 15b van de Tracéwet / 311 Wijziging van de Tracéwet met het oog op de versnelling en verbetering van besluitvorming over infrastructurele projecten (32 377) / 312 De betekenis van artikel 8:72 lid 4 onder b van de Awb / 313 Tot slot / 314
Water weren 2.0: versnellen, vereenvoudigen, harmoniseren en integreren / 315 Frank Groothuijse 1. Inleiding / 315 2. Water weren: actieve en passieve beheeropgave / 316 3. Publiekrechtelijk instrumentarium voor actief beheer / 316 4. Juridisch instrumentarium voor passief waterbeheer / 325 5. Afsluiting / 332 Flexibel functioneel bestuur / 335 Alfred van Hall 1. Inleiding / 335 2. Opzet / 335 3. Minder bestuurlijke drukte / 336 4. Kaderstelling en plannen / 336 5. Waterkeringen / 337 6. Waterketen / 338 7. Waterschapsbestuur / 339 8. Nieuw bestuursmodel / 341 9. Waterschappen in de toekomst / 343 10. Conclusie / 344 Op weg naar Europese waterschappen Het verschuiven van de locus waar publieke bevoegdheden worden uitgeoefend / 347 Ellen Hey 1. Inleiding / 347 2. De KRW en de KRMS / 348 3. Waterrecht in Europa een multidimensionaal system / 351 4. Conclusies / 355
XV
Inhoudsopgave
Een korte verkenning van 'doelmatigheid' in het water(keten)recht / 357 Pieter Jong 1. Inleiding / 357 2. De Algemene Rekenkamer over doelmatigheid / 358 3. Doelmatigheid in de waterwetgeving / 359 4. Doelmatigheid in het waterketenbeleid / 361 5. Doelmatigheid in de jurisprudentie / 362 6. Doelmatigheid in het kader van het gemeentelijk rioleringsplan / 366 7. Een tussenstand / 368 Overgang van vergunningen in het omgevingsrecht / 371 Cathine Knijff 1. Inleiding / 371 2. Wettelijke regelingen / 371 3. De regeling in de Wabo / 378 4. De regeling in de Waterwet / 383 5. Als de wet zwijgt... / 386 6. Een algemene regeling ontbreekt (nog) / 388 7. Conclusies / 389 De programmatische aanpak in het omgevingsrecht / 391 Niels Koeman 1. Normen zijn normen, nietwaar? / 391 2. Saldering / 392 3. Mitigering / 393 4. Voorwaardelijke verplichtingen in een bestemmingsplan / 393 5. Een tussenbalans / 394 6. De programmatische aanpak: het NSL / 395 7. Programmatische Aanpak Stikstof / 396 8. Het gebiedsontwikkelingsplan / 396 9. Bestuurlijke afweging en politieke verantwoording / 397 10. Gebiedsgerichte aanpak / 398 11. Geen wildgroei van programma's / 399 12. Toelatingsplanologie - ontwikkelingsplanologie programmaplanologie / 399 13. Tot slot / 400 De voorwaarde provinciaal (ruimtelijk) belang bij de omgevingsvergunning voor planologisch strijdig gebruik / 401 Daan Korsse 1. Inleiding / 401 2. De veranderde bevoegdheidstoedeling bij projectmatige besluitvorming / 401 3. De betekenis van de voorwaarde provinciaal belang / 404 4. Ruime of beperkte uitleg van 'project van provinciaal ruimtelijk belang' / 408
XVI
Inhoudsopgave
5. 6.
'Project van provinciaal ruimtelijk belang' en het noodzakelijkheidsvereiste / 412 Conclusie / 414
Omgevingsrecht op z'n Vlaams, Nederlandser kan niet? / 417 Isabelle Larmuseau 1. Voorwoord / 417 2. Toetsing van de grondwettigheid van wetgeving / 418 3. Onrechtstreeks wettigheidtoezicht / 418 4. Milieustakingsvordering / 419 5. Grondwettelijk beginsel van duurzame ontwikkeling / 420 6. Codificatie van algemene beginselen van milieubeleid / 421 7. Geen eeuwigdurende milieuvergunning / 423 8. Watertoets met breekijzer-allure / 424 9. Nawoord / 426 Alles draait om de eenvoud De Omgevingswet tussen Haagse bluf en fata morgana? / 427 Tonny Nijmeijer en Marcel Soppe 1. Inleiding / 427 2. Integratie van toetsingskaders: materiële integratie / 428 3. Vermindering van onderzoekslasten / 434 4. Conclusie / 440 De relatie tussen het gebiedsontwikkelingsplan op basis van de Crisis- en herstelwet en milieunormen / 441 Frans Otten 1. Inleiding / 441 2. Discussie milieunormen in het bestemmingsplan / 441 3. Systematiek van de Interimwet stad-en-milieubenadering / 443 4. Systematiek van de Crisis- en herstelwet / 445 5. Aanscherping van de vergunning / 449 6. Terug naar de discussie over de relatie bestemmingsplan en milieunormen / 450 7. Afronding / 451 Asterix of Ide(e-)fix(e) in Limburg? / 455 Marleen van Rijswick 1. Inleiding / 455 2. De Kaderrichtlijn water / 457 3. Van theorie naar praktijk / 463 4. Een tussenstand / 470 5. Asterix, Obelix en Idefix en de waterkrachtcentrale bij Borgharen / 472 6. Slot: Dappere Asterix, Obelix en Idefix / 476
XVII
Inhoudsopgave
De omgevingsvergunning van rechtswege / 477 Jan Robbe 1. Inleiding / 477 2. De aanleiding voor de introductie van de omgevingsvergunning van rechtswege / 477 3. Toepassingsbereik / 478 4. Beslistermijn en inwerkingtreding / 481 5. De mogelijkheid tot wijziging en intrekking / 484 6. De verplichting tot vergoeding van schade als gevolg van een wijziging of intrekking / 486 7. Conclusie / 488 Een nieuwe sturingsfilosofie in de ruimtelijke ordening: vooraf sturen ... of toch maar niet? / 491 Nanda Scholten-Hinloopen 1. Een woest en ledig land, zonder een ruimtelijke orde / 491 2. Het bestemmingsplan als groot goed / 492 3. De gedecentraliseerde eenheidsstaat en de Wet op de Ruimtelijke Ordening / 492 4. De op 1 juli 2008 in werking getreden Wet ruimtelijke ordening (Wro) / 493 5. Betekenis van de nieuwe sturingsfilosofie / 494 6. En dan is daar toch opeens de mogelijkheid om ook achteraf in te grijpen / 495 7. De toekomst / 497 Over windmolenparken en rechtstreekse werking van verdragen: internationaal omgevingsrecht op zee / 501 Fred Soons 1. Inleiding / 501 2. Windmolenparken in zee / 504 3. Excursie: rechtstreekse werking en voorrang van het VN Zeerechtverdrag? / 510 4. Slotopmerkingen / 514 De verwevenheid van theorie en praktijk / 517 Jan Struiksma 1. Inleiding / 517 2. Rechtswetenschap / 517 3. Cumulatie van geluidhinder / 521 4. Casus / 522 5. Regeling in het bestemmingsplan? / 524 6. Een regeling in het milieuspoor? / 525 7. Uitleiding / 525
XVIII
Inhoudsopgave
De richtlijn industriële emissies en flexibiliteit in de milieuvergunning / 527 Rosa Uylenburg 1. Inleiding / 527 2. De flexibiliteit van de omgevingsvergunning / 529 3. De IED: begrippen installatie, exploitant en locatie / 533 4. De IED: flexibiliteit in de vergunning / 536 5. Andere juridische knelpunten van de koepelvergunning / 537 6. Conclusie / 538 De natuur haakt aan bij de omgevingsvergunning, of toch niet? / 541 Janette Verbeek 1. Inleiding / 541 2. Wabo en Nbw 1998 / 541 3. De aanhaakprocedure in het kort / 542 4. Wanneer haakt de Nbw-toestemming aan? / 543 5. Aanhaken: keuze of plicht? / 545 6. De onvolledige aanvraag", aanvullen met toepassing van artikel 4:5 Awb? / 545 7. Gevolgen niet aanvullen aanvraag / 547 8. Toepassing artikel 4:5 voor aanvulling gegevens aangevraagde Nbw-toestemming / 548 9. De verklaring van geen bedenkingen en onlosmakelijk samenhangende activiteiten / 548 10. Resumé / 550 Interbestuurlijk toezicht in het omgevingsrecht: een zonnige toekomst voor twee klassieke toezichtinstrumenten uit de negentiende eeuw? / 553 Henk de Vries 1. Inleiding / 553 2. De ontwikkelingen in de discussie over interbestuurlijk toezicht / 554 3. Het wetsvoorstel Wet revitalisering generiek toezicht / 555 4. IBT en andere vormen van toezicht / 558 5. Het (grond)wettelijk kader van IBT / 559 6. Interbestuurlijk toezicht op gemeentelijke planologische besluiten / 559 7. De RA en het onderscheid tussen beleidsdoorwerking en IBT / 561 8. Schorsing en vernietiging van een gemeentelijk planologisch besluit: het generieke instrument / 561 9. De verhouding tussen RA en beroep: het primaat bij het specifieke instrument / 562 10. Wanneer is geen RA mogelijk / 564 11. Indeplaatsstellingsbesluit van GS bij taakverwaarlozing van planverplichtingen van de gemeenteraad / 565 12. Enkele slotopmerkingen / 568
XIX
Inhoudsopgave
Integratie van natuurwetgeving; maar blijft er nog natuur over? / 571 Peter van Wijmen 1. Inleiding / 571 2. Inspanningen op het gebied van het Nb-beleid en het Nb-recht / 572 3. Kentering met name in "de politiek" / 574 4. De huidige stand van zaken / 575 5. De afbraak van het Nb-beleid / 576 6. Het voornemen voor één natuurwet / 578 7. Andere beoogde maatregelen in het kader van het Nb-beleid / 580 8. Slotbeschouwing / 581 Auteurs / 583
XX
