binnenkijken renovatie
Een dorp in de stad Met de verbouwing van een industrieel pand tot een woon- en werkerf leverden architecten Carl en Nico Verdickt een knap visitekaartje af. Het project is immers een perfecte vertaling van waar zij als architectuurbureau voor staan: met doordachte oplossingen en een minimum aan ingrepen een duurzaam en eerlijk resultaat neerzetten. Tekst: Tine Verdickt • Fotografie: Luc Roymans 138
De muur tussen de voormalige archiefruimte en een opslagplaats werd gesloopt zodat keuken en leefruimte met elkaar verbonden worden. Het originele houten plafond werd verstevigd met een betonplaat om brandtechnische en akoestische problemen met de bovenliggende verdieping te vermijden. De lage kast met ingebouwde ledlijn is een eigen ontwerp. 139
binnenkijken renovatie
Vloerverwarming, niets dan voordelen
In alle ruimtes van dit project werd gekozen voor vloerverwarming in combinatie met een hoogrendementsketel. Een logische keuze volgens Carl Verdickt. “Vloerverwarming heeft alleen maar voordelen. In de eerste plaats op esthetisch vlak, want het laat de ruimte helemaal vrij. Ten tweede zorgt de stralingswarmte voor een aangenaam en comfortabel gevoel. En ten derde is het een erg duurzame manier van verwarmen. Vloerverwarming is een lagetemperatuursverwarming en ideaal in combinatie met een condensatieketel voor een maximum rendement.”
Boven: authentieke elementen, zoals de gietijzeren draagstructuur en de bakstenen muur, geven de ruimte karakter. Eettafel ‘EM’ van Jean Prouvé, stoelen ‘DAW’ van Charles & Ray Eames. Onder: de basiskleuren werden bewust neutraal gehouden om de ruimtes tijdloos te houden. Kleur wordt toegevoegd door middel van meubels en accessoires, bijvoorbeeld door de kast ‘Kast’ van Maarten Van Severen.
Wat het verbouwen van industriële panden betreft, was architectuurbureau Verdickt & Verdickt niet aan zijn eerste proefstuk toe. Hun vorige kantoor – letterlijk om de hoek van de Comptoir Sucrier – was gevestigd in een oude graannatie die de architecten omvormden tot kantoorruimte en woningencomplex. Toen de suikerfabriek na meer dan honderd jaar naar een andere locatie verhuisde, kregen ze de kans om de gebouwen te verwerven en te herbestemmen tot woon- en werkerf. Carl Verdickt: “We wisten dat de suikernatie een waardevol stuk erfgoed was dat het verdiende om in ere hersteld te worden. Het feit dat wij absoluut de ziel van het gebouw wilden bewaren, heeft de eigenaar overhaald om aan ons te verkopen.” De grote zwart-witfoto’s die in de kantoren hangen, vormen een mooie hommage aan het vorige leven van het gebouw. “De fabriek werd in 1908 opgericht en bleef actief tot 2010. Toen we het gebouw kochten, kleefde de suikerstroop echt nog aan de vloeren.” Open ruimte De statige voorgevel van de Compoir Sucrier omvat twee woningen en een centrale inrijpoort die leidt naar een open binnenkoer met pak140
141
binnenkijken renovatie
‘De loft kreeg een spaarzame, vaste inrichting om in de toekomst – indien gewenst – makkelijk en snel van functie te kunnen wisselen’
142
De open leefkeuken werd op maat gemaakt uit wit gelakt mdf. De apparaten zijn van Gaggenau. De tafel, vergezeld van de Stoelen ‘DAR’ van Charles & Ray Eames, is een eigen ontwerp van de keukenbouwer. De discrete oriëntatieverlichting in de muur en de spots zijn van Viabizzuno. 143
binnenkijken renovatie
Om slaapkamer, badkamer en bureau van de rest van de leefruimte te scheiden, werden verwijderbare tussenwanden gebruikt. Zo kan de loft altijd weer tot zijn oorspronkelijke staat gebracht worden en eventueel ook een andere functie aannemen. Badkamer en slaapkamer liggen in elkaars verlengde. De kast in de badkamer is een eigen ontwerp, de wastafel is van Aquagrande.
Samen kopen, samen delen
144
Bouwgronden worden steeds schaarser en duurder, de tijd van het verkavelen lijkt weldra ten einde. Toch ziet Carl Verdickt de toekomst niet somber in, integendeel. “In veel steden liggen nog verborgen pareltjes aan industriële panden die perfect geschikt zijn om te worden omgevormd tot aangename, open en groene woon- en werkzones.” Die gebouwen zijn vaak te groot voor één gezin, maar net dat kan ook een voordeel zijn. Door een bestaand gebouw in groep aan te kopen en te verbouwen, kun je immers de kosten drukken en achteraf ook gebruik maken van een hoop gemeenschappelijke functies zoals parking, fietsenstalling, tuin …
Links: de kinderkamer kreeg een plekje in de nok van het dak. Het bed werd precies op maat van de nis gemaakt. Rechts: een strakke trap van warm gewalst metaal verbindt de verschillende verdiepingen van het loftappartement met elkaar. De beschermlaag van boenwas slijt langzaam weg, wat het materiaal een mooi patina geeft. De vloer is een polyurethaan gietvloer met vloerverwarming.
huis. Carl: “De binnenkoer was volledig dichtgebouwd met berghokken en bijgebouwen en ook nog eens helemaal overkoepeld. Door dat allemaal af te breken, kwam het achterliggende gebouw weer helemaal vrij en kreeg alles licht en ruimte.” De beschikbare percelen kregen verschillende functies: naast de nieuwe kantoren van Verdickt & Verdickt zelf herbergt de suikerfabriek ook twee gezinswoningen, studentenkamers, drie appartementen en vier luxueuze loftappartementen, waarvan Nico Verdickt er een bewoont. Carl: “We hebben bewust
gekozen voor een mix aan functies en bewoners om zo een levendig geheel te krijgen. De binnenkoer fungeert als verbindend element en gemeenschappelijke tuin en terras voor alle bewoners. Er komt zelfs een buitenkeuken om dat sociale aspect nog gezelliger te maken.” Ook aan de achterkant van het gebouw werden bijgebouwen en overkappingen gesloopt, waardoor een binnentuin ontstaat. “Van hieruit komt een verbinding met de achterliggende graannatie, waar we onze oude kantoren nu verhuren.” Op die manier ontstaat een groene ketting van 145
binnenkijken renovatie
‘Beton, baksteen, hout, glas, metaal… het zijn pure en eerlijke materialen die gezien mogen worden’
Links: om de authenticiteit van het gebouw zoveel mogelijk te bewaren, werden de (weinige) ingrepen die gebeurden zo geconcentreerd mogelijk gehouden. Eén centraal blok en de opgehoogde vloeren herbergen alle leidingen, trappen en technieken zodat de rest van de ruimte volledig vrij kan blijven. Midden: het prachtige pakhuis achteraan kreeg zijn ‘gezicht’ terug en biedt plaats aan het kantoor van Verdickt & Verdickt en vier loftappartementen. Rechts: de betonnen buitentrap werd achter de gevel ingeschoven en zorgt voor een aparte toegang naar de loftappartementen. De trap zelf is een goed voorbeeld van de typische manier van werken van het architectuurbureau: een pure, eenvoudige en tegelijk ingenieuze oplossing voor een standaard probleem.
De vloer in de kantoorruimte is industrieel parket, gemaakt van resthout van eikenhout. Het is een mooie en budgetvriendelijke vloer die perfect aansluit bij het verhaal van het gebouw. De verlichting – gemaakt van eenvoudige tl-buizen, geplooid metaal en stalen buizen in opbouw – werd in de eerste plaats ontworpen om perfect in de ruimte te passen. Haar ambachtelijke en pure uiterlijk sluit bovendien mooi aan bij de sfeer van de oude fabriek. De spots zijn van Viabizzuno. De mobiele werk/zitunit ‘Easy rider’ is van Bulo. 146
aaneengeschakelde binnentuinen en woon- en werkerven, als een soort van dorp in de stad. “Wat ons betreft is dat een betere oplossing voor het wonen in de toekomst dan een zoveelste verkaveling”, voegt Carl Verdickt er nog aan toe. Minimaal ingrijpen, maximaal recyleren Bij het renoveren van de gebouwen hanteerden Verdickt & Verdickt duurzaamheid als uitgangspunt. Door zo weinig mogelijk toevoegingen te doen en zo veel mogelijk te recycleren, bleef niet alleen de authentieke ziel van de suikernatie bewaard, maar ook de impact op het milieu bleef beperkt. “Duurzaamheid gaat voor ons in de eerste plaats om gebruiken wat er al is”, vertelt Carl. We wilden met zo weinig mogelijk ingrepen dit bestaand gebouw opnieuw bruikbaar maken voor de toekomst.” Dat houdt in de eerste plaats in dat zo weinig mogelijk aan de bestaande structuur van het gebouw werd geraakt. Zo werden
bijvoorbeeld de muren langs binnen geïsoleerd om de bakstenen gevel te kunnen behouden, werden alle technieken in één beperkt volume geconcentreerd om de rest van de ruimte vrij te houden en kregen zowel de lofts als de kantoren een spaarzame vaste inrichting om in de toekomst – indien gewenst - makkelijk en snel van functie te kunnen wisselen. Daarnaast werd ook zoveel mogelijk afbraakmateriaal gerecycleerd en zo veel mogelijk geopteerd voor oplossingen die zowel ecologisch als economisch zijn (o.a. vloerverwarming, extra goede isolatie, C+ ventilatiesysteem …). Geen Bokrijk In hetzelfde plaatje past ook het ‘ruwbouw is afbouw’-principe dat de architecten graag hanteren. Door de ingrepen en materialen zoveel mogelijk in hun waarde te laten, kan op overbodige afwerkingsmaterialen bespaard worden. Bovendien passen de materialen perfect bij het 147
binnenkijken renovatie
binnenkijken praktisch
‘Toen we het gebouw kochten, kleefde de suikerstroop echt nog aan de vloeren’ Identikit
Materialen & technieken
Architect
Gevels
Verdickt & Verdickt Architecten
massief geornamenteerd baksteen metselwerk, sierpleister op isolatie
Tuinarchitect
Dakbedekking
L.T.A Machteld Tilburgs
pannen gebakken aarde (Wienerberger Migein)
Bouwjaar
Buitenschrijnwerk
2012
aluminium Reynaers met coatex structuurlak afwerking
Bouwmethode
Vloeren
n.v.t. Perceeloppervlakte
industriëel parket (kantoor en leefruimte loft), polyurethaan gietvloer (hal en keuken loft), ipé planken (terras)
1.036 m2
Keuken
Bewoonbare oppervlakte
maatwerk in mdf, wit gelakt, toestellen van Gaggenau
898 m (eerste fase, achterbouw)
Badkamer
E-peil
maatwerk, wastafel Aquagrande, kraan Van Marcke Stratus
2
113
Technische uitrusting
Budget
domotica
1.000.000 euro (exclusief btw en erelonen, inclusief maatmeubels, keuken en badkamers) (eerste fase, achterbouw)
Isolatie
geïsoleerd langs binnenzijde met rotswolisolatie tussen structuur van gipskartonnen voorzetwanden Ventilatiesysteem
C+ Verwarmingssysteem
8
Links: de open binnenplaats die ontstond na het wegnemen van de overkappingen en bijgebouwen, fungeert nu als gemeenschappelijke tuin voor woningen en kantoor. Voor de inrichting van de tuin werd bewust een pure lijn gevolgd. De plantenbakken zijn gemaakt uit cortenstaal, het terras is ipé. De picknicktafel is het model Gargantua van Extremis. Midden: van paard naar paardenkracht: de oude paardenstallen werden omgevormd tot parkeerplaatsen en fietsenberging. Rechts: achter de indrukwekkende gevel van de suikernatie ‘Comptoir Sucrier’ ontplooit zich een klein dorp in de stad.
condenserende gaswandketel Buderus, weersafhankelijk gestuurd, vloerverwarming
9
7
6
10
1ste verdieping 11
Bekroond
148
Het project in de voormalige suikerfabriek werd genomineerd voor de The Blue House-prijs (www.bluehouseprize.be), een prijs die duurzaam en betaalbaar bouwen wil bekronen. De jury was onder de indruk van de manier waarop een industrieel pand hergebruikt wordt en had veel lof voor de eenvoudige maar slimme ingrepen die getuigen van respect en waardering voor de bestaande structuren en tegelijk een aangename en betaalbare woon- en werkomgeving creëren voor verschillende generaties. Meer info: www.bluehouseprize.be
industriële karakter van het gebouw. “Beton, baksteen, hout, glas, metaal … het zijn pure en eerlijke materialen die gezien mogen worden”, aldus Carl. Waar het kon, werden de prachtige authentieke elementen – zoals de bakstenen muren, de troggewelven en de metalen draagstructuur – bewaard. Voor nieuwe toevoegingen werd bewust voor een hedendaagse aanpak gekozen. “Het moet ook geen Bokrijk worden”, glimlacht Carl. “Je mag het contrast wel zien tussen oud en nieuw. Bovendien maken we er een punt van om nooit zomaar te kiezen voor een standaard oplossing.” Een ter plekke gegoten betonnen buitentrap, aluminium schrijnwerk dat verzonken ligt in de vloer, zelfontworpen verlichting geïnspireerd op de industriële ruimte waarin ze hangt… Het zijn maar enkele voorbeelden van het ingenieuze ‘out of the box’ denken dat zo typerend is voor het werk van Verdickt & Verdickt in het algemeen en de Comptoir Sucrier in het bijzonder. •
2de verdieping 1ste verdieping 1. inkom / traphal 2. badkamer 3. toilet 4. berging 5. keuken 6. living 7. eetplaats 8. slaapkamer 9. dressing 10. badkamer 11. bureau
14 5
1
12 3
2
13
2de verdieping 2. traphal 1 13. slaapkamer 14. polyvalente ruimte
4
straatkant
149
