Zorg voor je lichaam met Napo: Les één – Huid (7–9 jaar) Tips voor de leerkracht Kinderen kunnen niet vroeg genoeg de basisbeginselen van veiligheid en gezondheid leren kennen waarmee volwassenen te maken hebben op het werk. Napo is een sympathiek figuurtje dat kinderen kan stimuleren na te denken over veiligheidskwesties en hen kan helpen deze te begrijpen en er goed mee om te gaan. Klik voor meer informatie over Napo op deze link: http://www.napofilm.net/ nl/who-is-napo. Er is een uitgebreide reeks Napo-filmpjes die u naar eigen inzicht kunt gebruiken in de les. Sommige basisbegrippen op het gebied van veiligheid uit dit lesplan sluiten aan op bestaande leerstof. Wij geven u diverse leuke ideeën om deze veiligheidsbegrippen in uw lessen op te nemen. Het kan als les worden gebruikt of deel uitmaken van een breder project. Het bevat verwijzingen naar andere onderwerpen, maar het hoofddoel is de aansprekende Napo-filmpjes te gebruiken om uw leerlingen bij te brengen hoe zij voor hun lichaam kunnen zorgen en lange termijn schade kunnen voorkomen, al komt niet elk risico voor het lichaam aan de orde. Deze les gaat vooral over risico’s voor de huid (de rug komt in les twee aan de orde). Kijk op de Napo-website ook eens naar andere filmpjes over risico’s voor het lichaam, zoals voor de ogen, als u die in de les wilt behandelen. Op de volgende pagina staat een overzicht van mogelijke activiteiten, doelen en benodigde materialen voor de les. Op de pagina daarna staat een gedetailleerder voorbeeld van een driedelig lesplan met een voorstel voor extra lesstof. In deze les ontdekken kinderen aan de hand van de Napovideofilmpjes welke risico’s er zijn voor hun lichamelijke gezondheid en veiligheid en hoe zij zich tegen die risico’s kunnen beschermen. Naar aanleiding van deze les kunnen leerlingen een verhaal schrijven waarin ze een aantal gevaren waarover ze hebben nagedacht, naar een werkelijk bestaande situatie kunnen vertalen. Meer informatie over thema’s op het gebied van basisveiligheid en gezondheid die in deze les worden behandeld, kunt u vinden in het begeleidingsblad voor het lesplan.
Leerdoelen • Risico’s voor de lichamelijke gezondheid en veiligheid herkennen • Soortgelijke risico’s in nieuwe situaties voorspellen • Uitleggen hoe dergelijke risico’s kunnen worden voorkomen
Activiteitenoverzicht Zie gedetailleerd lesplan* 40/45 minuten Mogelijke activiteit 1: Bekijk het eerste Napo-filmpje bij deze les: www.napofilm.net/nl/napo-forteachers/risks-to-skin/video • Bescherm je huid – inleiding en een bewerkte selectie van scènes. • Scènes uit Gevaar, chemische stoffen – bijtend en irriterend Gesprek over onze huid en hoe kwetsbaar die is. Bespreek ook schade door hitte, kou, zonnestralen en chemische stoffen, waaronder schoonmaakmiddelen. Besteed ook aandacht aan andere gevaren, zoals insecten, planten die huidirritatie kunnen veroorzaken (bijv. brandnetels), enzovoort. Denk na over manieren waarop we onze huid kunnen beschermen. Organiseer een spel waarbij de kinderen moeten ontdekken wat binnens- en buitenshuis een gevaar kan vormen voor hun huid (de kinderen moeten bijvoorbeeld nagaan of bepaalde planten, naaldstruiken of insectenbeten irritatie veroorzaken).
2/7
Mogelijke activiteit 2: Laat de leerlingen met een potlood op een stuk ongelinieerd papier de omtrek van hun handen tekenen; laat hen in elke vinger een manier opschrijven waarop zij de huid tegen risico’s kunnen beschermen, zoals handschoenen dragen, niet aanraken, zonnebrandcrème gebruiken en een hoed dragen (tegen de zon). EXTRA LESSTOF Napo’s vakantie met gevaren Schrijf of speel een verhaal waarin Napo op vakantie gaat en leert wat de risico’s zijn voor zijn lichaam, met name voor de huid. Denk hierbij aan: • Zonnebaden zonder zonnebrandcrème • Gebeten worden door een kwal • De olie van z’n auto verversen
Benodigde materialen • Napo-filmpje (te downloaden) • Ongelinieerd wit papier en potloden • Handsjabloon (optioneel, te downloaden) Download de materialen op: http://www.napofilm.net/nl/napofor-teachers/Resources
Koppelingen naar onderwerpen/vakken Persoonlijke verzorging, maatschappijleer en gezondheid • Veiligheidsregels en manieren om je veiligheid te beschermen • Inzien welke gevolgen je eigen gedrag heeft voor andere mensen • Risico’s voor de eigen gezondheid beoordelen en waar mogelijk beperken Lichamelijke opvoeding • Het risico van lichamelijke activiteiten beoordelen en reageren door preventief te handelen Natuur en techniek • Waarschuwingsborden en symbolen herkennen en opmerken Burgerschap • Gevaren herkennen, daaruit voortvloeiende risico’s beoordelen en risico’s beheersen Vreemde taal/moedertaal • In eenvoudige zinnen een verhaal schrijven met een begin, midden en einde
*Gedetailleerd lesplan Leerresultaten Ik kan uitleggen hoe ik mijn huid tegen eenvoudige risico’s kan beschermen. Leerdoelen 1. Risico’s van vermijdbare handelwijzen voor de lichamelijke gezondheid en veiligheid herkennen. 2. Soortgelijke risico’s in nieuwe situaties voorspellen. 3. Uitleggen hoe dergelijke risico’s kunnen worden voorkomen. Introductie 5 minuten Mogelijke activiteiten: • Toon een afbeelding of foto van een lichaam Leerlingen moeten de volgende vraag met een schatting beantwoorden: hoeveel huid heeft het menselijk lichaam? (Antwoord: 1,8–2,0m2) • Bespreek met de kinderen of zij (of hun ouders) ooit huidproblemen hebben gehad Hoofdactiviteit 40 minuten Toon de eerste groep Napo-scènes bij deze les: scènes uit Bescherm je huid, Gevaarlijke chemische stoffen – bijtend en irriterend. Activiteit 1: Gesprek over de huid. Raakt je huid ooit geïrriteerd? Hoe komt dat? Hoe kun je je huid beschermen? Waarom is het belangrijk je huid te beschermen? Welke chemische stoffen zijn er bij jou thuis waarvoor je moet uitkijken? Bedenk een spel waarbij de kinderen moeten ontdekken wat er binnens- en buitenshuis gevaarlijk kan zijn voor hun huid (bijv. 1. Buitenshuis – de kinderen moeten nagaan of bepaalde planten, naaldstruiken of insectenbeten huidirritatie veroorzaken). Activiteit 2: Laat de leerlingen met een potlood op een stuk ongelinieerd papier de omtrek van hun handen tekenen. Laat hen in elke vinger een manier opschrijven waarop zij de huid tegen risico’s kunnen beschermen, bijv. handschoenen dragen, niet aanraken, zonnebrandcrème gebruiken en een hoed dragen (tegen de zon).
3/7
Klassikale bespreking en beoordeling 5 minuten Iedere leerling vertelt aan de hand van voorbeelden wat het inhoudt om te zorgen voor je lichaam, vooral voor de huid. Beoordeel aan de hand van de onderstaande gradaties in hoeverre de leerlingen de leerdoelen hebben behaald. Zowel de leerkracht als de leerling gebruiken deze voor hun beoordeling. Goud:
Ik kan ten minste drie soorten risico’s voor mijn huid noemen en vertellen hoe deze kunnen worden voorkomen.
Zilver:
Ik kan twee soorten risico’s voor mijn huid noemen en vertellen hoe deze kunnen worden voorkomen.
Brons:
Ik kan één soort risico voor mijn huid noemen en aangeven hoe dit kan worden voorkomen.
EXTRA LESSTOF A. Schrijf een verhaal waarin Napo op vakantie gaat en daarbij veel dingen doet die een bedreiging vormen voor zijn lichaam, met name voor zijn huid. Dit kan ook in de vorm van een toneelstukje.
4/7
BEGELEIDINGSBLAD VOOR LEERKRACHTEN Zorg voor je lichaam met Napo: Les één – Huid In dit lesplan worden ALLEEN sommige gezondheidseffecten op bepaalde delen van het menselijk lichaam genoemd. Er zijn veel andere effecten op het lichaam mogelijk. Die zullen in latere lesplannen worden behandeld. Napo in... Bescherm je huid Het filmpje wijst op de gevaren van blootstelling van de huid aan schadelijke (en soms minder schadelijke) stoffen, de situaties waarin dit kan voorkomen en wat er kan worden gedaan om risico’s te vermijden, je huid te beschermen en schade te voorkomen. Napo ontdekt dat je jezelf in veel verschillende situaties aan chemische en andere stoffen blootstelt en dat dit huidproblemen kan veroorzaken. Hij leert de verbazingwekkende eigenschappen van de huid kennen en kleedt zich helemaal uit en laat alles zien wat u altijd al wilde weten over... uw huid. Hij laat zien hoe je problemen kunt voorkomen en heeft drie belangrijke boodschappen: vermijden – beschermen – controleren. Vermijd (zo veel mogelijk) contact met chemische stoffen door deze helemaal niet te gebruiken (kies niet voor chemische producten, maar voor een mechanische methode), andere producten te gebruiken (kies voor een veiliger alternatief) en afstand te houden (gebruik gereedschappen in plaats van je blote handen). Persoonlijke beschermingsmiddelen zijn bedoeld om je huid te beschermen, maar Napo herinnert ons eraan hoe belangrijk het is verontreinigingen onmiddellijk te verwijderen, je huid goed te wassen en grondig te drogen en regelmatig huidcrèmes te gebruiken. Ten slotte beveelt Napo aan om je regelmatig te laten controleren op eerste tekenen van huidproblemen. Hoe werkt je huid? De huid, het grootste orgaan van het menselijk lichaam, heeft bij volwassenen een oppervlakte van circa twee vierkante meter en een gewicht van ongeveer drie kilo.
5/7
Je huid is een wonder! Stevig, maar gevoelig; doordringbaar, maar waterdicht. De huid is flexibel, maar sterk, ook al is hij erg dun, en bestaat uit miljoenen kleine eenheden die het vochtgehalte en de temperatuur ervan regelen. De huid kan van kleur veranderen en zichzelf repareren. Het is het grootste orgaan van je lichaam. De huid reguleert de lichaamstemperatuur en houdt die op de optimale waarde van 38 °C; het zweet dat wordt afgescheiden, verdampt op de blote huid, waardoor deze afkoelt. Verwijding van de bloedvaten in de lederhuid zorgt voor extra koeling, zodat het bloed de warmte kwijtraakt terwijl het door de aderen wordt gepompt.
Om lichaamswarmte vast te houden, trekken de bloedvaten samen, waardoor de bloedsomloop wordt beperkt. De haarzakjes staan rechtop, waardoor het haar overeind gaat staan, in een poging om rond de huid een laagje warme lucht vast te houden. Is het lichaamshaar niet dik genoeg om dit te bereiken, dan ontstaat kippenvel. De huid vormt ook een fysieke barrière tegen verwondingen en infecties. De talgklieren van de huid scheiden een olie af die de groei van bacteriën effectief tegengaat. Een droge huid scheurt, waardoor bacteriën de huid kunnen binnendringen en deze minder goed in staat is infecties tegen te gaan. De huid heeft zijn eigen immuunsysteem, het zogeheten huidgerelateerde lymfatische weefsel, een netwerk van immuuncellen die lichaamsvreemde stoffen, zoals bacteriën en giftige stoffen, herkennen en vernietigen. Zo werkt het: De aanvalstroepen in de oorlog tegen infecties zijn de Langerhanscellen, die in het beenmerg worden aangemaakt. Ze reageren onmiddellijk op iedere verrassingsaanval van lichaamsvreemde stoffen en roepen witte bloedcellen zoals lymfocyten en macrofagen naar het gebied. Ze zorgen er eerst voor dat indringers de huid niet dieper kunnen binnendringen, en daarna vernietigen ze de indringers. De huid bestaat uit drie lagen: de opperhuid aan de buitenkant, daarna de lederhuid en dan de onderhuidslaag. De huid die je ziet, is eigenlijk een laag dode cellen, de zogeheten hoornlaag: het eindstadium van een cyclus die ongeveer 28 dagen duurt en die begint onder het oppervlak van de opperhuid, die bestaat uit keratinocyten, levende opperhuidcellen en de hoornlaag. De opperhuid heeft een waterafstotende laag die voorkomt dat de huid als een spons water opneemt. De lederhuid is bijna net zo druk als een industriegebied. Er zijn allerlei apparaten aan het werk, zoals zweet- en olieproducerende klieren, haarzakjes en een netwerk van bloedvaten en zenuwvezels, wat steunweefsel, collageen en onderhuids vet. De elastine- en collageenvezels in de lederhuid zorgen ervoor dat de huid elastisch is. In de huidlaag zitten elastinevezels die keurig gelaagd en betrekkelijk dik zijn, vooral bij kinderen en mensen van wie de huid niet is beschadigd door de zon.
6/7
Huidproblemen Het Napo-filmpje wijst op de gevaren van blootstelling van de huid aan schadelijke (en soms minder schadelijke) stoffen, de situaties waarin dit kan voorkomen en wat er kan worden gedaan om risico’s te vermijden, je huid te beschermen en schade te voorkomen. Het doel van het filmpje is antwoord te geven op de volgende twee vragen: • Waardoor kunnen huidproblemen worden veroorzaakt? • Welke maatregelen kunnen worden getroffen om deze problemen te voorkomen? Het antwoord op de eerste vraag wordt gegeven in een reeks scènes waarin verschillende werkzaamheden en materiaaltoepassingen worden getoond die vaak huidproblemen veroorzaken, bijvoorbeeld: • bouw – natte cement; • bouw – leggen van tegelvloeren; • vloeistoffen voor metaalbewerking – gebruik van oplosmiddelen om onderdelen schoon te maken; • voertuigreparatie – olie en smeermiddelen; • catering – ‘natte werkzaamheden’ – afwassen; • schoonmaken – gebruik van schoonmaakproducten; • kappersvak – gebruik van shampoo. Voor de beantwoording van de tweede vraag zijn drie dingen belangrijk: vermijden – beschermen – controleren. Vermijd (zo veel mogelijk) contact met chemische stoffen door: • deze helemaal niet te gebruiken – kies niet voor chemische producten, maar voor een mechanische methode (gebruik voor het verwijderen van verf bijvoorbeeld een verfkrabber in plaats van een verfoplosmiddel); • andere producten te gebruiken – kies voor een veiliger alternatief; • uitstoot te verminderen – afgesloten ruimten, spatlappen, enz.; • afstand te houden – gebruik gereedschappen in plaats van je blote handen; kies gereedschappen met lange handgrepen in plaats van korte.
7/7
Bescherm je huid wanneer contact onvermijdelijk is; gebruik persoonlijke beschermingsmiddelen en verzorg de huid goed, bijvoorbeeld: • persoonlijke beschermingsmiddelen – gebruik van overalls, schorten, handschoenen, enz.; • huidverzorging – wanneer persoonlijke beschermingsmiddelen niet praktisch zijn, bestaan er alternatieven, zoals vuil direct verwijderen, de huid goed wassen, de huid grondig droogmaken, regelmatig huidcrèmes aanbrengen Controleer de huid regelmatig op eerste tekenen van huidproblemen. Door eenvoudige, visuele controles om problemen vroegtijdig vast te stellen: • zijn aandoeningen gemakkelijker te behandelen; • kan de ontwikkeling van ernstigere problemen worden voorkomen; • kan worden gecontroleerd of preventieve maatregelen voldoende effect hebben. De tweede les van Zorg voor je lichaam met Napo gaat over risico’s voor de rug.
Dit lesmateriaal is samengesteld door EU-OSHA, in samenwerking met het Napo Consortium – HSE (VK), DGUV (Duitsland), INAIL (Italië), INRS (Frankrijk), SUVA (Zwitserland) en AUVA (Oostenrijk).
