Thermische Omgevings Factoren
Dirk Wellens – april 2016
Inhoud • • • • •
•
INLEIDING: TOO HOT OR NOT TOO HOT? METEN = WETEN OPLOSSINGEN? REALISME!! Productfiche Binnenmilieuanalyse Verloop Binnenmilieuanalyse – Bepaling scope – Offerte – Bevraging – Meting – Rapportage Illustratie enkele resultaten
TOO HOT OR NOT TOO HOT? ● ZOMER IN AANTOCHT! ● TE WARM / TE KOUD ● TOCHT! ● GEEN LUCHT, BENAUWD GEVOEL ● HOOFDPIJN / VERSTOPTE NEUS ● DROGE OGEN / TRANENDE OGEN ● PROBLEMEN MET LENZEN
TOO HOT OR NOT TOO HOT? ● DISCOMFORT = KLACHTEN ● DISCOMFORT = DALING PRODUCTIVITEIT
METEN = WETEN WAT IS MEETBAAR? ● TEMPERATUUR WINTER: DROGE TEMPERATUUR ● TEMPERATUUR ZOMER: NATTE BOL THERMOMETER - WIBGET WBGT index ● RELATIEVE LUCHTVOCHTIGHEID ● LUCHTSNELHEID (TOCHT): ANEMOMETER - ROOKBUISJES ● KOOLDIOXIDEGEHALTE (LUCHTVERVERSING): CO2 ● ZUURSTOFGEHALTE: O2
METEN = WETEN ● TEMPERATUUR WINTER: DROGE TEMPERATUUR IN °C
METEN = WETEN ● TEMPERATUUR ZOMER: OPGELET! NATTE BOLTHERMOMETER, UITGEDRUKT IN… WBGT index WBGT = 0,7twb + 0,3 tg (zonder zonnestraling) WBGT = 0,7twb + 0,2tg + 0,1ta (met zonnestraling)
METEN = WETEN HOE? ● klassieke nattebolthermometer: WBGT uitrekenen! ● botsball: conversietabel ● WIBGET: onmiddellijk aflezen
METEN = WETEN
WBGT = 0,7twb + 0,3 tg (zonder zonnestraling) WBGT = 0,7twb + 0,2tg + 0,1ta (met zonnestraling) Twb = natte boltemp Tg = droge boltemp Ta = luchttemp
METEN = WETEN BOTSBALL: conversietabel
Prijs: +/- 220,00€ excl.btw
METEN = WETEN
METEN = WETEN Wet Bulb Globe Temperature (WBGT) = 0,0212*(BB*BB) + 0,192*(BB) + 9,5
De bekomen waarde vergelijken met volgende maximumtemperaturen: Maximumwaarde
Botsballtemperatuur
WBGT
BB
Zeer licht werk
29
26,1°C
Licht werk
29
26,1°C
Halfzwaar werk
26
23,7°C
Zwaar werk
22
20,2°C
Zeer zwaar werk
18
16,0°C
METEN = WETEN Wat is ‘licht’ werk? Wat is ‘zwaar’ werk?
Soort werk Zeer licht werk Licht werk Halfzwaar werk Zwaar werk Zeer zwaar werk
Voorbeeld Secretariaatswerk Handenarbeid aan een tafel Staande arbeid Grondwerken Beklimmen van ladders en trappen
Werkbelasting < 117 watt 117 tot 234 watt 235 tot 360 watt 361 tot 468 watt > 468 watt
Minimale luchttemperatuur 18°C 16°C 14°C 12°C 10°C
METEN = WETEN Opmerkingen: 1. Botsball thermometer enkel voor een snelle screening! 2. Botsball temperaturen (BB) nooit rechtstreeks vergelijken met de maximumtemperaturen: zware onderschatting van de WBGT index! 3. Beoordeling resultaat volgens het KB T.O.F biedt een hogere graad van bescherming dan de oude waarden van het ARAB 4. Wanneer mogelijk: ook aparte parameters, bepalend voor de WBGT opmeten: Twb = natte boltemp Tg = droge boltemp Ta = luchttemp
WBGT = 0,7*(Twb)+0,2*(Tg)+0,1*(Ta)
METEN = WETEN WIBGET: onmiddellijk af te lezen
Prijs: +/- 1800,00€ zonder data logging 3500,00€ mét data logging excl.btw
METEN = WETEN ● RELATIEVE LUCHTVOCHTIGHEID ?
METEN = WETEN ● LUCHTVOCHTIGHEID - uitgedrukt in g/m³ ● RELATIEVE LUCHTVOCHTIGHEID - uitgedrukt in % ● COMFORTWAARDEN ERGONOMIE: ≥ 40-70 % ≤ ● DAARBUITEN: KLACHTEN!
METEN = WETEN
opgelet:
KB 25-03-2016 (treedt in werking 24-04-2016) wijzigt KB 10-10-2012 arbeidsplaatsen:
WAARDE RV verplicht: ≥ 40-60 % ≤
METEN = WETEN
METEN = WETEN HOE? ● klassieke hygrometer: ● TESTO 625
METEN = WETEN ● LUCHTSNELHEID (TOCHT): COMFORT / DISCOMFORT ● COMFORTWAARDEN:
MAX. 0,5 m/s (zittend werk) MAX. 1,0 m/s (staand werk)
METEN = WETEN HOE? ● klassieke anemometer (buitentoepassing) ● schroefanemometer ● hittedraadanemometer
METEN = WETEN ● KOOLDIOXIDEGEHALTE: CO2 ● INDIKATOR VOOR LUCHTVERVERSING ● VLAANDEREN – BINNENMILIEUBESLUIT: richtwaarde 900
ppm
METEN = WETEN
opgelet:
KB 25-03-2016 (treedt in werking 24-04-2016) wijzigt KB 10-10-2012 arbeidsplaatsen:
Debiet luchtverversing 30m³/persoon/uur VERVALT waarde CO2 ≤ 800 ppm verplicht! In elk geval NOOIT boven 1200 ppm!
METEN = WETEN HOE? ● TESTO IAQ920 ● meetbuisjes GASTEC ● ook andere gassen: O2 - CO - CCl4 - NH3 - …
OPLOSSINGEN? REALISME! ● PROBLEMEN PLOTS EN TIJDELIJK: hittegolf(je) ● DIKWIJLS GEBOUWGEBONDEN: - open kantoortuin: de ene te warm, de ander te koud - ramen kunnen niet open - geen individuele regeling mogelijk - inblaasmonden boven werkposten -… ● SOCIALE ONVREDE? ● GEEN BUDGET BESCHIKBAAR ● GEHUURD GEBOUW – geen technische investeringen mogelijk
OPLOSSINGEN? REALISME! ● LUISTER naar de mensen! ● COMMUNICEER! Toelichting bij metingen (interpretatie WBGT) ● K.I.S.S:
- lucht bevochtigen? Bakjes met water - aankoop en verdeling drinkwater - bureauventilators - inblaasmonden verplaatsen? afdekken? stromingsrichting aanpassen? werkpost verplaatsen? ● EIGEN AANDEEL: - extra trui? - afspraken mbt ramen open/toe
SBS – sick building syndrome
Wanneer spreken we van SBS? • Sick Building Syndrome, Tight Building Syndrome, Office Syndrome,… • Als er geen duidelijke oorzaak is voor een mix van aspecifieke symptomen die: - verschijnen als men een gebouw binnengaat - verdwijnen als men het gebouw weer verlaat - die niet kunnen toegewezen worden aan een ziekte (geen diagnose)
Wanneer spreken we van SBS? Gebouw Oorzaak
Symptoom
Gevolg
Organisatie Hoger ziekteverzuim
Werkplaats Arbeidsgebonden: CHEMISCH FYSISCH BIOLOGISCH
BLW/OLW
Individu HUID
OGEN
Verlies aan productiviteit
Psychosociaal Afgenomen werktevredenheid
Extraprofessioneel …
CZS
SBS Symptomen •
symptomen : thv • Slijmvliezen en bovenste luchtwegen • • • •
Irritatie, droge ogen, neus, keel Prikkeling ogen, tranerigheid, verstopte neus Hoesten, niezen, neusbloedingen Hees of gewijzigd stemgeluid
• Onderste luchtwegen • Druk op de borstkas, piepende ademhaling, astma, ademnood
• Huid • Irritatie, droogheid, jeuk, uitslag
• Centraal zenuwstelsel • hoofdpijn • misselijkheid, duizeligheid, draaierigheid, • concentratieproblemen, mentale vermoeidheid, slaperigheid, lusteloosheid, lethargie,…
• Chemosensorieel • Perceptie onaangename geuren, veranderende smaak • Visuele afwijkingen
•
Symptomen verdwijnen wanneer men het gebouw verlaat
SBS Oorzaken en Gevolgen •
oorzaken • Gebouwgebonden: constructiemateriaal, asbest, isolatie, lijm, verf, wand/vloertextiel, HVACsysteem, computers, printers, polluenten,… • Werkpostgebonden: uren beeldschermwerk, papierindex,… • Organisatiegebonden: algemene sfeer en organisatie, werknemerstevredenheid,… • Persoonsgebonden: individuele kenmerken (leeftijd, geslacht, medische historiek), eigen werktevredenheid,… • Extraprofessioneel: thuis, hobby, industrie, verkeer,…
•
gevolgen • Verhoogd ziekteverzuim • Productiviteitsverlies • Afnemende tevredenheid
SBS Preventie •
Ontwerpfase • Gebouw pas in gebruik nemen na volledige afwerking • Goed uitluchten (pas geschilderd, net verlijmd,…) • Passieve/actieve ventilatie bij nieuwbouw/renovatie • Rekening houden met vervuilende bronnen (mensen, printers, copiers) zowel op dit moment als in toekomstige situaties • %Klachten natuurlijke verluchting < extractie < full HVAC Natuurlijke
Mechanische
Volledige airco
Neus
5,8
13,7
17,2
Ogen
5,8
8,2
17,6
Slijmvliezen
8,1
17,8
32,6
Hoofdpijn
15,7
37,0
31,5
Droge huid
5,7
5,5
14,9
• Uitbekleding • Stoffen wand, vloer, meubilairbekleding in callcenter versus stenen vloer
• Meubilairkeuze • Formaldehyde (triplex, multiplex, spaanplaat) nieuw meubilair
SBS Preventie •
onderhoud • • •
•
psychosociaal welzijn • • • •
•
Schoonmaken op regelmatige basis, welke producten? HVAC goed onderhouden (kanalen, roosters, verdampers,…)! Let op met recuperatie van lucht, positie van aanzuigmonden,… Behoefte aan verandering Mogelijkheid om de omgeving te beïnvloeden Streven naar een eigen plek Gebrek aan contact met de omgeving (natuurlijk, sociaal,…)
maatregelen • • • • • •
Roker/niet roker Opdelen in kleinere ruimtes Aanpassen verluchting, verlichting, verwarming,… Isoleren van lawaaierige toestellen Afzonderen van copiers, printers, frigo’s Individu kans geven • Raam te openen • Temperatuur te regelen • Ventilatie te regelen
SBS Regelgeving • Codex : lawaai, chemische agentia, beeldschermwerk, welzijnswet, gezondheidstoezicht, basiseisen arbeidsplaatsen, thermische omgevingsfactoren,…
• Normen : thermische omgeving, akoestiek, ventilatie,… • EPB : decreet over energie-prestaties en binnenklimaat • Vlaams Binnenmilieubesluit
R-Log: wat kan allemaal?
• Evaluatie gematigde omgevingen • Genormeerd in NBN EN ISO 7730 • Verschillende sondes ter evaluatie van •
Globaal thermisch comfort • •
•
to operatieve temperatuur PMV-PPD
Lokaal thermisch discomfort • • • •
DR draught rate PDv percentage of dissatisfied due to vertical temperature difference PDf percentage of dissatisfied due to floor temperature PDcw en ww percentage of dissatisfied due to cool / warm walls
• Extra: CO2 & VOC
R-Log: stappenplan • Productfiche Binnenmilieuanalyse • Verloop Binnenmilieuanalyse • • • • • •
Bepaling scope Offerte Bevraging Huurcontract Meting Rapportage
• Illustratie enkele resultaten
Productfiche Binnenmilieuanalyse • http://www.provikmo.be/nl/aanbod/risicobeheersing/ metingen/klimaatanalyse
Productfiche Binnenmilieuanalyse • Aanpak in drie fasen • Aan te raden maar niet verplicht de drie fasen allemaal en/of chronologisch te doorlopen • Fase 1: SBS vragenlijst • Fase 2: expertrondgang (puntmetingen) • Fase 3: klimaatboom (langeduurmetingen)
Stappenplan - productfiche Vertrekken vanuit de mensen zelf met een vragenlijst (fase 1) Resultaten: verwerkt in een anoniem groepsrapport mogelijk kunnen problemen reeds aangepakt worden • Vervolgens indien nodig rondgang in gebouw voor puntmetingen van temperatuur, luchtsnelheid, relatieve vochtigheid, CO2, verlichting, … (fase 2) • Bij wisselende parameters, inschakelen van klimaat-boom (fase 3), Provikmo gebruikt R-log systeem • •
Stappenplan - productfiche Vragenlijst met 5 blokken : - Persoonlijke eigenschappen - Mogelijke symptomen die vaak worden ervaren - Werkplaatsfactoren - Thermische comfort - Belangrijkste dimensies van werknemers-tevredenheid
Bevraging •
Opvragen figuren grondplannen en indicatie locaties vb 4 zones
Vragen indelen in groepen 1. Persoonlijke gegevens Geslacht, leeftijd, allergie voorgeschiedenis, roken, uren BS, functie,…
2. Symptomen 3. Werkomgeving
akoustisch comfort, visueel comfort
4. Thermisch comfort PPD en PMV van Fanger
5. Werktevredenheid 8 dimensies
Bevraging •
link naar vragenlijst bezorgen aan WN en vragen om ze binnen 2 weken in te vullen
Bevraging
Bevraging
Bevraging
Bevraging
Bevraging
Gebaseerd op de Provikmo MiO Survey werktevredenheid; contacteer
[email protected] voor meer info over de MiO Survey
Samengevat • • •
•
•
Gevolg SBS problematiek = mensen die symptomen ervaren Hoe meer mensen meer symptomen vertonen hoe erger de situatie Symptomen worden gemeten adhv de ontwikkelde gevalideerde vragenlijst; alle symptomen worden gescoord en er wordt een totale symptoomrisicoscore (SRS) berekend Symptoomrisicoscores (SRS) worden ingedeeld in klasses (extreem laag, zeer laag, laag, beneden gemiddeld, laag gemid-deld, gemiddeld, hoog gemiddeld, boven gemiddeld, hoog, zeer hoog, extreem hoog) Klasses worden gegroepeerd in drie risicogroepen: • • •
Groen: laag gemiddeld en gemiddeld Oranje: hoog gemiddeld en boven gemiddeld Rood: hoog, zeer hoog en extreem hoog
Meting met Rlog • Meting loopt in principe één volledige week, inclusief de nachten en een weekend (minstens 7 dagen) • Weergegevens buitenklimaat dichtstbijzijnde weerstation worden bijgehouden (4 x per dag) • Bepalen van PPD /PMV • Ook CO2 + VOC’s
Meting met Rlog • • •
Globaal: PMV en PPD (Fanger) Scores van vragenlijsten van vote V (-3 tot +3) naar mean vote MV en percentage of dissatisfied PD Eerste P = Predicted: het verband tussen MV en PD kan in een vergelijking gegoten worden op basis van metingen van ta, tr, var en pa
Rapportage • • • •
Basisdata: ruwe data plus CO2 & VOC PMVPPD: globaal thermisch comfort PDVPDF: gradiënt en vloertemperatuur PDCWPDWW: stralingsassymetrie
Rapportage • Resultaat Grafiek: parameter naar keuze, verloop over de meetweek, per dag 8-18h Voorbeeld maximale DR per dag
Rapportage • Eindresultaat: • Geïntegreerd rapport binnenmilieuanalyse • Samenvatting resultaten SBS vragenlijst • Samenvatting resultaten technische rondgang • Samenvatting meetresultaten • Powerpoint Prijs: +/- 1600,00€ zonder vragenlijst 2100,00€ mét vragenlijst + één algemeen rapport excl.btw
SBS Vragenlijst
CA2: 30/80/150
CB2: 40/80/170
Klant
BENCH Minder klachten
Klant: Meer klachten
CA0 min
CB2 max
SBS Vragenlijst Klant
Geen verschil roken
Meer vrouwen
Meer allergie Meer ontevreden over arbeidscondities, voorwaarden, werk-gezinsbalans, stress
Meer klachten temp gezicht/handen Meer tocht aan hals en rug Meer lawaai Meer lucht & temperatuurskl.
Keuze meetplaats Ca 80 respondenten op 150 zitjes waar zit die 30 man met rode scores?
klant
Klachten gemeld tijdens de meting Temp onderbenen/voeten erger op CB2??
Tocht hals/rug erger op CA2??
Temp onderbenen/voeten
Klachten gemeld door 23 personen (40/80/170) Klachten gemeld door 21 personen (30/80/150) CA2
CB2
Tocht enkels
Tocht hals/rug
Buitenklimaat zomer 2013 TijdensM Gemiddelde eting luchttemperatuur (°C)
Gemiddelde Gemiddelde gevoelstemperatuur windsnelheid (km/h) (°C)
Gemiddelde vochtigheid (%)
Gemiddelde luchtdruk (mb)
Gemiddelde dauwtemp (°C)
CA0
17,61
18,64
14,08
72,19
1015,06
13,58
CA2
20,09
21,91
16,68
80,06
1012,18
17,32
CB2
19,37
20,94
10,80
72,29
1023,89
15,14
Rest Jun/Jul
21,19
23,40
11,55
69,65
1018,06
16,36
Totaal Jun/Jul
19,77
21,53
12,53
72,70
1018,59
15,63
Representativiteit voor de hele zomer qua temperatuur op locaties CA2/CB2 = ok Iets koeler buiten tijdens referentiemeting CA0
Luchttemperatuur (Ta) 26°C
CA0
CA2
22°C
26°C
22°C
CA2bis
CB2
Het is veel warmer op CB2: ze hebben de zon de hele dag binnen!
Tocht (DR) CA0
CA2
15%
Hoge %
CA2bis
15%
CB2
Klachten Tocht CA2 te verklaren? Ja! DR veel hoger dan op andere locaties
21(30/80/150)
Deux
Trois
CA2 23/40/80/170 12/13/40/70
CB2 Trois
Verticaal temperatuurverschil (DTv) CA0
CA2
3°C
CA2bis
Klachten T onderbenen/voeten CB2 te verklaren? Ja! T hoofd=26°C T voeten=20°C T vloer=26°C
CB2
3°C
Temp onderbenen/voeten
23/40/80/170 Deux
)
Trois 21(30/80/150
CA2
CB2 Trois
12/13/40/70
Koolstofdioxide (CO2) weekoverzicht
800 ppm 400 ppm
Koolstofdioxide en VOC (CO2&VOC) weekoverzicht
800 ppm 0,17 ppm 400 ppm
vreemde gebeurtenis
Koolstofdioxide en VOC (CO2&VOC) “normale” dag
Ventilatie slaat aan Ventilatie slaat aan WN vertrekken, ventilatie draait na
800 ppm 0,17 ppm 400 ppm
Ventilatie slaat uit
Ventilatie in nachtmodus
Koolstofdioxide en VOC (CO2&VOC) “abnormale” dag
Ventilatie slaat aan Ventilatie slaat aan VENTILATIE STOPT ERMEE VOOR DE REST VAN DE DAG!
800 ppm 0,17 ppm 400 ppm
Ventilatie slaat uit
Rapportage • Een grondige evaluatie van het binnenmilieu is een complexe zaak; • Vertrek vanuit de mensen; • Meet subjectief (Provikmo vragenlijst) • Meet objectief (R-Log) als het probleem nog niet oplosbaar is na de bevraging • Meting behelst meer dan het meten/berekenen van één primaire klimaatfactor en één hittestress index • Contacteer
[email protected] voor een SBS analyse met vragenlijst en/of R-Log meting
Rondvraag Dank voor uw aandacht
Dirk Wellens
