OneWorld 6 / juli - augustus 2013
NUMMER 6 JULI /AUGUSTUS 2013
XXX shock-kUnstenares tinkebell.
Naakt voor het goede doel XXX ecostranden
Verantwoord bruinbakken XXXlange reis van de partydrUg de
Coke-sporen
WIN KAARTEN FILmFESTIVAL
GAsTVriJHEid KEnT GEEn GrEnZEn Couchsurfend de wereld rond
Heb jij een wereldidee om een sociale of duurzame onderneming te starten, maar heb je je plannen nog niet op papier staan? Dan is de summer school dé kans voor jou om samen met experts aan je businessplan te werken. Inspirerende en praktische sessies begeleiden je om jouw wereldidee door te ontwikkelen tot een businessplan. 12 en 13 juli in amsterdam 2 en 3 augustus in amsterdam 16 en 17 augustus in utrecht 30 en 31 augustus in utrecht
Er zijn nog een aantal plaatsen beschikbaar. Schrijf je dus snel in, uiterlijk vóór 7 juli. Inschrijven voor één van de blokken is ook mogelijk. Bij inschrijving maak je kans op de wildcard, gesponsord door HUB Amsterdam. Kijk voor informatie en inschrijving op ondernemenzondergrenzen.nl
VerBInDt
Werken voor €9 per dag en rijker terugkomen? Je bent een goed opgeleide professional met ruime praktijkervaring. Je wilt jouw kennis delen met vakgenoten in Afrika of Azië. Door een jaar of langer met ze samen te werken. Niet voor het geld, maar wel om ervaringen rijker te worden. Je bent tevreden met een vergoeding die gelijk is aan het salaris van je lokale collega’s.
Groepsleerkracht Adviseur MKB ICT-er
Herken je jezelf en wil je meewerken aan een wereld zonder armoede? Kijk op www.vso.nl voor de mogelijkheden, solliciteer en vertrek nog in oktober van dit jaar.
Werk aan de wereld.
oneworld INHOUD
Beeld studIo de leIJer
Beeld desert KoI
REDACTIONEEL
Luxe bederft het hart
B
lUcratieve drUgsroUtes
De opkomst van een mondiale schaduweconomie
12
‘bevrijd’ syrië Leven in chaos 44 de inspecteUr Verantwoord ondernemen 47
van bed naar bed
marcel & jan-dirk Zeggen ‘ja’ tegen duurzaamheid 56
Gratis vakantie van Botswana tot China
32
NUMMER JULI / AUGUSTUS
OneWorld/juli- augustus
estaat er zoiets als groene groei? Mark Rutte gelooft dat het kán. Het kabinet lijkt echter niet bereid om milieukosten in de prijzen te verwerken. Dus wij zitten nog steeds met de kiloknallers opgescheept. Rutger Bregman, medio juni te gast in onze talkshow OneWorld Live, zegt juist nee tegen de groene groei. Groei is de enige zingeving die we nog overhebben, zegt hij in zijn boek De geschiedenis van de vooruitgang. Maar wezenlijke vooruitgang kan die groei de rijke wereld niet meer bieden. “Het lijkt wel alsof het kopen van spullen die we niet nodig hebben de definiërende activiteit van het moderne bestaan is geworden.” Gaat zijn generatie - Bregman is 25 - het anders doen? Er zijn voortekenen in die richting. Jongeren rijden steeds minder auto en hechten minder aan dat statussymbool dan 40-plussers. Aan de extreme kant hebben we de Nederlandse jihadi’s die bij monde van hun woordvoerder Abu Fidaa ‘Luxe bederft het hart’ op laten tekenen. Aan de andere, vrolijkere, kant staan de jongeren van de Wageningse studievereniging Ipso Facto die we begin juni ontmoetten. ‘Idealist’ is voor hen geen scheldwoord, maar een geuzennaam. Student Joshu Christian probeert een beter mens te worden door zich te bevrijden van zijn verslaving aan drank, sigaretten, porno en spullen. Hilarisch is zijn blog over de verkoop van zijn bank waardoor zo veel ruimte ontstond dat er nu ineens een racefiets in zijn kamer staat. Het is voor westerse jongeren best cool, dit minimalisme. Maar kunnen we dat ook aan de Chinese of Indiase youngsters verkopen? HAns Ariëns dontwhistlewhileyoupee.wordpress.com
XXX SHOCK-KUNSTENARES TINKEBELL.
Naakt voor het goede doel XXX ECOSTRANDEN
Verantwoord bruinbakken XXXLANGE REIS VAN DE PARTYDRUG DE
Coke-sporen
WIN KAARTEN FILMFESTIVAL
GASTVRIJHEIDKENT GEENGRENZEN Couchsurfend de wereld rond
tinkebell. doet goed
Het kost alleen meer dan het oplevert
40
cover Chefkok Jeeva Prataban (26) met een van zijn vele huisdieren in Sepang, Maleisië. coVerfoTo GabrIele GalIMbertI / InstItute
ONEWORLD 3
GENRE
XXXX XXXXXX
OneWorld/juni
OneWorld/mei
t
OneWorld 3 / april 2013
OneWorld/maar
NUMMER 3 APRIL 2013
WIN TAS VAN INDIASE BILLBOARDS
NUMMER JULI / AUGUSTUS OneWorld/juli- augustus
NUMMER MEI
NUMMER MAART
NUMMER JUNI
Win TwEEpERSOONS HANGmAT DE GULLE HAND
2700 liter voor een shirtje WATERVOETAFDRU
K
GEVLUCHTE SYRISCHE
VROUWEN
Wachten op de val van Assad COLUMN
Grunbergs testosteron
hulp en handel Volgens lilianne
plouMen
Minister met twee petten tristraM stuart geniet Van
Eten uit de vuilnisbak
kliekjes
de herkoMst Van onze Modepop
Indonesische Barbie
VAN DE EMIR VAN
CHIKA UNIGWE
Patatten eten als inburgering DE LAATSTE ROEPING
RES TINKEBELL. XXX SHOCK-KUNSTENA
QATAR
Hulp is een vorm van jihad
EN
Tijd van de missionaris is voorbij
JAIME DE BOURBON
PARME
Prins(h)eerlijk mobieltje STUDENTEN EN
ASIELZOEKERS
Eindhovense verbroedering COMMERCIE OF
4 ONEWORLD
XXXLANGE REIS VAN DE PARTYDRUG DE
Coke-sporen
WIN
KAARTEN FILMFESTIVAL
PRINCIPES
Worstelende wereldwinkels
het In Argentinië gebeurt Bengalen betalen de prijs, wij niet Ook goede doelen omzeilen de fiscus
in De PoLDer
XXX ECOSTRANDEN
Verantwoord bruinbakken
SAMEN
FABRICEERJE ! PArEADiIGJsENUTOPIE Ning MA Ast LEVEDEBeL G eging Mannelijkheid in bew
WIN DRIEDAAGS Naakt voor UITJE het goede doel
GASTVRIJHEIDKENT GEENGRENZEN Couchsurfend de wereld rond
EVAARLIJKEMODE
oneworld COLOFON
INHOUD
OneWorld is een gratis uitgave van NCDO. NCDO staat voor Nationale Commissie voor Internationale Samenwerking en Duurzame Ontwikkeling. NCDO betrekt mensen in Nederland bij internationale samenwerking. www.ncdo.nl Meningen en standpunten die te lezen zijn in dit blad, worden niet noodzakelijkerwijs door NCDO onderschreven. OneWorld werkt samen met lokaalmondiaal en Vice Versa in het Wereldmediahuis. www.wereldmediahuis.nl OneWorld verschijnt tien keer per jaar. Het volgende nummer verschijnt op 3 september. Hoofdredacteur Hans Ariëns Adjunct-hoofdredacteur Lonneke van Genugten Redactie Annemiek Huijerman, Ellen de Lange, Sanne Terlingen, Martijn van Tol Redactiecoördinator Trisha Goossens Stage Antje Tilstra en Joanne de Jager Aan dit nummer werkten mee Abdelkader Benali, Peter Boer, Kees Broere, Jan-Dirk van der Burg, Chris Coe, Stijn Cornelissen, Ton Dietz, Merlijn Doomernik, Taco van der Eb, Esther Gaarlandt, Gabriele Galimberti, Ronald de Hommel, Franka Hummels, Marcus Koppen, Annelie Langerak, Peter van Lieshout, Caroline Ligtenberg, Anaïs López, Michel Maas, Hans Jaap Melissen, Loethe Olthuis, Pedro Pardo, Marcel van Roosmalen, Ruerd Ruben, Ernst Ruijgrok, Monique Samuel, Mark Schalekamp, Dennis Schutijser, Vamba Sherif, Judith Spiegel, Hille Takken, Babah Tarawally, Nicolas Thibaut, Edwin Timmer, Teun Voeten, Marjolein van de Water, Matty van Wijnbergen, Marianne Wilschut, Femke van Zeijl, Mark van der Zouw Marketing & sales Gaby Hafkenscheid (marketing), Helga Poot (advertentieverkoop),
[email protected]
groen blaadje
Basisontwerp Bruno Heemskerk Vormgeving Bouwe van der Molen, Barbara Pilipp Beeldredactie Anja Koelstra Media-concept Suzanne Weusten Lithografie MediaTraffic Press, Amsterdam Druk Habo DaCosta, Vianen
50
The making of fairtrade thee in Sri Lanka
Redactieraad Amma Asante, Pieter Broertjes (voorzitter), Tineke Ceelen, Anna Chojnacka, René Grotenhuis, Kitty van der Heijden, Aad van den Heuvel, Arie de Ruijter, Mette te Velde Abonnementen OneWorld is gratis voor abonnees in Nederland. Abonneren, opzeggen, wijzigingen doorgeven of vragen stellen kan via www.oneworld.nl/magazine Abonnees in het buitenland betalen vanaf januari 2012 € 30,- in Europa, en € 40,- buiten Europa per tien nummers. Voor aanmelden: www.oneworld.nl/magazine/abonnement-het-buitenland Voor abonnees in het buitenland geldt: voor het beëindigen van een abonnement geldt een opzegtermijn van een maand vóór afloop van de abonnementsperiode. Zonder wederopzegging worden abonnementen na de eerste abonnementsperiode omgezet in een abonnement voor onbepaalde tijd. Inning van het abonnementsgeld blijft gelijk aan de periode waarvoor het abonnement is aangegaan. Na omzetting van het abonnement naar onbepaalde tijd geldt een opzegtermijn van 3 maanden vanaf de dag dat de opzegging ons heeft bereikt. Oxfam Novib Wereld- en Totaalabonnees kunnen zich richten tot: Oxfam Novib, Mauritskade 9, 2514 HD Den Haag. Tel. 070 342 17 77 Wij nemen uw gegevens op in een gegevensbestand. Deze gegevens worden gebruikt voor de uitvoering van met u gesloten overeenkomsten, zoals de abonnementenadministratie. Daarnaast kunnen de gegevens door OneWorld, of zorgvuldig geselecteerde derden, worden gebruikt om u te informeren over relevante informatie en/of speciale aanbiedingen van producten en diensten. Mocht u hier bezwaar tegen hebben dan kunt u ons hiervan per post (NCDO, afd. marketing OneWorld, Postbus 94020, 1090 GA Amsterdam) op de hoogte stellen.
Actie World Cinema-pakket 28 Groene gids Eco-strandtenten in het zonnetje 62
vechten voor veiligheid
Militairen bouwen aan de maatschappij in Burundi en Zuid-Sudan
52
RUBRIEKEN Entree 6 De toestand in de wereld 10 Rondje wereld 30 Aan de slag 38 Open keuken 49 Op de kop getikt 61 Media & cultuur 64 Mijn oplossing 66 COLUMNS Kees Broere 8 Abdelkader Benali 29 Mark Schalekamp 39 Babah Tarawally 43 Loethe Olthuis 48
OneWorld magazine is gedrukt op PEFC gecertificeerd papier. PEFC-certificaatnummer ch11/0646 De redactie van OneWorld heeft datgene gedaan wat redelijkerwijs van haar kan worden gevergd om de rechten van de auteursrechthebbende op de beelden te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die menen rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich binnen twee maanden na verschijnen wenden tot de redactie van OneWorld.
creatief met kliekjes
Red voedsel uit de vuilnisbak
58
ONEWORLD 5
ENTREE BERICHTEN VAN HIER EN DAAR
Adiós, oom agent Mexico Burgers zijn de misdaad zat en pakken zelf de wapens op.
Beeld Pedro Pardo
M
oe van drugsgeweld, afpersing en straffeloosheid sluiten steeds meer gewone Mexicanen zich aan bij de ‘burgerpolitie’. “Het zijn onze nieuwe patriotten’’, verklaart priester Mario Campos uit de staat Guerrero. Inwoners van dorpen uit deze zuidelijke streek, meest Indianen, beschermen hun families met barricades, geweren en kapmessen tegen criminelen. Ze arresteren verdachten en spreken recht. “Dit is het resultaat van alle jaren dat de Mexicaanse staat ons in de steek heeft gelaten’’, zegt Bruno Placido, aanvoerder van een eenheid burgerpolitie. De Indiaan laakt de verwaarlozing van wegen en
veiligheid. “In die ene maand dat wij de veiligheidstaak hebben overgenomen, is het aantal ongeregeldheden flink gedaald!’’ Sommigen zijn bang dat de burgerpolitie zich ontpopt tot paramilitaire groepen, zoals in Colombia. Placido gelooft dat niet. “Er zijn geen guerrilla’s, geen
‘Nee dank je, ik ben een plasticariër’ Aldus Beth Terry(48), de Californische die al zes jaar zonder plastic leeft, tegen een medewerker in een koffietentje die haar een plastic roerstokje aanreikte Bron: The Independent
oneworld.nl
Deze plant krijgt groen licht
‘Als vuurvliegjes licht kunnen geven, dan kunnen planten dat ook.’ Zoiets moet de Amerikaanse wetenschapper Antony Evans gedacht hebben. Hij transplanteerde een enzym van vuurvliegjes naar een kleine plant en creëerde de ‘gloeiplant’ als duurzame lichtbron. Ondertussen droomt Evans al over de volgende stap: een gloeiboom als straatverlichting. Lees meer op oneworld.nl/groenlicht 6 ONEWORLD
drugshandelaren of iemand anders die bij ons aan de touwtjes trekt.’’ Gouverneur Angel Aguirre van Guerrero: “Het is lovenswaardig dat ze hun leven op het spel zetten.’’ De gouverneur bekijkt of de burgerpolitie op termijn binnen de wet kan opereren. Edwin Timmer
74% Dankzij vaccinatie sterven er 74 procent minder kinderen tot 5 jaar aan mazelen dan in het jaar 2000 Bron: WHO, 2012
100% Kenia, voor expats Kenia Modeontwerpster Gikera maakt typisch Keniaanse mode. Maar haar klanten zijn westerlingen. product. Maar dat lukt niet zonder eigen textielindustrie.” Gikera’s kledinglijn heet ChilliMango, een ode aan de mango met peper die je in de jaren ’80 op straat kon kopen. “Té lang hebben we dit land laten overspoelen met zaken uit het Westen”, zegt Gikera. “Je ziet nu dat zelfbewuste Kenianen op zoek gaan naar een eigen identiteit en typisch Keniaanse spullen gaan herwaarderen.” Daarom bedrukt Gikera T-shirts met een print van de dagelijkse maïsmeelpap ugali. “Maar vooralsnog komt de helft van de bezoekers van mijn webshop uit Duitsland en de andere helft zijn expats in Kenia.” Misschien is Njeri Gikera haar tijd te ver vooruit? Esther Gaarlandt
happy apps
Bericht uit ...
Schoolzwemmen De Filippijnen Tijd om naar school te gaan: broek uit, tas op je hoofd en plons de zee in!
V Beeld Jay Jabonata
Beeld Esther Gaarlandt
“V
oel toch eens hoe goed de kwaliteit is!”, jubelt modeontwerpster Njeri Gikera (30) terwijl ze over een stuk Keniaans katoen streelt. En dan verontwaardigd: “Nergens meer te krijgen.” De katoenindustrie in Kenia ligt volgens Gikera op z’n gat omdat Aziatische en Europese bedrijven de Keniaanse kledingmarkt beheersen. In haar atelier in een buitenwijk van hoofdstad Nairobi ratelt een naaimachine. Gikera’s enige werkneemster trekt er zorgvuldig een lap kanga-stof met OostAfrikaanse print doorheen. “Zelfs deze stof wordt geïmporteerd”, zucht Gikera. “Ik zou graag 100 procent Keniaanse kleding maken, van ontwerp tot aan
anuit hun huisje dat op palen in zee staat, waden de kinderen uit Layag Layag op de Filippijnen elke ochtend tot aan hun middel of nek door het water. Op school schuiven ze met doorweekte kleren en schriftjes in de schoolbanken. Er zijn wel boten in Layag Layag, maar daar wordt mee gevist. Zwemmend naar school? Dat moet anders kunnen, dacht Jay Jabonata. Hij kocht een boot en na een geslaagde inzamelactie op Facebook werden dat er heel veel meer. Filmpje op oneworld.nl/schoolzwemmen
Vakantie Zonder zorgen op reis. Inpak App Vertel waar je naartoe gaat, hoe lang en met wie, en voilà, je inpaklijst staat voor je klaar. Voor iPhone Fooi App In Tokio is 10 procent fooi beschamend veel, terwijl je er in New York nét mee wegkomt. Deze app rekent voor je uit hoeveel fooi gepast is op jouw vakantiebestemming. Voor iPhone Zonnebaad App Liever niet verbranden? Deze app herkent de UV-straling op locatie en waarschuwt voor zonnebrandgevaar. Je voert je huidtype in en de factor van je zonnelotion, en wordt gewaarschuwd. Voor iPhone ONEWORLD 7
ENTREE
Volgens de Global Peace Index 2013 is de wereld gewelddadiger geworden. Gelukkig hield men in IJsland (nr. 1) het hoofd koel, koeler dan in Nederland (nr. 28). Middenmoters China en de VS zijn ongeveer even vreedzaam, terwijl Libië het gemiddelde flink naar beneden trekt. Somalië staat onderaan de ranglijst.
Bron: Institute for Economics and Peace, 2013
Column
Betaalbare luxe
D
at is dan weer aardig, van de Chinezen. Dat ze op hun weg binnen Afrika, een weg die steeds dieper reikt, niet alleen asfalt en beton meenemen, maar ook moderne spullen die het leven aangenaam maken. Zoals het leven van Mozambikanen. Een poosje terug was ik daar weer eens. Het gezelschap waarmee ik van de hoofdstad Maputo naar het Limpopo Park reisde, kwam uit bij het plaatsje Massingir. Daar vonden we onderdak. Pas laat op de avond kwam ik in mijn kamer. Blij verrast keek ik om me heen. Een enorm bed. Een plasma-tv aan de muur. Een douchecabine. Een ligbad met, jawel, een jacuzzi! De Chinezen hadden met hun betaalbare luxe ook het stoffige Massingir naar
8 ONEWORLD
een frisse toekomst gebracht. Maar de toekomst komt met gebreken. Ergens kekke spulletjes neerzetten is één ding, zorgen dat die spulletjes hun functie kunnen vervullen, is iets heel anders. Dat laatste is ook niet aan de Chinezen, vinden de Chinezen. Dat is aan de Afrikanen zelf. De lakens waren te klein voor het bed. De tv werkte niet. In mijn badkamer stond een teil, want uit de talrijke kranen kwam geen druppel water. De dweil bleek hard nodig, want het water stroomde uit de teil op de vloer. Een mooi betegelde vloer, dat wel.
Journalist Kees Broere woont en werkt sinds 1998 in Nairobi, Kenia.
small solution
Zeep tegen malaria De klamboe heeft er een concurrent bij: een blok zeep. Moctar Démbelé en Gérard Niyondiko uit het West-Afrikaanse Burkina Faso ontwikkelden de Faso Soap: een zeepje dat malariamuggen afweert. Malaria is nog steeds doodsoorzaak nummer één in Burkina Faso, waar bescherming zoals klamboes of muggenspray niet voor iedereen voorhanden is. Daarom bedachten de twee studenten waterbouwkunde van de universiteit van Ouagadougou dit goedkope en toegankelijk alternatief. Voor 59 dollarcent heb je een stuk zeep dat precies hetzelfde werkt als muggenspray. Volledig made in Burkina Faso, met lokaal te verkrijgen, natuurlijke ingrediënten zoals citroengras, Afrikaanse goudsbloem en takjes karitéboom. De productie in eigen land creëert banen en houdt de zeep betaalbaar, vertelt Démbelé. Hij weet zeker dat de Faso Soap zal aanslaan: “Iedereen in Afrika wast zich met zeep, ook de allerarmsten.” Beeld noun project / Kaie westbrook
hoe staat het met de wereldvrede?
Beeld FranKa huMMels
goed bezig
Poep- en plaspret Zuid-Korea WC-pretpark wil taboe doorbreken.
D
e publieke toiletten in Suwon, een voorstad van Seoul, zijn kleine paleisjes die met foto en al op de toeristenkaart staan aangegeven. Er klinkt klassieke muziek, er hangen schilderijen aan de muur en de frisse geur komt van echte bloemen. De geliefde oud-burgemeester Jae-Duck Sim, inmiddels overleden, ging met trots door het leven als Mr. Toilet. Zelfs zijn huis had de vorm van een wc. Inmiddels baat de gemeente het uit als pretpark. Je treft er toiletten uit vervlogen tijden en verre oorden. Vaak uitvergroot, zodat je opeens midden in het gat van een hurkplee staat. Er staan koperen stand-
beelden van poepende mensen, hun gezichten verwrongen van inspanning. Hun eveneens koperen uitwerpselen glimmen je tegemoet: alle bezoekers raken ze aan. De centrale ruimte van het museum is een wc. Vanaf die plek kon Sim vroeger het hele huis overzien. Nu is manager Youn-Sook Lee, een keurig verzorgde jonge vrouw, er ongegeneerd op neergestreken. “Poep is een taboe”, zegt ze. “En dat willen wij veranderen. We krijgen bezoekers uit de hele wereld. Stuk voor stuk beseffen die nu hoe belangrijk schone wc’s zijn.” FrAnKA HummELs
1,2 MILJARD mensen hebben thuis geen elektriciteit Bron: WereldBank, 2013
studente Tara scally (25) viel voor het weefwerk van Guatemalteekse vrouwen en richtte webshop maya moda op. Hoe kwam je op het idee? “Tijdens mijn onderzoek naar textielwevers in Guatemala kocht ik van hen een kleurige traditionele rugzak. Terug op Schiphol werd ik aangesproken door een onbekende vrouw, ze vond de tas prachtig. Ook vrienden en familie bleken de tas mooi te vinden.”
En toen ging er bij jou een lampje branden? “Ik dacht: in Nederland heb ik het zo goed, terwijl in Guatemala de helft van de mensen onder de armoedegrens leeft. Wat zou het mooi zijn als ik de weefsters kan helpen door hun tassen te verkopen in Nederland.” En? “Ik heb een webshop opgezet. De vrouwen ontvangen een eerlijk loon en zijn volwaardige handelspartners. Van de winst krijgen ze een ondernemerstraining en kunnen ze hun kinderen naar school sturen.”
Kunnen we al bestellen? “De eerste tassen kunnen elk moment binnenkomen!” AnTJE TiLsTrA
www.mayamoda.org ONEWORLD 9
DE toestand in de wereld commentaar
wereld
vietnam
Achterstand in leren
Open deur gaat dicht
Leren Online onderwijs biedt iedereen kansen. Waar blijft Nederland in deze ontwikkeling, vraagt Peter van Lieshout zich af.
Vertrouwen De voorzichtige openheid die Vietnam kenmerkte, staat op de tocht, merkt Michel Maas.
G
A
Psycholoog en filosoof Peter van Lieshout is lid van de WRR. Hij leidde het onderzoek naar de toekomst van ontwikkelingssamenwerking, dat resulteerde in het rapport Minder pretentie, meer ambitie.
Michel Maas is correspondent voor de NOS en de Volkskrant. Zijn standplaats is Jakarta in Indonesië.
aat technologie de opkomende wereld redden en tegelijk de gevestigde landen ondermijnen? Het heeft er alle schijn van. Neem het onderwijs: technologie gaat in de middeninkomenslanden zorgen voor een kleine revolutie. De van oorsprong Amerikaanse Khan Academy heeft inmiddels meer dan 3300 videolessen voor het basisonderwijs gratis beschikbaar gesteld. Maandelijks maken daar meer dan zes miljoen kinderen gebruik van. De cursussen bij de Khan Academy zitten vol game-elementen, kennen allerlei groepsessies via Skype-achtige ontmoetingen, en leerlingen geven elkaar feedback. Het online evalueren van prestaties en bewaken van de voortgang is eenvoudig. De Khan Academy richt zich op de Engelstalige markt, in het bijzonder op India. In menig Indiase stad is de kwaliteit van het onderwijs met sprongen vooruitgegaan. Het hoger onderwijs staat een vergelijkbare doorbraak te wachten. Op Stanford hebben twee hoogleraren in 2011 het online platform Coursera opgericht, dat gratis onderwijs aanbiedt van zo’n veertig Amerikaanse en Canadese topuniversiteiten. Het Massachusetts Institute of Technology (MIT) heeft de handen ineen geslagen met Harvard en het platform edX gelanceerd. Er is honderd miljoen dollar voor uitgetrokken om online videolessen, online laboratoria en mogelijkheden voor onmiddellijke online feedback van hoogleraren te realiseren. Ze hadden binnen vier maanden meer dan vierhonderdduizend cursisten. Inmiddels volgt 30 procent van de Amerikaanse college-studenten onderwijs via internet. Het wachten is op een budgetvariant voor opkomende landen. En de Nederlandse onderwijsinstellingen – gaan die straks PostNL achterna als organisaties die het nakijken hebben bij de internetrevolutie?
10 ONEWORLD
ls er in Vietnam wordt gedemonstreerd staat Le Hien Duc vooraan. Ik ontmoette de bejaarde activiste enkele jaren geleden, nadat zij de Integrity Award van Transparency International (een organisatie die strijdt tegen corruptie, red.) had gekregen. Haar huis was gevuld met dossiers. Ze woonde er maar half, zei ze, omdat ze steeds van adres moest wisselen. “Vanwege de bedreigingen.” Die bedreigingen waren uiteraard anoniem, want niemand in Vietnam durft haar openlijk aan te vallen, zelfs de regering niet. Le Hien Duc heeft namelijk de machtigste beschermer die je in Vietnam kunt hebben: ze was secretaresse van Ho Chi Minh, de grondlegger van de communistische partij en de natie, en dat maakt haar bijna onaantastbaar. Anderen zijn minder gelukkig. Nguen Phuong Uyen (21) werd vorig jaar opgepakt door de politie, toen zij kritische pamfletten uitdeelde op straat. De studente is veroordeeld tot zes jaar gevangenisstraf. Honderden andere activisten en bloggers zijn haar voorgegaan: één verkeerde blog, één opmerking op Twitter kan genoeg zijn voor jaren cel. Desondanks wordt er bijna dagelijks geprotesteerd in Vietnam. Vaak zijn het de boeren die de straat op gaan omdat zij van hun land zijn verdreven om plaats te maken voor projectontwikkelaars. Soms zijn het studenten die meer vrijheid eisen. Duidelijk is dat het vertrouwen in de Vietnamese leiding afneemt. De leiders voelen dat en worden onzeker: zij gaan niet in op de kritiek, maar slaan steeds harder om zich heen om die tot zwijgen te brengen. Zelfs buitenlandse media wordt nu de mond gesnoerd: Vietnamese providers hebben CNN en de BBC van hun netten moeten verwijderen. Het zou jammer zijn als Vietnam, dat in 1992 zo succesvol zijn deuren naar het Westen heeft geopend, weer terugvalt in de beslotenheid van vóór die tijd, alleen maar om zijn eigen falende leiders te beschermen.
egypte
afrika
Sociale armoede
Veel genodigden
Status Na de Arabische Lente zijn de sociale tegenstellingen in Egypte alleen maar verscherpt, meent Monique Samuel.
Inhuldiging In zijn nieuwe functie versterkt WillemAlexander de banden met Afrika en Azië, constateert Ton Dietz.
H
et IMF en de Wereldbank berichtten onlangs over vertraagd herstel in ‘Arabische Lente-staten’. Een understatement. Wie door de straten van Caïro loopt, leest de wanhoop van de gezichten. De rijen voor de benzinestations zijn urenlang, in sloppenwijken zoekt men naar voedsel en schoon drinkwater, en de elektriciteit valt om de haverklap uit. ’s Avonds vang je nog maar een glimp op van de vroegere lichtstad. Bedrijven, fabrieken, scholen, ziekenhuizen en de miljoenen huishoudens opeengepakt in leemkleurige flatjes strijden met de duisternis. De stroomstoringen hebben soms afschuwelijke gevolgen, zoals in een ziekenhuis in Ain Shams, de wijk van mijn tante, waar een pasgeboren baby’tje dat aan de beademing lag, overleed. Vrijwel iedere Egyptenaar lijdt onder de algehele malaise, maar niet iedereen evenveel. De enorme sociale mobiliteit van de afgelopen decennia heeft het land blijvend veranderd. De oude elite en intellectuele klasse zijn weggevaagd. Armen werden armer, of juist rijker, veel rijker. Ze verdienden hun fortuin in de oliestaten, het toerisme, de overbelaste woningmarkt. De nouveaux riches pronken met hun nieuwe rijkdom en proberen in alles hun armoedige afkomst te maskeren. Ze bouwen muren om hun villa’s en blinderen de ramen van hun fourwheeldrives. Daartussen worstelen de middenstanders die er in bezit en opleiding weliswaar op vooruit zijn gegaan, maar in sociale status afglijden. Voor hen dreigt een constante armoedeval. De verschillen tussen arm en rijk worden steeds pijnlijker. Met verbazing kijk ik naar de mega malls, de toename van luxeproducten, de moddervette kinderen met hun Xbox en Playstation, de villawijken in de satellietsteden. De Arabische wereld is ziek, doodziek. Ze lijdt aan wat ik sociale armoede noem. Monique Samuel is politicoloog, afgestudeerd in International Relations and Diplomacy aan de Universiteit Leiden en auteur. Voor haar boek Mozaïek van de revolutie ontving ze de Dick Scherpenzeel Aanmoedigingsprijs. Ze heeft een Egyptische achtergrond.
N
ederland heeft sinds twee maanden een koning (én een koningin) en glimt nog steeds na van een vlekkeloos verlopen cultureel hoogtepunt. In het buitenland kreeg de gebeurtenis veel aandacht en hoogwaardigheidsbekleders uit allerlei landen waren erbij. De (internationale) pers wees op de opvallend grote aanwezigheid van Europese en Aziatische kroonprinsen en -prinsessen. Ook de Afrikaanse vertegenwoordiging mocht er wezen: de vrouw van de Marokkaanse koning, Prinses Lalla Salma, stal vele harten. En ook Kofi Annans aanwezigheid viel op. Als afrikanist was mijn eerste reactie: en die andere Afrikaanse koningshuizen dan? Bij nadere bestudering zijn er echter goede redenen voor hun afwezigheid. De koning van Lesotho heeft een troonopvolger die nog te klein is, en in Swaziland is de troonopvolger nog niet bekend. Afrika heeft daarnaast vele vorsten. Er is een speciale band tussen het Ashanti-koninkrijk en het Huis van Oranje (lees De zwarte met het witte hart, van Arthur Japin) maar afvaardiging van de koning ligt ingewikkeld omdat zijn koninkrijk nu deel is van de Republiek Ghana. Toch is ook in de niet-koninklijke delen van Afrika die geen vertegenwoordiging hadden gestuurd, de Nederlandse troonswisseling niet ongemerkt voorbijgegaan. De inhuldiging zal goed benut zijn door Nederlandse ambassades, bedrijven en bezoekers om Nederland in het zonnetje te zetten. Cultureel kapitaal als onderdeel van economische diplomatie. Chapeau voor Nederland. Jammer dat Nederland met een ander deel van zijn culturele kapitaal zo kortzichtig omspringt. Ik doel dan bijvoorbeeld op het Koninklijk Instituut voor de Tropen en het Koninklijk Instituut voor Taal, Land- en Volkenkunde die in hun voortbestaan worden bedreigd. Kabinet: regie graag en roei desnoods tegen de stroom in!
Ton Dietz is hoogleraar Ontwikkeling in Afrika aan de Universiteit Leiden en directeur van het Afrika Studiecentrum in Leiden. Hij was een van de initiatiefnemers van de Worldconnectors, een denktank voor mondiale vraagstukken. ONEWORLD 11
THEMA
economie van de drugs
Brazilië Partydrug als symbool van welvaart Brazilië is met bijna drie miljoen gebruikers hét centrum van cocaïnegebruik. Dealers verleggen hun actieradius van kleine steegjes naar de voordeur van de middenklasse. “Ik laat mijn cocaïne altijd thuis bezorgen.” Pagina’s 18-19
Verslaafd aan de winst ‘Daarvan word je zo high als een Vlaamse papegaai’, zong Doe Maar al in de jaren ’80 over onze eigen nederwiet. Dertig jaar later zorgt drugsgebruik van Volendam tot Rio de Janeiro voor een mondiale schaduweconomie waar werkloze jongeren in Ghana en Marokko van profiteren. 12 ONEWORLD
thailand Afkicken onder de palmen Clean worden in Hollywoodstijl, het kan in Thailand. Kille klinieken in het Westen worden door verslaafden ingeruild voor de comfortabele resorts. “Ik moet mezelf eraan herinneren dat ik niet op vakantie ben.” Pagina’s 26-27
nederland Schiphol achter de schermen Colombia is met 56% van de cocaïne de grootste producent ter wereld, gevolgd door Peru en Bolivia. Na Spanje is Nederland het grootste doorvoerland in Europa. Pagina’s 24-25
maroKKo Gouden bergen Voor de werkloze jongeren valt snel en veel geld te verdienen langs de smokkelroute van hasj van het Marokkaanse Rifgebergte naar Europa.
155,1
186,6
Pagina’s 20-23
0,15 na ha
rl de ne
g
an
d
d an il
li ë
th a
azi Br
m
ar o
kk o
3,45
17,9
Bron: UNODC 2010
Hoeveelheid onderschepte gesmokkelde cannabis per jaar (in tonnen)
ghana Witte Goudkust Cocaïne uit LatijnsAmerika bereikt Europa vaak via West-Afrika. GuineeBissau staat bekend als narcostaat, maar zelfs in modelland Ghana grijpen drugsbaronnen de macht. Pagina’s 14-17
ONEWORLD 13
THEMA
economie van de drugs GHana
geen kwaad woord over drugsbaron eric Een kwart van de cocaïne komt naar Europa via West-Afrika. Een van de doorvoerlanden is donor darling Ghana, waar bijna niemand de snel groeiende drugshandel als probleem ziet. “Het is wachten tot we een drugsbaron als president krijgen.” Tekst Sanne Terlingen
“W
e missen Eric. We missen hem zo erg dat onze buik er pijn van doet, zoals bij heimwee.” Maïsboer Abyeiku zwaait wild met zijn linkerarm. Zijn blauwe pesticidesproeier wiebelt op zijn rug. Met zijn rechterhand houdt hij de lading brandhout op zijn bagagedrager in bedwang. Hij is linea recta teruggefietst van zijn akker om te vertellen hoeveel goeds Eric voor het dorp Busunya heeft gedaan. “Hij bouwde acht wegen en een ziekenhuis. Voor honderd kinderen betaalde hij schoolgeld.” Nicholas ‘O Yes’ Duodo komt met zijn vriend Israel aanscheuren op een brommertje. Hij is van betere komaf. “Eric heeft mij ook geholpen. Danzij hem studeert mijn tweede zoon in Londen.” Deze Eric (1953), achternaam Amoateng, zat in het parlement namens de New Patriotic Party NPP, een van Ghana’s twee grote politieke partijen. Hij
14 ONEWORLD
vertegenwoordigde Busunya en het omliggende district Nkoranza Noord. Maar sinds november 2005 zit hij in de Verenigde Staten in de gevangenis wegens drugssmokkel. Een maand nadat hij schuld bekende, vernoemden de inwoners van Busunya een straat
‘Drugsbaronnen kunnen rekenen op eeuwige bescherming’ naar hem. Ze hingen spandoeken op: ‘Cocaine or no cocaine, Amoateng is still our MP ’. Terwijl Nicholas de Amoatengstraat laat zien – de platgewalste zandweg naast het partijkantoor – stromen de dorpelingen toe. Allemaal willen ze iets aardigs over hun oud-bestuurder zeggen. “Ga je dit opschrijven? Goed zo!”, moedigt een oudere vrouw aan. Twintig minuten eerder weigerde ze nog om zich over Amoateng uit te laten. Ze
riep: “Weg met de witten die kwaadspreken. Ze willen allemaal weten wat van Eric is, waarna de regering die spullen komt invorderen. Dat deden ze ook met de bulldozers. Anders hadden we nu twintig mooie wegen in het dorp.”
Elk jaar een schandaal
Meer dan een kwart van de cocaïne die in Europa wordt gesnoven, komt uit West-Afrika. Dat blijkt uit onderzoek van de Verenigde Naties. Niet dat er in Afrika cocaplanten groeien, de plantages bevinden zich in Zuid-Amerika. Maar de drugs die van daaruit Europa binnenkwamen, werden steeds vaker in beslag genomen. Daarom zochten kartels uit Venezuela, Colombia en Mexico een nieuwe, minder risicovolle route. Met oude vrachtvliegtuigen, containeren vissersboten, en kleine onderzeeërs brengen ze hun partijen coke naar Afrikaanse landen met poreuze grenzen en omkoopbare wetshandhavers. Daarvandaan gaan de drugs in kleinere partijen naar Europa: over land (via Mali en Marokko naar Spanje), over zee (via Ghana naar Antwerpen of Amsterdam) of per vliegtuig (via Ghana en Nigeria naar Amsterdam of Londen). Hoeveel kilo’s er exact via het continent gesmokkeld worden, is onbekend. De schattingen variëren van 30.000 tot 250.000 kilo per jaar, waarde: 3 tot 14 miljard dollar. “Elk jaar is er hier wel een drugsschandaal”, zegt dr. Kwesi Aning. Dan weten de media hem altijd te vinden, vertelt de directeur onderzoek van het Kofi Annan International Peacekeeping Training Centre. Hij is er maar druk mee, daarom wil hij alleen om zeven uur ’s ochtends geïnterviewd worden – voor de rest van het land uit de veren is. “In 2004 vond de politie 675 kilo cocaïne in het koelen vrieshuis van een zakenman met een goede reputatie”, zegt Aning. “In 2005
hadden we het incident met parlementariër Amoateng. In 2006 volgde het grootste coke-schandaal in de Ghanese geschiedenis, de MV Benjaminzaak (zie kader). In 2009 betrapten we de organisator van de Ghana Fashion Week met 5 kilo cocaïne verstopt in uitgeholde yams (aardwortels, red.), en vorig jaar bleek cocaïne die als bewijsmateriaal diende in een rechtszaak ineens in baksoda te zijn veranderd.” Daar waren de plaatsvervangende directeur van de Criminele Inlichtingen Dienst en het toenmalige hoofd van de narcotica-eenheid bij betrokken. Laatstgenoemde was de enige met een sleutel van de
Meer handel, meer gebruikers: 2,3 procent van de mannen is verslaafd kluis waarin de cocaïne was opgeslagen. Onderzoeker Aning: “Dit zijn de meest opvallende incidenten, moet je je voorstellen hoeveel onopgemerkte zaken van individuele bolletjesslikkers er zijn .” “Ach, ieder land heeft zijn rotte appels”, reageert een hooggeplaatste politiechef desgevraagd. “Cocaïnehandel is geen echt probleem hier.” Ook de baas van de Criminele Inlichtingen Dienst ziet geen reden om drugsbestrijding hoger op de agenda te zetten. Ghana heeft een speciale eenheid voor de aanpak van drugssmokkel: de Narcotics Control Board NACOB. De vertegenwoordiger van de eenheid is echter niet bereikbaar voor commentaar. Net is bekend geworden dat het hoofd van de beveiliging van Ghana’s voornaamste vliegveld is gearresteerd in verband met heroïnesmokkel naar de VS. In ruil voor 10.000 dollar hielp hij een koerier door de douane. “We heb-
ben een groot probleem in Ghana”, zegt dr. Aning die middag op vier verschillende radiostations.
Bolletjes op krediet
Een andere Ghanees die in het buitenland is gearresteerd, is Michael. Hij belandde tien jaar geleden in de gevangenis in Amsterdam. “Hij wilde een auto kopen en als taxichauffeur werken, maar had geen startkapitaal. Daarom kreeg hij cocaïnebolletjes op krediet”, vertelt zijn zus Caecilia in een hotel in havenstad Tema. Met haar boblijnpruik en roze mantelpakje is ze een opvallende verschijning. Bij de vraag of haar broer de coke kreeg van drugsbaron Emmanuel, berucht vanwege de eerdergenoemde MV Benjaminzaak, trekt ze wit weg. Ze grijpt haar portemonnee, kwakt te veel geld op tafel en vertrekt zonder haar Fanta op te drinken. ’s Avonds stuurt ze een sms’je dat ze niet meer wil praten. Het was dom om Caecilia in het desbetreffende hotel te ontmoeten, legt een jeugdvriend van Emmanuel uit tijdens een rit langs de Ghanese kust. Hij wijst de hotels aan die de afgelopen tien jaar met crimineel geld uit de grond zijn gestampt. De eigenaar van het hotel in Tema vloog op en neer met drugs van Emmanuel. “Daarom zal hij altijd loyaal aan hem blijven, en moet je in zijn omgeving niet over Emmanuel praten.” Money is blood, luidt een bekend Ghanees spreekwoord. “Als jij iemand geld geeft, leidt dat tot een eeuwige band. Drugsbaronnen gebruiken een deeltje van het geld om hun familie en hun gemeenschap te helpen, en kunnen rekenen op eeuwige bescherming.”
trotse familie
“Het probleem van de drugssmokkel in Ghana is dat Ghanezen vinden dat het helemaal geen probleem is”, vertelt dr.
Kwesi Aning. “Als een neef naar Nederland gaat, daar zes maanden blijft en bij thuiskomst het familiehuis repareert, een eigen woning bouwt en een nieuwe auto koopt, dan is de hele familie trots. Het maakt niet uit hoe hij zijn geld heeft verdiend.” Drugssmokkel lijkt minder erg dan gedwongen prostitutie of corruptie, omdat de verkopers hun waar vrijwillig én voor een goede prijs verkopen. De rijkaard betaalt, niet de arme burger. “En de agent die 100 euro krijgt om een oogje toe te knijpen, komt blij thuis.” Toch vormt de toenemende drugshandel een gevaar voor de stabiliteit van West-Afrika, zo blijkt uit onderzoeken van onder meer de VN, verschillende Wikileaks-cables en The Cocaine Trailserie van The Guardian. Ten eerste komen er, in een land waar drugs passeren, automatisch ook drugsgebruikers. Volgens de UN Office on Drugs and Crime is nu minder dan 1 procent van de bevolking in West-Afrika verslaafd aan cocaïne. In doorvoerland Ghana gebruikt al 2,3 procent van de mannen. “Dat zijn er meer dan er van de handel profiteren”, benadrukt dr. Aning. “Onze gezondheidszorg is er niet op toegerust om al die verslaafden op te vangen.” Daarnaast is er een duidelijke samenhang tussen de handel in drugs en de hoeveelheid geweldsdelicten in een land. Volgens het Africa Centre for Strategic Studies steeg het aantal moorden in Guatemala tussen 2004 en 2008 met 50 procent, parallel met de hoeveelheid getransporteerde drugs. Ook de corruptie neemt toe. Toen Jamaica de belangrijkste drugsdoorvoerhaven naar de VS werd, verschoof het land meer dan vijftig plaatsen op de anticorruptieranglijst van Transparency International. ONEWORLD 15
Beeld AXIOM / HH
warme banden
16 ONEWORLD
In Ghana ontstaat op dit moment een nieuwe klasse van hoogopgeleide drugsentrepreneurs met warme banden met politici, rechters, politieagenten en ambtenaren, zo waarschuwde het Centre for Strategic and International Studies twee jaar geleden. Drugsb aronnen injecteren cocaïnegeld in onderontwikkelde gebieden waar formele regeringsstructuren grotendeels afwezig zijn, en zwengelen zo de patronagemachine aan. In ruil voor zijn gunsten zijn de inwoners van zo’n gebied de drugsbaron trouw en verlenen ze hem diensten. “De combinatie van criminele activiteiten en een patronagesysteem leidde in Colombia en Italië tot het ontstaan van de mafia”, zegt dr. Aning. “Als dit zo doorgaat hebben we straks een drugsbaron als president.” Gloria (niet haar echte naam) bevestigt dat. Jaren geleden verbrak ze haar relatie met een neef van toenmalig president Kufuor omdat die betrokken was bij cocaïnehandel. “Ik bleef om me heen kijken en ontdekte dat veel meer hooggeplaatste figuren betrokken zijn bij drugshandel.” Ministers smokkelen niet zelf, zegt Gloria. “Daar hebben ze hun mannetjes voor. Wordt zo’n mannetje opgepakt, dan belt de minister naar het politiebureau. Geen agent die weigert om de smokkelaar vrij te laten.” Er zijn meer aanwijzingen voor drugshandel door Kufuor en consorten. Nadat de tot Kufuors partij behorende parlementariër Amoateng was opgepakt in de VS, ontdekte de narcotica-eenheid NACOB dat een tussenpersoon van Amoateng ‘donaties verstuurde’ aan de liefdadigheidsstichting van Albert Kan Dapaah, de toenmalige minister van Communicatie. De minister ontkende alle betrokkenheid bij drugshandel, maar verschillende onderzoekers stellen dat de Kan
THEMA
economie van de drugs
Dapaah Foundation werd gebruikt om drugsgeld wit te wassen. Op het moment dat NACOB hier verder onderzoek naar wilde doen, verwisselde president Kufuor zijn ministers. Kan Dapaah werd bevorderd tot minister van Binnenlandse Zaken, waaronder ook NACOB valt. Het onderzoek naar hem werd afgebroken, de betrokken agenten op non-actief gesteld. Ook in Wikileaks-cables van de Amerikaanse ambassade in Accra wordt gerept over drugsactiviteiten binnen Kufuors regering. “Maar denk niet dat er alleen bij zijn partij NPP drugsbaronnen rondlopen”, waarschuwt Gloria. “Echte drugshandelaren zijn niet zo dom om al hun fiches op één partij te zetten. Onder de NPP werden de drugsbaronnen in de grote MV Benjaminzaak veroordeeld. Dat moest wel, want er was internationale aandacht voor. Maar zodra oppositiepartij National Democratic Congres aan de macht kwam, werden deze mannen vrijgesproken. Rara, hoe kan dat?”
Eric komt terug
Op 31 januari jongstleden vond in hoofdstad Accra de eerste bijeenkomst plaats van de West Africa Commission on Drugs. De door de Kofi Annan Foundation opgerichte commissie wil aan het einde van dit jaar een beleidsadvies geven waarmee de Afrikaanse landen gezamenlijk de strijd tegen drugs kunnen voeren. Dr. Aning hoopt dat de Commissie de instituties en de regeringsleiders eens goed onder de loep neemt, anders zal de drugshandel in Ghana blijven groeien. “Regeringsleiders die Ghana bezoeken, prijzen de president. Dat komt doordat Ghana een donor darling is, een modelland in Afrika.” De Amerikaanse ambassade strooide met complimenten toen wijlen president Mills
De neef van de president handelt in cocaïne zichzelf tijdens zijn eerste overzeese reis onderwierp aan een uitgebreide inspectie door de douane. “En vervolgens zitten diezelfde westerse leiders bezorgd bij mij op de bank om Ghana’s groeiende drugsprobleem te bespreken.” Die houding stoort dr. Aning, die opmerkt dat Mills tijdens zijn regeringsperiode niet één grote drugsbaron heeft aangepakt. “Ik snap dat politici hun leven niet in gevaar willen brengen, maar Mills wist dat hij stervende was. Hij had meer kunnen doen.
Westerse politici hadden hem daarop moeten aanspreken. Zo wordt de publieke ruimte om over ons drugs beleid te spreken steeds kleiner.” In het dorp Busunya malen ze daar niet om. Daar zijn ze blij, omdat het US Bureau of Prisons net heeft gemeld dat Eric Amoateng op 30 juli 2014 vrijkomt. “Ik ga weer op hem stemmen”, zegt Nicholas ‘O Yes’ Duodo. Hetzelfde geldt voor boer Abyeiku. “Nu is een partij genoot van Eric aan de macht, maar die doet vergeleken met Eric erg weinig. Twee maanden geleden is Erics straatnaambordje weggewaaid. Hij heeft het bordje niet eens vervangen.” De naam van Emmanuel is gefingeerd.
GROOTSTE COCAïNESCHANDAAL IN GHANA
H
et grootste cokeschandaal in Ghana is de MV Benjaminzaak. In april 2006 kreeg nacob een tip dat een boot (de MV Benjamin) met een lading cocaïne onderweg was naar het land. Het schip werd pas gelokaliseerd nadat de drugs al van boord waren gehaald. 76 pakken van 30 kilo bleken verdwenen. De politie nam 1 pakket in beslag. Later bleek een deel van dit pakket ook nog ‘zoek’. Reconstructie Uit een officiële reconstructie onder leiding van Chief Justice Theodora Wood bleek dat de MV Benjamin vanuit Ghana in 14 dagen naar een punt tussen Venezuela en Kaapverdië was gevaren. Daar laadden twee boten de drugs over. In Ghana werden de pakketten met kano’s naar het vasteland
gebracht, waar een Koreaan (a.k.a. Killer) en een Ghanees (a.k.a. The Limping Man) de coke met hulp van elf locals in een Toyota laadden. Een politieman die de mannen betrapte, liet hen begaan in ruil voor ‘wat dollars’. Vijf bemanningsleden van de mv Benjamin werden veroordeeld tot 25 jaar celstraf, maar The Limping Man wist tot februari 2012 op vrije voeten te blijven. Het brein achter de MV Benjaminzaak is nooit gevonden. Geheime meeting Enkele dagen na de ontdekking van de MV Benjamin was er een geheime bijeenkomst in het huis van politieagent Kofi Boakye. Met o.a. drugsbaronnen Tagor en Emmanuel besprak Boakye hoe de situatie naar hun hand te zetten. Het gesprek werd opge-
nomen, en Tagor en Emmanuel werden veroordeeld tot 15 jaar celstraf. In 2009 werden ze, na een wisseling van de politieke macht, vrij gesproken. Boakye is nooit veroordeeld. Hij werd benoemd tot hoofd van de politieschool. Op dit moment houdt Emmanuel kantoor in Tema. Aan zijn muur hangen posters van vissen, want ‘ik ben een gewone visser, geen drugsbaron’, zo laat hij weten. Zijn kantoor, met vergulde pennenbakken en rode vloerbedekking, is ‘om persoonlijke redenen’ zwaar beveiligd. Voor de ingang hangen bewakingscamera’s. Wie de link met drugshandel durft te leggen, kan rekenen op meerdere telefoontjes van Emmanuel. “Zulke roddels zijn slecht voor mijn visserszaken.”
ONEWORLD 17
“J
a, met mij. Zie ik je over een half uur?” Het telefoongesprek tussen Gus en zijn dealer duurt nog geen tien seconden. “Ik laat mijn cocaine altijd thuis bezorgen”, zegt Gus, terwijl hij een sigaret opsteekt. “Wel zo makkelijk, al is het goedkoper om zelf te halen in een favela.” De 41-jarige filmmaker uit Rio de Janeiro wil niet met zijn achternaam genoemd worden. “Ik moet mijn naam zuiver houden”, legt hij uit. “Hoewel iedereen coke gebruikt, komt niemand er openlijk voor uit.” In de afgelopen tien jaar is het aantal Brazilianen dat crack of cocaïne gebruikt verdubbeld naar bijna drie miljoen, oftewel 1,5 procent van de bevolking. Alleen in de VS ligt dat percentage hoger. “Gebruikers komen uit alle lagen van de samenleving ”, zegt epidemioloog Francisco Bastos van onderzoeksinstituut fiocruz. Bastos doet sinds dertig jaar onderzoek naar drugsgebruik en analyseert momenteel in opdracht van de regering het cocaïne- en crackprobleem in Brazilië. “De middenklasse en rijken snuiven coke, terwijl de armen crack gebruiken. Dat is goedkoper.”
BRAZILIË
coKe Voor de rIJKen, cracK Voor de arMen Van alle tien lijntjes die wereldwijd worden gesnoven, gaan er twee in Braziliaanse neusgaten. Nu de favelas worden schoongeveegd, brengen dealers de coke aan huis. TEKST mArJOLEin VAn dE wATEr
Beeld chrIs coe / hh
interessante doelgroep
18 ONEWORLD
De blaadjes van de cocaplant vormen de basis van zowel cocaïne als crack. Coca groeit in buurlanden Bolivia, Peru en Colombia. Was Brazilië eerst vooral doorvoerhaven van drugs naar Europa, inmiddels is het Zuid-Amerikaanse land goed voor 20 procent van de consumptie. Van elke tien lijntjes coke die wereldwijd worden gesnoven, verdwijnen er twee in Braziliaanse neusgaten. Hoe komt dat? Op de eerste plaats hebben succesvolle sociale programma’s van de overheid gezorgd voor hogere inkomens. Oud-president Lula da Silva voerde vanaf zijn aantreden in 2003 een actief beleid om armoede te bestrijden, en zijn opvolgster Dilma Rousseff is dezelfde koers blijven varen. De afgelopen tien jaar zijn ruim 49 miljoen Brazilianen toegetreden tot de lagere
THEMA
economie van de drugs
‘Hoewel iedereen coke gebruikt, komt niemand er openlijk voor uit’ middenklasse, voor drugsdealers een interessante doelgroep. Daarnaast heeft de internationale War on Drugs, aangevoerd en gefinancierd door de Verenigde Staten, het aanbod in Brazilië vergroot. Het is steeds moeilijker drugs naar de Verenigde Staten en Europa te vervoeren dus handelaren zijn op zoek gegaan naar lokale afzetmarkten. Niet alleen in Brazilië, ook in andere Latijns-Amerikaanse landen is de consumptie van cocaïne en crack toegenomen. Straatkinderen ruilen massaal hun lijmpot in voor een crackpijp.
mitrailleurs
Toen cocaïne in de jaren ’80 de wereld veroverde, specialiseerden bendes zich in deze lucratieve handel. In de favelas of sloppenwijken werden milities actief: gewapende groepen oud-militairen en politieagenten die onder het mom van veiligheid de bewoners afpersen en terroriseren. Autoriteiten kijken de andere kant op als ze genoeg bankbiljetten in de hand krijgen gedrukt. “Het geweld werd steeds extremer”, zegt Deise de Jesus, die sinds haar zesde in sloppenwijk Complexo da Penha woont. “In het begin lieten de drugshandelaren de kinderen met rust, later gingen ze hen rekruteren.” De 37-jarige sociaal werkster was doodsbang wanneer de bendes elkaar en de politie met hun mitrailleurs te lijf gingen. “Ik moest bijna elke dag schuilen voor rondvliegende kogels. De lijken gooiden ze van de heuvel naar beneden.” In 2008 begon de regering van Rio de Janeiro met het ‘pacificeren’ van de favelas. Tot de tanden toe bewapende militaire politie trekt sindsdien de wijk in, arresteert bendeleden, neemt wapens en drugs in beslag en maakt ruimte voor de ‘vredespolitie’, die orde moet brengen. De favelas in de rijke
zuidzone aan het strand, en de sloppenwijken rondom de locaties van het WK voetbal (2014) en de Olympische Spelen (2016), waren het eerst aan de beurt. Complexo da Penha is een van de 29 favelas waar de vredespolitie actief is en het leven is er volgens De Jesus een stuk beter op geworden. “Mijn kinderen kunnen nu rustig naar school, ik ben niet langer bang dat ze geraakt worden door verdwaalde kogels.” Ook automonteur Waldinho Ferreira (57) is blij met de vredespolitie. Hij wijst op de tientallen kogelgaten in de muren van zijn werkplaats. “Vroeger was het iedere dag raak. Nu kan ik rustig werken.” Dat ook de vredespolitie corrupt is, neemt Ferreira op de koop toe. “In dit land is iedereen corrupt”, zegt hij terwijl hij zich met een steeksleutel onder een verroeste auto wurmt. “Ik heb liever foute agenten dan moordlustige dealers.” Over de drugshandel maakt hij zich geen illusies: “Die gaat door. Er zullen altijd dealers zijn, ze vermoorden er één en er staan tien nieuwe klaar. Maar zolang ze niet tot de tanden toe bewapend rondlopen, ben ik tevreden.”
Thuisbezorgservice
Vroeger verkochten dealers vanuit Bocas de Fumo, huizen midden in de favela, waar crackjunkies naast hippe jongeren op hun beurt stonden te wachten. “Nu gaan alleen tieners en mensen met heel weinig geld daar nog heen”, zegt basisschoolleraar Percival (37), die op zijn vijftiende voor het eerst cocaïne snoof. “Met de aanwezigheid van de politie is het te gevaarlijk geworden. Ze pakken je op of willen geld als ze je betrappen.” De dealers van gepacificeerde wijken hebben nieuwe partners aangetrokken. Bierverkopers op het strand, schoonheidssalons, kokosnootkraampjes of krantenkiosken, het zijn allemaal potentiële verkoop- of distributiepunten. Voor de rijkere gebruikers is er een thuisbezorgservice, de disque-droga. Een sms of telefoontje activeert jongens
die op hun motor door de stad rijden. Ze hebben meestal kleine hoeveelheden op zak omdat de Braziliaanse wet bezit voor eigen gebruik niet strafbaar stelt. Ook taxichauffeurs verdienen bij door drugs op bestelling aan huis te leveren.
Alle drugs legaliseren
Het geweld is niet verdwenen, maar verplaatst naar de favelas verder weg van de rijke buurten. Percival vindt niet dat drugsgebruikers verantwoordelijk zijn voor de oorlog in de sloppenwijken. “Het is te simplistisch om de schuld te geven aan drugs”, zegt hij. “De basis van het probleem is de armoede, het gebrek aan onderwijs en de discriminatie van favela-jongeren als zij op zoek gaan naar werk. Corrupte politieagenten die wapens verkopen aan bendeleden en milities maken het er niet beter op.” Filmmaker Gus denkt niet dat het probleem zal afnemen, integendeel. “Schoonmakers, huisvrouwen, politici, fabrieksarbeiders, iedereen gebruikt. Zolang er veel geld mee valt te verdienen, zal het met geweld gepaard gaan.” Hij ziet maar één oplossing: “Alle drugs legaliseren.” Hij lacht hard en steekt nog een sigaret op. “Dan kunnen ze er belasting over heffen en meteen iets doen aan de kwaliteit van de coke. Want die is de laatste tijd om te huilen.”
schaduweconomie
D
e honderden favelas, kriskras verspreid over Rio, ontstonden vanaf de jaren ’40, toen Brazilianen van het platteland naar de stad trokken en hutten bouwden op de onbewoonde heuvels. De regering hield zich afzijdig en al snel namen georganiseerde bendes er de leiding. Ze verdienden geld met prostitutie en gokspelen, later met drugshandel. Een deel van hun winst investeren ze in de aanleg van elektriciteit, water en licht. Ze heffen belasting en helpen de inwoners bij het betalen van medische zorg, een schooluniform of melk voor de kinderen.
ONEWORLD 19
MAROKKO
GeneratIe narco
H
Met het hasjrijke Marokko in zicht wordt een carrière als drugssmokkelaar steeds aantrekkelijker voor jongeren aan de Spaanse zuidkust. De helft heeft geen werk en vissersbootjes liggen ongebruikt op het strand. OneWorld rapporteert vanuit de nachteconomie van de Straat van Gibraltar.
Beeld nIcolas thIbaut / hh
TEKST mArTiJn VAn TOL
20 ONEWORLD
et is een maanloze nacht in november. Pedro Caramago (25) staat in zijn zwembroek in de branding bij een klein strand iets ten noorden van het Zuid-Spaanse vissersplaatsje Sanlúcar. De tengere Spanjaard is nerveus, het koude zeewater klotst tegen zijn dijen. Dan hoort hij het gegrom van vier krachtige buitenboordmotoren. Een fractie later duikt uit het zwart een zodiac (rubberen speedboot) op. Pedro weet wat hij moet doen. Hij rent naar de onverlichte boot en krijgt een zwaar pakket in zijn handen gedrukt. Dan snelt hij door de branding naar het strand en geeft het pakket door aan iemand anders die ermee tussen de aangrenzende huisjes verdwijnt. Als Pedro zich omdraait voor een tweede lading daalt een oorverdovend geronk en een fel licht uit de hemel op hem neer: een politiehelikopter zweeft vlak boven de branding en verlicht alles en iedereen. Pedro sprint weg. Eenmaal thuis valt hij, tevreden dat hij de dans is ontsprongen, in slaap. Twee uur later wordt er op zijn deur gebonsd. Politie. Pedro heeft zijn jas op het strand laten liggen, met zijn identiteitsbewijs. “Ik kreeg vier jaar gevangenisstraf ”, zegt Pedro, inmiddels 37, lachend. Achterovergeleund op een terrasstoel aan het centrale plein van Sanlúcar, spiekt de snel sprekende Spanjaard naar zijn ene, en dan weer naar zijn andere telefoon. “Maar ik hoefde niet te zitten.” Bij het eerste vergrijp worden jonge narcotraficántes of narcos (drugssmokkelaars) in Zuid- Spanje niet opgesloten. Dat is om hun kansen op de reguliere arbeidsmarkt niet te verpesten; wel krijgen ze een waarschuwing. In de jaren na zijn aanhouding maakte Pedro inderdaad carrière,
THEMA
economie van de drugs
maar dan in de nachteconomie van Marokko en Spanje. Zijn laatste wapenfeit: in opdracht van een dueño (Spaanse drugsbaas) vertrok Pedro in 2011 naar Marokko. Daar liet hij in een garage de benzinetank van een Citroën Xantia ombouwen en afvullen met 25 kilo hasj. Daarmee zou Pedro per veerboot terugkeren naar Spanje en 10.000 euro incasseren. Althans dat was het plan.
Twee agenten
De gemiddelde straatwaarde van een gram hasj van het Rifgebergte tot aan Noorwegen en malta
€ 16,–
€ 10,– € 8,– € 5,–
al ta
eg rw o No
m
en
d an rl de ne
sp an
ar o a kk an aa d ns e ku e st M
d in e b h o g et er eb Rif er gt e
je
€ 0,90
€ 0,30
Bij
Bron: The European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction (EMCDDA), 2011
Sinds de flowerpowertijd in de jaren ’60 van de vorige eeuw nam de vraag naar drugs vanuit Europa explosief toe, en daarmee ook de productie van cannabis in Marokko. Ondanks de recente inspanningen van de EU en de Spaanse overheid komt er ‘steeds meer van alles binnen’, zegt openbaar aanklager Marian Gonzáles uit de Zuid-Spaanse stad Jerez. “Naast hasj uit Marokko en heroïne uit Afghanistan,
zien we ook cocaïne uit Zuid-Amerika, die binnenkomt via West-Afrika.” Gonzáles laat een lange lijst met drugsvangsten uit haar printer rollen. Afgelopen lente viste de politie in de Zuid-Spaanse havenstad Algeciras 945 kilo Colombiaanse cocaïne uit een scheepslading bananen. Halverwege de jaren ’80 besloot de Spaanse overheid politieposten in stadjes met minder dan dertigduizend inwoners weg te bezuinigen, zoals in Barbate ten zuiden van Sanlúcar. Volgens journalist Eduardo Lago hadden de narcos sindsdien vrij spel in het vissersdorpje. “Op de honderd kilometer lange kuststrook tussen Tarifa en Cadiz patrouilleerden twee agenten, zonder walkietalkie.” De narcos voeren, volgens Lago, op klaarlichte dag ladingen hasj ongestoord de smalle straat van Gibraltar over. Een transport van 600 kilo levert rond de half miljoen euro omzet op.
‘Jongeren die drugs smokkelen moeten niet gelijk als delinquenten worden gebrandmerkt’ Aanvankelijk kon hun aanwezigheid en opzichtige levensstijl rekenen op de afkeer van de lokale vissersgemeenschap (de lokaal befaamde drugskoning Anton liet regelmatig zijn tijger uit in het dorp). Maar in de jaren ’90 werden veel vissers werkloos door de EU-visquota. “Dan heb je een strand met ongebruikte vissersbootjes, werkloze vissers die Marokko met het blote oog zien liggen én geen politie te bekennen.”
fors maandloon
Mede door de economische crisis is meer dan 50 procent van de jongeren tot 25 jaar in de Zuid-Spaanse kuststreek werkloos. Een paar uur op de uitkijk staan voor de narcos betaalt al snel 1500 euro (een gemiddeld maandloon voor een jongere in deze regio is 900 euro). Rafael Quirós, de burgemeester van Barbate, deed in 2011 de wenkbrauwen fronsen toen hij stelde dat ‘jongeren die drugs smokkelen niet gelijk als delinquenten moeten worden gebrandmerkt’. Omdat zij ‘nul kans hebben een reguliere baan te vinden’. Volgens Quirós, die herkozen werd, zitten er zo’n driehonderd jongeren uit Barbate (22.000 inwoners) in de cel voor drugshandel, vijf jaar geleden waren dat er nog 160. De politie in Barbate heeft haar laatste loon nog niet uitbetaald gekregen, en er is geen geld om de surveillancecamera’s in de haven te repareren. Op een terras aan de verder nagenoeg verlaten boulevard van Barbate zit een Duits toeristenkoppel van begin zestig een kaart te bestuderen. Het ONEWORLD 21
THEMA
Bron: Bureau for International Narcotics and Law Enforcement 2012
economie van de drugs
Ruim 80 procent van de Nederlandse cannabis wordt geëxporteerd. Illegale inkomsten: van 2,5 tot 5 miljard euro.
bijbehorende café heet El Paquete, een ondubbelzinnige verwijzing naar hasjpakketten. Op het centrale plein van Sanlúcar vertelt de werkloze Paula Diaz (27) dat ze, hopend op een fooi, toeristen rondleidt in de botanische tuin achter het 17e eeuwse gemeentehuis. De tengere Spaanse zegt te begrijpen dat jongeren overwegen voor de narcos te werken. “Veel jongeren in Sanlúcar zitten in de problemen en je vindt hier alle soorten drugs in overvloed.”
youtube
Diaz vertelt over een jongen die zichzelf filmde terwijl hij met een zodiac vol hasj richting Spaanse kust voer. Eenmaal thuis zette hij het filmpje op YouTube. “Tja, en nu zit hij in de cel!”, lacht ze hard. Dan stoot een mollig meisje met kort haar, dat aan een tafeltje achter haar zit, Diaz aan. Haar legging met bloemenpatroon loopt bijna naadloos over in een bloementattoo op haar linkerarm. “Die jongen was een vriend van mijn broer!”, roept ze lachend. “Hij was werkloos maar had op zijn twintigste wél zes auto’s en een kast van een huis.” In Sanlúcar noemt men de jongen lief22 ONEWORLD
kozend El Nene (het jochie). Vrijwel alle hasj die naar Spanje wordt gesmokkeld, is afkomstig uit het Noord-Marokkaanse Rifgebergte. Daar wordt, volgens onderzoekers van de Verenigde Naties, meer dan de helft van de wereldhasjproductie geteeld (zo’n 3 miljoen kilo). Driekwart van de hasj die Europeanen in hun longen zuigen, komt uit de Rif, waar de hasj volgens de Verenigde Naties een inkomen verschaft aan ongeveer 800 duizend Marokkanen.
Muilezels en kamelen
Daarna loopt de smokkelroute door naar Europa, bijvoorbeeld via de Marokkaanse landsgrens met Spanje in Ceuta, een stukje Spaans grondgebied in Marokko. De grensovergang, een door hete zonnestralen beschenen blauwe, stalen kooi, is het werk-
‘Hij was werkloos, maar had op zijn twintigste wél zes auto’s en een kast van een huis’ terrein van de mulas (muilezels): vrouwen die zich, met een paar kilo hasj om hun middel gebonden, mengen in de stroom van tienduizenden Marokkaanse bouwvakkers en schoonmakers die dagelijks de grens passeren. “Vorig jaar zijn er slechts zeven vrouwen opgepakt”, zegt journalist Farid al-Ansari, die de politierapporten heeft bestudeerd. “De douaniers pikken ook zo hun graantje mee.” Eenmaal op Spaanse grond krijgen de vrouwen zo’n 20 euro toegestopt door de narcos. Vervolgens verzamelen die laatsten de hasj weer in pakketten van 20 tot 30 kilo en verstoppen deze in een auto of caravan van camellos
‘De bazen bepalen hoe je leeft, met wie je trouwt, hoeveel kinderen je krijgt’ (kamelen), smokkelaars die zich voordoen als toeristen, en de veerboot naar Algeciras oprijden. Zo ook Pedro Caramago uit Sanlúcar. Maar Pedro miste de ochtendboot waardoor de douane ruim de tijd had alle auto’s te controleren. Een agent peilde met een stok de benzinetank. Pedro ging twee jaar de cel in (‘voor elke kilo een maand’) en is pas weer een paar maanden op vrije voeten.
villa’s
Ibrahim Hajjaj (22), die een winkeltje runt bij de grens, neemt me mee naar een van de noordelijke vissersdorpjes in Marokko, waar de afstand tot de Spaanse kust slechts 13 kilometer is. Hij heeft er familie wonen. Onderweg rijden we langs talloze appartementencomplexen en villa’s. Ibrahim noemt de namen van de hasjbazen die hier wonen, of er hun geld wit wassen. Tegen de berghelling ligt het dorpje tussen velden met wilde bloemen en grazende runderen, met hier en daar piekfijn onderhouden villa’s. Verkeersen straatnaamborden ontbreken. Twee mannen rijden op een motor omhoog vanuit het dorp, de man achterop pakt zijn mobiele telefoon. Als we even later over een slingerweg naar beneden rijden richting het strand, staat er om de zoveel tijd een groepje van drie jongens, met een mobiele telefoon in hun hand. “Dat is het menselijk alarmsysteem”, lacht Ibrahim. “Als de hasj aankomt uit de bergen worden er meestal drie boten met elk 600 kilo geprepareerd”, vertelt hij. Iedereen doet mee aan de nachteco-
nomie: het dragen van de zodiac, de hasj, de motoren en de benzine, het wordt vergoed met honderden euro’s per persoon. Is Ibrahim ooit in de verleiding geweest bij zijn familie te gaan ‘werken’? Nee. “De bazen bepalen hoe je leeft, met wie je trouwt, hoeveel kinderen je krijgt. Werkelijk alles.” En eenmaal erin kun je er niet meer van loskomen, volgens de jonge Marokkaan. “Als je een fout maakt, word je behandeld als een hond, iedereen kotst je uit.”
Zonder risico
De drugswinst wordt door de hasjbazen geïnvesteerd in legale bedrijven: benzinepompen, restaurants, discotheken, hotels en complete vakantiedorpen, aan beide zijden van de zee. Veel gewone Marokkanen en Spanjaarden werken zo indirect mee in de drugseconomie. De jonge narcos laten volgens Ibrahim hun geld rollen in de discotheken van havenstad Tanger. Zoals in Club 555, waar, achter detectiepoort en meterbrede uitsmijter, een dansvloer wacht vol beveiligers en halfblote, zwaar opgemaakte meisjes. Een jonge vrouw in de hoek van de bar valt op door haar spijkerbroek en sandalen. Nisrin (25) heeft vanavond ‘een beetje keelpijn’. Rekent ze veel narcos onder haar clientèle? Haar blik schiet langs een paar jonge mannen in een zithoek. Twee van hen hebben hun lange jongensarmen stoer, maar ook wat onhandig, om de schouders van twee meisjes geslagen. “Ja”, zegt Nisrin. “Maar ze gebruiken veel cocaïne, en seksueel doen ze dingen die niet goed zijn.” Dan knikt ze richting een groepje jonge meiden die zich proberen voort te bewegen op hoge hakken. Het ziet er uit als steltlopen. “We drinken voordat we hier komen allemaal wodka, om het
Pedro is nu toch écht gestopt – op één lucratieve deal na vol te kunnen houden.” In Marokko is de drugshandel doorgedrongen tot in de haarvaten van de economie. In Zuid-Spanje dreigt hetzelfde te gebeuren. Een paar maanden geleden werd, in de branding bij Sanlúcar, een zodiac vol hasj verrast door een politiehelikopter. De narcos lieten de speedboot achter en zetten het op een lopen. Toen de helikopter wilde landen, kwamen bewoners uit de huisjes aan het strand, ouderen en kinderen, en gooiden stenen naar de helikopter. De helikopter vloog weg en de families sleepten pakketten hasj hun huizen in. Kort daarna verscheen de eigenaar van de lading, een dueño uit Sevilla, met een knokploeg om zijn drugs op te eisen.
Op het terras in Sanlúcar vertelt Pedro dat nu hij toch écht is gestopt. Althans, hij heeft nog één jaarlijkse deal met een Italiaan die hem 3000 euro oplevert. “Maar dat is zonder risico”, zegt hij met een strak gezicht. Of Pedro daarmee doelt op de uitgekooktheid van zijn smokkelplan, óf op de oplettendheid van de politie, blijft onduidelijk. Eén ding is zeker, volgens openbaar aanklager Marian González, en de jongeren realiseren zich dat meestal niet: “Wie eenmaal voor de drugshandel kiest, komt er nooit meer uit.” De namen van Pedro Caramago, Paula Diaz, Eduardo Lago, Farid al-Ansari, Ibrahim Hajjaj en Nisri zijn om veiligheidsredenen gefingeerd. De echte namen zijn bij de redactie bekend. Om dezelfde reden zijn sommige plaats namen weggelaten.
Hoe werkt het? De Spaanse piloto vertrekt per zodiac met een paar smokkelaars richting Marokko. Tegelijkertijd slepen aan de overkant de Moros (Marokkanen) een zodiac vol hasj en een vertrouwensman de branding in en varen richting Spanje. Per GPS weten de boten elkaar precies op de zeegrens tussen Marokkaanse en Spaanse wateren, te vinden.
geen woord gesproken. Terug naar de Spaanse kust staan op verhoogde punten aan het strand twee jongens op de uitkijk, speurend naar Heinekens (Spaanse groen-rood-witte politieboten) of Matados (politieaanwezigheid op het vasteland). Beneden op het strand staan de Gayumbos (zwembroeken) in de
branding klaar om de hasjpakketten uit de boot te slepen. Overboord Spaanse vissers worden betaald om met hun boten de zodiacs af te schermen van de radar. Mocht de politie toch lucht krijgen van de smokkelaars, en een helikopter sturen, dan gooit men de lading overboord.
‘Heinekens’ De hasj wordt in luttele seconden overgeheveld. Als laatste stapt de vertrouwensman over, om in Spanje zeker te stellen dat de lading goed terecht komt. Er wordt
ONEWORLD 23
Xxx NEDERLAND
wIJ wIllen bolletJes
R
uim 350 kilo cocaïne. Zoveel werd in 2011 dagelijks gebruikt in Europa. Het KWR Watercycle Research Institute onderzocht hoeveel drugsresten er per stad in het rioolwater te vinden zijn. Op basis van die gegevens voeren Amsterdam en Antwerpen de lijst aan van negentien onderzochte Europese steden, en werd in Amsterdam in dat jaar 1,8 gram cocaïne per 1000 inwoners gebruikt. Dat zijn ongeveer drie lijntjes per honderd bewoners. Het witte poeder is, volgens Floor van Bakkum, drugsexpert van verslavingszorginstelling Jellinek, vooral in zwang in de uitgaansscene, maar ook kantoorpersoneel en studenten gebruiken het om beter te presteren. Je bestelt een ‘halfje wit’ en de dealer staat even later met zijn scooter en een halve gram cocaine in een envelop bij je op de stoep. Exdealer Tom: “Ik kreeg een sms’je, pakte de portie van de voorraad onder mijn bed, en bracht het naar de klant.” Volgens Stichting Informatievoorziening Zorg vroegen vorig jaar 7516 mensen hulp voor hun cocaïneverslaving. Van Bakkum: “Cocaïne is net als alcohol en cannabis erg verslavend.” De roes is relatief lang, en je voelt je scherp en zelfverzekerd. Verslaafd zijn aan deze oppepdrug is echter geen goedkope hobby. Voor een gram betaal je ongeveer 55 euro. Daarmee is cocaïne de duurste drug. De beloning voor smokkelaars is navenant.
Cocaïne komt na een wereldreis van Zuid-Amerika, via West-Afrika en Spanje via schepen en vliegtuigen naar Nederland. OneWorld nam een kijkje in de wereld van duwers, controleurs, vervoerders en dealers. TEKST AnTJE TiLsTrA
Xxx TEKST XXX FOTO’S XXX
X
rixxx xxxx
XXX xxxx
Beeld taco Van der eb / hh
nederland doorvoerland
24 ONEWORLD
Patricia (55), moeder van drie dochters en afkomstig uit Curaçao, deed in 2000 haar eerste smokkel. Ze had geen baan en wilde snel geld verdienen. Tijdens haar emigratie van Curaçao naar Nederland smokkelde ze 1,5 kilo cocaine in pakketjes op een riem om haar buik. Ze kreeg er 25.000 gulden (ruim
THEMA
economie van de drugs
11.000 euro) voor. Het geld was binnen een halfjaar op. “De doekoe is lekker. Mijn neefjes kregen merkkleding, mijn dochter kocht een auto en mijn moeder kreeg een nieuwe bank. Maar de crèche die ik met het geld wilde beginnen, is er nooit gekomen.” De bolletjes die door mensen als Patricia per vliegtuig naar luchthaven Schiphol worden gesmokkeld, zijn voor het grootste gedeelte bestemd voor gebruik in Nederland. Grotere vrachten komen volgens een rapport van het Korps Landelijke Politie Diensten (KLPD) per schip vanuit Zuid-Amerika. De honderden, soms duizenden kilo’s drugs worden meestal doorgevoerd naar andere landen in Europa.
Kat en muis
Volgens het ministerie van Justitie werden er in het jaar 2000 op Schiphol 769 smokkelaars aangehouden, in 2001 steeg dit tot 1200 aanhoudingen. In 2002 verdubbelde het aantal bijna tot 2165 aanhoudingen. Vanaf 2003 worden alle passagiers van vluchten uit de Nederlandse Antillen, Suriname en Aruba gecontroleerd. Het aantal opgepakte bolletjesslikkers is volgens het KLPD sinds de invoering van de maat regel fors gedaald. Vorig jaar werden 1100 smokkelaars aangehouden. Maar nog steeds is Nederland na Spanje het grootste doorvoerland van Europa. De zogenaamde 100%-controles houden in dat elke reiziger, koffer en de vracht in het vliegtuig vanuit de Nederlandse Antillen, Suriname en Aruba door de douane worden gecontroleerd. Peter, medewerker van het rechercheteam Koninklijke Marechaussee op Schiphol, legt uit hoe dat in z’n werk gaat. “Wil de verdachte zijn lijf niet laten scannen of zijn er bolletjes op de scan te zien, dan moet hij drie keer schoon kunnen ‘produceren’ (poepen, red.).” Had de ver-
‘Ik verdiende snel geld, maar gaf het ook snel weer uit’ dachte niets in zich dan wordt hij vrijuit gesteld. Als blijkt dat er wel bolletjes in zijn lijf zaten, wordt het strafdossier aan het Openbaar Ministerie over gedragen. Daarna volgt een rechtszaak. Patricia deed haar tweede smokkel vanaf Sint Maarten na de invoering van de 100%-controle. Ze liep zo door de douane. Het meisje met wie ze vloog werd ontdekt: “De honden snuffelden aan haar kont, ze roken dat ze had geslikt.” Patricia had haar bagage al van de band gehaald toen een douanemedewerker haar op de schouder tikte. Haar reisgenote bleek Patricia’s ticket op zak te hebben. “Ik was gepakt.” Volgens Patricia worden niet alle passagiers gecontroleerd. De smokkelaars komen steeds vaker in groepen van zo’n tien mensen. Een of twee worden opgepakt en de anderen kunnen doorlopen. Toch heeft marechaussee Peter het idee dat de maatregel effect heeft. “Maar het blijft een kat- en muisspel.”
In het vliegtuig
Patricia was tijdens haar eerste smokkelvlucht niet erg zenuwachtig, vertelt ze: “Ik nam twee wodkaatjes en keek een beetje naar een film. Ik probeerde wat te slapen, maar die riem met drugs zat écht niet lekker.” Stewardessen worden erop getraind om smokkelaars te ontdekken. Stewardess Marijke vliegt van het Midden-Oosten naar Europa, Azië, Noord- en ZuidAmerika. “Het gebeurt regelmatig dat een passagier flauwvalt, hyperven tileert of misselijk is. Dan moet je wel snel optreden, omdat diegene misschien bolletjes heeft geslikt. Als die
knappen, maken we een noodlanding.” Marechaussee Peter maakt geregeld mee dat een verdachte vraagt of er niet ‘iets te regelen’ valt. “Waar de meeste smokkelaars vandaan komen, is het normaler dan hier dat ze autoriteiten omkopen.” Hij weet dat er een collega was die is omgekocht en daarvoor is opgepakt. Waarschijnlijk kreeg hij er duizenden euro’s voor. In de economie van cocaïne valt snel geld te verdienen en daar doen mensen de gekste dingen voor. Patricia vertelt giechelend dat ze heel wat vaseline nodig had om twintig bolletjes cocaïne in te brengen voor transport vanuit Venezuela, haar derde en laatste smokkel. “Ik liet ze krimpen in koud water en nam lange pauzes. En dan te bedenken dat mensen dat later weer in hun neus stoppen.” Voor de pijn werd ze niet beloond, ze kreeg tien maanden gevangenisstraf in Parijs. Haar geld heeft ze nooit gekregen. Patricia besloot toen te stoppen met het koerieren. “Ik verdiende snel geld, maar ik had niet het gevoel dat ik er hard voor werkte. Daarom gaf ik het ook snel weer uit.” De namen van de geïnterviewden zijn gefingeerd.
straatwaarde Hoeveel betaal je voor drugs in Nederland? Wiet per gram: 8 euro Hasj per gram: 10 euro XTC per pil: 3 tot 5 euro, bij een dealer 10 euro Cocaïne per gram: 50 tot 60 euro Speed per gram: gemiddeld 7 euro GHB per buisje (5 ml): 5 euro (per gram 1 euro) Heroïne per gram: 25 tot 35 euro Bron: Jellinek
ONEWORLD 25
V
erscholen tussen het gebladerte in een uitgestrekte subtropische tuin liggen sjieke, teakhouten privébungalows. Zonlicht glinstert in het helderblauwe water van het zwembad. Als je niet beter weet, waan je je in een vijfsterrenresort. Zelfs de meeste taxichauffeurs in de buurt schijnen niet te weten dat dit oord, in het noorden van Thailand, een afkickkliniek is. Excursies en lichaamsbeweging zijn hier onderdeel van de behandeling: van Thaise kookles, tai chi en boksen tot wildwaterraften, ziplinen en olifantrijden. “Er zijn inderdaad momenten waarop ik mezelf eraan moet herinneren dat ik niet op vakantie ben”, zegt de 35-jarige Peter, een cliënt van The Cabin, zoals de kliniek heet. “Maar een vakantie is het beslist niet.” De Amerikaan, die zijn achternaam niet vermeld wil hebben, was twintig jaar lang drugs- en alcoholverslaafd. “De laatste drie jaar raakte ik aan de crystal meth. Toen ging het helemaal fout. Ondanks waarschuwingen van familie en vrienden bleef ik ontkennen dat ik hulp nodig had. Totdat mijn zakenpartner, die alles had geprobeerd om me te helpen, mij uit ons bedrijf zette. Ik zat volledig aan de grond.” De eerste weken van zijn opname bleef Peter zijn probleem ontkennen. “In de groepssessies stelde ik me afstandelijk op. Totdat ik emotioneel brak. Pas toen begon mijn herstel.” Hij komt net van zijn dagelijkse Thaise les. Na twee maanden van detox en therapie, woont hij nu in het zogenoemde Sober House, een smaakvolle woning in de nabijgelegen stad Chiang Mai. Daar bereidt hij zich voor op een terugkeer naar het leven buiten de kliniek.
THAILAND
aFKIcKen onder de PalMen Drugs of drank afzweren in Hollywoodstijl, het kan in Thailand. Daarbij kost het behandelen van een verslaving er veel minder dan in het Westen. Voor de verslaafde Thai is zo’n therapie nog altijd onbetaalbaar. Die zoekt verlossing in een week lang braken.
Beeld anJa Koelstra
TEKST AnnELiE LAnGErAK
26 ONEWORLD
medisch toerisme
Thailand staat wereldwijd bekend als magneet voor medisch toeristen, waar mensen invliegen voor operaties, tandheelkundige behandelingen en
THEMA
economie van de drugs borstimplantaten. Maar een nieuwe niche is in opkomst: rehabilitatie toerisme. Met resorts waar je kunt afkicken in Hollywoodstijl. The Cabin biedt maandelijks onderdak aan vijftien tot twintig cliënten, die gemiddeld zes weken blijven. Ze komen van over de hele wereld. “Momenteel hebben we meer dan vijftien nationaliteiten in huis uit Azië, Europa en Amerika”, zegt de Britse programmamanager Alastair Mordey. “Je bent hier ver weg van je normale omgeving. Dat blijkt heilzaam bij het afkickproces. Mensen komen ook voor de anonimiteit. Niemand komt over je verslaving te weten. Je kunt gewoon zeggen dat je op vakantie was.”
yoga en massage
De kliniek werkt met het zogenoemde Twaalf Stappen Model, een beproefd programma in de verslavingszorg dat als eerste in de Verenigde Staten werd toegepast. De kosten van een behandeling daar zijn echter zo hoog, dat zorgverzekeraars die niet vergoeden. In Thailand zijn de operationele kosten laag. Voor 12.000 Amerikaanse dollar per maand biedt The Cabin een programma plus verblijf, waar topklinieken in het Westen 30.000 dollar voor rekenen. Voor zo’n bedrag is de behandeling niet meer alleen toegankelijk voor de rich and famous – die er trouwens nog wel veel komen. En soms voortijdig gaan, zoals rockster Pete Doherty, ex van supermodel Kate Moss, die vorig jaar de kliniek werd uitgezet omdat hij zich misdroeg. Volgens Mordey is de behandeling, gecombineerd met cognitieve gedragstherapie, intensiever dan in de VS. Begeleiders, die bijna allemaal ex-verslaafden zijn, en een team van artsen, psychiaters en psychologen staan de cliënten bij. Anders dan in een reguliere kliniek is de benadering meer holistisch, met onder meer yoga, massage en meditatiesessies. Daarnaast is het programma moderner en toegankelijker gemaakt voor verschillende religies.
Elke avond om zes uur vindt er een massale kotssessie plaats De kliniek biedt na afloop van de behandeling drie maanden nazorg. Volgens manager Mordey blijft na behandeling ongeveer de helft van de cliënten clean.
Braaktempel
Klinieken als The Cabin, of de villa van het Nederlandse StepS Rehab in Bangkok, staan in schril contrast met de lokale verslavingszorg in het boeddhistische land. Armere Thai die van hun verslaving af willen, gaan hiervoor meestal naar de tempel. De beroemdste is Wat Tham Krabok, bekend als de braaktempel. Op een uur rijden van Bangkok doen verslaafden, onder wie een enkele westerling, hier voor een week afstand van hun bezittingen en geld. Ze leggen een eed af en krijgen dagelijks een papje volgens geheim recept toegediend door de monniken, dat een ontgiftings- en braakmiddel is. Elke avond om zes uur vindt er een massale kotssessie plaats. Het braaksel wordt opgevangen in een daarvoor bestemd riool en afgevoerd. Bij Wat Tham Krabok is het nu of nooit; wie
voortijdig afhaakt bij deze zeven dagen durende kuur, krijgt geen tweede kans. De Nederlander Hans Derix rekende in deze tempel definitief af met een dertien jaar durende cocaïneverslaving en werkt sinds drie jaar als begeleider in The Cabin, waar hij meditatie en mindfulness geeft. “De basis voor mijn definitieve afkicken werd gelegd in een reguliere verslavingskliniek in Nederland. Maar dat bleek niet voldoende. Ik kreeg korte tijd later een terugval en besloot naar Wat Tham Krabok te gaan. Pas daar drong het volledig tot me door dat het ontwaken, dus het besef dat je verslaafd bent, plus de strijd met jezelf, een levenslang proces blijft. Volgens Derix spelen de natuur, luxe en het comfort van oorden als The Cabin bij het afkicken een belangrijke rol. “Als verslaafde die bij een kliniek aanklopt, zit je in een gitzwarte situatie. Waarom moet je dan ook nog eens in zo’n koude, klinische en ziekenhuisachtige omgeving terechtkomen?” Peter beaamt dat. Na twee maanden therapie en twee maanden op zichzelf in Sober House gaat hij straks terug naar huis in de VS. “De jungle, de rivier, de dieren en de vogels waren enorm belangrijk voor mijn herstel. Als ik dat niet had en in een doorsnee kliniek was opgenomen, had ik die allang verlaten.”
‘ice‘, coke en ecstasy ‘Crystal meth’ ook wel bekend als ice, is de meest gebruikte drug in Thailand. Jaarlijks worden in buurland Birma honderden miljoenen meth-amfetamine-tabletten geproduceerd, waarvan het grootste deel wordt geëxporteerd naar Thailand. Expats Thailand heeft een kleine consumentenmarkt voor
ecstasy en cocaïne. Die drugs worden vooral gebruikt door welgestelde Thai, expats en toeristen in de populaire vakantiegebieden.
ambtenaren zich omkopen, wat de illegale drugsproductie en het witwassen van drugsgeld vergemakkelijkt.
Witwassen De Thaise overheid bestrijdt het drugsprobleem met effectieve programma’s: het methgebruik lijkt de laatste jaren te zijn verminderd. Toch laten ook hier veel
ONEWORLD 27
RIALTO PRESENTS
Rialto | De Balie open air @ Marie Heinekenplein | Vondelpark
28
ONEWORLD
abdelkader
Beeld Peter boer
COLUmN
Marokkaans solliciteren
R Ik verlang naar een sanatorium op een waddeneiland
abat is een uitputtingsslag. De laatste keer dat ik de politieke hoofdstad van Marokko bezocht, was er nog geen sneltram die over de brede straten zoefde en ook geen strakke, modernistische brug b rug die de tweelingsteden Rabat en Salé, gescheiden door de Bouregreg-rivier, met elkaar verbond. Tussen 2009 en 2013 lijkt dertig jaar te liggen. Ik kies voor de benenwagen, de klassieke methode van de rusteloze reiziger, om de stad te veroveren. Na een middagje doelloos slenteren door de oude medina plof ik uitgeput neer op bed en verlang naar een sanatorium op een waddeneiland. Alles verandert, alleen onze dromen niet. Na het dutje neem ik plaats in de binnentuin van het Frans Cultureel Instituut, waar ik een paar Marokkaanse kranten doorneem. Ze zijn slecht geschreven en waar ze over schrijven, is de moeite van het citeren niet waard. Er is geen wisselgeld om mijn koffie af te rekenen, dus laten ze het zo. Wanneer ik weer buiten sta, word ik door een menigte uitzinnige mannen en vrouw omvergelopen. Ze scanderen leuzen en nemen uitdagende poses aan. Er tegenover staan Marokkaanse ME’ers met gummiknuppels in de hand rustig de volgende miniveldslag af te wachten. Met stoïcijnse tred sloft een stoffig oud vrouwtje door alle opwinding heen. Zij heeft direct mijn sympathie. Zo op het eigen pad gericht door het leven gaan, dat is een kunst. De demonstranten dagen de ME’ers uit met spottende grappen en ginnegappen. Verzet light.
De volgende dag heb ik een afspraak met Jan Hoogland in café Weimar, het restaurantje van het Goethe Instituut. Jan is de directeur van het Nederlands Instituut in Rabat, en kent Marokko als z’n broekzak. “Er wordt elke dag gedemonstreerd”, vertelt Jan, terwijl hij een salade Bismarck nuttigt. Ik neem de pizza Schiller. “Sommige van die jongens demonstreren al sinds de jaren ’90.” “Waar demonstreren ze voor?” “Een baan bij de overheid. Voor minder gaan ze niet.” De bureaucratie als verlossing. “En lukt ze dat ook?” “Heel soms. Dan nodigt het ministerie een groepje demonstranten uit.” Net zolang demonstreren totdat je een baan krijgt, een vreemde manier van solliciteren. Maar in Marokko is het strategie. Na de Duits-Marokkaanse lunch wandel ik richting de Avenue Mohammed V, waar het parlement is, en om de hoek het koninklijk paleis. Ik ruik onrust. Op een aardappelveldje staan honderden boze, hoogopgeleide Marokkanen te demonstreren. Het nuttige wordt met het aangename verenigd, zie ik aan de geëngageerde tortelduifjes die tussen het bestormen van de Bastille door gesprekjes met elkaar aanknopen. De dingen kunnen niet geïsoleerd bestaan in Marokko. Ik zie het oude vrouwtje weer. Ze sloft rustig verder, door alle chaos heen. abdelkader benali is auteur, tv-presentator en marathonloper.
ONEWORLD 29
RONDJE WERELD ERGENS ANDERS DOEN ZE HET ZO
Vrienden voor het leven Samen naar de Rode Zee, elkaar flink de waarheid kunnen zeggen of het eten van je bord laten pikken. Deze vriendschappen kunnen niet kapot. De Nigeriaanse Odunayo (l.) en haar vriendin Bidemi.
Nigeria
‘Samen wijn drinken’ Odunayo Ogunbiyi (37), tv-presentatrice in Lagos, kent Bidemi vanaf haar achttiende en vindt dat een ware vriend integreert in je leven. “Oude vriendschappen zijn het best: de tijd heeft ze getest. Dat merkte ik toen ik in 2006 terug verhuisde naar Lagos na lang in Engeland te hebben gewoond en ik nieuwe vrienden probeerde te maken. Je moet hier voorzichtig zijn, vooral als je een echtgenoot hebt. Veel Nigeriaanse vrouwen laten andere vrouwen dan niet meer hun huis in; als je een goede man vindt, wil je niet riskeren hem kwijt te raken. Bidemi vertrouw ik in alle opzichten. Ik ken haar al sinds mijn achttiende, van de laatste klas van de middelbare 30 ONEWORLD
school. Ik was blijven zitten en hard op weg weer een jaar over te moeten doen. Ik ben nogal impulsief, terwijl zij rustig en serieus is. Ze zei toen: ‘Ik zorg ervoor dat jij gaat studeren’, en nam me mee naar de bibliotheek. Na het studeren gingen we Chinees halen of The X-Files kijken. Tegenwoordig drinken we wijn bij mij thuis, gaan we naar de film of uit eten. Mijn man verbaast zich over de dingen waar Bidemi bij mij mee wegkomt. Ik heb er bijvoorbeeld een hekel aan om mijn eten te delen, maar in een restaurant pikt Bidemi altijd wat van mijn bord. Mijn echtgenoot durft dat niet eens. Nadat mijn dochter was geboren, groeide ik in mijn moederrol en tegelijkertijd zag ik hoe Bidemi de rol van tante op zich nam. Sommige vrienden horen bij een seizoen in je leven, maar een ware vriend integreert in je leven, ook als dat verandert.” Femke van Zeijl
Ecuador
‘We praten veel’ James Restrepo (33), Guayaquil, docent capoeira. Sinds 2001 is hij bevriend met Birí en Pardal, op wie hij echt kan vertrouwen. “Acht jaar geleden kwam ik in Guayaquil en ging er capoeiralessen geven. In mijn eentje was dat een zware klus, dus ik was blij dat Pardal en Birí erbij kwamen. Ik kende hen al jaren van de sport, en met z’n drieën hebben we toen de capoeiraschool Gueto opgezet. Het was een geweldige tijd, we woonden samen in één huis en we deden alles samen: werken, eten, stappen, televisie kijken. Op den duur waren er ook wel spanningen, vooral over kleine dingen, zoals wie het eten maakte. Ik kom oorspronkelijk uit Calí in Colom-
bia. Hoewel Ecuador en Colombia buurlanden zijn, verschilt de cultuur sterk, bijvoorbeeld in de omgang met mensen. Colombianen zijn warm en hartelijk, iedereen groet elkaar, vrienden vallen elkaar in de armen. In Ecuador zijn de mensen een beetje arrogant, en ze groeten niet. Birí is Braziliaan en Pardal komt ook uit Colombia, daarom leunen we in het wat onpersoonlijkere Ecuador nog meer op elkaar. Birí, Pardal en ik kunnen elkaar altijd de waarheid vertellen, ook als die confronterend is, maar we houden wel respect voor elkaar. We praten veel, hebben soms kritiek op elkaar, maar op een constructieve manier. We wonen inmiddels apart, maar brengen nog altijd veel tijd samen door, vooral dankzij het sporten. Pardal en Birí zijn twee van de weinige mensen op wie ik echt kan vertrouwen.” Dennis Schutijser
Jemen
‘Ik kauw qat, hij niet’ Asaad Shugga Addin (32), Sana’a, directeur telecombedrijf MAN, gaat sinds 1999 om met Ramzy, die als een broer voor hem is. “We waren huisgenoten toen we in Caïro bedrijfskunde studeerden. Ik zou een paar dagen in de flat van Ramzy logeren, en bleef er drie jaar. We werden meteen vrienden. Wat ons ook bond was dat we allebei een afkeer van islamisten hebben. Belangrijk is dat je elkaar kunt vertrouwen, lol hebt en van elkaar leert. Ramzy weet van elk onderwerp iets af, hij is grappig, ambitieus en betrouwbaar. Hij is als een broer voor mij en geeft me nieuwe inzichten. Hij was het die me deed inzien dat Ali Abdullah Saleh, de vroegere president,
De vrienden Pardal, Birí en James (v.l.n.r.) in Ecuador.
Asaad en Ramzy zijn vrienden vanaf hun studietijd. niet veel soeps was. Ik werd daarna een felle tegenstander van het regime. Gek genoeg koos Ramzy later juist de kant van de president. We hebben daar felle discussies over, maar de vriendschap lijdt er niet onder. Al mijn vrije tijd breng ik met Ramzy door. Hij kauwt geen qat, maar vindt het niet erg om samen met mij naar qatsessies te gaan, dan komt hij er gewoon bij zitten. Dat is bijzonder want niet-kauwers houden kauwers zelden gezelschap. Verder maken we af en toe reisjes, naar de Rode Zeekust bijvoorbeeld. Dan gaan alleen mannen mee. Met vrouwen gaan we nauwelijks om. Die leven in een gesloten wereld waardoor we weinig met ze te bespreken hebben. Ik denk dat niemand in Jemen ooit zal zeggen dat zijn vrouw zijn beste vriend is.” Judith Spiegel
Bij het ter perse gaan van dit magazine zijn Judith Spiegel en haar echtgenoot vermist in Jemen. Wij hopen op een goede afloop. ONEWORLD 31
32 ONEWORLD
Fotoreportage tekst en beeld Gabriele Galimberti / institute
Mijn bank is jouw bank De bank in je huiskamer als dé plek om de wereld te verbeteren? Ja, zo simpel is het volgens de oprichters van Couchsurfing, een nonprofit website waar reizigers een gratis overnachting kunnen vinden op de bank van een gastvrije wereldburger. De filosofie achter het initiatief: als meer mensen kunnen reizen en meer cultureel uitwisselen, wordt de wereld een leukere plek. Dit jaar viert Couchsurfing haar tiende verjaardag en het project kent inmiddels bijna 2 miljoen believers uit 230 landen wereldwijd. Van Washington tot Teheran, en van de Malediven tot Timbuktu. Fotograaf Gabriele Galimberti couchsurfte een jaar lang de wereld rond om deze idealistische gemeenschap vast te leggen. In de Ukraïne werd hij door een naakt (naturisten)koppel ontvangen en in Botswana door een jonge priester in opleiding. Hij verbleef in een luxe droomvilla in Texas en in een piepklein kamertje bij een Chinese boerenfamilie in Sichuan.
Lena (21), Odessa, UkraïnE
A
ls ze wat tijd over heeft na haar werk in een restaurant, deelt Lena gratis knuffels uit op het stationsplein. “Het is druk, alsof de mensen niet de liefde krijgen die ze nodig hebben.” Lena is een naturist. “Ik houd er niet van een masker te dragen.” De inrichting van haar kamer is geïnspireerd op Lena’s geboortedorp op het platteland. ONEWORLD 33
Kenias Hichaaba (23), uit Maun, Botswana
K
enias studeert om priester te worden in de Pinksterkerk. Zijn televisie heeft maar één kanaal: de Bijbelzender. Tijdends de middagdienst van drie uur pakt Kenias zijn keyboard en speelt mee met de dienst.
34 ONEWORLD
“Ik studeer en bid veel, en ik hoop dat ik ooit de kracht van de Heilige Geest over kan brengen met healings en voorspellingen.” Kenias’ vader stierf een paar jaar geleden. Nu deelt hij het huis met zijn moeder en jongere broer. Een emmer doet dienst als douche.
Paola Agnelli (58) en Roberto Galimberti (63), Castiglion Fiorentino, Italië
P
aola en Roberto zijn de ouders van Gabriele Galimberti, de fotograaf van deze fotoreportage. Roberto is onderzoeker en Paola lerares. Ook al is Gabriele veel op reis, de band met zijn ouders is er volgens hem alleen
maar sterker op geworden. “We kunnen nu meer met elkaar delen.” Na zijn jaarlange couchsurfavontuur besloot Gabriele daarom zijn laatste logeerpartij, tijdens Kerstmis, bij zijn ouders door te brengen.
ONEWORLD 35
Carla Sgarbi en Mariana Bayle (allebei 26), uit Buenos Aires, Argentinië
“S
inds onze babytijd doen we alles samen”, zegt Mariana in de slaap kamer van het kleine appartement in het centrum van Buenos Aires. Op het kastje naast Mariana’s bed staat een marihuanaplant, ernaast op de vloer
36 ONEWORLD
de matras voor de couchsurfers. Carla heeft rechten gestudeerd en is nu politiek activiste voor de Arbeiderspartij. Mariana studeert nog, maar als zij klaar is, wil ze ook politiek actief worden.
Maria Armas (22), Nopaltepec, Mexico
M
aria is op familiebezoek in het plaatsje Nopaltepec, boven Mexico-Stad. Voor het couchsurfbezoek werd een feestmaal aangericht met veel eten en tequila. Maria is een ‘rebel’ en kan ‘niet goed opschieten’ met haar ouders omdat ze niet ‘cool’ zijn. Maria is gestopt met haar opleiding tot grafisch o ntwerper en is van plan naar Parijs te vertrekken om haar ‘virtuele vriendje’ te o ntmoeten. Ze kent hem van Facebook.
Gabriele G alimberti sliep wereldwijd op honderd huiskamerbanken. ONEWORLD 37
aan de slag VERANTwOORD wERKEN EN ONDERNEmEN
‘Zorg is een basisrecht’ Petra van haren (41) werkt sinds 4 juni als operational manager op de afdeling Health van ontwikkelingsorganisatie Cordaid. Je bent operational manager bij Cordaid, wat doe je dan? “Iedere afdeling moet (van cordaid) minder afhankelijk worden van subsidies. de afdeling Health ook. Ik houd de kosten en de voortgang van onze projecten binnen de afdeling in de gaten. ook zorg ik ervoor dat er met de andere afdelingen goed wordt samengewerkt.” Je bent net begonnen. wat is je eerste indruk? “Ik heb van 1999 tot en met 2002 ook voor cordaid gewerkt, en er is veel veranderd. Toen richtte de organisatie zich op het opleiden van lokale mensen.
1,5
waarom weer Cordaid? “Ik wilde weer de gezondheidszorg in. Ik ben moeder geworden, dan merk je hoe belangrijk zorg is. de manier waarop cordaid de toegang
tot gezondheidszorg probeert te verbeteren, trekt mij. als je bijvoorbeeld een arts opleidt en die vertrekt na vijf jaar, dan heeft die gemeenschap even niets meer. danzij rBf is dat structureel verbeterd, en daar heeft iedereen langdurig profijt van.” wat is je droom als operational manager? “Ik zou willen dat iedere zieke naar een dokter kan gaan. Want gezondheidszorg is een basisrecht.” AnTJE TiLsTrA
Op oneworld.nl vind je elke dag nieuwe vacatures voor verantwoorde banen.
vraag + antwoord
miljoen euro
Zoveel kunnen 625 MKB-bedrijven gezamenlijk besparen op hun energierekening met de MKB Green Deals. Dat is vergelijkbaar met het energieverbruik van 2000 huishoudens. Bron: duurZaamondernemen.nl
38 ONEWORLD
nu is er meer aandacht voor hervormingen van het systeem van de gezondheidszorg. cordaid werkt nu met het result Based financing (rBf)systeem. daarmee worden zorgaanbieders alleen betaald als zij aantonen dat patiënten effectief behandeld zijn. een beoordelingsmechanisme dat het personeel motiveert en kwaliteit en kwantiteit verbetert.”
Wil jij ook iets weten over verantwoord werk of carrière maken? Mail je vraag naar
[email protected] “al jaren werk ik voor verschillende ontwikkelingsorganisaties. omdat die afhankelijk zijn van subsidies, krijg ik telkens korte contracten. nu denk ik erover om zzp’er te worden. Ik hoop dezelfde opdrachten dan op freelance basis te kunnen aannemen. waar moet ik op letten als ik zzp’er word?” anna (30), utrecht caroline ligtenberg, changefactors.org: “Uit onderzoek blijkt dat de wens je bezig te houden met je eigen vakgebied, de meest voorkomende
reden is om te kiezen voor zelfstandig ondernemen. Onderzoek grondig je motieven voordat je begint. Ben je geschikt voor het ondernemerschap? Hoe zit het financieel voor jou en je opdrachtgevers? Soms word je er financieel beter van, niet altijd. Behalve voordelen zoals vrijheid, flexibiliteit en het werk doen dat bij jou past, komen er extra werkzaamheden op je af, zoals branding, acquisitie en administratie. Je kunt je verder oriënteren door met andere mensen te praten die deze stap hebben gezet. Op de site zzp-nederland.nl vind je veel informatie.”
bedrijvendokter
Gaat het zo mee? Steeds meer bedrijven kiezen een duurzame koers. OneWorlds bedrijvendokter Mark Schalekamp licht ze door. Deze maand: drogisterijketen Etos.
trend
Product ontrafeld Een nieuw systeem dat kan vaststellen van welke materialen producten zijn gemaakt, moet een boost geven aan de kringloopeconomie. het resources Identity tag system (rIts) registreert welke grondstoffen er in een product zijn verwerkt. daardoor kunnen de materialen gemakkelijker worden hergebruikt. Het systeem is ontwikkeld door een aantal duurzame ondernemingen die zijn verenigd in de Groene Zaak, samen met wetenschappers. Over een jaar moet het internationaal toepasbare programma in werking treden.
de klachten Je ziet het vaker, bedrijven die hun service beperken onder dubieuze voorwendselen. Hotelgasten wordt bijvoorbeeld verzocht hun handdoeken vaker te gebruiken, to save the environment. Klinkt leuk, maar omdat ik de meeste hotels verder nergens op milieubewustzijn betrap, bekruipt mij dan de gedachte dat het hotel vooral wil besparen op waskosten. Of zoals banken het thuisbankieren presenteren: ‘makkelijk voor u, u kunt altijd uw bankzaken regelen’. Met als resultaat dat klanten het werk doen dat voorheen door bankbeambten werd gedaan, waardoor die banken veel geld besparen – en je bij sommige banken inmiddels moet betálen voor de banklezer waarmee je hún werk doet. Bij Etos, onderdeel van Ahold, passen de nieuwe regels in een goed doortimmerd MVO-beleid, zeker vergeleken met haar concurrenten: winkels worden zo duurzaam mogelijk gebouwd, bevoorrading gebeurt efficiënt, en in het personeelsbeleid is gedacht aan diversiteit, om maar iets te noemen. Dus is het geloof- en lofwaardig dat het bedrijf de klant aanspoort zijn tandpasta en shampoo voortaan in een eigen tas te vervoeren. Goed voor Etos, en voor de planeet. wat vindt de patiënt? Anoesjka Aspeslagh, woordvoerder van Ahold: “Etos sluit aan bij het initiatief www.gaathetzomee.nl, dat winkels helpt het aantal tasjes en kassabonnen te verminderen. Op deze wijze probeert Etos een bijdrage te leveren aan een beter klimaat.” Over kosten- en CO2-besparing kan Etos niets zeggen. de diagnose Etos heeft schone handen. Mark schalekamp is schrijver van De Parvenu.. In een vorig leven was hij duurzaam ondernemer en advocaat.
Beeld Marcus KoPPen
Beeld Matty Van wIJnberGen
de check-up Ook alle Etos-winkels ‘doen mee aan een betere wereld en gaan daarom de hoeveelheid plastic en papier die we verspillen, beperken’, staat op de website. Dus krijg je niet meer standaard een plastic tasje bij je aankoop en geeft de caissière alleen de bon wanneer je daarom vraagt.
ONEWORLD 39
interview
tinkebell.
“Ik ben helemaal geen ruziezoeker” Een zwerfhond redden uit Gambia of een naaktkalender maken voor het goede doel. Leuk geprobeerd, maar wat levert het op? Kunstenares TINKEBELL. zocht dat uit door het zelf te doen. “Met de verkoop van mijn kalender kwam ik niet eens uit de kosten.” Tekst Lonneke van Genugten Foto’s Merlijn Doomernik 40 ONEWORLD
Z
e drinkt warm water met citroen en honing, want ze heeft last van haar keel. Haar stem gaat bijna verloren in het geroezemoes van het café. Ze zit er sereen bij voor een kattenmoordenaar, hamstermartelaar, kuikenversnipperaar en aandachtsjunk – een aantal benamingen die over haar circuleren op internet. Katinka Simonse (34), alias TINKEBELL. werd een kleine tien jaar geleden in één klap bekend en berucht toen ze haar zieke kat Pinkeltje wurgde en er een handtas van maakte. De altijd in zuurstokroze geklede ‘shockkunstenares’ wilde daarmee ons hypocriete gedrag ten opzichte van dieren aantonen. Daarna ging ze met haar Save the World-project in de ontwikkelingshulp. Ze redde onder meer een zwerfhond in Gambia, schilderde een groot hart in een sloppenwijk in Peru en verscheepte een complete IKEA-showroom naar een familie in West-Afrika. Zijn Ana en Tinko in Guinee-Bissau nog steeds blij met hun meubels? “Dat weet ik niet, want ik neem bewust geen contact met ze op. Ik ben onaangekondigd bij ze langsgegaan en ook weer weggegaan zonder om te kijken. Het schijnt wel dat alles er nog staat. Op YouTube vind je een filmpje van een paar jongens die er zijn gaan kijken.” In dat filmpje zegt een familielid dat hij voor de 30.000 dollar die de operatie gekost heeft, liever een opleiding had gehad. “Dat is nou juist wat ik wil aantonen. Er gaat veel mis met ontwikkelingshulp, omdat we niet luisteren naar wat de mensen willen. Dan bouwen we weeshuizen op plekken waar kinderen traditioneel door de familie worden opgevangen. Of we bieden de allerarmste kinderen een gratis opleiding, terwijl de iets minder arme kinderen het volle pond betalen.” Maar die kritiek, is die niet achterhaald? Ontwikkelingsorganisaties hebben toch wel geleerd van fouten uit het verleden? “Mijn werk gaat
Tinkebell. over… Volksdansen “Ik heb bijna negen jaar bij een volksdansgroep gezeten in Goes. We traden op in Zeeuwse kledingdracht, door heel Europa. Toen ik dertien of veertien was, zat ik twee weken in mijn eentje bij een gastgezin in Litouwen. Van mijn vader kreeg ik 25 gulden zakgeld mee. Dat vond ik heel weinig, maar ik kreeg het niet op. Zo goedkoop was het daar. En het was overal heel schoon.” China “Toen ik daar was, voelde het alsof ik op de maan was. Zo anders. Ik vind het vervelend om te zeggen, maar ik dacht: zo’n dictatuur is helemaal nog niet zo slecht. Mensen profiteren van de welvaart. Oké, er is censuur op internet. Het is een overlevingsstrategie van de grote groep ten koste van individuen. De meeste mensen zijn daar helemaal niet mee bezig. Die zijn blij dat ze nu eindelijk de nieuwe iPhone en een glittertruitje kunnen kopen.” Hatemail “Ik krijg minder boze e-mails dan vroeger. Nu uit agressie tegen mij zich vooral in online petities en antiTINKEBELL.-pagina’s op Facebook. Ik trek me er weinig van aan. Ik houd het alleen een beetje in de gaten voor mijn eigen veiligheid.”
over particuliere initiatieven. Daarin gaat veel mis. Mensen gaan op reis, zien ellende en ondernemen dan actie vanuit hun onderbuikgevoel en hun westerse beleving. Ik kopieer zulke hulpacties en kijk of het werkt. Ik doe mezelf voor als een heel naïef persoon die met de beste bedoelingen ergens instapt en gelooft dat dat de enige juiste manier is.” Je meest recente Save the World-project was een naaktkalender van jezelf om geld in te zamelen voor twee jonge Filippijnse prostituees. Begrijpen die meisjes jouw ironie? “Ik zou het geen ironie willen noemen, want ik ben heel serieus. Ik wil echt helpen. Alleen kopieer ik methodes waarvan ik denk dat die niet werken. Maar dat kan ik natuurlijk niet tegen ze zeggen. De naaktkalender is ook zo’n beproefde methode. Dan komt er weer iemand met het idee: ‘Kom, we gaan uit de kleren voor het goede doel’. Ook zie je vaak dat we onszelf proberen te engageren door ook iets moeilijks te doorstaan, net als de mensen voor wie we geld inzamelen. Maar dat is natuurlijk altijd een afgezwakte vorm van hun leed.” Er zijn maar 130 exemplaren verkocht, toch? “Ja, daarmee was ik niet eens uit de kosten. Gelukkig heeft de band die speelde op het lanceringsfeestje nog 500 euro gedoneerd. Ik vind het jammer voor Mitch en Cyris, maar daarmee heb ik wel weer bewezen dat zulke acties weinig opleveren. Natuurlijk wil ik hen helpen, maar eigenlijk wil ik iets veel groters doen, namelijk onze manier van hulp geven verbeteren.” Maar lukt dat ook? Ga je in gesprek met doehet-zelvers in de hulp? “Dat probeer ik wel, maar mensen die zelf een hulpactie opzetten hebben zo’n sterk gevoel dat ze goed bezig zijn, dat ze daar niet ontvankelijk voor zijn.” Misschien moet je je eigen club oprichten en laten zien hoe het wél moet. “Maar dat is niet mijn werk. Mijn werk als kunstenaar bestaat ONEWORLD 41
interview
tinkebell.
niet tegen zijn. Sowieso, vluchtelingen, daar breekt mijn hart van. Ze hebben geen geld, geen eten, geen toekomst. Dat is afschuwelijk. Het is de meest nare situatie die ik me kan bedenken. Dat je er niet mag zijn als mens.” Vandaar je Home Sweet Home-installatie: een huisje op de Zeilmarkt in Vlissingen, waar twee asielzoekers uit Sudan en Armenië een maand in zouden bivakkeren. Het werden twee dagen. “Onze vergunning was zogenaamd nooit aangevraagd, terwijl wij alles netjes geregeld hadden. Ik denk dat de burgemeester geen gedoe wilde met onderdak bieden aan illegalen. Daarom moesten we het huis weer afbreken.” Het voelde ook als een soort aapjes kijken. “Zo hebben die jongens het helemaal niet ervaren. Ezzedin uit Sudan was juist blij dat hij een eigen huis had van 25 vierkante meter, met een eigen bed en een deur die op slot kan. En hij werd rustig van de zee. Hij is erg depressief, ik maak me zorgen om hem. Ik ga straks nog even bij hem langs in de Vluchtkerk (inmiddels de Vluchtflat, red.).”
uit het aankaarten van dingen die misgaan. Op een afstand observeer ik onze normen en ons gedrag. En daardoor kunnen dingen veranderen. Af en toe voel ik wel die neiging, hoor, om zelf wat te gaan doen. Maar dat kan ik niet doen, want dan is mijn afstand weg.” Je bent nog niet gevraagd om ambassadeur te worden van een ontwikkelingsorganisatie? “Ik ben wel eens benaderd, maar dat kan ik niet doen. Ik wil me aan niets of niemand conformeren, want dan word ik een afzwakking van mezelf.” Je bent in het vorige nummer van OneWorld wel te zien op een foto, toen je meeliep met de Nacht van de Vluchteling. “Ja, maar dat ging over het opruimen van landmijnen, daar kun je 42 ONEWORLD
‘Ik wil me aan niets of niemand conformeren’
Getuige alle scheldpartijen op internet roep je met je werk eerder irritatie op dan mededogen. “Dat is inherent aan kunst. Ik ben helemaal geen ruziezoeker, maar ik wil wel dat er buzz ontstaat. Mijn eigen broertje is vrachtwagenchauffeur en heeft PVV gestemd. Hij woont in Middelburg, en is bij het huisje gaan kijken. Hij was er echt door geraakt. Ik zei: ‘Dit komt mede dankzij jouw PVV’. Toen volgde er een heel diepe zucht, want dat wist hij echt niet.” Zo doorkruis je wel de scheidslijn van kunstenaar naar activist. “Ik kan gewoon niet tegen onrecht. Ik ben lid van meerdere politieke partijen, zodat ik overal inspraak heb. Tijdens de ledenraad van de PvdA heb ik gesproken tegen strafbaarstelling van illegaliteit. Dat is een beetje uit de hand gelopen. Ik ben gaan schreeuwen tegen Diederik Samsom, dat was heel naar. Toen was ik zo verdrietig dat ik
babah COLUmN
Terroristisch onkruid mezelf heb getrakteerd op een nieuw parfum. Waar ik meteen spijt van had, ik dacht: ‘hier had een vluchteling een maand van kunnen leven’. Ik ben streng voor mezelf.”
‘Ze ramden een jonge witte Britse soldaat met hun auto en sleepten zijn dode lichaam als een lappenpop mee. Ze probeerden hem te onthoofden met een machete. Daarna wasten ze hun handen in zijn bloed. Ze vluchtten niet, maar poseerden als filmsterren voor de camera.’
Zouden meer mensen dat moeten zijn? “Ik begrijp wel dat mensen graag oogkleppen op houden. Want alles waarmee je je engageert, doet een appèl op je gedrag. Dat maakt je leven ongemakkelijk. En we moeten al hard werken, zo denken heel veel mensen. Ik houd van wat Voltaire zegt: Il faut cultiver notre jardin. Als we allemaal een zaadje planten, gaan er vanzelf goede dingen groeien.” Heb je wel eens last van een dertigersdilemma, het waarheen-waarvoorgevoel? “Nee, ik voel me meer dan ooit zeker over wie ik ben en wat ik doe. In mijn twintiger jaren had ik de angst dat ik per ongeluk iets goeds had gedaan. En dat er toevallig nog een keer een goed idee kwam. Veel mensen, zowel uit de kunstwereld als het publiek, hebben lang gedacht dat ik een eendagsvlieg was. Ik heb me heel erg moeten bewijzen. Nu weet ik dat ik talent heb om iets goeds te bedenken.”
D De angst voor de islam is weer toegenomen
Van TINKEBELL. verscheen onlangs De Duitsers zijn uitgeschakeld, een autobiografische collage waarin ze haar memoires en bespiegelingen af wisselt met krantenartikelen, columns, hatemail en processen verbaal. (Atlas Contact, € 16,95)
Beeld Marcus KoPPen
Ga je ooit nog eens kunst maken voor boven de bank? “Nee, ik geloof totaal niet in l’art pour l’art. Wat ik nu doe, is wat ik als kleuter altijd al deed: alles bevragen. Daar ben ik nooit mee gestopt, dat zit gewoon in mij.”
e journaalbeelden van de slachting van een militair in Londen eind mei dringen langzaam tot me door, ik kan ze moeilijk verteren. Ze herinneren me aan Sierra Leone tijdens de burgeroorlog. b urgeroorlog. Machogedrag om de vijand angst in te boezemen. Als de twee Britse Nigerianen dit ook voor ogen hadden, dan zijn ze daarin uitstekend geslaagd. Zelfs al brengen ze de rest van hun leven achter tralies door, hun opdracht is volbracht. De angst voor de islam is weer sterk toegenomen. Dit noemen ze in oorlogstermen een psychologische overwinning. Een maand na hun actie blijft het gissen naar hun motieven. Getransformeerd van anonieme hangjongeren uit Londen tot bloeddorstige terroristen. De twee zijn in mijn ogen niet anders dan de twee blanke Roemeense mannen die ervan worden verdacht de Nederlandse volleybalster en haar partner in stukken te hebben gehakt. Of dan Tristan van der Vlis, die zes mensen doodde in een winkelcentrum in Alphen aan den Rijn. Of dan Anders Breivik, die in 2011 in Noorwegen 77 mensen vermoordde. Terroristen op eigen bodem proberen we psychologisch en met medicijnen te genezen, terwijl we moslimterroristen willen elimineren. Maar terroristen zijn als onkruid, niet uit te roeien en ze duiken overal op, zelfs tussen betonnen tegels door. De twee Britse Nigerianen zijn producten van het Westen, net als de technische vooruitgang, waarbij een 3D-printer een 22-kaliberpistool maakt. babah tarawally is journalist, verhalenverteller. Hij schreef het boek De god met de blauwe ogen. ONEWORLD 43
reportage
Een jaar in ‘bevrijd’ Syrië
In de zomer van 2012 hing er hoop in de lucht. Maar na een jaar reizen door rebellengebied in Syrië ziet oorlogsverslaggever Hans Jaap Melissen hoe de frustatie groeit onder de tegenstanders van Assad. Tekst Hans Jaap Melissen
“Z
ie je dat gebouw? Het zit vol met buitenlandse strijders.” Abdu wijst op een villa in de Syrische grensplaats Azaz. Een aantal mannen is bezig er een hoge muur omheen te bouwen. Je kunt nog net zien dat op het binnenterrein rebellen met baarden rondlopen. Hoewel een baard niet meteen betekent dat je lid bent van een Al Qaida-achtige club, zijn de meer islamitische strijdgroepen zelden baardloos. Dat buitenlandse strijders een eigen onderkomen hebben in Azaz is nieuw. Toen ik hier in de zomer van 2012 voor het eerst rondreed met Abdu, mijn chauffeur en tolk, werd er wel gesproken over buitenlandse jihadisten, maar je zag ze zelden. Bovendien zou het, toen nog, om een handjevol gaan. Vorig jaar zomer leek hulp van jihadisten uit het buitenland ook niet urgent. De revolutie was in een stroomversnelling gekomen. De inname van Azaz, met de daarbij horende grenspost met Turkije, was een nieuwe mijlpaal. Met die grenspost in handen was van Noord-Syrië
44 ONEWORLD
misschien wel een soort Oost-Libië te maken, zoals dat ontstond na de bevrijding van Benghazi, dachten de rebellen. Hoe beter zij in staat waren om hun deel van Syrië te regeren, hoe geloofwaardiger ze werden als gesprekspartner voor westerse overheden. Of als ontvanger van wapens.
vriendelijke rebellen
Kort na die inname in 2012 liep ik bij Azaz de grens over. Bij een eerder bezoek aan Noord-Syrië was ik nog ‘gesmokkeld’ via een rivier. Nu keken de Turkse grenswachten mij na en werd ik na een korte wandeling door niemandsland opgevangen door vriendelijke rebellen. Eén van hen was Abu Youssef, met wie ik in de loop van mijn vele bezoeken bevriend raakte, of beter: ‘bekennist’. Een verslaggever kan maar beter afstand houden tot zijn onderwerp. Maar soms loop je in de oorlog per ongeluk een vriendschap op, zoals anderen een verkoudheid. Abu Youssef was helemaal geen abu, geen vader. Gebruikelijk is dat iemand
Beeld Teun Voeten
een oorlog zonder grenzen
bijvoorbeeld Abu Ahmed heet, vader van de oudste zoon Ahmed. Maar veel strijders van het Vrije Syrische Leger hebben een nom de guerre aangenomen. Abu Youssef was midden twintig, sprak goed Engels en was tijdens de strijd om Azaz actief geweest als sluipschutter. Nu maakte hij het kantoor in orde, waar tot voor kort de grenswachten van Assad in zaten. Hij zocht in laden naar hun stempeldozen. Het was weliswaar een revolutie, maar je moest niet zomaar alle oude gebruiken overboord zetten.
grappen
De eerste nacht mocht ik slapen in het grenskantoor. Ook Abu Youssef kwam erbij liggen. Een paar uur later stond hij op. Ik deed dat toen ook maar, want ineens liepen allerlei jongemannen luid pratend het kantoor in. Het was zó vroeg dat het midden in de zomer nog donker was. Buiten ademde ik de zwoele nachtlucht in en keek om mij heen, naar de ‘bevrijders’ van het land: jongemannen, trots op wat ze hadden bereikt met hun wapens. Er hing hoop in de lucht. Stiekem droomden de rebel-
GENRe
XXXX XXXXXX
Door een scudraket verwoeste huizen in de Syrische stad Aleppo.
Er werden grappen gemaakt over hoe Assad aan zijn einde zou komen len al over een opmars naar Damascus. Er werden grappen gemaakt over hoe Assad aan zijn einde zou komen: in een weinig eervolle afwateringspijp, zoals Khaddafi was overkomen? Vragen over de mogelijke wraak van Assad werden weggewimpeld: “Assad durft hier niks te doen met straaljagers of raketten: we zitten te dicht op de Turkse grens.” Dat bleek een misrekening. Er zijn in deze oorlog weinig tot geen grenzen. Wie nu door Azaz rijdt, ziet overal de schade van het afgelopen jaar. De wraak kwam eerst in de vorm van straaljagers die bommen afwierpen, gevolgd door raketten die van grote afstand werden afgevuurd. Scuds bijvoorbeeld, die hele straten en families lieten verdwijnen. Het overgrote deel van de inwoners van Azaz is inmiddels gevlucht.
maandenlang omsingeld
Tolk Abdu hoort nog steeds bij de achterblijvers. “Ik ben een gelovig man, ik weet dat God beslist waar en wanneer ik sterf. Dat moet je niet zelf willen beïnvloeden.” Met zijn vrouw en vijf kinderen hoort hij de granaten soms overvliegen. Of inslaan in een huis honderd meter verderop. Abdu heeft ondanks zijn weigering te vluchten weinig vertrouwen in een goede afloop van de revolutie. “Ook als Assad ten val komt, is daarmee de oorlog niet voorbij. Er zijn te veel groepen die van alles willen met Syrië.” Over de buitenlandse strijders zegt hij: “Goed dat ze helpen Assad te verdrijven. Als ze daarna maar de toekomst van Syrië aan de Syriërs overlaten.” Abdu zelf vecht niet mee. “Ben je gek, ik heb vijf kinderen.” Zijn broer Najim doet dat wel. Als veteraan van de oorlog in Irak, toen vele Syriërs meevochten tegen de Amerikanen, streed hij onder meer om een helikopterbasis net buiten Azaz. Daar waren regeringsmilitairen maandenlang omsingeld. Steeds werd de ‘definitieve’ slag aangekondigd, maar pas onlangs, na bijna een jaar vechten,
drongen de rebellen de basis binnen om het terrein uit te kammen.
welkom
De opbouw van een nieuwe civiele structuur in rebellengebied ging het afgelopen jaar ook moeizaam. In Azaz hadden de rebellen nogal pontificaal hun ‘bestuur’ in voormalige regeringsgebouwen gevestigd. Er was zelfs een mediacentrum. Maar Assad deed al gauw een poging die plek te bombarderen. De bommen misten hun doel, en in de wijk ernaast verloren families tientallen dierbaren. Gevolg was dat alles werd verplaatst naar het douaneterrein, op de grens met Turkije. Altijd zag ik aan het begin van mijn reis Abu Youssef, die kantoor hield onder een groot bord met ‘Welkom in Vrij Syrië’ erop. Maar echt vrij was het tweehonderd meter na dat bord nergens, zolang straaljagers en raketten hun verwoestende werk konden blijven doen. De frustratie over deze situatie en de lange duur van de strijd leidden ook tot spanningen tussen rebellen onderling. Op een dag trof ik Abu Youssef aan terwijl hij zenuwachtig zijn pistool doorlaadde. ONEWORLD 45
Beeld Hans Jaap Melissen
Rebellen van het Vrije Syrische Leger.
“Een andere rebellengroep wil de baas zijn over de grenspost en dreigt ons aan te vallen.” Het grensverkeer leverde namelijk veel geld op door allerlei belastingen die de rebellen introduceerden. Het probleem werd opgelost, maar direct ontstond een nieuw conflict tussen de rebellen van Azaz en de Koerden in Afrin, een stad twintig minuten verderop. Dat conflict duurt voort.
nachtdiensten
Ondanks de vele vormen van strijd in Syrië is het verbazingwekkend te zien hoe het sommigen lukt de oorlog te negeren. De weg naar Aleppo voert langs dorpjes zoals Azaz: grotendeels verlaten agrarische plaatsen, maar waar boeren gewoon hun land bewerken. Op het industrieterrein aan de rand van Aleppo zijn veel fabrieken open. Al draaien ze vaak alleen nachtdiensten. “We hebben stroom van acht uur ’s avonds tot acht uur ’s ochtends”, legt Mohammed, zoon van de eigenaar van een eierdozenfabriek, uit. Wanneer de werknacht begint, nemen kinderen plaats onder de lopende band om de 46 ONEWORLD
net gebakken dozen te stapelen. “Dat zijn kinderen uit een dorp verderop, waar de vaders werkloos zijn geworden.” Mohammed vertelt dat de eierdozen in het hele land worden afgezet, ook aan de Assad-kant. “Er zijn chauffeurs die voor veel geld aan beide kanten van de frontlinie spullen leveren.” Die ‘frontlinie’ is lastig te omschrijven. Het is meer een soort lijnenspel, dwars door Syrië, dwars door steden. Naast de eierdozenfabriek loopt ook zo’n linie. Als we ’s avonds buiten staan, vliegt een enorme granaat fluitend over ons heen en slaat in op een terrein met een gevangenis van Assad. De rebellen willen die innemen, maar staan voor een dilemma: de duizenden gevangenen, bijna allemaal aanhangers van de oppositie, zouden daarbij gedood kunnen worden.
Flinke baard
Intussen kijken rebellen met zorg naar Assads successen in plaatsen dicht bij de Libanese grens, waar hij steun krijgt van Hezbollah. “We moeten meer en
betere wapens krijgen”, zegt de rebellencommandant van de historische oude stad van Aleppo. Boven zijn hoofd cirkelt een regeringshelikopter, waar hij niets tegen begint. Het Westen is bang dat wapens om zo’n helikopter uit de lucht te schieten in handen komen van groepen die daarmee uiteindelijk de burgerluchtvaart zullen bedreigen. Hoe langer de strijd duurt, hoe sterker de frustratie en excessen worden. Een rebel die het hart uit het lichaam van een regeringsmilitair snijdt. Rebellen (soms zelfs Nederlands sprekend) die gevangenen onthoofden, huizen plunderen. Ook de wreedheden aan de kant van Assad zijn talrijk, alleen is de imagoschade voor de rebellen groter. Zij zouden immers ‘de bevrijders’ moeten zijn. Maar oorlog doet vreemde dingen met mensen. Ook met mijn kennis Abu Youssef. Op mijn laatste reis tref ik hem niet aan in zijn douanehokje. Tolk Abdu weet wat er aan de hand is: “Abu Youssef had een parallelsysteem voor het innen van douanetarieven. Dat deel stak hij in eigen zak. Toen is hij ontslagen. Geen idee wat hij nu doet.” Een paar dagen later passeert bij toeval een wagen vol rebellen. Aan het stuur zit Abu Youssef, vroeger altijd gladgeschoren, maar nu met een flinke baard. Waarschijnlijk heeft hij zijn oude werk als sluipschutter weer opgenomen. “De oorlog gaat gewoon heel lang duren, zeker als we geen extra wapens krijgen”, zegt Abdu. In de verte klinken inslagen van granaten. De auto met Abu Youssef is inmiddels uit het zicht verdwenen. Oorlogsverslaggever Hans Jaap Melissen werd eind vorig jaar verkozen tot ‘Journalist van het jaar’ vanwege zijn berichtgeving over de Arabische Lente.
De inspecteur Ruerd Ruben
Al is de leugen nog zo snel, Ruerd Ruben achterhaalt hem wel. De directeur van de inspectiedienst Ontwikkelingssamenwerking scheidt voor OneWorld m aandelijks feit van fictie.
Xxx Verantwoord xxx ondernemen is een xxx zaak van bedrijven Xxxx JA, INDERDAAD
Xxxx De productie en handel van kleding en voedsel zijn bijna volledig in handen van Xxxx particuliere bedrijven. Lonen en prijzen worden Xxxx bepaald in onderhandelingen tussen marktpartijen. De nationale overheid in de productielanden ziet toe Xxxx op de werkomstandigheden en de veiligheid. Internationale bedrijven zijn Xxxx gebonden aan afspraken waarin de vrijheid van organisaties en het verbod Xxxx op kinderarbeid worden gegarandeerd. In het uiterste geval kunnen landen Xxxx handelssancties toepassen als bedrijven die basisrechten schenden. Xxxx
Nee Xxxx. In de praktijk zijn eerlijke handel en maatschappelijk verantwoord ondernemen zaken waarbij veel partijen betrokken zijn. De eigenaar van het ingestorte Rana Plaza-complex in Bangladesh is wettelijk aansprakelijk voor de bouwveiligheid. Maar ook de directeuren van de kledingfabrieken die in het gebouw waren gevestigd,
zijn aanspreekbaar over de veiligheid van het personeel. Verantwoord ondernemen vraagt van westerse kledingbedrijven dat zij hiervoor medeverantwoordelijkheid nemen. Dat kan zichtbaar worden door producten een duidelijk keurmerk te geven. Consumenten willen weten of een bedrijf verantwoord onderneemt.
Nu Komt het… Internationale handel vindt steeds meer plaats in netwerken van verschillende partijen. Onderaan de keten staan de mensen in producerende landen, die vaak maar een zeer klein gedeelte ontvangen van de eindprijs die de consument betaalt. Bij handel in verse groenten en fruit is het aandeel van de producent zo’n 8 tot 10 procent, bij koffie en cacao ontvangt de boer nauwelijks 6 tot 7 procent van de eindprijs. In de textielsector blijft er van de waarde van de geproduceerde kleding nog geen 4 tot 5 procent in Bangladesh zelf achter. Als van die prijs 1 procent méér aan Bangladesh wordt
“Xxx” Xxx
“Xxx” Xxx “Het is volstrekt overbodig dat minister Lilianne Ploumen (Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking) miljoenen stopt in de verbetering van de werkomstandigheden van textielarbeiders in Bangladesh”, aldus VVD-Kamerlid René Leegte, tijdens het Algemeen Overleg over de Beleidsbrief van Ploumen, 23 mei 2013
gegund, kunnen lokale arbeidslonen al met een kwart toenemen.
Het oordeel Minister Ploumen toont lef door, samen met Bangladesh, voorzitter te worden van een groep landen, bedrijven en maatschappelijke organisaties die de misstanden in de textielsector in Bangladesh gaan bestrijden. Sterke vakbonden zijn nodig om een stem te geven aan de ruim 4 miljoen Bengalen die in de kledingfabrieken werken. Een onafhankelijke arbeidsinspectie moet toezien op het naleven van de standaarden. Uiteindelijk valt er niet aan te ontkomen ook te praten over een andere verdeling van de waarde in de internationale handelsketen. Financiering van betere arbeidsomstandigheden is inderdaad een zaak van de bedrijven. Ruerd Ruben is directeur van IOB, de inspectiedienst van het ministerie van Buitenlandse Zaken. Tevens is hij hoogleraar ontwikkelingssamenwerking aan de Radboud Universiteit Nijmegen. ONEWORLD 47
loethe
Beeld Marcus KoPPen
COLUmN
Negenentwintig shirtjes
Z Shirts die na één seizoen al rafelen
48 ONEWORLD
oals iedere zichzelf respecterende vrouw heb ik een gevulde kledingkast. Rijkelijk gevuld zelfs. Met jurkjes en broeken, rokken en jasjes, truien en heel veel shirtjes. Ik telde er gisteren, toen ik aan deze column begon, zo’n zo’n negenentwintig. Negenentwintig langeen kortemouwenshirts! Als ik ze allemaal één keer wil dragen, ben ik al bijna een maand verder! En toch: negentwintig voelt helemaal niet als te veel. Want dat paarse shirt gaat zo goed bij dat lila rokje en die met de zwarte watervalhals is zo leuk met dat rode jasje en die witte spijkerbroek. Maar waar zijn mijn kledingstukken eigenlijk gemaakt? En misschien belangrijker: hóe zijn ze gemaakt? Hoe en waar onze kleding wordt gefabriceerd, daar zijn we de afgelopen tijd met onze neus op gedrukt, met alle ongelukken in textielfabrieken in Bangladesh. Deze drama’s hebben één positieve uitkomst: we kunnen onze ogen niet meer sluiten voor de misstanden in de kledingindustrie. Het is dus geen wonder dat de Schone Kleren Campagne oproept tot actie: ruim op, die kleding, en koop voortaan alleen spullen van merken die hun arbeiders behoorlijk behandelen, goed betalen en veilig laten werken. Maar wat zijn dan die goede merken? Dat kun je zo vinden in de Kledingchecker op www.goedewaar.nl en in de duurzaamheidswijzer www.rankabrand.nl. Shirtje, euh, fluitje van een cent. En online modewinkels als Watmooi.nl verkopen verantwoord gemaakte kleding, die ook nog eens is geproduceerd zonder vervuilende chemicaliën en afvalwaterlozingen, want milieuvervuiling door westerse massaproductie is in veel arme landen de volgende tijdbom.
Maar, hier lijkt de schoen te gaan wringen. Want afgezien van het feit dat het waarschijnlijk duurzamer is om je kleren eerst eens wat langer te dragen: uitsluitend goede kleding kopen, dat kost wel wat. Shop bijvoorbeeld eens bij een duurzaam Nederlands merk en je bent zo 80 euro kwijt voor een trui die bij Didi hoogstens de helft had gekost. Shirts, sokken en ondergoed van biologisch katoen: dubbel zo duur. Dus toch maar naar Zeeman. En een spijkerbroek van het verantwoorde merk Mud Jeans is onbetaalbaar als je C&A om de hoek hebt. Hoewel: is dat wel zo? Terug bij mijn kledingkast. Negentwintig shirts, waarvan een aantal al na één seizoen begint te rafelen. Koopjes die ik alleen heb gekocht omdat ze afgeprijsd waren. En ‘mode-must-haves’, die nu al zó 2012 zijn dat ik er eigenlijk niet meer mee wil lopen. Als ik die spullen nou gewoon eens niét had gekocht. En ik had het gespaarde geld gebruikt voor één zo’n Mud Jeans, of dat fantastische Alchemist-jurkje bij Wat Mooi. En ik had de tijd genomen om wat vaker te snuffelen bij de kringloopwinkel. En, kom op, een euro meer voor een paar biologische sokken, dat had ik toch best kunnen betalen? Weet jij wie de toekomst van de textielarbeiders in Bangladesh en vergelijkbare landen bepaalt? Wij. En het zou fijn zijn als we ons hoofd eens achterna zouden lopen, in plaats van onze portemonnee. loethe olthuis is culinair journalist en columnist bij onder meer de Volkskrant.
beeld Ronald de Hommel
oPEN keuken GEHEIMEN VAN DE THUISKOK
Ceviche met sardines van Richard Waar Playita Mia in Manta, Ecuador Wie Richard Delgado (46), hij runt sinds acht jaar het populaire visstalletje Ceviche de Pinchagua op het strand Maakt ceviche met sardines, een traditioneel Latijns-Amerikaans gerecht gemaakt met vis of zeevruchten, gegaard in citroensap met uitjes, tomaat en koriander Wie eet mee naar eigen zeggen zo’n 500 klanten per dag, en hijzelf Wat kost het per portie is Richard 35 tot 50 dollarcent kwijt aan ingrediënten en hij verkoopt de ceviche voor 1,50 (kleine portie) tot 2 dollar (grote portie). Hij leeft met zijn vrouw en drie kinderen van de inkomsten Altijd voorradig verse vis, citroensap en ui Wie doet de afwas zijn zoon en dochter, terwijl hij klanten bedient, of hij doet het zelf Kijk op www.oneworld.nl/ceviche voor Richards recept ONEWORLD 49
THE mAKING OF
thee
WARM EN HEERLIJK
1,5 miljoen
van de 21 miljoen Sri Lankezen werken in de thee
Waar en onder welke omstandigheden worden onze spullen gemaakt? deze keer: fairtradethee uit sri lanka. TEKST EN BEELD HiLLE TAKKEn
PLUKKEN: VROUWENWERK In sri lanka zijn de meeste theeplukkers Tamils. Britse heersers haalden hen al in de 19de eeuw uit India naar de sri lankese theeplantages. Het plukken, zwaar en slecht betaald werk, gebeurt vooral door vrouwen. Vaak ontbreekt het hen aan goed onderdak en drinkwater. nederland importeert de meeste thee uit china (21.750 ton per jaar), maar haalt die ook uit India en kenia. de meeste fairtradethee komt uit sri lanka. Inkoper superunie verwerkt die in huismerken van onder meer Vomar, spar en coop. een fairtradeplantage of -coöperatie moet aan strenge milieu- en sociale voorwaarden voldoen. de producent krijgt een gegarandeerde prijs van 1,50 euro per kilo, plus een premie van 0,38 cent. dat geld besteden arbeiders naar eigen inzicht aan gemeenschapsprojecten als scholen en stromend water. 50 ONEWORLD
GEUR EN SMAAK: WARME LUCHT Binnen een etmaal na de pluk moet thee ‘verflensen’: warme wind blaast de bladeren zacht en soepel. Tussen schurende molenstenen worden de blaadjes gerold, waarna ze broeien in warme vochtige lucht, voor de kleur en het aroma. Vervolgens wordt de thee nogmaals gedroogd, en gesneden. ceylonthee heet naar de vroegere naam van sri lanka. andere bekende soorten van het eiland: kandy en orange pekoe.
DE PRIJS: 3 EURO VOOR 1 KILO Van 100 kilo geplukte theebladeren blijft ongeveer 20 kilo afgewerkte thee over. de prijs op de wereldmarkt was in 2008 1,66 euro per kilo en steeg in 2012 tot 2,87 euro per kilo. Bij albert Heijn is pure ceylonthee te koop vanaf 17,88 euro per kilo. Bovenop de oorspronkelijke kiloprijs komt dus nog zo’n 15 euro voor verpakking, marketing en distributie.
TERUG UIT KOEWEIT Padmani Pathmini (46): “Nadat mijn man was omgekomen bij de tsunami, werd ik huishoudster in Koeweit. Mijn moeder kon mijn achtergebleven tienerdochters niet aan. Als familie hebben we hen toen gedwongen jong te trouwen. Ik kwam terug omdat ik te weinig verdiende in Koeweit, en ben thee gaan plukken.”
nummer 4
op de wereldranglijst voor thee is Sri Lanka
THEE
318 miljoen 12 procent
kilo thee produceert Sri Lanka jaarlijks
van het BBP verdient Sri Lanka met thee
100 liter
thee drinkt de Nederlander elk jaar
IEDER ZIJN AANPAK keurmerken willen boeren helpen bij het opbouwen van een redelijk bestaan in de theeproductie. dat doen ze ieder op hun eigen manier. FaIrtrade (ook bekend als Max Havelaar) richt zich op het versterken van boerenorganisaties. Om hen te bescherming tegen (extreme) prijsschommelingen vraagt Fairtrade in tijden van lage prijzen aan kopers om vaste minimumtarieven te hanteren en een premie per kilo thee te betalen. www.maxhavelaar.nl
raInForest allIance wil (illegale) ontbossing tegengaan. De alliantie helpt bosbeheerders, boeren en ondernemers in toerisme het bos duurzaam te exploiteren. Een product met tenminste 30 procent gecertificeerde ingrediënten, mag het kikkerlogo gebruiken. www.rainforest-alliance.org utZ certIFIed wil de productie verduurzamen door boeren en grootgrondbezitters te professionaliseren. Het gaat dan zowel om sociale standaarden als om het milieu. Utz hanteert
geen minimumprijzen. Wel kunnen boeren onderhandelen over een bonus. Utz betekent ‘goed’ in de Mayataal Quiché. www.utzcertified.org het Groene blaadJe met sterretjes, sinds 2012 het nieuwe Europese keurmerk voor biologische voeding, staat op al het verpakte biologische eten dat aan Europese wettelijke eisen voldoet. www. bionext.nl eKo-KeurMerK staat voor biologische producten van makers die meer doen dan de minimale
duurzaamheidsinspanningen. www.eko-keurmerk.nl en Verder Ook sommige niet-gecertificeerde theeproducenten claimen dat zij zich inzetten voor mens en natuur, zoals Simon Lévelt. Ook Dilhan, een van de zoons in het Sri Lankese familiebedrijf Dilmah, dat het hele productieproces in eigen hand houdt, zegt al vanaf de jaren ’60 aandacht te hebben voor menswaardige omstandigheden, en daarvoor ontwikkelingsprogramma’s voor de lokale gemeenschap opzet. www.simonlevelt.nl en www.dilmah.nl
THERMOSFLES WARME THEE op een fairtradeplantage in de regio Bogawantalawa werkt theeplukster rashmi parameswary (45): “We hebben van de fairtradebonus onder meer regenjassen aangeschaft. Het kan gemeen koud worden in de bergen, daarom hebben we ook thermosflessen voor warme thee tijdens het werk. Waaraan ik het geld zou uitgeven als ik meer te besteden had? aan goud natuurlijk! Goud geeft aanzien en sociale zekerheid. en verder hoop ik dat mijn vier kinderen gaan studeren aan de universiteit.”
ONEWORLD 51
portret
Front in beeld
Het echte werk Tekst jOANNE DE JAGER beeld Mark van der Zouw
Wc’s bouwen in Burundi, aan de thee met vrouwen in Afghanistan en praten over Van Persie in Zuid-Sudan. Onze jongens en meiden zijn maanden van huis, om soms letterlijk te vechten voor vrede en veiligheid. Soldaten als ‘goeddoeners’? OneWorld vroeg naar hun ervaring.
B
egin juli maakt minister Ploumen bekend welke missies en middelen er betaald zullen worden uit het potje van 250 miljoen onder de noemer Budget Internationale Veiligheid. Dat roept uiteenlopende reacties op: van ongewenste militarisering van hulp tot slim beleid dat ontwikkeling relevant houdt. Op dit moment worden er 1147 Nederlandse militairen uitgezonden. Naar Afghanistan, dat we kennen van de
52 ONEWORLD
vele televisiebeelden, maar militairen zijn ook actief in Somalië, Turkije, Sudan, Bosnië, Kosovo, Burundi en Rwanda. Binnenkort mogen we Mali toevoegen aan de lijst: Nederland wil, het liefst nog deze zomer, militairen inzetten in het door rebellie verscheurde land. Complexe conflicten vereisen dat militairen meer dan ooit snel en flexibel zijn. “Mensen zien dat we aan het bouwen zijn, niet aan het vechten”, aldus kapitein Gerhard ten Brinke.
Militair verpleegkundige Marije van der Veldt (31) Werd in 2006, 2007 en 2010 uitgezonden naar Uruzgan in Afghanistan, waar zij als commandant van de afvoergroep en als verpleegkundige gezondheidszorg leverde aan de lokale bevolking en de eigen militairen.
“V
an kleins af aan droom ik ervan om arts te worden in Afrika. Maar mijn broer had zulke gave verhalen over het leger, dat ik mij ook aanmeldde. Voor ik het wist werkte ik voor Defensie. Ik ben in eerste instantie militair. Ik heb leren schieten – wat ik gelukkig nooit heb hoeven doen – maar mijn specialisatie is verpleegkunde. Dat gaat goed samen, maar soms is het tegenstrijdig. We waren een keer op patrouille, toen er een zwaargewond
Afghaans meisje naar mij werd gebracht. Ik behandelde haar, maar terwijl ik bezig was, ontstond er een vuurgevecht. De dreiging werd te groot, waardoor we weg moesten en ik het kind heb moeten achterlaten. De kans is groot dat zij het niet heeft overleefd. Dat is moeilijk, maar ik moet bij actief vuurgevecht altijd eerst mijzelf beschermen. Pas als het veilig genoeg is, word ik naar voren geroepen en kan ik in actie komen. Ik ben trots op mijn werk en ben blij dat er naast de heftige operaties ook
leuke momenten zijn. Als vrouw had ik goed contact met Afghaanse vrouwen. Een van hen kwam bij mij met gezondheidsklachten waarmee ze niet bij een mannelijke arts terecht kon. We spraken met handen en voeten met elkaar en hadden veel lol. Ik ben later nog een kopje thee bij haar gaan drinken. Mijn omgeving zal nooit begrijpen wat ik heb meegemaakt. Mensen zijn heel lief en meelevend, maar ze zullen nooit kunnen voelen wat het is om compleet vermoeid terug te komen van een patrouille.”
ONEWORLD 53
Officier Ciska Both (46) Werd zes maanden uitgezonden naar Zuid-Sudan, om toe te zien op een goede samenwerking tussen de VN, lokale autoriteiten, hulporganisaties en de bevolking. Nederland wil Zuid-Sudan, dat in 2011 onafhankelijk werd, ondersteunen bij het bereiken van vrede en stabiliteit.
“I
k ga graag op uitzending. Je kunt mij niet vaak genoeg naar het buitenland sturen. Ik heb er nooit zo’n last van om lang weg te zijn van huis. Misschien omdat ik geen gezin heb in Nederland en daardoor vrijer ben. Op missie gaan voelt als het echte werk, waar we al die tijd in Nederland voor geoefend hebben. Het heeft iets avontuurlijks. In Zuid-Sudan moest ik contacten onderhouden met andere organisaties die in het land actief zijn en onze bataljons adviseren. Het verzamelen
54 ONEWORLD
en delen van informatie is daarbij erg belangrijk. Het was hard werken en ik werd geleefd door vergaderingen, maar er was ook afleiding. Zo heb ik op een school een presentatie gegeven over Nederland. Maar ze wisten meer dan ik dacht: van Robin van Persie, Mark van Bommel, fietsen en de koningin. Zulke contacten, daar word ik blij van. Net als de zwaaiende mensen wanneer we met een groep militairen gingen hardlopen. Rennen in de hitte, dat konden ze niet begrijpen, en ik
werd hard uitgelachen: ‘Old woman!’. Na een dag vergaderen, bellen, mailen en rapporteren is het soms fijn om je terug te trekken, bijvoorbeeld door een boek te lezen. Toen het lente werd, las ik Rokjesdag van Martin Bril. Ik zie niet direct resultaat van mijn werk, maar dat verwacht ik ook niet. Zuid-Sudan is een land waar nog veel opgebouwd moet worden en er is meer nodig om werkelijk verschil te maken. Misschien was ik wel idealistischer geweest als het mijn eerste missie was. Nu ben ik ervarener.”
Kapitein Gerhard ten Brinke (29) Bouwde mee aan een militair trainingskamp in Burundi, zowel voor eigen oefening als ter ondersteuning van militairen daar, die getraind worden voor de missie van de Afrikaanse Unie in Somalië. Sinds het einde van de burgeroorlog in 2004 geeft Nederland steun aan Burundi.
“I
k wil graag iets wezenlijks tot stand brengen, dat zit in mijn bloed. Vroeger wilde ik F16piloot worden. Toen ik in de laatste ronde afgekeurd werd, dacht ik: en nu? De militaire academie trok mij wel. Dus ben ik naar de balie gelopen en heb getekend voor de landmacht. In Burundi hebben we onder andere een nieuw sanitair gebouw en een veilige kookinstallatie aangelegd. De infrastructuur van het trainingskamp was slecht, maar ik was wel onder de indruk van het doorzettingsvermogen
van die Burundezen. Onze jongens zijn gewend aan een goede uitrusting, maar de mannen en vrouwen daar doen het gerust zonder. Steekt er een rotsblok uit de grond dat weg moet? Nou, dan pak je een beitel en ga je gewoon drie weken staan hakken. Ik denk niet dat de lokale bevolking altijd het verschil ziet tussen ontwikkelingswerkers en militairen. We rijden allemaal in dikke auto’s met onze blanke gezichten door hun gebieden heen. Ik denk niet dat die verwarring een probleem hoeft te zijn. Mensen
zien dat we aan het bouwen zijn, niet aan het vechten. De één bouwt een school of ziekenhuis, de ander een militair trainingskamp. Ik doe mijn werk graag en vind het prima om op uitzending te gaan. Ik wil iets bijdragen aan een betere wereld. Sommige missies kunnen best gevaarlijk zijn. Zo was er in Afghanistan, waar ik eerder naartoe uitgezonden ben, altijd wel het risico dat je gewond raakt of omkomt. Maar als meer veiligheid en rechtvaardigheid uiteindelijk mijn leven kost, dan is dat goed.”
ONEWORLD 55
marcel & jan-dirk wAREN ERBIJ
Je aura wassen met zeepsop
N Schrijver Marcel van Roosmalen en fotograaf Jan-Dirk van der Burg bezoeken bijeenkomsten van mondiale Nederlanders. Deze maand waren zij op het festival Lokale Schoonheid in Wageningen.
56 ONEWORLD
atuurlijk dachten fotograaf Jan-Dirk en ik weleens na over de generaties die na ons zouden komen. Het was zaak de aarde zo goed mogelijk voor hen achter te laten, maar hoe? Hoe konden we onze levens een duurzame draai geven? Voor een antwoord op die vraag trokken we naar Wageningen, waar mevrouw Laura Jonker met wat geestverwanten het festival Lokale Schoonheid uit de grond had gestampt. Duurzaam leven stond er centraal. We troffen mevrouw Jonker achter haar kraam en vroegen haar het begrip duurzaamheid te duiden. Een beginnersfout, wat verwachtte ik te horen? Duurzaamheid, volgens haar dan, stond voor al het goede, creatieve, spirituele en mooie op aarde, de rest was niet duurzaam. Leuke, creatieve mensen stonden voor haar gelijk aan duurzame mensen. En hier, op deze mooie dag, in de weilanden, de parken en op de pleinen van het prachtige Wageningen, zagen wij wat er gebeurt als je mensen samenbrengt die het begrip duurzaamheid handjes en voetjes gaan
geven. Het waren mensen die het goed voor hadden met de aarde en haar bewoners, en die zich in sommige gevallen door hun creatieve of spirituele inslag onbegrepen voelden door de andere, niet duurzame, mensen. Mevrouw Jonker zag het als een mooi experiment om al die duurzaamheid samen te brengen, voor Jan-Dirk en mij was het verwarrend. De eerste die ons aansprak was een meneer met een bril, die donateurs zocht voor zijn plan om Wageningen en omgeving te voorzien van stroom met een nog te bouwen windmolenpark op de Veluwe. Windmolens tussen de bomen, we begrepen het idee. Daarna proefden we duurzame Wageningse wijn. Waarom was Wageningse wijn duurzaam? Het antwoord: “Omdat wij kleinschalig zijn.” In het park troffen we een groep vrouwen rond een berg kleren. Om de beurt kozen ze een kledingstuk, waar ze dan zichtbaar dolblij mee waren. “Kleding ruilen is veel duurzamer dan kleding kopen”, zei een mevrouw die ook zelf kleren
maakt. “Je gaat de overproductie tegen. Ik ruil al jaren kleding. Soms krijg ik het compliment dat ik er hip uit zie.” Maar niet altijd. Het interesseerde haar niets. We spraken een meneer die woningen kon isoleren met afval, hij liet plaatjes zien van huizen in de woestijn die waren gebouwd van flessen. “Afval kan fantastisch bouwmateriaal zijn.” Hij begon over Afrika. Als ze hem de vrije hand gaven, zou hij wel raad weten met de afvalberg daar. “Vergeet niet dat het voor een deel ons afval is.” Behalve kledingruilen en de tip om mijn huurhuis te isoleren met compost hadden we nog niet veel concrete adviezen gehad die we direct konden inzetten om ons leven duurzamer te maken. Want wat is er duurzaam aan het snijden van vrolijke gezichtjes in paprika’s, het bakken van flensjes op de achterkant van een brandblusser, een sapapparaat dat is aangesloten op een hometrainer en het wassen van je aura met zeepsop?
Het lichaam zei ‘ ja’ tegen een duurzamer leven
Meneer Sonneville, een zelfbenoemd praktisch therapeut, legde de grens van duurzaam bij het gevoel. Hij was bereid om met een wichelroede op bezoek te komen en mijn woning te scannen op aardstralen. Ik sloeg zijn aanbod af. Verder adviseerde hij om bij alle levensvragen af te gaan op de signalen van binnenuit. “Laat het lichaam reageren, krop de emoties niet op, dan word je ook minder snel ziek.” Hij vroeg ons de ogen te sluiten en te focussen en alle belevenissen tijdens het festival rustig te laten passeren. Ik zag alles aan de binnenkant van mijn ogen voorbij komen: de broodjes kikkererwtenpasta, de duurzame mode, de zakken cruesli met gedroogde bessen en de van compost gemaakte isolatiematerialen. Het lichaam reageerde niet. Meneer Sonneville concludeerde dat geen reactie ook een reactie van het lichaam was. Het lichaam zei ‘ja’ tegen een duurzamer leven. Voor een antwoord op de ‘hoe-vraag’ moest ik ’s avonds voor het slapen gaan een briefje met de tekst ‘duurzaam’ in mijn linkerschoen stoppen. “Dan komt de rest vanzelf.” Dat was een tip waar ik wat aan had. ONEWORLD 57
VOEDSELVERSpILLING
wereldreis naar de vUilnisbak
tussen KlIeKJe en KlIKo aan eten verdwijnt in nederland jaarlijks 800 miljoen kilo in de vuilnisbak (waarde: zo’n 4,4 miljard euro). supermarkten, politici, cateraars en consumenten bedenken listen om hun voedselafval te verminderen. een kleine inventarisatie. TEKST LEOnTiEn AArnOudsE BEELD ruiGwErK
HOrECA
ober, mag ik een foodiebag? In de Verenigde Staten is de doggy bag – een zak of bakje om na een etentje de restjes uit het restaurant in mee te nemen – al jaren een begrip. Sinds kort doet iets soortgelijks in Nederland zijn intrede: de Foodiebag. Dit ontwerp van bureau VerdraaidGoed bestaat uit een gebogen theelepel met klip, en een zak van gerecycled papier. De 58 ONEWORLD
restaurantbezoeker vindt de lepel plus een kaartje met uitleg bij aanvang op tafel. Als je uitgegeten bent, klem je de lepel om de rand van je bord. De ober weet dan wat hij moet doen: het overgebleven eten inpakken en meegeven in de Foodiebag. Dertig restaurants hebben de Foodiebag inmiddels in gebruik. Met een recente bestelling van 30.000 zakjes en promotie door initiatieven als TasToe en het Friese Oars Ite, kan de Foodiebag nog sneller terrein winnen in de Nederlandse horeca.
suPErmArKTEn
vergisten of naar de voedselbank Overgebleven eten weggeven. De Britse voedselactivist Tristram Stuart pleitte ervoor in OneWorld nr. 3 (2013) en supermarkt Jumbo lijkt het waar te maken. Een dag voordat een product de houdbaarheidsdatum overschrijdt (bij verse producten geldt de houdbaarheidsdatum van vandaag) mag de klant het gratis meenemen. Worden
producten niet meegenomen, dan kunnen ze alsnog nuttig zijn. Niet-versproducten die gewoon eetbaar zijn, gaan naar de voedselbank. Aardappelen, groente en fruit worden gerecycled tot biobrandstof. Ook Albert Heijn geeft nietverkochte aardappelen, groente, fruit, zuivel, deegwaren, vlees en vis een tweede leven. Het bedrijf laat de producten vergisten, en dat levert elektriciteit op. Overgebleven boterhammen en bolletjes worden verwerkt tot veevoer. Uiteindelijk blijft voorkomen
gezondheid bij het eten van producten die over hun THT-datum zijn. Sterker, zelfs maanden of jaren na de verstreken datum kun je die vaak nog eten. Alleen de smaak of de kleur kan achteruitgaan. Let op: het gaat hier om de THT-datum en niet de TGT (te gebruiken tot)-datum die geldt voor verse producten als zuivel en vlees. Daar hanteert ook de Voedselbank strikt de houdbaarheidsdatum op de verpakking.
9500 km
wETGEVinG
dat eten wordt weggegooid beter, ook omdat er dan minder energie verloren gaat. Maar de aanpak van Jumbo en AH is beter dan niets doen. Supermarkten zeggen hun best te doen om niet te veel voedsel te verspillen, door bijvoorbeeld een goed inkoopbeleid te voeren. Maar volgens voedselactivist Stuart kopen supermarkten vaak wel meer producten in dan ze verkopen. Want, zo zegt hij, mikken op break-even, of precies gepast inkopen, is in hun ogen verlies draaien; ze hadden immers nog meer kunnen verkopen.
dE VOEdsELBAnK
tht en tgt Veel groothandels en supermarkten geven afgedankt voedsel dat nog eetbaar is, aan de voedselbank. Vaak gaat het om producten die tegen de THT (ten minste houdbaar tot)-datum aanzitten of er overheen zijn. Denk aan rijst, pasta of blikgroente. De Voedselbank onderhoudt nauwe contacten met de Voedsel en Waren Autoriteit. Deze instantie stelt dat er geen gevaar is voor de volks-
eUropa tegen voedselverspilling Het Europees Parlement (EP) wil de voedselverspilling in 2025 tot de helft teruggebracht hebben. Met een niet-bindende resolutie (januari 2012) verzoekt het EP landen daarom dringende maatregelen te nemen om dat voor elkaar te krijgen. Het EP pleit onder andere voor etiketten met twee houdbaarheidsdata: tot wanneer eten houdbaar is en tot wanneer het verkocht mag worden. Ook wil het EP publieke aanbestedingen voor restaurants aanpassen, bijvoorbeeld door contracten aan te gaan met bedrijven die lokale producten gebruiken, en niet-gebruikte producten gratis verdelen onder voedselbanken. Ook in Nederland beweegt er wat. Het afgelopen jaar zouden Tweede-Kamermoties een extra impuls hebben gegeven tot verbetering van
de THT-datum. En het ministerie van Economische zaken, Landbouw en Innovatie (EL&I) richtte het No Waste Network op, met experts uit de landbouw, voedingsindustrie, retail, horeca, wetenschap en overheid. EL&I reikt tevens de No Waste Award uit aan het meest innovatieve samenwerkingsverband tegen voedselverspilling. Afgelopen jaar ging die naar DMC Maaltijdservice (zie hieronder). ZiEKEnHuiZEn
eten À la carte Als medicijn tegen voedselverspilling serveert het Máxima Medisch Centrum in Eindhoven en Veldhoven maaltijden à la carte. Dat werkt als volgt: de cateringwagen van DMC Maaltijdservice komt langs met vlees, vis, aardappelen en groente in apart verwarmde bakken. De patiënten kiezen vanuit hun bed wat ze willen eten en hoeveel ze daarvan willen. Het zelf kunnen kiezen maakt dat de patiënt meer trek krijgt en vaker zijn bord leeg eet. Uit onderzoek van de Universiteit Wageningen blijkt ook dat na invoering van het à la carte-systeem nog maar 2,2 procent van het eten bij het afval belandt, terwijl dit vroeger 42 procent was. DMC levert ook aan het Rijnland ziekenhuis in Leiden en aan verzorgingshuizen via cateraar Albron. ONEWORLD 59
VOEDSELVERSpILLING
wereldreis naar de vUilnisbak zij gazpacho maken, goed voor 3500 flesjes. Too Good To Waste wil nu structureel producten maken van food waste, zoals saus of soep, en die leveren aan bijvoorbeeld supermarkten.
1481 km van Spanje naar Nederland
VOEdsELAFVAL
50 l water per sinaasappel
FruiT
hoge bomen Als appels van de boom vallen, zijn ze vanwege plekjes en kneuzingen minder geschikt voor de verkoop. Bij hoge bomen is het plukken een kostbaar werkje, vandaar de populariteit van de laagstamappelboom. Deze is geënt op een korte stam, waardoor je de vrucht gemakkelijk kunt plukken. Maar Nederland staat nog altijd vol oude hoogstambomen die heerlijke appels geven. Wat daarmee te doen? Willem & Drees, een leverancier die lokale groente en fruit levert in dezelfde regio, brengt 60 ONEWORLD
appels van de hoogstam weer terug in de winkel. En de appels die van de boom vallen? Daar maakt Mobipers appelsap van, die Willem & Drees weer verkopen aan hun klanten. GrOEnTE
krom in het schap Officieel zijn de EU-regels voor schoonheidsstandaarden voor groente en fruit afgeschaft. Toch worden afwijkende groente en fruitsoorten in de praktijk nog altijd gediscrimineerd. De consument zou ze niet willen. Maar is dat wel zo? Het initiatief Kromkommer denkt daar anders over.
Zij brengen siamesetweelingwortels en kromme komkommers terug in de winkel of de horeca. Een ander initiatief om onverkoopbare groenten alsnog te gebruiken, is Too Good To Waste. Van te grote, te kleine of licht aangetaste tomaten die de teler niet kwijtraakte, lieten
bUren voeren varkens Varkens zijn misschien wel de beste afvaleters voor moestuinresten, snijafval, kliekjes en ander afgedankt voedsel. Daarom lopen er in de Rotterdamse wijk Katendrecht twee Bontheimse biggen rond: Arie en Japie. Ze worden gevoerd door buurtbewoners. Arie en Japie zijn onderdeel van Het Varkenshuis in Rotterdam, een project om de gemeenschap te versterken. Na een jaar kunnen de buurtbewoners de varkens opeten. Indirect eten ze zo de restanten van hun eigen voedsel weer op. In het Drentse Annerveenschekanaal staat ook een Varkenshuis, en in Tilburg is er een in voorbereiding.
HOnGEr nAAr mEEr? • Begin een over-de-datum-eetclub. • Deel je maaltijd met de buurt via thuisafgehaald.nl. • Vind op foodsharing.nl een liefhebber voor producten die jij niet langer in de voorraadkast wilt. • Organiseer een flashmob, lunch, nachtrestaurant of ander evenement over food waste. • Reduceer je eigen voedselverspilling: weggooitest.nl.
op de kop getikt HIp EN HANDIG
sTiJn CHECKT
KOOPJEs
Een betere luier begint bij jezelf
Zonnige lamp
Oneworld wijst je de weg in een woud vol keurmerken, greenwashing en ecoclaims. deze maand: wasbare luiers die goed zijn voor het milieu.
diverse merken kaatjekatoen.nl Prijs vanaf € 15 per stuk voor een luier met klittenband of drukknopen Oordeel
Claim Wasbare luiers zijn beter voor het milieu dan wegwerpluiers.
wassen en drogen. En die post hangt natuurlijk sterk af van je aanpak. Bij gemiddeld Nederlands wasgedrag komt de wasbare luier al iets beter uit de bus. Maar je kunt veel milieuvriendelijker wassen dan dat gemiddelde: koop een zuinige wasmachine, stop hem elke wasbeurt goed vol en was op 40 graden (als vlekken er niet goed uitgaan op 60 graden), en gebruik groene stroom. En vooral: droog de luiers aan de lijn in plaats van in de droger. Doe je dat allemaal, dan scoren de wasbare luiers zeker twee keer zo goed als de wegwerpvariant. Wat mogelijk ook scheelt: er zijn aanwijzingen dat door wasbare luiers kinderen beter de link leggen tussen een plas en een natte broek, en eerder zindelijk zijn. Advies Wasbare luiers zijn een prima basis om milieuvriendelijk te luieren. Met zuinig wassen verdien je als ouder de laatste ster er zelf bij.
Analyse De wasbare luier is terug van weggeweest. Maar de tijd heeft niet stilgestaan; waar je vroeger zelf een katoenen doek om de babybillen moest vouwen, zijn er nu voorgevormde stretchbroekjes van onder meer katoen, fleece of bamboe, met inlegdoekjes. Maar hoe zit dat met die milieuclaim? Er is verbazingwekkend veel onderzoek gedaan naar de milieubelasting van luiers. Zo vergeleken de Engelse Environment Agency en het Nederlandse Milieu Centraal de CO2-uitstoot van wasbare en wegwerpluiers. Het zijn complexe rekensommen met verschoningsfrequenties, luierperiodes en wasgedrag. Toch is de uitkomst overzichtelijk. Wegwerpluiers stoten het meest uit doordat er zoveel gemaakt moeten worden: je gooit per kind duizenden luiers weg. Bij wasbare luiers is dit veel minder, maar komt er een belangrijke factor bij:
Een tuinfeest voor de hele buurt of een romantisch diner voor twee op het balkon: deze kleurrijke lampen slaan de zonne-energie van die middag op en houden zo ook ’s avonds het licht nog even aan. Verkrijgbaar in blauw, rood, geel en wit. solvinden hanglamp, € 7,99 www.ikea.nl (bit.ly/12CEZ3f)
Faire flipflops
Ook op het strand laat jij je duurzame voetafdruk achter met deze rubberen slippers. Ze zijn er in grijs en blauw. Lotika-slippers, maat 36 – 44, vanaf € 15,www.lotika.nl (bit.ly/17iJssJ)
Picknick-plus
Met je broodje kaas in het oer-Hollandse gras even wegdromen naar verre oorden. Tijd voor een exotische picknick op dit kleed van hergebruikt kunststof uit India. Picknicktapijt, € 44,50 www.hetleveniseenpicknick.nl (bit.ly/13TQ8rV)
stijn cornelissen is journalist en schrijft kritisch over maatschappelijke projecten en duurzame producten. ONEWORLD 61
strandgids 2013 TEKST sAnnE GrOOT KOErKAmP | QuEEns OF COnTEnT
Kano’s en KroKodIllen
relaX! de beste ecotrIPs
Naar het strand en ’s avonds een cocktail met uitzicht op zee. Maar als het kan wel een beetje milieuvriendelijk graag. Gelukkig zijn er steeds meer ecologische idylles te vinden op de wereld.
Zand en stIlte
G
een strand, wel een zwembad in de Egyptische woestijn – op een onwaarschijnlijk meditatieve plek. In 2012 is een groepje Egyptenaren begonnen om, naast de ruïne van de oude stad Hermopolis, een nieuwe, groene stad op te zetten. Nieuw Hermopolis Ecovillage is ver van het gangbare toerisme verrezen in het noorden van het enorme Afrikaanse land. De ecostad – feitelijk zijn het zestien lemen lodges voor maximaal 52 bezoekers per keer – wekt zijn eigen energie op. Afvalmanagement en watervoorziening zijn al bijna volledig CO2 neutraal. De kleine gemeenschap is gebouwd volgens oeroud design: de afstanden tussen de huizen en hun omgeving zijn gebaseerd
62 ONEWORLD
op mythische berekeningen. Televisie en internet zijn er niet, stilte heerst er. Initiatiefneemster Mervat Nasser hoopt dat bewust gebruik van grondstoffen leidt tot bezinning bij de gast over diens rol in de maatschappij – en op een culturele dialoog. “Ooit heeft zo’n dialoog geleid tot de stad hiernaast, waarvan de ruïnes na duizenden jaren nog belangstellenden trekken.” Overigens werkt je mobieltje er wel, mocht de nood aan de man komen. PriJs circa 140 euro p/n voor een tweepersoonskamer BiJZOndEr drinkwater – geanalyseerd! – uit eigen put. de lunch is vrijwel altijd vegetarisch GAAn 1 oktober – 31 mei, daarbuiten is het te heet en zijn de lodges gesloten www.newhermopolis.org
H
et vergeten plaatsje Jupiter, aan de oostkust van Florida, wordt doorkruist door kilometers lange kraakheldere riviertjes. Inwoner Rob Cotleur is vorig jaar begonnen om van zijn hobby zijn beroep te maken: kanovaren over de tientallen stroompjes van de Jupiter Waterway Trail, dat als enig waterwegennet in Florida de status heeft van National Wild And Scenic River. Cotleur wil zo Jupiter op de kaart zetten als plaats voor ecologisch en avontuurlijk watertoerisme. Als kanoliefhebber haal je er je hart op aan de ongerepte natuur, en overnacht je in een eenvoudige lodge in de uitgestrekte natuur van
Jonathan Dickinson State Park. Dit gebied ligt vlak bij de kust, waar het zeewater altijd 25 graden is dankzij de Golfstroom. Alle planten en dieren zijn er beschermd. PriJs vanaf 95 dollar per lodge (hoogseizoen) BiJZOndEr kilometers kanovaren, verschillende opstapplaatsen met strandjes, krokodillen kijken GAAn november - april (met muggenspul op zak!) www.floridastateparks.org/ jonathandickinson
leKKer Ver KIJKen
P
aviljoen De Walvis ligt op een van de mooiste stukjes van ons land, aan het Groene Strand aan de noordzeekust van Terschelling. Vlak naast het houten gebouw begint Noordvaarder, een uitgestrekt natuurgebied. Eigenaren Marleen, John en Neeke brachten een ode aan die zilte woestenij met een adembenemende time lapsefilm (zoek ‘Noordvaarder’ op Vimeo). Ze voeren actie tegen de geplande hoogbouw op het eiland, die in hun ogen een bedreiging van die natuur is. Het natuurbewust ondernemen laat zich ook gelden in de keuken van het paviljoen: de espresso is gezet met premium Max Havelaar-bonen, en ook de thee is fair trade. Het rundvlees komt uit Schotland of van Frans Limousin–rund dat is opgegroeid in natuurgebieden.
PriJs koffie 2 euro, het duurste gerecht is gegrilde ribeyesteak voor 22,30 euro BiJZOndEr ’s zomers tot middernacht op het terras blijven, ook als de keuken dicht is (na half negen) GAAn buiten de (school)vakanties. in het najaar is de natuur er op zijn grilligst www.walvis.org
luXueus bIVaKKeren
H
et stadje Broome ligt in the middle of nowhere. Preciezer: aan de noordwestkust van Australië. Ecoresort Broome, iets verderop, respecteert de overweldigende natuur die pal buiten de deur begint en pas duizend kilometer verder weer ophoudt. Binnen de muren van het resort staan 25 villa’s, voorzien van alle denkbare ecoluxe en verbonden door een kilometerlange houten steiger. Wie wil, boekt een canvas tent. Die is dan wel voorzien van een lekker bed en designmeubels.
Vuilwaterafvoer, wassen van beddengoed en maaltijden mogen slechts een minimale uitstoot van CO2 opleveren, vinden de eigenaren. Daar wordt dus strikt op gelet. PriJs vanaf 140 euro p/n, voor een villa met uitzicht op de tuin. Een lodge aan zee kost in het hoogseizoen (1 juli tot 31 oktober) circa 1000 euro BiJZOndEr walvissen spotten vanuit je villa GAAn in de winter, want dan is de temperatuur aangenaam en het is laagseizoen www.ecobeach.com.au
scandInaVIsche ecochIQue
sKInnydIPPen MaG
G
M
een strandland bij uitstek, toch prachtig: beachbar StokkØya Strandbaren in Noorwegen. De strandtent is vorig jaar door de Noren gekozen als hipste ecobeachclub en het houten en glazen paviljoen is een ware showcase voor Scandinavisch design. Het is ingericht door studenten van de Noorse designacademie. Er zijn ook strandhuisjes te huur. Ook deze zijn milieuvriendelijk ontworpen en staan in het teken van duurzaam genieten. Het natuurlandschap rondom het kleine ecoresort is door de ontwerpers intact gelaten.
PriJs circa 200 euro voor een tweepersoonskamer, inclusief ontbijt BiJZOndEr vlees van eigen boerderij, vis van eigen vangst GAAn in de zomer. Vanwege het landklimaat kan het er warmer zijn dan in nederland. Vanaf het najaar is het er juist frisser en net zo nat www.stokkoy.no
irjam van Ewijk en Patrick Espinasse geloven ‘in een biologische toekomst, die jezelf veel voldoening schenkt, maar ook goed is voor anderen en het milieu’. Hun paviljoen Paal 69@the beach staat op het rustige naaktstrand, aan de voet van de waterleidingduinen weg van het rumoer van Zandvoort en Bloemendaal. Eten en drinken is biologisch, de diepvries wordt gemeden. Het is er hygiënisch dankzij duurzame schoonmaakmiddelen, het gebouw is energiezuinig en afval wordt gescheiden. Wie wil, kan er terecht voor een yogacursus op het strand, ‘suppen’ (staand op een board peddelen) of kitesurfen. De strandtent organiseert ook een wereld-
recordpoging naakt de zee in (skinnydippen). Maar niets hoeft. PriJs hoofdgerechten rond de 6 euro, koffie 1,90 euro. Plus liefst 20 cent extra, voor het goede doel Fill The Cup, dat maaltijden mogelijk maakt voor arme kinderen wereldwijd BiJZOndEr op het naaktstrand (met badkleding mag ook). Als je binnen wilt eten, dan graag met kleding GAAn als het warmer is dan 20 graden www.paal69.nl
ONEWORLD 63
media & cUltUUr LEZEN
DOEN win win win doe de quiz op oneworld.nl/ burundi en maak kans op een exemplaar van Only in Burundi
uiTGELiCHT
‘Zonder connecties ben je nergens’
O
rthopedagoge en onderzoeker Eva Smallegange (32), die in Burundi hulp bood aan getraumatiseerde gezinnen, haalde fotografe Anaïs López (31) over mee te gaan naar het Afrikaanse land ten oosten van Congo. Vervolgens bedachten de twee dat ze de Burundezen wilden portretteren in tekst en beeld. López: “Bij Burundi denken mensen vaak aan de slachtingen onder Hutu’s en Tutsi’s. Iedereen heeft wel iemand verloren in de oorlog (1993-1999, red.). Wij wilden laten zien hoe mensen een nieuw bestaan proberen op te bouwen.” Dat uitgangspunt resulteerde in tien verhalen, waarin onder andere een maniokmaler zijn
werkdag beschrijft, detective Yves vertelt hoe hij alles en iedereen terugvindt dankzij zijn vele contacten, en waarin ook Burundi’s president en voetbalfan wel even wil laten zien hoe hij de bal hoog houdt. We verbaasden ons vaak, vertelt López. “Het was erg lastig om mensen te benaderen zonder de juiste connecties. En dan nog duurde het lang eer een gesprek kon plaatsvinden, en ik een foto kon maken. Mensen blijken wantrouwig.” Gelukkig had het Nederlandse tweetal gids Koky, die iedereen kent, van kindsoldaat tot president, en die ontmoetingen voor hen regelde. Only in Burundi moest geen foto- of koffietafelboek worden.
nOn-FiCTiE
López: “We willen dat mensen nieuwsgierig worden naar Burundi.” Het is eerder een reisboek, met als bijzonderheid dat het gedrukt is op hetzelfde dunne papier als de talloze bijbels die López en Smallegange overal in het diepgelovige land aantroffen. De omslag van het boek toont de route die ze aflegden. Ook staat bij elk verhaal hoeveel telefoontjes, drankjes (Fanta of bananenbier), vleesspiesjes of gebeden er aan een ontmoeting voorafgingen. Want in Burundi moet je je connecties koesteren. AnnEmiEK HuiJErmAn
Only in Burundi / Anaïs López en Eva smallegange / € 39,50 / Bestellen: www.anaislopez.nl
rOmAn
Manon in Mali
Vergeten geschiedenis
Ze was gewaarschuwd als blanke vrouw: Malinese mannen gedragen zich als muggen in het regenseizoen. Manon Stravens beschrijft vier jaar ontwikkelingswerk in de de mannenwereld van Mali met humor en relativeringsvermogen. Ondertussen vertelt zij informatief en toegankelijk over hoe de organisatie ICCO kleine boeren en bedrijven steunt.
Als de Braziliaanse Iona verliefd wordt op de joodse Daniel herkent ze sommige rituelen en vermoedt ze dat ook zij joods is. Toen Nederland de Braziliaanse kolonie aan Portugal verloor, mochten joden hun geloof niet belijden, en zetten ze hun tradities in de binnenlanden clandestien voort. Veel Brazilianen weten nog steeds niet dat ze joods zijn.
Bamako Bonjour! / manon stravens / KiT Publishers / € 15,64 ONEWORLD
de sleutel tot het familiegeheim / Luize Valente / nieuw Amsterdam / € 19,95
COnCErT Leve Brazilië Viva Brasil, muziekfestival in Amsterdam met zangeres Gal Costa, zanger André Rio, en componistgitarist Djavan. Vr 5 juli, Gal Costa, rAi www.rai.nl Za 6 juli, André rio Zo 7 juli, djavan muziektheater aan ’t iJ www.muziekgebouw.nl
dAns Pas de vingt Festival van Stichting Internationale Volksculturen met dans en muziek van twintig dansgroepen uit de hele wereld. wo 31 juli t/m zo 4 aug de Goorns 28, Odoorn www.sivofestival.nl
THEATEr Haat-liefde Een Nederlandse Israëliër en Syrische Hollander zijn tot elkaar veroordeeld. Humor en melancholie in George en Eran lossen wereldvrede op van Theater Rast. di 9 juli - ma 16 aug, Parade in utrecht, den Haag, Amsterdam do 1 t/m ma 5 aug, Festival Boulevard, den Bosch www.rast.nl
FEsTiVAL swingen North Sea Jazz vergeet ook de wereldmuziek niet met Frente Cumbiero & Quantic, topband uit Colombia en Bassekou Kouyate & Ngoni Ba uit Mali. Vrij 13 juli, Frente Za 14 juli, Bassekou www.northseajazz.com
Beeld nelson andrade sIlVestre
LUISTEREN
AnGOLA LuisTErT nAAr
KIJKEN
FOTOBLOG
D
e oorspronkelijk vierkoppige band Os Lambas is de bad boy onder de toch al ruige kuduristas, vertolkers van opzwepende Angolese clubmuziek, kuduro genoemd (letterlijk: harde kont, naar de rauwe, seksuele manier waarop vrouwen kuduro dansen). De stroming kwam op in de jaren ’80, tijdens de Angolese burgeroorlog (1975-2002) en is een mix van traditionele stijlen en elektronische invloeden uit Europa en de VS. Het vindt zijn oorsprong in de Angolese sloppenwijken, waar dan ook de meeste kuduro-sterren vandaan komen, zoals Os Lambas. De band, die behoort tot de meest
populaire Kuduro-groepen van het Zuidwest-Afrikaanse land, maakte zijn debuut in 2005 met A Dança dos Lambas o 4. Van die vier is er inmiddels één afgevallen: Amizade (vriendschap) werd in een confrontatie met de politie doodgeschoten. Leadzanger Nagrelha heeft op zijn beurt enkele weken vastgezeten voor cocaïnebezit. Bij kudura gaan ritme en dans boven tekst en melodie. De teksten van Os Lambas weerspiegelen het harde leven in de sloppenwijken, en zijn overgoten met een licht crimineel sausje. LuLA AHrEns
The nigerian nostalgia Project: de Nigeriaan Etim Eyo woont in Washington DC en verzamelt antieke foto’s uit Nigeria. nigerianostalgia.tumblr.com FiLm
www.oneworld.nl/oslambas
GEHOOrd
Cubaans feestje Krachtig, vrolijk, en ook melancholiek, zo klinkt diva Omara Portuondo op Queen of Cuba. In Cuba weten ze al decennialang dat zij de ideale vertolkster is van de muziekstijl son. Wereldbekendheid kreeg ze nadat gitarist Ry Cooder de politiek bewuste zangeres, die ook haar mond opentrok over Pinochet, had opgemerkt. Deze overzichts-cd brengt vooral solowerk uit de jaren ’70 en ’80, met lekker blazers- en slagwerk, compleet met strijkers en piano. Fijne, warme zomermuziek. Queen of Cuba / Omara Portuondo / Pias Benelux / € 10,99 / 2 cd’s
Beeld Jd oKhaI oJeIKere
Os Lambas – seksueel geladen mix
Na het succes van zijn film Tokyo Sonata (2008) was het lang stil rondom regisseur Kiyoshi Kurosawa. Nu komt hij met Shokuzai (boetedoening) die in Japan in delen is uitgezonden, maar in Nederland – op verzoek van Kurosawa – als één geheel zal draaien. In een Japans dorpje wordt het meisje Emile ontvoerd en vermoord. De ontvoering is gezien door vier vriendinnetjes, maar zij vertellen niets en de dader wordt nooit gevonden. De moeder is kapot van verdriet en zet de meisjes onder druk door een vloek over hen uit te spreken. Hun leven zal veranderen en elk van hen moet leven met de gevolgen van de dood van hun vriendin. De film volgt hun levens afzonderlijk en samen, in de kenmerkende stijl van de regisseur: traag maar trefzeker. Fraaie beelden wisselen elkaar af met de kilheid van het bestaan van de personages. Toch mist de film de urgentie die je bij zo’n verhaal verwacht. Voor liefhebbers van lange films (bijna vijf uur) is het een mooi verhaal over rouw, familie, vriendschap en boetedoening. VAmBA sHEriF in juli en augustus in de bioscoop ONEWORLD 65
MIJN OPLOSSING
tekst Marianne Wilschut
WERELDVERBETERAAR PRESENTEERT PLAN
Nectar en stuifmeel snacken Vroeger veel naar Maja de Bij gekeken? “Via de tv kwam ik wel op dit idee. Ik zag een documentaire over de bijensterfte en dacht: we moeten in actie komen. Met mijn stichting The Tipping Point wil ik de overgang naar een duurzame samenleving op een positieve manier stimuleren. Omdat de bij dicht bij de mensen staat, vond ik dat goed bij elkaar passen.”
Wie Tom van de Beek (35), sociaal ondernemer Wil bijensterfte voorkomen Idee in stadsparken bijenpaleizen neerzetten.
Vanwaar al die buzz rondom bijen? “Sinds een jaar of tien is de bijensterfte enorm toegenomen. Door pesticiden, maar ook door de intensivering van de bijenteelt. Er is een bio-industrie van bijen ontstaan waardoor hun weerstand is verzwakt. Ik wil bijen weer op een natuurlijke manier houden, plus rondleidingen en imkercursussen aanbieden. En we moeten massaal gaan stadstuinieren zodat er genoeg nectar en stuifmeel te snacken valt. Via crowdfunding heb ik genoeg geld opgehaald om binnenkort het eerste bijenpaleis neer te zetten in het Amsterdamse Westerpark.” Vindt de koningin een gewone bijenkorf te min? “Een bijenkoningin heeft een topplek nodig. Omdat zij en haar onderdanen een belangrijke publieke taak vervullen, wil ik ze op een opvallende locatie huisvesten. Bijen gedijen goed in de stad, er is voedsel, er zijn weinig bestrijdingsmiddelen en het is er iets warmer. Er staan wel al bijenkasten op stadsdaken, maar die vallen te weinig op.”
Beeld Anaïs López
Wat maakt het een paleis? “Er zitten geen vergulde deurknoppen aan, maar architectenbureau Orga Architect heeft wel een mooi gebouw bedacht van ecologisch verantwoorde materialen. Er komt een groen dak op en een bloementuin omheen. Aan het eind van de zomer vieren we de opening met een groot feest.”
66 ONEWORLD
Kan ik straks nog rustig in het park picknicken? “Bijen en wespen worden nogal eens met elkaar verward. Het zijn wespen die op je limonade afkomen, bijen houden het bij stuifmeel en nectar.” www.ilovebeeing.nl
NIEUW: oneworld DATA ATLAS
Met gepaste trots presenteren OneWorld en NCDO de Data Atlas. De Atlas is de opvolger van de Millenniumdoelen-Atlas van NCDO, die de voortgang op de acht millenniumdoelen in beeld bracht. de data Atlas gaat verder: ze biedt een uitgebreid scala aan kaarten en andere visualisaties over mondiale thema’s zoals voedselzekerheid, waterschaarste, klimaatverandering en conflicten. Waar zijn ze het meest dorstig? Slagen we erin de broeikasgassen te temmen? De OneWorld-redactie duidt en interpreteert de gegevens en verzorgt haar eigen berichtgeving op basis van de data.
www. oneworld.nl/atlas
NIEUW: oneworld MAGAZINE APP NUMMER JUNI
OneWorld/juni
WIN DRIEDAAGS UITJE
PARME
Prins(h)eerlijk mobieltje JAIME DE BOURBON
STUDENTEN EN ASIELZOEKE
OWNR–
DOWNLOAD
OWNR–
DOWNLOAD
OWNR–
DOWNLOAD
RS SAMEN
Eindhovense verbroedering COMMERCIE OF PRINCIPES
Worstelende wereldwinkels
ARLIJKEMODE VA GEalen betalen de prijs, wij niet Beng
OWNR–
OWNR–
DOWNLOAD
OWNR–
DOWNLOAD
OWNR–
DOWNLOAD
DOWNLOAD
Het laatste nummer uitgeleend? Dat artikel in het oude nummer toch nog willen lezen? Of woonachtig in het buitenland, en geen geld voor een abonnement? Nu is er de enige echte OneWorld Magazine app, voor iPad en Android-tablets, met alle nummers vanaf de start in december 2011. Ga naar de Apple App Store of de Google Play Store, en laad de app!
www. oneworld.nl/aPPs De app is ontwikkeld in samenwerking met GlobalVillageMedia.nl.