Een campagne van de International Diabetes Federation (IDF)

wereld diabetes dag 14 november www.worlddiabetesday.org Een campagne van de International Diabetes Federation (IDF)

De grootste bewustmakingscampagne rond diabetes Wanneer vindt de Wereld Diabetes Dag plaats? De Wereld Diabetes Dag (WDD) vindt elk jaar plaats op 14 november. Die dag werd speciaal uitgekozen om de ontdekking te herdenken van insuline door Frederick Banting en Charles Best. De bewustmakingscampagne rond diabetes loopt het hele jaar door, met als orgelpunt de Wereld Diabetes Dag. Hoe is het allemaal begonnen? De Wereld Diabetes Dag is een gezamenlijk initiatief van de International Diabetes Federation (IDF) en de Wereldgezondheidsorganisatie (WGO), dat in 1991 werd opgestart als antwoord op het wereldwijd toenemend aantal gevallen van diabetes. Het initiatief heeft in de loop der jaren voortdurend aan populariteit gewonnen. Waar vindt de Wereld Diabetes Dag plaats? Wereld Diabetes Dag is een wereldwijd evenement, dat miljoenen mensen op de been brengt in meer dan 160 landen. De campagne focust op diabetespatienten (zowel kinderen als volwassenen), de gezondheidswerkers, de beleidsmakers en de media. In samenwerking met de gezondheidssector en de medische wereld, organiseren de ledenverenigingen van de Internationale Diabetes Federatie (IDF) en andere diabetesorganisaties wereldwijd een waaier aan lokale en nationale evenementen. De Wereld Diabetes Dag verenigt zo de internationale diabetesgemeenschap en stuurt 2

een krachtig signaal uit over diabetes. Hoe wordt de Wereld Diabetes Dag gevierd? IDF heeft samen met zijn ledenorganisaties en partners een waaier van activiteiten uitgewerkt die een breed publiek aanspreken. Hieronder volgt een greep uit het aanbod: • Wandelingen en fietstochten • Radio-en TV-programma’s • Sportevenementen • Gratis screening op diabetes en de complicaties • Openbare infovergaderingen • Campagnes met posters en flyers • Diabetesworkshops en –beurzen • Persconferenties • Kranten- en tijdschriftenartikels • Evenementen voor kinderen en adolescenten Voor meer info, lees: “Zet diabetes in de schijnwerper” (pag. 6) Is er een thema? Elk jaar wordt een specifiek diabetesthema in de schijnwerpers geplaatst. Diabetes en mensenrechten, diabetes en levensstijl, diabetes en levensonderhoud zijn ooit al aan bod gekomen. De laatste drie jaar

werden volgende thema’s aangesneden:

logo, dat makkelijk kan worden aangepast en gebruikt.

2004: Diabetes en obesitas 2005: Diabetes en voetverzorging 2006: Diabetes bij de minderbedeelden en kwetsbare groepen

De cirkel wordt in vele culturen beschouwd als een symbool van leven en dood en de diabetescirkel geeft dan ook een sterke levensboodschap mee. Blauw staat symbool voor de lucht die alle mensen op aarde delen en het is tevens de kleur van de vlag van de Verenigde Naties. De blauwe cirkel staat dus symbool voor de eensgezindheid waarmee de diabetesgemeenschap wereldwijd diabetes aanpakt.

In 2007 werd beslist om de campagnethema’s over een langere periode te spreiden. Het gezamenlijke thema voor de Wereld Diabetes Dag 2007-2008 werd aldus “Diabetes bij kinderen en jongeren”. Het thema voor de Wereld Diabetes Dag 2009-2013 luidt “Diabeteseducatie en preventie”.

Steun ons in de strijd tegen diabetes en help het logo verspreiden: www.worlddiabetesday.org.

De WDD-campagne 2007-2008 wil de volgende doelstellingen realiseren: • Meer kinderen ondersteunen via het IDF Life for a Child programma (pag. 23) • Mensen bewust maken van de waarschuwingstekens van diabetes (pag. 11) • Initiatieven aanmoedigen die het aantal gevallen van ketoacidose willen reduceren (pag. 13) en materiaal verspreiden om deze initiatieven te ondersteunen • Gezonde levensstijlen ondersteunen die diabetes type 2 bij kinderen helpen voorkomen (pag. 25) Het logo van de Wereld Diabetes Dag De diabetescirkel is een concept dat binnen de door IDF geleide “Unite for Diabetes” campagne werd uitgedacht en in 2007 als officieel logo voor de Wereld Diabetes Dag werd erkend. Het is een eenvoudig en krachtig

wereld diabetes dag 14 november

“De blauwe cirkel staat symbool voor de eensgezindheid waarmee wereldwijd diabetes wordt aanpakt.” 3

Steun ons en draag de diabetespin op de Wereld Diabetes Dag De blauwe cirkel is het wereldwijde symbool voor diabetes. Bestel de pin online via: www.worlddiabetesday.org.

De opbrengst van de verkoop van de pins wordt integraal doorgestort naar het IDF Life for a Child programma, dat kinderen in ontwikkelingslanden voorziet van levensnoodzakelijke diabetesproducten (www.lifeforachild.org). 4

Wereld Diabetes Dag is een door de Verenigde Naties officieel erkende werelddag De officiële erkenning van de Wereld Diabetes Dag volgt op de goedkeuring, op 20 december 2006, van de VN-resolutie 61/225. Die resolutie erkende voor het eerst diabetes als een “chronische, dure en invaliderende aandoening die een ernstige bedreiging vormt voor gezinnen, landen en de hele wereldbevolking.” Door de Wereld Diabetes Dag te steunen en de wereldwijde impact van diabetes te benadrukken hebben de Verenigde Naties een duidelijk signaal gegeven dat ze achter de strijd tegen diabetes staan.

wereldwijde strijd tegen diabetes door er bij alle landen op aan te dringen een nationaal beleid uit te werken rond diabetespreventie, -zorg en –behandeling en de handen in elkaar te slaan om samen deze verbintenis hard te maken. Er zijn momenteel wereldwijd ruim 250 miljoen diabetespatiënten. Als er niet eensgezind wordt opgetreden, zal dit aantal binnen een generatie stijgen tot ruim 380 miljoen.

“Niks doen is geen optie.” “Diabetes vormt een ernstige bedreiging voor gezinnen, landen en de hele wereldbevolking.”

Lees meer over de VN-resolutie: www.worlddiabetesday.org.

De resolutie was baanbrekend omdat voor het eerst een niet-overdraagbare ziekte werd erkend als een bedreiging voor de wereldgezondheid en daarmee op gelijke voet werd geplaatst met overdraagbare epidemische ziekten zoals malaria, TB en HIV/AIDS. De resolutie betekent een belangrijke overwinning voor alle personen die diabetes hebben of in een risicogroep zitten en een eerste stap in de strijd tegen de wereldwijd oprukkende aandoening. De VN-resolutie 61/225 baant de weg voor een 5

Zet diabe tes in 6 World Diabetes Day Mo nument Challenge 2007

de schijnwerpers! 7

Zet diabetes in de schijnwerpers Doe mee met deze Wereld Diabetes Dag en help ons op een leuke manier de aandacht te vestigen op diabetes. Je kan op verschillende manieren mee doen : • Draag een lokaal monument voor om belicht te worden • Organiseer een evenement met lokale politici om steun en aandacht te krijgen voor het WDD-thema • Organiseer een gemeenschapsactiviteit zoals een wandeltocht, fietstocht, menselijke cirkel, schoolactiviteit of doe er zelf aan mee • Doe mee als individu en draag je steentje bij aan de wereldwijde campagne Hoe je ook wil bijdragen, wij hebben de middelen en informatie om je te helpen. Bezoek onze website: www.worlddiabetesday. org.

Hoe zet jij diabetes in de schijnwerpers ? Zet eens een momument in het blauw Vorig jaar schaarde de diabetesgemeenschap zich eensgezind achter de oproep om opvallende gebouwen en monumenten in het blauw op te lichten op de Wereld Diabetes Dag. Ruim 279 monumenten kregen de VN-kleuren en vormden zo wereldwijd 8

een niet mis te verstaan teken van hoop voor de diabetespatiënten. Een volledige lijst van alle monumenten is te vinden op de WDD-website. Dit jaar gaan we voor 500 monumenten. Daarvoor rekenen we op jouw steun ! Op onze website vind je meer info over hoe je ons kan helpen dat doel te bereiken: www.worlddiabetesday. org. Vraag de steun van lokale politici Vorig jaar hebben heel wat individuen en organisaties hun steentje bijgedragen door lokale, regionale en nationale politici te vragen zich expliciet te engageren ten voordele van de Wereld Diabetes Dag. Politieke vertegenwoordigers over de hele wereld hebben daarbij officiële verklaringen afgelegd waarbij ze onvoorwaardelijk hun steun betuigden aan dit initiatief. Ook jij kan lokale politici wijzen op hun verantwoordelijkheid en met een officiële verklaring de weg effenen voor voor een intensieve bewustmakingscampagne in jouw omgeving. Breng de gemeenschap op de been Elk jaar organiseren vertegenwoordigers van diabetesorganisaties, de bedrijfswereld en gedreven individuen activiteiten rond of op de Wereld Diabetes

Dag. Typische activiteiten zijn wandeltochten, fietstochten, educatieve bijeenkomsten en beurzen. Die kunnen worden georganiseerd rond het concept van de blauwe cirkel. Zo kwamen vorig jaar een aantal mensen samen om een grote blauwe cirkel te maken: een eenvoudig idee dat heel sterk tot de verbeelding sprak. Je kan je ideeën delen met anderen via de WDDwebsite. Ga er zelf voor Geïnteresseerd maar er is geen evenement in jouw buurt ? Waarom niet je eigen huis in het blauw verlichten of een blauwe kaars branden ? Ben je betrokken bij een activiteit of project waarvoor je graag een officiële WDD-goedkeuring zou ontvangen, word dan een erkende WDD-vriend.

Doe mee en zet diabetes in de schijnwerpers !

Individuen over de hele wereld hebben hun krachten gebundeld om samen de campagne te ondersteunen. Zo is er bijvoorbeeld een WDD VW Kever die racet voor diabetes en een motorrijder die de woestijn doortrekt op de WDD-motorfiets. Ook jij kan een activiteit voorstellen ! Wat ook jouw bijdrage is, registreer je activiteit op de WDD-website, zodat we het totale aantal deelnemers kunnen bijhouden. 9

Wat is diabetes? Diabetes is een chronische ziekte die ontstaat wanneer de pancreas niet genoeg insuline produceert, of wanneer het lichaam de geproduceerde insuline niet efficiënt aanwendt. Insuline is een hormoon dat door de pancreas wordt afgescheiden en ervoor zorgt dat de cellen de glucose die zich in het bloed bevindt, kunnen verwerken en omzetten in energie. Wanneer er geen insuline wordt aangemaakt of wanneer die onvoldoende wordt gebruikt, ontstaat er een verhoogde bloedsuikerspiegel (hyperglycemie). Op lange termijn gaat dit gepaard met beschadiging van de organen en weefsels en aftakeling van het lichaam. Er zijn twee belangrijke types diabetes: Diabetes type 1 Diabetes type 1 is een auto-immuunziekte die gekenmerkt wordt door de vernietiging van de insulineproducerende cellen in de pancreas. Personen met diabetes type 1 produceren weinig of geen insuline en moeten extra insuline innemen via inspuitingen of een insulinepomp om te overleven. Recent zijn er belangrijke vorderingen gemaakt wat betreft de toediening van insuline via een andere weg. Diabetes type 1, oorspronkelijk ook wel jeugddiabetes genoemd, komt het vaakst voor bij kinderen en jong volwassenen. Diabetes type 2 Diabetes type 2 wordt gekenmerkt door insulineresistentie: personen 10

met diabetes type 2 produceren wel insuline maar kunnen die niet efficiënt aanwenden. Veel lichaamsbeweging en een aangepast dieet kunnen diabetici type 2 helpen om de situatie onder controle te houden. Toch is in de meeste gevallen orale medicatie en extra insuline nodig. Diabetes type 2 vertegenwoordigt wereldwijd meer dan 90% van de 250 miljoen diabetespatienten. Zowel diabetes type 1 als type 2 zijn ernstige aandoeningen die ook kinderen treffen en het is dus heel belangrijk tijdig de waarschuwingssignalen te herkennen. Andere vormen van diabetes of diabetes Een derde vorm van diabetes komt soms voor tijdens de zwangerschap. Daarnaast bestaan er nog een aantal zeldzame vormen van diabetes. Bij sommige kinderen met diabetes worden zowel symptomen van type 1 als van type 2 vastgesteld. In dit geval spreekt men van hybride, gemengde of dubbele diabetes. Dit fenomeen heeft te maken met de toename van overgewicht

“Een milde vorm van diabetes bestaat niet.”

en obesitas bij kinderen en adolescenten. ‘Maturity-onset diabetes of the Young’ (MODY) is een zeldzame vorm van diabetes bij kinderen, die ontstaat doordat een bepaald defectief gen het lichaam aanzet tot een gebrekkige insulineproductie. Deze vorm van diabetes vertegenwoordigt ongeveer 5% van de diabetes gevallen bij kinderen en wordt vaak niet eens gediagnosticeerd of opgemerkt.

Loopt uw kind het risico op diabetes? Herken de waarschuwingssignalen* Veelvuldig plassen Buitensporige dorst Toegenomen honger Gewichtsverlies Vermoeidheid Gebrek aan interesse en concentratie Troebel zicht Braken en maagpijn (vaak verkeerd afgedaan als griep) * Bij kinderen met diabetes type 2 kunnen deze symptomen matig of zelfs helemaal

11

“Geen enkel kind zou aan diabetes mogen sterven”

Diabetescomplicaties Diabetes is een chronische, levenslange aandoening die nauwgezet moet worden opgevolgd. Zonder voortdurende controle kan de aandoening leiden tot heel hoge bloedsuikerspiegels, wat op lange termijn kan leiden tot beschadiging van de organen en weefsels en aftakeling van het lichaam. Volgende complicaties kunnen optreden: • Aantasting van hart en bloedvaten (cardiovasculaire aandoeningen), wat kan leiden tot fatale verwikkelingen zoals coronaire hartziekte (met een hartinfarct als gevolg) of een beroerte • Nieraantasting (diabetische nefropathie), wat kan leiden tot een volledig falen van de nieren, met nierdialyse of –transplantatie tot gevolg • Zenuwaantasting (diabetische neuropathie), wat uiteindelijk kan leiden tot verzwering (ulceratie), met mogelijk amputatie van de tenen, de voet of het onderbeen tot gevolg • Oogaantasting (diabetische retinopathie), met beschadiging van het netvlies tot gevolg, wat uiteindelijk kan leiden tot volledige blindheid Diabetische ketoacidose Diabetische ketoacidose (DKA) is een levensbedreigende complicatie die zich voordoet wanneer diabetes type 1 onvoldoende wordt opgevolgd. Wanneer er geen of te weinig insuline in het lichaam aanwezig is om de

12

Photo: Alec Ee

Hoe diabetische ketoacidose voorkomen? glucose in het bloed te verwerken, gaat het lichaam alternatieve bronnen, met name vetten, afbreken. Tijdens dat proces komen afvalstoffen vrij – ketonen die het chemische evenwicht in het lichaam verstoren. De opbouw van ketonen in het lichaam leidt uiteindelijk tot een versnelde ademhaling, een verhoogde hartslag, een fruitig smakende adem, buikpijn, braken en vermoeidheid. DKA is werelwijd de belangrijkste doodsoorzaak en ergste complicatie bij kinderen met diabetes type 1. Wanneer DKA niet wordt behandeld, leidt het onvermijdelijk tot de dood. 60-90% van alle sterfgevallen door DKA, is het gevolg van hersenoedeem (zwelling van de hersenen). Deze complicatie komt enkel voor bij kinderen.

13

DKA komt voor bij ruim 40% van de personen bij wie recent diabetes type 1 werd vastgesteld. De complicatie ontwikkelt zich wanneer gedurende een lange periode de symptomen van een hoge bloedsuikerspiegel verkeerd of niet worden gediagnosticeerd. Het volstaat vaak om tijdig de symptomen te herkennen om de ernstige gevolgen van ketoacidose te vermijden.

“De waarschuwingssignalen herkennen.” Een van de meest voorkomende symptomen van diabetes type 1 bij kinderen is bedplassen. Om bewustmaking te creëren rond dit en andere symptomen werd in een Italiaanse provincie een campagne opgestart met posters in scholen en bij pediaters. Daarnaast werd een gratis telefoonnummer opgezet om de communicatie tussen ouders en diabetes gezondheidswerkers te vergemakkelijken. Gezondheidswerkers legden het doel van de campagne uit aan leraars die op hun beurt de info doorspeelden aan de ouders. De campagne liep gedurende 8 jaar. Tijdens die periode daalde het aantal gevallen van DKA van 78% tot 12,5%.

13

Diabetes bij kinderen en adolescenten “Diabetes treft kinderen van elke leeftijd” Diabetes is een van de meest voorkomende chronische aandoeningen bij kinderen. De aandoening maakt geen onderscheid in leeftijd en treft zowel kleuters als peuters. Toch wordt diabetes bj kinderen vaak laattijdig vastgesteld, wanneer het kind al last heeft van abnormaal hoge, levensbedreigende bloedsuikerspiegels, die vaak verkeerd worden gediagnosticeerd als bijvoorbeeld een griep. In grote delen van de wereld is insuline, die levensnoodzakelijk is voor kinderen met diabetes type 1, niet beschikbaar vanwege de hoge kost of geografische onbereikbaarheid. Het gevolg is dat veel kinderen sterven aan diabetes, in het bijzonder in de landen met lage en gemiddelde inkomens. Met de Wereld Diabetes Dag willen wij aandacht vragen voor het stijgende aantal diabetesgevallen (type 1 en type 2) bij kinderen en het belang benadrukken van een snelle diagnose en educatie om zo de complicaties te verminderen en levens te redden.

14

Een wereldwijde epidemie Op dit moment zijn er wereldwijd meer dan 250 miljoen diabetespatiënten. Volgens schattingen zal dit aantal binnen 20 jaar uitgroeien tot ruim 380 miljoen gevallen. Diabetes is een wereldwijd verspreide aandoening die de levenskwaliteit aantast, gepaard gaat met ernstige complicaties en kinderen noch volwassenen spaart. Het aantal gevallen van diabetes type 1 bij kinderen en adolescenten neemt jaarlijks met 3% toe. In de groep van nog niet schoolgaande kinderen neemt de aandoening zelfs toe met een alarmerende 5%. Volgens schattingen worden wereldwijd elk jaar meer dan 70 000 kinderen jonger dan 15 het slachtoffer van diabetes type 1 (wat neerkomt op 200 kinderen per dag). Van de 440 000 kinderen die 14 jaar of jonger zijn, leeft ruim 25% in Zuidoost-Azië en meer dan 20% in Europa.

“Diabetes hand over hand toe “Diabetesneemt is increasing in children and bij kinderen en adolescenten.” adolescents.” Het ziet ernaar uit dat wereldwijd het aantal gevallen van diabetes type 2 bij kinderen de volgende 15 jaar met maar liefst 50% zal stijgen. Waar vroeger diabetes type 2 nagenoeg uitsluitend voorkwam bij volwassenen, neemt de ziekte nu angstaanjagende proporties aan bij kinderen en adolescenten. In de VS zou diabetes

type 2 in sommige streken ruim 43% vertegenwoordigen van de nieuw gediagnosticeerde gevallen en 29% van de diabetesgevallen bij adolescenten. In Japan is het aantal diabetes type 2 gevallen bij kinderen de laatste 20 jaar verdubbeld en komt nu meer voor dan type 1. Bij sommige oorspronkelijke gemeenschappen in Noord-Amerika en bij de Aboriginals in Australië lijdt 1 op de 20 kinderen aan diabetes type 2.

“Kinderen met diabetes “Children with diabetes kunnen can liveeen full, volwaardig, gezond en gelukkig leven healthy and productive lives.” leiden.” De onaangepaste toegang tot gezondsheidsvoorzieningen, het gebrek aan insuline en controlemiddelen en een tekort aan geschoolde gezondheidswerkers vormen aldus wereldwijd een levensgrote bedreiging voor kinderen met diabetes. Bovendien wordt in vele landen diabetes nog altijd beschouwd als een aandoening die enkel volwassenen treft, waardoor de diagnose voor veel kinderen te laat komt, met vernietigende gevolgen. Dit kan preventief worden aangepakt: gepaste zorg, toegang tot medicatie, educatie en ondersteuning kunnen ervoor zorgen dat kinderen een volwaardig, gezond en gelukkig leven leiden.

15

Diabetes is anders voor kinderen De impact van diabetes op kinderen en gezinnen is enorm. Het dagelijkse levenspatroon wordt immers verstoord door de noodzaak om geregeld de bloedsuikerspiegel te controleren, medicatie te nemen en het evenwicht te bewaren tussen de effecten van lichaamsbeweging en voedselinname. Diabetes kan dus een invloed hebben op de ontwikkeling van het kind, de schoolresultaten en de groei naar volwassenheid. Om het kind en het gezin optimaal op te volgen en te ondersteunen, is een multidisciplinair team noodzakelijk met een grondige pediatrische kennis. Bovendien moeten ook de zorgverstrekkers en het schoolpersoneel worden op- en begeleid. Alleen dan kunnen kinderen met diabetes type 1 doorgroeien tot volwassen personen met een minimale impact op hun gezondheid. Psychologische en sociale problemen kunnen ertoe leiden dat kinderen geen optimale zorg ontvangen. Naast de zware fysieke en emotionele veranderingen die gepaard gaan met opgroeien, zorgt diabetes immers voor een extra last, die vaak heel moeilijk door het kind en het gezin wordt gedragen. Diabetes is een levenslange aandoening die zich laat voelen in alle aspecten van het leven van het kind, het gezin, de school en de lokale gemeenschap waartoe zij behoren. Het onder controle houden van diabetes legt dan ook een zware psychologische druk op het kind en het gezin, zeker wanneer de bloedsuikerspiegels voortdurend en nauwgezet in het oog moeten worden gehouden. De overgang van kind naar adolescent is voor iedereen moeilijk. Voor 16

kinderen met diabetes betekent deze overgangsperiode een extra uitdaging met het oog op het onder controle houden van hun aandoening. Problemen zoals gebrek aan zelfvertrouwen, depressies, eetstoornissen komen dan ook vaker voor bij kinderen met diabetes. Kinderen met diabetes lopen een groter risico om complicaties op te lopen op jonge leeftijd: ondanks de verbeterde behandelingen krijgen meer dan 50% van de kinderen met diabetes binnen de 12 jaar te maken met complicaties. Een intensieve diabetesbehandeling kan ervoor zorgen dat kinderen een gelukkig en gezond leven kunnen leiden. Maar er kunnen hierdoor ook te lage bloedsuikerspiegels voorkomen, die, wanneer dat vaak gebeurt, kunnen leiden tot een vertraagde hersenontwikkeling enactiviteit. Een diabetesbehandeling die erop gericht is de bloedsuikerspiegel te verbeteren moet dan ook heel nauwkeurig worden bepaald in functie van

leeftijdsgebonden criteria.

Niet enkel voor volwassenen Oorspronkelijk werd diabetes type 2 beschouwd als een aandoening die enkel volwassenen treft en dan nog voornamelijk die boven de 40 jaar. Naarmate echter meer en meer kinderen kampen met overgewicht en gebrek aan beweging wordt diabetes type 2 steeds meer bij jongvolwassenen en kinderen vastgesteld. De snelle stijging van het aantal diabetes type 2 gevallen wordt deels toegeschreven aan wijzigingen in onze voedselgewoontes Zo wordt er wereldwijd steeds meer verwerkt voedsel gegeten, dat rijk is aan vetten maar weinig vezels bevat. Bovendien gaan steeds meer gezinnen buitenshuis eten.

Het merendeel van de kinderen met diabetes type 2 (ruim 85%) heeft last van overgewicht op het moment van de diagnose en volgens schattingen kampt wereldwijd 1 kind op de 10 met overgewicht. Deze cijfers omvatten 30 tot 45 miljoen kinderen en adolescenten die obesitas hebben en 22 miljoen kinderen jonger dan 5 jaar. Al deze kinderen lopen een verhoogd risico op diabetes. Andere belangrijke risicofactoren voor diabetes type 2: • Diabetes type 2 komt al voor in de familie • Ethnische achtergrond • Hoge bloeddruk • Afwijkingen in de bloedvetten (cholesterol, triglyceriden) • Gebrek aan fysieke activiteit • Hoog of laag geboortegewicht Kinderen met diabetes type 2 hebben vaak een familiale voorgeschiedenis. Ook de ethnische afkomst speelt een rol: in de VS stamt ruim 80 % van de kinderen met diabetes type 2 af van Afrikaanse, Spaanse, Aziatische voorouders of van de oorspronkelijke gemeenschappen van Amerika. Uit onderzoek blijkt dat kinderen van moeders met zwangerschapsdiabetes meer riscio lopen op diabetes type 2. Uit een studie bij de Pima-indianen blijkt dat blootstelling aan diabetes in de baarmoeder de grootste risicofactor is voor kinderen tussen 5-19. Om het risico op zwangerschapsdiabetes te verminderen is het belangrijk dat toekomstige moeders hun gewicht en 17

hun gezondheid optimaliseren vóór de zwangerschap en vanaf het begin van de zwangerschap een gezonde levenswijze blijven aanhouden en overgewicht vermijden. Wanneer er zich tijdens de zwangerschap diabetes ontwikkelt, is een strikte controle van de bloedsuikerspiegel imperatief om het risico op diabetes bij het kind te minimaliseren. Diabetes type 2 ontwikkelt zich doorgaans traag bij kinderen en wordt meestal vastgesteld rond de puberteit wanneer de insulinegevoeligheid als gevolg van veranderingen in het lichaam met ruim 30% kan afnemen. De symptomen voor type 2 zijn vaak dezelfde als die voor type 1, alleen zijn ze vaak minder duidelijk. Sommige kinderen en adolescenten met type 2 diabetes vertonen helemaal geen symptomen. Dit kan ertoe leiden dat de aandoening te laat wordt vastgesteld en een of meer van de complicaties zich al aan het ontwikkelen is. Wanneer de diagnose dan uiteindelijk wordt gesteld, gebeurt het vaak bij jonge mensen dat ze al een aantal cardiovasculaire risicofactoren hebben ontwikkeld, zoals hoge bloeddruk en verhoogde vetconcentraties in het bloed.

18

Controle en behandeling Kinderen en adolescenten met diabetes hebben de aandoening voor de rest van hun leven. In vergelijking met de behandeling van diabetes bij volwassenen is de opvolging bij kinderen en adolescenten onderhevig aan specifieke vereisten: • Er voor zorgen dat de fysieke en psychologische groei en ontwikkeling gegarandeerd wordt • Er voor zorgen dat het gezin bij de aandoening wordt betrokken, zeker wanneer het kind zelf nog te klein is om de behandeling en controle in eigen handen te nemen • Er voor zorgen dat er diabeteszorg aanwezig is voor activiteiten buitenshuis (bijvoorbeeld wanneer het kind op school is) De diabetesbehandeling bij kinderen en adolescenten vraagt een verschillende aanpak naargelang de leeftijd.

De uitdagingen bij peuters, kleuters en hun zorgverstrekkers zijn: • Afhankelijkheid van de ouders en zorgverstrekkers voor de behandeling • Onregelmatig eet-en leefpatroon • De uitdaging voor zorgverstrekkers om het onderscheid te maken tussen normaal gedrag en wisselende gemoedsgesteldheid als gevolg van diabetes • Pijn veroorzaakt door de inspuitingen en de glucosecontrole • Hypoglycemie (lage bloedsuikerspiegel) komt vaker voor De uitdagingen bij schoolgaande kinderen zijn: • Aanpassen aan het verschil tussen thuis en de schoolomgeving • Vriendschapsrelaties aangaan met andere kinderen • De diabetesbehandeling zelf in handen nemen • De aandoening leren aanpassen aan de schoolomgeving De uitdagingen bij adolescenten zijn:

“Diabetes vereist een aanpak aangepast aan de leeftijd.”

• Hogere insulineongevoeligheid als gevolg van de puberteit • Snelle gedragsveranderingen • Verhoogd risico op depressies, angst en laag zelfbeeld • Overgang naar volwassenheid (Naar: Swift P. ISPAD Clinical Practice Consensus Guidelines 2006-2007. Pediatric Diabetes 2007: 8: 103-109)

19

beste behandeling bij kinderen met diabetes type 2, alhoewel kinderen en adolescenten met diabetes type 2 duidelijk vaker insuline nodig hebben dan volwassenen met diabetes type 2). Bovendien is het essentieel dat kinderen, welk type diabetes ze ook hebben, gezond eten, genoeg bewegen en hun bloedsuikerspiegel nauwgezet controleren.

© CE/M. Mercier

Bij kinderen met diabetes bestaat de diabetesbehandeling en –controle erin hun aandoening zo efficiënt mogelijk te laten verlopen om zo het risico op complicaties te minimaliseren en een normale fysieke en psychologische groei te garanderen. Concreet betekent dit dat de bloedsuikerwaarden zoveel als mogelijk moeten blijven om zo hypoglycemie (te lage bloedsuikerspiegel) en hyperglycemie (te hoge bloedsuikerspiegel) te vermijden. Alle kinderen met diabetes type 1 moeten insuline nemen. Die kan worden geïnjecteerd (miminum drie keer per dag) of continu en onderhuids worden ingebracht via een insulinepomp. Kinderen met diabetes type 2 kunnen ofwel orale medicatie nemen (bijvoorbeeld meformine) ofwel insuline. In de praktijk combineren zij vaak beide (er is nog maar weinig onderzoeksmateriaal beschikbaar over de 20

Voldoende lichaamsbeweging is dus erg belangrijk voor kinderen met diabetes, zowel type 1 als type 2. Die zorgt ervoor dat de kinderen fitter en sterker worden, versterkt de hart-en bloedvaten en verlaagt de bloeddruk en het vetgehalte in het bloed. In het bijzonder bij kinderen met diabetes type 2 zorgt voldoende beweging voor een verhoogde verbranding van vetten en een toename van de spiermassa, wat de insulinegevoeligheid ten goede komt. Er bestaat niet zoiets als een zaligmakende behandeling voor kinderen met diabetes: bij elk kind kunnen er verschillen optreden qua aanbevolen bloedsuikerwaarden, frequentie van de bloedsuikertesten, type, dosis en frequentie van insulinetoediening, orale medicijnen, voedingsvoorschriften. Gepaste educatie is de sleutel om complicaties te vermijden en levens te redden. Leeftijdsgebonden advies moet beschikbaar zijn zodat kinderen hun

“Alle kinderen met diabetes zouden recht moeten hebben op medicatie, ondersteuning en educatie om gepast met hun aandoening om te gaan. bloedsuikerwaarden onder controle kunnen houden en het gezin en de zorgverstrekkers adequaat zijn ingelicht. Leven met diabetes is niet makkelijk, maar toch kunnen kinderen een waardevol en gelukkig leven leiden. Alle kinderen met diabetes zouden recht moeten hebben op zorg en educatie om hun aandoening onder controle te houden. Idealiter werken alle betrokken partijen hand in hand: de zorgverstrekkers, de ouders, de leraren, de dagzorgverleners, de familie en het kind zelf. Samen kunnen zij een beslissende stap zetten op weg naar een toekomst zonder complicaties. Een ideale diabetesbehandeling is afgestemd op de leeftijd, het stadium van de aandoening, de maturiteit en levensstijl van de patiënt, houdt rekening met culturele gevoeligheden en is aangepast aan de individuele noden.

Photo: Alec Ee

21

Preventie Op dit ogenblik bestaat er nog geen preventie voor diabetes type 1. Wetenschappers buigen zich nog altijd over de vraag welke factoren het proces in gang zetten dat leidt tot de vernietiging van de insulineproducerende cellen. Studies in China, Finland en de Verenigde Staten hebben aangetoond dat diabetes type 2 in vele gevallen kan worden vermeden door een combinatie van gezonde voeding en voldoende lichaamsbeweging. Wereldwijd zijn er heel wat programma’s gelanceerd (door de overheid, scholen en gemeenschappen) om gezond te eten en te leven: • Sommige scholen zorgen voor extra groenten en fruit voor de leerlingen. • Sommige scholen ontmoedigen frisdranken en promoten fysieke activiteiten. • Sommige gezondheidswerkers volgen nauwgezet de Body Mass Index (BMI) op bij kinderen en bespreken de resultaten samen met de ouders. • Sommige lokale gemeenschappen bieden kinderen en gezinnen programma’s aan voor een betere en gezondere levensstijl. Heel wat landen in verschillende regio’s hebben met succes preventieve schoolcampagnes gelanceerd. Uit een studie met scholen in Californië bleek een vermindering van het aantal uren tvkijken en videogames spelen – van 12 naar 8 uur per week – gepaard te gaan met een aanzienlijke verbetering van de BMI bij de leerlingen. 22

Diabetes op school In Groot-Brittannië leidde een tussenkomst van de school in het verbruik van zoete drankjes ertoe dat het overgewicht bij de zwaarste leerlingen afnam. De beleidsmakers moeten diabetes type 2 bij kinderen gaan beschouwen als een ernstige bedreiging van de volkgezondheid en aangepaste eerstelijnszorgprogramma’s en preventiecampagnes opzetten, met enquêtes om prevalentiecijfers vast te leggen en maatregelen die een normaal geboortegewicht nastreven. Er is ook dringend behoefte aan een wetgeving die gezondheid promoot en aandacht besteed aan de woonomgeving in het algemeen. Parken en recreatiezones moeten worden beschermd en/of uitgebreid en de stadsplanningsdiensten moeten erkennen dat er nood is aan voetgangervriendelijke ruimtes.

In vele landen brengen kinderen 7 uur per dag door op school. Het is dan ook van essentieel belang dat kinderen met diabetes in een leeromgeving kunnen opgroeien waarin ze optimaal kunnen omgaan met eventuele problemen die zich als gevolg van hun diabetes op school kunnen voordoen. Vele activiteiten, zoals fysieke inspanningen en veranderingen in het voedingspatroon, die deel uitmaken van een normale schooldag kunnen de bloedsuikerspiegel van het kind fel beïnvloeden. Om die schommelingen te compenseren moeten leerlingen hun insuline- en voedselinname kunnen aanpassen. Kinderen met diabetes moeten dan ook vrij toegang hebben tot hun bloedglucosemeter, insulinespuiten –of pomp, snacks en snelwerkende koolhydraathoudende drankjes of tabletten. Voor het kind met diabetes is het belangrijk dat de ouders en zorgvertrekkers of het diabetesteam samenwerken en een gepersonaliseerd diabetesbehandelingsplan

“Elk schoolgaand kind heeft recht op een veilige leeromgeving en het best mogelijke onderricht.”

23

© CE

opstellen en meegeven aan de schooldirectie. Dat plan zou de volgende elementen moeten bevatten: • Het toepasselijke insuline- en controlepatroon van het kind • Een vermelding van de mate waarin het kind zelf zijn/haar diabetes kan behandelen • De gebruikelijke waarschuwingssignalen, symptomen en de aangewezen behandeling bij hyper- en hypoglycemie • De benodigde apparatuur en voorzieningen (insuline, glucagon,…) • Maaltijden en snacks • Fysieke activiteit • Contactinformatie voor de ouders en opzichters in het geval van een noodsituatie 24

Leraren en ander schoolpersoneel zouden moeten samenwerken met de kinderen en hun ouders om zo het diabetesbehandelingsplan consequent op te kunnen volgen. Door de handen in elkaar te slaan, kunnen het personeel, de ouders en de kinderen een veilige leeromgeving creëren en gelijke toegang tot onderricht voor alle schoolgaande kinderen met diabetes. Naar: ‘Overview of diabetes in children and adolescents.’ Dit document werd opgesteld door het National Diabetes Education Program en is beschikbaar op het web: www.ndep.nih.gov/diabetes).

IDF Life for a Child programma In ontwikkelde landen hebben personen met diabetes gewoonlijk makkelijk toegang tot de verschillende aspecten van diabeteszorg, waardoor ze een gezond en volwaardig leven kunnen leiden. In veel ontwikkelingslanden daarentegen, voornamellijk in

“In ontwikkelingslanden sterven veel kinderen met diabetes kort na de diagnose.”

de landen ten zuiden van de Sahara en in sommige delen van Azië, is insuline vaak niet beschikbaar of onbetaalbaar.Sommige ziekenhuizen en gezondheidscentra hebben vaak niet de mogelijkheden om bloedsuikerwaarden te meten en heel weinig diabetespatiënten

Op vandaag ondersteunt de International Diabetes Federation Life for a Child Program bijna 1000 kinderen in 17 landen.

25

zijn in staat zelf controle uit te oefenen op hun bloedsuikerwaarden. Sommige landen beschikken niet over de middelen om HbA1c-metingen (de bloedsuikerwaarde op lange termijn) uit te voeren. Het gevolg is dat veel kinderen met diabetes in ontwikkelingslanden kort na de diagnose sterven, of weinig opvolging genieten en daardoor geen volwaardig leven kunnen leiden en in een vroeg stadium vaak levensbedreigende complicaties ontwikkelen. Het Life for a Child programma van de International Diabetes Federation steunt de diabetesbehandeling van een duizendtal kinderen in de volgende landen: Azerbeijan, Bolivië, de Democratische Republiek Kongo, Ecuador, Fiji, India, Nepal, Nigerië, Mali, Papoe Nieuw-Guinea, de Filipijnen, Rwanda, Sri Lanka, Soedan, de Verenigde Republiek Tanzania, Oezbekistan en Zimbabwe. Het programma werkt met lokale diabetescentra om kinderen aangepaste klinische zorg en diabeteseducatie te geven en algemene financiële en klinische ondersteuning te bieden. Het programma wil voorzien in de volgende behoeften: • Voldoende insuline en spuiten • Voorzieningen om de bloedsuikerwaarden te meten • Aangepaste klinische zorg • HbA1c testapparatuur • Diabeteseducatie 26

• Technische ondersteuning voor gezondheidswerkers (indien nodig) Het programma wil aandacht vragen voor het lot van kinderen met diabetes en de regeringen van de landen waar die kinderen leven, aanmoedigen om aangepaste zorg te voorzien zodat de toekomst van de kinderen wordt gevrijwaard. Het programma ontvangt fondsen van individuen, diabetesorganisaties, de Rotary Club en van bedrijven die werkzaam zijn rond diabetes. Daarnaast stelt ook de International Diabetes Federation fondsen ter beschikking, via de verkoop van WDD-promotieartikelen. De meeste individuele sponsors schenken 1 dollar per dag. Erkende diabetescentra ontvangen financiële steun om insuline en spuiten aan te kopen en een efficiënte diabetesbehandeling en educatie uit te bouwen. De financiële bijdragen en de resultaten van het programma worden nauwgezet opgevolgd. www.lifeforachild.org

27

28

Verander het leven van kinderen me t diabetes In veel ontwikkellingslanden lijden kinderen met diabetes omdat insuline en andere diabetesproducten niet beschikbaar of onbetaalbaar zijn. Het Life for a Child programma van de International Diabetes Federatio n steunt de diabetesbehandeling van een duiz endtal kinderen in de volgende land en: Azerbeijan, Bolivië, de Democratische Republiek Kongo, Ecuador, Fiji, India, Nepal, Nige rië, Mali, Papoe Nieuw-Guinea, de Filipijnen, Rwanda , Sri Lanka, Soedan, de Verenigde Rep ubliek Tanzania, Oezbekistan en Zimbabwe. In ontwikkelingslanden ster ven veel kinderen met diabetes kort na de diag nose of ze krijgen hun leven lang af te rekenen met zware complicaties. Life for a Child wil regeringen aanz etten aangepaste zorg te voorzien zodat de toekomst van de kinderen wordt gevrijwaard. Het programma ontvangt fondsen van individuen, diabetesorganisaties, de Rotary Club en van bedrijven die werk zaam zijn rond diabetes. De meeste individu ele sponsors schenken 1 dollar per dag. Erkende diabetescentra ontvangen financiële steun om insuline en spuiten aan te kopen en een efficiënte diabetesbehandeling en educatie uit te bouwen. De financiële bijdragen en de resultaten van het programma wor den nauwgezet opgevolgd.

In 2007 verdubbelde het aantal kinderen dat door Life for a Child wordt ondersteund. Voor 2008 willen we nog eens extra 500 kinderen steunen. 29

De Internationale Diabetes Federatie De International Diabetes Federation (IDF) werd opgericht in 1950, is een wereldwijde alliantie van meer dan 200 diabetesverenigingen uit ruim 160 landen en vertegenwoordigt miljoenen diabetespatiënten, hun gezinnen en hun gezondheidswerkers. De missie van IDF is “het wereldwijd promoten van diabeteszorg, preventie en genezing”, via educatie, openbare bewustmakingscampagnes en het stimuleren van vrije uitwisseling van kennis over diabetes. IDF werkt nauw samen met het Departement Openbare Informatie van de Verenigde Naties en heeft officiële banden met de Wereldgezondheidsorganisatie. De International Diabetes Federation (IDF) is wereldwijd de spreekbuis bij uitstek van diabetespatiënten en verbindt zich ertoe activiteiten te promoten die op nationaal, regionaal of internationaal niveau aandacht vragen voor de diabetesproblematiek.

30

Het doel van IDF is: • Wereldwijd aandacht vragen voor diabetes en de complicaties • Diabeteseducatie promoten • Veranderingen nastreven en bewerkstelligen • Optreden als de globale spreekbuis voor diabetespatiënten • Diabeteszorg promoten en verbeteren • Klinische zorg en de toegang tot medicatie verbeteren

Voor de samenstelling van deze brochure werd geput uit de volgende bronnen: • Swift P. ISPAD Clinical Practice Consensus Guidelines 2006-2007. Pediatric diabetes 2007: 8: 103-109 • ‘Overview of diabetes in children and adolescents’, fact sheet from the National Diabetes Education Program (NDEP); http://ndep.nih.gov/diabetes/youth/youth.htm • The Global Burden of Youth Diabetes: Perspectives and Potential. IDF 2007. • Singh R, Shaw J, Zimmet P; Epidemiology of childhood type 2 diabetes in the developing world; Pediatric Diabetes 2004:5:154-168 • Silink M; Childhood diabetes: a global perspective; Hormone Res 2002;57(suppl 1) • Soltész G; Diabetes in children: changing trends in an emerging epidemic; Diabetes Voice, Special Issue May 2007 • Danne T, Kordonouri O; What is so different about diabetes in children; Diabetes Voice, Special Issue May 2007 • Dunger D, Hovorka R; No more nightmares: treatments to prevent nocturnal hypoglycaemia in children; Diabetes Voice, Special Issue May 2007 • Tfayli H, Arslanian S; The challenge of adolescence:

hormonal changes and sensitivity to insulin; Diabetes Voice, Special Issue May 2007 • Kaufman F; Preventing type 2 diabetes in children - a role for the whole community; Diabetes Voice, Special Issue May 2007 • Vanelli M; Education and public information: preventing diabetic ketoacidosis in Italy; Diabetes Voice, Special Issue May 2007 • Warren-Boulton E; Helping children with diabetes at school; Diabetes Voice, Special Issue May 2007 • Diabetes Atlas Third Edition. International Diabetes Federation 2006.

31

Op www.worlddiabetesday.org.vind u meer info over de Wereld Diabetes Dag en kan u materiaal downloaden. Voor meer info over de Wereld Diabetes Dag kan u ook contact opnemen met: International Diabetes Federation Avenue Emile De Mot 19, B - 1000 Brussels Belgium Tel: +32 2 538 55 11 Fax: +32 2 538 51 14 [email protected]