Gemeente Voerendaal. Civil Society Scan Klimmen. -Eindrapportage-

Gemeente Voerendaal Civil Society Scan Klimmen -Eindrapportage-

EMOL Maart 2012

INHOUDSOPGAVE

1.Inleiding..................................................................................................................................................15 2.Karakteristiek..........................................................................................................................................15 3.Demografie.............................................................................................................................................15 4.Sociale infrastructuur.............................................................................................................................15 5.Vrijwilligerskader....................................................................................................................................16 6.Voorzieningen en accommodaties..........................................................................................................16 7.Zorg en Welzijn.......................................................................................................................................16 8.SWOT......................................................................................................................................................17

Civil Society Scan KLIMMEN Eindrapportage

1. INLEIDING De gemeente Voerendaal heeft EMOL, in het verlengde van de in 2010/2011 uitgevoerd leefbaarheidsonderzoek in Ransdaal, opdracht gegeven de door EMOL ontwikkelde Civil Society Scan (CSS) uit te voeren in de kern Klimmen en bijbehorende buurtschappen. De scan geeft een goed beeld van de draagkracht en draaglast van de zogenoemde ‘civil society’ binnen een wijk, kern of dorp. Onderstaande reportage geeft de onderzoeksresultaten weer van de in Klimmen uitgevoerde scan.

2. VERANTWOORDING In overleg met de gemeente Voerendaal is het onderzoek in Klimmen toegespitst op drie thema’s, zijnde: • Zorg en welzijn / ouderen vanuit de optiek van de levensloopbestendige kern; • Jeugd vanuit de optiek van sociale infrastructuur en gemeenschapsactiviteiten; • Voorzieningen vanuit de optiek van toekomstbestendigheid. Met behulp van door de gemeente Voerendaal gericht op deze drie thema’s beschikbaar gestelde documentatie is een factsheet samengesteld (zie bijlage). Deze factsheet vormt de basis voor de vraagstelling in het onderzoek. De CSS is een onderzoek ‘by walking around’. Dat wil zeggen dat bewoners uit Klimmen actief zijn benaderd en geïnterviewd over hun beleving van de leefbaarheid in Klimmen toegespitst op bovenstaande thema’s. Er zijn twee soorten interviews gehouden: straatinterviews en interviews met sleutelfiguren. Voor de straatinterviews is gekozen voor een gestructureerde vragenlijst, opgebouwd rondom drie stellingen. Voor de interviews met sleutelfiguren is rondom dezelfde drie stellingen een semigestructureerde vragenlijst samengesteld. Tijdens de straatinterviews zijn 41 personen bevraagd. Deze straatinterviews zijn voornamelijk uitgevoerd bij het gemeenschapshuis en de supermarkt en de straten rondom. De gemeente heeft tevens een lijst met sleutelfiguren aangereikt t.b.v. de interviewronde onder sleutelfiguren. In totaal zijn 25 personen geïnterviewd.. Het merendeel van de respondenten is woonachtig in de kern Klimmen, de overige in één van haar buurtschappen en een enkeling buiten Klimmen. Bij de straatinterviews zijn merendeels vrouwen geïnterviewd en bij de interviewronde onder sleutelfiguren merendeels mannen. Een enkele respondent is een kind of een oudere op zeer hoge leeftijd. Het merendeel van de respondenten is volwassen of senior. Rondom de stelling ‘In Klimmen kun je goed oud worden’ is de Klimmenaren gevraagd om aan te geven of er naar hun mening in Klimmen voldoende voorzieningen voor ouderen aanwezig zijn en of zij zelf gebruik maken van aanwezige voorzieningen.

3

Civil Society Scan KLIMMEN Eindrapportage Tevens is de respondenten gevraagd of het activiteitenaanbod voor ouderen voldoet en of bewoners daar zelf gebruik van maken. Aan de sleutelfiguren is tevens gevraagd welke voorziening en welke activiteiten (aantal en/of inhoud) zouden moeten worden gestimuleerd en welke rol de gemeente of de burgers zelf daarin kunnen vervullen. Vanuit de stelling ‘In Klimmen zorgen mensen voor elkaar’ is de respondenten gevraagd of zij zelf zorg bieden aan een buurtgenoot en zo ja aan welke bewoners zij zorg bieden. Daarnaast is hun gevraagd of ze zorg ontvangen en zo ja van welke bewoners. Aan de sleutelfiguren is daarnaast gevraagd hoe de zorg voor elkaar kan worden gestimuleerd en welke rol zij daarbij aan de gemeente of aan de burgers zelf toedichten. Rondom de stelling ‘In Klimmen is altijd wat te doen’ is de Klimmenaren gevraagd om aan te geven of er naar hun mening voldoende verenigingen actief zijn, of er activiteiten worden georganiseerd voor de verschillende leeftijdscategorieën en of zijzelf en/of hun gezinsleden daaraan deelnemen. Aan de sleutelfiguren is ook gevraagd hoe het verenigingsleven en de activiteiten (aantal en/of inhoud) kunnen worden gestimuleerd en welke rol de gemeente en de burgers zelf daarin kunnen vervullen. Op basis van de onderzoeksbevindingen wordt 28 februari a.s. een valideringsbijeenkomst georganiseerd voor de ondervraagde sleutelfiguren, de invulling van deze sessie wordt nader afgestemd met de gemeente. De bevindingen van de diverse interviewrondes en de valideringsbijeenkomst vormen samen de input voor de integrale analyse.

3. FACTS & FIGURES Op basis van deskresearch van bij de gemeente Voerendaal beschikbare documentatie is een zogenoemde factsheet samengesteld die het fundament vormt voor de vraagstelling in het onderzoek. Deze factsheet biedt inzicht in de karakteristiek van Klimmen en haar buurtschappen, de demografie, sociale infrastructuur, het vrijwilligerskader, voorzieningen & accommodaties en zorg & welzijn. Daarnaast wordt kort de SWOT-analyse weergegeven uit het eerdere leefbaarheidstraject (HSZuyd, mei 2006).

4

Civil Society Scan KLIMMEN Eindrapportage

4. BEVINDINGEN VAN DE SCAN Uit het onderzoek kunnen de volgende verbindingen worden weergegeven. ALGEMEEN De respondenten zijn realistisch en redelijk positief over het voorzieningenniveau van een kern als Klimmen en met name haar buurtschappen. Het nieuwe centrum heeft volgens alle respondenten een positieve impuls gegeven aan de leefbaarheid. Het is de respondenten ook veel aan gelegen dit voorzieningenniveau te behouden en mogelijk verder uit te breiden met aanvullend winkelaanbod, apotheek, postagentschap evenals een inloopspreekuur als zijnde een gemeentelijk loketfunctie om met name ouderen wegwijs te maken in de wirwar van regels, mogelijk aangevuld met voorlichtingsavonden. De supermarkt heeft naast een winkelfunctie ook een sociale functie als ontmoetingsplek. Daarnaast ondersteunt de supermarkt ook het lokale verenigingsleven (o.a. clubspaaractie bij de opening). Hierbij hanteert het management de lijn dat er aan de sponsoring een tegenprestatie is gekoppeld. Deze tegenprestatie kan enerzijds intern gericht zijn zoals bijv. het helpen bij het vakken vullen, maar ook extern gericht bijv. in de vorm van een concert voor het winkelende publiek. Het management ziet de behoefte aan een boodschappenservice, maar vanwege de strikte regelgeving daaromtrent is dit voor de supermarkt niet haalbaar. Op individuele basis wordt af en toe een boodschap (met behulp van een vrijwilliger) gebracht. Een postagentschap in de supermarkt blijkt eveneens niet rendabel. ZORG EN WELZIJN VANUIT DE OPTIEK VAN DE LEVENSLOOPBESTENDIGE KERN Het overgrote deel van de respondenten is het eens met de stelling dat je in Klimmen goed oud kunt worden. Met name de komst van de supermarkt en lunchroom hebben een positieve impuls gegeven. De meningen zijn echter verdeeld als het gaat over de aanwezigheid van voldoende voorzieningen voor senioren. Met name die groep respondenten die hier ook daadwerkelijk gebruik van maken geven aan dat deze onvoldoende zijn. Voor diegene die dat zoekt is er voldoende activiteitenaanbod (m.u.v. jongeren). Wel moet er aandacht blijven voor de aansluiting van het aanbod (inhoudelijk en qua tijdstip) aan de wijzigende behoefte van de nieuwe generatie senioren. Klimmen kent een rijk verenigingsleven. Het verenigingsnetwerk loopt deels door elkaar omdat een deel van de Klimmenaren aan meerdere verenigingen is verbonden. Deze overlap biedt mogelijkheden voor verdergaande samenwerking tussen diverse verenigingen. Wel neemt de gemiddelde leeftijd van vrijwilligers toe. Van belang is dat de jongere en oudere generatie vrijwilligers bij elkaar blijven aansluiten om de draagkracht van de verenigingen te blijven borgen. Daarnaast ontstaan er soms ook spontane kleine initiatieven zoals een wandelclubje. Het gemeenschapshuis (met name gericht op senioren) en de verenigingen bieden voldoende activiteiten. Als kanttekening wordt geplaatst dat je je hiervoor meestal aan een vereniging moet verbinden. Tevens wordt een (moderne) vorm van activiteitenkalender van meerwaarde geacht. Vanuit de buurtschappen wordt vooral voor de minder mobiele en kwetsbare ouderen de aansluiting met het centrum van Klimmen gemist. De behoefte wordt uitgesproken naar 5

Civil Society Scan KLIMMEN Eindrapportage kleinschalige ontmoetingsplekken per buurtschap ter voorkoming van vereenzaming evenals het opzetten van een mogelijke pendeldienst tussen Klimmen en de buurtschappen. Hiermee kan het zolang mogelijk blijven deelnemen aan het verenigingsleven worden geborgd. Daarnaast is er behoefte aan een boodschappenservice en tafeltje-dek-je. De gemeente wordt hierbij een aanjagersrol (faciliterend en stimulerend) toegedicht waarna de Klimmenaren zelf de taken kunnen overnemen. Zorg voor elkaar wordt door het merendeel van de respondenten als vanzelfsprekendheid ervaren. Dit is volgens de respondenten een levenshouding die je niet van buitenaf kunt afdwingen. Buren, familie en vrienden kunnen een beroep op de Klimmenaren doen. Al spreekt een deel van de respondenten zich sceptisch uit over de jongere generatie en nieuwkomers in Klimmen. Ook geeft een aanzienlijk deel van de respondenten aan op dit moment geen zorg te verlenen of te ontvangen. Wel zegt men open te staan voor het verlenen van zorg als zich een concrete zorgvraag aandient. Hierbij gaat de voorkeur uit naar incidentele zorgverlening die in de dagelijkse routine past. Klimmen kent vele buurtverenigingen die de sociale samenhang op straat- of buurtschapniveau bevorderen. De vrijwilligers van deze buurtverenigingen vormen vaak de ogen en oren van wat er speelt op straat- of buurtschapniveau en kunnen mogelijk een signaleringsfunctie vervullen. Al is de gemeenschapszin in de ene buurt hoger dan in de ander. De gemeente kan tevens de samenwerking tussen diverse verenigingen stimuleren in het gezamenlijk organiseren van een jaarlijks terugkerend evenement. JEUGD VANUIT DE OPTIEK VAN SOCIALE INFRASTRUCTUUR EN GEMEENSCHAPSACTIVITEITEN De jeugd is een leeftijdsgroep die qua interesses, buiten het bestaande verenigingsaanbod, moeilijk is te bereiken op het niveau van Klimmen. Het activiteitenaanbod voor deze leeftijdscategorie blijkt beperkt. Veelal zoekt men het vertier elders. Een ontmoetingsplek wordt ontbeerd. Ondanks dat dit voorheen tot problemen leidde is er een groep jongeren dat elkaar in de speeltuin treft. Aangezien dit nu geen problemen oplevert worden de jongeren er getolereerd. Mogelijk dat een zaterdagmiddagactiviteit voor deze doelgroep van toegevoegde waarde kan zijn. VOORZIENINGEN VANUIT DE OPTIEK VAN TOEKOMSTBESTENDIGHEID De voor de verenigingen beschikbare accommodaties worden over het algemeen als voldoende ervaren. Vanuit het verleden wordt nog steeds de zorg over de veiligheid met betrekking tot het voetbalveld en de voormalige vuilstortplaats gemeld. Van oudsher kunnen een aantal verenigingen hun activiteiten c.q. hun materiaal bij particulieren onderbrengen. Deze verenigingen merken echter dat de particulieren steeds minder bereid zijn om hun onderkomen (vaak een boerderij) ter beschikking te stellen. Enerzijds door het stoppen van de bedrijfsvoering, anderzijds door verhoogde risico’s naar aanleiding van strengere regelgeving waardoor het risico bestaat dat tradities doodbloeden. Meerdere verenigingen geven aan met name behoefte te hebben aan plek voor voorbereidende werkzaamheden en een geschikte berging. De gemeente wordt verzocht hierin te faciliteren. 6

Civil Society Scan KLIMMEN Eindrapportage De verenigingen geven nadrukkelijk aan zelf mee te willen werken aan het creëren van een oplossing. (‘Als de gemeente ons de grond ter beschikking stelt, regelen wij de rest.’) Het gemeenschapshuis wordt niet als aantrekkelijk ervaren. De indeling van de ruimte is niet ideaal. Het gebouw is gedateerd en heeft onvoldoende uitstraling. De relatie tussen enerzijds diverse verenigingen en omwonenden en anderzijds het bestuur en beheer van het gemeenschapshuis verloopt moeizaam. De functie van gemeenschapsvoorziening wordt met name ingevuld door Café Keulen (één van de twee aanwezige cafés). Dit, al meerdere generaties aan Klimmen verbonden, familiebedrijf biedt de Klimmenaren meer mogelijkheden en de uitbater voelt zich medeverantwoordelijk voor zijn omgeving. Al is de zaal te klein voor grote evenementen en beschikt deze niet (voldoende) over een bühne. Het nieuwe plein wordt door de respondenten als positief ervaren. De wens wordt uitgesproken om vanaf het komende voorjaar de pleinfunctie uit te bouwen op basis van diverse activiteiten en een uitgebreidere weekmarkt zodat het plein ook echt gaat leven. De gemeente wordt hierbij evenals bij het merendeel van de overige onderwerpen met name een aanjagersrol toebedeeld waarna de Klimmenaren zelf de taak kunnen en willen overnemen. De basisschool wordt eveneens een rol toegedicht in het verbinden van de gemeenschap. Enerzijds door het beschikbaar stellen van ruimte voor de gemeenschap, anderzijds door het stimuleren van kennisuitwisseling tussen senioren en basisschoolleerlingen bijv. rondom computergebruik. Momenteel is er al een samenwerkingsverband tussen basisschool, harmonie en muziekschool rondom het project ‘Klinkend perspectief’. Opgemerkt wordt verder dat in de speeltuin beschadigde en verouderde toestellen zijn weggehaald en niet meer zijn teruggeplaatst en dat het bibliotheekaanbod te beperkt is. OVERIG De verkeerssituatie wordt door een aantal respondenten mede bepalend genoemd voor de gemeenschapszin. Dit beperkt onder andere specifieke leeftijdsgroepen in het gebruik van gemeenschapsvoorzieningen zoals bijv. de speeltuin. Daarnaast wordt de verkeersveiligheid rondom de basisschool als zorgwekkend ervaren. Tevens zijn op sommige plekken in Klimmen de trottoirs minder begaanbaar voor kinderwagen of rollator of is een trottoir afwezig en ontbreken op strategische locaties veilige oversteekplaatsen. Ook de mate van verlichting en de omheining langs bijv. het voetpad naar Termaar wordt als onvoldoende ervaren. Klimmen heeft een groen karakter. Aandacht wordt gevraagd voor het groenonderhoud, opwaarderen van de wandelmogelijkheden en op strategische plekken voorzien van rustbanken. De leefbaarheid wordt volgens enkele respondenten mede bepaald door de mate waarop Klimmenaren elkaar kunnen blijven aanspreken op gedrag en zich indien nodig gesteund weten door gemeente en instanties om eventuele problemen vroegtijdig aan te pakken.

7

Civil Society Scan KLIMMEN Eindrapportage Bij gebrek aan voldoende starterwoningen zijn jongeren genoodzaakt uit Klimmen te vertrekken. Dit heeft een negatief effect op het ledenbestand van de verenigingen. Ook senioren die zorgbehoevend worden zijn genoodzaakt elders naar een bejaardenhuis of verpleegtehuis te verhuizen. Een aandachtspunt dat meermaals benoemd wordt is de vanuit de gemeente gevoerde communicatie en verwachtingenmanagement naar de Klimmenaren toe. (Verwezen wordt o.a. naar het leefbaarheidsproject 2006 en kernenschouw 2011). De terugkoppeling naar burgers over te ondernemen gemeentelijke stappen worden te beperkt ervaren. Daarnaast geven de respondenten aan op meerdere fronten bereid te zijn burgerinitiatief te tonen en bijvoorbeeld zelfstandig werkzaamheden te willen verrichten, indien de gemeente hierin faciliteert. De houding van de gemeente wordt hierbij vaker als demotiverend ervaren. Ook worden kanttekeningen geplaatst bij het accommodatie- en subsidiebeleid van de gemeente Voerendaal. Dit beleid is volgens respondenten gedateerd en veroorzaakt scheefgroei tussen de diverse kernen.

5. VALIDERINGSSESSIE In de valideringssessie zijn de belangrijkste bevindingen uit het onderzoek aan de aanwezige sleutelfiguren ter validering voorgelegd. De aanwezigen herkenden zich in deze bevindingen. Tevens zijn tijdens deze sessie de volgende 3 onderwerpen in workshopverband ter samen met de aanwezige sleutelfiguren verder uitgediept. 1. Ouderen in Klimmen; Op dit moment is er voldoende voor ouderen te doen. Maar wat zou er gezien de demografische ontwikkelingen en krimp moeten gebeuren om dit ook in de toekomst op peil te houden. 2. Vrijwilligerswerk in Klimmen; Ondersteuning van vrijwilligersactiviteiten. Klimmen is een actief dorp en dat willen we ook in de toekomst zo houden. Vragen hierbij zijn: a. Hoe vinden en binden we vrijwilligers in het dorp, bijvoorbeeld jaarlijkse vrijwilligersactiviteit. b. Welke faciliteiten zijn (nog) noodzakelijk of kunnen verbeterd (te denken is aan zaal, regelgeving en dergelijke) 3. Jeugd in Klimmen; Als knelpunt wordt aangegeven de activiteiten voor jongeren. Vraag: Hoe kunnen we dat verbeteren? Welke functie kunnen het plein, de school, de jongerenwerker en de combinatiefunctionaris hierbij vervullen? Ook hebben alle aanwezige sleutelfiguren deelgenomen aan de plenaire workshop:

4. ‘Rolverdeling / verwachtingenmanagement’ 8

Civil Society Scan KLIMMEN Eindrapportage Door bewoners wordt veel aangegeven dat ze zaken zelf op willen pakken. Wat verwachten ze van de gemeente en hoe ziet dit in de praktijk er uit? De workshops resulteren in de volgende verdieping.

WORKSHOP: OUDEREN IN KLIMMEN Tijdens de workshop wordt nadrukkelijk een onderscheid gemaakt tussen “oudere ouderen” en “jongere ouderen”. Voor oudere ouderen wordt nadrukkelijk gevraagd om activiteiten en dienstverlening dicht in de buurtschappen. Ouderen willen en kunnen vaak niet meer ver weg daarvoor. Huiskamerprojecten zouden daarbij goed aansluiten. Echter huidige initiatieven lopen vast op regelgeving. Gevraagd wordt om mee te denken om hieraan toch vorm te geven. Voor jongere ouderen zouden activiteiten georganiseerd kunnen worden met behulp van inzet sociale media. Ook zou het goed zijn om hier de aansluiting te zoeken met activiteiten voor jongeren en de bestaande verenigingen. Op dit moment worden er geen problemen ervaren ten aanzien van informele zorg. Om deze problemen ook in de toekomst te voorkomen is er behoefte aan een structureel spreekuur van het Wmo-loket. In dit loket zouden vragen kunnen worden gesteld om te voorkomen dat deze uitgroeien tot grotere problemen en zorgvragen. Wel wordt de zorg voor de toekomst uitgesproken. Men denkt dan aan sociale wijkteams rondom de behoefte aan kwetsbare ouderen met een belangrijke rol voor de huisarts. De gemeente wordt in deze context de rol toebedeeld van ondersteuner. De gemeente zou een vinger aan de pols moeten houden. Goede initiatieven versterken en indien er problemen dreigen optreden als adviseur en stimulator.

WORKSHOP: VRIJWILLIGERSWERK IN KLIMMEN De verenigingen vissen allemaal in dezelfde vijver. Indien je als burger je actief inzet voor de gemeenschap wordt je vanuit diverse kanten benaderd voor vrijwilligerswerk. Vaak kom je als vereniging bij dezelfde personen uit. Door overbelasting en frustraties haken deze personen soms na lange tijd af. Een voorzittersfunctie blijkt in deze tijd moeizaam invulbaar. Daarbij onderkennen de deelnemers dat verversing en verjonging van het vrijwilligerskader nieuwe ideeën en enthousiasme oplevert. Door een vrijwilligerstekort zien diverse verenigingen zich nu genoodzaakt te fuseren. De vraag is hoe je juist nieuwe personen krijgt gemotiveerd om ook actief te worden in het vrijwilligerswerk. De deelnemers van de workshop zien met name in de nieuwkomers binnen Klimmen een potentieel aan vrijwilligers die nu moeilijk te activeren is. Het meeste resultaat kan worden behaald door mensen actief te benaderen. Belangrijk blijkt de zichtbaarheid van de vereniging te verhogen, bijvoorbeeld door actief nieuwkomers welkom te heten in de buurt.

9

Civil Society Scan KLIMMEN Eindrapportage Vrijwilligers werven en binden is mensenwerk. De gemeente kan hierbij faciliteren door met name aandacht te schenken aan gemeenschapszin. Daarnaast is het belangrijk vanuit de gemeente helder verwachtingenmanagement te hanteren. Ook is ondersteuning gewenst om tot goede taakverdeling en taakverlichting te komen binnen het vrijwilligerskader.

WORKSHOP: JEUGD IN KLIMMEN Door de deelnemers wordt aangegeven dat de behoefte van de jeugd aangaande activiteiten, en dan met name de jeugd in de leeftijd van 12- 18 jaar of zelfs tot 23 jaar, continu aan verandering onderhevig is. Hierop zal ingespeeld moeten worden. Voor de jeugd van de basisschool is een aanbod van speeltoestellen op een centrale plek met (sociale) controle vaak voldoende. Men is realistisch over het aanbod van voorzieningen in relatie tot de grootte c.q. omvang van de kern en buurtschappen. Voorzieningen zijn vaak niet in de directe omgeving aanwezig maar deze zijn wel op relatief korte afstand bereikbaar in andere kernen of gemeenten. Hiervoor dient men wel mobiel te zijn. Ten aanzien van jeugdvoorzieningen en -activiteiten worden de volgende knelpunten geconstateerd: • Er is nauwelijks aanbod, buiten de verenigingen, voor de doelgroep 12+ • Overheek is een jonge buurt maar het aanbod van de speeltoestellen sluit vooralsnog niet aan op de behoefte; het is te beperkt • Vanuit de buurtverenigingen worden regelmatig activiteiten voor verschillende doelgroepen georganiseerd. Geconstateerd wordt echter dat het voor zogenaamde nieuwkomers vaak moeilijk is om een rol in het bestuur te vervullen waardoor onvoldoende vernieuwing ontstaat in aanpak en aanbod. • In Retersbeek is geen centrale plek in de vorm van een speelvoorziening, ontmoetingsplek of kroeg aanwezig. Daarnaast is de betrokkenheid van nieuwe bewoners veelal beperkt. Oplossingsrichtingen: • Het nieuw ingerichte Dross. De Limpensplein is weliswaar mooi aangelegd maar het leeft niet omdat er slechts enkele banken op gesitueerd zijn. Er wordt enige levendigheid gewenst. Om een win-win-situatie te creëren wordt voorgesteld om activiteiten voor jeugd en bij voorkeur ook voor oud of in combinatie te organiseren. • Laat de jeugd zelf meedenken over de aard van de activiteiten die georganiseerd worden en geef hen een rol in de organisatie. • Durf buiten de gebaande paden te denken met betrekking tot het creëren van een aanbod voor ontmoeting en activiteiten. Denk aan het aanbieden van draadloos internet op bepaalde plaatsen en de aanleg van een 'belevingsbos' in het gebied tussen Termaar en Klimmen. • Maak centrale plekken voor verschillende doelgroepen aantrekkelijk waarmee de onderlinge verdraagzaamheid wordt versterkt. WORKSHOP: ROLVERDELING EN VERWACHTINGENMANAGEMENT Tijdens de workshop Rolverdeling en verwachtingenmanagement is plenair de discussie gevoerd op basis van het continuüm ‘Zelfsturing of interactief handelen’. Dit geeft weer hoe in verschillende situaties de rolverdeling kan zijn tussen gemeente en burgers en hoe daarop verschillende visies kunnen zijn. Echter, aangeven vanuit welke visie je handelt en welke rol 10

Civil Society Scan KLIMMEN Eindrapportage bewoners respectievelijk gemeente bij een bepaald thema hebben is van belang om onderlinge verwachtingen te managen. Dus bepalen waar in het continuüm een bepaalde activiteit plaatsvindt. Aan de ene kant van het continuüm staat volledige zelfsturing. Dit zijn die activiteiten die volledig door bewoners worden georganiseerd en waarbij de gemeente nauwelijks betrokken is. Het gaat hier bijvoorbeeld om straatfeesten. Daar dicht tegenaan liggen de activiteiten die weliswaar primair de verantwoordelijkheid zijn van de kern en haar bewoners, maar waar de gemeente nadrukkelijk een faciliterende cq ondersteunende rol heeft. Hier betreft het bijvoorbeeld activiteiten van verenigingen in de kernen. Maar in toenemende mate ook (informele) zorg voor elkaar. Aan het andere einde van het continuüm liggen die activiteiten waar de gemeente of alleen verantwoordelijk voor is. Bijvoorbeeld de uitgifte van paspoorten en vervolgens die activiteiten waar de gemeente nadrukkelijk verantwoordelijk voor is en waar ze burgers betrekken via inspraakprocedures. We zien een tendens om steeds meer activiteiten op te pakken in de zelfsturingskant van het continuüm zodat bewoners zich betrokken en (mede)verantwoordelijk voelen. De aanwezige sleutelfiguren geven hierbij de volgende aandachtspunten weer: • De veranderende rol van de gemeente vereist een andere houding en opstelling maar dit vergt ook van de burger c.q. vereniging een ander houding door niet alleen bij problemen de gemeente op te zoeken maar ook in goede tijden elkaar weten te vinden en van elkaars netwerk gebruik te maken. De gemeente zal daarbij in de toekomst meer naar buiten toe treden en de voelhoorns uitsteken. • De gemeente wordt een stimulerende rol toegedicht indien een activiteit dreigt te verzanden omdat de vrijwilliger met de trekkersrol blijkt weg te zijn gevallen. Indien er een dip ontstaat kan de gemeente opnieuw het initiatief aanjagen. • Vrijwilligerswerk is mensenwerk. De gemeente wordt verzocht te investeren in de relatie. • Aandacht wordt gevraagd voor de moeizame relatie tussen de verenigingen en het gemeenschapshuis. • Vrijwilligers weten zich graag gekoesterd, gefaciliteerd en serieus genomen. Betrokkenheid, aandacht en waardering zijn daarbij sleutelwoorden. Maar ook de beschikbaarheid van een aanspreekpunt bij de gemeente. • Onderscheidt wordt gemaakt tussen lossere verbanden en incidentele klussen versus de behoefte aan structurele taken zoals het voorzitterschap. Op de middenlange termijn verwachten de deelnemers dat in het invullen van het vrijwilligerskader met name de invulling van structurele taken een probleem op gaat leveren.

11

Civil Society Scan KLIMMEN Eindrapportage

6. CONCLUSIES & AANBEVELINGEN De in deze paragraaf gepresenteerde conclusies en aanbevelingen zijn vooral procesaanbevelingen. Dit komt voort uit het feit dat de belangrijkste conclusie van dit rapport is dat in Klimmen het proces gericht moet zijn op het verder stimuleren en activeren van een zelfsturende gemeenschap en dat ook de gemeente haar rol zo moet gaan invullen dat zij aan deze ontwikkeling ondersteunend is. Daarom is het van belang om niet met kant en klare oplossingen naar de gemeenschap in Klimmen te gaan, maar met deze gemeenschap gericht en oplossingsgericht in dialoog te gaan. Zo gaan de gemeente en de gemeenschap het proces in waar nieuwe verhoudingen en verwachtingen kunnen worden gecreëerd. ALGEMEEN Klimmen wordt ervaren als een vitale gemeenschap met voldoende voorzieningen. Het is belangrijk om deze vitaliteit vast te houden en de burgers die hieraan volop mee vorm geven te waarderen, stimuleren en adviseren. Aanbeveling 1: Ondersteuning van een zelfsturende gemeenschap Op alle terreinen van leefbaarheid laten de inwoners van Klimmen zien dat ze een vitale zelfsturende gemeenschap zijn. Ze vragen van de gemeente om hen daarin te ondersteunen en met hen ook verder vorm te geven aan deze vitaliteit. Het zou aanbevelingswaardig zijn om voor de kern Klimmen, maar mogelijk ook voor de andere kernen van Voerendaal, om op ambtelijk en/of bestuurlijk niveau een aandachtsfunctionaris te benoemen. Deze aandachtsfunctionaris is aanspreekpunt voor de kern, kent de ontwikkelingen en trekt met de bewoners op om de leefbaarheid in de kern te handhaven. In de gemeente Voerendaal zal de verhouding gemeente en burgers opnieuw onder de loep genomen moeten worden. Aandacht moet daarbij zijn voor onderlinge verwachtingen en rolverdeling. Voor voorbeelden en ervaringen verwijzen we de gemeente Voerendaal naar de Proeftuin Zelfsturing (www.proeftuinzelfsturing.nl). ZORG EN WELZIJN / OUDEREN VANUIT DE OPTIEK VAN DE LEVENSLOOPBESTENDIGE KERN; Op dit moment worden er nog geen grote problemen ervaren ten aanzien van activiteiten en dienstverlening van ouderen in Klimmen. Echter gezien de demografische ontwikkelingen en de beleidsmatige ontwikkelingen in het kader van de AWBZ adviseren we de gemeente Voerendaal toch om ook op dit terrein nu al aandacht te besteden. Preventief zodat problemen in de toekomst kunnen worden opgevangen. Aanbeveling 2: Activiteiten en informele dienstverlening in de nabijheid van ouderen Ook op dit moment is het voor met name de oudere, kwetsbare ouderen al van belang dat er activiteiten en dienstverlening op kleinschalig niveau dicht in de buurt plaatsvinden. Gedacht wordt aan huiskamerprojecten, tafeltje-dek-je enzovoorts. Op dit terrein zijn ook op dit moment al initiatieven genomen. Van belang is dat de gemeente deze initiatieven koestert. Oplossingsgericht meedenkt als deze tegen beperkende regelgeving aanloopt en activerend ingrijpt als initiatieven dreigen te stoppen omdat een trekker wegvalt. Zie ook aanbeveling 1.

12

Civil Society Scan KLIMMEN Eindrapportage Aanbeveling 3: Spreekuur Wmo-loket Een structureel spreekuur in de kern Klimmen kan voorkomen dat preventieve vragen die nu leven uitgroeien tot problemen en een grotere zorgvraag. Aanbeveling 4: Afstemming formele en informele dienstverlening Door demografische ontwikkelingen en beleidsmatige ontwikkelingen op het terrein van de AWBZ zullen er in de toekomst nog hogere eisen worden gesteld aan de informele zorg en een goede afstemming tussen formele en informele zorg. De huisarts en mogelijk praktijkondersteuners kunnen hierin een centrale rol vervullen. De gemeente zou in gesprek met vertegenwoordigers uit de informele en formele zorg moeten om hierop een toekomstvisie te formuleren. Gedacht kan worden aan de vorming van sociale wijkteams op kernniveau.

JEUGD VANUIT DE OPTIEK VAN SOCIALE INFRASTRUCTUUR EN GEMEENSCHAPSACTIVITEITEN; Ook voor de jeugd is er een plek in Klimmen, maar doordat de jeugd heel flexibel haar vrije tijd in wil vullen is het van belang om goed de aansluiting met de jeugd zelf in de gaten te houden. Daarbij is het goed om onderscheid te maken tussen jeugd 12- en jeugd 12+. Aanbeveling 5: Jeugd 12- in de openbare ruimte De gemeente zou het initiatief moeten nemen voor een overleg van de vrijwilligers en verenigingen die zich in Klimmen bezig houden met de jeugd 12-. Doorbordurend op de concrete aangrijpingspunten zoals die geformuleerd zijn in deze rapportage zou de gemeente contact moeten onderhouden met de betrokken partners en de bestaande activiteiten ondersteunen. Een belangrijk aangrijpingspunt is het “nieuwe” plein. Aanbeveling 6: Jong in Klimmen De gemeente Voerendaal, mogelijk de aangestelde combinatiefunctionaris / jongerenwerker, moet zich voor deze doelgroep niet richten op het organiseren van activiteiten, maar op activerende benadering van de jeugdigen zelf. Activeer jongeren om zelf dingen te doen, beloon activiteiten, schrijf op internet een wedstrijd uit. Sluit met voorzieningen aan bij deze initiatieven en organiseer deze niet los hiervan.

VOORZIENINGEN VANUIT DE OPTIEK VAN TOEKOMSTBESTENDIGHEID. De vitaliteit van Klimmen is nauw verweven met het actieve verenigingsleven. Gemeente moet inzetten op het behoud van deze vitaliteit door waarderen, stimuleren, adviseren en faciliteren. Aanbeveling 7: Wij Klimmen Burgers en verenigingen vinden het belangrijk dat ze gezien worden. Hiervoor verwijzen we naar aanbeveling 1. Een aanspreekpunt kan hierin namelijk een belangrijke rol vervullen. Daarnaast kan de gemeente inzetten op een vrijwilligersoverleg (waar ook de verenigingen uit de buurtschappen) bij betrokken worden.

13

Civil Society Scan KLIMMEN Eindrapportage Dit overleg heeft als rol het gezamenlijk organiseren van een jaarlijkse waarderingsactiviteit in Klimmen, bespreken van mogelijk gezamenlijke activiteiten en bespreken van knelpunten. De inzet is om dit overleg zelfstandig te laten functioneren met de gemeente als adviseur. Aanbeveling 8: Ruimte voor verenigingen en activiteiten Voor verenigingen is het belangrijk om hun activiteiten op een goed gefaciliteerde plek vorm te geven. Op het terrein van ruimte zijn er meerdere knelpunten aangegeven die de gemeente in samenhang en in overleg met de betrokken verenigingen aan zou moeten pakken: a. Vitaal gemeenschapshuis Een gemeenschapshuis is een belangrijke voorziening in een kern. Op dit moment zijn er zorgen over de gemeenschapsvoorziening in Klimmen. Het is belangrijk dat de gemeente met het bestuur van het gemeenschapshuis en de verenigingen in gesprek gaat over de toekomst van het gemeenschapshuis en wat er nodig is om deze als vitale voorziening te behouden. b. Ruimte voor kleinschalige buurtschapgerichte activiteiten Met name voor minder mobiele ouderen is er behoefte aan ruimte in de nabijheid van deze ouderen. Soms is er regelgeving die het onmogelijk maakt voor vrijwilligers om activiteiten te organiseren. Van belang om samen op een creatieve manier te kijken naar beperkende regelgeving en hoe daar positief mee om te gaan. c. Ruimte voor opslag materialen Er is behoefte aan opslagruimte voor materialen. Gemeente zou samen met de verenigingen de mogelijkheden moeten onderzoeken.

14

Civil Society Scan KLIMMEN Eindrapportage BIJLAGE: FACTSHEET 1. INLEIDING De gemeente Voerendaal heeft Expertisecentrum Maatschappelijke Ondersteuning Limburg (EMOL) verzocht de Civil Society Scan uit te voeren in de kern Klimmen in navolging van de uitgevoerde scan in Ransdaal. Onderliggende factsheet maakt onderdeel uit van het onderzoek. Deze factsheet is samengesteld aan de hand door de Gemeente Voerendaal ter beschikking gestelde documenten, zijnde:  ‘Rapportage Inventarisatie Project ‘Leefbaarheid kern Klimmen’ (HSZuyd, mei 2006)  ‘Project Leefbaarheid kern Klimmen Sterkte-Zwakte Analyse’ (Gemeente Voerendaal, mei 2006)  ‘Uitvoeringsprogramma leefbaarheid kern Klimmen’ (Gemeente Voerendaal, juli 2007)  Raadsbesluit uitvoeringsprogramma leefbaarheid Klimmen (Gemeente Voerendaal, augustus 2007)  ‘Project leerbaarheid Klimmen Rapportage Toekomstvisie’ (Gemeente Voerendaal)  Samen bouwen aan wonen in Voerendaal, Factsheets per kern (Gemeente Voerendaal, november 2011) 2. KARAKTERISTIEK Klimmen is een kern met groene uitstraling en ligt gedeeltelijk ten westen en gedeeltelijk ten noorden van Voerendaal. De kern bestaat uit Klimmen, de wijk Overheek en Heek en de buurtschappen Barrier-Craubeek, Retersbeek, Termaar en Weustenrade. De totale oppervlakte is 772 ha. De bevolkingsdichtheid van Klimmen bedraagt 1.056 inwoners per km². De wijk Overheek en Heek heeft een bevolkingsdichtheid van 556 inwoners per km² en de buurtschappen Barrier-Craubeek, Retersbeek, Termaar en Weustenrade respectievelijk 293, 111, 389 en 247 inwoners per km². De meeste woningen in Klimmen bestaan uit koopwoningen (vrijstaand en twee-onder-een-kap). 3. DEMOGRAFIE In Klimmen wonen net als in de rest van de gemeente Voerendaal verhoudingsgewijs veel inwoners in de leeftijd 45 tot 64 jaar. Het percentage huishoudens van 65 jaar en ouder neemt sterk toe. Naar verwachting betreft dit in 2020 38% (van 1.420) en in 2040 52% van de (1.140) huishoudens. Het aantal hoogbejaarden stijgt. Het totale inwonersaantal anno 2010 is 3.320. In de komende jaren neemt het aantal inwoners naar verwachting af tot in 2020 3.020 inwoners en in 2040 2.300 inwoners. De ontgroening manifesteert zich met name in de doelgroep 0-9 jarigen. In Klimmen wonen de meeste inwoners in een huishouden met twee personen, eventueel met kinderen. Er zijn relatief weinig alleenstaanden en eenoudergezinnen. De verdeling van de inwoners over de verschillende opleidingsniveaus is zeer gelijkmatig. 4. SOCIALE INFRASTRUCTUUR Klimmen heeft een behoorlijk rijk verenigingsleven. Er is een aantal verengingen en vrijwilligersorganisaties op het gebied van sport, cultuur, recreatie, natuur & milieu. Ook telt Klimmen 11 buurtverenigingen. De ledenaantallen van de verenigingen en vrijwilligersorganisaties zijn behoorlijk te noemen. De verenigingen tellen bij elkaar meer dan 1400 leden. 15

Civil Society Scan KLIMMEN Eindrapportage De plaatselijke verenigingen waaronder de bejaardensoos en Zij Actief organiseren diverse (gemeenschaps-) activiteiten. Ook de buurtverenigingen zijn behoorlijk actief. Daarnaast vinden er in eigen dorp onvoldoende aansprekende activiteiten plaats voor de jeugd (12-18 jaar) en zoekt deze doelgroep haar vertier elders. De mensen in Klimmen kennen elkaar overwegend goed en gaan op een prettige manier met elkaar om. De sociale cohesie wordt in klimmen positief beoordeeld. Het merendeel (86%) van de inwoners voelt zich (mede)verantwoordelijk voor de (leefbaarheid in de) buurt. Dit percentage ligt hoger dan het gemiddelde binnen Parkstad Limburg (83%), maar lager dan het gemiddelde binnen de gemeente Voerendaal (90%). 5. VRIJWILLIGERSKADER Van de inwoners van Klimmen is 36% actief als vrijwilliger. Dit is relatief hoog, ook ten opzichte van het gemiddelde in de gemeente Voerendaal en in de regio Parkstad Limburg. De terugloop aan vrijwilligers wordt in Klimmen sterker ervaren dan in andere kernen. Het vrijwilligerswerk wordt voornamelijk uitgevoerd in Klimmen zelf. 6. VOORZIENINGEN EN ACCOMMODATIES Een aantal basisvoorzieningen dat door de inwoners noodzakelijk dan wel gewenst wordt geacht is in Klimmen aanwezig: basisonderwijs, peuterspeelzaalwerk, naschoolse opvang, huisarts, gemeenschapshuis, sport- en verenigingsaccommodaties. Een supermarkt met een verbreed aanbod van diensten zoals apotheek, servicepunt, postagentschap en politiepost werd bij de inventarisatie ten behoeve van het leefbaarheidsproject in mei 2006 gemist. In december 2011 is een supermarkt aan het Dross. de Limpensplein geopend. Uit reacties en signalen van inwoners uit de kern Klimmen wordt geconcludeerd dat deze supermarkt een aanzienlijke bijdrage levert aan de leefbaarheid. Door de herinrichting van het Dross, de Limpensplein en toevoeging van de supermarkt en lunchroom aan dit plein, beschikt Klimmen ook over een plein als ontmoetingsplek met voorzieningen en de mogelijkheid tot het organiseren van activiteiten. Verder is uit de inventarisatie van 2006 gebleken dat het gemeenschapshuis een laagdrempelige inloopfunctie zou moeten hebben waar mensen elkaar kunnen ontmoeten op willekeurige momenten maar er worden onvoldoende dagactiviteiten voor ouderen aangeboden. De sportaccommodatie bij de basisschool zou toegankelijk moeten zijn voor activiteiten van zowel jeugd als senioren. Het onderhoudsniveau van de accommodatie is ondermaats. Verder bestaan er voldoende speelvoorzieningen voor kinderen. Er ontbreekt echter een voorziening voor jongeren. Openbaar vervoer is slechts beperkt beschikbaar in de kern Klimmen. 7. ZORG EN WELZIJN Basale voorzieningen in de sfeer van de eerstelijns gezondheidszorg zijn in Klimmen aanwezig. Buiten de reguliere openingstijden van de huisarts zijn de inwoners uit Klimmen aangewezen op huisartsenposten in de omliggende gemeenten. Gezien de vergrijzing neemt de behoefte aan mantelzorg en vrijwilligerszorg naar verwachting de komende jaren toe. Dit in tegenstelling tot het teruglopend aantal actieve vrijwilligers. Het tekort aan vrijwilligers is tevens één van de oorzaken van het verdwijnen van de jeugdvereniging.

16

Civil Society Scan KLIMMEN Eindrapportage 8. SWOT De analyse van de sterkten en zwakten van Klimmen is enerzijds gebaseerd op objectieve gegevens (feiten), anderzijds op subjectieve gegevens (meningen). Schematisch is een deel van de analyse weergegeven.

Sterkten

• Klimmen heeft een landelijke uitstraling: het is er goed leven en wonen in een mooie omgeving; toeristisch aantrekkelijk • Inwoners voelen zich medeverantwoordelijk voor de leefbaarheid; de sociale cohesie is redelijk hoog • Klimmen heeft een rijk verenigingsleven • Het vrijwilligerskader in klimmen is behoorlijk aan de maat • Er is in Klimmen een behoorlijk aantal gemeenschapsactiviteiten • De inwoners van Klimmen zijn actief in de sfeer van sport, bewegen en uitgaan • Inwoners van Klimmen voelen zich (relatief) veilig • Er zijn in Klimmen basisvoorzieningen zoals: school, peuterspeelzaal, sportaccommodaties, pleinfunctie, supermarkt, detailhandel en eerstelijnszorg • De inwoners van Klimmen zijn tevreden over hun woningen die in veel gevallen als levensloopbestendig worden gezien • De meeste inwoners zijn niet van plan te verhuizen • Er is een redelijk aantal zelfstandige ondernemers in Klimmen • De situatie op het vlak van opleidingsniveau, werk en inkomen is goed te noemen

Zwakten

• Klimmen is een kern waar niets te beleven valt • Er zijn onvoldoende activiteiten in Klimmen voor de doelgroep 12-18 jaar • Er is in Klimmen (beperkt) sprake van overlast; met name door agressief rijgedrag; de handhaving is onvoldoende • Het ontbreekt aan een ontmoetingsruimten en activiteiten voor jongeren. Bepaalde accommodaties (met name gemeenschapshuis) hebben geen inloopfunctie • Horecagelegenheden zijn beperkt geopend • Het aantal vrijwilligers neemt af • De verkeerssituatie in Klimmen telt een aantal knelpunten (NB deze zijn inmiddels opgenomen en verwerkt in het gemeentelijk verkeers- en vervoersplan). • Het openbaar vervoer is beperkt voorhanden • Er zijn onvoldoende (geschikte) woningen voor starters en ouderen • Woningen in de sociale huursector zijn beperkt voorhanden • De detailhandel en de horeca staan onder druk • Er is weinig ontwikkeling m.b.t. recreatie en toerisme

*****

17