EEN BESCHRIJVING VAN DE VOORBEREIDING EN UITVOERING VAN EEN GROEPSTRAINING

I

EEN BESCHRIJVING VAN DE VOORBEREIDING EN UITVOERING VAN EEN GROEPSTRAINING

J.L.I'1. Prins

18 - 11 - 19'76 Eindhoven

1

1 oINLEIDING

Op de afdeling der Scheikundige Technologie startte men in

september 1976 met het eerstejaars-project 'Chemie en Samen Leven'.TIjdens dit project,dat twaalf weken duurt,houden de

8 man en onder leiding van

stlldenten zich,in groepen van Cae

een ouderejaars student,bezig met problemen die weliswaar een scheikundig karakter dragen maar

t~c~

mogel~kheid

de

bie-

den tot een interdisciplinaire aanpak en ook aen zekere maatschappelijke relevan tie Wat betreft de

hebben~

technisch-wetenschappel~ke

hele project gesuperviseerd door de

aspecten wordt het

afd~J.ing

stlldentenpsychologen werd gevraagd de

zelf.Het bureau

socia~l-psychologische

begelej_ding op zich te nemen ~ Wat b'2t:;:-eft de

op~et

van het pro-

ject bleek men daaronder te verstaan: a) Het meedenken over de aanpak zoals die door hen werd voorgestaan en het eventueel suggereren van een andere benadering. b) Het tostsen van de uitgangspunten (doelstellingen); met name wat betreft de vraag in hoeverre deze uitgangspunten werden geexpliciteerd in de geschreven informatie die de aankomende eerstejaars zouden ontvangen.

En wat betreft het verloop van het project: c) Het verlenen van hulp en advies in gevaJ van groepsdynamische problemen in de ruimste zin des wocrds. d) Ret toe~ien op en meedenken over de operationalisatie van de doelstellingen die men willen

t~idens

de projectmiddagen zou

verwezenlijken~

Verder zou de begeleiding moe ten bestaan uit een aan het project voorafgaande groepstraining voer de direct betrokken student-assist en ten (groepsbegeleiders) en wetenschappel~k medewerkers (supervisoren).In het hierna volgende zullen opzet en uitvoering van deze training worden

toegelicht~

2.Het Voorlop'ig Trainingsprogramme.

De inhoud van het voorlopig trainin€C3prOrrrammP1 werd voornamelijk

2

bepaald door: a) De doelstellingen van het eerstejaars-project,te weten: -Het ontwikkelen van een bewustwording van de studiekeuze waarbij de verbanden als ook de verschillen tussen de chemie (S) en de technologi.e (T) in een wat later stadium ook aan de orde dienen te komen. -Hat ontwikkelen van cognitieve,sociale en communicatieve vaardigheden. -Het bevorderen van een attitudeontwikkeling van de stuzelfinzicht~zelfvertrouwen

dent in de zin van

en zelf-

kritiek. -Het geven van een aanzet tot zelfstandige beoefening van de wetenschap wat onder maar impliceert dat men de student dus zelf zijn hulpmiddelen moet laten vinden. -Het stimuleren van persoonlj.jke contacten tUBsen de eerstejaars onderlingtde eerstejaaTs student en de ouderejaars student en de eerstejaars student en de staf. -De student bekend maken met de 'technology assesment'. Dit houdt onder meer in dat de student

oo~

moet krijgen

voor de mogelijke consequenties van bepaalde nieuwe technologie~n en voar het belang dat andere disciplines even-

tueel zauden kunnen hebben in dit verband. -Het ontwi.kkeJ et; van een maatschappelijk verantwoordel1,jkheidsbesef en bet bevorderen van een inzicht in de samenhang der wetenschappen. b) De trainingsbehoeften van de Rotenti~le deelnemers,te weten: -Meer zicht

k=~gen

op wat het begeleiden van een graep

eige nlijk inhou d t. -Een behandeli.ng \ Van wie

zulle~,

ai:'.

vragen als:

de meeate initiatieven moeten komen ?

Van de greeD of van de begeleider ? Wa t is he t 0e:." ng ,Tan doelstellingen ? Wat zijn

!

.slech te' groepsdeelnemers ?

Waarop zul je a:a

groe~sbegeleider

vooral de nadruk

moe ten leggen ? De vorm van de groepsprocessen of de inhoud ? Wa t doe j e

<'LeE'

beseleidel' warmeer bepaalde groepsle··

den niet hi,i he +. groepsgebeuren betrokken hiken te zi,jn ? Wat doe je a18 begeleider wanneer een groep erg passief

is~recalcitrant

ziet zi tter-

~

,;t

is of het als geheel !niet

~eer

3

Is effectief groepswerk nog weI cmogelijk wanneer studenten weten dat ze-beoordeeld worden? c) De traininp;sb'jhoeften en tra,iningsdoelen van de trainers

:,;elf,te weten: ;0" De

lit

deelneiers enigszins bewustmaken van groep sver schijnselen.

-De deelnemers enigszins bewustmaken van hun eigen gedachten, gevoelens en activiteiten met betrekking tot zichzelf en de rest van de groep. over bepaalde vaardigheden

-Het oefenen met en praten

in bepaalde situaties tijdens' het werken met groepen. De bewering da t he t voorlopig trainingsprogramma voornamelijk werd bepaald door de onder

a~b,en

c genoemde punten betekent niet dat

al die punten zonder meer terug gevcnden kunnen worden in het programma (daarvoor zijn ze te vaag en/of te veel omvattend) maar dat ze er als het ware het kader voar varmden. Dat programma zag er als voIgt

uit~

Voorlopig tr'iD..:!ag!W'JJ.:fJlll! 119[ Eroject op scheikuDd!~ Maand8g )0 augustus 'l"'ijd:

_.'16"",. X'I ",t

plaate: H.09 -

•• ntal

1 e j!.fAf''''

tra1D..r&~~

11.00 uur

'l\jd

in minuteD.

'ro-

Per

taal

derdeel \

o

41

00-

15

~

!9!!.1~ins

door J .. P. en A.R. over bet wnt,wasrom en hoe van de training .... i.doreen kr\igt een pro
15

Kenniama~

(Dsam,rol binnen bet project,rol op

de T.M.). 30

Rollenspel (experimentele demonetratie).De groep ~ordt

opgesplitst in twee 8ubgroepen

v~n

min of

moer goljjke omvang (de w.me - ere moeten gellikeJijJ'r.

Qver deze groepen worden verdeeld)o D()el ~ concrete vllstetelling van de

l.eerbebo~fter.

(warming-up ,ae tualisering t st:1muled.ng '-e.n doth""

henzelf orvaren trainingsbehoeften). Inatruct!e vaor de 1 II! groep: speel de eerate komat van oen 1 6! jaarsgroep. ~

Instructt. weer de 2 ~oep

@Jl

r.gi!'tl!'~~r

e

bUee~u

groep: obeerveer de eerete

~ovael

m.ogel~ik

-"';1.11

hetgeen jG

4

ziet.boort .D yoelt

(re.R.etieyel~k

~iet.n1.t

niet

hoort eD .~et voelt . .ar we1 zou willen zien,etc.)

De instructies zun bewust 8ober,algemeen

gehouden~

Er worden DOg geen observatietormulieren gebruikt. ~&n

Obaervatoren worden we1 gekoppeld aan maar mogen de groep ale gebeel niet

peraooD

neg~r~n.

Groep 1 vormt de binnenkringogroep 2 de buitenkriD6.1 In-dle~

de groep geen bezwaar heeft zel het

lenapel op dQ 60

b~nd

~tarisat~~

15

van

worden d~

r~l­

opgenom~n~

observatiea.ledere

obBe~V&tor

gevreagd -at bij beeft waargenomen.Dit wordt

~ordt

op hf"t bord geschreven .. Daarna voIgt ev
pog1nS d() in.entar1e te categorisl!'ren en indien

.

:.~o,dza~e~~~,.9«elijk

25

7<)

te comprimeren. Bt2epedlecu"ie; bespreking van do inventarie (1a hjj voor ioder•• n du1delijk.ontbreken er wezenl~ik'" ~3k.n~z!tt.n

!cunnan

",

er ttoutea' in; nan de hand daarvan

truning8pr~.orl tei

ten word!':',r.

V" p ~.,' ~ri

i. '':',:'' ,".

Lu~,~'iU~

~.m&:

Vragen:

leiderachapefunet1e,.

~,J I

vervullen ze ?

Wi~

",1

;~i, ·

Hoe worden'ze vervuld ? Welk bele.n, Aan de orde zUn

h~.f't

elke fUJlctie op zich ?

1~va.rdigheid

funettes.

1n het uitoefenen van die ,;

2.va8rdighe1d 1n het waarDemen,di8gno6ti •• t.~ 15

D. trainers bouden .en

kort~ uitee.zettln~

over

~e

lend. funetiea Oft o •• r de situati •• waarin,momem.ten

v~rBch!l~~ ~n

nieren waarop die vervuld kunnen worden.Elke deelnemor

1Mlkrij~t

een beschri,jving van die runc ti~s .aee It iodereen z,e r.,l.'!kf'!K:"n _ begrepen dan volgt er

75

in de AID~

('ItJ

De groep die

~e

obeervEl,el'!~Circa

I

een(8tud~e)o,fenin4;

be6chrev~n

zoals

(zle de bijlageA 1-a,1-b,en 1-c) morgene 8sn het roll.enspel

me~

df)ed ga/at nv,

5 observatorea «lie elk een van de vi,if func-

. t:hB mo~ten. obectrveren (in dat geval zijn er

dUB

vi:jf <Aparte

pbser.vs t:tefONf.v.liere.). Ze lcrtjgen op de gang i nstruc Ues terwijl dt':

:::'1>.6t

W,fI,!A

de C!'o.p in het u$ltje

~en

'taak'

kr~igtc

.\,

5

Inhoud taak:Bo.4t .6D d1sc••a1e over:

A ...loo •• ,0100 "0 bet b1jhouden en

aiL -

L..

~.j~

~espreken

van

he~ logboek of

~

L

B.Volgena welke normen en criteria wordt het e lunetio.erell van de 1 jaars in de groe pen be-

n....Dt

oordoe14 of Coo WelJu DnieJf om de leiderachapstuncties te l'Ol'vullall vardient de voorkeur - een meer autC'-

r1taire cf oen

M6er democrat18che

of

D._elke moe11ijkheden Kleven or san het obeerve-

rea TnD Iroepsprocessen,1ndividuen binnen «roepell', ? 1· variQutl De totsle €lx-oop !lfordt opgespl:Uet in twee sub-

groepen (set elk 6ngeveer 2 observntoren) dio

ieder voer zich de bovenstaande oefen1ng doen 'ftarft~ oen plenai~e diacuseie voIgt. e 2 v9rtADt: De totAle groep diecuseieert over C.

(ongevp~T

21J mn.uten) '!!fal.un.. elk. groepslid elIt &nder' groepe. lid

b~!H!ahr~rt

(T~n

Rien

op oen rolaanduidingeforml.J.l j er

B~)6Vervolgen6

een discuanie

OVDT d~

l' tiUI~ h\t «Iil! ..

DtlUT,' ~

.i '!lO

&nllat~!l'!

(I.ie b~jlage 2)

~ 1 ,,)

Er

~ou

nu

~en

.,nn minstens 'Yier them.' 8

aBn

de orde

ku.nn~""

::

'JI)

komen.

.,

"If

1.Waarnemen en dicgnost1seren (de problemen ",an het obsorlioi.l

ren) • 2.Beslu1tvorm1ng. 3.Bet goed en Minder goed tunct10neren .,an

e~n

groepo

4 .. Eon door do groep zeIt naaX' voren gebrBlcht thel1lB (op b(laie van do trainingservaringen die ze tot nu to4 nebhen opgedaane) Agoo1: T9GW1.Li van d0 waa.rne!!!g! Het belang van dit thema in. het. algemeen zal duldelijk zliJlt" Voor deze groop en op d1 t mornen t ken het van belanp zi.in tprCl''''

t l,

blemati.8ch zljn [email protected] de meeste leden au

~~n

keer hebbell

geobeerveerd en wollicht. hebben ervarcn \!fat de l1IoeiIUk,hade!l1

en mogolbXheden Z1jAe

90

Oefenins u1t Miles (pag. 156/157) ,vooral vad.a.nt 1 of 2"

..

Variant 3 heeft bet voordeel dat er tegel\iket't\id K~evm-:, 1-~ uordt6De a~g~~~~en du~r geldt a18 de oefening ~ ,. I

dll"ie mael wordt l1:ede.~;r., ~

(l&i~ ~1j18l.~e 3)

6

oef.oia, t.

Bet 1emogolijk de in de loop

..

doen met een uitspraak dis

vaA do dog 18 gedaan

~n

daarna nog eens met

de evaluatie-schalen (in het b~zonder formulier 3 uit de AID).

(zie bijlage 4) "ordG~

Indien dit Dodig ie ltan do oef'ening in t!fle" groepen ged.an.

Ad.2:

Boeluit v 9r min l

Hoeflel de

training8them.~8

globs8.1 gesproken vestliggelt ze.l

de groep in een aantal ge~sllen moe ten beslissen of ze uberhaupt aan de orde kOllen an zo ja in welke volgorde .Ook t\'ie . dens het 1 jaara-project zeIt zullen de begeleidera vaak

met 60

b~slYitvormin8ek"est1es

Y!..~rdl&heid~oefep1ng:

gorden geconf'ronteerd.

bealtiitvormtElg -

is niet zo belangrijk,flel

!!.2.!.

lli. er

wor~"i:o

p:edaan

het gebeurt; het.

voora2.

P;;l"t

procee.

om de analFsa von het

Oofef1ing u.it Mile.s + obeervatieform.uller (pap,- 176/177). W~t

de inhotJid betreft kq er gewerkt "'orden rrwt

pothetlsch gel'sl, b. tro.1ningsac tivi tel t, c

teit4

15

Czie de

y..&~!.nj;.:

b~l&geB 5~c

A~deI'~~el~khed!D:

.atoh.:r'-

\';'c ta{~ tiv i··

en 5-d)

Do oeteJAing voaraf laten gSI'!.n doo1r \\iit.elu~.tting

over b.;>aluit'Vorming

'8,01 seador

~egeI8'

e!!r~ e.}

F

kart.\"' 9:!"r·~·,:'s'x.·~·

uit K.Antone,

! 90 minuten. tl~t goed en adndor &!fI.~ t~Dction,ren van een ~ro.!~.•

(z1$ bijlage 5-e) Ad.":';;

~ p~C' j

~e'!1

,

pAg .. 191!192 .. DIlur:

Uitslu1tend relevRnt indien de groep zelf meent

~8t

~,:.~".

:1

het

niet goed gA!lt of "anneer het onderwerp door meer'dere groepaled~n

I!ll. d1acussierend 1!'JAn de orde "ord t

g(':;u~ ld.

Er kan eventueel gebru1k worden gemaakt van oet'enbe eldllla ter1a.al

90

~i t;

voC:!'~·

do training zeIt"

.;,

Oefeni~:Wanneer tunotioneert een groep goed ? D~

~n

(Rieo B.)

oefening kan 1n twes groepen van. 6/7 menaen word€'Vl ge-

daan.• De tase wasrin men overoenetemming moet bereiken ken dan eerat 'binnen de t.ee eubgroepen en dacu'na binnen de totale groep wordon dooriopen. (zie de bljlagen 6-a,b,en c)

VoordttU. Ook het

be~lu1tvorming8element

komt duideli,ik aa.i.'l.

de ordo; hoewel dit thema (nog) nif't (meer) ~X ... pliciet aan de erde hoeft te komen ia het mogel~\ dat de trAiners de groepen gedureodc ap. fAse dat er overeenstemming bereikt meet wo]'<.ien observert')!t met betr(!Jk.king tet d~ !l)eshd t'.. orming (en de rivali tei t) _DmS\!' ..,i {; vool'tvlo.,dende

ge~ev~no kunnen

7

.

Varia!!:De. oeteeing -.. yoorsf worden gegaan door: A.Eaa karte ulteoDzetting over groepsfuncties (ro~~ len). B.EeD korte discuss!o tijdeDs welke de groep zelf een aantal noodzakeluke tunctiee,groep6kenmerk~~. proceskenmerken formuleerto Allciore '!o£C!1JJ}th01d:Soc1ol'ram (8.2 - pag.241) uit K.AntonB" Vooral geachikt indien er een beeld VQ~ de groepsaituct1e moet komen dat zicn o~ eon heldere,gedetailleerde en goetructureerde manier last a~alytJerf?n.

(zio bjjlage 7)

.~

."t

Theme;! :

Doel atell:1.M!.!!. (eventueel a16 keuze van

de inven taris

vlAn

maandagllorgen)

til!) groer

11$~~;;~

~

e -Wat z.ijn de doelstellingen van het 1 ja:1rs-project oW'

T.

?

-Wst is het belang van duidelljk geformu]eerde doel-

stellingen voor dat project? -Wet is het verband tU6sen doelstellingefl (van een ~~ Achillend type,een verscbillend. aard) en

groeperun~.

tioncren in het algemeen ?

30

DiHClwsi"! : Van do hele groep over de doelatellingen ",an C1

het 1 j!ll.ars T-pit'oject.E~n tr&!liner' ob8erveer~ :"~

groep a1 of niet met behulp van een

fDrmulte~_

E'n llAakt een verslag yan de inhoud.Of betde trAi~ere

30

Analyse

observeren of notuleren.

AIleen van de notulen,alleen van de observatiee ' of van

beiden~

Vervolgena ken do groep indien zij dat wenat de discuosie

voort zetten.W. kunnen echter ook op basie van de analyse inventariseren welke groepeprocessen (factor~n.funct1es, rollexd gekoppeld (zouden kunnen) afja alln onbevredi~;('rHh! Aspecten van de

discUSBit'! {of van het resul t.9.(''';

het de inhoud betreftrOp basis daarvan d$m9Jl!!1.t!.~i~

kunn~~

~0n

v~~r

zc'''~~

q~nte2

en/ot st!l~'l~ worden gecaan. {zie b\.il~~e 5;

8

60

Expe£lmeB\!~e

:

••,,9,t£.t1e <&1e Miles,pag. 164 en de AID,

Voorbeelden van een concrete.duidelljke,eenvoudige taak: A.Noea aIle

die je kent ve.n leden van olla

rllllllllen

voretenhui&e B.Noea "'lie namen van eta1l!n in Nocrd-Amerika diel je kt'l!1t ..

C. Noea zoveel mogeltik namen van leden van de hui'ige Nederlaudse regering.

D. Bepaal Tan a11e pol i tieke par t\ien ho eve~ 1 zetela ze in de tweede knmer hebben. Zie voor voorbeelden van ,-,en

vage,ab6tracte.j.ngewjI0~eld~

taak de AID .30-60

DeEe delllon~tra tl ../oetening k4ln verschi 11 ende '7lc!:i.l en herhasJ. ~' worde~

20

..

!!alu.~~~

(zie

tor$~lier

is gebsult"d .All._n

1~~1.!il

3 in do Alp) van

hetge~n d~

er nog t\\d voor is en

er tot n~ ~,:ro(~p

t!1eoet. (zj.e bjjlas~ 4)

Naast de al eerder genoemde punten onder a,b, en c speelden

b~

de samenstelling va.n het bovenstaand programma ook de volgende overwegingen een

rcl~

1.De training zou meer taak-gericht dan proces-gericht moeten zjjn. 2.Het programma zou een goede start van de training mogeli,jk moeten maken

e

3.Het programma zou

~lat

betreft de rond bepaalde thema's gegroe-

peerde oefeningen zo gevarieerd mogeli,ik moe ten zj:;n. 4.Het programma zou

20

flcxibel mogeli;jk moe ten zjjn in die zin

da t de elementen op ver Gchillende manieren me t elkaar gecombineerd zouden moeten kunnen worden (en dus in principe verschillende functies zouden moeten kunnen vervullen).

3.De Fei telijke Training

Haandagmorgen 30 augustus - plaats: H.09 - aantal trainers 2 - aantal deelnemers: 15 (waaronder 10 studentenassistenten en 5 wet.medewerkers) De morgen verlieptzeker qua vorm,grotendeels volgens het opgesteLde plan.Dat wil zeggen dat er na een korte inleiding (waarin ~!'

0j.:

I!,cwe ..

zen werd dat er weliswaar een aantal thema's plus desbetreffe!lde oefeningen en/of teksterJ. '.lda.<'!.r lagen! maar da t de vraag of ze uhcrhaupt aan de orde zouden

mc~~~n

komen en zo ja in wat

ve~r

vorm eL :.D wRlke

he. 'I.'

I

9 volgorde

vr~jwel

geheel afhankelljk

ZQU

zjjn van wat er t\idens de

training zou gaan gebeuren en van wat er uit de groep zelf naar voren zou komen) en een wat formele kennismaking kwamen de trainers met het voorstel tot een rollenspel zoals beschreven in het voorlopig trainingsprograrnma voor de eerste dag.Daarmee werd de hele morgen gevuld.De rollenspelers kwamen wat moeilijk op gang. Aanvanke Ijjk de bekende strubbelingen. Mensen die ui t hun rol vielen; twijfel aan de 'echtheid' van een rollenspel.Daar was men echter snel overheen.Wat er daarna gebeurde was als rollenspel prima maar als voorbeeld van een eerste projectb\ieer..komst nogal onbevredigend.De begeleider begon met een langdurige uiteenzetting over het programma voer dat semester.Over het heetwat en waarom van het project.Zo nu en dan werd e1' een vraag sie kwam het niet.Het was puur

gesteld~Tot

een discus-

eenrichtingsverkee~ waarb~

infor-

matie werd overgedragen die weinig leek aan te slaan.Dat dit laatste ook werkelljk het geval was bleek wel toen de vraag naar de zin van dit alles rees.Er ontspon zich zo iets als een verWarde discussie die

lang~aam

maar zeker ontaardde in een welles-nietes

spelletje tussen de begeleider en de rest van de greepcOp eventuele

'stillen' en 'ongeinteresseerden' werd niet gelet.

Spelers en observatoren voerden ter verklaring van dit verloop o.m. het volgende aan: -De groep was qua samenstelling nogal heterogeen. -De begeleider was

~iet

voldoende geinformeerd.

-De begeleider liet de zaak teveel op zijn beloop. -Het discussiethema (motivatie voor de studiekeuze) was blijkbaar nogal mo eiJ.\ik voor eerste jaars n -De doelstelling van die cerate projectmiddag was niet duidelijk genoeg. Het was opvallend hoe weinig de obaervatoren zich,ondanks hun

BO-

bere instrtictie,hadden laten verleiden tot het uitspreken van waardeoordelen en/of het geven van interpretatiea. In de nabespreking werd besloten de eerste·helft van de maandagmiddag te besteden aan neg sen rollenspel.Met opnieuw als thema een eerate bi,jeenkomst in het kader van het eerstejaars-project. A11een zouden di t keer de

m~mser,

doen aan het rollen8pel

~n

die's morge na geobserveerd hadden mee de ochtendspelers zouden nu gaan obGer-

veren .. Tevens werd beal-':} ten pas met he t spel te beginnen nada t een

duidel~jke

doelzte~_l.inr;

'Toor die

projectb~jeenkomst

men

zou he'.Jhen Ge-

formuleerd. Wat betref"; de plannen op la.ngere termijn was het duide·· lUk dat gedurende de

~0St

van de training de volgende zaken op de een

of andere manier Dan d~ ord0 zouden moeten komen: a) d0 fu~ct~~ van

10

doelstellingen,b) leider6chaps~unct~es,c)

'moe~l~ke' groepsleden,

d) bespreking van een aantal onduidel~kheden r~)Dd inhoud en orgae nicatie van het 1 jaars T-project in het algemeen,en tenslotte e) de kwestie van de besluitvorming. !"]aandagmiddag 30 augustus: 1 e helft

Het tweede rollenspel begon direct al veel

degel~ker.De

begeleider

nam he theft J?t evig in handen.Na een korte kennismaking en een lange monoloog over het project in het algemeen en de doelstelling van die middag in het bijzonder kwam hjj met het voorstel tot een discussie over motieven voor de studiekeuze.Er rees verzet.Een aan.tal mensen had liever concrete informatie over opzet en zin van het project.Op een vraag van de

begele~der

of iedereen er zo over dacht

werd nauwelijks gereageerdoDeze besloot toen maar dr~ven

met het gevolg dat de reacties nogal

,z~in

zin door te

oppervlakki~

bleven en

sommige groepsleden geirriteerd raa.1.ctene Hoewel er ook ditmaal,zowel wat betreft kwantiteit als kwaliteit, geen reden was tot juichen kon niet worden ontkend dat deze begeleider meer dan's morgens het geval was geweest ,rekening had gehouden met wat er op dat moment tUBsen de groepsleden speelde.Dat hi;i meer en duideljjker pogingen ha.d gedaan

de

zaak op garig te houden en te

sturenGOok nu weer kwamen spelers en observatoren tot de concLusie dat a) zelfs wanneer je ale begeled.der goed weet wat je gedurende zo'n

b~eenkomst

wil en voldoende bent geinformeerd over het project

in het algemeen het bl1.ikbaar toch nog erg rnoeilijk is te komen met een vraag als 'Waarom heb je nu juist gekozen voor scheikunde

?~

(men

ging er niet verdeI' op in,later zou men er op terugkomen) 9 b) groepen erg van elkaar kunnen verschillen,c) een grondige.concrete voorbereiding van de begeleider (vooral wat betreft inhoud en organisatie van het project) geen overbodige luxe is,d) begeleiders in hun aanpak sterk van elkaar kunnen verschillen, en e) he t mede daarom onmogelijk is te zeggen 'Zo en zo moet je een groep begeleiden' of 'Wanneer dat gebeurt moet je dit doen'. Deze conclusie8 hadden wel een enigszins fatalistische ondertoon.Zo in de trant van: 'Je moet er maar het beste van makeneHet is tach niet te voorspellen wat er gaat gebeuren$Dat is vaak zo afhankelijk van de karakters van de groepsleden en van de stemming op

20

'n momen L Tjoven-

dien lijkt het ons niet waarschjjnl~ik da tech te 1 e jaars groe pen zich zo extreem zulien gedragen als tijdens deze rollenspel en gebe'J.rde

It>

Het leek dan ook geen gek idee t!'t .. t~ w'at dieper :Ln te gaan SF vra-gen als 'Wanneer functioneert een groep goed ?1,'Wa.arvan zou oat a.m. afhankelijk kunnen zij:J. ?',en beinvloeden

?!~

~Hoe

zoU je cat fur..ctio!l.€::'e7.1. _-<::J,l"'.nen.

11

~laandagmiddag

2

e

30 augustus:

helft

De rest van de middag werd besteed aan

!Het spel zonder regels'

hie voor een beschrijving bijlage 5-e) .Niet in eerst e instan tie vanwege het besluitvormingsaspect maar meer als losmakertje (tot op

dat moment werd er weI veel en hard gelachen maar niet omdat iedereen zich

zO

op zijn gemak voelde) .En ook weI als een meer speelse

en wat minder ,op het T - project gerichtte voortzetting van wat er eerder op die dag was gedaaneEr werd gewerkt met drie subgroepen. Gekozen werd voor de variant waarbjj elke groep een vel wit papier kreeg, Wat viI tstiften en een schaar (indien be schikba,ar kon er ook gebruik gemaakt worden van linealen ,perfora tors ,niettangen ,plakba,nd, etc.) met de opdracht binnen 30 tot 40 minuten een min of meer n'ieuw,speelbaar spel te ontwerpen.Elke subgroep kreeg een proccsbewaker toegewezen die vooral de ~jze

t~d

in de gaten moest houden en de

waarop eventuele beslissingen tot stand zouden komen.Uit de

evaluatie achteraf bleak dat men het geen succes had gevondenoOf men was niet klaargekomen met de opdracht,of men had zich niet aan het vool'schrift gehouden dat iedere beslissing aIleen kon worden genomen met ieders volledige instemming,of er Was een gebrek aan crea.tieve inspiratie met als resultaat een erg flauw spelletje,etc.Men was van mening dat vooral door de grote tijdsdruk en een geb rek aan werke lijke belangstelling het besluitvormingsaspect niet of onvoldoende uit de verf was gekomen (het

waG

gepresenteerd aJ_s

~en

beslui tvormingsoefe-

ning en over een eventueel ontspannend effect was niet gesproken).En daarin kon men ze geen ongeljjk geven.;'laar yositi8ve resultaten waren er

001-;:.

Ten eerste bleek nog:naal s

dn!:

Vic3EJ,

seh''.jnJjj1; welb:; ae ti vi tei t dan

ook onbevredigend verloopt wanneer er niet volgens een plan wordt gewerkt (wanneer men

b~voorbe aId de

fv.c tor

!

tijd' nege ert of wanneer men

bijvoorbeeld voor men begint niet a.fsprepkt hoe men de zaak zal gaan aanpakken); dat een groep ,zekeX' in het begin .mo2ilijk loopt wanneer h~

g~en

eenvoudige,conerete opdracht heeft en wanneer de opdracht niet

aansluit bij de belangstelling en verwachtingen van de groepsleden. Ten tweede werd tijdens en na dit speJ :::tet:-;,::' onl1'liskenbp..ar gebroken. ninsdagmorgen 31 augustus: 1

6

h{::lft

De leiderschapsfuncties standen ties moe ten

e~

centre8~.or~~~

de vraag: Welke func-

in een taak- en/of proceGgerichte groep door wie dan

ook worden vervuld wil er iets aanvaardbaars tot stand komen ?

''''"!,

B:ijlage

6-a

Wanneer fUllktionecrt cen groep goed?

Er kunnen verschillende groepen van 6 tot 12 deelneruers teKelijr.u~rtjjd ~e!l

aan deze oefening meedoen. In het begin krijgt elke dednemer

! ijst

waarop 14 groepskerunerken staan vermeld die hij moet rangschikken naar hun mate van behngrijkheid vool' het groepsfunktloneren.

Als de opdracht individueel is

uitge~oerd

vraagt de spelleider

d~

groe-

pen van 6 tot 11 deelnemers het nog eeo keer. maar dan als groer. Le

doen door middel van koosensus. Hierna !Tweten alle deelnemers hUll iudiv

iduele verschil scores optellen. Deze ver-selli 1 totaten geven aan hoevee 1

invloed elke deelnemer heeft gehad bij het tot stand komen van de·grot'p-

score. groepskerunerken kunnen in een min of meer objektieve rangorde van be-

Ue

langrijkheid worden gezet. De belangrijkste zijn I, 5. 7,8 en 9,

~n

de

minst belangrijke 2. 12 en 14. Er kan nu nagegaan worden of de individu-

en de groepjes de belangrijkste kenlIlerkell van gruepsfunktiollcrt'lI

<)(III

dis

zodanig hebben gescored.

Tot tdot leidt de spelleider eeo diskussit:, ()ver de ervaringell van de groepsleden tijdens de oefening. ~at

-

Het

geht'L'l dllurt ungeveer

I

11111'.

is het doel van deze aktiviteit?

Er kan

worden gedemonstreerd en geanalysf· •.>l"d welke norrnen en idel'en

de individuele groepsleden hebben

":11

hue ze worden geevalueerd door

de groep.

- De resultaten van individuele beslu.itvllt'ming kUllnen met beslissingen die genomen worden door de groer.

vergt~!ekf'n

wurul'll

I.ijst nll.'l kl:.'nnwrkE.'n

V
groepl:lfunkt

----

iU(Wfell

....

Rangsch i k de onderst aande kenmerken Illd helang dal

-.--.. -. V.:HI

groepsfunkt iunerell

nad r

zt., nebben vour het funktionert:!n van

. taat .ie hierbij niet in de eerste plaals leiden door bijvoorbeeld een "officiele rangurde". maar ga at'

op je cigcn inzit:hten. Zet een I voor hel kemnel'k, dat je het b\:'\angrijkst vindt \four een gocd funktioneren van de groep. eell 2 vour het daaropvolgende belangrijke kenmerk t enz. I.

Er. vindt veel uitwisseling van gegevens

pla~ts

onder

de groepsleden.

2. Ieder groepslid zegt evenveel. 3. Ieder groepslid voeIt zit:h ontspannen.

4. Er wordt af en toe gelachen in de groep. S. De groepsleden zijn niet erg afhankelijk van de

leid~1

6. De groepsleden begrijpen elkaar, vuelen elkaar !.lao..

7. De groepsleden gsan akkoord met de groepsbesluiLen. 8. De groepsleden zijn goed gelUo[jveerd en ben,id zich in te zetten

VOOl"

het gemet>oschappel ijke doel.

9. D~ groep werkt taakg~5ri~nteerd en vertuont prOd\lkli~f

gedrag. 10 •. De groepsleden proberen te begrijpen hoe een ander

zich voeit en dit onder woorden te brengen. ---

II. leder groepslid moet een optimale kans tot zelfont:·plo~iing

----

krijgen.

12. Er heerst een zekere kompet i tie

13. De groepsleden zeggen open!ijk

ol.1def

Wilt

14. De groep is voar-al gericht op ill'!

de groepsl edell.

7.e van elkaar if'veren

VCln

Villdl"ll.

"ell glH.·dt,

prestatie en besteed wei!!\g ilLHIlLwht aan de onderl ingl' relaties

I

.:,

I' ruct'sver loop

1~lke

en ze krijgen

In deze

I.r

(ij~l

deelnemer krijgl eell kopie Vdll de

fa~e

mel groepsh'llllwlk"11

10 minut.en de t ijd om de opdradlt uit

V'H'r,'11.

le

moet iedereen individucel werken.

Ais de 10 minuten om zijn en iedere deelrwmer zijn taak ht'dl

uitgevoerd kondigt de speUeider aan, dat er een groepsrallgschikking van de kenmerken van groepsfunktioneren moet: wordl'n gemaakt. De plaats van elk kenmerk moel door elk groepsJ id gOl'dgekeurd worden voordat het een

groepsb,~sllljt

wordt. De grocpsll'-'

den moeten prober en de plaats vall elk kenmerk in de rangurdl' Z') te kiezen, dat aUe leden er tenminste gl'dl'elte}ijk mel' akkoord kunnen gaan. Er gelden hier drie basisregels: geen gemiddeJdl', geen meerderheidsbesluit door middeJ van stemmen en geen kpL'llan--' del. De groep kr.ijgt. 20 minuten de tijd om zijn taak uit

JJI

Na 20 minuten moeten de groeps! ed(~n hun l'igen rangordt' ver~dJi i.lt.'ll

met de groepsrangorde ell de

nptl'!

J~n

vloed elke deelnemer heeft ge!ind bij het

V<>U""II.

Vt"gl't

door a.t

Ien positief te maken. lJeze versclti.!iuti·t1t'1l gevl:[\ aan

Lt.,

[Ic'

i j

I«:!I

Vt'r:"('lli

!)(.\l'V'.'l'1

l-

lll-'

tot stand kOllll'[l va:1 dt'

groepsscore. !loe kleiner de 111dividu,.'ll' vt.!rschilscore is,

iJOl'

H11.','r

invloed men heefr gl!had I>ij bet vaslsL,'ll"n van d", groepsrdllgo!·d". Er kan verder wordvlJ. nagegd<.ln ut Jt' dt.'ellll'f\\ers en de totalt· gr(l('p de belangrijkste kenmerken zodanig hebben gescored. groepsfunkt.ionert~n

Viln

AI~

~{)ed

grtwpsfullkt ionpren

(10k

al:;

tJelangrijksle kenmerken van )',ned

kunnen wot-deo b('schollwd de numml>rs I, '), 7, Ii

en 9. Dezelfde werkwijze kan ook worden gt'volgd your de langrijke kenlllerl<en en goed groepsfuliktioller(,IL Ih.' en 14 kunnen alb> zcdaoig

WlJrat'n

hl'~('h(JlJ...,d.

vallen In de middcnkLlt.egurie. All; ;dle kunnen de gr.ocps i ",:d','11 tijdells dp (wteq:ng.

'::('1)

Ii i sk\lss i (.

llt!

i11l1nnll'r:,

()v(>rig'~'

(lV,'!'

IIUII

.',

ilL'

!/

k"IlIlH'I'k"!J

v·-,r~;l.'hillt.'1l ;;ijll

vucr('!l

millS!

",.V
V;I~tgt.·"rl'ld

ri

Jl)~('IJ

B:ijlage

I f

8.96

Funktionele rollen in de groep

i

t

ii

I I

, r

In elke groep ontwikkelen zich bepaalde rollen, die (vaak onuitgesproken) groepsdoelen dienen, zodat de groep haar werk kan voortzettcn. In <.lit groepsgerichte gedrag kunnen een reeks rollen uitkristalliseren, die elk bestaan uit pogingen van het individuele groepslid om het op gang komende sociale systeem van de groep verder te ontwikkelen. Deze rollen zijn onder te verdelen naar: taakrollen: van belang voor het uitvoeren van de groepstaak, en groepshandhavings- en groepsvormingsrollen: vooral gericht op het verbeteren van het sociaal-emotionele klimaal in de groep, namelijk voor hel versterken en in stand houden van het groepsgebeuren; deze groep rollen wilen we hieronder aanduiden als procesrollell. Daarnaast is nog een groep gedragsvormen te noemen, die juist niet funktioneel zijn: dysfimktionde rollen (negatieve roll en), die vooral bestaan uit zelfgericht gedrag, dat ingaat legen konstruktieve participatie aan de groep.

(

i

~

8.961

Taakrollen

I. Initiatief en aktiviteit: voorstellen van oplossingen, suggesties geven, nieuwe ideeen inbrengen, het probleem opnieuw definieren, hel probleem

267

I

6- b

op een nieuwe manier aanpakken, het anders ordenen van het materiaal. 2. Zoeken van informatie:vragen om verheldering van suggesties, vragen om verdere informatie of feiten. 3. Zoeken van meningen: proberen van groepsleden los te krijgen wat ze den ken of wat ze voelen, zoeken van verheldering van waarden, voorstellen of ideeen. 4. Geven van informalie: het bieden van feiten of generalisaties, het verbinden van eigen ervaringen met het groepsprobleem, om daaraan bepaalde punten te verhelderen. 5. Geven van een mening: uitspreken van een mening of overtuiging over meerdere voorstellen, en dit niet zozeer met betrekking tot de feitelijke inhoud, maar eerder over de waardevolheid (of waardeloosheid) van die voorstellen. 6. Vitwerking: verhelderen, voorbeelden geven of betekenissen ontwikkelen, proberen zich voor te stellen hoe een voorstel zal uitpakken als dat voorstel aangenomen wordt, verwarringen ophelderen, termen definieren. 7. Koordineren: aantonen van verbanden tussen verschillende ideeen of voorstellen, proberen ideeen ofvoorstellen samen te brengen, proberen de aktiviteiten van verschillende subgroepen of groepsleden met elkaar te verenigen. 8. Samenvatten: samentrekken van verwante ideeen of voorstellen, het tot slot van een groepsdiskussie opnieuw formuleren van de gedane suggesties, een konklusie of een voorstel tot besluit aan de groep aanbieden.

8.962

I

Procesrollen

9. Aanmoedigen:vriendelijk zijn, warmte en belangstelling tonen, bereid zijn tot antwoord op anderen, waardering uitspreken voor anderen en hun ideeen, openlijk instemmen en aksepteren van bijdragt!n van anderen. 10. 'Deuropener', 'Wegbereider' zijn: het voor een ander groepslid mogelijk maken om ook een groepsbijdrage te leveren door bijv. te zeggen: 'we hebben nog niets van X gehoord', of 'Y wilde wat zeggen, maar kreeg de kans niet', of door beperkingen in de spreektijd voor te stellen, zodat ieder de kans krijgt om gehoord te worden. 11. Formuleren van de regels en procedures: formuleren van groepsnormen of regels. die gebruikt kunnen worden voor keuze van het gespreksonderwerp, voor de werkwijze van de groep of voor het evalueren van de groepsbesluiten; de groep eraan herinneren om besluiten te vermijden die in tegenspraak zijn met de groepsregels. t 2. Volgen: meegaan met de groepsbesluiten, bedachtzaam accepteren van andermans ideeen, als luisterpubliek dienen tijdens de groepsdiskussie. t 3. Onder woorden brengen van hel groepsgevoe/: samenvatten van het gevoel dat in de groep te bespeuren is; beschrijven van de reakties van groepsleden op ideeen of voorstellen, meedelen van observaties en van onopge-

268

It . I,"

f

t

merkt gebleven reakties van groepsleden (onbewuste reakties) op gedane suggesties of voorgestelde oplossingen. 8.%3

Zo\1el tDDk- Dis pr0ce6rollen

14. Evalueren: de groepsbesluiten toetsen aan de procedures en regels, het vergelijken van wat de groep bereikt heeft met het groepsdoel. 15. Diagnosticeren: vaststellen van bronnen van moeilijkheden, vaststellen van wat de geschiktste volgende stap is, analyseren van wat de groep in zijn vooruitgang blokkeert. 16. Konsensus uitproberen: tentatief vragen naar de groepsmening om uit te vinden of etvoldoende overeenstemming van mening bereikt gaat worden voor het nemeo van een besluit; proefballonnetjes oplaten om de groepsmening te testen. 17. Bemiddelen:harmoniseren, verschillende standpunten met e1kaar verzoenen, voorstellen van kompromisoplossingen. 18. Spanning verminderen: uitlaat vinden (bijv. door humor) voor overheersende negatieve gevoelens, kalmeren, tot rust brengen, 'otie op de golven gooien', een gespannen situatie in een bredere kontekst plaatsen.

Deze rollen worden zeker niet door slechts een persoon vervuld, maar zijn verspreid over meerdere groepsleden al naar gelang de leiderschapsstijl, de groepsaktiviteiten en evt. weerstanden. Aile genoemde rolfunkties zijn tegelijk ook leiderschapsfunkties. 8.964

DysfuDkdonele roll en (negetieve roll en)

t 9. Agressiefgedrag: de eigen status proberen te vergroten door het bekritise-

20.

21. 22.

23.

ren of beschuldigen van anderen, vijandigheid ton en tegen de groep of tegen een groepslid, pogingen de eigenwaarde of status van andere groepsleden te kleineren, pogingen tot voortdurend domineren. Blokkeren: de voortgang van de groep doorkruisen door uitwijken naar randproblemen, vertellen van prive-ervaringen die niets te maken hebben met het groepsprobleem, hardnekkig door-argumenteren op slechts een punt, afwijzen van ideeen zonder er eerst over te willen nadenken. Zeljbelijdenissen: de groep als klankbord gebruiken voor zuiver persoonlijke, niets met het groepsdoel te maken hebbende gevoelens of gezichtspunten. Rivaliteit: met anderen wedijveren om de produktiefsteof beste ideeen, vliegen afvangen, overtroeven, 'punten scoren', het meest aan het woord willen zijn, de grootste rollen willen spelen, in een goed hlaadje willen komen bij de leider. Sympathiezoeken: pogingen om andere groepsleden te verleiden tot sym-

269

~. _

.,

24.

25. 26. 27.

pathie met eigen problemen en lotgevallen, klagen over de eigen situatie, de eigen ideeen kleineren (zielig doen) om zo ondersteuning van de anderen te verkrijgen. Stokpaardjes: aileen die voorstellen inbrengen of ondersteunen, die te maken hebben met eigen lievelingsopvattingen of filosofietjes. De clown uithangen: geintjes blijven maken, na-apen, gekke gezichten trekken, en daardoor het werk van de groep steeds weer opnieuw onderbreken. Erkenning zoeken: proberen de aandacht naar zich te trekken door luid of buitensporig praten, door extreme ideeen of door ongewoon gedrag. Demonstratie( terugtrekken: ongeInteresseerd of passief gedrag, het gedrag beperken tot uiterste formaliteiten, dagdromen, doodling (tekenin. getjes zitten maken), met anderen zitten fluisteren over totaal andere onderwerpen (stoorzender zijn), ver afwijken van het thema.

Met betrekking tot de negatieve rolJen dienen we te waarschuwen voor misbruik: gebruik deze klassifikatie niet om beschuldigend de Yinger op te heffen tegen een bepaald groepslid dat dysfunktioneel gedrag vertoont. Het is veel zinvoller om zulk gedrag op te vatten als symptoom voor het verschijnsel dat de groep niet voldoende in staat is om individuele behoeften door groepsgerichte aktiviteit te bevredigen. Bovendien zal ieder zulke gedragingen anders kunnen interpreteren; ook spelen het groepsthema en de groepsomstandigheden een rol. Zo kan bijv. een agressieve bijdrage onder bepaalde omstandigheden op positieve wijze de atmosfeer ophelderen of de gtoep nieuwe impulsen geven. . Ais regel kan men stell en dat elke groep beter en suksesvolJer kan werken, als haar groepsleden: zich meer bewust worden van welke rolfunktie op een gegeven moment nodig is, zich meer bewust worden van de mate waarin zij door konkreet gedrag de groep kunnen helpen, om aan die behoefte te voldoen, en een zelf-training beginnen om het gedrag voor deze rolfunkties te verbeteren en vaardigheden in te oefenen in het werkelijk vervullen van zulke funkties. (Overgenomen uit Brocher, 197 t, p. 129-134; zie ook Remmerswaal, 1975, p. 70-73; ook in Nylen, 1967. Oorspronkelijk naarDeutsch (1968) en Benne en Sheats (1948). Oefening hierover in Pfeiffer en Jones, II. 1970).

270

Bjjlage 6-c

3.92

Leiderschapsstijlen

3.921

De autoritaire leiderschapsstiJI

I.

Kenmerken

De groepsleider houdt strikte kontrole door het geven van instrukties, door het bepalen van het doel en door het doelbewust bewaken van de uitvoering van al het werk. De groepsleden krijgen meestal slechts een minimum aan inzieht in de totale vooruitgang m.b.t. de taak.

2.

Effekten

Het resultaat lijkt aanvankelijk gunstig; toch blijkt dat tegelijk met de toenemende atbankelijkheid van de groepsleden spoedig een terugval in de presta-

112

~~f!~'·i";t4~';1~t~ "',' .';.

ties optreedt, die vooral zichtbaar wordt wanneer de persoon van de leider verwisseld wordt of wanneer de leider tijdelijk afwezig is. Het sterk passier moeten blijven t.a.v. de leider mobiliseert onlust- en wraakgevoelcns, die op de zwakkere groepsleden of, als dit niet mogelijk is, op personen buiten de groep uitgeleefd worden (bijv. in het gezin thuis of in andere groepen). Deze toename van de agressie, deze vijandigheid tegenover elkaar en de destruktievc neigingen tegenover nieuw gevonden zondebokken zijn direkte gevolgen van cen krachtige autoritaire leiderschapsstijl (vgl. bijv. de vergeldingsdrang van schoolklassen tegenover jonge leraren, die het mikpunt worden van de hij oudere leraren opgekropte agressie). In zulke groepen worden initiatieven cn de rijkd~m aan ide~n afgeremd en ontbreekt spontan~iteit in het week. Zo'n groep is erg breekbaar en kent weinig kohesie. 3.

Nadere typeringen

De autoritaire leiderschapsstijl heeft enkele varianten: De meest extreme vorm is tyrannie. die soms ook in een kleine groep te zien is als de groepsleider die zich boven elke groepsnorm stelt en een heerschappij van willekeur uitoefent volgens de grondregel 'de groep ben ik' (I'etat c'est moil. o Een mildere varieteit is het welwillend despotisme. Voor de welwillende despoot is het welzijn van de groep belangrijk; hij is er echter vast van overtuigd dat hij het best weet wat goed is voor de groep (model van het 'verlicht absolutisme'). o Diktatuurin de oorspronkelijke betekenis was cen tijdelijke diktatuur, die bij groot gevaar ingesteld werd en die achteraf verantwoording moest afleggen. Men kan gemakkelijk parallellen trekken met aile situaties waarin een groepsleider wegens dreigend gevaar, wegens grote tijdnood of bij grote groepen diktatoriaal moet optreden. Men mag dan echter niet vergeten hem later vetantwoording te laten atleggen. o Een verdere variant is de patriarchale leiderschapssti;l. In plaats van te bevelen zal hij voorstellen doen en hij laat steeds reakties, vragen en zelfs tegenvoorstellen toe. Toch blijft duidelijk dat de beslissing bij de leider ligt. Deze stijl van leiding geven is in veel situaties gerechtvaardigd en adekwaat. Ze wordt echter gevaarlijk wanneer de vragen aan de groep slechts voor de schijn gesteld worden, teneinde beslissingen door te zetten die al tevoren vaststaan. Zulke 'alsof-besluiten' ondermijnen het vertrouwen. o Nog een andere variant van autoritaire leiding is de personalistische leidersvorm. Hier bestaan nauwe persoonlijke relaties tussen de centrale persoon en de afzonderlijke groepsleden, zodat deze stijl niet gebaseerd is op bevelen of op overleg met de groep. Een leider van dit type gebruikt het verzoek of gebruikt zijn superioriteit als be'invloedingsmethode en om "hem terwille' te zijn doet men graag wat hij wil. Deze leiderschapsstijl is vaak nodig aan het begin van de groepsvorming, omdat zo een kristallisatiepunt ontstaat, waaromheen zich de onderlinge relaties tussen

o

113

~

"'"

'.~f~~\: ~­

.-: .:> \

groepsleden opbouwen. Bij gestoorde mensen kan deze stijl gedurende langere tijd nodig zijn om de kontaktgeremde in staat te stell en eerst een goede relatie tot een persoon te ontwikkelen, alvorens hij open kan staan voor de hele groep. Beslissend is telkens vanuit welke motivatie de verantwoordelijke persoon de centrale positie inneemt. Doet hij dit vanwege zijn eigen bevrediging, omdat het hem goed doet dat allen hem zo hard nodig hebben, 6fbezet hij de centrale positie om er zo spoedig mogelijk afstand van te doen, opdat andere relaties of interesse in de taak centraal in de groep komen te staan? ' 3.922 I.

De laissez-Caire leidersehnpsstijl

Kenmerken

Deze stijl ontleent zijn naam aan een leidershouding die verregaand passief en toegeeftijk alles laat gebeuren zonder in te grijpen. Vaak wordt deze stijl verward met een vrijheidslievende leidershouding, die van de veronderstelling uitgaat dat een groep zijn eigen krachten op zichzelf kan ontplooien, wanneer men daar genoeg mogeJijkheden toe biedt. Maar de opvatting die met deze stijl tot uitdrukking gebracht wordt, nl. dat de groepsleden zelf moeten bepalen wat het juiste is, is in feite onecht. Veeleer blijkt uit de stijl van zo'n leider een minachting voor zijn onvermijdelijk betrokken raken in het groepsproces door eigen engagement, omdat hij zich uit dit proces tracht af te zonderen. Achter deze schijnbaar absolute bewegingsvrijheid schuilt een bedenkelijke onverschitligheid van de leider, die een vermomming is voor een berustende onderwerping of voor een vijandelijk aggressieve instelling tegenover de groepsleden. 2.

Effekten

Het atlereerste gevolg van zo'n leiderschapsstijl is vertwijfeling en onzekerheid in de groep. Van een 'zelfontplooiing van de groep' onder zo'n leiding vol 'bewegingsvrijheid' kan natuurlijk geen sprake zijn, integendeel. In feite bereikt deze leiderschapsstijl een verregaande verwaarlozing van de groeikrachtige groepsleden en een terrorisering van de zwakke groepsleden. Zo ontstaat snel een verval van de groep, hetgeen blijkt in kliekvorming en toenemende rivaliteit en tenslotte in het uiteenvallen van de groep. De gevolgenzijn ook vergelijkbaar met de gevolgen van een autoritaire leiderschapsstijl: in beide gevallen treedt een infantilisering op, omdat de groep met haar behoeften niet ernstig genomen wordt. Veel destruktieve vergeldingswensen van kinderen die opgegroeid zijn in deze misleidende en abusievetijk als vrijheidslievend opgevatte opvoedingsvorm, berusten op de behoefte om op een of andere manier een band te kunnen beleven en serieus genomen te

114

~

worden, ook al is dit in de vorm van bestraffing. De laissez-faire methode vernietigt dus niet aileen de gegeven groepsrelaties, maar is ook op bredere schaal een gevaar voor het streven naar medemenselijke solidariteit, omdat ze het individu overlaat aan een eenzaamheid, die leidt tot een regressieve afhankelijkheidstendens. Omdat de h~issez-faire stijl de groepsleden aan kan zetten tot primitievere asociale gedragsvormen.ligt haar gevaar vooral in deze regressie; maar er is ook een tweede gevaar, nl. in het ontstaan van de behoefte aan autoritaire leiding en aan autokratisch geweld, die het individu moet ontlasten van de inwendig ontstane schuldgevoelens.

3.

Nadere typering

Er zijn situaties waarin het doelbewuste gebruik van deze leiderschapsstijl op zijn plaats is. De groepsleider, die nieuw in een reeds bestaande groep komt, zal zich vaak eerst afwachtend en observerend aan de rand opstellen, om in de gaten te krijgen hoever de groep is. Ook tijdens het werken met de groep gebeurt het vaak, dat hij terzijde gaat staan en de groep ruimte biedt om zonder hem te oefenen of om op eigen kracht tot een besluit te komen. Hij blijft dan echter beschikbaar voor informatie en advies en hij houdt toezicht om bescherming te kunnen bieden bij acuut gevaar. Het verschil met de eigenlijke laissez-faire stij) bestaat hierin, dat dit gebruik doelbewust is en voortkomt uit zorg en kunde, niet uit onzekerheid, ongeinteresseerdheid, kontaktgestoordheid of verborgen tegenzin. 3.923

1.

;

i

!

iI

I I

i

I I

I

De demokratiscbe leiderscbapsstijl

Kenmerken

Deze stijl wordt ook weI de kollegiale leiderschapsstijl genoemd. De groepsleider behoudt in ruime mate de leiding, maar biedt de groep genoeg hulp om de oplossing van op dat moment spelende problem en zo vergaand zelfstandig door te spreken dat een optimale overeenstemming bereikt wordt. Hij vermijdt daarbij elke autoritaire leiding en probeert zijn invloed op de voortgang van het denkproces in de groep minimaal te houden; hij zal de diskussie slechts sturen tot de groep in staat is verantwoordelijk leiding te geven aan zichzelf. Bij deze leiderschapsstijl let de leider op de dynamische processen in de groep, zoals spanningen en dominanties of zich terugtrekken en afgewezen worden, en hij probeert om aile groepsleden tot een aktieve participatie aan de op dat moment spelende probleemoplossing te brengen.

2.

Effekten

In een kollegiaal geleide groep staat de opgave (het taak- of procesprobleem) als een gemeenschappelijk onderwerp volledig in het middelpunt. Er ontstaat

115

een wij-gevoel, de spontane aktiviteit en bereidheid tot samenwerking nemen toe en blijven ook bestaan, wanneer de groepsleider tijdelijk niet aanwezig is. Het belangrijkste effekt is de oefening in solidaire gedragsvormen en in het oplossen van voortdurend optredende en onvermijdelijke gebreken in overeenstemming tussen de groepsleden. Zulke groepen zijn duurzaam. 3.

Nadere typering

Centraal staathet leiding geven vanuit een demokratische grondhouding en het aansturen op solidaire gedragsvormen tussen de groepsleden onderling. De demokratische grondhouding respekteert elke andere persoon als gelijkwaardige partner (wat niet hetzelfde betekent als 'gelijke' partner, want het gaat juist om het handelen vanuit verschillen) en respekteert zijn recht op zelfbestemming en zelfontplooiing. Zo wordt de groep tot een ruimte waarin ieder kan leren: om te luisteren naar andere meningen, om het anders-zijn van groepsleden te tolereren en te aksepteren (of zelfs deze verschillen als prettig te ervaren), om eigen belangen ten gunste van andere belangen op de achtergrond te zetten, maar anderzijds ook om de moed te verwerven om de eigen meningen en interessen naar voren tebrengen, en de bekwaamheid om dit in adekwate vorm te doen, om te oefenen in eenvoudig lijkende, maar belangrijke gedragsvormen, zoals diskussie, stemmen, verslaglegging (notuleren), kiezen, besluitformuJering en het formuleren van normen en procedures. Deze praktische vaardigheden kunnen vooral geoefend worden, wanneer de groep zelfstandig besluiten kan nemen. De groepsleider zal daarom geen oplossingen maar problemen ter diskussie stellen. Wanneer hij voorstellen doet. zal hij proberen om altematieven aan te bieden. Hij zal door het stellen van vragen op belangrijke gezichtspunten wijzen. De leider heeft hier de belangrijke taak om niet vooruit te lopen op beslissingen, maar om mogeJijkheden aan te wijzen en zulke hulp te bieden dat besluiten genomen en uitgevoerd kunnen worden. 3.924 1.

Leiding door de groep zelf

Kenmerken

Deze leiderschapsstijl gaat nog verder dan de demokratische leiderschapsstijl. Leiding wordt hier niet meer gezien als de funktie en taak van een leider of de voorzitter, maar als een funktie van de groep zelf. Deze leiderschapsstijl is pas mogeJijk, wanneer de wetten van de groepsdynamika bewust toegepast worden. Daarom bestaat de overeenstemming en konsensus in zo'n groep niet uit

116

:i

een ingebeeld op gang komen van een geforceerd vriendelijk groepskonformisme, maar uit het besef van reeel aanwezige verschillen tussen de groepsleden en hun kapaciteiten, van verschillen in bereidwilligheid en talent, en het besef dat aileen vanuit deze erkenning en het benutten daarvan voor elk individu pas echte samenwerkingsmogelijkheden ontstaan. Deze konsensus betretfende de erkenning van de reeele individuele verscheidenheid betekent juist een einde van elk ingebeeld groepskonformisme, dat vaak ontstaat bij autoritaire leiding en slechts dient voor de zelfbescherming van de groepsleden.

2.

Effekten

Een op deze wijze ingestelde groep lost haar konflikten op door integra tie: van alle wijzen van konftiktoplossing (zoals vermijding, eliminatie, onderdrukking, instemming, koalitievorming, kompromis en integratie; vgl. paper 8.95: Konflikthantering in groepen) is integratie de beste, maar ook de moeilijkste en zeldzaamste. De elkaar tegensprekende meningen worden bediskussieerd, tegen elkaar afgewogen en opnieuw geformuleerd. Degroep als geheel werkt aan een oplossing, die voor allen bevredigend is en die vaak bder is, dan elk van de daaraan voorafgaande deeloplossingen. In zo'n groep zijn de verschillende rolfunkties (zie paper 8.96) tegelijk ook leiderschapsfunkties, die voortdurend wisselend vervuld worden door de groepsleden en waaraan aile groepsleden, voorzover ze zich daartoe bekwaam voelen, spontaan en volledig participeren.

3.

Nadere typering

De leiding gaat op een bepaald groepslid over, zodra de groep erkent dat hij de middelen bezit om de op dat ogenblik aanwezige behoeften van de groep te bevredigen. Iemand leidt wanneer hij datgene doet, dat degroep voor de bevrediging van haar behoeften en voor de bereiking van haar doel nodig heeft. Omdat de groep veelleiderschapsfunkties nodig heeft en geen enkel individu al deze funkties kan overnemen, worden deze funkties beurtelings vervuld door verschillende groepsleden, telkens wanneer ze nodig zijn. 8elangrijk is hierbij dal de noodzakelijke funkties worden vervuld en niet door wie ze vervuld worden. In zo'n groep doen zowel de aangestelde leider (of voorzitter) als de groepsleden hetzelfde: ze vervullen funkties die de groep nodig heeft. De meeste groepen hebben een aangestelde leider, die daarmee cen zekere autoriteit verkregen heeft. Door de aanstelling van zo'n leider moet zekergesteld worden dat iemand in de groep de meest noodzakelijke funkties overneemt. Dit betekent echter niet, dat aile leiderschapsfunkties voorbehouden zijn aan de autoriteit bezittende persoon. In rijpe groepen wordt van ieder, die ziet dat het vervullen van een bepaalde funktie nodig is voor de groep, ook verwacht, dat hij die funktie zal vervullen. 117

o

f

,

Niet elke groep is op elk tijdstip in staat om de leiderschapsfunkties op deze wijze onder de groepsleden te verdel~n en te wissel en. Daarom moet tot op zekere hoogte aan de aangestelde leider overgelaten worden, om te kiezen op welk tijdstip hij welke stijl gebruikt of toelaat. Van de aangestelde leider moet in elk geval geeist kunnen worden dat hij de verschillende leiderschapsstijlen kent en bewust kan hanteren. (So Hellinger)

I

"

iH!

Bijlage 7

-.----.----~

hefwoordcn

S.2

INITRPI'I(SOoNUJKE HUAIII'S, SO(fOMI.TlU!-

l'te! I

).uHnustlf.,,:ert~n

Va"

IlId,katic

en

he~pH~"'eB

vau de

~(ujaal-e'notlt)fh:lt" It"I,~ilt' . . tB ...... \·q dt.·dfleHH.~r~

"(Instant.. !II "C!,C!>

1

I

Ihjna el~ .. ~"rm viln .:e!1 lang.!1 duren,Je Ilainillg IIr led" !HI~"II~ (\'''''''''. oa de !tonManlc gwep wcr~e!l. I"i.!d ell !ld~gellhci(ll!n,'" "11'" de "',"c''''!l~

( Idelling.tYr<:· .icclnemers

V,lor dcl .. ils lie 11.21 I. Keulc van ses<.:hi~le vrag.:". 1 VlIsllegge'l \l11n de IOdhod.:. J. Indhiduelc kCUle-. lalen ,"akell. 4. Rerekenen ~11 lekenen van de keULepatronell. Tijd,duUf

OnbCllaald.

Maleriaal

Rij de gehrUlkelijh werkwi.il.c r<:r dee";l"1II1:1 I kaarl 01 "HIIlUI'l"!: Il,p""" ~er,chill~lIde kleuren viltsliflen.

(jesL:hikle par<:r,

hmklionele rol!l'n

,,"uleur

MOlen" 119J4. 19001.

l'tl'.aluu" erva.il1gen

Weergavc van ,m:iolllt:Hi,chc IIIt"1hn"~n III: lIilhn "II S,·h".~ Il·I'~I. ! ,t .. , (I(I~ Ii. H.. ,lin ( I 'JI> 7); Priur ( 1~70); van I'raag ( 1'17-11: HeIllIlW,.,,, a,,11 1'/" ''I ( I, '"1''' ,"k. "I~ oi.:1 uil de gro"p,tlynamika; i, IOgelHII gerd ai, !tenll ",,,., " .•. ! P"" ·.... It" ,',

lvalualie

Wdke gcvl)ciens en weersl.mdcn OnlS!illlO hi; de ;!W."IIl!? Pili .... " !''''''".\"(" "," negalieve keu/.c Ie mil~en"! Hoc I11nciiljk .. '"hoc m,IHdii~ "h'" ,'111 I,' ~ '~!l"" • Wdkt' st:vndcns (vrcugde. te!eun.tellillg. er!?"m;sl ,"H~I.""'!, hi) hl"l hd ... ,,-, ,i,,, \.,,' ht'l re,ullaa'" Wal 71:ggeil de keun:n en he~ "Kiogra", 'pall<" ," P' .. I d .. ,11 t1~ IUIII " ,!II de gwep'/ Groep,int.'gralie·' Leidt'r,d,a,,'/"IIf1k,""" '\ fl1"" 0'-''''''' ':-'"hr'<'\'p<"i}'

In

de gmep I 1l.'11> I.

."l,

Varialies Anlllog\!: (lefcHing""

ell

I!

Z.it: 11.21 ._.. ______---1I

241

Ii"'"

V

Omdat de2e variatie blj de ledcn meer spanmng "an tewcegbreng,;:n dan door bet oorspronJ(e\I)ke \ o,1rNxid vcroorzaakt Ih1fdt is het goed het ro!lenspel meer aJs mlddel Ie gebrLlIken Jan als een feeel probleem. waarmee de leden /

I.

~r

gcconfronteerd w.:>rden · _____.• _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ Tweede \'0orbeeld van expenmentele demonstratie Trainingsprooleem: In ... elk opZlcht belnvloedt een s~fiek groepsdoel het groepsgedrag" Hel ap;erlen I'an de siruorit' De trainer bespreekt enkeie algemene kenmerken van de doel~teiltngen van een groep \'ecn positie. waar de groepsleden willen komen om spanningen of moellijkheden. die aile ieden ondervinden. te verminderen') en hoe deze Joelstetlingen tot uirdruklUng geb,racht worden door individuele motieven en behoeften samen te bundelen, De tralOingsgroep wordt verdeeld in subgroepen van zes tot zeven personcll. Iedere groep wljst iemand \loor de o~rvaue un. ~e waarnemers wordt (bullen. door de Wimer I 0pgedragerl te letten 01': 1. her aantal keren, dat de ledcn proberen de doelstellil:li duiddijk te malten; 2. onderbrekingcn, ondool .. maug gedrag van leden: }, ~ aJ~l!lcne produktiviteit. Acrivilt'iuff. ~ waarnemers il:Ol1lo!!fl teru~ ell de trainer laat de groep in kane tijd (7-8 mmutenl (If;U vage, abstracte, ingewikkelde taU afmaken ('Word bet over deze wtsprw eens: Wat zijn de geschiktste doe1stellingen om ~pservaringen. Waa.rIll« men ten zo groot mogelijke sociale ontwikkding in cen democratlsche maatscbappij bereiken wil, tot stand te brcogen'l'). Nadal de tijd verstrekcn is. gedt de tralDer de groep em concrete. duidelijke, ecnvoudige taak ('Som 10 i--8 minutctl aile namen, die u kent, van mut· 5Cbappelijke orgamsaties op die in den lande werkzaam zijn'). .-'fNJiyse: De waarnemers brengen aan de tOlate grocp van bun bevindingen verslag un ('In de eerste opdracht werd er veel gezwegen. m.aal.tw men zich erg boos. vroeg men veel ter verduidebjking. maakte men lange, vage, verstandelijke. opmerkmgen. Bij de tweede opdI'acbt moest men eers! in lochen wtbarsten. werd er erg vlug gediscussieerd, en nam bijna iedereen aan bet gesprek dee!, hctgeen erg verschilde van de eerste opdracht'). De groepsleden maken algemene opmerkingen over kenmerken van merkbare en onmerkbare doelsteiimgen (bijv.: bereikbaar. duidelijk. betwistbaar) eo gaan de reder-en na van het oC!aueve gedrag en de ondcrbrekingen, die in de eefSte Opdr;l;;:lt \oorkwamen. Opmer/\/nJlen Deze e~penmentele demoostratte is gemillelijk. en eenvoudig wt te \ooeren, B!J cen OIeuwe trainingsgroep wordt er vaak overtuigend mee aangetocnu, h0e groep~kenmerkeo (m dit geval duidelijke en onduidelijke doeisteillngen I be-;!Jst lOt \erschillende gedragsvormen van de leden voeren -

164

dat nleT alles door de 'Dersoonlilkheid' bepaald .... ordL De Jemonsrralle duun L'::gC\eer t'en uur, Deze oefenmg h.an gemakkellJt.. In ..ie ,chool l1ebrudo worden om het betang aan te geven van het dUlde!!.;k ,asls!eiien \ an d.: dL"leI,tellmgen van een werk:groep. Een ieraar m de gedrags·... etem.:happcn zel '!k glng me DIet op mljn gemak voeien. to.:n Ik 1111) reahseerde aal at: Lllder-en bli de cer"te laak. die ze werkeli.ik sene us namen. hardneicklg bleven doorploeteren, Ik dacht, ZljO de opdrachten die Ik hen gewoonlijk geef. .~{' slecht'" Variolle: Herhaal de oeiemng na de amliyser>enoae. mel llieuwe groepstaken . om de leden de kans te geven zich te oefenen ill hel leren verdllidelijken van de doelstellingc:no I)-~-------~-------.

---- .--.---.-.. --------.--.--_. .__....--

Experimenteie oejening-en Vaak ontdekt een trainingsgroep. dat leden uitspraken doen over mogebJke werkwijzen om tot handelen over te gaan ('De manier om iemand. dIe Diet wil ZWljgCD. tegemoet tt tred~n is met zovee! mogeJijk tact tullsenbcide te kornen. ell ... · L

W,ullleer de training In«:!" wil bemkel\ dan het SanIeli deeiachtig wordert van twijfelachtige kennis over wat ef gedaan moet worden. moe ten de !eden proberen te handelen en de gevolgen daarvan uagaall Door experimcmtek oefellingeo wordt de tramingsgroep in staat gcste!d het accent te regen op bet bijzondere van problemen. die Zleh bij het bandelen voordoen en te btgrijpen 'wat tot wat leidt' en waarom dat zo is. Eerste voorbeeld van een experimentele oefening Trainingsprobleem: Welke zijn de resultaten van verschiUmde methoden • waarmee de groep tot ~luiten komt? He/ opzetten van de situalie:"De trainingsgroep gas,t erl1"l« &ccoord tijdetijk gebruik te maken van een methode van besluitvorming. die anders is dan dic;, welke men tot flU toe gebruikt heeft. (V oorb.: nadat men op verscttillcnde bij-, eenlwmsten tot een eenstemmig oordeel gekomen is. probeert men ml met df.' parlementaire methode door meerderheid van stemmen 101 een besluit te komen. i ledere functioneie rol, die nodig is (voorb.: voorzitter. rapporteur I wocdt vervuld en de verantwoordeliJkheden van iedere rol worden ID grote li,inen aangegeven, ('De voorzitter moet zich aan deze regels houden,'j Bepaaldt: leden worden voor de observ.atie gevraagd en hun taken ","orden oUldeiljk aangegeven. ('Maak aantekeningen van wle tOI "'Ie praat en de beslissingen. die bereikt worden:) Er "'ordt cen tildshmlct VOOI' he! gebrulK \'an de nlellWe methode vastgesteld 4Clililt'iren Het gesprek ",ordt voortgezel. v.aarbu ',an (It:' '1lelll~C methode lot besiunvormmg gedurende de overeen~ekomep. tiid,ctuur gebr ull. gemaakr

165

B~jlage

EXPI.'.~IMENT

Vert> chi! i n

groep8gedra~

hi j een duidelijk omschrt!ven

en bij een vaag groepsdoel. Enkele observatoren kcijgen instruktie (eventueel buiten het vertrek) am te letten up: I.

algemene produktiviteit.

2. het aantal keren dat getracht werd de

doel~telliug

duideli jk te omschrijven.

J. onderbreken. ondoelmatig 4. animo. irri tatie

t

gedrag~

betrokkenheid.

LJe groep krijgt van begeleider.(s) of

~en

of twee lcden

eerst een vaag omschreven ingewikkelde en vervolgens een konkrete. helder omschreven taak. (Na elkaar). Vuor elk 7 A 8 minuteu. Na de twee keer 7 l 8 minuten brengen de waarnemers ITeraleg uit van hun bevindingen.

a

I)aarna tracht de groep in 5

10 minuten tot een samen-

vatting te komen ten aanzien van doelstellingen en het effekt daarvan op de groep. Jn

het vervolg kan het zin

ter1lg

tlt~bben

op dit experiment

te grijpen a1s het gaat om vecduide1ijket>

VWl

doelfitellingen. \'oorheeldt'n van vage komp\exe doelstteUingen~ liUl

kllnnen we door de keuze van ons projekt

e~t()<e

bij-

"raRen dat het zi cht op de ml!8tscnappel ijke relevantie VHlI

W:1t

lOt:

] i ike stat

als student doen, zove! hij de al~

wetenschapp~­

bij de. studcnten zt'] f helangl'i jk cilllde-

Iii k e r wo r d t. Hoe kunnen we de doelstelling van de a.d.-bijeenkomsten

zodanig stellen dat de ervAringeG die de groep alB groep opdoet, de socialieering vnn onderwijsht"stel zo literk

i'l'()!'.'-'

.~n :

i~

princlpe

't: ·~'_""'_".r,~i.'er(")

demo~~atisch

Enkele ,

konkret(~.

Sum dlle

Oilmell

helder omschreven taken:

op die je kent van studenten en

~'etellulha\lpelijke

stat van de sfdeling E. Mask

e.en lijst op hl't bordo Welke njet--technische iflstanties .• organan.

bureaus, iUBtellingen. verenigingen etc. zijo er op de T.H. Verzamel er in 78 8 minuteR zaveel mogelijk

.II

Bijlage 9

- 15 -

iets over notuleren De groep moet beslissen welke functie de notulen zullen hebben. De notulist kan zowel de rol van de objectieve buitenstaander vervullen als die van notulerend

groepslid~

Het laatste is natuurlijk moeilijker

omdat ziju taak dan tweeledig is: hij is deelnemer en hij is notulist. Enige aanwijzingen die zinvol kunnen zijn: de

gro~p

• • •

datum en plaats van de bijeenkomst

•

besproken onderwerpen

beslist wat er in de notulen moet:

namen van de deelnemers doel van de bijeenkomst

•

inhoud van de·bespreking

• •

besluiten en maatregelen

•

werkafspraken en adviezen resultaten van een eventuele evaluatie

de sroep beslist ook hoe er genotuleerd wordt,;· mogelijkheden zijn: •

letterlijk: meestal alleen in formele situaties aanbevolen

•

globaal: geeft de algemene strekking en sfeer van het besprokene weer, uitgezonderd de belangrijke stappen, keerpunten, besluiten e.d. welke letterlijk weergegeven worden

•

afsprakenlijst!

•

alleen de doelen, besluiten, maatregeleu en adviezen worden weergegeven

de notulist onthoudt zich in zijn notulen van commeutaar op wat er in de bijeenkomst gebeurd is; de notulist doet in zijn notulen geen suggesties e.d. voor de groep; hij kan dat op de bijeenkomst doen; als de notulist het op de bijeenkomst niet meer kan

volge~moet

hij

om verduidelijking vragen; het is handig de notulist aan het eind van de bijeenkomst zijn notulen beknopt weer te laten geven, zodat de groep ze, indien nodig,nog voordat ze geschreven zijn, kan aanvullen of wijzigen.

12

Dit enerzjjds als paging tot eeo antwoord op de v:r;a.ag yan de deelnemera door wat voor soort dingen een groepsactiviteit nou typisch de mist in kan gaan en anderzjjds a16 paging hen een wat meer genuanceerde,pragmatische ki.ik te geven op het verloop van een groepsproces.Hen :,cowel te tonen dat e1' weI degeljjk verschillende functies kunnen zjjn die niet of niet goed worden vervuld en dat dit oak gedurende een groe::psactiviteit kan worden waargenomen (op basis waarvan dan eventueel corrigerend kan worden opge treden) • Een korte inleiding over en bespreking van leiderschapsfuncties (zie bjjlage 1-a) werd gevolgd door een variant op de

studie-oefen~ng

uit

de AID (zie het voorlopig trainingsprogramma pag¢ 4 en 5 en bjjla.ge 1-b).De ene helft van de croep zou discuGsieren over een zelfgekozen onderwerp terwjjl de andere helft hen zou observeren met behulp van speciaal op leiderschapsfuncties gerichte observatieformulieren (zie bijlage 1-c) .De wetenschappeljjk medewerkers waren geljjkeljjk over de twee groepen verdeeld. Haar eerst moest. er een Ijjst met

discuss~ethema's

worden opgesteld

waaruit de discussianten op basis van consensus een onderwerp moesten kiezen.Hen produceerde de volgende IDst: -Motiva tie voor de ,s t:ldi ekeuze als gespreksthema van. de eerste bijeenkomst" -Het hoe en wat van

~et

journaale

-Doelstellingen.

\

-Evaluatie per middag. -Organisatie van de practicumopdrachten. _Beoordelingssystemen. -Forma tie en splitsing van de practicumgroepen. -Inhoud begeleidingsmiddagen. -Verhouding wetenschappeljjk medewerkers - studentenassistenten. -lnhoud van de eerst e projectbijeenkomst" -Het leiden van een discussie. -Is een goedlopende practicumgroep ook goed gemotiveerd

VOO!'

de studie ? -De inhoud van het project in het algemeen. -Vvel of geen presentieljjsten makeno -Het organiseren van excursies (DSM / De Kleine Aarde) -Het gebruik van audiovisuele

hulpmiddelen~

Deze in.drukwekkende lijst stond in een handomdraa.i op het bard en de keuze va.n een c,mderwerp nam ongeveer een kwartier in beslag. De dai1rop volgende discussie over de inhoud van de eerste projectm.i.ddag plus observa.tie duurde ca. 30 minuten.Het waren vooral de wetenschappelijk med(~'.\'erkers

die de leiderGchapsfuncties voo r hun rekeni ng na.m(m.

13

Vooral functies als 'initiatief nemen', teigen mening geven' en 'informa tie verstrekken t .Opvallend was het ver schil tussen WB.t de observatoren hadden gezien en de discussianten hadden beleefd.De nabespreking (waarbij eerst de observatoren stuk vo6r stuk verslag deden van wat ze hadden geregistreerd waarna de discussianten daarop hun commentaar gaven) duurde ca. 25 minuten. Dinsdagmorgen 31 augustus: e 2 helft '"

Degenen die de eerste helft van de morgen hadden gediscussieerd gingen nu observeren terwijl de rest zich met een ander thema uit de bovenstaande lijst zou gaan bezighouden.Dat thema was tweeledig: Hoe en wanneer kan/moet je als begeleider een bepaald thema aan de orde stellen ? en Wat kBIl hierover worden gezegd met be trekking tot de kwestie van 'studiemotivatie t als discusaiethema (al of niet tijdens de eerate projectbijeenkomst) ? De discussie,die ca. drie kwartier duurde,was levendig,iedereen was er bij betrokken.Maar hij was ook verward en ontaardde na verloop van tijd in het naar elkaars hoofd smfjten van stellingen ala: 'Studenten interesseren zich niet voor zo iets als studiemotivatie' , 'Studiemotivatie is zO wie zo belangrijk alB discussieonderwerp', 'Dat thema kan niet plompver.loren worden gepresenteerd',IEen student die gemotiveerd is heeft geen enkele behoefte daar zo over te pra ten' , 'Pas als studenten het belang van die kwestie aan den lijve ervaren moet er over gesproken

worden'~etc.Er

werd niet echt naar elkaar

eeluisterd en van een enigszins gerichte aanpak van het probleem wa.s geen sprake.Gedurende de nabespreking kwamen deze zaken niet expliciet aan de orde.Evenmin als de gevaren van polarisatie '(die wel degeli,4k was opge treden) ,afdwalingen,he t niet rekening houden met de beschikbare tijd en het ui t het oog verliezen van de oorspronkelijke vraagstelling.Wel was iedereen onderhand doordrongen van het feit dat die hele motivatiekwestie zowel wat betreft de inhoud als de aanpak nog uiterst vaag wB.s,dat het allemaal wel ontzettend belangrijk had geleken en eige nlijk nog wel was maar dat men niet goed wist wat men er in het Kader van het project mee aan moest. Voor de observaties geJ.den dezelfde opmerkingen als die met betrekking tot de eerste discusaie.

Woensdagmorgen 'I september: e 1 'helft Deze dag zou er gewerkt worden aan zaken als observeren,besluitvorming,de kenmerken van een goed functionerende groep en het schrijven

14 van een journaal.Verder

~ou

er nogmaals gediscussieerd wordell

over de doelstellingen van het project en over de wjjzen waarop de tecr::;tejaars beoordeeld zouden worden respectievelijk zichzelf zouden beoordelen. !-:JJ~

groepslid kreeg een ·lijst met een aanbil kenmerken en werd ge-

vra.'lgd ze te rangschikken naar hun mate van belangrijkheid voor het goed functioneren van cen groep (zie voor details het voorlopig trainingsprogramma pag.6 en 7 en bijlage 6-a) .Hiervoor kregen ze tien minuteh de tjjd.Daarna moesten ze in een discussie zien te komen tot een gemeenschappeljjke rangordening.Er waren vier observatoren die tot taak kregen. speciaal te letten op a) de wi,jze waarop besluiten werden genomen,b) de naleving van de voorschriften,c) de tijd .Er stonden officieel 25 minuten voor di t onderdeel.De oefening had onder meer ten doel het verschil tUBsen bcsluitvorming van een individu en van een graep te demonstreren,de opvattingen die men had over het goed functioneren van een groep naar buiten te

brengen~te

laten zien hoe mensen zich in die opvattingen al of niet door een groep laten beinvloeden.Alleen de eerste twee

do~_en

waren expliciet

genoemd. Ondanks dat men 50 in plaats van 25 minuten kreeg voor het tweerle deel van de opdracht kwam men slechts voor de helft p~n

'T3n

de

l;'is~.

tot

gemeenschappelijke rangordening.Dit ward vooral toegeschrevAn aan

het feit dat het om een voor iedereen uiterst relevant maar tegel~kertUd

ook moeiljjk onderwerp ging.De besluitvormingsprocessen Wa-

ren dan ook veel genuanceerder dan bjjvoorbeeld tUdens 'Het spel zonder regels Ie Taen er op wer d gewezen dat men ondanks de opdrach t om binnen 25 minuten tot een

gemeen6chappel~ke

rangordening

t~

komen

consequent de tjjd negeerde en ook nogal slordig omsprong met cen aantal practische,procedurele suggesties verdedigde men zich door te :~eggen

dat de gestelde tijd!zeker gezien het feit dat er geen be-

slissingen genomen mocbten worden op basis van stemming,middeling of koehandel,doodeenvoudig te kart ~aar

was~Misschien

hadden ze daarin geljjk

dat nam niet weg dat ze de opdracht uitvoerden alsof ze aIle

tj,jd hadden in plaats van bijvoorbeeld de opdracht te Vvljziger:: ::-:f ,o::J_ van tevoren am extra bjd te vragen,etc. ': ervolgens werd op basis van een vergelijking van de gemeenscha.ppe.l

:-:ke ranordening met de individuele rangordening van die kenmerken

bepnald in welke mate de individuele groepsleden zich door de rest hnd~en

laten b~invloeden (zie voor details bijlage 6-a).Hierop hRd men

niet gerekend -en men voelde zich dan ook enigszins genomen.

1.5 Eerst kwam de kritiek op de w.ijze waarop dat 'zich laten beinvloeden' werd berekend.Toen dat onvoldoende zoden aan de d.ijk zette werd er gezegd dat het er toch eigenl.ijk helemaal niet zoveel toe deed of men zich nu weI of niet makkel.ijk liet beinvloeden,etc.Ondanks a.l dit verzet konden we niet om het feit heen dat er ten eerste grote verschillen bleken te kunnen voorkomen in de mate waB.rin groepsleden zich door de rest had den laten beinvloeden en ten tweede dat groepsleden die een groepsgebeuren sterk li.iken te domintlren (voaral verbaal) niet "noodzakelijk tevens d.egenen zjjn die zich minder door anderen laten beinvloedene Woensdagmorgen 1 september: e 2 helft De groep werd opgesplitst in twee subgroepen.De eerste groep bestond volle dig ult wetenschappe]jjk medewerkers, de tweede groep ui t studentenassistenten.Beide groepen kregen de opdracht een verslag te schri;jven over de eerste helft van die

morgen~Elke

subgroep werd door twes

mensen (degenen die tot op dat moment nogal veel aan het woard waren geweest)

geobserveerd~Bovendien

bewakers die vooral de

t~id

en de

fungeerden d.eze koppels als procesbes~~uitvorming

in de gaten moesten

houden. Het ging bjj deze oefening nie t aIleen om het fei telijke verslag mt1ar ook om he t opstellen van wa t alge men e normen be treffende he t bijhOl!den van een journaal en om het vi.nden van een antwoord op de vraag of ze de eerstejaars volledig zouden instrueren over het hoe en wat van he t bjjhouden van een journa.al of da t ze hen er mee zouden la ten experimenteren.Er stonden 45 minuten voor de indeling van de groepen en het schrijven van het verslag.Daarop volgde een wederzijdse presenta tie van en discussie over de twee vert~lage!1 hetgeen nog eens 45 minuten duurde.De twee verslagen vertocnden duideli;jke verschillen.Dat van de wetenschappelijk medewerkers was korter i een beschrjjving van wat er gebeurd

was~Dat

was minder zakelijk en gaf meer een

~eachrjjving

z8.k81.~jker

en gaf meer

van de studentencu:.'sistenten van hoe een en ander

was gebeurd.In het eerate verslag lag de nadruk op de taken 9 in het twecde verslag op de processen.Ze werden het er over eens dat in een journaal beide aspecten aan de orde zouden mae ten komen.Ze beseften nu oak da t het sch:djven van zo 'n verslag minder eenvoudig is dan h et lijkt.Er werd besloten de eerst"e}aars- niet te instruerell maar ze met het

.schr~jven

van zo'n journaal te laten

ex:perimenteren~De

afgesloten met het uitdelen van wat lectuur ever derschapsfuncties en notuleren (zie de bUlagen

morgen.

':/eX'd

besluitvorming~lei­

5-a.5-b,6-b,6-~

en q).

16

Woensdagmiddag 1 september: De hele middag was gereserveerd voor de bespreking van twee zaken. Te we·ten: 1.De doel.stellingen van het project in het algemeen en de hClalbaarheid ,rangordening en operationalisatie er van in het bijzonder; 2.13eoordelingssystcmen of weI de vraag hoe de studenten individucel en als werkgroep zouden worden beoordeeld zichzelf zouden beoordelen,wat er

v~staan

respectievel~k

zou moeten worden onder

'wanprestatie' en wat voor 'saneties' daar aan gekoppeld zouden moeten worden. De

werkw~ze

was als voIgt: De totale groep werd opgesplitst in drie

subgroepen (waarover studentenassistenten en

wetenschappe1~k

mede-

werkers gel~kel~k waren verdeeld)eElke subgroep discussieerde ea. drie kwartier.Daarna werd er binnen elke groep ca~ 10 minuten geevalueerd en vervolgens nog eens drie kwartier over datzelfde onderwerp door gepraat (gesteld dat men er in de eerste ronde niet uit

Z011

ko-

men).Die evaluatieve tussenperiodes hadden vooral betrekking op de vraag hoe de discussie verliep,hoe 91ke discussiant zich gedroeg en op de vraag of er meer

duidel~kheid

bvam rond het discussiethema.Die

laa tste ronde werd gevolgd do or een plenaire discussie waarin men tot een aantal

gemeensehappel~ke

concluaies trachtte te komen.Deze proce-

dure werd tweemaal doorlopen. De doelstellingendiscussie leverde weinig op.Men kwam weI tot een rangordening van de meest naar de minst

belangr~ke

doelstelling maar

kon daar geen praktische consequenties aan verbinden.Het begrip 'operationalisatie' bleek erg

onduidel~k

te zijn.

De bespreking van de beoordelingssystemen was veel vruchtbaarder.Ten eerste werd besloten oat wanneer lemand twee of meer keer absent was en/of eenmaal aangen.omen opdrachten niet vervulde- zonder dat hjj zou kunnen aantonen da t

er .sprake was van overmacht er een 'sanctie I

" " ~t a -t.. ~ n .... '" vo I gen op gron d van 'lIlanpre." "J..e • • Zu!) ~ n ,:.>ac"CJ.~

ZOU

ZOl.l

b"lJvoor b ee~d 1 1 KUn.-

nen bestaan ui t het schri;jven val1 een a.anvullende scriptie. Ten tweede vond men dat de studenten nie t al1p.en individueel maa.r ook als groep beoordeeld moesten wordeneEn dat niet aIleen door de studentenassis tenten en wetenschappelijk medewerkers maar ook door zi chzelf .. Voora1 die zelfbeoordeling leek ecb. ter nogal problema tisch .Hen vroeg zich af wanneer dat zou moeten gebeuren,hoe vaa"\<;: dat zou moeten gebeuren, hoe het zou moeten gebeuren en of een dergelijke activitei.t het grcepsklimaat niet zou bederven.Aangez::Len. net een erg theoretische discussie dreigde te 'worden werd besloten de :~atste trainingsmiddag gedeel telijk te besteden aan het ui tpro"cer.en van verschillende

w~lzen

van

17

beoordeling binnen de trainingsgroep

zelf~

Donderdagmiddag 2 september: TIjdens deze laatste trainingsmiddag werd er speciaal aandacht besteed aan 1) de

moeil~kheden

die zich kunnen voordoen in een 'stille'

groep,2) de moeilijkheden die zichkunnen voordoen rond een groep waarin een paar 'raddraaiers·'zitten,en 3)beoordelingen naar elkaar toe. e 1 helft Het was de bedoeling dat de eerste twae punten in ~en rollenspel aan de orde zouden komen.De trainers bepaalden wie e1' aan het rollenspel zouden mee gaan doen en wie er zouden gaan observeren.De spelersgroep bestond uit een aantal relatief stille mensen en twae nogal drukke praters die de instructie kregan om samen een conflict te veroorzaken nadat de groep zo 'n 20 tot 25 nLi.n'lten zou hebben gespeeld.Tot op dat moment zouden zij zich ook als 'stillen'

mo~ten

ge-

dragen.Opnieuw zou de openingsbijeenkomst van het eerBtejaars:rxr-ojeet worden

gespeeld~

Die eerste twintig minuten verliepen inderdaad bijzonder sti.l

e~

de

studentenassictent die de rol van begeleider had toegewezen gekregen wist blijkbaar nie t goed wat hjj er mee aan moest .Het leek hem te irriteren.Dit werd aIleen maar erger toen de 'raddraaiers' begonnen.Le dreigden hem met hun uitgelaten gesehreeuw en

druktem~cer~

vo21edig

te overspelen met het gevolg dat hij op de autoritaire toer ging in de zin van 'iedersen koppen dicht en als het jullie niet

~anstn~t

dan

ga maar'. Van de weero1Il5tui t begonnen toen ook de overige e;roep 51 eden zich luidkeels in het nogal lachwekkende conflict (een meningsversehil tussen Limburgers en niet-Limburgers) te mengen waarn& de begeIsider het niet meer zag zitten en de bUeenkomst voor gesloten verklaarde. Wat hem be trof had di t weinig te maken met de werkelijkheid. J::;n moch t hjj onverhoopt toch een ui ter s t passieve groep krljgen of een e;roep die voornamelijk hestond ui t cen stelletje onverbeterl:ijke 101broeken dan zou hjj zijn beg eleiderstaak overdragen aan een ander .Door a1 dat p1ezier hadden de waarnemers (die toch al vermoeidheidsversehi.lnselen begonnen te vertonen) bijzonder v/einig geregistree:'>:'a ~De nabespreking leverde dan ook niet veel op.Hoewel het de rollenspele:r::.: (en eigenlijk ook de observa tor en) blijkbaar de gelegenheid hB.d Gegeven om eens lekker stoom af te blazen was het als oefening ro;-:d probleem van de meer mislukt ..

!

stille! groep sleden en/of de

!

~c~t

raddraaiers: rrd.u of

18

2

e

helft

Het tweede deel van de middag werd besteed aan beoordelingsmethoden.13egonnen werd met de vraag of iedereen nu eens wilde vertellen hOle hij vond dat de anderen tljdens deze training hadden gefungeerd., ],1en was tameljjk eensgezind .Het was allemaal erg mee gevallen. Ben aantal rncnsen waren aan de training beg onnen met het idee dat het weI niet veel zou worden en dat het eigenlijk weinig nut had.Aanvankeli,jk was de stemming ook vrJj gespannen en onzeker.Men gedroeg zich erg formeel en/of was niet serieus (een verwUt dat vooral tegen de wetenschappeljjk medewerkers was gericht) maar na verloop van tijd veranderde dat in de

r~ch:~ing.van

een meer ontspannen,serieuze sa-

menwerking. Na deze mondelinge evaluatle we!'d iedergroepslid gevraagd iets posi tiefs en iets negatiefs op te schri;jven van elk ander groepslid. En daarbij ging het dan niet om een veroordeling,een interpretatie of wat dan ook maar om een feiteljjke constatering"De resultaten werden besproken.Gezien de resultaten van de zuiverrnondelinge evaluatie hoefde het geen verbazing te wekken dat deze tweede vorm van evaluatie (beoordeling) geen schokkende dingen opleverde en iedereen zonder veel moeite sprak over hetgeen hij had

opgeschreven~Er

kwaw

weinig commentaar van de betreffende pe!'sonen"liiermee werd in ieder geval gedernonstreerd dat het niet per se

levensgevaarl~ik

hoeft te

zljn om elkaar in een groep op een dergeli.ike :nanier te beoordel en. Tot slot werd evalua tie formulier 3 \ 2:1.><: bj.~lage 1+) ingevuld en be sproken. 3.Nawoord De training is niet gevwrden wai~ ik er van he.d verwacht.Enerzi:ids moet die frustra tie waarschijnlijk worden toegeschreven aan de aard en omvang van mijn verwach tingen~Ander/.::jjds aan de si tuatie waarin de deelnemers ve rkeerden • Narr:el;.jk die van cen grote onduidelijkheid over inhoud en opzet van he 'i:

'l~·-project

:::.elf • Naarma te de training

vorderde bleek steeds meer dat men elkaars opvattingen,verwachtingen,wensen ten aanzi0n van cen groat aantal inhoudelijke,organisatorische zaJ-;.en nie t kende en/·)±' da t

ze, zo meltll ze al kende,

sterk uiteen liepen.Dit lakte de nodige discussies uit met het gevolg da t we vaak nie t

0

f o:::lVold.oende toe kwamen aan de behandclinc

van meer groepsdynamische vragen.Bovcndien werden we door :'ez," situatie gedwongc:n on..:; vosrnan:eljjk bczig te houden met lincen I en 'beslui tvormingsproc"'!E3sen:

'd(1(J~;t2"­

(typisch zaken die t g(' zif' CJ ),,,,t

'voorgestructureerde',di.rectieve karakter van het T-project.ni<::4; dlrect relevan t

zi i:r. vaor hot fei teljjke begelei den van de

ei~r.stf'-

19

to

~~,i.in

.Ret 1ijdt geen twijfel da t v66r alles de bovengenoemde ol1dui-

d cl\ikheden ui t de we G moest en worden geruimd. De vraag is a11een of dat moet gobeuren via een 'groepstraining' ? Zo ja,hoe moet ~o'n

training er dan uitzien ? En hoevee1 tijd moet er voor uitgc-

trokken worden? (De hiervoor beschreven training duurde zes halve d~gen

en dat was,wanneer je de resultaten afzet

t~gen

de door ieder-

een geinvest6crde tijd en energietmoi. abso1uut te kort.) Moet het daarentegen niet gebeuren via een fgroepstraining' dan rijst de ~p

ruinstens zo be1angrijke vraag watler nu eigcnlijk van roogen verwachten (wanneer we nog wel en wanneer we niet m("!er mogen spreken van een 'groepstraining'j 'Nat het eigenlijk is) ? En aan welke minimumvoorwaarden een groep zal moe ten voldoen wil een training enige zin, kans van

slagen,hebben~

J.L.H. Prins

Bijlage 1 - a

Groepslid 4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

A. Initiatief nemen Stap voorstellen

I.

2'. Doel v:erduidelijken

e

B. Reguleren

Richting controleren 4. Tijd/tempo 5. Samenvatten

c.

~====~==*=~~~====~~~~F====F==~===*====t====t~==*--=="=f-:==== ~----~--~~~~--~~~--~~--~--~--~----~--~----t--;----

~----~--~~~~--~~~--~~--~--~---+----.---~----~--t

----

Informeren

6. Eigen informatie 7. Suggestie voor informat e

+--+--fo--t---i--"'-it--., ,J--+

8. Eigen mening 9. Info./mening groep 10. Eigen gevoelens II.

Gevoelens groep

_ . Steunen

12.

Voorstel steunen

13. Harmonieren 14. Spanning verminderen 15. Groepsgevoelens !

16. "Schuld" op z. nemen 17. Sociale activiteit" E. Evalueren 18~ Voortgang 19. Verduidelijking

20. Konsekwenties 21: Overeenstemming . totaal

1

I i

IniLj:!ti,'[ 1.

~cn

lH'r.:P~:

volBcnde

lJctn:ft

pO[;jnr;en Je groep op gang te krijgen.

~t&P

v6or~tellon,

wcrk\'Jij~(>,

al terllLl. t io f.

nicuwe 6u 5 Beatics doen wat

r;e[;prci<[;ondp.l'werp, aktic van de Groep,

VOOl'S t~llcn.

2. Tracht het docl of het problcem of

geDpreksond~rwerp

te

omschrjjven, duidcIijk te krijgon. Re[ulcren: pogincen richting en tempo van de groep bij

t~

sturen.

3. Uitweidingcn en afdwalingen voorkomen en het punt dataun de orde is weer onder de aandacht te brengen.

4. 5.

Attenderen op tijdslimiet, probcren werktempo te verhogen. Samenvatten om de grocpsdiskussie te helpen ordenen en sturen, een punt afsIuiten, zodat een volgende fase aan de orde komt.

Informeren: pogineen inforreatie en meningen in de groep te krijgen.

6. Eigen informatie, gegevens in degroep brengen. 7.

~juggesties

doon hoe of wanr informatio· bui ten de groep verkrcgcn

kan worden.

8.

Eigen moning uitcn.

9. Tr&chten informatie of meningen uit de groep te krijgcn. 10. Eigen gevoclens n.a.v. Vlat in de groep gebcul'd of gezeed wordt

onder VloordeIl breneen. 11. Trachtcn anderen ertoe to brengen hun gevoelens n.u.v. wat in

de groep gebeurd of gezegd wordt onder woorden te brengen. Steunen: pogingen om voorstellen en initiaticvcn van ondCl'tlteullCII, uismede por;inr,erl het

tc

and~ren

f.;am\'nwer\d.n[!;~ .. kl:i

lfIua t

in de erocp tc bevorderen. 12. Ondersteunen van cen voorstel of idee vun een arlder door ::;t0un, haud inc, manier van doen of andere (bi j v. vcrbi.le) 13. 'l'rachten harmonie te brengen

tU~WCll

t:xpl·es~:;ie.

twee men::;en, idecen of

voorstellen. 14. Trachten de spannjng in.de croep te verminderen d~or 66n of andere opmerkinr; (bijv. cen humoristische r;roep meer ontspunnen verder knn caan.

opl:lCrkill[~),

:,;ouat de

.'

,:

-

15. De

~roepsgevoelen5

onder woorden brengen: luat marken dot

het weI en wee van de groep hem tcr harte caat, maakt dat de

r~roepsleden

die sterk

zich

p]()zieri~

groepsge~icht

voelell, maakt eell oprnerking

is.

16. Accepteert verwijt of prkcnt de groep op een of

~nder

dwaalspoor bebracht to hebben, wuardoor de groep verder kane Vel'minderd G8ituldL:evoelens van de groep.

1'1. "S oc ia1e

aktivitelten": suikcr doorgeven, mcu!.Jelen arran-

geren, temperatuur/ventilatje verzorgen, biedt zich nan voor werkjes, rollen, funkties .etc.

E.

£valueren: iedere poging tot evaluatie (analyse van het nut, het doel) te komen van een of andere uktiviteit, besluit, een proccs of doelstelling.

18.

Vraagt aandacht voor de voortgang: hoever zijn we, waar zijn we.

19. Tracht tot

verklurin~

of uitleg te komeu van wcrkwijze,

voorval, groepsregels en betrekt

d~t

op het probleem of

besluit dat aan deorde is. 20. Probcert de konsekwenties van een probleem of beGluit na te gaan. 21. Probeert na te

~uan

wat anderen dcnken over het punt dat

aan de orde is, of er overccnsternming is.

Bljlag e l - o

OEFENING

Hoe worden le:iderschapsfunkties door de groepsleden vervuld? De (sub)groep wijst twee tot vier waarnemers aan die e:ventuecl het vertrek verlaten

VOOI'

instrukties

van de trainer. Hij geeft hen observatieformulieren met een taakverdeling zodatniet iedere

observa~or

op aHes hoeft te letten.

De (sub) grocp krijgt een goed omschreven taak.! waarvoor 10

a

15 minutenuitgetrokken wordt.

Bijvoorbeeld:

Wat zijn de twee voornaamste dingen die we kunnen doen am te zergen dat

ieder

gro~pslid

er zoveel mogelijk

bij betrokken iS t of dat we wegwijs worden op de afdeling, of

hoe regelen we het bijhouden en besprckeo van het logboek, etc.

Na die ]0

a 15

minuten krijgt ieder groepslid een

doorslag van het observatieformulier en krijgt

iedere waarnemer 10 minuten om in de (sub)groep te bespreken wat hij waargenomen heeft. Hebben twee waarneroers op dezelfde dingen geIet, dan kan vaar hen

SanlEm

bijvoorbceld 15 minuten uitgetrokken

worden. De (sub}grocp bespreekt wie i.n welke funkties voor-

:zien heeft. of aile funkties op papier stgan e in welke volgorde de funk ties vervuld werden. wie meer dan

een

funktie vervulde.

Er wordt 5

a

10 minutenuitgetrokken voar een

samen~

vatting van d~ bevindingen en eventuale kouklusies. Duur: + 1 uur 15 minuleu;

no n~

Pol ,......

1

A. Initiatief nemen "I.

2

3

4

5

b

7

8

9

10

1j

12

]3

l~

Stap v60rstellen

2. Doel verduidelijken

,

totaal

Opmerkingen:

-" I ()

B. Reguleren 3. Richting controleren 4. Tijd/tempo controleren 5. Samenvatten totaal

Opmerkingen:

C. Informeren 6. Eigen iniormatie 7. Suggestie voor informatie

3. Eigen menlng 9. Infonnatie/mening van de gro2p JO. Eigen gevoelens

11. Gevoelens van de groep totaal

Opmerkingen:

D. Steunen

4

' 5

6

7

j 8

10

9

II

112 ; 13

I

;

'------t--+---"-l-~---+----+---+--+--+--~jl- i -1 Ii

12.Voorstel steuneh

~

--r--- '; 1

-t---t--+---t---+--Jr-'-+--+--+-+--i--+--i ! j l ! •

13.Harmonieren 14.Spanning verminderen 15.Groepsgevoelens 16. 'Schuld' op zich nemen I7."Sociale

14

t---+---t--+--i--+1-·--+I--t--i,--I----+--'-~t~1-4!---!~~--+r-'''---r-~!

I

i

I

f

~----t----':--_11,.-__I~--+. -_+-__II__-+_-+_-_+---'i---_t_,-+-~.activiteit" ; I I t I i totaa '~I " i! ; f

I

I

I

~------~-------~--~----~--~---~--~--------~--~----~---~

Opmerkingen:

t-'

E. Evalueren 18. Vooruitgang 19. Verduidelijking

J

II

I

21. Overeenstemming

I I

I

I I

I

I

I

I

i,

, !

1

,

totaal , Opmerkingen:

i

!

:

~"'~""' ,-,

!

•

!

I,

I

i

i

,

I

!

H-

..-1---..

~

,

I

!

!, t

13

12

11

10

9

I,

i

I

8

7

6

5

I

1

I

20. Consequenties

4

I

i

!

3

2

1

;

I I

;

!

I! I,

,

,

i

I

I

I

I

\14

r -

..

- ".

•

-. "~_~_ . . . . . . w

I I I

i

I !

.I

!

i

!

i

I

-

.

Bijlage 2

Groepslid rollen I

De spelleider begint met aan de 6 tot 12 deelnemers een uiteenzetting te geven over rollen die groepsleden vaak spelen. Er zijn rollen die gericht zijn op de groepstaak, andere handhaven en versterken het funktioneren van de groep en weer andere

belemmeren het werk van de

groep. De deelnemers krijgen nu een rolaanduidingsformulier en de spelleider omschrijft elk van de 15 aangeduide rollen. Nadat iedereen op het formulier voor zichzelf en voor de overige groepsleden heeft aangegeven wie zijns inziens welke groepsrollen het meest heeft vervuld, diskussieren ze over de resultaten. Het geheel duurt ongeveer

I!

uur.

Wat is het doel van deze aktiviteit? - Het geven van feedback aan groepsleden over rollen die andere groepsleden hen hebben zien vervullen. Het bestuderen van verschillende typen rollen

1n

relatie tot groeps-

doelen. - Het demonstreren van het feit, dat een kleine groep vaak beter funktioneert wanneer aIle groepsleden een aandeel hebben in het vervullen van de verschillende leiderschapsfunkties

.. Rolaanduidingsformulier "

Aanwijzigingen: Zet voor elk groepslid een streepje in de kolom die overeenkomt met de rollen die hij/zij tot dusver het meest vervuld heeft in de groep. Betrek jezelf er ook bij. RoUen

Leden

Groepstaak rollen

ABC

D E

F

G H I

J

K L M N 0

1. lni tiator (neemt initiatieven) 2. Informatie zoeker (vraagt om mening)

4IJ'

Informatie verschaffer (geeft mening) ~-+--f--f--~~~~~~-+--f-~--~~~~--~-~ 4. Koordinator (geeft verduidelijkingen)

5. Orienteerder (geeft samenvattingen)

~~-+~~~~~~~~--+-~~--+--+--~4

6. Evaluator (loopt gang van zaken na) Groepsgroei en bezielende rollen 7. Aanmoediger (stimuleert voortgang) 8. Harmonie schepper (probeert overeenstemming te bereiken) 9."Uitlaatklep" en bespoediger (biedt ontspanningsmogelijkheden) IO.Standaardbepaler of ego ideaal (stelt normen)

•

II.Volger (is volgzaam)

Anti-groep rollen 12.Blokkeerder (blokkeert vooruitgang) J3.Herkenning zoeker (zoekt houvast) 14.Dominator (overheerst gang van zaken) 15.Vermijder (werkt niet mee)

~~~~~~~~~~~-+-4--~~~~

Procesverloop

I

De spelleider geeft een uiteenzetting over iollen die groepsleden vaak spelen. Hij legt uit dat sonnnige rollen gericht zijn op de groepstaak, andere op het "handhaven en versterken van het funktioneren van de groep en dat weer andere afbreuk doen aan het groepswerk. Daarna deelt hij de rolaanduidingsformulieren uit en omschrijft elk van de 15 aangeduide rollen. (De namen van de groepsleden moeten voordat de bijeenkomst begint, in dezelfde volgorde worden ingevuld.)

II

Pennen worden uitgedeeld en de deelnemers lezen de instrukties op het formulier.

III

Als iedereen het formulier heeft ingevuld worden alle scoringen opgeteld. Elke deelnemer brengt verslag uit van de manier waarop hij het formulier heeft ingevuld en berekent bovendien een totale score voor de gelwle groep. ~aEi~tie:

De spelleider verzarnelt de formulieren en leest ze zon-

der de naam vande invuller te noemen hardop voor. IV

De groep diskussieert over de resultaten. AIle groepsleden worden aangemoedigd dringend om feedback te vragen ovtr hun verdelingen van de rolaanduidingen. Er kan aandacht geschonken worden aan het feit, dat: - een groot deel van de groepsleden op verschillende momenten verschillende funktionele rollen (kan) vervullen. - rollen waaraan het hoofd moet worden geboden die het groepsfunktioneren in bepaalde opzichten en op bepaalde manieren kunnen belemmeren.

e}

e

van cmgeduld, oct herhalen van r>epa4ilde punten, he· fr,."J£cn van he! \'oor, hoofd. bhUet: V.!11 verQ,'!1dh()udl11g Her [,"'>elsen,'an ,Ie wiJarneming oled! on'>een me[h~"ie "·u.1'r1":<:'" " ... ,:lIllnen N(1beren een koner!~ \\eg voor dn In· ;:bre-:te prl";e~ :e -Inll'~r: : .:d~· ::rl>er~I!J fadd! Ilaar de reactle van leder aDder lid 0[' een be"a;dde u.ISrra,'.I\.
datgene, wat lij over het op de juiste Wl.llC waamemen geieerd hebben. toe te passen. Opmerkin?t'n: Deze oefening IS gernaKkekt-. ,,' Ie ,'>ere', ":innecr ze laogzaam en duideli.lk, stap voor stap, ge<;cnled, er. leGe \ ,";J,>enLle t: Id Hi]!?! om n.m .. reugde of teleurstelliog over de rcsuitater. \':i:'} Ill: Qegevem 1e ullcn. De ecrsle ronde duurt meestal tW/Illig of den,!;, mmuten. "ilnneer er meer dan twaalf deelnemers zi]n. maar daama gaa! het vlugger. Hel is nodlg dat er ge· oefend wordt en er met overleg a1gemene opmerkmgen gemaakt "'orden. want anders kunnen de leden verstrikt raken In het fejl of zi,l er a1 of nlet in zullen slagen naar de gevoelens van de andere ieden te raden. Variories: 1. In plaats van ceo a1gemene uitspraak kan de groep ook een feitclijke uitspraak gebruiken. die net door oeD lid van de trainrngsgroep gedaan

ge5v<;re1T..llheerd en lteandlyseerc! ________

~

_ _ _

~

_ _ _ _ _ _ ,"_._ _ h

_

•• _ _ _ _ _ _ _ _ _

- - - - - - - - - - -• •

\' oorbceid van :oetslng ot:' de waarnemmg TrOJnlffgsprohieem Hoe moeteD we onze gevoehgheid - de ]uistheid van onze waarnelnmg van wat anderen zeggen en voelen - vergroten? Her oputtm >'Il1I dl' situout! en de octi~'ireitt!n: De leden worden het eens over cen, mondeling gedane l.Jl!spraak ten aanzien van cen onderwerp, waarover volgens hun memng de laatste tijd in de groep verschlllende meningen naar Voreil gebracht werden, rVan de docenten zou verwacht kunnen worden, dat zij de trainmgsbi)eenkomsten tn hun eigen tijd bijwonen. 'j Deze ultspraak >vordI op bet bord geschreven, leder lid geefl (op een stuk papierl eerst zijn Clgen reacue op oeze Ultspraak weer, door met een plus- of minteken zun goed· oi afkeunng aan te geven. Dan SCM}ft hij de namen van aile andere groepsleden op. waarbij hi] een plus- of mmteken bij icdere naam zet om aan le dU!den hoe volgens hem de ~ van ieder lid over die uitspraak luiden. Analyse: De werkehjke~~an 1000r iid (- of -) worden op het bord .,crmeld. Durna laat men de groep aangeven hoe er genoteerd werd (Hoevl:el mensen hebben het antwoord van Jan goed geraden? 7': 'Hoeveel dat van Walter: 3') en worden de resultaten op het bord gezet. Bovendien wordt ieders vaardigheid ID het waarnemen in getallcn uitgedrulct ('Jan was in staal de ~oelens van 6 mensen uit de totale groep juist waar te oemen: 'Walter raadde er8goC'd, .. .'l IedcT gaat de leden. Wler gevoelens men verkcerd beoordeeld heeft ondervragee om de 00rzaken van dat verkeerd begrijpen te ontdekken. (·Walter. toen )l.: hel al d.le ttJd met met Jan eens ",as, was ik er zeker van dat je gevoelens ne~allef \/oaren. Maar ik deni:: dat ik toen met meer geluisterd heb naar ",at jl) In het midden bracht, omdat ik boos was.') Leden, van wie de gevoelens d(lvr de meerderheid verkeerd beoordeeld zijn. kunnen hlln positte Dader

is. 2. De groep lUest een uitspraak uit een bandopname van de bl.leenkomst. 3, De leden vuIlen bun reacties In een schaal in ('Hoe tevreden ben ik op di! ogenblik: over de bijeenkomsf) en trachten te raden, wa! de andere leden op diezelfde schaal ingevuld hebben, 4. Sadat men bet over een uitspraak eens ge\\>orden IS, gaat de groep er 15-20 minuter! over praten; daarna 'lindt er toetsins van de waarneming plaats. Meestal wordt bierdoor accurater waargenomen en ~ordt aangetoond welke uitwerking het heeft, wanneer men probeert meel' alert tc zi.1D 1>oor de merungen van andere leden. ofwei ten ~n van de inboud van het gesprck. ofwel ten aanzien van groepsproce!lscn

Vennsseling ~'an wllt'n Verkeerd waarnemen van de gevoeiens var, anderen koml \'a.a.k voor, omdat menseD niet 10 staat zi.in :rich In de gevoelens \'an anderen ID \e !even (zJl"h ID de rol van een ander te verplaat~n~. In plaats daarvan \'crtrouwen Xl.! op Stereot1coen, Demen Zl.l aan dat die aDder ruet \'an hen verschilt of raden ze aileen maar naar zijn gevoelens. Bij het verwisselen van de rollen veranderen de partijen ID cen twee personen-sltuatle van pJaats en tr~hten zc hun gesprek voort te zetten, Door analyse van wat er au gebeun kan duidelijk gemaakl worden. hoe moeilijil. het IS in de schoenen van een ander te staan en kan beter ingesella! Ylorden. hoe de dingen er vanuit die posilJe UllZlen.

aar.~\'er:.

Er worden suggestles gedaan over de manier waarop men de JUlstbeid van de be00rdeiJngen Kan opvoer~. / 'Let op het kmkken met het hoofd of het fronsen van de "'-enkbrauwen van de andere lI."'>ehoorders bii het IUlsleren naar de Illts~'ri:lken ~'an de 'iPTeicer '1 f actoren. waardvor de mensen en'an weerhouden worden de werkeiiikheld jUl51 waar Ie nemen, worden besproken. o IT'. de besle resultaten Ie ,erknigen moel de oefenmg daarna verschillende keren :net nJeu"e UItSpr.IKcn herhaaid worden lodal de ieden de kans krngen

v oorbeeld van

rolverwl~hng

TraiFtingsprobleem: Door welke factoren word! het vermogen 0m de gevoelens

.

!,

van anderen aan !e voelen bein\'loed . hoe ~wed kar. men de gevoelens van een ander aanv(leien" !empathlCl He! op:.errcn ,an de s:ruatic De groep~iedC'r. l(>c.-en gc,:oamenl'.Ii< ocr. slIuaue Ult waarl'ln he: "aar~.:i1l1nli·~ erg m(>eti!.Ii. I~ dt: !!ev(lclens 'an andert'n jui~!

I-

Bjjlage

~VALUATIEFORMULIER

3

Gevraagd wordt de onderstaande vragenlijst in te vullen. Het is de bedoeling dat je hiervoor niet veel tijd neemt

I !

(5-10

minuten) en dat je tijdens het invullen niet met

de anderen spreekt.

l

Na het invullen maakt ieder per vraag zijn antwoord be-

,t

ilelangrijke punten zijn:

1

1. Welke vragen worden door de hele groep op dezelfde

f

~

kend en kan daarover gediskussieerd worden.

wijze beantwoord en wat betekenen deze overeenkomsten voor.de groep. 2. Welke vragen worden door de groepsleden op verschillende wijze beantwoord en wat betekenen deze verschillen voor de groep. ••

Verloop kommunikatieprocessen 1. De informatiestroom in de groep

a. verliep zo dat ieder lid bereikt werd. b. verliep zo dat slechts enkele bereikt werden, maar

meer was ook niet nodig. c. verliep met wat

toringen zodat er niet goed gewerkt

kon worden. 2. In onze groep

a. konden allen goed luisteren. b. konden niet allen goed luisteren. c. kon niemand goed luisteren.

Wie konden er niet goed luisteren?

I.

1n formeel

leiderschap

1. Waren er informele leiders (koordinatoren)?

Zo ja, wie? Nee. Weet het niet zeker. Indien 1. met ja beantwoord, dan:

4

_ 2 -

2. Hadden deze een gunstige invloed op het nemen van beslissingen? Zo ja, wie?

Nee, wie? Weet het niet zeker •

.t. 1

ileslui tvorming

I' 1. In hetalgemeen' waren de

be~lissingen

a. rationeel en gebaseerd op zorgvuldige analyse b. intu1tief en gebaseerd op ervaring. Co

emotioneel of berustend op vooroordelen.

2. De meeste beslissingen werden genomen a. onder ernstige tijdsdruk hetgeen het beslissingsproces ongunstig beinvloedde. b. onder gematigde tijdsdruk hetgeen het beslissingsproces niet ernstig bernvIoedde.

c. onder weinig of geen tijdsdruk. ~.

Heslissingen worden als voIgt genomen: a. volledige overeenstemming.

b. meerderheid beslist. c. een eenling of enkelen drukten de beslissing door. Wie?

).

1. Waren er subgroepen of kIiekjes in de groep?

'a. Ja, wie':' b. Nee.

c. Weet het niet. 2. In het algemeen waren de onderlinge relaties in de groep a. open en "echt". b. gereserveerd, op een afstand. c. formeel" d. vriendelijk, gezellig, zonder persoonlijke bindingen. e.

gespann~n,

f. anders, nl.

zonder onderling vertrouwen.

y.

In onze groep waren er a. vaak openlijke konflikten. Welke? b. weI vaak konflikten, maar niet openlijk. Welke?

c. bijna geen konflikten.

f

4. Oe oorzaken van de konflikten lagen in:

f

a. persoonlijke verschillen.

f

b. tijdsdruk.

c. ongeduld. ,; f

d. niet goed en op tijd uitvoeren van de verschil-

I

lende taken door de groepsleden.

~

,

e. verschillen in opleiding, of funktie.

f ~

f. interpretatie van de opdracht.

,.~

-

g. iets anders, n 1 •.... ••

Tevredenheid met de groep 1. Vind je dit een gee de groep? a. Ja, waarom?

b. Nee, waarom? . C·.

Weet hetniet •.

2. Heb je in deze groep veldoende inbreng?

a. Ja.

b. Nee. c. Weet het niet.

okt ober

1974

Bjjlage 5-a

6.9

Pllpers

6.91

Beslukvormioa

Een groep die haar doel wi! bereiken is voortdurend bezig met het voorbereiden en nemen van besluiten: belangrijke en minder belangrijke, eenvoudige en moeilijke,juiste en foutieve besluiten, maar steeds besluiten. De manier waarop besluiten genomen worden, tekent de aard van de ondertinge relaties tussen de groepsleden en laat soms zien hoe irrationeel de machtsverhoudingen in een groep kunnen Iiggen. Het is soms verbazingwekkend om te zien hoe groot de invloed is van wat informatie hier, een duidelijke tegenwerping daar, een uiting van instemming of afkeur, van jaloezie of bewondering, van minachting of welwillendheid, op het te nemen besluit. Het is dan ook niet verwonderlijk dat verschillende groepen moeilijkheden hebben met dit proces van besluitvorming. Sommige groepen komen zelfs helemaal niet meer vooruit, zodra ze een besluit moeten nemen. Dan zien we vaak het volgende gebeuren: 'Plops' (natte sneeuw) Een groepslid doet een voorstel, maar niemand gaat daar op in. De voorstellen dwarrelen als natte sneeuw neer in de groep, maar omdat niemand er op ingaat 'smelten' ze ook onmiddellijk weer weg. Deze situatie doet zich vaak voor in nieuwe groepen, die gekonfronteerd worden met een grote verscheidenheid aan problem en; daarnaast in groepen waarin veelleden een ongeveer geJijke macht uitoefenen, waarin een groepsJid zich sterk agressief gedraagt of waarin een groepslid er niet in slaagt om zijn voorstel helder en duidelijk te verwoorden. 'Topicjumping'(van de hak op de tak) Het nemen van een besluit wordt bemoeilijkt, omdat steeds overgesprongen wordt op een nieuw gespreksonderwerp of omdat steeds nieuwe, niet terzake doende informaties aangedragen worden. Daardoor wordt het eigenlijke probleem verduisterd en komt de groep in de verleiding om een oplossing te kiezen, die weinig te maken heeft met het oorspronkeJijke onderwerp. Hoe worden nu echter besluiten genomen? Hoe komt men tot overeenstemming en welke moeilijkheden treden hierbij op? 6.91 J

Enkele besluih'ormingsmanieren

1. Door zichzelJ dil recht toe Ie schrijven (self-authorized decision) • Iemand meet zich'J!.et recht aan om beslissingen te nemen namens de hele groep. Wanneer zo'n besluit voorgesteld wordt, is het voor de groep als geheel vaak gemakkelijker om in te stemmen dan om af te wijzen, ook al zijn enkeIe

193

t

groepsleden een andere mening toegedaan. Het besluit komt eigenlijk tot stand omdat enkele groepsleden afzien van hun reehten.

2. Door vorming van een tweemansblok (the handclasp) Het besluit komt tot stand omdat twee groepsleden zich aaneensluiten en elkaar over en weer ondersteunen. Dergelijke besluiten ontstaan vaak zo plotseling dat de rest van de groep hierdoor verrast wordt en te laat merkt dat ze er een nieuw probleem bijgekregen heeft, nl. hoe nu klaar te komen met dit maehtsblok van twee. 3. Door kliekvorming (the clique) Meerdere groepsleden leggen zich v66raf al op een bepaalde oplossing vast. Hoewel zo'n voorafvastgelegde oplossing op zieh heel goed kan zijn, brengt zij vaak toch sehade toe aan de groepskohesie en aan het onderlinge vertrouwen. 4. Door meerderheidsbesluit (majority rule) Stemmen als traditionele methode lijkt vaak de enige en beste weg te zijn om onder de gegeven omstandigheden tot een besluit te komen. Men moet hier eehter. wei bij bedenken dat, ondanks de uitslag van de stemming, de verliezende minderheid tegen het besluit blijft en daarom niet loyaal zal meewerken aan de uitvoering. 5. Door het onder druk zetten van de tegenstanders (Does anyone disagree? We all agree, don't we?) 'Is iemand ertegen?' Wanneer een groep met deze vraag gekonfronteerd wordt, zullen meerdere groepsleden het niet wagen, hun tegengestelde mening naar voren te brengen, omdat ze bang zijn te weinig steun te zullen vinden. Zo wordt een besluit doorgedrukt, hoewel enkelen daar volstrekt niet mee instemmen en geen gelegenheid hebben gehad om hun mening naar voren te brengen. Zulke pressie kan ook op tegengestelde wijze uitgeoefend worden: 'We zijn het er toch allemaal mee eens, nietwaarT, anders gezegd: wit de ftinkerd, die het oneens durft te zijn, nu opstaan? 6. Door schynbare eenstemmigheid (unanimity) De druk om mee te doen en te konformeren kan zo groot zijn dat een 1000/0 overeenstemming wordt bereikt. Deze overeenstemming is echter sehijnbaar, wanneer de meeste groepsleden innerlijk ontevreden zijn met het besluit. Daarom is het mogelijk dat in de praktijk het besluit toeh niet uitgevoerd wordt. bijv. omdat dan de groepspressie verdwenen is. 7. Door werkelyke overeenstemming (consensus) Het besluit wordt pas genomen, nadat aile groepsleden de mogelijkheid hebben gehad het probleem van aile kanten uitvoerig te exploreren, zodat allen tenslotte het er over eens zijn dat het voorgestelde besluit het beste is dat in de gegeven omstandigheden mogelijk is. Ook zij die het er niet helemaal mee

194

eens zijn, zullen desondanks het besluit st~unen en uitvoeren (minstens op voorlopige basis), omdat ze tijdens de besluitvorming voldoende gelegenheid kregen om hun mening naar voren te brengen. (o.a. naar R. Blake in Bradford, Gibb en fjenne, t 964, h. 12; en naar cen NTL papier in Golembiewski en Blumberg, 1st Ed., 1970, h. 8, p. 86-90) 6.912

Wanneer 10 bet wenseUjk dot een besluit door de hele groep genomen wordt?

als bet nodig is om met tegenover elkaar staande meningen en standpunten rekening te~ouden, . als de groep direkt,te maken beeft met bijv. de konsekwenties van het . besluit, als de groep het befjluit zelf moet uitvoeren, als de groep geleetd heeft effektief samen te werken, als de leiderschapsfunkties over de groep verdeeld zijn (vgl. paper 8.96 over funktionelc rollen), als een besluitvormingsprocedure wordt gebruikt, die aan het probleem is aangepast. I

;

I

6.913

Faktoren: d~e besluinormiag door de hele groep vergemakkelijken •.

j

een nauwkeurige definitie van bet probleem, een helder inzicht in boeverre elk afzonderlijk groepslid verantwoordelijk is voor het te nemen besluit, bruikbare ""ethoden voor het opwekken en meedelen van kreatieve ideeen, een juiste groepsgrootte, bruikbare methoden, om alternatieve oplossingen te toetsen, bruikbare methoden, om het genomen besluit uit te voeren, een voorzitter, die goede procedures voor de besluitvorming wed voor te . stellen, overeenstemrn1ng over de besJuitvormingsprocedure, flog voordat over het eigenlijke!probleem wordt gesproken. 6.914

Moeilijkheden, die een snelle en Ildekwate besluitvorming in de weg stolln ;

Angst vopr de gevolgen van het besluit De mogelijke gevolgen van een te n.emen besJuit leiden vaak tot spanningen en onenigbeid in de groep. Zo'n situatie wordt hanteerbaar als de betrokken groepsleden laten zien voor welke gevolgen zij precies bang zijn. Dan kunnen de daaruit ontstane problemen in de groep of daarbuiten aangepakt worden.

195

, \

Tegenstrijdige verplichtingen Personen die lid zijn van verschillende groepen, voelen zich vaak aan elk van . deze groepen op een of andere manier gebonden. Daardoor kan een situatie ontstaan, waarin een besluit dat in een van die groepen genomen wordt strijdig is met het belang van een der andere groepen. Omdeze situatie hanteerbaar te maken is het nodig dat in de groep een open klimaat heerst waarin het groepslid zijn konflikt naar voren kan brengen zonder er bang voor te hoeven zijn dat hij door anderen beschuldigd wordt van gebrek aan loyaliteit. Aileen zo kunnen dit soort konflikten opgelost worden. - Interper!ioonlijke konflikten _In iedere groep komen persoonlijke verschillen voor, die gevoelens van 'sympathie of antipathie oproepen. Vaak staan deze gevoelens een juiste besluitvorming in de weg. Zo'n dieper liggend probleem kan vaak door een onpartijdige deide persoon, die niet betrokken is bij dit interpersoonlijk konflikt, worden opgemerkt en zo tot een oplossing gebracht worden.

.. '

Methodische Jouten Een groep kan door verstarde procedures zodanig beperkt zijn, dat individuele leden nauwelijks nog ruimte hebben om hun meningen vrij te uiten. In een andere groep daarentegen gaat men misschien meer af op persoonlijke meningen dan op een nauwkeurige bestudering van de feiten. (n weer een andere groep neemt menwellicht besluiten zonder te checken of er werkelijk voldoende eenstemmigheid is. Gebrekkigeleiding Gebrekkige voorzitters beperken de vrije meningsuiting en de open diskussie en zijn min of meer 'blind' voor wat zich onder de oppervlakte van de groep afspeeJt en voor de faktoren die komplicerend kunnen werken, zoals bepaalde motieven en principes. Zo'n voorzitter helpt niet om adekwate besluitvormingsmethoden te vinden.

Bjjlage

..

6.93

Stappen in het proces van besluitvorming en probleemoplossing in groepen

Vooral bij komplexe problemen, waarin macht, persoonlijke voorkeuren, sympathieen en antipathieen meespelen, is het handig om de afzonderlijke stappen van een besluitvormingsproces van elkaar te onderscheiden en te definieren. De hierna weergegeven volgorde geeft een kringloop weer, die niet star gevolgd moet worden en waarin zijpaden en wijzigingen mogelijk zijn.

1. Be.~chrijving en analyse van het probleem: definitie van he! Ie bereiken doel Voor wie is wat een probleem? Wat voor soort probleem is het (kommunikatieprobleem, kompetentieprobleem,organisatieprobleem)? Hoe duidelijk is dit voor de andere betrokkenen? Hoe sterk is men zich het probJeem bewust? Wat is het kernprobJeem, waar liggen de eigenlijke moeilijkheden, wat staat er op het spel? Wat vereist het probleem van ons?

2.

MOlivering van de betrokkenen

Hoe groot is de intellektuele en emotionele bereidheid tot standpuntbepaling?

202

5-b

Hoe groot is de bereidheid om de gevolgen te aksepteren '! Wat zijn de afzonderlijke problemen en waar liggen de meningsverschillen '! Hoe kunnen ongei'nteresseerden gemotiveerd worden? In welke richting gaan de interesses van de afzonderlijke leden 'f Waar zijn verdere informaties te verkrijgen'l 3. Opstelle" van alternatieve oplossingsmoge/ijkheden Wie wil wat? Welke oplossingsmogelijkheden worden voorgesteld? Welke konsekwenties hebben deze voorstellen" Welke maatregelen zijn nodig en mogelijk voor de uitvoering van el k voorstel,! Hoe nieuw en kreatief zijn de voorstellen '! Welke kriteria voor besluitvorming worden opgesteld? In hoeverre sluiten de voorstellen elkaar uit of vullen ze elkaar aan? Besluit Is aile informatie beschikbaar'! Is men het eens over de specifieke aard van het probleem '! Heeft ieder het gevoel gehad dat hij vrij en open zijn mening kon zeggen? Is het gelukt om de eigenlijke oorzaak vast te stellen of ziet men sledl\~ symptomen? Is er duidelijkheid over de konsekwenties? Zijn aile hulpmiddelen ingeschakeld? Zijn aile kriteria gebruikt om tot de beste keuze Ie komen? Uit welke alternatieven kan men kiezen '! Zijn de konsekwenties daarvan duidelijk? Kunnen allen aan de besluitvorming participeren? Is het mogelijk om de gevolgen van een voorlopig besluit te toetsen en op grond daarvan een definitief besluit te nemeo? Welke wijze van besluitvorming garandeert dat allen daarin betrokken kunneo worden? . 4.

5. Uitvoer;ng Is het genomen besluit duidelijk voor aile betrokkenen? Zijn allen bereid het uit te voeren? Zijn de konsekwenties en de daaruit volgende stappen duidelijk ? Welke reserves kunnen nog worden aangesproken? Wat is het beste plan voor de aktie en uitvoering? Hoe gebeurt de uitvoering, wie koordineert? Welke arbeidsverdeling is mogelijk? Wie doet wat?

Evaluatie Wat vah te leren uit de ervaringen? Wat is er verbeterd?

6.

203

Hoe nauwke-urig kan het resultaat van het hesluit en van de uitvoering onder kontrole gehouden worden? Hoe kan de evaluatie zo realistisch mogelijk pJaatsvinden? In hoeverre was de handelwijze adekwaat? Bijsturing Wat was niet goed aan het besluit. welke nieuwe problem en zijn naar voren gekomen die ook om verandering vragen? Welke wensen en interessen werden daarbij duidelijk? Welke gevoelens spelen daarbij een rol? Hoe kunnen die wensen duidelijk uitgesproken en erkend worden en hoe kan daarmee rekening gehouden worden? Voor wie is wat welk probleem? 7.

3. OplossingsmogeJi;theden

Baluil".

Uilvoerinl 5.

2. MOlivering

Evalualie 6.

I. Probleemanalyse

7. 8ijsturina

Een groepsbesluit is effektiever. naarmate: kontekst en historie van het probleem duidelijker gezien worden (stap 6), behoeften en wensen van afzonderlijke groepsleden meer in het besluit meetellen (stap 7), het probleem beter geanalyseerd en de doelstelling helderder gedefinieerd wordt (stap t), de deelnemers sterker bij het prohleem betrokken zijn (stap 2), uit meer alternatieve oplossingsmogelijkheden gekozen kan worden en de te nemen maatregelen vooraf zichtbaar zijn (stap 3), meer groepsleden met het besluit kunnen instemmen (stap 4), meer groepsleden verantwoordelijkheid willen dragen voor de uitvoering van het hesluit (stap 5), de groepsleden het effekt van hun akties nauwkeuriger kunnen kontroleren en evt. bijsturen (stap 6 en 7).

(naar papers van S. Hellinger en E. Heyn. evenals Nylen, 1967, p. 32-34)

204

6.94

Het delegatie-kontinuum

De voJgende zes variaties zijn in principe in iedere organisatie institutie of groep mogeJijk en vaak ook aanwezig. en U bent uitgenodigd om met mij te bespreken:

Ik heb beslolen:

helemaal niets

dal er iets acdaan moet worden

wat er gedaan moet worden

I-I 1--1'

1-

--

wanneer, hoe, waar en door wie het gcdaan moetworden

1\

I

I

wat er gedaan moet worden

~

wanneer, hoe, waar en door wit het gedaan moet worden

wat de redenen zijn voor mijn besluit

I~

niets, aileen maar om van U te horen, welke konsekwenties er voor U aan vastzitten

I-I

helemaal niets

alles

alles

of er iets gedaan moet worden

I

(Schwarz, 1970, naar T. Johnstad)

205

,

u.... Een an~re 'y,xm V:in oefemngen ;, duO' v.aarblJ ieden dIe doelmall[; aan een groePSSIlUIIIIIC :egcmo;:! tra.:htrn h~ '.redell. ~ecoacht:d .... orden. Ole ~oachmg beeft cnkeie bel..1ngndl.c ii.enmerken Her ge...:hledl 0p hetzeifde moment en met p.1S ~e'l':llartr. Tvssen ~O;i.:n en 1cerimg "an snel een miormde rcla,le ant· staan. II
probleem be"zig Ie houden dan gebrlllk It' maken van he! rollenspel. Bcwenge· ncernde tramingsgroe[, maakte mel ..:ucce~ gebr~jfk "an her onderwerp . Moet men "oor hel bestuur een verslag ,_,n (Jete rrarnln!!sconferenlle maken en w Ja. well... verslag moe! rr.en dan rnaKer. 1" OBSERVATfESCHEMA\;A' Of:. BESLLITVOR\iI!"(,

heeft. Vierde voorbeeld ... an een bijeenlwmst met vaardigheidsoefenmgen Trainillgsproblum: Hoe moet men In cen groep tot doeltretIende beslUlten

RichthJnen Telkens ,vanneer U lemand .:en opmerKm>,! noon maken of ceD handeltng lIet verriclucn. dIe bij cen van de vakjes past. mue! u dat aehler dat vakje tunen. Geheel rt:chts noteert u dan voorbeelden van war er gezegd IS.

~-

komen'

Her op=elt'" van de siluune: De trainmgsgroep maakt een simalie op, waarbij men 101 enkeJe dutdelijke besluiten komen moet IbiJvoorbeeld de herindeling van lUaslokalen tn .:en lagerc school). Er wordt overeenstemming bereikt ten aaozlen van je dlgemene feaen van de sltuatie I Wle is voorl.Jtter. ervaring en gezag van Je onderwljZCl"i. soon klaslokalen enz.) Dc helft .an de groepsied.:n gaat aan het rollenspel deelnemen en leder va.n hen tnaaKt voor ll.:hzelf Ult. ",,<:Ike zl,!n eigen gevoelens met betrekking [01 het problecm zijn. De ~pelel"i pan m een krlng zitten. ledere speier heeft een coach IJlt de andere leden van de tratnlOgsgroep. die achter hem lit. ,"Ctl~S en anaiyse.· Her rollenspel begmt. 1'a vijf of tlen mmuceo wordt het spei afgebroken. ledere speier wendt zich tot zi.in coach. die aangedt op welke manier hi] zijn gedrag zodantg kan verbeteren. dat· de besh.utvorrrung beter zaI verlopcn. Samen o~erlelJgen ze, wat de. speier daarna moet gaan d~n. Het rollenspel wordt herva! en duurt weer eokeie mtOuten; duma wordl her ~pel weer afgcbrolc.en en wordt het coachen herhaald. Wanncer men teosJottoe tot een definitief beslult gekomen IS. analyseert de hele groep welke methoden van besluilvormtng doelrnatig en welke ondoeimatig zijn en gaat ns.. weiKe t.nvloed zij op de definitieve besiissing gehad hebben. Opmer4:mI!I'fT' Drt plan nep. tocn het onlangs In een tratningsgroep gebruik wer~. e~g veel belangste!iing op De ongebrUlkelijice geiegenheid om midden in een blleenk~'m';t .iJn remand. waann men vertrouwen hceft. te kunnen vragen. Gf men net goed doet. en duma weer aan de slag te gaan. schijnt men te \\.aarderen. \1er.k. hlerori ~)I'. dat de roilenspelers zlcn oefenen In het bevorderen van de beslult~ormtng , ..In de gr0ep, ler .... l!I de coaches zich oefenen in I. het maken van cen J,a!!nOSe \.in .:~n !!.roep"r-llcenkomst: 2. het helpen van anderen. He! belangrrI10. . d..l[ ":c: ,C><:ler<. dUldehik hun rol aanvoeien, zodat le DIet het gt:\oel KT!rgen. JJ.t I..: ··"n 0f' het ,pm, gernak~.elrlker lIcn met een DeSldand

I,

! Turven

Sfappen

~---

; VOO,bet>ltkfi

..

-""-----.-------~

..

Vaststellen van het probleem Verduideiijken en UllwerKell

i

Tot alternatieve oplOSSillgen Komer, __.____ ...."._.,,~........ I.-...---..---.

i-.----..- - . - - -..-.·

Het gesprek n:levant houde!J

i -_...-. __. -...- .. " '. . .--.. . .-!---------.-.---.-~

Em sameDvatting gevcn

:

i

. _ - - - - - - - ,...... - ... ~-,-,! -,-"'.-"" .. _ ....... ~,I.-._.-~~,-

Nagaan welke consequentteS de stelde oplossin&m hebben

'IIOOf~

-------------------

i

j

...--..--....--.. .--.. .-.-.

I

Nagaan in hoeverre men rich voor d(bereilctc beslissing verantwoordelijl, en

men rich erbij betrokken vaelt

-----,---------

Besluitvorming

Vararies: t. Aan de bovengenoemde fasen van aetie kan men een lezing laten voorafgaan of een aigemene bespreiung .... an de rasen In de besiuitvormins. .De coaches kunnen gebruik maken van bovcnstaand observaueschema. DoOr er deze dingen aan toe te voegen k.an men de leden duidelijker het praces vao besluitvorming iaten begrijpen en de begnppen in verband brengen met concre~, specifieke gebeurtenissen in de rase van het handelen 2. Deze opzet kan men gebruiken om confllcten met een subgroep en het op· lossen daarvan te bestuderen. Men k.an t'-'ee partlJcn vormen (bijv. 10 een onderwijsorganisatie mensen die verbeterrng van s.iians nastreven en anderen. die de beroep"utloefeningen belangnjj.,cr \ 1ll0enl Wanneer het rolien~pel af· gebroken wordt. g:lan alie deeinemer' "'..ill het roliensre1 ;n een ~ubgroer Dn hun coaches IIlten en houden de Ica~n \"n de .lmiere [.ld.'lI! ct'f! blieenkoP'lst

-'

...

•

OBSERVATIESCHEMA VAN DE BESLUITVORMlNG ..,

,i¥=

... ,

~.,

., - ,

'

..

-

I ST,AFPEN

VOORBEELDEN

TURVEN

--

..-....

-

-,~-.-.

VABTSTELLEN VAN BET PROBLEEM

I

.

i

VEBDUIDELllKEN EN TJIl'W·E1lIElJ

TOT AL TERNA TIEVE OPLOSSIBGDlWMEN

.

""- ----.--

i

~---

A

J ~

•

i

..

ED SAMEl'iV A TTING

- - -.......- -. . . . . , .... - - . - -

1

BEN GESPREK RELEVANT HOUl)EN

•,

~ ........- - . - ' ...

-

1I

.-

GEVEB

,

.

CIlIa

CAW

.....,.....

•• u:.

.

••

+

.----1

-- ....

i J

I I

1

NAGAAN WELKE CONSEQUElf'l'IB8 DE VOORGE-

STELDE OPLOSSIN&.BN HEBBEl'f

•

-

!

!

t "-~

aen z:ich Toor de bereikte beslissing veraat1roordelJjk ea lIlell zich erbij betroklten yoelt

Nagaan ill hoeverre

BESLUITVOR.~NG

----

-----_.._--_.__._--

\J1 I 0.

Bjjlage

/

I

/'

I

5-e

Ii

/

I !

i

!

I

6.5

I"refwoorden

HFSLlJIIVORM!NG

Tilel

Spel 70nder regeb,

Doel

l: rvaren vlln de besluil vorlningsprohlematiek III e<:11 "1lt:1l111o<1"""I1,llIe, dll'lrl~ I "P geLelschapsspelen maar dour de ilfwtjkende rege" daan all ,"" ~ .. en ,,,,,lilli,

huJilalie

In aile sitUillies, waafin or8ani~alie
Oefeningslype, deelnemc.-rs

Oefenins in vOlin vall cell gClel,chllpsspel',lOde' rel/o""; Idk,'lI', -l aan cen speelbord; liefst o"k 1 of meef uhset val", "II pc, 'Ilel"", WI'

Pr~edure

!, Vorming van de spelgmepen, 2, IlIst'ruktie: 'Dil is cen gezelschapsspel mel als hijlOnde,t' cig':II" ",,", dOl' hel !teen spelregels bezit. Aileen het bon!, de pionnen en .It' "(ll>"t""kll~n ",,',,\('n 3eseven, De getallen en figuren lip hel honl hehht:!1 gt'~'1 v'''Ht'Pltl.'',!ddl.'' betekenis, De grtlep mal! 7.elf de Silt:ldoe!en dclinie't"Il, ft."gt'f, h,',klllt."II, y,d!en opslellen. zichzelf Ycrp!ichtc!\ l'idl dllil! Han Ie houdt'll en (kIt' IH'/!, ,~, ollhk't'f1 Alles komI daarbij \lo(,r vcrandering in aanlllcrking, lit-I '1"."11'""",, ,ledl" een aansporing bedoeld, mau! u(lk dil mag ver.llItk,d w\,,
de

.I

1\ .!<"dllt'me"

if"

a 2 !Jur is hel gUllsligs!.

Tijdsduur

Naar believen; I

Maleriaal

Per spelgwcp' spelplan vulgens 0 51 (lllel gd.leurde "lIslifte,' ld,t'''"" "I' ',In'g papier of karlon op A I forntaall, pi(llll1en en dohhe!slenell

(,eschillle papers

Aile papers over hesluitvorming,

Auteur

Rohrer, 1970

Literatuur, ervaringen

In vers,'hillende gruepsdynamische .ettings mt'l tOI kreatief denken,

Evaluatie

dl' ob~erVal()renl li"t' Vt."rll<'P dl' ,)ftlwlk~din~ "all spelregels? Welke vervreemdingsvcrs,'hijll'it"lt'll ell ,cal.llc' " ackll "I' ' ( '"1 '.I. ""I cr cen 8!1archislische ~ilualie (niet "ulgen Villi tit' r"lte" C'II n"rm,'nl" w,~ ,1e!IIHt'Cr! duden, hoe word! overeen:,temmiog herei!" '/ Werdcn Ct" ,I OPt'"",, of ",''', ":gei, gedel\nicerd'! In hoeverre ",den ,'plo"jllgcn al' V,HI "0'" .I" hand iagl/oclltk 'I schema's, zoals Mens er~er je nit'l or Monopoly '/ Hue hkld mel! /I,h
hehalv~ 6,~4

Sll~'t"

ui1Itep,,,h,,,',,I,

'ltlllukni

(Evl. als instruktie V(lor

!

I

Varia!ie~

Alln ae brengen in de illS!fuktics

Analog/!: oefeningell

Vanuit het IUpeU VHn \amenwerkmgs en kompe!illel/octlras hd liar!lk.Hi': ',>c! , (\lillese .. !!!" door Ravinshu1ser Spe!en), Dir>'nsliluto II) ~! ~

,

~1,1" ,

.,

;.

6.~1

Spt'lbllrdvoor 'spel 7.onder

relE~ls'

6.9

6.91

Be-sluihormln

I:en grocp die haar do den en nelllen van hes! Olocilijke, ,uisle en fOl De manie! waarop b~ linge relalles tussen \ machtsvnhoudingen i kend om Ie liere hOIf gf legenwerping daM, C! bewondering, van min Her is dan ook "iet \i. heboen mc! dil procc' he!cmaal niel meer VO' vaak hel vnlgenti;e geb· . Plops' (nat!e sl'leeuw)

Fen grnerslid dOt't een dwarn'ien al"lIaHesne 'smellen' I.e on"- onmi, Doe sit ualle doet 7.i
dt

Bet ncmen van een b~ wordl or eel') nie\lw ge: doend~ informatics 81. prohkcm verduis£e,d\ e ~iet';e:;, die w~i!'l!g te m: Hne werden flU e'chterr ming C:I w~lk(' mneilij~1

no.n ;:",11 ~('!I dit rec lema!1d

:'1CC!

7il.'h het

groej1 V,';mllt'cr 70'/1 he vaak ~t.'fn~~~ht'~ij~er Om

191