familybusiness

Het familiebedrijf, een gedeelde passie ing.be/familybusiness

Family Business | 1

Familiebedrijven doorlopen allemaal verschillende fases, waarbij ING kan helpen dankzij haar globale a anpak.

Familiebedrijven kenmerken zich door een innige verwevenheid van familie, bedrijf en persoonlijke eigendom. De familie investeert in het bedrijf en is er dus nauw mee verbonden. Voor eigenaars van familiebedrijven geldt dikwijls dat de onderneming de belangrijkste component is van het vermogen. Als het bedrijf goede resultaten boekt, groeit het privévermogen. Tijdens de volledige levenscyclus van het bedrijf, van de oprichting tot de overdracht ervan, zijn het privéaspect en het professionele aspect voortdurend met elkaar verbonden. Een gezamenlijke benadering van het familiebedrijf vormt dan ook de meest geschikte oplossing. Binnen ING werken de departementen Ondernemingen en Private Banking al jarenlang samen om zowel de professionele als de privévragen te kunnen beantwoorden. Met hun expertise doorgronden zij de specifieke behoeften van de ondernemingen en zoeken zij samen met de familiale ondernemer naar de ideale oplossingen voor de strategische en financiële vraagstukken, rekening houdend met het volledige vermogen. Naast de interne expertise bouwt ING ook verder op externe expertise en werken we samen met partners gespecialiseerd in deze materie, zoals het Instituut voor Familiebedrijven en het Family Business Network. Familiebedrijven maken allemaal verschillende fasen door waar ING kan

Edito

4

Belgische familiebedrijven in kaart

6

Priminfo

10

Priminfo maakt zich op voor de familiale overdracht

AED Group

13

AED Group won aan slagkracht met een participatie van ING Corporate Investments

SA Raman

18

ING stroomlijnde de zoektocht naar de ideale overnemer voor SA Raman

Noordzee Helikopters Vlaanderen

22

Noordzee Helikopters Vlaanderen vond de geschikte partner dankzij ING Corporate Finance

helpen dankzij haar globale aanpak. In deze brochure wordt dieper ingegaan op hoe ING familiebedrijven kan helpen bij bedrijfsopvolging en overdracht.

2 | Family Business

Overzicht van initiatieven van ING voor overdragers en opvolgers van familiebedrijven

26

Contact

28

Family Business | 3

Familiebedrijven zijn er in alle soorten en maten. Je vindt ze overal. In België vertegen woordigen ze bijna 80% van alle ondernemingen, waardoor ze eveneens van groot economisch belang zijn. Dat dwingt ook ons respect af. Het motiveert ons om die bedrijven en hun leiders nog verder te begeleiden. Familiebedrijven doorlopen tijdens hun bestaan verschillende fases. Elke daarvan kent haar leuke én lastige momenten. ING biedt u graag een nuttig klankbord, objectief advies en een geïntegreerde, professionele aanpak van de zaken die u ons toevertrouwt. Wij zetten al onze vaardigheden in om u als bedrijfsleider en bedrijf de beste oplossingen aan te reiken. Elk bedrijf is uniek, net als iedere ondernemer. Hoe lang is het trouwens geleden dat u ervoor koos ondernemer te worden? Tien, twintig, dertig jaar? Of misschien nog langer? Nam u de zaak over van uw ouders of heeft u het bedrijf zelf opgebouwd? Zag u een gat in de markt en wilde u dat helemaal zelf invullen? Hoe dan ook, in de loop der tijd heeft u een mooi bedrijf opgebouwd. Een prestatie waar u trots op mag zijn. Maar weet u ook hoe lang u nog op deze manier wilt blijven doorwerken? Willen uw kinderen u opvolgen? Of verkoopt u de zaak? Een zorgvuldige opvolgingsplanning is noodzakelijk en een belangrijke uitdaging voor elk familiebedrijf. Het is geen eenmalige gebeurtenis, maar een proces dat gemakkelijk een aantal jaren kan duren. Opvolging is namelijk een complexe materie. Het vergt veel denkwerk en praktische voorbereiding. We kunnen ons voorstellen dat u hierbij vragen heeft. ING kan u helpen met het vinden van antwoorden. Dankzij de samenwerking tussen de departementen Ondernemingen en Private Banking bieden wij u een globale visie op uw patrimonium, waarvan uw familiebedrijf deel uitmaakt. Onze professionele private bankers en Relationship Managers Ondernemingen zijn opgeleid om familiale ondernemers bij te staan. Wij zetten al onze vaardigheden in om u te ondersteunen. Wij wensen u veel leesplezier met deze bijlage die volledig gewijd is aan familie bedrijven en de verschillende mogelijkheden van bedrijfsopvolging en -overdracht.

Erik Van Den Eynden Philippe Wallez General Manager General Manager Midcorporates & Institutionals ING Belgium ING Private Banking Belgium

4 | Family Business

Family Business | 5

De eigendom van het bedrijf in familiale handen houden, blijkt de meest terug kerende succesfactor te zijn. Daarom is het belangrijk dat de familie leden zich als een verantwoordelijke eigenaar gedragen. Johan Lambrecht Studiecentrum voor Ondernemerschap

Belgische familiebedrijven in kaart "Familiebedrijven vormen de ruggengraat van onze economie" Familiebedrijven zijn de gist die de Belgische econo mie doet rijzen en bijgevolg moeten we ze koesteren. Die uitspraak staat op naam van professor Johan Lambrecht van het Studiecentrum voor Ondernemer schap (HUB). In opdracht van FBNet, de Belgische Vereniging van Familiale Ondernemingen, bracht hij – samen met Vincent Molly – het belang van de familiale ondernemingen in ons land in kaart.

Het aantal familiebedrijven in België, in vergelijking met onze buurlanden Niet-familiebedrijf Familiebedrijf

17%

39%

61%

Wist u dat …?

83%

»» 77 procent, of 123.000, van de Belgische vennoot schappen familiebedrijven zijn? »» 55 procent van de Belgische vennootschappen met meer dan 200 werknemers een familiebedrijf is? »» familiebedrijven een aandeel van 45 procent heb ben in de totale tewerkstelling in België? »» in Vlaanderen en Wallonië zelfs meer dan de helft van de arbeidsplaatsen afkomstig is van familie bedrijven? »» familiebedrijven voor 33 procent, of 102 miljard euro, bijdragen aan het Belgische bbp? »» de gemiddelde leeftijd van een familiebedrijf 23 jaar is, terwijl dit voor een niet-familiebedrijf 17 jaar is? »» Belgische familiebedrijven, in vergelijking met nietfamiliebedrijven, gemiddeld kleiner zijn, meer actief in de bouw, minder actief in de dienstensector, en minder internationaal actief zijn?

Nederland

21% 79%

Duitsland

23%

27%

73%

Italië

15% 77%

85%

Spanje

België

35%

Frankrijk

65%

Verenigd Koninkrijk

(Bron: Voor België: Het economische belang van familiebedrijven in België,

6 | Family Business

(Bron: Het economische belang van familiebedrijven in België, Johan Lambrecht

Johan Lambrecht en Vincent Molly, 2011. Voor de andere Europese landen:

en Vincent Molly, 2011)

FBN International, 2008)

Family Business | 7

In België is 77 procent van de vennootschappen een familiebedrijf. Uit deze figuur blijkt dat vooral Duits land een gelijkaardig percentage familiebedrijven heeft als ons land. De vergelijking gebeurt op basis van de definitie voor familiebedrijven van de European Group of Owner Managed and Family Enterprises (GEEF). Voor GEEF is een bedrijf een familiebedrijf als: »» De meerderheid van het stemrecht op de algemene vergadering in handen is van de oprichter of van de eigenaarsfamilie. Indien het bedrijf beursgenoteerd is, dan volstaat het dat de eigenaarsfamilie 25 procent van het stemrecht bezit. »» Minstens één vertegenwoordiger van de familie actief is in het management of het bestuur van het bedrijf.

Wist u dat…?

Belgische familiebedrijven per gewest

40% 35%

In Vlaanderen en Wallonië zijn respectievelijk 78 en 81 procent van de vennootschappen een familie bedrijf. Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest scoort met 64 procent iets lager. Zowel in Vlaanderen als in Wallonië zijn familiebedrijven verantwoordelijk voor 46 procent van het bruto regionaal product, tegenover 17 procent in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Niet-familiebedrijf

Familiebedrijf

Externen hebben het voordeel dat ze een open blik hebben. Ze zijn niet bedrijfsblind, met andere woorden. Een goede externe bestuurder confronteert de familieleden met voor de hand liggende vragen, die terzelfdertijd zeer pertinent zijn.

»» slechts één procent van de Belgische familiebe

Johan Lambrecht, studiecentrum voor Ondernemerschap

drijven over een geschreven familiecharter beschikt, waarin de familie afspraken maakt over de toe komst van het familiebedrijf en over de rol die de familie daarin speelt? (Bron: Het economische belang van familiebedrijven in België, Johan Lambrecht en Vincent Molly, 2011)

Help, ik vind geen opvolger! Wat doen bedrijven bij een noodsituatie? Gevolgen als de bedrijfsleider onverwachts wegvalt Niet-familiebedrijf

Familiebedrijf

40%

35% 30% 30% 25%

38% 38%

32% 32%

30%

32% 32%

30%

25% 20% 20% 15%

18% 19%

15% 10%

18% 19%

10% 5%

18% 12%

18%

12%

5% 0% 0%

Voortzetting bedrijf wegens regeling

Verkoop bedrijf

Sluiting bedrijf

Geen idee

100%

Gevolgen als de eigenaar onverwachts wegvalt Niet-familiebedrijf

80%

Familiebedrijven die in een illusie van continuïteit verkeren, worden meestal op onzachte wijze wakker geschud als plots blijkt dat er zich niet meteen een (geschikte) opvolger aandient om de onderneming te leiden of om er eigenaar van te zijn. Veelzeggend is dat liefst 41 procent van de Belgische familiebedrijven er geen idee van heeft wat er zou gebeuren als de eigenaar onverwachts zou wegvallen. Nochtans is één op de vier familiebedrijven van plan om binnen de vijf jaar de eigendom van de onderneming over te dragen.

Familiebedrijf

50%

“Meestal verkiest een familiale ondernemer om zowel de eigendom als de leiding van het bedrijf over te dragen aan één of meerdere van zijn kinderen”, weet Johan Lambrecht. “Er zijn ook andere mogelijkheden, zoals de volledige of gedeeltelijke verkoop van het bedrijf, of de dagelijkse leiding laten waarnemen door een externe manager. Maar ook die alternatieven vereisen een waterdichte voorbereiding en – alweer – de nodige openheid van geest.”

50% 60%

40%

78%

40%

81%

64% 20%

0% (Bron: Voor België: Het economische belang van familiebedrijven in België, Johan Lambrecht en Vincent Molly, 2011. Voor de andere Europese landen: FBN International, 2008)

8 | Family Business

40% 30% 30% 20%

41% 41%

33% 34%

30%

33% 34%

30%

20% 10%

15%

10%

15%

18%

18%

18%

11% 18%

0%

ten uit de praktijk: Priminfo bereidt de overdracht voor door een holdingstructuur op te richten, AED Group won aan slagkracht met een participatie van ING Corporate Investments, ING stroom-

11%

lijnde de zoektocht naar de ideale overnemer voor SA Raman en Noordzee Helikopters vond de

0%

Voortzetting bedrijf wegens regeling

Verkoop bedrijf

Sluiting bedrijf

In de volgende hoofdstukken van deze publicatie vindt u vier verhalen van succesvolle overdrach-

Geen idee

geschikte partner dankzij Corporate Finance.

Family Business | 9

Ik sta zeker open voor de instap van een derde partij. Hoe dan ook, de toekomst brengt raad. Jean-Marie Bodart, gedelegeerd bestuurder van Priminfo

Priminfo maakt zich op voor de familiale overdracht, met de hulp van ING Private Banking "Dankzij de creatie van een nieuwe holding zijn we klaar voor de toekomst"

van links naar rechts: Jean-Marie Bodart, gedelegeerd bestuurder van Priminfo Stéphanie Caron, Wealth Analysis & Planning Advisor ING Christophe Mullier, Private Banker bij ING

Priminfo in een notendop Priminfo werd in 1985 opgericht door Jean-Marie Bodart, samen met twee vennoten. Na slechts één jaar hielden beide vennoten het voor bekeken. Jean-Marie Bodart stond dus alleen aan het hoofd van zijn IT-bedrijf. Priminfo assembleert pc’s en verkoopt ze hoofdzakelijk aan Belgische en Luxemburgse besturen. Het overige deel van het klantenbestand bestaat uit ziekenhuizen, scholen enzovoort. Het familiebedrijf is gespecialiseerd in het aanbieden van IT-services, zoals de installatie van de computers bij de klanten, of de integratie van de nieuwe pc’s in een bestaand IT-netwerk. Momenteel heeft Priminfo een 40-tal werknemers. In 2010 werd een omzet van 22,8 miljoen euro gedraaid, in vergelijking met 18,3 miljoen in 2009. De nettowinst steeg dan weer van 1,3 miljoen euro in 2009 naar 2,4 miljoen euro in 2010. Sinds 1998 loopt er een partnerschap tussen Priminfo en het Atelier van Jambes, een beschutte werkplaats, voor de assemblage van pc’s. Aangezien Priminfo een rasechte nichespeler is, heeft het geen echte concurrenten. Grote namen als HP en Dell spoken af en toe door het hoofd van Jean-Marie Bodart, maar de gedelegeerd bestuurder van Priminfo maakt zich sterk dat hij op zijn eigen nichemarkt het pleit wint, dankzij het maatwerk dat zijn bedrijf levert.

10 | Family Business

Priminfo – gespecialiseerd in IT-projecten bij overheden en openbare instellingen – werd eind 2010 een filiaal van de holding Priminvest.be. “Dat laat ons toe om de toekomst van onze onderneming op een transparante manier uit te tekenen”, zegt Jean-Marie Bodart, gedelegeerd bestuurder van het Waalse familiebedrijf. De komende maanden worden spannend voor Priminfo. Hoe de goede overdracht van dit familiebedrijf kan worden verzekerd? “Op die vraag bestaat nog geen definitief antwoord.”

laat Jean-Marie Bodart zich ontvallen. “Dat zou een mooie erkenning zijn voor al het werk dat hij tot hiertoe heeft geleverd voor Priminfo.”

Priminfo is gelegen in het landelijke Noville-les-Bois, in de streek van Namen. Het familiebedrijf assem bleert pc’s en biedt ze vervolgens aan zijn klanten aan, voornamelijk Belgische en Luxemburgse bestu ren. De bedrijfsgebouwen van Priminfo zijn omgeven door een vijver, die krioelt van de kleurrijke vissen. Gedelegeerd bestuurder Jean-Marie Bodart voedert zijn lievelingen elke dag zelf, tussen het werk door. Het bedrijf ademt op het eerste gezicht misschien een gemoedelijke sfeer uit. Maar achter de schermen wordt druk nagedacht over de toekomst.

Stap voor stap

Evenwicht tussen de kinderen bewaren Jean-Marie Bodart is 65 jaar oud en eigenlijk al met pensioen. In de praktijk deelt hij het gedelegeerd bestuurschap van Priminfo met zijn zoon Denis. De taken zijn voorlopig zo verdeeld dat Denis vooral werk maakt van nieuwe contracten voor Priminfo en dat zijn vader de facto de touwtjes in handen houdt. “Het is heel verleidelijk om Denis carte blanche te ge ven. Voor het management van ons bedrijf althans”,

Wat houdt de pater familias dan tegen? Hij denkt niet alleen aan de toekomst van zijn bedrijf, maar ook aan die van zijn twee andere kinderen: een zoon en een dochter. Geen van beiden is actief – of wenst dat momenteel te zijn – in het familiebedrijf. Maar de bedoeling is dat het evenwicht tussen de drie kinderen wordt bewaard. Een evenwichtige oplossing dringt zich op, maar is verre van evident.

Vandaar dat Jean-Marie Bodart eind 2010 besliste om een holding op te richten, in samenspraak met ING Private Banking – vertegenwoordigd door Stéphanie Caron, Wealth Analysis & Planning Advisor en Christophe Mullier, private banker. Alle aandelen van Priminfo werden dus ondergebracht onder de paraplu van Priminvest.be. Als Denis de onderneming op korte termijn niet in zijn eentje kan overnemen, kan hij ze via deze regeling wel alleen beheren. Tot nader order blijft Jean-Marie Bodart dus voor 100 procent eigenaar van de pas gecreëerde holding Priminvest.be. Pas als de puntjes op de i staan wat de overdracht aan de drie kinderen betreft, geeft de bedrijfsleider groen licht voor het volgende hoofdstuk in het verhaal van de overdracht.

De toekomst brengt raad “Er zijn verschillende overwegingen die daarin mee spelen”, legt Bodart uit. “Priminfo beschikt bijvoor beeld over een grote aandelenportefeuille. Ik ben er

Family Business | 11

ING Private Banking: raadgever, ontmijner en katalysator Priminfo is al langer dan vandaag klant bij ING. Het familie bedrijf heeft er, door de jaren heen, een gewoonte van gemaakt om op tijd en stond de koppen bij elkaar te steken met Christophe Mullier van ING Private Banking. Zeker de jongste maanden vormen die gesprekken de aanleiding om de overdracht van Priminfo te berde te brengen. Met haar fiscale en juridische achtergrond heeft Stéphanie Caron, Wealth Analysis & Planning Advisor bij ING Private Banking, die gesprekken mee in goede banen geleid. “In het verhaal van Priminfo heeft ING verscheidene pistes gesuggereerd voor de opvolgingsproblematiek. De oprichting van de holding Priminvest.be was een van de mogelijkheden. Uiteraard was het meneer Bodart die de keuze gemaakt heeft. We streven ernaar om onze rol van bankier te overstijgen, door een echte partner te zijn voor elk bedrijf waar we mee samenwerken.” De afde ling Wealth Analysis & Planning van ING Private Banking bestaat uit 14 juristen-fiscalisten. Net als Private Bankers stellen ze hun kennis en ervaring ter beschikking van de managers van familiebedrijven die de overdracht van hun patrimonium willen optimaliseren, zonder de controle te verliezen. Daarbij kan het zowel gaan om het privévermo gen als om de onderneming zelf. De aandacht van ING Wealth Analysis & Planning gaat eerst naar het burger lijke aspect: welke onderdelen van het patrimonium moeten worden overgedragen, en aan wie? De fiscale problematiek wordt natuurlijk niet uit het oog verloren. ING Private Banking helpt de bedrijfsleider dus zowel met privé- als met professionele aangelegenheden. Beide zaken lopen vaak door elkaar, zoals bij Priminfo. De kunst bestaat erin voor beide aspecten een evenwichtige oplos sing uit te werken, rekening houdend met alle gevoelig heden.

ooit mee begonnen met het idee om een onderpand te creëren voor de zakelijke leningen die ik wilde aan gaan. Daarnaast dient de portefeuille als middel om te hedgen tegen schokken in de dollarkoers.” Wellicht krijgt Denis Bodart het management van het familiebedrijf op termijn voor 100 procent in handen. Maar hoe kan hij in dat geval zijn broer en zijn zus uitkopen? Als de aandelenportefeuille gewoon bij de bedrijfsactiva blijft zitten, zoals nu het geval is, loopt die uitkoopprijs onvermijdelijk erg hoog op. Dan wordt het voor Denis schier onmogelijk om alleen eigenaar te worden van Priminvest.be – de holding boven Priminfo – mocht hij dat willen. Vandaar dat Jean-Marie Bodart overweegt om zijn aandelen portefeuille los te weken van het bedrijfskapitaal. Ook daarover zal met ING Private Banking worden gepraat. Of het dan al vaststaat dat alleen Denis zijn vader zal opvolgen, als manager én als eigenaar? “Neen. Ik sta bijvoorbeeld zeker open voor de instap van een derde partij. Hoe dan ook, de toekomst brengt raad. Maar dankzij de creatie van een nieuwe holding zijn we tenminste klaar voor elke eventualiteit.”

Tom Bousmans, Investment Director ING Corporate Investments; Glenn Roggeman,

Ambitie op pragmatische wijze Hoe dan ook, Priminfo is geen sitting duck die de toe komst lijdzaam afwacht. De bedrijfsplannen zijn am bitieus. Momenteel wordt beslist over de vernieuwing van bepaalde contracten én over nieuwe projecten. Net als in het verleden wil Priminfo eruit halen wat erin zit. Hoewel sommigen beweren dat de pc dood is, bewijst Priminfo dat dat nog lang niet het geval is. Voorts zijn alle ogen gericht op de inspanningen van Denis Bodart om de Vlaamse markt op een meer pro actieve manier te benaderen. Daar is Priminfo minder goed vertegenwoordigd dan in het Waalse landsge deelte, maar dat zal – als het van de familie Bodart afhangt – niet lang meer zo blijven.

In het verhaal van Priminfo heeft ING verscheidene oplossingen aangereikt voor de opvolgingsproblematiek. Elke beslissing over de toekomst van het bedrijf ligt uiteraard volledig in handen van de familie Bodart. Stéphanie Caron, Wealth Analysis & Planning Advisor ING


van links naar rechts:

CEO AED Group Stefan Yee CEO PE Group

AED Group won aan slagkracht met een participatie van ING Corporate Investments “ING werkt op onze maat” AED Group schreef de afgelopen 25 jaar enthousiast aan een succesverhaal. Om te blijven innoveren en het gezicht van de verhuurmarkt voor de evenementensector te kunnen bepalen, wilde het bedrijf bijkomende partners aantrekken, zoals ING Corporate Investments. “Dankzij ING kunnen we als bedrijf sneller volwassen worden”, aldus CEO Glenn Roggeman.

De vele gebouwen van AED Group bestrijken een in drukwekkend stuk van het Willebroekse bedrijvenpark De Veert. Ze bieden plaats aan ongeveer 100 mede werkers. De flamboyante CEO Glenn Roggeman begon halfweg de jaren 80 nog als dj. “Ik maakte me de be denking dat ik als dj maar op één plaats tegelijk kon zijn, terwijl mijn actieradius als verhuurder van audiovisueel materiaal vele malen groter was. Zo ben ik erin gerold.”


ING toont respect voor de bedrijfscultuur van AED Group. De bank werkt echt op maat van onze kmo. Vandaag staat Glenn Roggeman aan het hoofd van een internationaal bedrijf dat totaaloplossingen biedt aan de audiovisuele industrie. Onder de koepel van AED Group vallen zeven businessconcepten die samen een antwoord bieden op alle noden van haar doelgroep. AED Rent – Europees marktleider en het grootste concept, goed voor ongeveer 83% van de omzet – verzorgt de verhuur van professioneel audiovi sueel materiaal zoals audio, licht- en videoapparatuur, alsook materiaal voor podiumbouw en bijbehorende hijstechniek.

Een visionaire oplossing “De afgelopen 25 jaar heeft AED Group een constant groeiverhaal geschreven”, zegt Glenn Roggeman. “En we zijn vastbesloten om daar in de komende jaren nieuwe hoofdstukken aan toe te voegen.” Het basisidee is dat AED Group zich nog meer wil opwer pen als een ‘materiaalbankier’. Glenn Roggeman: “Gespecialiseerd AV-materiaal is over een periode van 20 jaar tot tien keer duurder geworden. De prijs om datzelfde materiaal te huren, is ‘maar’ verdriedubbeld. Licht- en geluidverhuurbedrijven die zelf materiaal ko pen om dat door te verhuren, zien het rendement op hun investering dus dalen. Met zijn brede aanbod van verhuurmateriaal biedt AED Rent de ideale oplossing. Zo hoeft onze klant niet te investeren in materiaal dat hij zelf slechts sporadisch kan verhuren, verhoogt hij de bezettingsgraad van zijn eigen materiaal en kan hij zich concentreren op de verhuur van AV- materiaal aan evenementen die hij technisch ondersteunt.”

Om zijn werking als materiaalbankier te onderbou wen, tekent AED Group momenteel een nieuw businessconcept uit: AED Lease. Via deze formule kunnen AV-bedrijven ook op lange termijn huren bij AED Group. Na vier jaar hebben ze de optie om het materiaal alsnog over te nemen tegen een aantrek kelijke prijs.

ING biedt middelen en expertise Maar professioneel AV-materiaal kost geld. Veel geld. AED Group keek uit naar een partner om dit kapitaal intensieve project mogelijk te maken. ING, huisban kier van AED Group, haalde het van twee andere kandidaten. Via de afdeling Corporate Investments werd een kapitaalsverhoging doorgevoerd. De bancaire partner verkreeg zo 27% van de aande len, Glenn Roggeman behield 20%. Andere partners zijn PE Group – dat zich in 2007 inkocht – met 33% en Phifin, met 12,5%. Het management bezit de rest van de aandelen. ING Corporate Investments bood investeringsmoge lijkheden door vers kapitaal in te brengen, maar daar stopt het verhaal niet. “Dankzij de internationale expertise van ING Lease kunnen we de ideale oplos sing aanbieden voor de uitbouw van AED Lease”, zegt Tom Bousmans, Investment Director bij ING Corporate Investments. “We werken niet alleen de beste balanstechnische oplossing uit, maar helpen AED Group ook om het nieuwe concept succesvol op de markt te brengen.”

Bij sleutelmomenten is het geruststellend om een ervaren partner als ING aan jouw zijde van de onderhandelingstafel te hebben. Glenn Roggeman, CEO AED Group


Stefan Yee, CEO PE Group

“Respect voor onze cultuur” Wat gaf de doorslag om voor ING te kiezen? “Het respect van de bank voor de bedrijfscultuur van AED Group”, is het besliste antwoord van Stefan Yee, CEO bij aandeelhouder PE Group. “ING Corporate Invest ments werkt echt op maat van kmo’s. We hoefden bijvoorbeeld geen logge procedures te doorlopen. Tom Bousmans was onze enige gesprekspartner en hij heeft het dossier van begin tot eind opgevolgd, op een directe en pragmatische manier. Als ingenieur heeft hij bovendien voeling met onze business.” ING Corporate Investments participeert ook in zo’n 25 andere bedrijven, de meeste ervan kmo’s. Mede dankzij die ervaring beschikken de medewerkers over sterke financiële en juridische expertise. “Een grote meerwaarde”, vindt Glenn Roggeman. “Een tijd terug kochten we het integrale materiaalpark van een groot

audiovisueel bedrijf over. Bij dat soort sleutelmomen ten is het geruststellend om een ervaren partner als ING aan jouw zijde van de onderhandelingstafel te hebben.” Stefan Yee: “Uiteraard kan je daarvoor ook een externe adviseur aanspreken. Maar nu ING aan boord is, hebben we de absolute garantie dat we kunnen vertrouwen op een speler die het beste met ons voorheeft.”

De meerwaarde van een frisse blik Als vertegenwoordiger van ING Corporate Invest ments zetelt Tom Bousmans in de raad van bestuur van AED Group. Die externe blik werkt verhelderend, aldus Glenn Roggeman: “Als eigenaar zie je soms de gebreken van je eigen onderneming niet. Een nieuwe bestuurspartner kijkt vanuit een andere invalshoek en vult de blinde vlekken aan. Het resultaat is een verhel derend overzicht van 360°.”


“Toch is het allerminst de bedoeling van ING om in de raad van bestuur een revolutie te prediken”, zegt Tom Bousmans. “Wel willen we onze kennis delen en in samenspraak met de andere bestuursleden het bedrijf vooruitstuwen.” Glenn Roggeman bevestigt: “Ik heb inderdaad niet het gevoel dat ING me verplicht om een bepaalde richting uit te gaan. Bij de onderhan delingen hebben we duidelijk aangegeven wat onze plannen zijn. Als je het eens bent over de eindbe stemming, is er weinig of geen reden voor discussie. ING helpt ons in de eerste plaats om als onderneming sneller volwassen te worden.”

ING bouwt mee aan het vendor leasing-concept: een oplossing op maat van AED Group Op basis van zijn internationale ervaring werkt ING mee aan een ‘vendor lease’-oplossing bij AED Lease, het jongste businessconcept van AED Group. Tom Bousmans: De essentie is dat ING achter de schermen AED Lease ondersteunt. AED Lease leaset het materiaal uiteindelijk aan zijn klanten. Op die manier hoeft AED Group zelf minder zware investeringen te doen en vrijwaart het zijn goede balanspositie.”

AED Group in een notendop CEO Glenn Roggeman richtte AED Group op in 1985. Het bedrijf biedt audiovisuele totaaloplossingen voor AV‑verhuur- en productiebedrijven. Zeven businessconcepten bieden samen een antwoord op alle noden van de doelgroep. Via AED Rent, het grootste concept, verhuurt AED Group audiovisueel materiaal aan professionele AV-bedrijven. AED Rent bekleedt een unieke positie op de markt, tussen de fabrikanten van AV-materiaal en de verhuurbedrijven in. De andere concepten zijn AED Display (verhuur van videoschermen en projectoren), AED Store (ver bruiksgoederen voor de AV-professional), AED Distribution (verkoop van AV-materiaal), AED Repair (onderhoud en herstelling van AV-materiaal) en AED Cases (productie van transportoplossingen voor AV-materiaal). AED Lease, het zevende concept, is in volle ontwikkeling. Het hoofdkantoor van AED Group, in Willebroek, fungeert als een centrale logistieke hub. Van hieruit wordt verhuurmateriaal geleverd aan de satellieten in Nederland, Frankrijk, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk.

We werkten niet alleen balanstechnisch de beste oplossing uit, maar hielpen AED Group ook om het nieuwe businessconcept succesvol op de markt te brengen.

In 2010 realiseerden de ongeveer 130 medewerkers van AED Group een omzet van net geen 28 miljoen euro.

Tom Bousmans, Investment Director ING Corporate Investments



Ik kan nog minstens drie jaar doen wat ik graag en goed doe, en zo mijn baby helpen groeien. Prachtig toch. Jean-Jacques Raman, technisch directeur, SA Raman

ING stroomlijnde de zoektocht naar de ideale overnemer voor

SA Raman Van links naar rechts: Jean-Jacques Raman,

"De bank was de orkestmeester die alle partijen liet samenspelen"

technisch directeur, SA Raman samen met Sébastien Paulet, M&A Manager, M&A MidCorporates

Na 28 jaar zocht Jean-Jacques Raman een geschikte overnemer voor zijn geliefde familiebedrijf, SA Raman. In samenwerking met ING vond hij de firma Verhaeren. Alle partijen zijn klaar voor een samenspel waar muziek in zit. Maak u geen zorgen als u in het Waals-Brabantse Perwijs op zoek moet naar de gebouwen van SA Raman, dat gespecialiseerd is in wegenwerken. U volgt gewoon de vele bordeaux busjes met het bedrijfslogo die terugkeren van een of andere werf. In de kantine vertellen foto’s aan de muur het verhaal van vader en grootvader Raman. Ze waren duidelijk niet te beroerd om de handen uit te mouwen te steken in de onderneming die ze in 1958 opstartten.

SA Raman in een notendop SA Raman staat sterk in openbare wegenwerken. Het bedrijf verzorgt ook landschapsarchitectuur projecten voor publieke en private spelers, van concept tot uitwerking. SA Raman beschikt over een zandgroeve in eigen beheer en een sorteercentrum waar constructieafval wordt omgezet in grind. SA Raman verzorgt ook het transport van constructiemateriaal. Het bedrijf stelt 58 mensen tewerk in de industriezone van Perwijs (Perwez).


Jean-Jacques Raman kreeg het familiebedrijf in 1982 in handen, als derde generatie. Hij ging aan de slag op de werf, zijn echtgenote ontfermde zich over de boekhouding. Door de jaren heen is het werknemers bestand gegroeid van twee tot 58 medewerkers. Niet toevallig werd SA Raman als snelgroeiende onderne ming meermaals verkozen tot Trends Gazelle.

Tijd voor rust « C’est un métier de passion », begint Jean-Jacques Raman, terwijl hij ons trots een foto toont van de piste van het SafeDriving-opleidingscentrum in Andenne. Die heeft hij volledig zelf ontworpen en aangelegd. “Maar na zo’n 28 jaar met een vijftal uur slaap per

nacht wilde ik het rustiger aan gaan doen. Bovendien kampte mijn vrouw met gezondheidsproblemen.” Een interne overdracht van SA Raman was geen optie, aldus Jean-Jacques: “Mijn 24-jarige zoon is een capabele jongeman, maar hij heeft gezien hoeveel opofferingen dit bedrijf heeft gevraagd van zijn ouders. Zijn toekomst ligt ergens anders.” Jean-Jacques Raman keek uit naar een externe overnemer, in samenwerking met ING.

Wie is de juiste overnamepartner? Het team M&A MidCorporates begeleidde het over nameproces van begin tot eind. “Voor ons komt het er eerst en vooral op aan om een overnemer te vin den die aansluit bij de verwachtingen van onze klant. We mikken op het perfecte huwelijk”, aldus M&A Manager Sébastien Paulet. Huwelijkspartner werd Verhaeren, een van de grootste wegenbouwen afbraakfirma’s in België. Volgens Jean-Jacques Raman was de klik er snel: “Onze gesprekspartners bij Verhaeren zijn echte ondernemers die de sector goed kennen. Als je kan communiceren met mensen die vertrouwd zijn met je dagelijkse uitdagingen, loopt alles vlot.” Ook het groeipad dat Verhaeren voor SA Raman heeft uitgetekend, trok Jean-Jacques snel over de streep. Een overnemer die “rustig in de zon ging zitten” was


We willen altijd een overnemer vinden die aansluit bij de verwachtingen van onze klant. We mikken op het perfecte huwelijk. Sébastien Paulet, M&A Manager, M&A MidCorporates

ING: analist, informatiebaken, praktische gids, onderhandelaar en klankbord M&A MidCorporates coördineerde het volledige overnameproces voor SA Raman. Pieter-Jan Van de Walle, verantwoordelijke van het team, belicht de verschillende stappen in het verhaal.

immers geen optie. “We zijn inderdaad erg ambi tieus”, zegt CEO Michel Verhaeren. “Zodra Raman geïntegreerd is in onze onderneming en we de lokale markt goed kennen, willen we groeien – organisch of via overnames. Met zijn goede naam en sterke struc tuur is SA Raman een uitstekende opstap in WaalsBrabant.”

ING als bruggenbouwer De intentieverklaring zat dus meteen goed, al moest er over de details van de contracten nog een en ander worden scherpgesteld tijdens de onderhande lingen. ING optimaliseerde de financiële randvoor waarden voor Jean-Jacques Raman zo veel mogelijk. Van zijn kant stelde Verhaeren – dat voor 50% eigen dom is van investeringsmaatschappij Gimv – strenge eisen aan het due diligence-proces, om de kwaliteit van zijn investering te garanderen. “Verhaeren wilde de puntjes op de i, maar dat is ook logisch. Ik zou het zelf niet anders doen”, klinkt het begrijpend bij Jean-Jacques Raman. Het wederzijdse begrip is in grote mate te danken aan ING, zo zegt Alain Grillaert, Executive Investment Manager bij Gimv en bestuurder bij Verhaeren: “Als potentiële investeerder ben je vooral gericht op het rendement dat je uit de overname kan halen, terwijl de eigenaar sterk bezig is met het operationele. ING was de perfecte schakel tussen die twee stand punten.” Sébastien Paulet: “We vervullen inderdaad een brugfunctie. Een investeerder stelt soms nuchtere


vragen die hard aankomen bij iemand die zijn ge liefde bedrijf verkoopt. Wij plaatsen die vragen voor hem in de juiste context en geven de antwoorden door aan de potentiële koper.” ING coördineerde het hele overnameproces en zorgde voor praktische en logistieke ondersteuning: van de kwantitatieve en kwalitatieve analyse van SA Raman, over het informatiememorandum, tot de audit. Alle partijen zijn het erover eens dat de bank een duidelijke meerwaarde heeft gebracht. JeanJacques Raman verwoordt het plastisch: “ING deed de mayonaise pakken. Als een orkestmeester hebben ze alle partijen in het verhaal samengebracht – Verhaeren, ikzelf, maar ook mijn boekhouder en mijn advocaat – en ons een fraaie melodie laten spelen. Of ik tevreden ben met het resultaat? Anders zat ik hier niet (lacht).”

»» Na akkoord van de klant beginnen we aan de contactnames met de kandidaat-kopers. Eerst op anonieme basis en na de ondertekening van een vertrouwelijkheidovereenkomst op basis van het verkoopsmemorandum. Discretie staat altijd centraal.

»» In opdracht van de eigenaar bemiddelen we in de »» “Eerst verdiepen we ons in het bedrijf van onze klant, door middel van een kwantitatieve en kwalitatieve analyse. Via studie en gesprekken leggen we de sterke en zwakke punten van de onderneming bloot, krijgen we een beeld van de concurrentie, de relatie met de klanten, de leveran ciers, het personeel enzovoort. In deze fase maken we ook een gedetailleerde waardering van het bedrijf.

»» Na onze analyse maken we werk van een verkoopsmemorandum, dat de investeringsoppor tuniteit voor de kandidaat-koper schetst. Tezelf dertijd lijsten we kandidaat-kopers op die volgens ons in aanmerking komen om het bedrijf over te nemen.

onderhandelingen met de verschillende partijen, tot er een consensus is met een geschikte kandi daat.

»» Vervolgens organiseren we een boekenonderzoek. Na een laatste onderhandelingsfase zetten we de afspraken juridisch correct op papier.

»» ING speelt de rol van tactische buffer en klankbord. De overdrager hoeft dan ook niet altijd aanwezig te zijn bij de onderhandelingen. Maar hij blijft wel de eindbeslisser. Bovendien kan de klant altijd bij ons terecht om zijn hart te luchten.”

Klaar voor een verdere samenwerking Na het gesprek dolt Jean-Jacques nog even met een aantal medewerkers. Ook de komende jaren zijn ze collega’s. In overleg met Verhaeren werd beslist dat Jean-Jacques nog minstens drie jaar aan de slag blijft in het bedrijf, als technisch directeur. Hij coördineert dus nog een tijd het werk op zijn favoriete werven. Een win-winsituatie, daar zijn beide partijen het over eens. Jean-Jacques besluit: “Ik kan doen wat ik graag en goed doe, en zo mijn baby helpen groeien. Prachtig toch!”

ING deed de mayonaise pakken. Als een orkestmeester hebben ze alle partijen in het verhaal samengebracht. Jean-Jacques Raman, Technisch Directeur, SA Raman


Als je zoals wij de lat hoger wil leggen, dan heeft het weinig zin om absoluut vast te houden aan aandeelhoudersstructuren en –verhoudingen die jaren geleden werden vastgelegd. Eric Van Hal, CEO NHV

Noordzee Helikopters Vlaanderen vond de geschikte partner dankzij ING Corporate Finance "Nu kunnen we de lat veel hoger leggen" Veel tijd voor een interview heeft Eric Van Hal niet dezer dagen. Het is slechts met tussenpozen dat hij terug te vinden is op het NHVhoofkwartier, in de schaduw van de Oostendse luchthaven. De CEO is druk op zoek naar nieuwe helikopters in het buitenland. Hij en zijn team koesteren immers de ambitie om in de komende vijf jaar de vlootwaarde van NHV met 230 miljoen euro op te trekken. “Dankzij Fin.Co, onze nieuwe financiële partner, kunnen we er helemaal voor gaan.”

NHV in een notendop Noordzee Helikopters Vlaanderen realiseert 75 procent van zijn omzet met het transport van technici en ingenieurs naar olie- en gasinstallaties op zee. Het overige kwart van de omzet wordt gegenereerd met medische helikoptervluchten (vooral in Frankrijk en Wallonië), personentransport naar offshorewindmo lenparken en het verzekeren van de beloodsing van schepen van en naar de Vlaamse havens (vooral in Nederland en België). Voorts is NHV ook actief in taxidiensten, het vervoer van vips en pleziervluchten. In 2010 realiseerde NHV een totale omzet van 42 miljoen euro, tegenover 28 miljoen euro in 2009.

Midden 2009 stapte Fin.Co in het kapitaal van NHV. De investeringsmaatschappij van de familie Plouvier verwierf een minderheidsaandeel en financierde een kapitaalverhoging van vier miljoen euro. De oorspron kelijke aandeelhouders en stichters van NHV – Eric Van Hal, Jef De Kinder en de Antwerpse investeerder William Wilford – bleven aan boord, hoewel ze een stuk van hun aandelen verkochten. Vroeger bezaten de drie heren elk een derde van het bedrijfskapitaal. Nu elk nog 24 procent.

Groei als voornaamste prioriteit Momenteel is het helikopterbedrijf actief in zeven landen in Europa, Afrika en Zuid-Amerika. In FransGuyana bijvoorbeeld heeft NHV een tijdelijk project lopen, alweer in olie en gas. “Vroeger werkten we voornamelijk voor de middelgrote olieconcerns, maar nu komen we stilaan in het vizier van de grote jongens als Chevron, Total en Shell”, glundert Eric Van Hal. De CEO van NHV is een grote fan van Afrika. Het is dan ook vooral op dat continent dat hij mikt voor de toekomstige groei van zijn bedrijf. “Maar ik sluit niets uit”, voegt hij er nog snel aan toe.


Het was ING Corporate Finance dat de hele opera tie van bij het begin in goede banen leidde. “Onze eerste taak bestond erin om bij het management van NHV te polsen naar de ambities”, vertelt Steven Notaert, Directeur bij ING Corporate Finance. “Groei bleek hun voornaamste prioriteit te zijn, naast het di versifiëren van hun vermogen. Zodra we dat hadden uitgeklaard, kon de zoektocht naar een geschikte

partner beginnen. Het moest niet alleen een partij worden die de vroegere verwezenlijkingen van NHV naar waarde wist te schatten, maar bovendien bereid was om op middellange termijn mee te groeien met het helikopterbedrijf.” Het profiel van Fin.Co bleek na een zoektocht van ongeveer een jaar perfect te matchen met dat van NHV. “Geld was natuurlijk een belangrijke kant van de deal”, legt Eric Van Hal uit. “Maar het draait om veel meer dan dat. Fin.Co en NHV zijn heel duidelijk ook strategische partners. Om als bedrijf te kun nen meespelen in een hogere klasse, door stevig te groeien, moet je kunnen bogen op de nodige expertise. Als puur familiale onderneming kon NHV die nog niet in voldoende mate voorleggen.”

Een ambitieus vijfjarenplan Logisch dus dat Fin.Co na de overdracht van de aandelen een plaats kreeg in de raad van bestuur van NHV. Het is Martijn Willaert die er de investerings maatschappij vertegenwoordigt. Kristof Verluyten van Fin.Co fungeert dan weer als niet-stemgerechtigde waarnemer in de raad van bestuur van het helikop terbedrijf. Intussen ligt er een strategisch plan op ta fel voor de komende vijf jaar. De hoofdmoot ervan is de ambitie om pijlsnel te groeien. Daarvoor kijkt NHV vooral richting buitenland, in het bijzonder Afrika, en naar de boomende sector van olie en gas (zie kader: NHV in een notendop). Om het transport van de nodige technici en ingenieurs naar boorplatforms op zee te kunnen uitbouwen, heeft NHV vanzelfspre


Om als bedrijf te kunnen meespelen in een hogere klasse, moet je kunnen bogen op de nodige expertise. Als puur familiale onderneming kon NHV die niet in voldoende mate voorleggen. Eric Van Hal, CEO NHV ING: onderhandelaar, dealmaker, adviseur, koppelaar en woordvoerder kend meer helikopters nodig dan nu. Vandaar het plan om de vlootwaarde op vijf jaar tijd op te trekken met 230 miljoen euro. “Dat is méér dan een verdub beling van de huidige vlootwaarde”, vertelt Eric Van Hal enthousiast. ING Corporate Finance blijft uiteraard het verhaal van NHV verder opvolgen. “Op een bepaald moment komt er gegarandeerd een volgende stap”, zegt Steven Notaert. “We proberen telkens mee te denken met een bedrijf in al zijn groeifases. Zo kun nen we op tijd en stond een nieuwe oplossing op maat voorstellen. In het geval van NHV misschien een beursintroductie, of een fusie met een ander helikopterbedrijf. Ook een verkoop aan een privateequitygroep is een optie voor de toekomst. Maar voor de komende vijf jaar zit NHV in elk geval stevig in het zadel.”

Een zakelijk huwelijk Of het hart van Eric Van Hal gebloed heeft toen hij een externe financiële partij toeliet in het familiale huishouden van zijn helikopterbedrijf? “Helemaal niet”, klinkt het resoluut. “Als je mikt op de hogere industriële segmenten – zoals de olie- en gassector in ons geval – dan kun je dat niet bolwerken als kleine familiale kmo. Begrijp me niet verkeerd: het is heel nobel om een kleine kmo te zijn en te blijven. Maar als je zoals wij de lat hoger wil leggen, dan heeft het weinig zin om absoluut vast te houden aan aandeel houdersstructuren en –verhoudingen die jaren


geleden werden vastgelegd. Als je externe partijen aan boord haalt, brengen die bovendien een pak expertise mee. Die is natuurlijk van onschatbare waarde voor je bedrijf.” Steven Notaert van ING nuanceert: “Voor elk familiaal bedrijf is de situatie anders. Bij NHV is een volledige exit van de oorspronkelijke aandeelhouders nooit aan de orde geweest, en dat is een belangrijke reden waarom de operatie met Fin.Co zo rationeel en zo sereen is kunnen verlopen. Bij andere famili ale ondernemingen is het vaak veel minder evident om zakelijke knopen door te hakken. Zeker als een bepaalde generatie tot de vaststelling komt dat er geen familiale opvolgers zijn, verloopt het debat over het voortbestaan van een familiebedrijf soms erg emotioneel.” Eric Van Hal ligt daar (nog) niet wakker van. Allemaal toekomstmuziek, klinkt het. “Niets moet, alles mag!” Plots een zorgelijke blik op zijn horloge. “En nu moet ik dringend naar Marseille om heli kopters te bestellen. Enfin, dat hoop ik toch. Want tegenwoordig geldt er al een wachttijd van 36 maan den voor grote toestellen. Dat is meteen nog een andere reden waarom we zo blij zijn dat Fin.Co nu mee aan het roer staat bij NHV. Onze business is heel kapitaalintensief en het duurt bovendien vrij lang eer nieuwe investeringen beginnen te renderen. Maar nu moet ik er écht vandoor.” En met een knipoogje: “Ik neem het vliegtuig, jawel!”

Zodra de aandeelhouders van het familiale NHV beslist hadden om het bedrijfskapitaal open te stellen voor een derde partij, namen ze ING Corporate Finance in de arm om een geschikte financiële partner te vinden. Daar komt uiteraard heel wat bij kijken. Kort samengevat: ING fungeerde als onderhandelaar, dealmaker, adviseur, koppelaar en woordvoerder – allemaal in opdracht van Noordzee Helikopters. “Het ultieme doel was het opsnorren van een investeerder die met NHV in zee wilde gaan”, vertelt Steven Notaert, Directeur bij ING Corporate Finance. “Maar onderweg hebben we het bedrijf geadviseerd over hoe het zich moest positioneren tegenover po tentiële partners, welke info NHV hun moest leveren, hoe dat moest gebeuren, noem maar op. Je zou ook kunnen zeggen dat ING optrad als woordvoerder van Noordzee Helikopters, om het bedrijf bijvoorbeeld af te schermen tegen al te gewiekste investeerders.” Toen de keuze van NHV uiteindelijk op Fin.Co viel, bleef ING Corporate Finance nauw betrokken bij het opstellen van de contracten – voornamelijk om de juridische aspecten af te stemmen op het zakelijke gedeelte van de deal. “Maar het is NHV dat alle knopen heeft doorgehakt”, besluit Steven Notaert. En ING? “Wij effenden het pad tijdens alle fases van het proces. Niets meer of niets minder.”

We proberen telkens mee te denken met een bedrijf in al zijn groeifases. Zo kunnen we op tijd en stond een nieuwe oplossing op maat voorstellen. In het geval van NHV misschien een beursintroductie, of een fusie met een ander helikopterbedrijf. Steven Notaert, Directeur bij ING Corporate Finance


Overzicht van initiatieven van ING voor overdragers en op volgers van familiebedrijven De volgende tien jaar zal 38% van de Belgische fami liebedrijven in andere handen overgaan. Bovendien is een vierde van de bedrijfsleiders ouder dan 50 jaar en heeft 55% van hen geen opvolgingsplanning voor zien. Eigenaars en bedrijfsleiders van familiale onder nemingen worden dus vroeg of laat geconfronteerd met hun opvolging. Bij de overdracht moeten ze niet alleen rekening houden met de financiële en fiscale implicaties, maar vaak ook met de familiale gevoe ligheden en met de psychologische moeilijkheid van de overdracht. Velen stellen zich vragen als: is er een rol weggelegd voor de kinderen? Wat is de impact op het familiepatrimonium? enz. Een goede planning en deskundig advies zijn hierbij onontbeerlijk. De Relationship Managers Ondernemingen en de Private Bankers van ING België zijn thuis in dit domein en begeleiden de eigenaars van familiebedrijven in het proces, rekening houdend met hun persoonlijke situa tie. Op die manier optimaliseren zij elke specifieke overdrachtsituatie. ING België kiest altijd voor een persoonlijk en confidentieel gesprek met de eige naar van het familiebedrijf. Daarnaast biedt ING de bedrijfsleiders (overdragers en opvolgers) nog andere hulpmiddelen om de overdracht van hun bedrijf vlot te laten verlopen.

Opvolgersacademie (samen met het Instituut voor Familiebedrijven) De Opvolgersacademie biedt een antwoord op de vragen die familiebedrijven zich rond de opvolging stellen. Daarnaast wil zij ook een netwerk bieden aan de leden van de opvolgende generatie. Concreet brengt de Opvolgersacademie de kandidaat-opvolgers van familiebedrijven samen gedurende 10 sessies in 5 verschillende regio’s (Brussel, Kortrijk, Antwerpen,


Gent en Hasselt). Tijdens iedere sessie komen telkens twee sprekers aan het woord. De eerste geeft een praktische uiteenzetting over het onderwerp. De tweede, een ondernemer, brengt een getuigenis met betrekking tot het onderwerp. De deelnemende kan didaat-opvolgers mogen de sprekers met alle moge lijke vragen bestoken. Dit forum biedt hen tevens de mogelijkheid om ervaringen uit te wisselen. Tegelijker tijd komt er bijna vanzelf een informeel netwerk tot stand.

ING Academy De ING Academy bestaat uit een serie van 3 regionaal georganiseerde bijeenkomsten over bedrijfsover dracht. Tijdens deze 3 bijeenkomsten krijgt u een dui delijk inzicht in alle aspecten die bij een bedrijfsover dracht komen kijken. U zult 10 tot 15 ondernemers van bedrijven uit uiteenlopende sectoren ontmoeten. En dat is boeiend, want vrijwel elke bedrijfsoverdracht is uniek. Elke bijeenkomst heeft een ander thema: »» 1e bijeenkomst: "Matteo", een film over de emo ties rondom bedrijfsoverdracht en opvolging »» 2e bijeenkomst: De familiale opvolging vanuit juri disch en fiscaal standpunt »» 3e bijeenkomst: De overdracht van een bedrijf aan derden

Seminaries Tot slot organiseert ING lokaal ook verschillende semi naries voor familiebedrijven. Deze worden georga niseerd door ING al dan niet samen met een van onze partners (zoals het Instituut voor Familiebedrijven, Vlerick Alumni MFM, Guberna… ).

Uw bevoorrechte gesprekspartners bij ING General Manager ING Private Banking Belgium Philippe Wallez Marnixlaan 24 1000 Brussel Tel. +32 2 547 62 00 [email protected]

General Manager Midcorporations & Institutionals ING Belgium Erik Van Den Eynden Marnixlaan 24 1000 Brussel Tel. +32 2 547 77 49 [email protected]

ING België nv – Bank – Marnixlaan 24, B-1000 Brussel – RPR Brussel – Btw: BE 0403.200.393 – BIC: BBRUBEBB – IBAN: BE45 3109 1560 2789 Verantwoordelijk uitgever: Inge Ampe – Marnixlaan 24, B-1000 Brussel – Z50008N – 01/13 © Editing Team & Graphic Studio – Marketing ING Belgium


familybusiness

Recommend Documents