Familieparticipatie
Congres GGZ 19/09/2012 Lieven Dupont Stafmedewerker studiedienst
[email protected] www.familieplatform.be
Aandachtspunten en selectief overzicht van methodieken & methoden voor de realisatie van een gezinsvriendelijke ggz
Inhoudstafel Introductie Krachtlijnen
/ MACRO
MICRO MESO
META
(opleiding) META (onderzoek & ontwikkeling) Perspectief Literatuur
Introductie Algemene begrippen en kaders
Begrippen
Triade-trialoog
FGG – expliciete focus op familie-dialoog
Participatie (definitie LUCAS) “Participatie (in ggz) betekent (1) inspraak in besluitvorming en (2) actieve deelname* aan een (3) waaier van activiteiten (planning, evaluatie, hulpverlening, onderzoek, training, rekrutering, …) (4) vanuit de ervaringsdeskundigheid van de persoon, (5) in partnerschap met professionals.” * breder: ook info & ondersteuning krijgen
Procesmodel participatie (Tambuyzer et al., 2010)
Knelpunten
(~ determinanten/contextfactoren, Tambuyzer et al., 2010)
1.
Gebruikerskenmerken
2.
Informatieverstrekking & communicatie, vakjargon Geen of onduidelijke procedures, wisselende hulpverleners, … Gebrek aan ondersteuning & opleiding Attitude: geruststelling, niet serieus nemen, autoriteit, vooroordelen, wantrouwen, te complex, … ‘Geen tijd & middelen’
3. 4. 5.
6.
* interesse, assertiviteit, taboe, ik mantelzorger? * relatie patient-familie, overbelasting * leeftijd, problematiek, …
→ ‘op maat’
→ micro, meso → micro, meso, meta (onderzoek & ontw.) → meta (opleiding hv) → meta (opleiding), meso, macro → meso, macro
Participatieladder o o o o
Van samenspraak tot samenwerking Therapie is geen participatie Belang van informatie & ‘empowerment’ Onthaal, luisteren, dialoog
Realiteit is complexer: “geen doel op zich” afhankelijk van context, doelstellingen & mogelijkheden “recht, geen plicht”; niet hoe hoger, hoe beter
Krachtlijnen Algemene aandachtspunten voor de realisatie van een gezinsvriendelijke ggz en aanpalende sectoren (welzijn, onderwijs, arbeid, ...)
Algemeen
Structuur & Cultuur Alle niveaus Alle types professionelen Top-down & bottom-up (samenwerking) Evidence based & practice based Op maat
Evaluatie/metingen & opvolging-bijsturing
Info, opleiding, vorming & coaching Dialoog, ontmoeting, uitwisseling Ervaringsdeskundige (ED) ervaringswerkers (micro) & vertegenwoordigers (FV) (meso)
MACRO GGZ-beleid CULT UUR Stimulerend kader (visie, projecten, incentives, …) Beeldvorming (psychisch ziek zijn, zelfhulp, professionele hulp) S T RUCT UUR Familiebeleid Kwaliteitsdecreet, kwaliteitscontrole (uitkomst én proces) Aanpassing opleidingscurricula Middelen & tijd
Mindset
Contact met familieleden hoeft niet veel tijd te kosten. een luisterend oor, een telefoontje, …
Dynamisch zoekproces naar een unieke & constructieve samenwerking, in het belang en met respect voor allen
Familie/gezinstherapie ≠ familieparticipatie
MICRO Methodieken, methoden en aandachtspunten voor een gezinsvriendelijkere zorg op individueel niveau: cliënt – familie – hulpverlener
Basisschema rollen & noden (EXPMZ, 2007)
Familie-mantelzorger
Professional
Informatiebron - ED
Afstemmen & erkennen
Zorgverlener …of niet!
Samenwerken & informeren
Zorgvrager
Ondersteunen
Rolbehoud
(praktisch & emotioneel)
Faciliteren & verbinden
Focus: informatie & ondersteuning
Algemene kenmerken
Kennisoverdracht Beleving, erkenning van last en lijden, rouwverwerking
Cognitie: verwachtingen bijstellen, realistische doelen stellen
Vaardigheden in omgang, communicatie met naaste & hv, hulp & steun zoeken, problemen oplossen,…
Evidence based
Cliënt: herval↓ heropname↓ therapietrouw ↑ regelm. medicijngebruik↑ Familie: subjectief welbevinden↑ stress↓ gezondheidsklachten ↓ isolatie ↓
Opvolgings- & terugkomdagen → effect op lange termijn! Info = basis voor steun en empowerment/participatie Structureel onderdeel takenpakket/competentieprofiel hv?!
Focus: informatie
Psycho-educatie
InFoP (www.werkenmetfamilies.be) PROFAMILLE (www.werkenmetfamilies.be) (franstalig) Psychische problemen in de familie (www.trimbos.nl)
Psycho-educatie voor familieleden van mensen met schizofrenie Omgaan met borderline Omgaan met mensen met een depressie
Family Psycho-education (www.samhsa.gov)
Rondleiding, infofoon, inloophuis/inloopmobiel, praatcafé’s, inforeeks, thema-avond, studiedag, symposium, juridisch advies,… Folders & brochures, documentatiecentrum, tijdschrift, websitesociale media, literatuur, spellen, films, reportage, …
Focus: informatie & ondersteuning (coping)
Methodieken
COMPAS (www.werkenmetfamilies.be) + ED PROSPECT (EUFAMI) + ED PROFAMILLE (www.werkenmetfamilies.be) (franstalig) Training Interactievaardigheden (www.demat.nl) + ED Behavioural Family Therapy (BFT) (Falloon et al, ‘84, ‘85, ‘87, ‘93) + ED Multi Family Group Therapy (MFGT) (McFarlane et al, 1995) Motiverende gespreksvoering (www.werkenmetfamilies.be, www.ggz-nhn.nl)
Vroegdetectie & preventie: KO(P)Ploper in zorg (www.koppvlaanderen.be) Psychische problemen in de familie (PIF)(www.trimbos.nl) Mijn verhaal als mantelzorger (www.ggnet.nl) Preventieve ondersteuning mantelzorger (POM) (www.trimbos.nl) Pakket Interventie Mantelzorg op Maat (PIMM) – Altrecht, in ontwikkeling
Focus: informatie & ondersteuning (coping)
Methoden
Lotgenotencontact
Ouder/partnertrainingen
Familieverenigingen, ECD Foton, zelfstandige coaches…
Individuele gezinsondersteuning - familiebegeleiding
Vb.: ouderbegeleiding Centrum Zit Stil, sociale dienst Huntingtonliga, dementieconsulent & chat (ECD), van begeleidingen auticoach, familievertrouwenspersoon & methode Familiezorg (www.exfam.nl), …
Literatuur & (interactieve) websites
Crisis- en respijtzorg
Focus: afstemming & samenwerking
Coaching & MDO
Zorgtrajectbegeleiding + zorgboek + opleiding (Centrum Zit Stil)
Sociale dienst Huntington-liga
Familievertrouwenspersoon (www.stichting-fvp.nl & www.lsfvp.nl) (Info, doorverwijzing, ondersteuning, advies, bemiddeling, signaleren bij problemen, vragen en klachten rondom de hulpverlening)
THUISZORG
GDT-overleg
Overleg rond de psychiatrische patiënt (vanaf 1 april 2012)
Focus: samenwerking & verbinding
Netwerkmethodieken Patiënt & omgeving als expert Eigen Kracht Conferentie (www.eigen-kracht.be) Familienetwerkberaad (www.opvang.be) Familiezorgconferentie (‘Gedeelde zorg’, 2007) Columbus-experiment (www.vzw-oranjehuis.be) ONADA (onada.kinsbergenvzw.be) Ontwikkeling, versterking & gebruik netwerk MAPS, ELP, PTP (www.planvzw.be) Support@work (www.supportatwork.be) Genogram, ecogram/map, zorgleefplan, levensverhaal, levensboek, levenskalender, … - zie toolkits Getuigenissen & verhalen (bv. ‘leven als (g)een ander’)
Focus: samenwerking & afstemming
Beter Samen - … (VVA)
Ontwikkeld door en bestemd voor zowel ouders als dienstverleners
Doel: voorbereiding samenwerking, houvast informatie-uitwisseling (ook ts. voorzieningen), start & opvolging handelingsplan
Inhoud & vorm: Visie/handleiding over samenwerking Praktische fiches ‘samenwerking op maat’, ‘afsprakennota’, ‘ouder’- en ‘dienstverlenersdeskundig verslag’! Cursus om instrument te leren gebruiken In begrijpelijke, herkenbare, respectvolle taal
Focus: samenwerking, afstemming & verbinding
Tools
Triadekaart 3.2. www.triadekaart.nl – www.werkenmetfamilies.be
Als kapstok voor gesprek, noden & mogelijkheden familie, taken en taakverdeling, beeld van verloop
Bestemd voor alle 3 partijen
Gekoppeld aan vorming - dvd: ‘Gedeelde zorg’
Afsprakenformulieren, communicatieschriften, …
Digitale tools
De Wegwijzer (www.participate-autisme.be), gebaseerd op ‘Beter Samen’ Familienet (https://hetfamilienet.nl) ShareCare (www.sharecare.nl)
MESO Methoden & modellen voor organisaties & netwerken om betrokkenheid van families op micro-niveau te bevorderen
Basis
Heldere visietekst & expliciet familiebeleid op maat
PIJLER 1: Omgang, informatie & betrokkenheid PIJLER 2: Familie-beleid in de organisatiestructuur
Vb. Modelregeling ‘Betrokken omgeving’ (2006), Modelrichtlijn SLKF (2009), Criteria LPGGZ (2011), Familie-prestatie-indicatoren LPGGZ (2011-…)
Opleiding & coaching àlle medewerkers – competentieprofiel tijdens werktijd
Pijler 1:
Omgang, informatie & betrokkenheid 1.
Informatie- en communicatiebeleid
Wie, wat, hoe, wanneer, ↔ Persoonsgebonden vs. niet-persoonsgebonden info Pro-actief, herhaald, op maat, ook +
2.
Respectvolle & zorgvuldige omgang
3.
Betrokkenheid bij opname, diagnostiek, behandeling, ontslag, evaluatie & nazorg, inclusief crisis- en signaleringsplan
4.
Toegankelijkheid/bereikbaarheid “Betrek de familie, tenzij de patiënt dit gemotiveerd niet wil” (‘inspanningsplicht’)
Pijler 1:
Omgang, informatie & betrokkenheid – tips/tools
Aangepaste brochures / onderdeel ‘familie’ op website
Ziekte, verloop, behandeling, medicatie, … Juridische aspecten, voorziening, beleid, accommodatie, regels, … Ondersteuning & activiteiten, familieverenigingen
Luisterplaatsen en gespreksruimtes
Checklist met aandachtspunten familiegesprek/mantelzorg
Standaardruimte familie in dossier bij elke fase in behandeling
Pijler 2:
Familie-beleid in de organisatiestructuur - 1
Aanbod informele ontmoeting & activiteiten
Methodieken, tools & protocollen
Psycho-educatie, coping, triadekaart, … Context & mantelzorgbelasting: KOPP, POM, PIMM, rouwprotocol,… Richtlijnen rond omgang met beroepsgeheim
Formele metingen familie
Noden & behoeften; bv. vragenlijst familie (LPGGZ), FPRI, … Mantelzorgbelasting; bv. EDIZ, Zorgkompas (VILANS), CSI, IBF, BES, ISB, …
Pijler 2:
Familie-beleid in de organisatiestructuur - 2
Systematisch betrekken familie bij hulpverlening, beleid, training/casuïstiek, onderzoek, procesbegeleiding Ruimte voor handelingen mbt. familie in tijdsregistratiesysteem Feedbackprocedures ‘klachtenregeling’ Familieraad, werkgroep, panel, familie-organisaties-FV + budget Opgeleid referentiepersoon, ambassadeur (ED ervaringswerker), FVP Coöperatie
Vast aanspreekpersoon familie
Aanbod/aandacht voor: Nazorg (arbeid, wonen, …) Crisis- en respijtzorg
Voordeel protocollen & standaardwerkwijzen (1)
verantwoording naar cliënt
(2)
ondersteuning & houvast
(3)
↔ willekeur en vergeten
(4)
bevordert constructief & doelgericht overleg
(5)
juiste timing & dosering
(6)
Inzicht voor familie in wat zij van de organisatie mogen verwachten
META
(opleiding) Cursussen, trainingen, vormingen & coaching voor hulpverleners om kennis, attitude en vaardigheden mbt. familiebetrokkenheid te verbeteren
Algemeen
Basis- en vervolgopleidingen, supervisie, intervisie & coaching
Inclusief psychiaters, huisartsen, privétherapeuten en andere sectoren
Méér dan een korte training + follow-up (terugkomdagen)!
Train-de-trainer cursussen
Competentieprofiel (‘goed hulpverlenersschap’= informeren & betrekken familie)
Inzet van ED bij ontwikkeling curriculum, methoden, training, …
Inhoudsaspecten vorming (Afhankelijk van fase hv werken op bewustzijn of op houding & gedrag)
Attitude & reflectie
Inzicht in leefwereld, ervaringen & noden van familie Meerwaarde & noodzaak van familie-expertise en betrokkenheid Contextueel-systemisch denken (‘geven zien’, meerzijdige partijdigheid, …) Flexibiliteit in het zoeken naar oplossingen Aandacht voor tegenoverdracht vanuit eigen familiesysteem
Kennis & vaardigheden
Methodieken, ook mbt. ondersteuning, respijtzorg en organisaties! Genuanceerd omgaan met beroepsgeheim Didactiek, bemiddelen (bv. EKC), taal, communicatie & onderhandelen
Vormaspecten vorming (bewustwordingsdagen, workshops, training… / werkboeken, …)
Ervarings- en praktijkgericht
Ervaringsverhalen, dagboeken, getuigenissen Inventarisaties noden & behoeften van families Reflectieoefeningen, bv. vragenlijst familierelaties hulpverleners Rollenspelen, video-interactie Onderlinge uitwisseling
Wederzijdse ontmoeting, dialoog/trialoog & interactie
Aanwezigheid/inzet bij praatcafés/vormingen/activiteiten familie Dialoogmethoden, uitwisselingsessies, triadeconferentie, …
(constructief – positief)
Methodieken & vormingen
Familie als bondgenoot! (www.familiealsbondgenoot.nl) + ED! Familie in zicht (www.mediant.nl) Prospect (www.eufami.org) + ED! Methode Familiezorg (www.exfam.nl) – bewezen effectief Meriden Family Programme (www.meridenfamilyprogramme.com) + ED!
Doelgroepspecifiek/op maat
(Familieverenigingen, Expertise- en vormingscentra (ECD’s, Vilans, …))
Oprichten & begeleiden gespreksgroepen, oa. www.zelfhulp.be
Vragen en dilemma’s
(Psychische stoornissen & naastbetrokkenen, p. 149-151)
Toolkits
Familie als partner in ggz. Een praktische gids voor zorgverleners (SIMILES, 2012) (online pdf) / www.werkenmetfamilies.be + updates!
Onderhandelde zorg. Ondersteunende methodieken voor participatie van bewoners en familie in de residentiële ouderenzorg (Spruytte et al, LUCAS, 2009)
Impulspakket samenspel. Praktijkwijzer om het samenspel met mantelzorgers te bevorderen. Royers, T., EXPMZ, 2010 (online pdf)
Gedeelde zorg – een ideeënboek (VILANS & PON, ouderenzorg, 2007) Instrumentenkoffer mantelzorger als partner (Stichting Transmurale zorg, mantelzorg)
META
(onderzoek & ontwikkeling) Onderzoeks- en evaluatie-instrumenten familie(betrokkenheid) Aandachtspunten & participatieve ontwikkelingsmethodieken voor de realisatie van een gezinsvriendelijker voorzieningen
Organisaties / stap 1:
Onderzoek & evaluatie
Familiebeleid
Familietevredenheid, noden & behoeften, belasting
Screening (‘Onderhandelde zorg’, LUCAS, 2009) Checklist familiebeleid (Morée & Van Lier, 2006, p. 44-45) Familie-prestatie-indicatoren (Zorgverzekeraars NL & LPGGZ, 2011-…)
Vragenlijst (cf. supra), interview, schilderijmethode, spiegelbijeenkomst,… Vragenlijst Kwaliteitscriteria Familiebeleid (LPGGZ) GGZ thermometer waardering betrokkenen (Trimbos)
G3 prijs (nl.similes.be)
Publieksster (www.familiester.nl) - Ypsilon Beleidsster (www.lpggzsterren.nl)
Organisaties / stap 2:
Ontwikkelen & veranderen
Draagvlak creëren bij alle partijen – gemeenschappelijke doelen → samen met familie(FV), patiënten(raad), basiswerkers & bestuur!
Op maat van / voorkeur voorziening/afdeling zie Familie in GGZ: partners in zorg (2006)
Combinatie van diverse benaderingen meest succesvol
Timing (bv. projecten art. 107)
Metingen - opvolging
Methoden & methodieken VOORZIENINGEN De zorg gaat door! (PON, GGZ, 2007)
(ervaringskennis + praktijkkennis + wetenschappelijke kennis)
Een sterke band / verandermethodiek (VILANS, ouderenzorg, 2011) Partners in zorg – draaiboek (Kenniskring Transities in Zorg & Argos Zorggroep, ouderenzorg, 2007)
Meriden Family Programme (www.meridenfamilyprogramme.com) Consultancy op maat (Vlaamse Dienst Autisme, VVA, Centrum Zit Stil, …)
ZORGPADEN, zorgnetwerken, RICHTLIJNEN, evaluatie-instrumenten… → FV in adviescomités, focusgroepen, jury’s, ronde-tafels, … KBS (2007, 2008, 2011): factoren van effectieve participatie
Perspectief
To do…
Participatief opstellen Vlaams familiebeleid & visie met beter en geïntegreerd statuut voor ervaringswerkers & FV
Participatie- en ondersteuningsmethodieken en -practices
Inventarisatie Onderzoek/ontwikkeling, vertaling & verbreding + evaluatie Promoting, training, implementatie + opvolging
Opleiding, vorming & coaching
Hulpverleners (formeel & informeel circuit en andere sectoren) Familievertegenwoordigers (meso/meta) & ervaringswerkers (micro/meta) → Familieplatform GG
“If you want small changes in the workforce then work on attitudes. But if you want quantum changes, then change a person’s perception of their role” (Covey 1994)
Familieparticipatie - hulpverlenersparticipatie?
Literatuur
Literatuur
Hulpverleners Boeken/rapporten
Hulpverleners en familie: partners in zorg. Een handleiding voor hulpverleners in de ggz, Borgesius Els, 1994. Psychische stoornissen & naastbetrokkenen. Een praktijkboek voor behandelaars, Van Meekeren E. & Baars J., 2011. Ondersteuning aan GGZ-mantelzorgers, EXPMZ, 2011 (online pdf) Familie als partner in ggz. SIMILES, 2012 (online pdf)
Artikels
Factsheet mantelzorgers van mensen met psychische aandoening, 2011 (online pdf) Client, familie en hulpverlener. Over het belang van samenwerking. Tijdschrift voor rehabilitatie, 2008 (4), p. 35-43. Tussen cliënt en zorgverstrekker, Psychiatrie & Verpleging, 2004 (1), 21-32
Literatuur
Beleid (meso/meta/macro)
Participatie van cliënten en mantelzorgers in de therapeutische projecten, Tambuyzer et al, LUCAS, 2010 (online pdf) Eén verhaal, drie visies. cliënten, familieleden en hulpverleners over participatie in de geestelijke gezondheidszorg, Tambuyzer, 2012 Hefbomen voor een betere cliëntenparticipatie, Denis, A., & Teller, M., KBS, 2011 Familie in de GGZ: partner in zorg, van Lier W., EXPMZ, 2008 (online pdf) Genoeg is genoeg. Trappenburg, M., 2011 (online pdf) Niet alleen de cliënt centraal, van de Bovenkamp & Trappenburg, 2008 (online pdf) Betrokken omgeving, 2004 (online pdf) Familiebeleid in de GGZ: van moeilijkheden naar mogelijkheden, NIZW Zorg & EIZ, 2006 (pdf) Samenspel met mantelzorger, EXPMZ, 2007 (online pdf) Modelrichtlijn Familie- en Naastbetrokkenenbeleid Versie 2.0, SLKF, 2009 (online pdf) Criteria familiebeleid vanuit cliënten en familieperspectief, LPGGZ, 2011 (online pdf) Prestatie-indicatoren familiebeleid, Zorgverzekeraars Nederland & LPGGZ, 2011 (online pdf) Families as Partners in Mental Health Care: A Guidebook for Implementing Family Work, Froggatt et al. , 2007
Verdere info & vragen: www.familieplatform.be
[email protected] 0476/963.966
