GEBARENTAALTOLKEN IN DE GEZONDHEIDSZORG DR. MYRAM VERMEERBERGEN
1
Studiedag “Interculturele bemiddeling, het internet en andere ontwikkelingen” -7.10.2011
OVERZICHT PRESENTATIE • Wat achtergrondinformatie:
− Gemeenschap van doven en slechthorenden − Visies op doof-zijn − De Dovengemeenschap:talen en cultuur − Status van de Vlaamse Gebarentaal − Tolken VGT − In de Franse Gemeenschap • De keuze van (enkele) gebarentaligen • Onderzoek omtrent gebarentaaltolken in de gezondheidszorg (internationaal en in Vlaanderen) • Afstandstolken en Vlaamse Gebarentaal 2
Studiedag: “Interculturele bemiddeling, het internet en andere ontwikkelingen”
DE GEMEENSCHAP VAN DOVEN EN SLECHTHORENDEN • Heterogene gemeenschap, voornaamste verschilpunten: − graad van gehoorverlies − aanvang van het gehoorverlies
(Uiteraard ook: man/vrouw, jong/oud, dove ouders/horende ouders, al dan niet gebruik hulpmiddelen,…) • In Vlaanderen: grootste groep (cijfers tussen 500 000 en 800 000 personen): slechthorenden en/of gehoorverlies verworven op latere leeftijd: vaak enkel kennis van het Nederlands • Kleinere groep (zo’n 6 000 personen): vroegdoof of (zwaar) slechthorend: keuze voor Vlaamse Gebarentaal als eerste taal: “gebarentaligen”
3
Studiedag: “Interculturele bemiddeling, het internet en andere ontwikkelingen”
VERSCHILLENDE VISIES • Medische (pathologische) visie: gehoorverlies
als beperking, remediëring nodig/wenselijk
• Socio-culturele visie: Doof-zijn als een socio-
cultureel gegeven, de Dovengemeenschap als culturele en linguïstische minderheidsgroep (“niet-horen” speelt hier weliswaar een rol)
(=> toegang tot gezondheidzorg in zekere zin vergelijkbaar met andere taalminderheidsgroepen maar niet helemaal)
4
Studiedag: “Interculturele bemiddeling, het internet en andere ontwikkelingen”
DE VLAAMSE DOVENGEMEENSCHAP • Tweetalig: Vlaamse Gebarentaal (vaak bij
voorkeur) en het Nederlands (soms enkel in geschreven vorm)
• Grote individuele verschillen betreffende niveau
taalvaardigheid (voor beide talen)
• Niveau voor het Nederlands zelden of nooit gelijk
aan dat van een moedertaalspreker (+ wordt wel eens overschat)
• Ook voor VGT: sterk uiteenlopende niveaus
(gerelateerd aan status/rol VGT o.a. in onderwijs)
5
Studiedag: “Interculturele bemiddeling, het internet en andere ontwikkelingen”
STATUS VAN DE VLAAMSE GEBARENTAAL • Evolutie van ondergronds bestaan in de
Dovengemeenschap tot erkende taal • 26 april 2006: Vlaams Parlement erkent VGT als
eerste taal van de Vlaamse Dovengemeenschap • MAAR: belang van VGT o.a. in onderwijs vaak nog
miskend + status nog steeds niet gelijkwaardig aan status van het Nederlands (sporen van onderdrukking nog sterk zichtbaar)
6
Studiedag: “Interculturele bemiddeling, het internet en andere ontwikkelingen”
TOLKEN VGT • Gediplomeerde tolken VGT sinds 1984, geen opleiding voor • • • • •
7
intercultureel bemiddelaars 3 opleidingen: twee deeltijdse aan een CVO (Gent en Mechelen), 1 academische opleiding (Lessius Antwerpen – sinds 2008-2009) CAB: Vlaams Communicatie Assistentie Bureau voor Doven (sinds 1991) Regelgeving aangaande tolkvoorziening sinds 1994 Vandaag: 18u L-uren (per jaar), 10% A-uren, 18 S-uren (voor sollicitaties) en B-uren (beroepsopleidingen) + tolken in onderwijs (ook volwassenenonderwijs) Eind 2010: 1 506 geregistreerde dove gebruikers met recht op L-uren, 677 daarvan deden effectief een beroep op een tolk (bron= CAB)
Studiedag: “Interculturele bemiddeling, het internet en andere ontwikkelingen”
FRANSE GEMEENSCHAP • Gebarentaal: “Langue de Signes de Belgique
Francophone” of LSFB (sterk verwant met VGT) • Dovengemeenschap telt zo’n 4 000 tot 5 000
leden • LSFB erkend door Franse Gemeenschap in
oktober 2003
8
Studiedag: “Interculturele bemiddeling, het internet en andere ontwikkelingen”
FRANSE GEMEENSCHAP: GEBARENTAALTOLKEN • Opleidingen: einde jaren (19)80: opleiding van 6 maanden; tussen
2002 en 2007: 2 deeltijdse opleidingen (van 2 jaar en half) in Brussel en in Luik, sindsdien geen opleidingen meer • Vergelijkbaar met CAB: SISW (Service d'InterprétationpourSourds de Wallonie) en SISB (Service d'InterprétationpourSourds de Bruxelles) • Recht op tolkvoorziening: −
SISW: 25 eur/40 u (vnl.L-uren, geen transportkosten)
−
SISB: 90 u/2 jaar (vnl.L-uren; transportkosten dienen betaald)
−
AWIPH (Agence Wallonne pourl'Intégration des personneshandicapées): “communicatie ondersteuning”: 600 u/jaar voor +18
−
INAMI (Institut National d’ Assurance Maladie-Invalidité): minderjarigen ongelimiteerd recht onder bepaalde voorwaarden (revalidatie) (bron: ThierryHaesenne)
9
Studiedag: “Interculturele bemiddeling, het internet en andere ontwikkelingen”
DE KEUZE VAN (ENKELE) GEBARENTALIGEN Indien men kiest voor communicatie in VGT, dan liefst: 1. Artsen, verpleegkundigen en andere zorgverstrekkers die zelf VGT kennen (en kennis hebben van de socioculturele aspecten van doof-zijn) 2. Voluit een beroep kunnen doen op een tolk Vlaamse Gebarentaal die ter plaatse komt 3. Afstandstolken
ZEKER OOK: belang van “doofbewust” en “tolkbewust” medisch personeel 10
Studiedag: “Interculturele bemiddeling, het internet en andere ontwikkelingen”
GEBARENTAALTOLKEN IN DE GEZONDHEIDSZORG: ONDERZOEK • Internationaal: volgens Moore &Swabey
(2007): onderzoek relatief schaars, vnl. Amerikaans. • Recenter Europees onderzoek o.a.Smeijers &
Pfau (2009) voor Nederland; ook enkele Europese projecten e.g. SIGNALL 3 (voor psychische gezondheidszorg) en MEDISIGNS (www.deafstudies.eu)
11
Studiedag: “Interculturele bemiddeling, het internet en andere ontwikkelingen”
ONDERZOEK IN VLAANDEREN • Prof. dr. Mieke Van Herreweghe - 2009: −
vragenlijsten van 21 gebarentaaltolken
−
focus groep discussie met 4 tolken
−
diepte-interview met één dove persoon
• Nancy Martens - 2010: −
vragenlijsten van 26 tolken
−
Vragenlijsten van 45 artsen (22 met ervaring met dove patiënten maar nauwelijks met tolken VGT)
−
diepte-interviews met 5 dove personen
• Tinne Belmans - 2011: −
bevraging van 6 artsen (3 huisartsen, 3 specialisten - 2 met ervaring met tolken VGT)
12
Studiedag: “Interculturele bemiddeling, het internet en andere ontwikkelingen”
BELANGRIJKSTE BEVINDINGEN • Met stip op 1: beperkt inzetten van professionele tolken VGT
in gezondheidszorg (ev. wel familieleden of vrienden)
• Bijna nooit tolk VGT voor bezoek aan huisarts. Redenen: −
beperkt aantal tolkuren
−
financieel: verplaatsingskosten
−
communicatie verloopt voldoende vlot (terechte of onterechte observatie cf. getuigenis in Martens, 2010)
−
privacy
• Vaker (gewenst) voor raadpleging bij specialist • Lage eisen omtrent/verwachtingen aangaande
kwalitatieve communicatie tussen arts en patiënt
13
Studiedag: “Interculturele bemiddeling, het internet en andere ontwikkelingen”
BELANGRIJKSTE BEVINDINGEN • Dove mensen: artsen niet “doofbewust”, weten o.a. niet goed
(genoeg) hoe met dove persoon communiceren (vb. wegkijken tijdens praten) • Artsen: bestaan van“Dovencultuur” onbekend • Artsen: veel onwetendheid omtrent VGT (als volwaardige,
natuurlijke taal) • Lidmaatschap dove persoon/gebarentalige van socio-culturele
en linguïstische minderheidsgroep niet onmiddellijk waarneembaar (= verschillend voor leden andere culturele/linguïstische minderheidsgroepen)
14
Studiedag: “Interculturele bemiddeling, het internet en andere ontwikkelingen”
BELANGRIJKSTE BEVINDINGEN • Artsen (b)lijken zich niet bewust van mogelijke moeilijkheden
met lezen en schrijven; uitgangspunt: “Nederlands = moedertaal” • Risico dat slecht Nederlands spreken/schrijven gekoppeld wordt
aan “dom” of “achterlijk” (met gevolgen voor houding t.o.v. dove persoon) • Inschakelen van een derde soms eveneens gezien als teken van
“onbekwaamheid” (minder in het geval van professioneel tolk, vaker in geval van gezinslid); arts richt zich tot “begeleider”
15
Studiedag: “Interculturele bemiddeling, het internet en andere ontwikkelingen”
EN ALS ER WEL EEN TOLK IS? Belangrijkste kelpunten − Medisch jargon − Onvoldoende kennis omtrent doof-zijn, Dovencultuur, Vlaamse Gebarentaal bij artsen − Rol van de tolk / ethische kwesties − Praktische belemmeringen
16
Studiedag: “Interculturele bemiddeling, het internet en andere ontwikkelingen”
MEDISCH JARGON • Gaten in het lexicon van VGT • Gaten in het lexicon van de tolk (nauwelijks
aandacht voor tolken in medische setting in de opleiding) • Gaten in het lexicon van de cliënt (+ hoe gaat
de tolk hiermee om)
17
Studiedag: “Interculturele bemiddeling, het internet en andere ontwikkelingen”
ROL VAN DE TOLK / ETHISCHE KWESTIES • Vanwege dove cliënt: cliënt vraagt (achteraf) om
verduidelijking, om advies, laat inschrijving in ziekenhuis aan tolk over, vraagt tolk om iemand op te bellen, enz. (vaker bij doven met weinig “tolkervaring”) • Vanwege arts: artsen communiceren met tolk over cliënt, artsen gaan uit van bestaan van persoonlijke relatie tussen cliënt en tolk (met gevolgen; vb. arts vraagt of resultaten telefonisch aan tolk kunnen worden meegedeeld), artsen vragen om zaken niet te tolken, enz. 18
Studiedag: “Interculturele bemiddeling, het internet en andere ontwikkelingen”
ANEKDOTES VANWEGE TOLKEN • • • • • • • • •
19
De dokter krijgt telefoon en vraagt dit niet te tolken. Er komt, tijdens de consultatie, een andere geneesheer binnen en de twee artsen beginnen een gesprek. Ze kijken vreemd op als ik dit gesprek begin te tolken en vragen me ermee te stoppen. De arts praat constant tegen mij en kijkt de cliënt amper aan. De dokter gaat ervan uit dat ik een familielid ben en in de plaats van de cliënt kan antwoorden. Ik word bekeken als pottenkijker en ben niet welkom op de consultatie. De arts maakt een grapje over de cliënt in de veronderstelling dat ik dit niet zal tolken. De arts wacht na een onderzoek niet met het vertellen van de diagnose tot de cliënt opnieuw aangekleed in het kantoor zit, hij gaat ervan uit dat ik dit achteraf wel zal tolken. Een arts vroeg me, toen er op de deur werd geklopt tijdens de consultatie, om de deur open te doen en een boodschap door te geven. De arts geeft me pen en papier om de volgende afspraak van de cliënt te noteren. (Martens, 2010, p. 29) Studiedag: “Interculturele bemiddeling, het internet en andere ontwikkelingen”
ROL VAN DE TOLK / ETHISCHE KWESTIES • Sommige tolken geven aan te worstelen met
deontologische code, vb. bij “doofonvriendelijke opstelling” vanwege arts, omtrent al dan niet optreden als cultureel bemiddelaar, wanneer dove cliënt het niet begrijpt en/of zich niet assertief opstelt, wanneer dove persoon onvoldoende geïnformeerd wordt, wanneer er (te) veel gevraagd/verwacht wordt van de tolk,… • Sommige tolken geven aan zich als “belangenbehartiger”
op te stellen of te willen opstellen; intitiatieven te nemen ter ondersteuning van de dove cliënt
20
Studiedag: “Interculturele bemiddeling, het internet en andere ontwikkelingen”
TOLKEN GETUIGEN • “esp. in medical situations I would ask for extra information when
you know that it is important but when deaf client doesn’t think about it at the time” • “explanation with respect to following treatment: doctor writes
down in short how much medication patient needs and asks me to explain it to her in detail; I afterwards made a complete scheme and how and when to take medication as I thought it too important” • “if a next appointment needs to be made, I’ll ask the receptionist to
already take care of that (obviously only with consent of the deaf client)” (Van Herreweghe, 2009)
(Kanttekening: traditie van “voorkeurtolken”, relatie tussen doven en tolken VGT)
21
Studiedag: “Interculturele bemiddeling, het internet en andere ontwikkelingen”
PRAKTISCHE BELEMMERINGEN • Te weinig tijd, vb. geen tijd om rol van tolk te • • • • • • •
22
verduidelijken, arts die reeds begint te praten terwijl dove cliënt zich nog omkleedt, etc. Artsen die liever niet hebben dat de tolk naast hen zit Tolk in ziekenwagen Tolk in operatiekwartier Bepaalde soorten onderzoek (radiologie) Patient die ligt/ogen dient te sluiten/handen niet mag/kan gebruiken… tijdens onderzoek Te weinig plaats voor de tolk Lichtinval/te weinig licht
Studiedag: “Interculturele bemiddeling, het internet en andere ontwikkelingen”
VASTSTELLING • Nood aan informatie/vorming voor artsen en andere
professionelen in de gezondheidszorg (cf. de Europese projecten Signall 3 & Medisigns)
• Voor bepaalde groep gebarentaligen: nood aan
informatie/vorming omtrent omgaan met tolk (algemeen maar zeker ook in gezondheidszorg)
• Initiatieven omtrent “gaten in het lexicon”, cf. Australisch
project “Medical Signbank”: interactieve multimedia woordenboek/database (Napier et al., 2011) + gespecialiseerde opleiding/bijscholing voor tolken
• Voor tolken: mogelijkheid tot uitwisseling (cf. ook
Hetherington, 2011), eventueel een “mentor systeem”
• Maatregelen nodig om financiële en praktische obstakels weg
te werken
23
Studiedag: “Interculturele bemiddeling, het internet en andere ontwikkelingen”
AFSTANDSTOLKEN: AANDACHTSPUNTEN • Gebarentalen: van oudsher talen gebruikt voor
“face-to-face communicatie”: gesprekspartners aanwezig in zelfde ruimte; heeft gebarentalen ten dele vorm gegeven. Wat als de ruimte niet meer gedeeld wordt? • Gebaren voor de camera vraagt een zekere aanpassing • VGT: regionale variatie / grote persoonlijke variatie • Keuze voor opdracht / systeem van de
voorkeurtolken
• Praktische beperkingen 24
Studiedag: “Interculturele bemiddeling, het internet en andere ontwikkelingen”
AFSTANDSTOLKEN: AANDACHTSPUNTEN “Anecdotal reports of VRI note that the use of such technology can impact on the signed language interpreting process and interpreters in several ways, including, for example: the need to adapt signing style to account for the twodimensional medium, limited options for interpreters to assess deaf client’s language needs, less opportunity for interpreters to brief with either party, and difficulties of getting a deaf person’s attention if the interpreter is in a different location.” (Napier, McKee &Goswell, 2010). (Cf. ook Taylor, 2005)
25
Studiedag: “Interculturele bemiddeling, het internet en andere ontwikkelingen”
GERAADPLEEGDE BRONNEN: VLAANDEREN • • •
•
• •
•
•
26
Belmans, Tinne (2011). Stille lippen. Communicatie tussen arts en dove patient: de visie van medici. Bachelorpaper. Antwerpen: Lessius, Departement Toegepaste Taalkunde. CAB (Vlaams Communicatie Assistentie Bureau voor doven vzw). Statistische info tolkenwerking CAB 2010. www.cabvlaanderen.be De Meulder, Maartje (2008). De VlaamseDovengemeenschap. In: Vermeerbergen, M. & Van Herreweghe, M. (Red.) Wat (geweest/gewenst) is. Organisaties van en voordoven in Vlaanderenbevraagd over 10 thema’s. Gent: Academia Press / Fevlado-Diversus, pp. 41-72. De Witte, Dirk &Callewier, Jasmien. 2008. Tolken. In: Vermeerbergen, M. & Van Herreweghe, M. (Eds.) Wat (geweest/gewenst) is. Organisaties van en voor doven in Vlaanderen bevraagd over 10 thema’s. Gent: AcademiaPress, pp. 219-247. Martens, Nancy (2010). Dokter en patiënt. Een dovemansgesprek? Een onderzoek naar tolken in de medische sector. Ongepubliceerde scriptie. Gent: VSPW - opleiding Tolk VGT. Van Herreweghe, Mieke & Vermeerbergen, Myriam (2006). Deaf signers in Flanders and 25 years of Community Interpreting, In: Hertog, E. & van der Veer, B. (Eds). Taking Stock: Research and Methodology in CommunityInterpreting. LinguisticaAntverpiensia, New Series 5/2006, pp. 293-308 Van Herreweghe, Mieke (2009). Sign language interpretation in health care situations in Flanders, lezing gehouden tijdens het eerste International Symposium on Translation and Interpreting of Specialised Discourses: Intercultural Communication and Health Care, 22 - 24 juli 2009, Malaga, Spanje. Vermeerbergen, Myriam & Van Herreweghe, Mieke (2008). De status van de VlaamseGebarentaal: van ondergrondsbestaan tot cultureleerkenning. In: Vermeerbergen, M. & Van Herreweghe, M. (Red.) Wat (geweest/gewenst) is. Organisaties van en voordoven in Vlaanderenbevraagd over 10 thema’s. Gent: Academia Press / Fevlado-Diversus, pp. 1- 25.
Studiedag: “Interculturele bemiddeling, het internet en andere ontwikkelingen”
GERAADPLEEGDE BRONNEN: INTERNATIONAAL •
Haesenne, Thierry., Huvelle, Damien. &Kerres, Patricia. (2008). One Step Forward, Two Steps Back… Toward a New Signed Language Interpreter Training Programme in French-Speaking Belgium. The Sign Language Translator and Interpreter 2(2), pp. 259-78.
•
Hetherington, Ali (in druk). A Magical Profession? Causes and Management of Occupational Stress in the Signed Language Interpreting Profession. In: Leeson, L., Wurm, S. & Vermeerbergen, M. (Eds.) Signed Language Interpreting. Preparation, Practice and Performance. The Sign Language Translator and Interpreter Occasional Paper Series, Volume 1. Manchester: St Jerome Publishing, pp. 138-159
•
Medical Signbank (2011) Medical Signbank, available at www.auslan.org.au/medical/.
•
Napier,Jemina, Major, George & Ferrara, Lindsay (in druk). Medical Signbank: A Cure-all for the Aches and Pains of Medical Signed Language Interpreting? In: Leeson, L., Wurm, S. & Vermeerbergen, M. (Eds.) Signed Language Interpreting. Preparation, Practice and Performance. The Sign Language Translator and Interpreter Occasional Paper Series, Volume 1. Manchester: St Jerome Publishing, pp. 110-137.
• •
Napier, Jemina, McKee, Rachel, &Goswell, Della. (2010). Sign language interpreting: Theory & practice in Australia and New Zealand (2nd ed.). Sydney: Federation Press. Napier, Jemina (2011). Here or there? An assessment of video remote signed language interpreter-mediated interaction in court. In: Braun, S. & Taylor, J.L. (Eds) Videoconference and Remote Interpreting in Criminal Proceedings. Guidford: University of Surrey, pp. 145-185.
•
Smeijers, Anika&Pfau, Roland (2009) Towards a Treatment for Treatment. On the Communication between General Practisioners and Their Deaf Patients. The Sign Language Translator and Interpreter 3(1), pp. 1-14.
•
Swabey, Laurie & Moore, J. (2007). Medical Interpreting: A review of the literature. USA: CATIE Center, College of St. Catherine & NCIEC.
•
Taylor, M. (2005). Video Relay Service Task Analysis Report (No. Unpublished research report): Distance Opportunities for Interpreting Training Center, University of Northern Colorado, USA.
Lopende projecten: SIGNALL 3 en MEDISIGNS, zie www.deafstudies.eu
27
Studiedag: “Interculturele bemiddeling, het internet en andere ontwikkelingen”
Contact:
[email protected]
28
Studiedag: “Interculturele bemiddeling, het internet en andere ontwikkelingen”