-1-
Verslag van de activiteiten van het Kenniscentrum Historie Zorgverzekeraars over de periode maart 2006 - maart 2007 Inhoud Inleiding 1 Onderzoek 2 Onderwijs 3 Dienstverlening 4 Presentatie Tot slot
1 2 3 3 4 5
Bijlage Inleiding Het Kenniscentrum Historie Zorgverzekeraars, KHZ, is 1 maart 2002 opgericht door de Stichting Historie Ziekenfondswezen, HiZ, en de afdeling Metamedica van het Vrije Universiteit medisch centrum, VUmc. Deze oprichting werd mogelijk gemaakt door subsidiëring door de Stichting Centraal Fonds RVVZ en Zorgverzekeraars Nederland, ZN. De activiteiten van het Kenniscentrum zijn vastgelegd in het vijfjarenplan. Deze activiteiten richten zich op de volgende punten: • het stimuleren van onderzoek naar de geschiedenis van ziekenfondsen en ziektekostenverzekeraars in zijn politieke, sociale, economische en culturele context • het verzorgen van onderwijs in de geschiedenis van de zorgverzekering • het begeleiden van onderzoek • het geven van bekendheid aan onderzoek en publicaties • het bewaren van voor zorgverzekeraars waardevolle archieven, documenten, voorwerpen en geschriften • het inrichten en openstellen van bibliotheek en archief • het optreden als uitgever Het KHZ is ondergebracht bij Divisie VI van het VUmc. Het Centrum beschikt over kantoor- en vergaderruimte en faciliteiten voor ICT, bibliotheek, archief en secretariaat. Op advies van de Financiële Administratie van Divisie VI werd de begroting van het KHZ voor de periode 2006-2007 aangepast met reserveringen voor onderzoek en congres. De eindverantwoordelijkheid voor het Centrum was in handen van prof.dr. E.S. Houwaart, hoofd van de afdeling Metamedica. Dr. K.P. Companje gaf als fulltime Universitair Docent vorm aan de activiteiten van het Kenniscentrum. De heer R.A.A. Vonk M.A. was vanaf 1 december als onderzoeksmedewerker aangesteld. Mevrouw drs. D. Rigter verzorgde de inventarisatie, ordening en ontsluiting van de archiefcollecties. De heer dr. J.E. van Wielink ontwikkelde en onderhield de website.
-21 Onderzoek De belangrijkste taak van het KHZ is onderzoek naar de geschiedenis van de verzekering van zorg door eigen projecten en het verlenen van ondersteuning. Het eigen onderzoek bestaat uit het project Zorg verzekerd en de pilotstudy Ziektekostenverzekering als onderdeel van de Nederlandse civil society. 1.1 Zorg verzekerd Bij Zorg verzekerd wordt onderzoek gedaan naar de relatie tussen de financiering van zware en lichte medische risico’s door private en publieke verzekering, de manier waarop deze financiering door wetgeving in de tijd vorm kreeg en wat hiervan de gevolgen waren voor de gezondheidszorg. Thema’s zijn de financiering van het ongevallenrisico en ongevallenwetgeving, van zware medische risico’s en van de dekking van zware en lichte risico’s door regeling van de ziekenfonds- en ziektekostenverzekeringen. Voor meer informatie wordt verwezen naar de Beleidsplannen van het KHZ 2002-2007 en 2007-2012 van augustus 2001 en augustus 2007. Het project zal resulteren in congres en in een boek. Het congres is vastgesteld op vrijdag 11 en zaterdag 12 januari 2008. Op dit congres zal het boek, getiteld Tussen volksverzekering en vrije markt. De verzekering van zorg in Nederland 1900-2006, worden gepresenteerd. Voor het boek Tussen volksverzekering en vrije markt kwamen in het verslagjaar negen hoofdstukken gereed. Deze werden beoordeeld door de redactie, gevormd door: • dr. K.P. Companje (ziekenfonds- en ziektekostenverzekeringen) • prof.dr. A.H.M. Kerkhoff (zware medische risico’s) • P. Dols (zware medische risico’s) • drs. D. Rigter (ongevallenrisico) • drs. H. Vink (invaliditeitsrisico) • dr. L. van Bergen (arbeidsongeschiktheidsverzekering) De redactie is in het verslagjaar zes maal bijeen geweest. 1.2 Ziektekostenverzekering en civil society Een van de vervolgprojecten op Zorg verzekerd betreft onderzoek naar de plaats van de voormalige ziektekostenverzekering in de Nederlandse samenleving. Dit project zal antwoord geven op de vraag: Welke gevolgen had de spanning tussen economische doelstelling en solidariteit rond ziekte en ongeval voor de opstelling van de verzekeraars in de geschiedenis van de ziektekostenverzekering, geplaatst in de context van de civil society in de periode 1900-2006? Voor meer informatie wordt verwezen naar het Beleidsplan KHZ 2007-2012. Om de haalbaarheid van dit onderzoek te toetsen werd in oktober 2006 een pilotstudy Ziektekostenverzekering en civil society opgezet. Dit doelstellingen van dit vooronderzoek zijn: • het in kaart brengen van het bestand ziektekostenverzekeraars in Nederland • bronnenonderzoek • toetsing van de haalbaarheid van de casus collectiviteit. Hierbij wordt onderzocht hoe ziektekostenverzekeraars vanaf 1945 omgingen met zware medische risico’s als bijzondere groep verzekerden ofwel als bijzondere collectiviteit. Het Kenniscentrum trok als onderzoeker de heer R.A.A. Vonk M.A. aan, die de pilot in de periode december 2006 – juni 2007 uitvoert. De resultaten van deze pilot komen in het volgend jaarverslag aan de orde. 1.3 Het ondersteunen van onderzoek Het KHZ heeft in het verslagjaar tien maal op verzoek van zorgverzekeraars gegevens aangeleverd over fusies, samenwerkingsverbanden en rechtsvoorgangers van ziekenfondsen en ziektekostenverzekeraars. Voor Menzis, AGIS, Delta Lloyd, Achmea, CZ en UVIT werden stambomen samengesteld tot op de oudste rechtsvoorganger als ziekenfonds of verzekeraar. Dertien verzoeken om informatie over geschiedenis van structuur en financiering van zorg door de ministeries van Binnenlandse Zaken, VWS en Financiën werden succesvol beantwoord.
-3Studenten van universiteiten en hogescholen werd informatie en materiaal verstrekt ten behoeve van werkcolleges en stages. De heer Companje was betrokken bij twee doctoraalscripties en twee promotieonderzoeken. Deze laatste waren: • de dissertatie van mevrouw A. Blinkhof over de zorgverzekering en klantgerichte bureaucratie (Katholieke Universiteit Nijmegen), gepromoveerd op 8 februari 2007 • het onderzoek van de heer drs. P.P.T. Jeurissen over commerciële aspecten van de zorgverzekering (Erasmus Universiteit) 2 Onderwijs Het geven van onderwijs is voor het Kenniscentrum van groot belang, als pr-instrument en om aan de geschiedenis van de zorgverzekering bekendheid te geven. De heer Companje verzorgde in mei 2006 onderwijs voor de opleiding Gezondheidswetenschappen van de Vrije Universiteit voor eerstejaars studenten in het blok Gezondheidszorg in Nederland. Dit betrof het begeleiden van tutorgroepen en het hoorcollege Financiering en marktmechanismen in de zorg. Het historisch perspectief. Samen met drs. W.A. Annard verschafte hij tijdens een vragencollege aan deze studenten inzicht in de dagelijkse praktijk van zorg en verzekering. In oktober 2006 verzorgde hij voor tweedejaars studenten Gezondheidswetenschappen tutoronderwijs Zorg in contekst. Het belang van de geschiedenis van de zorgverzekering voor het inzicht in de ontwikkelingen van vandaag kwam aan de orde in het college van de heer Companje bij de Master Medische Geschiedenis van het Vrije Universiteit Medisch Centrum over Dynamiek van de markt van zorg en verzekering: de casus Utrecht in het interbellum. Het Kenniscentrum verzorgde voor de heer drs. A. Kerkhoff een archiefstage. 3 Dienstverlening 3.1 Archief- en bibliotheekbeheer De documentatiecollectie van het KHZ wordt gevormd door de bibliotheek en het archief. De bibliotheek is met 150% gegroeid door overdracht van de bibliotheek van Zorgverzekeraars Nederland. Door de breedte van de collectie kunnen gebruikers terecht voor alle aspecten betreffende de geschiedenis van de zorgverzekering: economie, sociale verzekering, recht, de relatie tot de welvaart- of verzorgingsstaat en de ziekenfonds- en ziektekostenverzekering zelf voor het Nederlandse en internationale perspectief. De bibliotheek beschikte op 1 maart 2007 over 730 titels, exclusief series als statistische reeksen, adviesnota’s en circulaires. De ontsluiting en ter beschikkingstelling van de bibliotheekcollectie zal het volgend verslagjaar worden verbeterd, doordat met de Medische Bibliotheek van het VUmc een overeenkomst zal worden gesloten voor ontsluiting en opname in nationale en internationale catalogi. Hierdoor zal het aantal uitleningen toenemen. Dit jaar is 32 maal een boek of deel uitgeleend. De archiefcollectie is het belangrijkste deel van de documentatiecollectie. Het KHZ beheert 370 meter archief en zal door acquisitie sterk worden uitgebreid. De verwerving en verwerking van de archieven van de rechtsvoorgangers van AGIS is in volle gang. Deze archieven betreffen niet alleen de plaatselijke en regionale ziekenfondsen en ziektekostenverzekeraars, maar ook van instellingen van landelijk belang. Het KHZ is in onderhandeling met UVIT voor de overdracht van de archieven van de Kontaktkommissie Publiekrechtelijke Ziektekostenverzekeraars en de IZA’s. De ordening en ontsluiting is dit jaar sterk verbeterd. Mevrouw Rigter vervaardigde inventarissen op de archieven van de Federatie van Onderlinge Ziektekostenverzekeraars en rechtsvoorgangers, het ANOZ en rechtsvoorgangers, de Dienst Geneeskundige Verzorging Noodwachters, het Nederlands Politie Ziekenfonds en de Dienst Geneeskundige Verzorging Politie. De heer Kerkhoff verzorgde in het kader van een archiefstage de inventaris op het onderlinge Utrechtse fonds Ziekenzorg. De heer Vonk ontsloot het archief van de Stichting Samenwerkende Instellingen Gezondheidszorg. Alle inventarissen worden op de website van het Kenniscentrum geplaatst, waardoor zij vrij voor onderzoek beschikbaar worden gesteld. De publieksfunctie van het Centrum zal hierdoor sterk worden verbeterd.
-43.2 Advisering inzake archiefbeheer Het Kenniscentrum werd door de Archiefinspectie en het Nationaal Archief verzocht te adviseren bij de Basis Selectie Documenten en Rapporten Institutioneel Onderzoek voor de bekostiging van gezondheidszorg en gezondheidszorg in internationale verdragen. Voor de zorgverzekeraars AGIS, CZ, OOM en Menzis verzorgde het Centrum adviezen voor het beheer van semistatische archieven en de combinatie van workflow en archiefbeheer. 4 Presentatie 4.1 Publiciteit Het Kenniscentrum werd ook dit jaar door schrijvende pers, radio en TV benaderd. Er waren 27 perscontacten. De heer Companje leverde de NRC, het Algemeen Dagblad, Trouw en de Volkskrant informatie over onderwerpen als de ontwikkeling van de Zorgverzekeringswet, publiekrechtelijke en particuliere ziektekostenverzekeringen, de ziekenfondsverzekering voor en na de Tweede Wereldoorlog, over de geschiedenis van individuele zorgverzekeraars, de ontwikkeling van de AWBZ en de WMO, ziekenhuiszorg en ziekenhuisverzekering en de ontwikkeling van medisch beroepen als huisartsen, specialisten en verloskundigen. Interviews leverden artikelen op in het NRC en het Algemeen Dagblad. Radiointerviews werden gegeven voor de NOS, de VPRO en Radio Rijnmond. De Onderzoeksgids Zorgverzekeringen, de internetgids voor de geschiedenis van de zorgverzekering die in 2005 door het Kenniscentrum en het Instituut voor Nederlandse Geschiedenis werd geïntroduceerd, werd intensief geraadpleegd en droeg bij aan de bekendheid van het Centrum. Het Centrum kreeg 32 publieksvragen om nadere informatie, waar de Onderzoeksgids geen gegevens voor bleek te leveren. 4.2 Website De website http://www.metamedicavumc.nl/hizkhz/ biedt toegang tot gegevens over het Kenniscentrum, de Stichting Historie Ziekenfondswezen en fungeert als kennisbank voor onderzoek naar de geschiedenis van de zorgverzekering. De site wordt goed onderhouden en doorontwikkeld. De heer Van Wielink breidde de site uit met een geïntegreerde database voor de alle archiefbestanden en het Overzicht Ziektekostenverzekeraars 19002006. De ontwikkeling van de database zal worden voortgezet. Het gebruik van de website kan helaas niet worden gemeten: naar de mogelijkheid van een teller voor het aantal hits wordt geïnformeerd.
-5-
Tot slot Het verslagjaar is voor het Kenniscentrum Historie Zorgverzekeraars een goed jaar geweest. Het Centrum heeft zijn plaats gekregen én bewezen als documentatiecentrum voor de geschiedenis van de Nederlandse zorgverzekering. Zorgverzekeraars, wetenschappelijke wereld, overheid en publiek weten het KHZ goed te vinden. Dit is mogelijk gemaakt door de subsidie, verleend door de Stichting Centraal Fonds RVVZ en Zorgverzekeraars Nederland, en door de instellingen en personen die hun archieven en boeken bij het KHZ in bewaring hebben gegeven. Daarvoor onze dank. Tevens bedanken wij de bestuursleden van de Stichting Historie Ziekenfondswezen voor hun stimulerende en adviserende werk. Het vijfde verslagjaar was het laatste jaar van deze subsidieperiode. Het KHZ, de Stichting Historie Ziekenfondswezen en de afdeling Metamedica troffen voorbereidingen voor financiering van een nieuwe periode 2007-2012 met een beleidsplan, subsidieverzoeken en promotie. Bij het schrijven van dit jaarverslag lijkt dit te succesvol te zijn. Hierdoor zal het Kenniscentrum Historie Zorgverzekeraars zich na vijf jaar van opbouw en consolidatie als wetenschappelijk instituut voor de geschiedenis van de zorgverzekering in Nederland en het buitenland nog beter bewijzen.
Prof.dr. E.S. Houwaart
dr. K.P. Companje
-6Bijlage Publicaties • • •
recensie J. Dane (red.) e.a., Honderd jaar kinderbescherming. Uitgave ter gelegenheid van het jubileum van de Raad van de Kinderbescherming en de Kinderwetten (1905-2005) (Amsterdam 2006); tijdschrift BMGN recensie H. Leertouwer, Het heil van de gezonden zij onze hoogste wet. De geschiedenis van de medische afdeling bij de arbeidsinpectie (dissertatie; Rotterdam 2006); tijdschrift BMGN recensie W. Baron, ‘Het belang en de welvaart van alle ingezetenen.’ Gezondheidszorg in de stad Groningen 1800-1870 (Groningen 2006); tijdschrift Gewina
Lezingen • • •
Health care for servants in residence, 1890-1910. The origins of private health insurance in the Netherlands; European Social Science History Conference, 24 maart te Amsterdam Social health insurance between market and the state: the Dutch model 1900-1941; Seminar Zorg tussen staat en markt, 10 mei te Utrecht. Regulatory change en de geschiedenis van de zorgverzekeringsmarkt; Seminar Deregulering van de verzorgingsmarkt, 6 november te Hilversum.
