Jong, eigen-wijs …………..en rouwend
VOOK 6 oktober 2011 (©)Carine Kappeyne van de Coppello
Krijgen kinderen met de dood te maken?
Internationaal onderzoek wijst uit dat van ongeveer 5% van de kinderen tot 16 jaar een ouder overlijdt en van 4% een broer of een zus In Nederland alleen al overlijden ongeveer 2250 kinderen per jaar 400.000 jeugdigen tot 20 jaar hebben een gezinslid aan de dood verloren. ¾ van de kinderen heeft bij het verlaten van de basisschool dood in de nabije omgeving meegemaakt
Ieder rouwproces is uniek o.a. bepaald door • 1. Individuele veerkracht/ • persoonlijkheidskenmerken • 2. Soort relatie tot de overledene/ soort gehechtheid • 3. Moment in je levensloop/ontwikkeling • 4. Doodsoorzaak/manier van sterven • 5. (rouw)cultuur
Kinderen rouwen anders dan volwassenen 1. Door hun cognitieve en emotionele ontwikkeling verandert hun kijk op de dood 2. Uiten hun gedachten en gevoelens in gedrag en niet met een ‘goed gesprek’ 3. zijn in hoge mate afhankelijk van volwassenen 4. rouwen in ‘stukjes’
Bevatten kinderen dood? - Eindigheid begrijpen gaat gelijk met begrijpen van tijd - Begrijpen wordt mede bepaald door individuele ontwikkeling en ervaring - Nieuwe inzichten geven nieuwe gevoelens
0-2 jaar reageren geschokt huilen meer vertonen zoekgedrag verlies interesse in omgeving
2-5 jaar
ervaren dood als tijdelijk wakkerkussen denken magisch denken animistisch denken concreet
6-8 jaar beseffen dood is onomkeerbaar Spelen vaak over dood
9-11 jaar iedereen gaat dood alles wat leeft gaat dood zelfstandiger dus meer alleen doen
– – – – –
niet weten hoe iets uit te drukken bang om voor gek te staan psychosomatische symptomen schuldfantasieë schuldfantasieën fobieë fobieën
12 jaar en ouder abstract denken over leven en dood behoefte aan zelfstandigheid versus behoefte aan bescherming pubers kunnen rouw uitstellen
Hoe kun je kinderen helpen? -
-
-
-
Eerlijke informatie geen bedekkende termen ouders willen kinderen graag beschermen tegen de harde werkelijkheid kinderen nemen de waarheid zoals volwassenen het ze presenteren fantasie van kinderen is vaak gruwelijker dan de niet vertelde werkelijkheid Als de waarheid door iemand anders verteld wordt verliest het kind ook nog vertrouwen
Hoe kun je kinderen helpen? -
-
-
-
Concrete informatie afgestemd op het niveau van het kind geen bedekkende termen een dood lichaam kan niet meer ademen, denken, voelen, eten of drinken bij een opgebaard lichaam kind voorbereiden door te beschrijven hoe het lichaam erbij ligt, welke kleur, hoe het ruikt. begraven is een gat in de grond graven waar de kist met het lichaam erin in gaat cremeren is het lichaam verbranden
Hoe kun je kinderen helpen? -
Helpen gevoelens en gedachten over het verlies te uiten tekenen (na)spelen knutselen boeken over dood (voor)lezen praten
Hoe kun je kinderen helpen? -
Contact en communicatie over verlies de dode niet ook nog doodzwijgen Lotgenotencontact (Achter de Regenboog www.achterderegenboog.nl , Stichting Jonge Helden www.stichtingjongehelden.nl)
Stichting achter de Regenboog
Hoe kun je kinderen helpen? -
-
Herhalen 1001ste keer nog niet genoeg is veilig dat wat je gister vertelde, hetzelfde is, als je morgen zal vertellen door hun ontwikkeling snappen kinderen het steeds weer op een nieuwe manier
Hoe kun je kinderen helpen? -
Accepteer de emoties, reacties en ideeën van kinderen Heb begrip voor afreageren maar stel daarbij ook grenzen Vertel niet wat een kind wel of niet behoort te voelen Vraag naar de ideeën en beelden van kinderen
Normale reacties van kinderen
Regressie Angst, paniek Boosheid, woede Verdriet, eenzaamheid Terugtrekken en somber
Schok
Ontkennning Ongeconcentreerd Jaloezie Lichamelijke symptomen
Wanneer hulp? Intensiteit en duur symptomen afgezet tegen 1. omstandigheden van het kind en 2. manier waarop sterven heeft plaatsgevonden
Gecompliceerde rouw = vastlopen in het rouwproces Chronische rouw Ontkende rouw Getraumatiseerde rouw Gesomatiseerde rouw Systeemgeblokkeerde rouw
Systeemgeblokkeerde rouw aandachtspunt bij kinderen en jongeren Individuele rouwproblematiek wordt overheerst of in stand gehouden door door problemen op niveau van het gezin Bijvoorbeeld Geen openheid in communicatie Geen ruimte voor eigen manier door strenge regels Rivaliteit over wie meest of minst lijdt
relatie met andere stoornissen
niet depressie (rouw=preoccupatie met de overledene, huilen, zoekgedrag; alles betrekking hebbend op verlies;depressie = meer algemeen gericht, apathie, slapeloosheid en eenzaamheid)
geen gegeneraliseerde angststoornis niet posttraumatische stress-stoornis
(rouw=spanning en pijn van de losmaking; ptss=spanning en pijn door blootstelling aan de traumatische gebeurtenis) ! Soms PTSS en gecompliceerde rouw
Behandeling • Spel- en creatieve therapie aan de hand van een rouwtheorie bijvoorbeeld Worden, niet dogmatisch gehanteerd • Cognitieve gedragstherapie: elementen uit D+D=D bijvoorbeeld • Trauma behandeling: EMDR • Rouwhulp van UvU
Vier Rouwtaken van J.W. Worden eerste rouwtaak 1. Realiseren dat het echt waar gebeurd is gewone rouwreacties= schok, ontkenning, zoeken Kinderen (ook volwassenen) zien/voelen/horen vaak nog de overledenen = normaal
Dynamiek van rouwproces • Heen en weer bewegen tussen ontkennen en erkennen • Ontkennen is ook een gezonde reactie op een abnormale gebeurtenis, • Volg cliënten in het aangaan van hun realiteit stukje bij beetje
Duale procesmodel: Twee realiteiten • 1. Realiteit van verlies: onherroepelijk weg (verlies gericht: rouwtaak 1) • 2. Realiteit van doorgaan van het leven • (herstel gericht : rouwtaak 3) • Stroebe en Schut (UvU)
Rouwtaken van Worden tweede rouwtaak 2. Ervaren van de pijn van het verlies gewone rouwreacties= verdriet, boosheid, angst, schuld, eenzaamheid Stelselmatig niet aangaan, terwijl het zich indringend aandient, kan leiden tot overspoeling van die emotie.
Rouwtaken van Worden derde rouwtaak 3. Het aanpassen aan een leven en omgeving waarin de overledene ontbreekt Wie is de overledene voor de andere=welke rollen had hij; nu omvormen naar herinnering; Nieuwe vaardigheden leren/ taken oppakken/ oplossingen vinden. Mensen vinden die een deel kunnen overnemen. Vastlopen in deze taak = hulpeloos opstellen, terugtrekken
Rouwtaken van Worden vierde rouwtaak 4. De overledene een nieuwe emotionele plek geven en de draad van het leven oppakken Worstelen met deze taak ziet men terug bij kinderen die zich niet meer durven binden, niet meer houden van mensen en het leven.
Rouwhulp
www.rouwhulp.nl
[email protected] [email protected]
Rouwhulp algemene informatie •
Doelgroep: kinderen en jongeren van 8-18 jaar in combinatie met begeleiding van de ouder(s).
•
De behandeling is speciaal ontwikkeld voor kinderen die een dierbare ander hebben verloren.
•
De behandeling bestaat uit 9 sessies voor het kind en 5 sessies voor de ouder(s).
•
De behandeling is ‘preventief’, d.w.z. dat hij in een vroeg stadium kan worden aangeboden (vanaf ca 6 maanden na het verlies). De behandeling is gericht op het voorkomen van het ontwikkelen van gecompliceerde rouw.
•
De behandeling is zo opgebouwd dat er aangesloten kan worden bij de unieke situatie van de cliënt.
•
Kinderen en ouder(s) krijgen een werkboek met informatie en gerichte oefeningen.
•
Wordt bij diverse instellingen in NL aangeboden, info via rouwhulp.nl of m.spuij@uu
Secundaire verliezen
De andere ouder/ouders Veiligheid Identiteit Toekomstperspectief Activiteiten Plezier en gezelligheid Financiele verandering (leef- en school situatie) Sociale aanpassingen
Rouwvragenlijst In 2009 bracht de UvU een RVL uit 1. voor kinderen 8 - 12 jaar 2. Voor jongeren 13 -18 jaar Te verkrijgen bij Mariken Spuij aan de Universiteit van Utrecht; mail naar
[email protected]
