Droge voeten in Noord-Holland

Droge voeten in Noord-Holland Beeldende vorming Docentenhandleiding Groep 4 - 6 basisonderwijs Praktijkonderwijs, alle leerjaren

1

Inhoudsopgave



Pagina:

Introductie 3 Dijkwerkers 4 Street art 8 De vloedlijn 13

Samenstelling: Afdeling Educatie Zuiderzeemuseum, Rianne Sponselee (stagiair Educatie)

2

Introductie Deze docentenhandleiding beeldende vorming is een aanvulling op de algemene docentenhandleiding van Droge Voeten in Noord-Holland: Watertoppers. Deze handleiding bevat uitsluitend creatieve opdrachten omtrent het thema water. Je kunt ze doen ter voorbereiding op het museumbezoek, maar dit is niet noodzakelijk. De opdrachten zijn geschikt voor leerlingen van groep 4-6 en alle leerjaren van het praktijkonderwijs. Per opdracht is er geen onderscheid gemaakt naar groep. Je kunt naar eigen inzicht bepalen welke opdrachten geschikt zijn voor je leerlingen. Je kunt natuurlijk ook onderdelen van een opdracht uitvoeren of een andere invulling geven aan een opdracht. Mocht je naar aanleiding van de docentenhandleiding beeldende vorming vragen, opmerkingen of tips hebben, neem dan contact op met Martine Drenth, afdeling Educatie, [email protected], tel: 0228-351 127. Veel plezier en succes!

3

DE DIJKWERKERS INLEIDING Nederland heeft altijd gestreden tegen de kracht van het water. Toch genieten we ook van de schoonheid ervan. Hendrik Willem Mesdag heeft samen met zijn vrouw Sientje van Houten en George Hendrik Breitner een panorama schildering gemaakt. Jij gaat samen met je klasgenoten ook een panorama maken. Elke leerling is verantwoordelijk voor een stukje bescherming van het land. Iedereen is dus een dijkwerker en maakt zijn stukje dijk. Mesdag wilde juist laten zien dat de mens niet alleen maar bezig was met de dreiging van het water maar dat er bij water ook vreedzame, ontspannen taferelen kunnen afspelen. Wat zie jij allemaal ’s winters, in de lente, zomer of herfst als je op de dijk loopt langs het water? Disciplines: 2D Totaaltijd lessenserie: 240 minuten (4 uur)

LEERDOELEN • De leerling heeft kennis genomen van kunststroming de Haagse school en met name de achtergrond van het Panorama Mesdag van Hendrik Willem Mesdag. • De leerling kan structuren benoemen en kan naar aanleiding van het Panorama Mesdag 3 verschillende structuren maken met plakkaatverf. • De leerling leert samen te werken. • De leerling leert zijn fantasie vorm te geven. • De leerling leert de beeldende mogelijkheden van plakkaatverf te onderzoeken.

BENODIGDHEDEN • Computer met beamer/smartboard • A4 schetspapier • A3 papier • Grijspotloden • Plakkaatverf • Kwasten/penselen • Paletten • Spoelpotjes • Schilderstape • Lokaal met vrije ruimte op de muur • Props

EINDPRODUCT Een panorama schildering waarin elke leerling een aandeel heeft.

LESSTAPPEN Deel 1: Panorama Deel 2: Structuren Deel 3: Werk aan de dijk Deel 4: Opening

VOORWAARDEN/EISEN • De docent heeft zich verdiept in het Panorama mesdag

4

DEEL 1 | ORIENTATIE PANORAMA De docent behandelt het Panorama Mesdag van Hendrik Willem Mesdag. Achtergrondinformatie • Het schilderij Het Panorama Mesdag in Den Haag is een strandgezicht van 120 meter lang en 14 meter hoog op een rondlopende wand. Het enorme schilderij geeft een levendig beeld van de bedrijvigheid op het Scheveningse strand omstreeks 1880. Op de voorgrond zijn de duinen nagebootst. De bezoeker krijgt zo het gevoel vanaf een duin uit te kijken over het strand. Mesdag begon in 1881 aan deze grootse onderneming. Met hulp van onder anderen Mesdags echtgenote Sientje van Houten en George Hendrik Breitner werd het karwei in vier maanden geklaard. Het Panorama Mesdag was van meet af aan een succes. Het is nog steeds te zien in Den Haag. • De kunststroming ‘Haagse School’ is een benaming voor een groep schilders die tussen ongeveer 1860 en 1890 in Den Haag werkten. Deze schilders zetten zich af tegen de behoudende opvattingen die golden op de kunstacademie. Terwijl traditionele schilders hun onderwerp idealiseerden, probeerden zij juist een meer realistische weergave van de werkelijkheid te geven. De schilders bewonderden het werk van de kunstenaars van de ‘School van Barbizon’. Deze benaming wordt gebruikt om een aantal schilders aan te duiden die werkten in het plaatsje Barbizon onder Parijs. Deze schilders werkten in de vrije natuur en probeerden het landschap en de sfeer van het moment zo goed mogelijk vast te leggen. Net als deze Franse schilders werkten zij zoveel mogelijk in de vrije natuur. De weergave van het licht en de atmosfeer van een landschap was daarbij het belangrijkst. Aanvankelijk was het kleurgebruik van de schilders van de Haagse School vrij somber, met voornamelijk grijze tinten. Een criticus schreef dat de groep meer gebruik maakte van toon dan van kleur. Lovend sprak hij over de ‘poëzie van het grijs’. Later ondervonden de schilders van de Haagse School ook invloed van het impressionisme. Het kleurgebruik werd lichter en helderder en de verftoets losser. De kunstenaars van de Haagse School hebben de principes van het impressionisme in Nederland bekend gemaakt en verspreid. Enkele bekende schilders van de Haagse School zijn Jozef Israëls, Anton Mauve en de gebroeders Maris. • De schilder Mesdag koos pas in 1866, 35 jaar oud, voor het kunstenaarsvak. Daarvoor had hij in zijn vaders bankbedrijf gewerkt en getekend in zijn vrije tijd. Om zich verder in de kunst te bekwamen verhuisde hij naar Brussel, waar hij begeleiding kreeg van de Nederlandse schilder Roelofs. De zee werd Mesdags hoofdthema. In 1869 vestigde hij zich dichtbij de kust, in Den Haag. Het Scheveningse strand werd zijn favoriete schilderstek. Internationaal brak Mesdag door toen hij in 1870 een medaille won op de Parijse Salon. Zijn spectaculairste werk is het Panorama Mesdag. (bron: http://www.rijksmuseum.nl/aria/aria_artists/00017143?lang=nl) Ter ondersteuning van het bovenstaande verhaal kan het onderstaande filmpje worden afgespeeld. Bron: • Voor uitgebreidere info: www.panorama-mesdag.com • Filmpje: http://www.vimeo.com/23927460 Tijdspad: 20 minuten Leerdoel: •D  e leerling heeft kennis genomen van kunststroming de Haagse school en met name de achtergrond van het Panorama Mesdag van Hendrik Willem Mesdag.

5

DEEL 2 | ONTWERP STRUCTUREN In het schilderij van Mesdag zie je verschillende structuren. Een structuur is een groter geheel dat is opgebouwd uit kleinere delen: een patroon. Zo bestaat een dijk met keien uit een soort patroon. Welke structuren kun je benoemen? Verdiep je in 3 structuren (zoek plaatjes op internet of kijk om je heen) en teken deze. Tijdspad: 60 minuten Doel: •D  e leerling kan structuren benoemen en kan naar aanleiding van het Panorama Mesdag 3 verschillende structuren maken met plakkaatverf.

DEEL 3 | VERWERKING WERK AAN DE DIJK • Elke leerling krijgt een nummer waardoor hij/zij weet wie er voor en na komt in het panorama. • Deel de groep in vieren, elke groep is verantwoordelijk voor één seizoen. •D  e groepen gaan in overleg met elkaar: wat gebeurt er allemaal in een seizoen, wie neemt welk tafereel voor zijn rekening? (bijv. zomer: ijscoman op de dijk, kindertjes met schepjes, een hond die net uit het water komt, een bootje die langs vaart. Herfst: vliegeraar, kinderen met laarsjes aan, onder moeders paraplu, sjaal die wegwaait enz.) Aandachtspunt Denk aan de overgangen: elk stukje dijk moet op elkaar passen. Vergeet daarbij niet dat de seizoenen ook geleidelijke overgangen krijgen. (als het lukt om een rond panorama te maken, moeten ook nummer 1 en het laatste nummer op elkaar aansluiten) Als je als groep de taken hebt verdeeld gaat iedereen aan de slag. Maak een schets en overleg met jouw achter- en voorbuur of jullie op elkaar aansluiten. Verwerk tenminste 1 structuur die je hebt geoefend in jouw tekening. Tijdspad: 120 minuten Bron die je bij dit gedeelte kan gebruiken: Panorama Mesdag ter inspiratie Doel: • De leerling leert samen te werken. • De leerling leert zijn fantasie vorm te geven. • De leerling leert de beeldende mogelijkheden van plakkaatverf te onderzoeken.

6

DEEL 4 | PRESENTATIE- EN REFLECTIEFASE OPENING Elke dijkwerker helpt mee om de dijk aan elkaar te sluiten. Nummer 1 begint met de aansluiting van tekening nummer 2, vervolgens sluit nummer 2 zijn tekening aan op nr. 3 enz. Als het lukt kun je het panorama sluitend maken. (Nr. 1 aan het laatste nummer gekoppeld, dan wordt het rond en kun je ‘oneindig’ kijken: 360°).

Tip Je kunt er ook voor zorgen dat de panorama nog meer tot leven komt door ‘props’ mee te nemen. Dit zijn attributen die je bij het werk kunt leggen/hangen. Kijk maar eens naar het Panorama Mesdag. Bijv. een vlieger of een boei. De opening Nodig alle ‘burgers’ (schoolgenoten/docenten/directie) uit om de dijk op een passende manier te openen. • Je kunt bijvoorbeeld een lint hangen tussen het begin en het einde van de dijk en deze laten doorknippen door degene die aan het hoofd van alle dijkwerkers staat (de docent). • Je kan iedereen zijn ‘steentje’ laten bijdragen; een steentje laten meenemen als een soort van entreegeld. Tijdspad: 40 minuten Doel: • De leerling leert samen te werken. • De leerling leert eigen kunstzinnig werk, alleen of als deelnemer in een groep, aan derden te presenteren.

 

7

STREET ART INLEIDING Noord-Holland ligt grotendeels onder de zeespiegel en is bovendien aan drie kanten omgeven door water. De bodem daalt, soms enkele centimeters per jaar. Daarnaast stijgt de zeespiegel. Het Hoogheemraadschap heeft als belangrijke taak om het kwetsbare, dichtbevolkte Noord-Holland te beschermen tegen overstromingen en wateroverlast. Dit doen we door dijken, duinen, dammen en kades te onderhouden en te versterken als dat nodig is. In totaal gaat het om duizenden kilometers dijken en duinen langs de Noordzee, Waddenzee, Markermeer en IJsselmeer maar ook langs binnenwater. (Bron: www.hhnk.nl) In deze lessenserie ga je een sticker of poster ontwerpen waarmee je mensen bewust maakt van het leven onder zeeniveau en dat dit niet vanzelfsprekend is. Je gaat de sticker opplakken/poster ophangen in je omgeving waar veel mensen het zien. Wat vinden zij er van? Kun jij mensen vertellen wie ons helpt droge voeten te houden? Disciplines: 2D Totaaltijd lessenserie: 300 minuten (5 uur)

LEERDOELEN • De leerling kan benoemen wat er wordt verstaan onder leven onder zeeniveau en welke instanties daar verantwoordelijk voor zijn. • De leerling kan n.a.v. de informatie over leven onder zeeniveau een moodboard maken. • De leerling kan 5 reclame-uitingen analyseren. • De leerling maakt n.a.v. de analyse en het moodboard een schets waarbij tekst en beeld een boodschap uitdragen. • De leerling kan de schets vertalen naar een sticker- of posterontwerp • De leerling kan met het materiaal stift werken. • De leerling leert eigen kunstzinnig werk te presenteren. • De leerling leert mondeling te reflecteren op eigen werk.

BENODIGDHEDEN • Computer met internet of tijdschriften/plaatjes • A3 papier • Lijm • Grijspotloden • A5 schetspapier • Kleurstiften • Scharen • Digitale fotocamera • Kopieerapparaat • Voor stickervellen A4 formaat 25 vel voor 5 euro: http://www.123inkt.nl/Papier-en-labels/Stickers-p12485.html

EINDPRODUCT Een sticker of poster die in de openbare ruimte is opgeplakt of opgehangen.

LESSTAPPEN Deel 1: Veilig wonen onder zeeniveau Deel 2: Street Deel 3: Art Deel 4: Plakken!

8

DEEL 1| ORIENTATIE VEILIG WONEN ONDER ZEENIVEAU • De docent legt uit wat er wordt verstaan onder veilig wonen onder zeeniveau en welke instanties daar verantwoordelijk voor zijn. • L eerlingen maken n.a.v. de informatie een moodboard. Hierbij gebruiken ze plaatjes en tekst uit tijdschriften of van internet. Ze plakken deze op een A3 vel. Het moodboard helpt de leerlingen om de informatie beter te laten beklijven. Bronnen die gebruikt kunnen worden bij dit gedeelte:

• Filmpje over NAP: www.schooltv.nl/beeldbank/clippopup/20110106_nap01 • Emmelie leeft onder de zeespiegel: www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20091203_rrnederland02 •A  ffiches/posters van het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier (bijlage) Deze afbeeldingen kunt je ook vinden in de fotogalerij op www.zuiderzeemuseum.nl/drogevoeten. Tijdspad: 60 minuten Leerdoel:

• De leerling kan benoemen wat er wordt verstaan onder leven onder zeeniveau en welke instanties daar verantwoordelijk voor zijn. • De leerling kan n.a.v. de informatie over leven onder zeeniveau een moodboard maken.

DEEL 2 | ONTWERP STREET • Je gaat met de leerlingen ‘de straat op‘ om 5 reclame-uitingen te zoeken. Dat kan van alles zijn. Ze nemen deze uitingen mee of fotograferen deze. • De leerlingen analyseren de gevonden reclame-uitingen in de klas: - Wat zie je? - Wat is de boodschap of wat denk je dat die is? Waar kun je dat aan zien? (beeld en/of tekst?) - Vind je dit een goede manier om mensen aan te spreken? - Wat zou je veranderen? (kleur, beeld, tekst etc.) • Met de informatie die ze hebben opgedaan in deel 1 en de analyse op straat, gaan leerlingen 3 schetsen maken waarbij tekst en beeld een boodschap uitdragen die te maken heeft met ‘veilig wonen onder zeeniveau’. • In geval ze een sticker maken: de vorm van de sticker is vrij. Tijdspad: 90 minuten Leerdoel: • De leerling kan 5 reclame-uitingen analyseren • De leerling maakt n.a.v. de analyse en het moodboard een schets waarbij tekst en beeld een boodschap uitdragen. (in geval van sticker: op A5 formaat) • De leerling maakt een totaalbeeld dat in één keer herkenbaar is voor de voorbijganger.

9

DEEL 3 | VERWERKING ART • De leerlingen brengen hun schets over op het stickerpapier (iedere leerling krijgt het formaat sticker van een A5) of op het papier voor de poster (nieuw A3 vel). • De leerlingen gebruiken stiften om hun sticker/poster te kleuren en verder af te maken. • In geval van sticker: Wanneer de leerlingen klaar zijn maken ze een kopie van het eindresultaat. Zo kunnen leerlingen als ze dat willen nog meer stickerexemplaren maken. • In geval van sticker: Als de vorm ertoe doet, kan de sticker langs de lijn worden uitgeknipt. Tijdspad: 60 minuten Leerdoel: • De leerling maakt een totaalbeeld dat in één keer herkenbaar is voor de voorbijganger. • De leerling kan met het materiaal stift werken.

DEEL 4 | PRESENTATIE- EN REFLECTIEFASE PLAKKEN! De leerlingen zijn klaar met het ontwerp van hun sticker/poster. Nu gaan de leerlingen naar buiten om de sticker op een plek te plakken of de poster op te hangen waar zij vinden dat het hoort of dat het veel mensen bereikt. Iedere leerling vraagt aan 1 voorbijganger of er wordt begrepen wat hij/zij wil vertellen met de sticker/poster en brengt hiervan verslag uit aan de docent. Tijdspad: 45 minuten Leerdoel: • De leerling leert eigen kunstzinnig werk te presenteren. • De leerling leert mondeling te reflecteren op eigen werk.

10

BIJLAGE: VOORBEELDEN VOOR POSTERS Voorbeelden campagneposters HHNK

Bron: Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier Doel HHNK: overbrengen bij publiek waarom het nodig is dat burgers belasting betalen aan het waterschap (zodat we ook in de toekomst droge voeten houden in Noord-Holland)  

11

Bron: Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier Doel HHNK: bewustzijn creëren bij publiek dat wonen onder zeeniveau geen vanzelfsprekendheid is. 

12

DE VLOEDLIJN INLEIDING Wat is er fijner dan eens lekker uitwaaien langs het water, op het strand of op de dijk. Bij zo’n wandeling valt je oog op alles wat er is aangespoeld. Vooral na een flinke storm kunnen er bijzondere voorwerpen langs de vloedlijn of tussen de keien liggen. Voordat je het weet, heb je een verzameling van objecten waar je een stilleven mee kunt maken. Wat voor verhalen kunnen er schuilen achter de gevonden voorwerpen? Disciplines: 3D+Nieuwe media Totaaltijd lessenserie: ± 225 minuten (3 uur en 45 minuten)

LEERDOELEN • De leerling leert de waarde van objecten in te schatten. • De leerling leert betekenis te geven aan objecten. • De leerling leert zich schriftelijk uit te drukken. • De leerling leert door het gebruik van elementaire vaardigheden de zeggingskracht van verschillende kunstzinnige disciplines te onderzoeken en toe te passen om eigen gevoelens uit te drukken, ervaringen vast te leggen, verbeelding vorm te geven en communicatie te bewerkstelligen. • De leerling leert eigen kunstzinnig werk, alleen of als deelnemer in een groep, aan derden te presenteren.

BENODIGDHEDEN • Vloedlijn….mogelijkheid om langs de kust te speuren • Digitale fotocamera • Printpapier • Plakkaatverf • Kwasten/penselen • Paletten • Spoelpotjes • Naald • Draad • Scanner • Computer • Printer (kopieerapparaat) • Postzegels

EINDPRODUCT Een ansichtkaart

LESSTAPPEN Deel 1: Verzamelen Deel 2: Stilleven Deel 3: Achtergrond Deel 4: Terugsturen

VOORWAARDEN/EISEN De docent verdiept zich in de mogelijkheden om langs de vloedlijn te speuren.

13

DEEL 1 | ORIENTATIE VERZAMELEN Als je langs het strand loopt of langs de kustlijn kijk dan goed om je heen. Verzamel alles wat je tegenkomt en stop het in een plastic zak. Zo bouw je een verzameling op van levenloze voorwerpen. Tijdspad: 45 minuten Leerdoel: • De leerling leert de waarde van objecten in te schatten die op het eerste gezicht misschien nutteloos/waardeloos lijken.

DEEL 2 | ONTWERP STILLEVEN Je gaat de verzamelde objecten bekijken en ordenen. • Wat voor materialen zie je? - Hout - Metaal - Plastic - Papier - Dierlijke resten - Enz. • Wat is het of is het geweest? • Wat voor kleuren zie je? Je kiest nu 5 objecten waar je een stilleven mee gaat maken. Misschien kies je wel allemaal dezelfde materialen of kies je juist kleuren die bij elkaar passen. Maak 3 opstellingen en maak daar foto’s van. Deze print je uit op het formaat 10 x 15 cm op 160 grams papier. Tijdspad: 60 minuten Leerdoel: • De leerling leert betekenis te geven aan objecten

14

DEEL 3 | VERWERKING ACHTERGROND Je hebt nu 5 objecten uitgezocht die samen een stilleven vormen. Waar zouden de objecten vandaan kunnen komen? Misschien wel overgewaaid vanuit Engeland! Bedenkt van wie de objecten zouden kunnen zijn. Daar schrijf je een verhaal van 1 A4 over. Deze lever je in bij je docent. Nu je de ‘achtergrond’ van je gevonden objecten weet ga je ze ‘ terugsturen’. Je gaat een ansichtkaart maken. De basis zijn je foto’s die je hebt gemaakt in deel 2. Je gaat de foto’s op verschillende manieren bewerken: - met plakkaatverf - met de collagetechniek - met naald en draad Tijdspad: 90 minuten Leerdoel: • De leerling leert zich schriftelijk uit te drukken • De leerling leert door het gebruik van elementaire vaardigheden de zeggingskracht van verschillende kunstzinnige disciplines te onderzoeken en toe te passen om eigen gevoelens uit te drukken, ervaringen vast te leggen, verbeelding vorm te geven en communicatie te bewerkstelligen.

DEEL 4 | PRESENTATIE- EN REFLECTIEFASE TERUGSTUREN Ben je klaar met je ansichtkaart? Dan scan je hem in of maak je een foto. Deze print je uit. Dit is de kaart die je gaat versturen. Schrijf achter op de kaart waarom je deze hebt gemaakt en wat jij denkt dat de achtergrond is van de spullen. Je stuurt deze kaart naar je docent op. Tijdspad: 30 minuten Leerdoel: • De leerling leert eigen kunstzinnig werk, alleen of als deelnemer in een groep, aan derden te presenteren.

15