Univerzita Hradec Králové Fakulta informatiky a managementu Katedra informatiky a kvantitativních metod
Vznik a vývoj sociálních sítí a jejich využití v podnikání (Sociální sítě) Bakalářská práce
Autor: Daniel Fingr Studijní obor: Informační management
Vedoucí práce: Doc. RNDr. Petra Poulová, Ph.D.
Hradec Králové
duben 2015
Prohlášení: Prohlašuji, že jsem bakalářskou/diplomovou práci zpracoval samostatně a s použitím uvedené literatury.
V Hradci Králové dne 26. 4. 2015
Daniel Fingr
Poděkování: Děkuji vedoucí práce Doc. RNDr. Petře Poulové, Ph.D. za metodické vedení a rady v průběhu tvorby práce.
Anotace Cílem této bakalářské práce je uvést základní informace o sociálních sítích, co jim předcházelo, jak vůbec vznikly a také seznámení s jejich historií. Uvést nejpoužívanější z nich a analyzovat je, pro další zpracování s daným tématem. Dalším bodem práce je popis postupného rozvoje sociálních sítí, jejich začleňování do běžného života, jejich každodenní využití a postupně se zvyšující počty uživatelů. Se zaměřením se více na Facebook a jeho vztah k podnikání a jak sociální sítě ovlivňují dnešní obchodování a marketing. Součástí práce je výzkum v podobě dotazníku, který má zjistit míru používání sociálních sítí, jak ovlivňují náš život a jak jsou využívány k obchodu.
Annotation Title: The emergence and progression of social networks and their applications in business The aim of this work is to present basic information about social networks, what preceded them, how arose and familiar with their history. Introduce the most used of them and analyze them for further processing with the topic. Next point of this work is to describe the progressive development of social networks, their integration into everyday life, their everyday using and gradually increasing numbers of users. Focusing more on Facebook and relationship to the business and how social networks affect trading and marketing. The part of work is research in the form of a questionnaire to detect the degree of use of social networks and how they affect our lives and how they are used for trade.
Klíčová slova Sociální sítě, historie, internet, komunikace, podnikání, marketing, využití sociálních sítí v podnikání, propagace na internetu
Keywords Social networks, history, internet, communications, business, marketing, use of social networks in business promotion on the Internet
Obsah 1. Úvod……………………………………………...………………………………….1 2. Literární rešerše…………………………..……...…………………………………..2 3. Cíl a metodika práce…………………………...…………………………………….3 4. Teoretická část………………………………...……………………………………..4 4.1 Sociální síť…………………………………………………………………………5 4.1.1 Uživatel…………………….………………………………………….5 4.1.2 Šíření informací………………...……….……………………………..6 4.1.3 Dělení sociálních sítí………...………………………………………...7 4.1.4 Sociální sítě ve světě………...………………………………………...8 4.2 Sociální síť a bezpečnost………………...…………………………...………..….10 4.2.1 Kybergrooming…………...………………………………………….11 4.2.2 Kyberšikana……………....………………………………………….12 4.2.3 Kyberstalking………………..……………………………………….13 4.2.4 Sexting……………………….………………………………………13 4.3 Vznik a vývoj sociálních sítí…………..……………….…………………………13 4.3.1 Bulletin Board Systém……………………………………………….14 4.3.2 Internet Relay Chat…………...……………………...………………16 4.3.3 SixDegrees…………………...………………………………………19 4.3.4 Friendster…………………………………………………………….20 4.3.5 MySpace……………………...……………………………………...21 4.3.6 Facebook……………………...……………………………………..23 4.3.7 YouTube……...…….…......…………………………………………25 4.3.8 Twitter..……...………………………………………………………26 4.3.9 České sociální sítě…....……………………………………………..27 4.3.10 GOOGLE+…...……..……………………………………………..28 4.3.11 Budoucnost sociálních sítí..….…………………….………………29 4.4 Sociální sítě a podnikání……………………………………………………..29 4.4.1 Online marketing……………………………………………………30 4.4.2 Sociální market………………………………..…………………….31 4.4.3 LinkedIn…………………………………………………………….33 4.4.4 Facebook a podnikání……………………………………………….34
5. Praktická část………………………………………………………………………35 5.1 Úvod………………………………………………………...…………………36 5.2 Brašnářství Tlustý a spol.………………………………………..…………….36 5.3 Zahradnictví Chládek………………………………………………………….37 5.4 TAXI – Liftago………………………………………………………………...37 5.5 Výzkum………………………………………………………………………..38 5.5.1 Zkoumaný vzorek……………………………………………………38 5.5.2 Výzkum...…………………………………………………………….40 5.5.3 Výsledky výzkumu……………………………………...…………...41 6. Shrnutí výsledků…………………………………………...………………………...55 7. Závěry a doporučení……………………………………...………………………….56 8. Seznam použité literatury…………………………………...……………………….57 9. Přílohy………………………………...……………………………………………..61
Seznam obrázků Obrázek 1: Světová mapa sociálních sítí………………………………………..…………..8 Obrázek 2: Počet uživatelů v České republice a ve světě………………...……..………….9 Obrázek 3: Sociální síťový diagram…………………………………………….…………14 Obrázek 4: Hlavní stránka BBS Infima ………………………...…………………………15 Obrázek 5: Typická IRC síť………………...…………………………..…………………17 Obrázek 6: Konverzace v IRC…………………………………….……………………….18 Obrázek 7: Úvodní obrazovka SixDegrees……………………......………………………20 Obrázek 8: Původní úvodní obrazovka Friendster……………………..…...……………..21 Obrázek 9: Úvodní stránka MySpace……………………………….……………………..22 Obrázek. 10: Zakladatel Mark Zuckerberg na Facebooku……………......……………….24 Obrázek 11: Úvodní stránka YouTube…………………………………………………….25 Obrázek 12: Úvodní stránka na Tweetu……………………………...……………………27 Obrázek 13: Úvodní stránka LinkedIn………………………...…….…………………….33
Seznam tabulek Tabulka 1: Přehled hlavních IRC sítí…………………………………………..………….19 Tabulka 2: Nejnavštěvovanější sociální sítě v roce 2014………...…………...…………...28
Seznam grafů Graf 1: Pohlaví……………………...……………………………………………………..38 Graf 2: Věk……………………………...…………………………………………………39 Graf 3: Nejvyšší dosažené vzdělání………………………...……………………………..39 Graf 4: Počet obyvatel v místě bydliště……………………………………………………40 Graf 5: Počet respondentů zaregistrovaných na nějaké sociální síti……...……………….41 Graf 6: Počet respondentů využívající některou službu sociálních sítí……...…………….42 Graf 7: Seznam využívaných sociálních sítí……………………………...……………….43 Graf 8: Oblíbenost sociálních sítí………………………………...………………………..44 Graf 9: Doba používání sociálních sítí………………………...…………………………..44 Graf 10: Jak často respondenti využívají sociální sítě…………………...………………..45 Graf 11: Důvody používání sociálních sítí………………………………………………...46 Graf 12: Problémy se sociálními sítěmi…………...………………………………………47 Graf 13: Útoky na sociálních sítích……………...………………………………………...48 Graf 14: Typy útoku………………………………………………………...……………..48 Graf 15: Názor na dostatečnou informovanost veřejnosti o nebezpečí sociálních sítí…….49 Graf 16: Názor na informovanost žáků o nebezpečí sociálních sítí……………...………..50 Graf 17: Působení reklamy na sociálních sítích na respondenty………...………………...51 Graf 18: Působení sociálních sítí na obchody……………...……………………………...51 Graf 19: Četnost skupin, kterých jsou respondenti „fanoušky“ na sociálních sítích...……52 Graf 20: Závislost mezi přáteli a sledovanými skupinami…………...……………………53 Graf 21: Sociální sítě jako nástroj pro podnikání……………….…………………………53 Graf 22: Využití sociálních sítí v podnikání………………………………………………..54
1 Úvod Sociální sítě čím dál více ovlivňují lidský život. V dnešní době jsou naší součástí a zasahují nám jak do osobního, tak i do pracovního života. Také slouží jako předmět podnikání a používá ho spousta podnikatelů. V současné době by zrušení těchto sociálních sítí byla „katastrofa“ jak pro běžné uživatele, tak i pro ty, co je používají k obchodu, ba dokonce pro ty, co na nich jejich obchodování stojí. Počítače jsou stále dostupnější a více se rozšiřují. Počítač by sám o sobě neměl smysl, kdyby nebyla možnost připojení k internetu. Zejména v posledních letech, kdy roste možnost připojení a dostupnost. Internet je dnes používaný takřka ve všech sférách života a slouží jak pro hledání informací, pro zábavu, ale i pro podnikání a lidé na něm tráví čím dál více volného času. Přístup k internetu už není jen privilegium dospělých, ale v podstatě všech věkových kategorií. Masivně se rozmohl a je součástí života každého z nás, ať už z důvodu široké škály jeho možností, nebo jeho dostupnosti (mobil, tablet) a pokrytí. Posledních několik let se na internetu masově rozšířila potřeba komunikace a kontaktu mezi uživateli. A byly vytvořeny komunikační programy, jako jsou Skype nebo ICQ. Poté vznikl pojem sociální síť, například dnes nejznámější Facebook, který přináší řadu nových věcí a širší možnost použití, než je jen „holá“ možnost komunikace. Se sociálními sítěmi přišla „svoboda“ a ohromné množství možností, jak reagovat na vnější svět z pohodlí domova. Ať pomocí komunikace, vkládání dat, vyjadřování svých názorů nebo zábava v podobě hraní her. Bohužel však nepřináší jen potěšení, ale i řadu rizik. Na sociální sítě vkládáme spoustu soukromých dat, které se dají jednoduše zneužít a my se pak můžeme stát terčem útoků, nebo dokonce trestného činu. Dalším problémem je kyberšikana, která je díky velkému počtu uživatelů velmi rozšířená a už stála řadu životů. Pomocí sociální sítě je jednoduché někoho šikanovat. A zde platí jedno jednoduché pravidlo, které tomu všemu ještě nahrává. Cokoliv umístíme na web, šíří se ohromnou rychlostí, takže u kyberšikany se z toho stává spíše „štvanice“, která může skončit velmi špatně. Sociální sítě mají čím dál více uživatelů a dnes jsou v podstatě celosvětové. Tento fakt dává možnost i podnikatelům k jejich využití. Dnes jsou na internetu mladí i staří a to nám dává prostor použít tento druh komunikace, ať už podnikáme s čímkoliv. To, co umístíme například na Facebook, uvidí spousty lidí a my toho můžeme u svého podnikání využít a ukázat lidem naše produkty z pohodlí domova se zaměřením na ty, které chceme oslovit. 1
2 Literární rešerše Ke zpracování bakalářské práce byla použita jak knižní literatura, tak i online články na internetu. Oblast sociálních sítí není tolik rozpracována, a tudíž bylo složité najít odpovídající literaturu, která se tímto tématem zabývá. Naproti tomu existuje mnoho článků, které se o sociální sítě zajímají. Byly vybrány některé z nich, které obsahovaly důležité a potřebné informace, které zde mohly být využity. Nejdříve jsou zde zmíněny obecné informace o sociálních sítích, jako kdo je uživatel, jak souvisí informace se sítěmi. Pro tato fakta byla využita knižní literatura. Nejvíce publikace od BEDNÁŘE, Marketing na sociálních sítích [1], kde jsou vysvětleny zmíněné pojmy a věci okolo sociálních sítí. Další část bakalářské práce se zabývá bezpečností a prevencí, jak minimalizovat možnosti útoku a hrozeb. K vysvětlení tohoto tématu byly použity články na internetu od společností nebo projektů, zabývajících se touto problematikou. Například projekt ŠANCE DĚTEM [8] nebo BEZPEČNÝ INTERNET [6]. Následující část rozebírá historii, a jak se sociální sítě vyvíjely. Touto problematikou se zaobíral BARNES ve své knize Class and Committees in Norwegian island parish [1], kde je poprvé použit pojem sociální síť. V knize je zmíněna historie, která sahá dále než první sociální sítě využívané na počítači, jak jsou známy dnes. Postupný vývoj aplikací je popsán z různých knižních i internetových zdrojů. V hierarchickém pořadí, tak jak šly za sebou. Pro poslední kapitolu teoretické části, která je věnována sociálním sítím a podnikání, byly použity zdroje jak knižní, tak i internetové. Tato problematika je popsána například v knize NONDEKA a ŘENČOVÉ Internet a jeho komerční využití [28]. Také byly použity internetové zdroje pro doplnění informací. Součástí praktické části jsou rady a zkušenosti čtyř podnikatelů, kteří sociální sítě používají. A prostřednictvím SKYPU byla zorganizována přednáška pro veřejnost. Jako poslední je výzkum provedený pomocí dotazníku na webové stránce vyplnto.cz.
2
3 Cíl a metodika práce Cíl práce Cílem bakalářské práce je podat informace o vzniku sociálních sítí a jejich postupném zdokonalování a začleňování do lidského života. Od prvních sítí až po dnešek, jak se rozvíjely a co s sebou přinášely nového. Zaměření práce je také na vztah sociální síť a podnikání. Jak se k obchodu používají, z jakého důvodu a co takové využívání obnáší ať už z pohledu získání nových zákazníků, tak z marketingu. Součástí praktické části je výzkum, který má za úkol zjistit hojnost používání sociálních sítí a jak ovlivňují obchody ze strany zákazníka.
Výzkumné otázky Tato práce informuje o následujících hypotézách a má za úkol je blíže analyzovat a popsat, jaká je skutečnost. 1. Sociální sítě se používají k podnikání ve velké míře 2. V dnešní době je velké množství sociálních sítí a v budoucnu budou přibývat 3. Sociální sítě velmi ovlivňují náš život
Metodika V této bakalářské práci použiji metodologii společenských věd, kde se rozlišují metody kvantitativní (můžeme určit nějakou míru, počet, stupeň) a kvalitativní (nelze je kvantifikovat). Zde jsou použity obě složky. Sociální sítě jsou velmi rozšířené, ale většina zdrojů je na internetu, ze kterého jsem také převážně čerpal. Nejdříve je uvedeno několik základních informací a oblastí týkající se daného tématu, poté vyjmenované a popsané sociální sítě tak, jak vznikly. Některé údaje jsou doloženy obrázky a tabulkami. V poslední kapitole teoretické části jsem se zaměřil na podnikání pomocí sociálních sítí, kde jsem použil jak odbornou literaturu, tak i články na internetu.
3
4 Teoretická část
4
4.1 Sociální síť Sociální sítě jsou virtuálním místem, kde se střetávají lidé, které něco pojí. Může se jednat o přátelství, rodinné vztahy nebo stejné záliby. Lidé zde mezi sebou komunikují a vyměňují si informace. Sociální sítě tu nejsou zase tak dlouho. Pořádně se začaly vyvíjet ve 21. století. Byly tu s námi stále, jen jsme si to neuvědomovali. Dříve to byli akorát jednodušší aplikace, které sloužily k ukládání obrázků, sdílení souborů a jiných záležitostí. Postupem času se potřeba uživatelů ohledně komunikace mezi nimi zvyšovala a s tím rostly i požadavky na takovéto aplikace. Lidé chtěli větší svobodu a pravomoc, kterou na sociálních sítích dnes mají. To byl také impuls vedle finanční odměny k rozvoji této oblasti a k neustálému vzniku nových aplikací. Jak uvádí Bednář [1], ze začátku byly služby jednoduché a potýkaly se s mnoha problémy. Neměly takový ohlas a byla potřeba spousta trpělivosti. To také zapříčinilo, že o ně nebyl takový zájem a tento trend začal spíše upadat. Jak platí v této oblasti, technologie jdou dopředu a to se samozřejmě týkalo i těchto věcí. Postupem rozvoje vznikaly dnešní podoby sociálních sítí a masivně se rozšířily skoro do všech zemí a staly se celosvětovou záležitostí. Sociální sítě fungují na principu samotvorby. Uživatelé rozhodují, co zveřejní, jaký bude jejich obsah a co vše chtějí ukázat světu. Dnešní sociální sítě také stojí na komunikaci mezi uživateli, kteří na sebe mohou reagovat, poskytovat si informace, názory a navzájem se kontaktovat. Dnes jsou tyto aplikace fenoménem a používá je většina obyvatel planety. Podle Bednáře [1] není základem pro sociální sítě uživatel jako takový, ale právě přátelství, vztah a komunikace mezi nimi, jelikož tyto aplikace fungují díky interakci ostatních uživatelů. Obsah, který je vkládán na web, můžeme dle Bednáře [1] rozdělit na primární a sekundární. Primární: Data, obrázky a jiné příspěvky, které vkládá sám uživatel na svůj profil Sekundární: Příspěvky, které umisťují ostatní uživatelé jako reakci na primární data
Uživatel Podle Černé a Černého [3] jsou sociální sítě v podstatě určeny v podstatě pro všechny skupiny obyvatel. Jak pro ženy, tak i pro muže každého pohlaví. Nejvíce je však využívají mladí lidé a lidé středního věku, jelikož starší obyvatelstvo tuto éru nezažilo. Některé sociální sítě však mají věkové omezení. Například Facebook má podmíněný vstup věkem nad 13 let. Toto pravidlo je v naprostém pořádku a má zamezit nebezpečí, které dětem na Facebooku 5
hrozí. Bohužel se tato překážka dá jednoduše obejít a to tím, že se zadá falešné datum narození. Bednář [1] rozdělil uživatele do dvou skupin a to na aktivní a pasivní. Aktivní uživatel: Podle Bednáře [1] je taková osoba, která vytváří pravidelně obsah na sociální síti. Je pravidelným uživatelem a jejím cílem je umístit co nejvíce příspěvků a mít co největší popularitu. Také sem patří ti, kteří rádi diskutují a reagují na příspěvky jiných uživatelů. Jejich cílem může být podat informace ostatním, sdělit svůj názor, ale i vyvolat debatu. Tito uživatelé mají největší podíl na šíření informací po internetu. Ať už sdílejí, komentují, nebo provádí jiné aktivity, z nich se dostávají data dále k ostatním. Pasivní uživatel: Bednář [1] uvádí, že takový uživatel vstupuje do diskuze velmi málo. Komunikaci vnímá, ale nemá potřebu se do ní nechat vtáhnout. Pokud už reaguje na nějaký příspěvek, získá si pozornost ostatních uživatelů. Zcela pasivní uživatelé se nezúčastní v podstatě žádné komunikace. Mají třeba hodně přátel, ale figurují zde jako pozorovatelé a jen sledují obsah ostatních. Někteří takoví uživatelé používají některou ze sociálních sítí například z pracovních důvodů, nebo kvůli kontaktu konkrétní osoby či skupiny a nemají potřebu jinak vystupovat v tomto virtuálním světě.
Šíření informací U sociálních sítí dochází k masovému šíření informací, jak upozorňuje web Jak na internet [5], jelikož mnoho uživatelů sdílí informace se svými přáteli a ti zase se svými. Tím vzniká řetězec, který znamená, že čím déle je informace zveřejněna, tím rychleji se šíří. Toto pravidlo však platí jen do určité doby, protože i zde má informace svůj životní cyklus. Ze začátku se informace šíří pomalu, je nová a uživatelé s ní ještě nejsou seznámeni. Po velmi krátkém čase se rychlost přenosu zvyšuje a zde se právě dostáváme k masovému šíření. Po nějaké době je informace stará a není o ni takový zájem a nastává její úpadek, až naprostý konec. Zde je potřeba si ujasnit jednu věc. Pokud nějakou informaci pustíme na internet, není možné ji kvůli rychlosti šíření vzít zpět a pokus o stažení nějaké věci může vyvolat právě opačnou situaci a o daný jev bude ještě větší zájem než dříve. Bednář [1] dělí šíření informací do třech cyklů.
Lineární šíření: Informace se šíří od uživatele k uživateli. Postupuje dlouhou dobu a dostává se k čím dál většímu počtu příjemců. Postupem času se z toho může stát masové šíření.
6
Reziduální šíření: Takový jev vzniká poté, co přestane být informace zajímavá. Přestává se šířit a dostává se k uživatelům, ke kterým se ještě nedostala. Takovéto šíření je velmi pomalé. Retrošíření: Informace už není aktuální, jako u předchozího případu, ale uživatelé ji vědomě přeposílají dále. Může to být například z důvodu změny informace, kde došlo k rozšíření, nebo naopak k zúžení. Časem se události změní a informace může být spojována s jinou věcí a lidé ji začnou i jinak vnímat. Problémem je skutečnost, že vypuštěné informace nemusí být pravdivé a můžou mít za úkol cíleně poškodit, nebo zmást uživatele. V dnešní hustotě příspěvků je obtížné rozeznat, co je pravda a co není. Je potřeba si dávat pozor, od koho se informace přijímají a jaké vlastně jsou. Více bude upřesněno v kapitole Sociální sítě a bezpečnost.
Dělení sociálních sítí Sociálních sítí je veliké množství a každé nabízejí něco jiného. Některé více možností, jiné jsou specializovány na konkrétní věci. Je nemožné se vyznat ve všech, proto je několik nejpoužívanějších, na které se uživatelé zaměřují. Většina uživatelů používá více sociálních sítí. Je možné je rozdělit do několika skupin, které označují, co je cílem dané sítě, nebo pro koho je síť určená. Podle toho, co nám nabízí: Šíření a hledání informací Sdílení fotografií Prohlížení a sdílení videa Hledání uchazečů o zaměstnání Podpora prodeje, nákupu Navazování vztahů Vytvoření profilu Kariéra Podle toho, pro koho jsou určeny: Otevřené: dostupné pro všechny, co splňují pravidla konkrétních sociálních sítí Uzavřené: Jsou určeny jen pro ty, kteří jsou součástí nějaké skupiny. Například práce, škola
7
Podle kvantity nabízených služeb: Sociální sítě, zaměřené na jednu službu (sdílení videa) Sociální sítě nabízející širokou škálu možností (Facebook)
Sociální sítě ve světě Jak už bylo zmíněno, webových aplikací je po celém světě mnoho. Až na výjimky jsou nejrozšířenější sociální sítě používány všude po světě. Jak ve svém článku uvádí Černá a Černý [3], každý stát, nebo spíše kontinent má jiné prioritní sítě a tudíž můžeme nalézt různé sítě v různých oblastech. Obr. 1: Světová mapa sociálních sítí
Zdroj: Google Trends for Websites/Alexa Podle článku webového portálu Lupa [2], je Facebook nejrozšířenější sociální síť na světě a stále se rozšiřuje. V roce 2011 byl jedničkou ve 115 ze 132 zemí. Například v Číně se Facebook vůbec nepoužívá a mají tam svou sociální síť. Většina uživatelů je se svými sociálními sítěmi spokojena a tudíž mají nové webové aplikace problém se získáním uživatelů. I přes tuto skutečnost stále vznikají nové. Například v roce 2011 Google+. Co také 8
podporuje rozšiřování a užívání sociálních sítí, je přístup k nim. Internet je skoro všude a dnes si můžeme aplikace stáhnout i do mobilu. Nazývají se mobilní aplikace a umožňují uživateli být online pomalu odkudkoliv. „Pokud jde o zařízení, kterými se lidé k sociálním sítím připojují, tak 97 % používá počítač, 36 mobilní telefon a pak jsou přibližně vyrovnané výsledky okolo 2 % u čteček, herních konzolí, iPad či televize (součet je vyšší než sto procent, neboť pokud někdo užívá více způsobů, je započítán do všech příslušných skupin). Roste obliba mobilních aplikací pro sociální sítě (meziročně o 30 %).“ [4]
Obr. 2: Počet uživatelů v České republice a ve světě
Zdroj: EFFECTIX
Jak uvádí Černá a Černý [3], sociálním sítím se stále daří a počet uživatelů roste. I když není růst tak vysoký, jako kdysi, což je dáno tím, že má účty na sociálních sítích vytvořena většina lidí s přístupem na web. Stále se najdou noví lidé, kteří účet nemají a zakládají si ho. Jak uvedl portál Lupa.cz [2], 93 % uživatelů je se sociálními sítěmi spokojeno a hodlá je používat dále. 60 % dokonce žádné nové nechce. Dnes už o těchto aplikacích na internetu ví většina obyvatel, a protože je to dnešní fenomén, každý chce být uživatelem nejznámějších z nich. Například o existenci Facebooku má podle portálu Lupa.cz [2] povědomí téměř 100 % obyvatel, u Twitteru je to kolem 80 %. 9
4.2 Sociální síť a bezpečnost Nebezpečí, které se ukrývá na sociálních sítích, je trnem v patě mnoha uživatelů. Je mnoho problémů, které nás mohou na internetu potkat a možnosti, které tyto webové aplikace nabízejí, k tomu přímo navádí. Je jen na konkrétním člověku, jak se zachová, jak bude opatrný a kolik dá podkladů pro to, aby se stal terčem útoku. Jelikož jak už zde bylo dříve uvedeno, pokud se nějaká informace vypustí a má oblibu, nelze ji vzít zpět a je v podstatě nemožné ji vlastní silou z internetu odstranit. Prvním problémem je vkládání osobních údajů. Každý si musí rozmyslet, kam a jaké údaje o sobě vkládá. A pokud to jde, vložit jich co nejméně. Důležité je také nastavení, kdo informace uvidí, protože bydliště, nebo kontakt, ať už email nebo telefonní číslo nepatří do rukou neznámým lidem. Problémem nejsou jen údaje při registraci, ale i následně zveřejňované na sociálních sítích. Vždy je potřeba si uvědomit, co zveřejňovat a co ne. Jak uvádí seriál Jak na internet [5] příspěvky, které se vkládají na internet, můžou způsobit mnoho starostí. Stačí jen zveřejnit odjezd na dovolenou. Pro někoho je informace, že někdo odjíždí na dovolenou a pro někoho, že bude byt několik dní nehlídaný. Sám uživatel nemusí být ten, který si uškodí. Někdy to mohou udělat přátelé, jelikož zveřejní něco o daném člověku a ani si nemusí uvědomit, že mu to může uškodit. Tyto věci však neplatí jen pro zveřejňování příspěvků, ale i fotek a videí. Je potřeba si rozmyslet, co je a co není dobře vypustit do světa internetu. Jelikož někdy jedna fotka vydá za tisíc slov. Sociální sítě jsou také místem, kde je veliký počet úchylů a pedofilů. Dále je nutné zadat dobré heslo, které by mělo chránit účet před zásahem někoho jiného. Mělo by být dostatečně dlouhé, ale i složité. Je potřeba si pohlídat, jestli se při nějakém potvrzení nepovoluje odeslání osobních dat. Protože jak uvádí projekt Bezpečný internet [6], internet není v žádném případě anonymní. Údaje jsou ukládány a mohou být kdykoliv použity. Pokud už nějaký problém nastane, je potřeba, jak radí web Jak na internet [5] kontaktovat technickou podporu, případně policii. Dalším problémem může být krádež identity, kdy se někdo vydává za někoho jiného. Při takovém zjištění je potřeba to nahlásit, jedná se totiž o trestný čin. „Nikdo není na internetu anonymní. Většina provozovatelů udržuje logy k jednotlivým uživatelským účtům a ty pak na základě žádostí předává policii. Informace získané z připojení mohou významně přispět k dopadení pachatele.“ [6]
10
Zásady pro bezpečné používání sociálních sítí podle projektu Bezpečný internet [6] 1. Neuvádět na profilu zbytečné soukromé údaje 2. Neposílat intimní fotografie 3. Mít pořádné heslo 4. Nevěřit všemu, co je na internetu 5. Při nějakém potvrzení se seznámit s podmínkami 6. Při útoku to nahlásit a nedržet v tajnosti 7. Dávat si pozor na neznámé uživatele
Méně nenápadným problémem je závislost na sociálních sítích. Hlavně u mladých lidí je příchod na sociální síť neodmyslitelnou součástí každého dne. Řada lidí si ani neuvědomuje, kolik u toho stráví času. Jsou to hlavně takzvaní aktivní uživatelé, kteří jsou zmíněni v podkapitole Uživatelé. Za každou cenu musí sdělit každou svou myšlenku a očekává co největší zpětnou vazbu. Často je ani nenapadne, jak si tím škodí a otravují ostatní. Mezi nejvíce zranitelné patří mládež, jelikož jsou důvěřiví, lépe zmanipulovatelní a tolik si nehlídají své soukromí. Nepřemýšlí nad tím, jestli jim jejich jednání ublíží nebo ne. Mají vidinu zábavy a komunikace s lidmi a to upřednostňují před svým bezpečím a soukromím. To vše má ovšem vliv na budování dovedností v oblasti přímé sociální interakce jednoduše řečeno - čím více času trávíme na Facebooku, tím méně času trávíme přímou komunikací s lidmi. [7]
Kybergrooming Kybergrooming je jednou z metod takzvaného sociálního inženýrství (způsob manipulace lidí za účelem provedení určité akce nebo získání informace), kdy na základě falešné identity, která je pro oběť atraktivní, je oběť manipulována a zpracovávána. [9] Mladí lidé se rádi seznamují a dost často jsou málo ostražití. Dříve, pokud se chtěl někdo s někým seznámit, to šlo jen přímým kontaktem, kde bylo vidět při prvním setkání, co je to za osobu. V dnešní době sociálních sítí však toto pravidlo padá a web, který je plný pedofilů, je nebezpečný pro každého uživatele, který není dostatečně opatrný. Zvláště pro děti. Obětmi se ale stávají i ženy. Podle projektu Šance dětem [9] začíná tento proces 11
vzbuzením důvěry. Daná osoba se snaží přesvědčit oběť, že je důvěryhodná a že mají mnoho společného. Někdy je to doprovázeno malými dárky na upevnění přátelství v podobě malého obnosu peněz nebo posláním drobných dárků. Cílem útočníka je zjistit co nejvíce o své oběti. Poté se chce útočník setkat osobně. Oběť je emocionálně závislá na útočníkovi a s osobní schůzkou souhlasí. Nakonec nastupuje nejhorší etapa a to cíl útočníka. Sexuální obtěžování a zneužití. Obrana proti tomuto přitom není složitá. Stačí se nescházet s neznámými lidmi, které jsme potkali na sociálních sítích, dávat si pozor, pro koho jsou viditelné naše soukromé údaje a popřípadě, že se s někým máme setkat, určitě to někomu předtím sdělit.
Kyberšikana Forma zastrašování a obtěžování pomocí elektronických prostředků, jako jsou emaily, textové zprávy, chatovací místnosti a stránky se sociálními sítěmi. [8] Kyberšikana je velmi nebezpečná, jelikož je obtížné ji zastavit. Je jednodušší něco o někom napsat, než mu to říci do očí. I z důvodu, že na sociální síti můžeme být v anonymitě. Jak zde bylo dříve uvedeno, šíření informací je na internetu velmi rychlé a trvá jen chvíli, než se dostane k ostatním uživatelům. Kyberšikana trvá 24 hodin denně. Kdykoliv se může příspěvek zobrazit a za pár minut ho mohou skouknout tisíce lidí. Ty ho pak chtěně i nechtěně povzbudí a to dá útočníkovi motivaci dále šikanovat. Nejnovější celorepublikovou šikanou jsou tzv. „Roztahovačky“. Na Facebooku neznámý pachatel nebo pachatelé vytvořili skupinu, kam umisťují fotky dívek, které jim někdo anonymně poslal. Fotky jsou většinou choulostivé. A jsou odprovázeny urážejícími popisky, jelikož dívky, které jsou v této skupině umístěny, mají údajně spát s mnoha muži. Nikoho nezajímá, jestli je to pravda, nebo ne a dívky se stávají terčem pomluv. Nejdříve vznikly Pražské „roztahovačky“ a po nějaké době se tento fenomén rozšířil a dnes je plný Facebook „roztahovaček“ z různých měst a vesnic. Tvůrce si neuvědomuje, jak dívkám může uškodit. Jsou případy, jako je Amerika nebo Velká Británie, kde kyberšikana skončila sebevraždou. Odpovědnost je i na dívkách. Jak už zde bylo zmíněno, je potřeba být opatrný a zvážit, komu poslat citlivé a soukromé údaje či fotky. Jak se ve své knize zmiňují Weldon-Sifiy a MC-Carthy [8], obrana je velmi složitá a odstranění těchto skupin je nemožné, jelikož se okamžitě vytvoří nové. Je potřeba oznámit to příslušnému orgánu a nenechat to být.
12
Kyberstalking Stalking (lov, pronásledování) je termín, který označuje opakované a stupňované obtěžování v různých formách. Pronásledovatel svou oběť například bombarduje SMS zprávami, e-maily, telefonáty či ,,dárky", obtěžuje oběť nechtěnou a nevyžádanou pozorností. Pokud pronásledovatel používá výše zmíněné informační a komunikační technologie (ICT), potom hovoříme o kyberstalkingu. [14] Kyberstalking neznamená jen konflikt mezi útočníkem a obětí. Útočník může psát přátelům na sociálních sítích za účelem získání informací nebo pomluvy. Jak ve svém článku píše Štočková [14], kontakt může být ze začátku příjemný. Osoba se cítí obdivována, ve středu pozornosti. Později však stalker svou starost stupňuje, chce ukázat svou moc a oběť je pod tlakem z mnoha komunikačních kanálů. V každém případě je nutné kontaktovat policii.
Sexting Sexting je poměrně nový fenomén, který je spojen s využíváním informačních a komunikačních technologií mladistvými a dětmi, ale také dospělými. Slovo sexting je složeninou vzniklou ze slov sex a textování, a znamená elektronické rozesílání textových zpráv, fotografií či videa se sexuálním obsahem. [11] Uživatelé jsou velmi důvěřiví a nebojí se posílat intimní věci přátelům a neuvědomují si, jaké mohou být následky. Obsah, který je poslán, může být zveřejněn a změnit se v kyberšikanu. Proti tomuto problému je však jen jedna ochrana. Dodržovat zásady pro bezpečné používání sociálních sítí.
4.3 Vznik a vývoj sociálních sítí Jak uvádí Josephy [17], je zapotřebí si uvědomit, že sociální sítě sice v jiné podobě, ale ve stejném významu tu byly dávno před internetem a před námi. Už v pravěku vznikaly skupiny, se stejným zájmem, které něco pojilo. Nekomunikovaly mezi sebou pomocí žádného přístroje, ani technologie, ale pomocí svých znaků. I v té době potřebovaly spolupracovat, ať už při lovu nebo sběru plodin. Tvořily skupiny, které spolu musely komunikovat a kooperovat. I dnes, v oblastech, kde není internet a žádné technologie, nepotřebují kmeny Facebook, k tomu, aby se domluvili, přesto tvoří sociální síť. Tvoří skupiny, které si rozumí a díky
13
společným zájmům při sobě stojí a naopak někteří si nerozumí. Někdo má více přátel a někdo méně. Pojem sociální síť poprvé použil ve své knize profesor londýnské ekonomické univerzity J. A. Barnes v roce 1954 [15]. Předmětem studie byla norská rybářská vesnice, kde uvedl, že společnost můžeme definovat jako množinu bodů, mezi kterými jsou vazby, nějaký vztah. Může jít o rodinný, přátelský, ale i společné zájmy. Později sociologové definice upravili. Obr. 3: Sociální síťový diagram
Zdroj: [15] Dle Krčmáře [17] přišli první webové sociální sítě s nástupem internetu, přesněji ARPA NETU. ARPA NET byla počítačová síť, předchůdce internetu. Nebyly to sítě, které známe dnes, ale byl zde náznak první sociální komunity. Začaly první pokusy o elektronickou komunikaci mezí více uživateli. Byly jím emaily, které vznikly na podporu sociálních vztahů. Prvními uživateli byli vojáci.
Bulletin Board Systém Mnozí označují za první skutečnou síť BBS, která byla spuštěna roku 1978. Jak uvádí ve svém článku Krčmář [17], BBSky umožňují vzdálený přístup ke svým zdrojům. V podobě nástěnky, kde uživatel mohl sdílet informace v textové podobě, interaktivní služby (například hry), velmi jednoduchý chat, elektronickou poštu a přístup k internetu.
14
Obr. 4: Hlavní stránka BBS Infima
Zdroj: [18]
Jak je vidět na obrázku 3, uživatel neměl k dispozici žádné ikony, kterými by mohl BBS ovládat. Vše bylo řízeno pomocí písmenek, která se zadávala a pomocí kterých se vybírala volba v menu. Peterka [18] říká, že fungování BBS zajišťuje autonomní řídicí program. I tak měly BBSky své správce, SYSOPy, kteří je spravovaly, ale neřídily chod programu. Uživatel používal terminál, který zprostředkovával komunikaci mezi uživatelem a BBSkou. Pomocí terminálu se připojil na BBS a zprostředkoval mu zobrazení výstupů BBS a zároveň sbíral jeho vstupy pro BBS. A zde byl největší problém, jelikož byla mezi terminály velká různorodost a každý měl jiné schopnosti, co podporovaly a co naopak ne. Bylo tudíž složité spojit se s BBSkou tak, aby vše fungovalo.
Peterka [18] popisuje ve svém článku, že se nejdříve uživatelé připojovali k BBS pomocí telefonní linky, z tohoto důvodu musel mít počítač určité vybavení (modem a s ním program, který jej ovládal, vhodný emulátor terminálu a jedna telefonní linka). V zahraničí už tehdy existovaly ohromné BBSky s desítkami modemů, které provozovaly i velké firmy, které pomocí BBS komunikovaly, s kým potřebovaly. Také existovaly nefiremní BBS, které spojovali lidi se společným zájmem, nějakým koníčkem.
15
Jak už bylo zmíněno, BBSky nabízely elektronickou poštu, které umožňovaly jak předání zpráv mezi uživateli dané BBS, tak i mezi ostatními BBS po celém světě. Peterka [18] se zmiňuje, že tuto výměnu umožňovala sít FIDO. Díky možnosti internetu nabízely svým uživatelům přístup do celosvětové sítě. Internet byl ale v této době drahý, a tak se některým BBSkám vyplatilo mít vlastní připojení k internetu a to pak za peníze nabízely svým uživatelům. V poměru k poplatkům za internet byly tehdy telefonní poplatky výrazně nižší (u nás i v zahraničí), a tak se vyplatilo připojit se nejprve přes telefon na BBSku, a teprve odsud se dostávat do internetu. Teprve s postupem času začaly BBSky nabízet svým uživatelům i možnost přímého přístupu na internet, s využitím protokolů SLIP a PPP [18]. Peterka [18] píše, že se po nějakém čase role obrátila a lidé začali používat internet, aby se připojili k BBS, protože to bylo výhodnější než přes telefonní linky. Z českých BBS byla nejznámější BBS Infima, kterou v roce 1991 zřídila společnost Infima. Během nějakého času měla velkou komunitu uživatelů.
V určitém historickém období přitom BBSky nabízely obě možnosti přístupu - jak přes modemy a telefonní linky, tak i přes internet. S postupem času ale modemy a telefonní linky ,,odpadávaly", protože bylo těžší a nákladnější je udržovat. Například i proto, že jedna telefonní linka s modemem mohla v každou chvíli sloužit pouze jednomu uživateli, a celá BBSka musela být vybavena tolika modemy a linkami, kolik klientů chtěla obsluhovat současně. Naproti tomu připojení k internetu mohlo sloužit více uživatelům současně, a jejich počet byl otázkou adekvátního dimenzování této jediné přípojky. Později vznikala řada BBSek již jako ,,čistě internetových". [18].
Internet Relay Chat Další velký krok kupředu přišel v roce 1988, kdy Jarkko Oikarinen pracující na univerzitě v Oulu vytvořil první IRC (Internet Relay Chat), aplikaci, která se jmenovala OuluBox. Tedy jednu z prvních možností komunikovat v reálném čase po internetu (many to many). Dalo by se tedy říct, že OuluBox dal základ všem chatovacím serverům. [16]
16
Internet Relay Chat (IRC) byl jednou z prvních možností komunikace v reálném čase po internetu. Ve své době propojoval významnou část internetových uživatelů. IRC je otevřený protokol, který používá TCP a volitelně SSL. Umožňuje uživatelům připojit se k serveru pomocí softwarového programu nebo webové služby a komunikovat s dalšími uživateli v reálném čase. Obr. 5: Typická IRC síť
Zdroj: [20] Jak zmiňuje COMPUTER HOPE [19], aby se bylo možné připojit a chatovat s ostatními uživateli IRC, je potřeba mít buď klienta IRC, nebo webové rozhraní, které uživatele připojí k IRC serveru. Existuje mnoho softwarů IRC klientů, které umožňují uživatelům připojit se a komunikovat s ostatními servery IRC. Například program CuteChat, HydraIRC, Miranda IM (MS Windows), GtlRC (OS-X), Pidgin. Dle IRC.DIARY [16] se IRC sítě dělí podle velikosti. Například malé mohou mít jen 2 servery a méně než 100 uživatelů. Ostatní, třeba EFnet, mohou mít více než 30 serverů a více než 40,000 uživatelů.
17
Obr. 6: Konverzace v IRC
Nejznámější IRC sítě podle IRC.DIARY [16] 1. 2. 3. 4. 5. 6.
EFnet IRCnet UNDERnet Dalnet QUAKEnet (specializovaná pro hráče počítačových her) CZFree (síť převážně českých uživatelů - většinou studenti vysokých škol a absolventi)
České IRCnet servery podle IRC.DIARY [16]
irc.felk.cvut.cz (IP adresa 147.32.80.79, port 6667) irc.ipv6.cesnet.cz (IPv6 komunikace, port 6667) irc.nfx.czf (IPv6 komunikace, port 6667, dostupný pouze v síti czFree)
18
Přehled hlavních IRC sítí Síť
EFnet
IRCnet
Undernet
Dalnet
okolo 45 tisíc
okolo 40 tisíc
okolo 40 tisíc
okolo 25 tisíc
Server přezdívek
ne
ne
ne
ano
Server kanálů
ne
ne
ano
ano
Hlavní server
irc.efnet.net 6667
není
us.undernet.org 6667
irc.dal.net 7000
Domovská stránka
www.irchelp.org
www.ircnet.cz
www.undernet.org
www.dal.net
Počet kanálů nebo uživatelů
Zdroj: [20]
SixDegrees Dle Krčmáře [16] je SixDegrees první stránka s charakterem sociální sítě, umožňující založení profilu a vytváření seznamu kamarádů. SixDegrees je postavený na konceptu Web 2.0 – weby, kde registrovaní uživatelé vytváří vlastní obsah. Tato sociální síť vznikla až v roce 1997 – sixDegrees.com. Ve své době měla cca 3,5 milionu plně registrovaných uživatelů a přes 100 zaměstnanců. Její uživatelé mohli pomocí vlastních profilů vytvářet okruhy přátel. Jako u dnešních sítí mohli uživatelé se svými přáteli komunikovat a prohlížet jejich profily. Tvůrci sixDegrees.com označovali stránku jako nástroj, který pomůže propojit uživatele internetu. Sociální síť SixDegrees měla mnoho uživatelů a veliký úspěch. Jak uvádí Chapman [22], tak i přes tato fakta se po nějakém čase stala finančně neúnosná, v roce 2000 byla prodána za 125 milionů dolarů YouthStream Media Networks a v roce 2001 byla odpojena. Byla to ale první síť, která nabízela služby jako dnešní moderní sítě. Navždy se zapsala do historie, jako sociální síť, která „vydláždila cestu“ pro ostatní dnešního typu.
19
Obr. 7: Úvodní obrazovka SixDegrees
Zdroj: Lukamto
Friendster O jeho historii se zmiňuje BANAN s. r. o [21]. Friendster vytvořil v roce 2002 v Kalifornii programátor Jonathan Abramson. Spuštěn byl v roce 2003 a za pár měsíců měl 3 miliony uživatelů. Za tuto sociální síť chtěl Google zaplatit 30 milionů dolarů. Společnost však odmítla. Uživatelům nabízí kontaktovat další členy, sdílet informace, obrázky, videa a další data. Nyní má Friendster přes 90 milionů registrovaných a patří mezi TOP 100 světových webů, co se týče trafficu. Friendster se, co se týče služeb, příliš neliší od svých větších příbuzných Facebooku a MySpace. Jako jeden z mála podporuje jak platformu Facebooku, tak OpenSocial. Od roku 2007 se vyskytuje v mnoha jazykových mutacích, jako například ve vietnamštině, korejštině, čínštině, japonštině, thajštině a v mnoha dalších. [22] Jak uvádí Krčmář [16], nyní už Friendster neslouží jako seznamovací server, jelikož
postupně upadal a v roce 2009 ho odkoupila asijská firma MOL Global za 26,5 milionu dolarů. Nyní je tato sociální síť zaměřena na uživatele, kteří hrají počítačové hry.
20
Obr. 8: Původní úvodní obrazovka Friendster
Zdroj: [22]
MySpace Jak je zmíněno výše, v roce 2002 byla spuštěna síť Friendster, která měla za následek vznik velmi známé sociální sítě MySpace. Průběh vzniku popisuje BANAN s. r. o. [23]. Několik zaměstnanců eUniverze se rozhodlo zkopírovat nejúspěšnější funkce Friendster a v roce 2003 během asi dvou týdnů vznikla první verze MySpace. Připravena byla infrastruktura, servery i finance. Díky tomu nenastaly žádné problémy při spuštění. Prvními uživateli MySpace byli samotní zaměstnanci. Postupně se dostával do povědomí čím dál více lidí a pro rozšíření zaměstnanci pořádali soutěž, kdo přiláká na MySpace nejvíce uživatelů. Za chvíli měl několik milionů uživatelů a velmi rychle se rozšířil. V jednu chvíli přišel Chris DeWolfe s nápadem, že díky úspěšnosti by se mohl MySpace zpoplatnit. Nakonec byl návrh zamítnut. Jelikož se tvůrci báli, že by po zpoplatnění přišla stagnace a MySpace by se dále nerozšiřoval. 21
Jak uvádí BANAN s. r. o. [23], v roce 2005 MySpace odkoupila společnost Rupert Murdoch´s news. Koupi provázela řada problémů. Obchod byl kontroverzní a bývalý ředitel eUniverse Brad Grennspan podal žalobu, jelikož prý došlo k podvodu, protože byl MySpace nadhodnocen a to ovlivnilo sílu akcií. Žaloba však byla zamítnuta. V roce 2006 vytvořil majitel verzi pro Velkou Británii se zaměřením hlavně na britskou hudební scénu. Poté byla vytvořena verze i pro Čínu. Díky konkurenci, kterou byl hlavně Facebook, si prošel MySpace mnoha změnami. Například přibyly funkce aplikace, status a upravený profil. V současnosti je MySpace třetí největší sociální sítí, v roce 2008 ji předběhl Facebook. Tyto dvě sítě jsou si však velmi podobné. Vytváření profilů, skupin, instant messenger a další. Hlavní rozdíl je ten, že u MySpace lze více upravovat, hlavně co se týče profilu. Na ten je možno používat HTML, CSS a Flash. Díky tomu a neznalosti uživatelů o vytváření webu však někdy vznikají extrémní profily, ať už z grafického hlediska, tak i z obsahového. Stránka je občas plná chyb jak v HTML kódu, tak v CSS. Někdy je také profil plný aplikací z různých zdrojů, což zvyšuje objem přenosu dat. Stejně jako Facebook je MySpace přístupný od 13 let. Také má mnoho opatření pro ochranu dětí. Tato síť, stejně jako Facebook, je lákadlem pro pedofily, proto osoby starší 18 let mohou navázat přátelství s dětmi od 13. do 15. roku, pouze pokud znají celé jejich jméno nebo email. Další opatření je u profilu. Profily osob, kterým je méně než 15 let, jsou automaticky soukromé a toto opatření nejde změnit. MySpace také vymazal profily asi 27 tisíc registrovaných sexuálních násilníků. Obr. 9: Úvodní stránka MySpace
Zdroj: MySpace
22
Facebook Jak uvádí článek v časopise Svět na dlani[22], v roce 2003 se student Harvardu Mark Zuckerberg s kamarádem naboural do univerzitní sítě a stáhl fotky všech studentů. Poté je nechal, aby se přes internet vzájemně hodnotili, kdo se jim líbí. Šlo o předchůdce Facebooku. Stránky se jmenovaly Facemash. V roce 2004 Zuckerberg spustil první verzi Facebooku, zatím jen pro univerzitní sítě v USA. Po pouhých 10 měsících dosáhl prvního milionu uživatelů. V roce 2005 rozšířil možnosti a uživatelům bylo umožněno přidávání fotografií. Po nějakém čase se Facebook rozšiřuje na sítě středních škol v USA. V roce 2006 se Facebook zdarma otevřel všem zájemcům po celém světě, podmínkou je věk nad 13 let a platná e-mailová adresa. Z tehdy dvacetiletého Zuckerberga se stal miliardář a v roce 2007 dosáhl 50 milionů uživatelů. V roce 2008 se sídlo firmy přestěhovalo do irského Dublinu. Facebook se šíří ohromnou rychlostí a je zaregistrováno již 100 milionů lidí a hodnota firmy se vyšplhala na 15 miliard dolarů. V roce 2009 roste počet uživatelů na 150 milionů. V roce 2010 přidávají programátoři legendární a velmi úspěšné tlačítko „Like“. Stránky používalo už 500 milionů lidí. O rok později vystoupla hodnota společnosti na 50 miliard dolarů. V roce 2012 vstupuje Facebook na burzu s hodnotou 100 miliard dolarů. Počet uživatelů přesáhl jednu miliardu lidí po celém světě. Nynější počet je kolem jedné miliardy a sto milionů uživatelů a tržní kapitalizace společnosti se poprvé v historii dostala nad hranici 200 miliard dolarů. Zajímavosti z časopisu svět na dlani [24] 50 % aktivních uživatelů se připojuje k Facebooku pravidelně každý den. Každých 20 minut napíší uživatelé přes jeden a půl milionu nových příspěvků. Každý, komu se podaří prolomit ochranu Facebooku, nebo najde slabé místo v kódu, dostane při nahlášení této chyby od vedení společnosti minimálně 500 dolarů. Facebook se stal druhou nejnavštěvovanější stránkou na internetu. Prvenství drží Google. V České republice tvoří počet uživatelů téměř polovinu všech lidí připojených u nás k internetu. 3 600 000. Facebook je modrý, protože jeho zakladatel Mark Zuckerberg je barvoslepý. Nerozezná zelenou a červenou barvu, modrou vidí nejlépe.
23
Americký úřad pro vyšetřování FBI má v plánu vytvořit rozsáhlou počítačovou aplikaci, která by zvládla sledovat dění nejen na Facebooku, ale i na dalších sociálních sítích. Jejich argument je, že sledování pomáhá dopadnout zločince. Například vloni se agentům podařilo zadržet přes 40 členů dvou znepřátelených newyorských gangů, kteří se podíleli na přestřelkách a vraždách v Brooklynu. Gangsteři se totiž chlubili svými zločiny právě na sociálních sítích. [24] Jen za první tři měsíce roku 2012 vydělal Facebook na placené reklamě umístěné na jeho stránkách celkem 219 milionů dolarů, což je přes 4 miliardy korun. V roce 2006 nabízela šéfovi Facebooku americká firma Yahoo, že jeho společnost koupí za 1 miliardu dolarů. Ten odmítl a dnes je hodnota jeho firmy dvěstěnásobná. [24] Když se v roce 2011 rozhodla vláda Islandu vytvořit novou ústavu, dala její kompletní text na Facebook a nechala Islanďany, aby jej komentovali. Masové demonstrace ve Španělsku v roce 2011 byly svolávány přes sociální sítě. [24] Obr. 10: Zakladatel Mark Zuckerberg na Facebooku
Zdroj: Zuckerberg Nyní je Facebook nejoblíbenější sociální síť a to hlavně díky ohromnému množství funkcí, které nabízí, multiplatformní podpoře a velikému počtu uživatelů, které přitahují další. Nejpoužívanější funkcí je přidání přátel, kdy si uživatel může přidat ostatní a nezáleží na tom, jestli se znají, nebo odkud jsou. Uživatel může sdílet své názory i data a naopak může komentovat příspěvky ostatních. Může zakládat skupiny, používat různé aplikace, chat s přáteli a mnoho dalšího. Vývojáři funkce stále přidávají, a i proto je Facebook tak populární. 24
YouTube Jak píše Lauschmann [26], YouTube bylo založeno v roce 2005 třemi bývalými zaměstnanci PayPal. Prvním videem, které bylo na YouTube vloženo, se stal záznam Jaweda Karima, jednoho ze spoluzakladatelů, který natočil svou návštěvu ZOO a mluvil o tom, že slon má opravdu dlouhý chobot. Dnes má tato sociální síť kolem 800 milionů uživatelů. V listopadu 2006, pouhý rok a půl po založení, YouTube koupila společnost Google za 1,65 miliardy dolarů. YouTube se tak zařadilo mezi největší a nejslavnější akvizice Silikonového údolí. Od té doby funguje pod taktovkou Googlu, kterému se mimo jiné povedlo zavedením reklamy a dělením zisků z ní s majiteli autorských práv vyřešit palčivý problém s nelegálním nahráváním hudebních klipů a dalšího chráněného obsahu. [26] Obr. 11: Úvodní stránka YouTube
Zdroj: YouTube
25
Dle Lauschmanna [26] je YouTube lokalizovaný v 56 zemích a dostupný v 61 jazykových verzích. 30 % návštěvnosti YouTube je z USA. Stránka slouží pro sdílení videí. Uživatelé mají svůj profil a mohou videa jak sdílet, tak sledovat. Také je zde možnost přidání kanálu neboli profilu do oblíbených a uživateli se poté zobrazují nová videa pokaždé, když je daný kanál vloží na YouTube. Na profilu lze také publikovat textové statusy. Jednotlivá videa lze také komentovat a na komentáře reagovat. Také je tu možnost vytvářet si seznam přátel. Na YouTube je takzvaná Funkce AutoShare, která umožňuje automatické posílání určitých nastavených aktivit z YouTube kanálu přímo na Facebook, Twitter či Google Reader.
Twitter Podle portálu Webovky. Knihovna [25] je Twitter druhá nejoblíbenější sociální síť a největší konkurent Facebooku. V roce 2006 ho spustil Američan Jack Dorsey s dalšími třemi kolegy. K roku 2011 měl Twitter 200 milionů uživatelů, dnes jich má už stovky milionů a je dostupný v 32 jazycích včetně češtiny. Uživatelé mohou číst a psát příspěvky, označované jako ,,tweety", vkládat fotky či videa a přidávat si přátele. Twitter je kromě sociální sítě i takový malý blog, tzv. mikroblog. Mikroblogování je jako klasické blogování, pouze s omezenou délkou jednoho příspěvku. Prostřednictvím maximálně 140 znaků (téměř délka jedné SMS) uživatel odpovídá na otázku „Co právě dělám“. Mikroblogy byly původně určeny pro mobilní telefony, ale z důvodu zpoplatnění této služby operátory jsou dnes čteny i publikovány převážně z počítačů. Zřídí-li si knihovna Twitter účet, může se svými uživateli, stejně jako v případě Facebooku, komunikovat a získávat tak, byť kratší, reakce na svou činnost. [25] Často se o něm mluví jako o „SMS internetu“ díky tomu, že stránky poskytují dobrou funkčnost pro další desktopové, mobilní a webové aplikace, které mohou odesílat a přijímat krátké textové zprávy. Díky jeho potenciálu, který Twitter má, se odborníci domnívají, že by se jednou mohl rovnat Facebooku.
26
Obr. 12: Úvodní stránka na Tweetu
Zdroj Twitter
České sociální sítě I v České republice vzniklo několik sociálních sítí, které mají úspěch, i když jen na území Česka. Mezi nejznámější patří spolužáci, Libimseti a Lide. Spoluzaci.cz: Spolužáci byli spuštěni v roce 1999. Tato síť patří společnosti Seznam.cz a zaměřuje se na kontakt mezi spolužáky, kteří navštěvují základní, střední nebo vysokou školu, ale i pro absolventy. Na spolužácích má uživatel možnost sdílet fotografie, soubory i videa, psát příspěvky, reagovat na ně a komunikovat s ostatními členy třídy. Libimseti.cz: Libimseti bylo spuštěno v roce 2002. Na této sítí se sdílí fotografie a videa, které se hodnotí. Smyslem tohoto webu je ohodnotit fotografie ostatních uživatelů, také je tu možnost seznamky, Chatu s ostatními, také je tu umístěno několik her. Nechybí ani diskuze, kde je možnost, jak se zapojit do diskuzí na různá témata, tak i nějakou založit. Lide.cz: Uživatel má možnost si vytvořit profil, hledat v profilech ostatní (dle orientace, věku a lokality), psát do diskuzí a vytvářet je a možnost soukromého zasílání zpráv a komunikace v reálném čase a navazování kontaktu. Lide.cz patří pod společnost seznam.cz.
27
Nejnavštěvovanější sociální sítě v roce 2014
Zdroj: Google Trends, Alex Nielsen
GOOGLE+ Jak zmiňuje Lauschmann [26], GOOGLE+ je sociální síť provozovaná společností GOOGLE, jejíž provoz byl zahájen v roce 2011. Ze začátku byla jen pro omezený počet uživatelů, kteří měli pozvánku. GOOGLE ale kapacitu několikrát navyšoval a v prvních dvou týdnech měl 10 milionů registrovaných. Po měsíci asi 25 milionů. Po třech měsících se registrace zpřístupnila komukoliv, to mělo za následek, že po čtyřech měsících číslo stouplo na 40 milionů registrovaných. Nejdříve byla síť kvůli nedostatečnému zabezpečení osobních 28
údajů přístupná až od 18 let, v roce 2012 snížili hranici na 13 let a Google měl už 170 milionů registrovaných. V současnosti má něco kolem 350 milionů uživatelů. GOOGLE+ umožňuje vytváření okruhů přátel, sdílení statusů, informací, fotografií, videa a dat, komentovat a hodnotit ostatní příspěvky. V podstatě se velmi podobá Facebooku a nabízí stejné nebo podobné služby. Přesto nemá GOOGLE+ takový úspěch a mluví se o dlouhodobé stagnaci uživatelů a pravidelných přihlášeních.
Budoucnost sociálních sítí Sociální sítě jsou dnes všude, kam se podíváme, a ovlivňují většinu lidí. Při pohledu do budoucnosti je jasné, že význam sociálních sítí bude stoupat. Dnes si bez nich lidé neumí představit život. Sociální sítě používá i zpravodajství, kde některé záběry pochází z YouTube. Jak lidé, tak i média dostávají ze sociálních sítí data a informace prakticky zadarmo a jejich zrušení je nemyslitelné. Co lze očekávat, je rozvoj reklam, které neustále prochází upgradem, aby co nejvíce zvýšily zisky. Firma, která není například na Facebooku, jakoby neexistovala. Dnes se sociální sítě používají jako levný marketingový nástroj a v budoucnu se dá očekávat větší nárůst uživatelů v této oblasti. Sociální média se také stala největším centrálním úložištěm uživatelských dat na světě. A pokud neztratí důvěru kvůli velkému úniku dat, tento trend bude pokračovat. Sociální sítě také šetří peníze, jelikož komunikace na nich je zdarma, platí se jen za internet. Například Twitter, který slouží v podstatě místo SMS. Sociální sítě zjednodušují věci v mnoha oblastech života a je velmi pravděpodobné, že se bude v tomto trendu dále pokračovat. Nové sociální sítě vznikat tolik nebudou, jelikož je lidé moc nechtějí. Přesto jich několik v blízké budoucnosti vznikne a bude se jednat spíše o malé sociální sítě, které se zaměří na konkrétní skupinu uživatelů, se stejným zájmem. Co se dá také očekávat, je možnost převodu identity (údaje, přátelé…) mezi sociálními sítěmi.
4.4 Sociální sítě a podnikání Sociální sítě umožňují firmám provádět vlastní prezentaci, být v neustálém kontaktu se zákazníky a komunikovat s nimi. V České republice používá internet více jak 6 milionů lidí a z toho více jak polovina používá sociální sítě. Na sociálních sítích může probíhat interakce mezi zákazníkem a podnikatelem. Zákazník má možnost hodnotit, ale co je důležité, doporučit a šířit povědomí o podnikání mezi své přátele.
29
Online marketing „Marketing na internetu (on-line marketing) je kvalitativně nová forma marketingu, která může být charakterizována jako řízení procesu uspokojování lidských potřeb informacemi, službami nebo zbožím pomocí internetu.“ [28] U online marketingu je jedna veliká výhoda a to ta, že je jednoduše měřitelný v porovnání s klasickým marketingem. Měření je velice důležité, jelikož zobrazuje, co funguje nejvíce a naopak, kde probíhá stagnace.
PPC Reklama Dle Nondeka a Řenčové [28] znamená Pay per Click platbu za klik. Je to druh reklamy,
kde inzerent platí za přivedeného návštěvníka. Cena se pohybuje dle konkurence v daném segmentu. Většinou od jedné až po desítky korun. Celosvětově nejznámějším systémem je Google AdWords. Neplatí se za zobrazení inzerátu, ale za uskutečněné kliknutí. PPP reklama Pay per Post je druh reklamy, kde inzerent platí za jejich umístění. Reklama je většinou umístěna na nějaké časové období. Nejčastější používaný formát je reklamní článek a grafické bannery. E-mail marketing V dnešní době se zdá, že email je už zastaralý způsob pro marketing. Není tomu tak. Pokud se chce uživatel někam zaregistrovat, ve většině případů musí zadat emailovou adresu, na kterou poté chodí reklamní sdělení. Email je i dnes stále velmi používaný. Je ale nutné zvolit vhodnou strategii, jelikož mnoho uživatelů bere reklamu jako nevyžádaný email.
Affiliate marketing Affiliate marketing funguje na principu, kdy někdo nabízí cizí službu za poplatek ze zprostředkování. Podle Nondeka a Řenčové [28] funguje systém tak, že zprostředkovatel přivede zákazníka na web podnikatele a pokud si něco objedná, tak kód zprostředkovatele se zapíše do sledovacího programu a připíše se mu konverze. Zprostředkovatel dostane peníze tehdy, pokud si zákazník něco objedná.
30
Video marketing Videa jsou mezi uživateli internetu velice oblíbená a jsou využívána raději než text. Uživatel si lépe představí nabízený produkt a je jasnější, jak funguje a vypadá. Například na YouTube je u každého videa ze začátku nějaká reklama. Pokud uživatele uchvátí, může ji prohlédnout celou, jinak je možnost ji předčasně ukončit. Blogování Jedná se o psaní článků, které mohou být obohaceny grafikou. Důležitá je fantazie. Data prezentovat v grafech, použít obrázky, videa tak, aby daný blog co nejvíce uchvátil zákazníka. Také je tu možnost komentování, díky kterému dá zákazník zpětnou vazbu. SEO Jedná se o optimalizaci vyhledávače. V první řadě je potřeba mít správný obsah, jelikož vyhledávače vyhledávají kvalitní obsah, který je pro ně užitečný. Také je důležitá historie webových stránek, jak se o nich píše na diskuzích, jestli na ně někdo odkazuje a jak je často vyhledáván.
Sociální marketing Sociální sítě používá mnoho lidí, s různými zálibami. Spojují ohromné a různorodé skupiny. Lidé vstupují na sítě s cílem se bavit a vyjadřovat své názory. Toho lze využít a vytvořit u nich povědomí o značce, jelikož je veliká šance, že ji budou šířit dál. Když si dají danou stránku do oblíbených, ostatní to vidí a to je první impuls k získání zákazníka. Využití sociálních sítí v marketingu má veliký potenciál. Také je důležité umět se přizpůsobit životu na sociálních sítích. Většina uživatelů reklamy ignoruje, anebo je nijak neovlivňují. Proto je potřeba více než kdy jindy klást důraz na kvalitu. Je to dáno tím, že lidé jsou zaplaveni reklamou, která je dnes už všude, berou ji jako samozřejmost a nereagují na ni. Dalším problémem jsou nabízející služby. Sociální sítě dávají možnost mnoha způsobům, jak reklamu obohatit například o fotky, videa a další věci. Firmy nabízejí vše možné, aby se ukázaly, když ale zákazník zjistí skutečnost, zůstane mu špatná zkušenost, díky které se prohloubí nedůvěra k propagaci. Pro správný sociální marketing není jen důležité vytvořit správnou skupinu na sociální síti, ale také být otevřen komunikaci a reagovat na zpětnou vazbu uživatelů a být aktivní, reagovat i na negativní ohlas. Vytvářet komunitu lidí, kteří by mohli mít o daný
31
produkt zájem. Není hlavní, kolik fanoušků stránka má, ale kolik jich je věrných a mají zájem nakoupit. Získanou komunitu udržovat ať už pravidelnou aktualizací skupiny, tak už zmíněnou komunikací nebo nějakými bonusy za aktivitu. Další možností je nepřímé zapojení uživatelů do vývoje produktů, pomocí debat a dotazníků. Čím spokojenější zákazník bude, tím více se dá očekávat, že bude šířit informace ke svým přátelům. Sociální sítě se dají využít i při analýze konkurence. Podniky na ně dávají mnoho informací, ze kterých se dá poznat strategie, nabízené produkty, služby, ale i názor zákazníků. Toho se dá využít a zvolit vhodnou strategii, vyvarovat se chyb a získat konkurenční výhodu. Sociální sítě se dají použít i pro vnitropodnikovou komunikaci, ať se jedná o chat nebo výměnu souborů a ulehčení spolupráce. Zaměstnanci se na sociální síti mohou sdružovat, vylepšovat si vztahy, ale i pracovat. Zaměstnavatel také může využívat služby, které sítě nabízejí pro zpestření a zefektivnění práce. Sociální sítě jsou dnes nezbytnou součástí úspěšného podnikání z mnoha důvodů, které byly uvedeny. Nabízejí mnoho možností jak podnikateli, tak i potenciálním zákazníkům. Komunikační kanál: Firmy poskytují svým klientům informace o produktech, službách, firemních novinkách… Reklamní kanál: Firmy používají sítě k marketingu a propagaci produktů prostřednictvím fotografií, videa, dokumentů a textu, které mohou lidé sdílet dále. Zpětná vazba: Zákazníci mohou prostřednictvím sociálních sítí komunikovat s firmou, sdělit své názory a pomoci zlepšit nabízené produkty. Zákaznický servis: Pomocí sociálních sítí může firma zodpovídat dotazy a řešení problémů. Tyto zodpovězené dotazy mohou pomoci dalším se stejným problémem. Průzkum trhu: Firma může sledovat zájmy svých zákazníků, o co mají největší zájem a přizpůsobit tomu svou strategii.
32
LinkedIn LinkedIn je trochu jiný druh sociální sítě, který vznikl v roce 2003. Jak uvádí Vesecký [32] ve svém článku, podstatou není sdílení souborů a komunikace s přáteli. LinkedIn spojuje dohromady lidi, co hledají práci. Základem je dobře vyplněný profil, který může zařídit vysněné povolání. V profilu se dá nastavit fotografie uživatele, vyplnit krátký popis o osobě, kde daný člověk pracoval a jaké má zkušenosti, dobrovolnické aktivity. Důležité je vše vyplnit podle pravdy, jelikož podle těchto informací si vyhledávají zaměstnavatelé své budoucí pracovníky. I zde je možnost si přidávat přátele, které pak může uživatel hodnotit z pozice dovedností a praxe. Podle GRAFTON RECRUITMEN [31] v\užívá LinkedIn už více než čtvrt miliardy lidí z 200 zemí světa. Na LinkedIn je také reklamní systém, který je cílený na konkrétní uživatele podle oboru, regionu a dalších věcí. Nelze ho však použít jako hlavní reklamní prostředek, ale jako doplněk. Také je to místo pro již zmíněné zaměstnavatele, kteří zde mohou zveřejnit volné pracovní pozice. Takovou doplňkovou službou je zasílání novinek, podle oboru, ve kterém se registrovaná osoba nachází, formou přehledů.
Obr. 13: Úvodní stránka LinkedIn
Zdroj: linkedIn
33
Facebook a podnikání Facebook patří mezi nejúspěšnější sociální síť s velkým množstvím registrovaných uživatelů. Ze začátku fungoval jako síť čistě pro zábavu, ale postupem času se z něj stala stránka, na které je možnost propagovat firmu a mnoho podnikatelů této nabídky využívá. Facebook Pages: Je možnost vytvořit si na Facebooku profil podniku, kam se mohou přidat další uživatelé a komunikovat s ním a mezi sebou. Podnikatel zde může propagovat svou firmu. Placená reklama: Facebook nabízí reklamní kampaně, kde je možnost cílit na konkrétní skupinu lidí, kterou je potřeba oslovit. Podle informací o uživateli, s kým se přátelí, jaké věci sdílí, ,,lajkuje" a jaké má zájmy. To vše Facebook vyhodnotí a zobrazuje ty reklamy, které by potenciálního zákazníka mohly oslovit. Je důležité, aby reklama nebyla nudná, ale nějak zaujala. Pokud se tak stane, je veliká šance, že se bude informace šířit dále a vytvářet komunitu lidí se zájmem o daný produkt. Aplikace a nástroje Facebook platformy: Na Facebooku je mnoho nástrojů, které se dají použít pro zpestření podnikání. Mohou pomoci získat zákazníky i z těch skupin, u kterých reklama nezabírá. Například Activity Feed (Zobrazuje nedávnou aktivitu na stránce a návštěvníkům ukazuje interakci jejich přátel se stránkou), Facepile (zobrazuje fotografie lidí, kteří použili Facebook v souvislosti s produktem), tlačítko LIKE, PŘIHLÁSIT SE k odběru, komentáře a další. Také existuje možnost nechat si vytvořit aplikaci, hru, na Facebook, která bude propagovat firmu. Může to být v podobě soutěže, kde uživatelé hrají o produkty dané firmy.
34
5 Praktická část
35
5.1 Úvod Praktická část obsahuje dvě oblasti zkoumání. První se zabývá zkušenostmi a radami od podnikatelů, kteří sociální síť, konkrétně Facebook, využívají ke svému podnikání a pomocí jedné z nich, konkrétně SKYPU se o ně podělili. Druhou oblastí je zkoumaný vzorek lidí pomocí dotazníku, který zjišťoval obecné názory a používání sociálních sítí, jak lidé vnímají bezpečnost a jak na ně působí reklamy, umístěné na sítích.
5.2 Brašnářství Tlustý a spol. Firma se zabývá výrobou výrobků z kůže, opasky, brašny, tašky přes rameno, peněženky a další věci. Výrobky jsou dělány ručně. Firma sídlí v Praze a k propagaci používá sociální síť Facebook. Jejich skupina na Facebooku byla vytvořena v roce 2013. Důvodem bylo nedostatek zákazníků a financí na marketing. Očekávání od Facebooku bylo obeznámit potenciální zákazníky o existenci této firmy. Dále se zákazníky komunikovat a vytvořit si k nim vztah. Pozitivní věcí sociálních sítí je oboustranná komunikace, kdy zákazník může reagovat na informace a dát zpětnou vazbu. Může podnik hodnotit, a jak už bylo zmíněno, přivést další zákazníky. Také je tu možnost zaměřit se na správný segment zákazníků, který je potřeba oslovit. Šlo zde o první impuls k vytváření zakázek. Díky Facebooku se ušetří na dodavatelském řetězci, jelikož vypadávají některé články, jako obchodní zástupce, nebo obchody. Očekávání se naplnila a Facebook jejich podnikání nastartoval. Dnes Facebook tvoří 80 % stálých objednávek. Dalším cílem je Facebook do zahraničí, například do Japonska. Ze začátku byla potřeba trávit na sociální síti desítky minut denně. Dnes to jsou 1-2 hodiny denně. Tato firma je ukázkou, když se podaří propagace na sociálních sítích. Nyní mají necelých 21 tisíc LIKE (Což znamená lidí, co se jim jejich stránka líbí a chtějí, aby se jim zobrazovaly novinky, fanoušci stránky. Neznamená to, že všichni musí být zákazníky.). Vytvořili si segment zákazníků, kteří mají o dané produkty zájem. Přibližně na 20 tisíc fanoušků stránky bylo 4 tisíce objednávek. 36
5.3 Zahradnictví Chládek Firma se zabývá prodejem rostlin, okrasných dřevin, zahradních potřeb, zahradní techniky, dekorací a chovatelských potřeb. Firma sídlí v Praze a k propagaci používá sociální síť Facebook. Facebook k propagování začali používat jako jedni z prvních v roce 2009. Cílem bylo získat zákazníky a dát o sobě vědět. Facebook umožnil propagovat různé akce a díky nabízeným službám, jako je například možnost vkládat fotografie, zaujmout hlavně ženy fotografiemi rostlin. Snaha byla dostat zákazníky díky propagaci do prodejny a to hlavně v zimě, kdy obchody upadají. Díky Facebooku získali více zákazníků a lidé s nimi komunikují. Dnes mají přibližně 20 tisíc fanoušků na stránce, kteří mají zájem být informováni o novinkách. Na sociální síti tráví přibližně hodinu denně. Na Facebooku se potřebovali zaměřit hlavně na ženy a díky fotografiím propagovat své produkty. Firma nově nabízí i e-shop, takže Facebook se stal nástrojem jak na nalákání zákazníků do prodejny, tak i dostat je na webové stránky s cílem a možností objednání online.
5.4 TAXI – Liftago Společnost se zabývá oblastí ohledně taxi služby. Díky aplikaci je možné vidět volné taxi v okolí, vybrat si vhodného a vyhovujícího řidiče a vyhnout se podvodníkům. Řidiči jsou hodnoceni, zobrazuje se cena, fotografie a automobil. Aplikace je volně ke stažení na internetu. K propagaci je používán Facebook. Stránka byla vytvořena hlavně za účelem propagace pomocí reklam, komunikace s uživateli a jejich zpětné vazbě, a sdílení mezi lidmi, tím pádem nárůstu povědomí o této aplikaci. Marketing je drahý, ale propagace na Facebooku je levná a tudíž ušetří náklady. Cílem je dostat lidi na akce, které jsou propagovány právě pomocí sociální sítě a budovat loajalitu k zákazníkům. Díky Facebooku vzrostl počet uživatelů aplikace o 5-10 %. Cílem však není získat zákazníky, ale propagovat akce a získat tím výhodu nad konkurencí.
37
5.5 Výzkum Výzkum byl prováděn pomocí internetového dotazníku, který byl volně k vyplnění na webu vyplnto.cz. Cílem bylo zjistit, jak respondenti využívají sociální sítě, jaké množství a jak se staví k otázce bezpečnosti a podnikání na nich. Jak hodně jsou ovlivňováni, ale také, co by na nich změnili, nebo jak vidí jejich budoucnost, čímž bude porovnáno to, k čemuž se došlo v teoretické části s tím, co si myslí respondenti.
Zkoumaný vzorek Výzkum byl proveden v rozmezí od 19. 01. 2015 do 30. 01. 2015. Vyplnilo ho 274 respondentů. Návratnost dotazníku je 83,9 %. Z toho bylo 177 ženského pohlaví a 97 mužského pohlaví. Graf 1: Pohlaví
Dalším ukazatelem u respondentů byl jejich věk. Očekávání bylo, že bude vyplňován spíše mladšími lidmi, s tím že se objeví i starší respondenti, jelikož sociální sítě dnes používají všechny věkové kategorie. Nejvíce respondentů bylo ve věku 20-30 let, druhou nejpočetnější skupinou je 15-20, což je také nejrizikovější skupina ohledně bezpečnosti. Ani starší respondenti nezůstali pozadu a vyplnilo jich to více, než jsem očekával. Jako nejpočetnější skupinu jsem odhadoval mezi 15-20 let, která skončila na druhém místě.
38
Je to dáno i tím, že mladí teenageři se k těmto věcem staví laxně a raději vykonávají jiné činnosti na internetu. Graf 2: Věk
Nejvíce respondentů, kteří vyplňovali dotazník, má dosažené střední vzdělání, další početnou skupinou byli respondenti s vysokoškolským vzděláním. Graf 3: Nejvyšší dosažené vzdělání
39
Poslední zkoumanou vlastností u respondentů byl počet obyvatel v místě jejich bydliště. Výsledky, jak je možné vidět v grafu číslo 4, jsou velmi vyvážené a lidé, kteří to vyplňovali, pochází z různě velkých měst a vesnic. Graf 4: Počet obyvatel v místě bydliště
Výzkum Dotazník obsahoval 24 otázek. V první části bylo úkolem zjistit, kolik lidí je zaregistrováno na nějaké sociální síti a kolik jich sociální sítě používá. Jaké sítě preferují a jaká je hojnost jejich používání, z pohledu množství sociálních sítí, ale i z pohledu časového, což znamená, jak často a jak dlouho je používají. Další tázanou oblastí byla bezpečnost, a co si o ní respondenti myslí, jestli by na ni mělo být více upozorňováno a jestli i oni se někdy stali terčem útoku. Následná skupina otázek měla zjistit, jaké mají sociální sítě předpoklady pro podnikání a jestli je podnikatelé využívají. Poslední sada otázek měla za cíl zaznamenat názory respondentů, co by se mělo na sociálních sítích změnit a kam směřuje jejich budoucnost.
40
Výsledky výzkumu Otázky budou řazeny tak, jak byly umístěny v dotazníku, s vysvětlením a s přiloženým grafem, který bude zobrazovat výsledky. První otázka měla zjistit, kolik dotazovaných respondentů je zaregistrováno alespoň na jedné sociální síti. Výsledek zcela jasně ukazuje, že většina dotazovaných je zaregistrovaná, což bylo také v očekávání a co potvrzuje velké využívání sociálních sítí. Graf 5: Počet respondentů zaregistrovaných na nějaké sociální síti
Druhá otázka zobrazuje, kolik lidí sociální sítě využívá, protože to, že jsou na nějaké zaregistrováni, neznamená, že ji musí používat. Počet využívající sítě trochu poklesl, ale stále je velmi vysoký a přibližně 11 % respondentů má účet na sociální síti, ale nevyužívá ho.
41
Graf 6: Počet respondentů využívající některou službu sociálních sítí
Třetí otázka se zabývala, jaké sociální sítě respondenti používají. 93 % tázaných respondentů využívá Facebook, pro mě překvapivě se na druhém místě umístil GOOGLE +, což je nová sociální síť, která si dokázala vytvořit základnu uživatelů. Následuje Twitter a LinkedIn, které jsou využívány méně. Respondenti také uvedli mnoho dalších sociálních sítí, což ukazuje, že většina z nich je zaregistrována více než na jednu.
42
Graf 7: Seznam využívaných sociálních sítí
Třetí otázka měla zjistit oblíbenost sociálních sítí, kde jednoznačně zvítězil Facebook. Na druhém místě se umístil GOOGLE+. Zbylé sociální sítě měly jen malou oblíbenost. Tento výsledek ukazuje již známou nadvládu Facebooku na ostatních sítích. Proto je také nejvíce využíván podnikateli pro podporu podnikání.
43
Graf 8: Oblíbenost sociálních sítí
Pátá otázka zobrazuje, jak dlouho využívají respondenti sociální sítě. Nejvíce jich využívá sítě alespoň 5 let. Těsně za tímto výsledkem je ovšem 3-5 let. Z toho plyne, že sociální sítě jsou ještě mladé a čeká je teprve rozvoj. Graf 9: Doba používání sociálních sítí
44
Šestá otázka se dotazovala, jak často respondenti využívají sociální sítě. Většina dotazovaných je využívá každý den. Na druhém místě se umístilo využívání několikrát za týden. Mladí využívají sítě každý den, starším respondentům stačí několikrát za týden. Graf 10 Jak často respondenti využívají sociální sítě
Sedmá otázka se zabývala důvodem používání sociálních sítí. Největší četnost měla odpověď, že jsou využívány pro komunikaci s lidmi. Další časté odpovědi byly práce, zábava, sledování ostatních uživatelů a sdílení dat. Na těchto službách sociální sítě stojí, a proto také procházely vývojem. Jak již bylo zmíněno, starší sociální sítě neumožňovaly například sledování ostatních uživatelů nebo výměnu větších dat.
45
Graf 11: Důvody používání sociálních sítí
Osmá otázka měla zjistit názory respondentů na problémy se sociálními sítěmi. Přes polovinu respondentů odpovědělo, že problémem je bezpečnost, návykovost i ovlivnění reálného života. Pouhých 8 % respondentů si myslí, že žádný problém není. Lidé si nebezpečí sociálních sítí uvědomují, ale nejednají podle toho.
46
Graf 12: Problémy se sociálními sítěmi
Devátá otázka se ptala respondentů, jestli se stali někdy terčem útoku na sociálních sítích. Necelých 14 % se s útokem setkalo. Je to velké číslo, které naznačuje, že bezpečnost není dobré podceňovat. Dá se také očekávat, že se bude počet v budoucnosti zvyšovat.
47
Graf 13: Útoky na sociálních sítích
Desátá otázka zobrazuje typy útoku na respondenty. Graf ukazuje, že nejrozšířenější je kyberšikana. K útokům jsou však i hojně využívány jiné typy. Graf 14: Typy útoku
48
Jedenáctá otázka se ptala na názor, jestli je veřejnost dostatečně obeznámena s nebezpečím, které sociální sítě skrývají. Přes polovinu respondentů zodpovědělo, že ne. Veřejnost by měla být více seznámena s riziky, které přicházejí se sociálními sítěmi. Mohlo by to snížit počet napadených a vést k rozumnějšímu používání. Graf 15: Názor na dostatečnou informovanost veřejnosti o nebezpečí sociálních sítí
Dvanáctá otázka se ptala, jestli by měli být žáci více informováni o nebezpečí na sociálních sítích. Jednoznačná odpověď byla, že ano. Školy neinformují studenty o této oblasti a podle většiny tázaných je to špatně. Informace by měly přicházet jak od studentů, tak i od veřejných projektů, kterého se školy mohou zúčastnit.
49
Graf 16: Názor na informovanost žáků o nebezpečí sociálních sítí
Třináctá otázka se dotazovala, jak na respondenty působí reklamy na sociálních sítích. Necelá polovina dotazovaných reklamy ignoruje a nevadí jim. 43 % zodpovědělo, že jim reklamy vadí. Je to tím, že reklamy jsou pro sociální sítě finančním výdělkem. Reklamy jsou dnes všude okolo nás a lidé jsou z toho otráveni. Je proto potřeba mít reklamu dobrou, která zaujme. Jen 4 % respondentů reklamy vítá.
50
Graf 17: Působení reklamy na sociálních sítích na respondenty
Čtrnáctá otázka měla za úkol, jak ovlivňuje dotazované osoby reklama na sociálních sítích a jestli si díky ní někdy něco koupili. 85 % respondentů nikdy. Je to dáno důvody, které jsou uvedeny v předchozí otázce. Něco jiného jsou však skupiny vytvořené podnikateli. Tam se nejedná o klasickou reklamu a lidé tam vystupují, jen pokud mají zájem. Graf 18: Působení sociálních sítí na obchody
51
Patnáctá otázka se zabývala, kolika fan page, skupin jsou respondenti členem na sociální síti. Výsledek potvrzuje teorii, že je výhodné použít sociální sítě k podnikání. Jen 17 % zodpovědělo, že nemají v oblibě žádnou skupinu. Naopak 41 % více jak 8. Graf 19: Četnost skupin, kterých jsou respondenti „fanoušky“ na sociálních sítích
Šestnáctá otázka zjišťovala, jestli respondenti začali sledovat nějakou stránku, skupinu díky tomu, že ji viděli u přátel. Výsledek potvrzuje šíření informací na sociálních sítích. Necelých 68 % respondentů zodpovědělo, že ano. Proto se povědomí o stránkách šíří tak rychle. Uživatelé mezi sebou diskutují a zobrazují si informace. Díky tomu je propagace rychlejší.
52
Graf 20: Závislost mezi přáteli a sledovanými skupinami
Sedmnáctá otázka se ptala, jestli jsou sociální sítě dobrým nástrojem pro podporu podnikání. Přes polovinu respondentů odpovědělo, že ano. Je to stále málo, ale počet se bude podle mého názoru stále zvyšovat a lidé si začnou uvědomovat výhodu této služby. Graf 21: Sociální sítě jako nástroj pro podnikání
53
Osmnáctá otázka se ptala respondentů, jestli pokud podnikají, k tomu používají sociální sítě. 27 tázaných z 85 odpovědělo, že ano. Není to malé číslo, ale lidé si ještě neuvědomují potenciál, který v této oblasti sociální sítě mají. Jak již bylo zmíněno, dá se očekávat, že zájem v budoucnu poroste. Graf 22: Využití sociálních sítí v podnikání
Devatenáctá otázka souvisela s tím, co by respondenti na sociálních sítích změnili. Většina odpověděla bezpečnost. Další početnější odpovědi byly méně osobních údajů, více omezit věk, méně reklam a mentalitu lidí. Omezit velikost sdílených dat. Objevovaly se i názory na úplné zrušení. Poslední, dvacátá otázka se ptala, jak vidí respondenti budoucnost sociálních sítí. Většina se shodla, že příznivě, že se budou rozvíjet a některé možná zaniknou. Několik respondentů odpovědělo, že budou vznikat nové. Dalším názorem bylo, že se bude stupňovat nebezpečí a zvyšovat se návykovost. Většina názorů respondentů bylo v souladu s tím, co bylo v bakalářské práci zjištěno.
54
6. Shrnutí výsledků Jedním z cílů bakalářské práce bylo přiblížit fungování sociálních sítí. Hlavním symbolem jsou informace a data, na kterých sociální sítě stojí. Hlavní funkcí, díky které jsou sociální sítě hojně využívány, je možnost tyto informace sdílet, reagovat na ně a pracovat s nimi. Informace se šíří rychle a nedají se lehce zastavit. S tím také souvisí možná rizika a nebezpečí. Je důležité je používat s rozmyslem a vždy přemýšlet, než se nějaká informace vypustí. Protože poté už může být pozdě. Nebezpečí je mnoho druhů, od kyberšikany, přes zneužívání informací, dokonce i identity, až po sexting. Podstatné je dbát na své soukromí a prevenci. Dalším cílem bylo popsat vznik a vývoj sociálních sítí. Je důležité si uvědomit, že sociální sítě tu byly daleko dříve než informační technologie. Jedná se o osobní kontakt a komunikaci mezi lidmi a jednotlivými skupinami v běžném životě. První sociální síť, kterou tvořila aplikace, byla zavedena v roce 1978. Ze začátku byly jednoduché a měly minimální počet funkcí. Mezi ně patřily komunikace a ukládání velmi malých souborů. Později se zdokonalovaly, což šlo zároveň se zdokonalováním výpočetní techniky. Sociální sítě dostávaly nový rozměr a jejich možnosti se ohromně rozšířily. Už nešlo jen o komunikaci, ale o sdílení dat nebo přidávání přátel. Dnešní sítě už umožňují sdílení dat větší velikosti, funkce na podporu podnikání, slučování lidí, komunikace, ale i mnoho dalšího. V dnešní době je mnoho sociálních sítí, které se dělí podle toho, k čemu slouží a jaký je jejich účel. S tím také souvisí uživatelé, kteří se dají rozdělit do skupin, podle toho, jak sociální sítě vnímají a jak je využívají. Je pravděpodobné, že do budoucna se budou vylepšovat a nebudou vznikat nové v takovém množství, jako doteď. Spíše jsou používány sítě, na které jsou lidé zvyklí. A nové se budou stabilizovat na trhu těžce. Jak již bylo zmíněno, postupným vývojem byla umožněna podpora podnikání, která je dnes hojně využívána. Podnikatelé díky sociálním sítím cílí na potřebné segmenty potenciálních zákazníků a propagují své produkty levněji a efektivněji, než by umožňovala běžná forma marketingu. A to vše díky informacím, které se šíří od uživatele k uživateli a umožňují rychlejší šíření povědomí o podnikání, než běžnou cestou.
55
7. Závěry a doporučení Sociální sítě dnes ovlivňují většinu obyvatel. Jsou spjaty s mnoha činnostmi a jsou nedílnou součástí společnosti. V budoucnu se dá očekávat spíše jejich rozvoj a nové služby, než vznik nových sítí. Sociální sítě mají velký potenciál a nehrozí, že by se od nich lidé odvrátili, jelikož si na ně zvykli a většina si bez nich neumí představit život. První hypotéza byla, že se sociální sítě používají ve velké míře k podnikání. Tento fakt je potvrzen a mnoho podnikatelů používá sítě jako prostředek propagace, komunikace se zákazníkem a k získávání nových zákazníků. V budoucnu bude uživatelů přibývat, protože spousta podniků díky tomu získá konkurenční výhodu, nebo se budou muset naopak konkurenci vyrovnat. Další hypotézou bylo, že v dnešní době je velké množství sociálních sítí a v budoucnu budou přibývat. Zde se potvrdila jen polovina, a to ta, že je mnoho sociálních sítí různých druhů. Některé spolu spolupracují a sdílí mezi sebou data. Některé se díky novějším dostávají do pozadí a postupně zanikají, protože jich je na trhu mnoho a vydrží jen ty nejsilnější. Naopak druhá část hypotézy se nepotvrdila, jelikož lidé nové sociální sítě nechtějí a neměly by takový úspěch, jelikož uživatelům stačí ty, co jsou, jak už bylo několikrát zmíněno. Poslední hypotéza byla, že sociální sítě velmi ovlivňují náš život. To se potvrdilo a je to záporná vlastnost sítí, hlavně z pohledu bezpečnosti. Mnoho lidí si neuvědomuje nebezpečí, kterému se mohou při nesprávné manipulaci a nerozvážném chování vystavit. Může to skončit ztrátou sebevědomí, nebo dokonce i smrtí. Také mizí osobní kontakt. Lidé spíše komunikují na internetu, u kterého tráví čím dál více času a může to dojít i do extrémních případů, kdy uživatel vnímá jen virtuální svět a jiný pro něho neexistuje. Doporučení, která z této bakalářské práce vzešla, jsou používat sociální sítě s rozmyslem. Přinášejí mnoho užitečných věcí a možností, jak zjednodušit život. Všeho ale moc škodí a je potřeba u jejich používání přemýšlet. Další důležitý bod je využití sociálních sítí pro podnikání, například v podobě vytvoření skupiny na Facebooku, pokud to povaha podnikání dovolí a používat ho pro marketing. Je to velice výhodné a každý by to měl zvážit, jestli se to nevyplatí a nepřinese to výhody.
56
12 Seznam použité literatury [1] BEDNÁŘ, Vojtěch. Marketing na sociálních sítích. 1. vyd. Brno: Computer Press. 2011. 200 s. ISBN: 9788025133200.
[2] LUPA. Lupa.cz [online]. 26. 09. 2011. [cit. 2014-11-16]. Dostupné z: . [3] ČERNÁ, Monika, ČERNÝ, Josef. Úvod do problematiky sociálních sítí. Úvod do sociálních sítí [online]. 29. 02. 2012. [cit. 2014-11-16]. Dostupné z: http://clanky.rvp.cz/clanek/o/g/15075/UVOD-DO-PROBLEMATIKY-SOCIALNICHSITI.html/ [4] ČERNÁ, Monika, ČERNÝ, Josef. Úvod do sociálních sítí: sociologická a demografická data. Úvod do sociálních sítí [online]. 22. 03. 2012. [cit. 2014-11-16]. Dostupné z: http://clanky.rvp.cz/clanek/c/g/15083/UVOD-DO-SOCIALNICH-SITI-SOCIOLOGICKA-ADEMOGRAFICKA-DATA.html/
[5] JAK NA INTERNET [online]. CZ. NIC. Poslední revize 2014. [cit. 2014-11-16]. Dostupné z: < http://www.jaknainternet.cz/> [6] BEZPEČNÝ INTERNET. [online]. [cit. 2014-11-16]. Dostupné z: [7] SOCIALNÍ SÍTĚ. [online]. Listopad 2014 [cit. 2014-11-16]. Dostupné z: [8] ŠANCE DĚTEM. [online]. 03. 02. 2014. [cit. 2014-11-16]. Dostupné z: http://www.sancedetem.cz/srv/www/content/pub/cs/clanky/deti-a-rizika-socialnich-siti112.html#kybergrooming [9] ŠANCE DĚTEM. [online]. 03. 02. 2014. [cit. 2014-11-17]. Dostupné z: 57
[10] ECKERTOVÁ, Lenka, DOČEKAL, Daniel. Bezpečnost dětí na internetu. 1. vyd. Brno: Computer Press. 2013. 224 s. ISBN: 978-80-251-3804-5. [11] E-Bezpečí. [online]. [cit. 2014-11-17]. Dostupné z: [12] WELDON-SIFIY, Denise. MCCARTHY, Linda. Buď pánem svého prostoru. 1. vyd. Praha: CZ. NIC. 2006. 316 s. ISBN: 978-80-904248-6-9 [13] KREJČÍ, Veronika. Kyberšikana, kybernetická šikana. Olomouc. 2010 ISBN: 78-80254-7791-5 [14] ŠTOČKOVÁ, Veronika. Kyberstalking. [online]. 09. 04. 2013. [cit. 2014-11-17]. Dostupné z: [15] BARNES, J. A. Class and Committees in Norwegian island parish [online]. 1954. Dostupné z: [16] KRČMÁŘ, Michal. Sociální sítě a jejich vývoj – pohled do historie [online]. 05. 03. 2013. [cit. 2014-11-17]. Dostupné z: [17] JOSEPHY, Michal. Pravěký Facebook: sociální sítě fungovaly už před počítači. National Geographic. [online]. [cit. 2014-11-17]. Dostupné z: [18] PETERKA, Jiří. BBS, alias Bulletin Board Systém. Historie českého internetu [online]. 8. února 2005 [cit. 2014-11-18]. Dostupné z < http://www.earchiv.cz/b05/b0701002.php3>
[19] COMPUTER HOPE. [online]. [cit. 2014-06-18]. Dostupné z
[20] IRC. DIARY. [online]. [cit. 2014-06-18]. Dostupné z < http://irc.diary.cz/index.html> 58
[21] BANAN s. r. o. 22. díl – Friendster. Sociální sítě [online]. 22. díl. [cit. 2014-11-20]. Dostupné z < http://www.banan.cz/serialy/Socialni-site/Socialni-site-22-dil-Friendster>
[22] CHAPMAN, Cameron. The History and Evolution of Social Media. [online]. 07. 10. 2009. [cit. 2014-11-20]. Dostupné z [23] BANAN s. r. o. 11. díl – MySpace. Sociální sítě [online]. 11. díl. [cit. 2014-06-18]. Dostupné z: [24] SVĚT NA DLANI. Č. 2 (leden 2014). Praha, 2014. Vychází měsíčně.
[25] Webovky. knihovna [online]. 2011. [cit. 2014-11-25]. Dostupné z: [26] LAUSCHMANN, Jindřich. CDR [online]. 04. 10. 2012. [cit. 2014-11-25]. Dostupné z: [27] BEDNÁŘ, Vojta. Tyinternety [online]. 20. 11. 2009. [cit. 2014-11-25]. Dostupné z: http://www.tyinternety.cz/socialni-site/youtube-se-meni-v-socialni-sit/ [28] NONDEK, L. ŘENČOVÁ, L. Internet a jeho komerční využití. 1. vyd. Praha: Grada Publishing, 2000. ISBN 80-7169-933-0. [29] DOČEKAL, Daniel. LUPA. CZ. [online]. 29. 06. 2011. [cit. 2014-11-29]. Dostupné z: [30] MOLNÁR, Zdeněk. ČSSI. [online]. Jak využít sociální sítě v podnikání. Systémová integrace. [online]. 2011. 18. ročník. [cit. 2014-11-29]. Dostupné z: . ISSN: 1804-2716 [31] GRAFTON RECRUITMEN. LinkedIn - sociální síť pro profesionály. [online]. 2014. [cit. 2014-11-29]. Dostupné z: 59
[32] VESECKÝ, Zdeněk. LinkedIn. Sociální síť, na které neztrácíte čas. [online]. 07. 10. 2013. [cit. 2014-11-29]. Dostupné z: [33] HASALÍK, Radim. Online marketing pro živnostníky. [online]. [cit. 2015-01-22.]. Dostupné z: [34] Studio x51. YouTube – Jak Facebook ovlivnil mé podnikání. [online]. 09. 11. 2014. [cit. 2015-01-28]. Dostupné z: < https://www.youtube.com/watch?v=03qDybfCgS8>
60
13 Přílohy Příloha č. 1: Dotazník 1. Jste zaregistrován/a na nějaké sociální síti? ANO NE 2. Používáte služby nějaké sociální sítě? ANO NE 3. Pokud ano, jaké
4. Jakou sociální síť preferujete FACEBOOK MySpace Twitter GOOGLE+ Jinou 5. Jak dlouho používáte sociální sítě? 1-3 roky 3-5 let Více jak 5 let 6. Jak často využíváte sociální sítě? Každý den Několikrát za týden Několikrát za měsíc Několikrát za rok
7. Z jakého důvodu používáte sociální sítě? (více možností) Komunikace s lidmi Sdílení dat Sledování ostatních uživatelů Zábava Práce Jiné
61
8. Jaký je podle Vás problém s používáním sociálních sítí? (více možností) Bezpečnost Návykovost Ovlivnění reálného života Jiné: 9. Stal/a jste se někdy terčem útoku na sociálních sítích ANO NE 10. Pokud ano, jaký typ útoku to byl (více možností) Kybergrooming Kyberšikana Kyberstalking Sexting Jiný: 11. Je podle Vás dostatečně veřejnost obeznámena s nebezpečím, které se vyskytuje na sociálních sítích? ANO NE 12. Měly by školy obeznámit žáky s problémem bezpečnost na sociálních sítích? ANO NE 13. Jak na Vás působí reklamy na sociálních sítích? Otravují mě Ignoruji je Vítám je 14. Kopili jste někdy něco díky reklamě na sociálních sítích? Mnohokrát Několikrát Vůbec 15. Kolika fan page, skupin jste členem? 0 1-4 5-7 Více jak 8
62
16. Začali jste sledovat nějakou stránku, skupinu díky tomu, že jste ji viděl/a u přátel? ANO NE 17. Jsou podle Vás sociální sítě dobrým nástrojem pro podporu podnikání? ANO NE 18. Používáte sociální sítě ke svému podnikání? ANO NE Nepodnikám
19. Co byste na sociálních sítích změnili?
20. Jaká je podle Vás budoucnost sociálních sítí?
21. Pohlaví Muž Žena 22. Věk: 20-30 15-20 40 a více 30-40 0-15 23. Nejvyšší dosažené vzdělání: Střední škola Vysokoškolské Základní Učební obor Učební obor s maturitou Vyšší odborné 24. Počet obyvatel v místě bydliště: Do 5 000 100 000 a více 5 000-9 999 10 000-49 999 50 000-99 999
63
Příloha č. 2: Zadání závěrečné práce
64