d a l b e ati eren m r info r jong voo
KINDERRECHTEN
STRAATKINDEREN
Voor wie?
Kun je je voorstellen? In het Verdrag voor de Rechten van het Kind, artikel 27,
Dit informatieblad is bedoeld
staat dat ieder kind recht heeft op een levensstandaard
voor jongeren van de tweede
die toereikend is voor de lichamelijke, geestelijke,
en derde klas van het
intellectuele, zedelijke (heeft te maken met normen en
voortgezet onderwijs die
waarden) en maatschappelijke ontwikkeling van het kind.
meer willen weten over het
Voeding, kleding en huisvesting zijn daar heel belangrijke
onderwerp straatkinderen.
onderdelen van. Toch zijn er wereldwijd zo’n 100 tot
Bijvoorbeeld om er een presentatie over te houden of een werkstuk over te maken. Of om - alleen of met een groepje - iets te doen voor straatkinderen.
140 miljoen kinderen die geen echt huis hebben en die straatkinderen genoemd worden. Dat zijn dus ongeveer acht keer zoveel straatkinderen als het totaal aantal mensen dat in Nederland woont. Kun je je voorstellen? Ook in Nederland zijn duizenden jonge mensen, ook wel zwerfjongeren genoemd, op zoek naar een plek om te wonen. Hoe dat komt? En wat je voor hen kunt doen? Dat lees je in dit informatieblad.
Verdrag voor de Rechten van het Kind
Artikel 27: recht op goede ontwikkeling
Ouder(s) of anderen die verantwoordelijk zijn voor het kind, hebben de eerste verantwoordelijkheid voor het waarborgen van de levensomstandigheden die nodig zijn voor de ontwikkeling van het kind. De overheid neemt passende maatregelen om ouders te helpen dit recht te verwezenlijken en voorziet hen van steun vooral met betrekking tot voeding, kleding en huisvesting.
Wat zijn straatkinderen?
warm land in West-Afrika en
Er bestaat veel onduidelijkheid over de term straatkinderen.
zelfs binnen een land kan het
Het eerste obstakel dat in de weg staat bij het definiëren van
veel uitmaken of je als straat-
het begrip straatkinderen is het idee van vooral de Westerse
kind leeft in de hoofdstad of in
wereld dat kinderen niet op straat horen op te groeien. Dat
een kleinere plaats. In grote
straatkinderen een teken van een primitieve samenleving
(hoofd)steden hebben straat-
zijn. Ook sommige regeringen zien de aanwezigheid van
kinderen namelijk vaak meer
straatkinderen als een teken van het falen van hun sociale
concurrentie en is het leven
beleid (wetten en regels die moeten zorgen voor de mensen
individualistischer waardoor
en kinderen in een land die niet zelf rond kunnen komen of
er minder zorg is voor elkaar.
die op een ander gebied hulp
het meestal koude Rusland. En
Aan de andere kant is het
nodig hebben). Hun eerste
in een grote
zorg is niet de straatkin-
stad meestal
deren te helpen, maar
gemakkelij-
ze van de straat te
ker voor
verwijderen.
straatkin-
Er zijn mensen die
deren om
jaloers zijn op de
een baantje
vrijheid van straat-
te vinden of
kinderen en ze
klusjes te
daarom als een
doen.
soort helden zien. En er zijn mensen
Om straat-
die alle straatkinde-
kinderen
ren beschouwen als
goed te
dieven en bedelaars
kunnen
die verslaafd zijn aan
helpen is het van belang
drugs. Maar op straat leven allerlei verschil-
hun achtergrond te kennen. Je
lende kinderen. Jongens en meisjes, jonge en oudere, kinde-
kunt je daarom afvragen of het
ren die verslaafd zijn aan drugs en kinderen die verslaafd
vanwege alle verschillende
zijn aan alcohol. Kinderen die gezond zijn en kinderen die
culturele en persoonlijke situ-
ziek zijn. Kinderen die werken en kinderen die bedelen.
aties van straatkinderen nuttig
Sommigen van hen werken alleen op straat en slapen thuis
is om een algemene definitie
terwijl anderen ook echt op straat leven en hun familie
voor hen te hebben. De hulp
nooit meer zien of zelfs geen familie meer hebben. Ook is de
die nodig is om de levenssitu-
situatie van straatkinderen in het ene land heel anders dan
atie van een straatkind te ver-
de situatie van straatkinderen in een ander land. Denk maar
beteren, vereist eigenlijk een
eens aan de verschillen tussen bijvoorbeeld Senegal, een
individuele aanpak.
Een mogelijke definitie is: Silvia Alves (14 jaar) en Edrice Antonio Mafaida (15 jaar)
straatkinderen zijn kinderen
uit Quelimane, Mozambique over straatkinderen
die een speciale ‘relatie’ hebben met de straat (omdat ze er bijvoorbeeld werken en/of
Edrice: Van sommige kinderen zijn de ouders en ook andere
slapen) los van de tijd die ze
familieleden overleden en dan worden ze achtergelaten. Het
daar doorbrengen of de reden
komt ook voor dat kinderen mee zijn gekomen met een ver
waarom ze op straat zijn.
familielid naar onze stad en daar dan in de steek worden gelaten. Mensen gaan ervan uit, dat de kinderen makkelijker aan voedsel kunnen komen in de stad, omdat er meer voedsel en geld en werk is. In het ziekenhuis wordt soms eten dat overgebleven is van de patiënten aan straatkinderen gegeven. Er zijn ook een paar huizen voor straatkinderen, die hulp bieden. Zo’n casa de esperanza (huis van hoop) vangt kinderen op, geeft ze een bed, scholing en eten. En hoopt de kinderen zo weer op weg te krijgen. De kinderen vinden dat soms moeilijk, met name als ze al langer op straat wonen. Ze zijn niet meer gewend, dat ze allemaal dingen moeten doen. Zoals opruimen, op tijd naar school. Ze houden het leven in zo'n opvanghuis niet altijd uit en gaan dan weer weg om op straat te wonen. Ze zijn niet meer gewend zo gestructureerd te leven. Op straat kunnen ze zelf bepalen, wanneer en wat ze willen doen. Silvia: Er zijn er ook die stelen en natuurlijk zie je hier veel kinderen bedelen op straat. Zij vragen meestal om brood, of om ‘Mil meticais’. (ongeveer 5 eurocent).
Straatkinderen wereldwijd Straatkinderen komen overal in de wereld voor. Het is moeilijk om precies te zeggen hoeveel kinderen er wereldwijd op straat leven. Dit heeft onder andere te maken met de verschillende definities die er voor straatkinderen bestaan. In Afrika zijn behalve armoede en de trek van het platteland naar de stad, ook oorlogen en ziekten als Aids er de oorzaak van dat kinderen op straat gaan leven. Als ouders sterven vanwege het oorlogsgeweld komen kinderen er alleen voor te staan. Andere kinderen vluchten voor de oorlog, soms met hun ouders, maar vaak alleen en komen op een plek ver weg van hun thuis op straat terecht. Ook als ouders overlijden door ziekten zoals Aids en er niemand is die de kinderen kan opvangen, proberen kinderen vaak te overleven op straat.
In Azië is armoede de belangrijkste oorzaak van het bestaan van straatkinderen. Ouders die in de stad geen werk kunnen vinden en hun gezin niet kunnen onderhouden, zien zichzelf vaak gedwongen hun kinderen de straat op te sturen. Zij moeten werken om bij te dragen aan het gezinsinkomen. Ook de kwaliteit van het onderwijs in Azië is erg slecht en is deels oorzaak van het bestaan van straatkinderen. Ouders zien het nut van (slecht) onderwijs niet in en sturen hun kinderen in plaats van naar school de straat op om bij te verdienen. In Latijns-Amerika komen de meeste straatkinderen uit de sloppenwijken rondom de grote steden. Zij worden er op uit gestuurd geld te gaan verdienen in de grote stad en gaan na verloop van tijd niet meer naar huis. In veel landen in LatijnsAmerika lopen straatkinderen groot risico om door de politie of moordbrigades te worden mishandeld of zelfs vermoord. Met hun geweren ‘vegen zij de straten schoon’. Gelukkig is er de laatste jaren meer aandacht voor dit probleem en kunnen kinderen een beroep doen op rechtsbijstand om de daders aan te klagen. Veel van de straatkinderen in Oost-Europa zijn weggelopen uit kindertehuizen. In de meeste Oost-Europese landen stuurt men kinderen bij problemen thuis al snel naar zo’n kindertehuis. In die kindertehuizen is de situatie meestal slecht en kinderen die het tehuis ontvluchten, belanden vaak op straat.
Straatkinderen in Nederland Ook in ons land leven kinderen ‘op straat’. Zij worden meestal zwerfjongeren genoemd. Volgens de Algemene Rekenkamer zijn er naar schatting zo’n 3.200 zwerfjongeren in Nederland. Anderen schatten dat het om wel 10.000 jongeren gaat.
Jongere klopt aan bij noodopvang
De meeste van die jongeren hebben wel een dak boven hun hoofd (een opvangpension, vrienden, familie), maar geen echt thuis. Het kan goed zijn dat er in jouw omgeving ook zwerfjongeren voorkomen, maar dat jij dat niet weet. Want hoewel de meeste zwerfjongeren er zelf niet veel aan kunnen doen dat zij op straat beland zijn, schamen zij zich dikwijls voor hun situatie en praten daar niet gemakkelijk over. Een zwerfjongere hoeft niet direct een rotkind te zijn of er vies uit te zien. Hoewel hun gemiddelde leeftijd rond de achttien jaar ligt, zijn er de laatste jaren aanwijzingen dat ook veel jongere kinderen op straat terecht komen. Er melden zich bovendien steeds meer zwangere
Kijk voor meer informatie over straatkinderen in ontwikkelingslanden op de volgende websites: www.unicef.nl, www.plannederland.nl. www.defenceforchildren.nl, www.kinderrechten.nl
meisjes en jonge moeders die geen thuis hebben bij de hulpverleningsinstellingen. Er is een groot gebrek aan opvangplekken voor deze specifieke groep meiden. Ook zijn er nog steeds veel te weinig opvangplaatsen voor zwerfjongeren. Voor het (voorzichtig) geschatte aantal van ongeveer 3.200 zwerfjongeren zijn slechts 320 opvangplaatsen beschikbaar!
Oorzaken Straatkinderen zijn bijna allemaal gevlucht voor de gevolgen van werkloosheid, armoede, het uiteenvallen van de familie of om te ontsnappen aan misbruik en
Uit: de Volkskrant
geweld. Door armoede gedreven, leven gezinnen in veel landen van de wereld in sloppenwijken. De meeste van
Wat vind jij
die gezinnen hebben de grootste moeite om financieel rond te komen. Uit frustratie zoeken ouders vaak troost
Tim heeft ingebroken omdat
in alcohol en worden agressief. Door deze omstandighe-
hij honger had en is daarom in
den gaan kinderen op straat zwerven. Soms worden ze
de gevangenis terecht geko-
ook wel op straat gezet door hun ouders omdat die niet
men. Is de gevangenis de beste
langer een extra mond willen of kunnen voeden. Maar
oplossing voor jongeren zoals
veel kinderen lopen zelf weg van huis, om te ontsnap-
Tim?
pen aan de ellende of om hun ouders te ontlasten. Beargumenteer je mening.
Op straat Straatkinderen overleven op straat door te werken, te
straat kunnen zij immers doen en
bedelen en/of te stelen. Zij slapen in parken, verlaten
laten wat ze willen en hoeven ze
gebouwen en huizen, langs de snelweg en op pleinen.
zich nauwelijks aan regels te hou-
Soms delen zij hun slaapplaats met criminelen en/of
den. Lessen op een normale school
drugsverslaafden. De meeste straatkinderen zijn zo
kunnen zij vaak niet goed volgen
gewend aan hun vrijheid op straat dat het moeilijk voor
omdat ze zich niet zo lang kunnen
ze is om terug te keren naar het ‘gewone’ leven. Op
concentreren.
Kijk voor meer informatie over zwerfjongeren in Nederland ook op: www.zwerfjongeren.nl of op http://jonathan.donbosco.nl
Gevolgen van een leven ‘op’ straat Het leven en wonen op straat heeft veel gevolgen voor de ontwikkeling van een kind. Zo gaan maar weinig straatkinderen naar school. Het gebrek aan onderwijs heeft grote gevolgen voor hun toekomst. Zonder opleiding is het immers lastig een uitweg uit hun situatie te vinden. Ook heeft het straatleven vaak een desastreus effect op de gezondheid van kinderen. De plaatsen waar straatkinderen verblijven, zijn vaak vies, vervuild met uitwerpselen en muizen die ziektes verspreiden. Veel straatkinderen staan door het werk dat zij doen hele dagen in de uitlaatgassen van auto’s. Door gebrek aan goed eten en persoonlijke hygiëne lopen zij ook vaak ziektes op. Omdat straatkinderen meestal niet geregistreerd zijn, hebben zij geen recht op medische zorg. Ook het gebruik van alcohol en drugs is schadelijk voor de gezondheid. Een van de meest gebruikte drugssoorten onder straatkinderen is lijm. Het is gemakkelijk te verkrijgen en niet duur. Straatkinderen
“Niemand wil met mij praten. Niemand neemt mij serieus. Ik heb mijzelf in december bijna gestoken. Waarom mag ik niet bij jullie binnen?” Niala snikt boos. Ze vindt de vier maanden die ze op straat heeft doorgebracht lang genoeg. ’s Nachts heeft ze een bed in de noodopvang, maar overdag zwerft ze met criminelen en oudere ‘beroepszwervers’ door Amsterdam. “Vroeger was ik bang voor zulke mensen. Nu vertel ik ze mijn verhaal. Maar wat moet ik anders?” De naam Niala is verzonnen. www.zwerfkinderen.nl
snuiven de lijm
foto: Unicef/Bart Eijgenhuijsen
om hun honger,
Roemeense straatjongen snuift lijm om zijn ellende even te vergeten
kou en pijn even
de hersenen tot gevolg kan hebben.
te vergeten.
Veel straatkinderen komen boven-
Langdurig snui-
dien in aanraking met geweld. Op
ven van lijm ver-
straat geldt het recht van de sterkste.
oorzaakt aandoe-
Om zichzelf aan voedsel of een
ningen aan de
slaapplek te helpen, moeten straat-
longen. Deze
kinderen concurreren met andere
gaan dan zo
straatkinderen. Soms grijpen ze daar-
slecht functione-
bij naar geweld. Ook worden straat-
ren dat ze de
kinderen vaak mishandeld of seksueel
hersenen niet
misbruikt door oudere jongeren of
meer van vol-
volwassenen die op straat leven en
doende zuurstof
de politie. De politie behandelt hen
kunnen voorzien,
als criminelen. De kinderen die op
wat permanente
straat leven zijn in feite vogelvrij
beschadiging van
verklaard: ze worden door niemand
beschermd en geen haan die er naar kraait als een straatkind wordt mishandeld. Er zijn ook straatkinderen die zichzelf prostitueren omdat zij het verkopen van hun lichaam als de enige manier zien om aan voedsel te komen. Zij lopen daarbij groot risico een seksueel overdraagfoto: Unicef
bare aandoening (SOA) op te lopen, besmet te raken met het HIV-virus of zwanger te raken. Sommige straatkinderen sluiten zich voor hun eigen ‘veiligheid’ aan bij bendes en belanden op die manier in de criminaliteit. Andere straatkinde-
Bedelende straatkinderen in Ecuador
ren verwonden zichzelf met een mes, een glasscherf of sigaretten. Vaak komt deze zelfverminking voort uit psychische problemen. Een van de meest ernstige gevolgen van een leven op straat voor kinderen, wordt veroorzaakt door gebrek aan zorg en liefde. Veel straatkinderen hebben een negatief zelfbeeld omdat ze het gevoel hebben dat er niemand is die om hen geeft. Dit gebrek aan zelfvertrouwen kan gemakkelijk leiden tot psychische problemen die het voor hen moeilijk maken om een vertrouwelijke relatie met iemand anders aan te gaan.
Oplossingen Lange tijd was hulp aan straatkinderen erop gericht om hen in tehuizen te stoppen en ze opnieuw op te voeden. Veel kinderen liepen weg omdat zij niet meer gewend waren om in een huis te wonen. De laatste jaren worden straatkinderen steeds meer op straat opgezocht door hulpverleners en zelf betrokken bij manieren om hun leven te verbeteren.
Tips om in actie te komen Wat kun jij zelf doen? •
Als jij zelf geen thuis hebt of als je een zwerfjongere kent: Dan is het goed om daar met iemand die je vertrouwt over te praten. Natuurlijk is dat niet gemakkelijk. Je schaamt je misschien voor je situatie of voor de dingen die je gedaan hebt. Toch is het fijn als er iemand naar je luistert of als jij zelf luistert naar een zwerfjongere. Het is daarbij belangrijk een ander niet te veroordelen. Zoek samen naar een volwassene die jullie vertrouwen. Dat kan een familielid zijn of iemand anders die je goed kent, een vertrouwenspersoon via school, maar je kunt ook contact opnemen met Bureau Jeugdzorg (kijk op www.bureaujeugdzorg.info) of bellen met de Kindertelefoon: 0800 – 0432 (gratis en anoniem).
Je kunt dit informatieblad ook vinden op www.kinderrechten.nl
Als je in actie wilt komen voor straatkinderen in ontwikkelingslanden en/of zwerfjongeren in Nederland: Dan vind je hier verschillende tips voor dingen die je alleen of met een groepje klasgenoten en/of vrienden en vriendinnen kunt ondernemen:
• Bedenk een definitie van straatkinderen
straatkinderen ook doen: autoruiten wassen, schoenen poetsen en haal daar geld mee op).
en beargumenteer je formulering.
• Houd een mondeling of spreekbeurt over
• Boek als je op vakantie gaat (ook in
straatkinderen en zwerfjongeren of maak
Nederland!) je hotel via www.dakloos.nl.
er een werkstuk over.
Drie procent van de totale overnachting-
• Teken een strip over straatkinderen en
kosten zullen ten goede komen aan
zorg dat die geplaatst wordt in een krant
daklozen in Nederland, dus ook aan
die veel mensen lezen.
zwerfjongeren. Als een hotel boeken te
• Organiseer een debat over straatkinderen.
duur voor je is, vertel dan aan zoveel
Een mogelijke stelling is: de aanwezigheid
mogelijk vrienden en familieleden die veel
van straatkinderen is een teken van het
gebruik maken van hotels vanwege hun
falen van het sociale beleid van een regering.
werk of reislust over deze mogelijkheid.
• Nodig een gastspreker van bijvoorbeeld Unicef of Plan Nederland uit op school om
Voor al je activiteiten geldt dat als je wilt dat
te vertellen over straatkinderen in ontwik-
zo veel mogelijk mensen er over geïnfor-
kelingslanden of een vertegenwoordiger
meerd worden, het handig is de (lokale)
van Don Bosco Jonathan om informatie te
media te benaderen.
geven over zwerfjongeren in Nederland. Je kunt zelf vanaf je 17e ook actief worden
Vragen
als vrijwilliger bij Don Bosco Jonathan.
• Denk jij dat voorlichting over het thema
• Zamel geld in voor een organisatie die hulp
straatkinderen nuttig is? Voor welke
biedt aan straatkinderen. Doe dat op een zo
groepen mensen is het vooral nuttig meer
origineel mogelijke manier (bijvoorbeeld
te weten over dit onderwerp? Waarom
door het organiseren van een straatfeest
denk je dat?
waar gasten entree voor moeten betalen of
• Hoe denk jij dat straatkinderen het beste
ga met een groepje het werk doen dat
Dit is een uitgave van het Kinderrechtencollectief. Het Kinderrechtencollectief is een coalitie ter bevordering van rechten van kinderen en bestaat uit Defence for Children International (DCI), Unicef Nederland, de Landelijke Vereniging van Kinder- en Jongerenrechtswinkels, Jantje Beton, de Nationale Jeugdraad, Plan Nederland en Save the Children Nederland. Het NIZW jeugd is betrokken als adviseur.
geholpen kunnen worden? En door wie?
Tekst: Mijntje van Kemenade Illustraties: Olivier Heiligers Druk: Stenco
Deze uitgave is financieel mogelijk gemaakt door de Nederlandse overheid.
