Starring Maja. jekino EDUCATIE

Starring Maja jekino EDUCATIE

Inhoudstafel

Film en educatie… ... in het vertoningscircuit van Lessen in het donker, in het kader van Filmfestival Open Doek, ter gelegenheid van een workshop verzorgd door Jekino of van een film in de klas... Het medium film kreeg een plaats in het lessenpakket van heel wat scholen, daarom zorgen wij graag voor een degelijke programmatie en pedagogische omkadering. We maken jaarlijks een pittige selectie van een 30-tal films uit het afgelopen seizoen, organiseren op heel wat plaatsen vertoningen en zorgen voor kanten-klare lesmappen voor een boeiende verwerking in de klas. Daarbij spelen we in op de eindtermen en ontwikkelingsdoelen. In elke lesmap streven we naar een filmtechnische en inhoudelijke benadering van de film en focussen we op één thema.

Doelgroep STARRING MAJA: vanaf 13 jaar

P2

jekino EDUCATIE

www.opendoek.be www.jekino.be www.lesseninhetdonker.be

Filmfiche _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Synopsis Technische kaart Belangrijkste filmprijzen Inleiding op de film Regie en productie _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Wie de film gemaakt heeft De regisseuse over haar film De acteurs Na de film _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Eerste reacties Opdracht: Bedenk je eigen trailer Verhaal en personages_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Het verhaal De personages Focus op… de media_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Televisie: een alledaags fenomeen Mediavoorkeuren van kinderen Het beeld van meisjes en jongens in media De celebrity, uw vriend? Reality-tv Media en Ethiek Verwerkingsopdracht: vertelspel _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Weetjespagina: extra informatie over media_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Verwerkingsopdracht: Stellingenspel _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Fiche voor de leerlingen _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Bronvermelding_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

4

7

11

15

21

34 36 38 42 45

Online filmfiche! Surf naar www.filmfiches.be en laat je (sterren)mening achter bij de film die je zag. De fiches zijn een digitale, meer visuele uitdieping van deze lesmap met trailers, foto’s en interessante achtergrondinfo.

Filmfiche Kopieer de filmfiche op de volgende pagina voor je leerlingen. Zo zijn ze meteen goed voorbereid op de voorstelling! Ook voor je collega’s die de leerlingen vergezellen, kan het een handig leidraad zijn.

P3

Filmfiche Synopsis

A FILM BY

Maja, 18 jaar oud, heeft een grote droom: ze wil een bekende actrice worden! Maar de omstandigheden zitten haar niet mee: ze woont in een verlaten Zweeds dorp en gaat gebukt onder een groot overgewicht. Tijdens een feest raakt ze aan de praat met het jonge regietalent Erika, die wil debuteren met een documentaire. Maja is in de wolken wanneer ze de hoofdrol aangeboden krijgt. Tot ze beseft dat Erika misbruik maakt van haar naïviteit. Vol vertrouwen neemt Maja haar lot in eigen handen: ze zal de rol van haar leven spelen!

Belangrijkste filmprijzen

TERESA FABIK

Winnaar van de “Publieksprijs voor Beste Buitenlandse Film” op het Newport Beach Film Festival (Verenigde staten). 3 nominaties voor de “Guldbagge”, de Zweedse nationale filmprijzen (Beste Regie, Beste Film en Beste Scenario).

Inleiding op de film

ZANDRA ANDERSSON MOA SILÉN MARIA LUNDQVIST ANASTASIOS SOULIS TERESA FABIK PRODUCER SANDRA HARMS DIRECTOR OF PHOTOGRAPHY TOBIAS HÖIEM FLYCKT GILLES BALABAUD COMPOSER LOUISE HEANEY COSTUME & MAKE-UP DESIGN MIMMI HARMS OREDSSON SHAHAB SALEHI EXECUTIVE PRODUCER KARL FREDRIK ULFUNG EDITORS MARTIN HUNTER AND MICHAL LESZCZYLOWSKI

“STARRING MAJA” IS PRODUCED BY BREIDABLICK FILM IN CO-PRODUCTION WITH FILM I VÄST, FASTNET FILMS, SONET FILM AND KANAL 5. IN CO-OPERATION WITH FILM I DALARNA AND CANAL + WITH SUPPORT FROM THE SWEDISH FILM INSTITUTE / LISA OHLIN AND IRISH FILM BOARD / SIMON PERRY

Een ontroerend en komisch coming of age verhaal.

Technische kaart STARRING MAJA Originele titel: Prinsessa Regie & scenario: Teresa Fabik Zweden, 2009 91 minuten OV, Nederlands ondertiteld Distributie: Jekino

P4

CREDITS NOT CONTRACTUAL

DIRECTOR & SCRIPT PRODUCTION DESIGNER STILLS PHOTOGRAPHER

www.sfinternational.se

Met o.a. Zandra Andersson Moa Silén Anastasios Soulis Maria Lundqvist

Maja Erika Alex Eva



(Maja’s moeder)

Thomas Hedengran Göran (Maja’s vader) Christian Magdu Martin

Maja is 18 jaar oud en woont in een klein, conservatief Zweeds dorpje. Haar enige droom is om actrice te worden. Ze wilt in de schijnwerpers staan, opdat iedereen haar innerlijke schoonheid kan zien. Ze voelt zich onbegrepen: de wereld ziet niet wat ze te bieden heeft omdat ze niet verder kijken dan haar zwaarlijvigheid en haar onhandig, sociaal onaangepast gedrag. Erika Sohlman is een 28-jarige documentairemaakster uit Stockholm. Wanneer zij Maja ontmoet, ziet ze de kans om een vermakelijke, tragikomische film over haar te maken. Helaas dreigt Maja daarvan zelf het slachtoffer te worden. Ze is dolblij met de extra aandacht die ze krijgt, maar beseft niet wat de gevolgen kunnen zijn.

We volgen Maja tijdens haar laatste schooljaar. Door o.a. de lens van Erika’s camera zien we hoe ze vecht om haar droom te realiseren: een komische worsteling met tragische elementen. Belangrijke obstakels voor Maja zijn: - de vooroordelen omwille van haar uiterlijk - ze zit gevangen tussen een egocentrische moeder en een onverschillige vader - ze koestert een timide liefde voor Alex, een mooie, populaire jongen ‘die ze niet krijgen kan’. Dan ontdekt Maja dat zelfs Alex verborgen geheimen en teleurstellingen heeft. Na enige tijd beseft Maja dat Erika haar gebruikt. Wil ze die prijs wel betalen voor de extra aandacht? De rollen worden omgekeerd wanneer ze ontdekt dat Erika haar meer nodig heeft dan vice versa. Uiteindelijk vind Maja de kracht om in de schijnwerpers te treden, maar wel op haar eigen manier. Visueel is STARRING MAJA geen spectaculaire film. Zijn kracht schuilt vooral in de vele actuele, relevante thema’s die worden aangekaart. STARRING MAJA roept vragen op over (de tol van de) roem, de macht van de media, de dwingende schoonheidsidealen, sociale druk, enz.

P5

REGIE EN PRODUCTIE Wie de film gemaakt heeft Teresa Fabik werd in 1976 geboren in Södertälje, Zweden. Ze studeerde aan de filmschool in Stockholm en schreef het scenario van de twee langspeelfilms die ze al regisseerde: THE KETCHUP EFFECT (uit 2004 – de film kreeg diverse bekroningen maar zelf noemt ze het “een goede stijloefening”) en STARRING MAJA.

P6

modern sprookje over mensen en hun dromen in een mediacentrische wereld. Het is een warme film die de draak steekt met bepaalde aspecten van het menselijk gedrag, maar toch met de nodige affectie. Vroeger droomden we van een sprookjesprins die ons op zijn witte paard kwam halen. Nu wachten we op dat sprookje door mee te doen aan ‘reality shows’ op tv. Een hele generatie groeit op in de waan dat als niemand je ziet, je eigenlijk niet bestaat. Ik kan 100% achter deze film staan.’

Het idee voor STARRING MAJA ontkiemde lang geleden. Net als het hoofdpersonage Maja groeide Teresa op met het gevoel niet begrepen te worden en met de drang om geliefd en erkend te worden. Nu pas vond ze dat haar verhaal klaar was voor het grote scherm.

De casting van de hoofdrol was één van de moeilijkste aspecten van de productie. Gedurende de twee jaar dat Teresa STARRING MAJA voorbereidde, zocht ze voortdurend naar de juiste, charismatische actrice… “de juiste Maja”.

De regisseuse over haar film ‘STARRING MAJA is een klassiek Hollywoodverhaal over een “underdog”,’ zegt Teresa. ‘Het is een

‘Het personage Maja is iemand die enorm veel ruimte opeist, figuurlijk en sociaal. Naast het feit dat de actrice stevig gebouwd moest zijn, moest ze ook op een podium

P7

kunnen acteren. Ze moest ook heel charismatisch zijn omdat ze in bijna elke scène opduikt. We hebben overal gezocht: op straat, via regionale kranten, open audities in een dozijn steden,… tot we eindelijk Zandra Andersson vonden en met de opnames konden beginnen.’

De acteurs ZANDRA ANDERSSON (Maja) Zandra Andersson (° 1988) groeide op in Göteborg, Zweden. Ze is al lang lid van een amateur theater gezelschap. In STARRING MAJA krijgt ze haar eerste grote filmrol. Zandra: ‘Maja is een meisje met grote dromen. Ze heeft een grote innerlijke kracht die ik enorm waardeer. Ze leeft haar leven en strijdt om het zelfrespect te vinden dat ze nodig heeft, om zo de nodige moed te vergaren om in haar eigen realiteit te leven.’

P8

MOA SILÉN (Erika) Moa Silén zat tijdens de opnames in haar laatste jaar aan de theaterschool in Stockholm en speelde al mee in verscheidene theaterproducties. Moa: ‘Ik denk vaak na over “schuld”. Erika behandelt Maja soms op een manier die me diep frustreert. Toch voelt ze tegelijk een soort ‘zusterlijke’ liefde voor haar en wilt ze haar beschermen. Erika worstelt met zichzelf, met haar dromen en met haar slecht geweten.’

MARIA LUNDQVIST (Eva, Maja’s moeder) M a r i a Lundqvist is één van Zwedens meest gewaardeerde actrices. Ze speelde mee in talrijke films, waarvan MOTHER OF MINE (2005) en HEAVEN’S HEART (2008) de bekendste zijn. Voor beide films kreeg ze ook de nationale Zweedse filmprijs voor ‘Beste Actrice’. Ze leende haar stem als verteller voor twee LABAN-films, een reeks korte filmverhaaltjes die ook bij Belgische kleuters erg geliefd zijn. P9

NA DE FILM: EERSTE REACTIES Vlak na de vertoning wil het publiek vaak z’n eerste indrukken kwijt; men heeft nood aan een ontladingsmoment. Het is niet aangewezen om veel dieper in te gaan op de bedenkingen van het publiek, maar men moet hen wel de kans geven om ‘stoom af te laten’. Daarbij kunnen enkele eenvoudige vragen helpen: - Vraag wat het publiek van de film vond. Wie kon zich herkennen in één van de personages? - Kunnen de leerlingen het verhaal in 5 zinnen samenvatten? Benadruk dat ze een onderscheid moeten maken tussen hoofd- en bijzaken. - Ga na wat de leerlingen zich nog herinneren uit de film. Stel enkele (detail)vragen over gebeurtenissen in de film. - Hoe voelden zij zich bij het zien van de film? Waarom? - Kunnen ze begrip opbrengen voor de beslissingen die de hoofdpersonages maakten in de film? Stemmen ze in met Maja’s beslissing wanneer ze ontdekt dat Erika haar bedrogen heeft? Kunnen ze

P 10

-

- -

-

Erika’s beslissing begrijpen wanneer ze geld krijgt om een ‘uitlachfilm’ te maken? Hoe zouden ze zelf reageren in soortgelijke situaties? Kunnen ze ook in hun eigen vrijetijdsbesteding soortgelijke dilemma’s bedenken waar eer / geld bij betrokken zijn? (Bijvoorbeeld: een voetballer die z’n clubkameraden in de steek laat wanneer hij een grote cheque krijgt aangeboden?) Welk moment uit de film is hen het meest bijgebleven? Welke scène zullen ze zich nog het langst herinneren? Zouden ze de film aanraden aan hun vrienden? Hun ouders? Aan wie (niet)? Om het hele verhaal te reconstrueren, kan je een antwoord zoeken op de 5-W vragen: waarover, wie, waar, wanneer, wat/waarom. Via deze vragen kan je het verhaal samenvatten. Wat vonden ze van het einde van de film? Was het een bevredigende manier om dit verhaal af te sluiten?

P 11

Opdracht: Bedenk je eigen trailer In een trailer (de korte promotionele spot die je als publiciteit op het internet of in de bioscoop te zien krijgt) moet een filmmaker de bioscoopbezoeker in enkele minuten overtuigen dat zijn/haar film de moeite waard is. Een trailer geeft de mensen een voorsmaakje van wat ze kunnen verwachten en moet hen overtuigen om de film te gaan bekijken. Wat zouden de leerlingen zeker in de trailer voor STARRING MAJA steken? Waarom? Kunnen ze 5 momenten (beelden, scènes, quotes,…) opsommen die een goed beeld van de film geven?

P 12

P 13

VERHAAL EN PERSONAGES Het verhaal In het kleine, conservatieve dorpje Alingsas woont Maja. Zoals zovele tieners heeft ze het moeilijk om aanvaard te worden, vanwege haar gewicht en gedrag. Ze koestert de droom om actrice worden. Zo zal iedereen ontdekken dat er achter die onaantrekkelijke façade een mooie persoonlijkheid schuilt. Tijdens een trouwfeest ontmoet ze Erika, een zelfverklaarde documentairemaakster die voorlopig aan de kost komt met het filmen van huwelijksreportages. Maja ziet in haar (en haar camera) de kans om beroemd te worden, en Erika ziet in haar een geschikt onderwerp voor haar eerste documentaire. Beide hebben ze hun eigen redenen om het plan uit te voeren. Erika trekt in bij Maja thuis. Vanaf dan registreert ze Maja’s doen en laten met haar camera. De toeschouwer kijkt vaak mee door de lens van Erika. Zo worden we – willen of niet – in de rol van voyeur gedwongen. De deur naar Maja’s privé-leven wordt wijd opengezet. De camera P 14

volgt haar onophoudelijk, van thuis tot in de schoolbanken. Op school geniet ze erg van de dramalessen. Voor één van haar medeacteurs, de populaire Alex, koestert ze stiekeme gevoelens. In tegenstelling tot de andere leerlingen neemt ze de lessen heel ernstig. Soms leeft ze zich net iets te hard in, wat haar status als buitenbeentje niet ten goede komt. Erika moet dringend op zoek naar een producent voor haar film. Niemand lijkt echt geïnteresseerd, behalve één bedrijf. Ze willen Maja in de film tot een mikpunt van spot maken. Lachen met dikke mensen zal goed verkopen, oordeelt de producent. Erika houdt de boot af… voorlopig… Eén scène in het bijzonder illustreert Maja’s naïviteit. Ze voert een telefoongesprek waarin haar een rol wordt aangeboden in een tvserie: “Een CV… is dat een soort brief?”; “Ik heb al veel films gemaakt, maar niet in een professionele context”; “Casting, spel je dat zoals het klinkt?” Uiteindelijk krijgt ze een rol aangeboden in een koP 15

genodigden en er is een vruchtensalade met stervruchten (omdat Maja vanavond de ‘ster’ is) en zelfs vader (die zo zelden geïnteresseerd is) is erbij. Het wordt een heel pijnlijke avond. Erika’s geweten begint weer op te spelen…

mische sitcom. Trots hangt ze het nieuws aan de grote klok en reist met Erika naar Stockholm voor de opnames. Alex benadert haar: hij wil mee naar de stad om zijn broer te bezoeken. In de studio blijkt dat Maja de rol van een dik, lelijk meisje vertolkt. Men stelt haar gerust: we zullen je schminken en je zal onherkenbaar zijn. Na de opnames wordt pijnlijk duidelijk dat iedereen haar uitlacht. In de kleedkamer barst ze in tranen uit. Voor Erika is dit een keerpunt. Ze krijg medelijden en stelt zich op als een beschermende, grote zus. Ze neemt dadelijk contact op met de producent om de zaak af te blazen. Maar ze twijfelt wanneer ze een royaal voorschot krijgt aangeboden – Erika bezit geen rooie cent.

P 16

Alex blijft overnachten bij Erika. In zijn slaap legt hij zijn arm om Maja heen; dat interpreteert ze als een signaal van verliefdheid. Maar wanneer hij haar vraagt om zijn aanwezigheid in Stockholm strikt geheim te houden, loopt Maja boos en teleurgesteld weg.

Tijdens de repetities in de dramaklas rebelleert Maja tegen haar rol. Ze herkent zichzelf al te goed in haar groteske personage (uit TWELFTH NIGHT van Shakespeare). Alex probeert haar om te praten, maar al kibbelend valt er nog een geheim ‘uit de kast’: Alex heeft geen broer! Waarom ging hij dan mee naar Stockholm? ’s Avonds komt hij Maja alles opbiechten: Alex is homo. Die dag had hij een blind date met een jongen in Stockholm. Maar het werd een nare ervaring: de date was geen jongen maar een volwassen man en Alex voelt zich kwetsbaar en misbruikt.

Wanneer Erika een werkloosheidsuitkering aanvraagt, wordt die haar geweigerd. Helemaal blut neemt ze zelfs het aanbod van een succesvol ex-vriendje aan om zijn huwelijksfeest te filmen. Het wordt een vernederende ervaring. Wanhopig beslist ze om het voorstel van de producent te aanvaarden.

Wanneer ze ontdekken dat Erika Alex’ intieme bekentenis – ondanks gemaakte afspraken – toch heeft opgenomen, gaan ze op onderzoek uit. Ze vinden het bewijs voor Erika’s slechte intenties: de notities in haar dagboek, een contract voor een documentaire die ‘VET’ zal heten, afspraken over een optreden in een sitcom,… Maja’s vertrouwen is voorgoed geschonden, ook al probeert Erika haar de situatie uit te leggen.

Moeder heeft het allemaal mooi geregeld: vanavond komt de sitcomaflevering met Maja op tv. Er zijn

Gedesillusioneerd wil ze stoppen met toneel. Maar moeder overtuigt haar en tijdens de première van

het theatergezelschap zet ze een geweldige prestatie neer. Erika observeert Maja’s successen van op een afstand. Ze ziet een meisje dat blaakt van zelfvertrouwen en dat op eigen benen kan staan. De documentaire is overbodig. Maar al die huwelijksreportages hebben haar genoeg materiaal opgeleverd voor een nieuwe documentaire: een satirisch relaas over de menselijke ijdelheid.

De personages Maja Maja is een tiener in het laatste jaar van het middelbaar onderwijs. Ze is een sociaal lichtjes onaangepast buitenbeentje: ze lijkt geen vrienden te hebben en thuis zit ze gevangen in een verstikkend kille sfeer. Haar ouders zijn gescheiden, moeder is betuttelend en egocentrisch en vader lijkt ongeïnteresseerd. Maja droom ervan een ster te worden, zodat ze kan tonen dat achter dat dikke lichaam ook een mooi persoonlijkheid schuilgaat.

P 17

Erika Afgestudeerd aan de f ilmschool, droomt Erika ervan een gewaardeerde documentairemaakster te worden. Voorlopig verdient ze de kost met het draaien van huwelijksreportages. Tot ze de onhandige Maja ontmoet… Ze ziet de kans schoon om een documentaire te maken over Maja en haar ambities. Maar wanneer het project weinig commerciële interesse wekt, besluit ze – in samenspraak met de producent – in te grijpen in het verhaal. Ze verbergt haar intenties voor Maja en laat zich verleiden door het geld en het verlangen om erkend te worden. Haar geweten begint te knagen en ze komt voor een dilemma te staan: ofwel misbruikt ze Maja uit eigenbelang, ofwel geeft ze haar droom op om Maja te beschermen…

Alex Net als Maja volgt Alex dramalessen op school. Een mooie, populaire jongen met vaste verkering. Maja is stiekem verliefd op hem. Een

P 18

gezamenlijke trip naar Stockholm betekent het begin van hun vriendschap. Maar snel wordt duidelijk dat Alex dingen verborgen houdt. Alex biecht op dat hij homoseksueel is. Hij durft zich niet te outen in dit bekrompen stadje. Samen met Maja neemt hij uiteindelijk een moedige stap…

Eva (Maja’s moeder) Maja’s moeder had zelf ooit acteerambities, maar kon die nooit v e r w e zenlijken. Nog steeds klampt ze zich vast aan de herinnering en ze projecteert haar oude dromen op haar dochter. Ze wil Maja wel steunen in haar ambities, maar ze gelooft er niet in. IJdel en overbezorgd lijkt Eva perfect te passen in dit bekrompen stadje. Dat blijkt wanneer Maja een dagje naar Stockholm gaat. De grote stad boezemt moeder angst in: er zijn misdadigers, junkies, metro’s,… Het is er gevaarlijk!

P 19

FOCUS OP… DE MEDIA De machtige massamedia drukken een zware stempel op onze samenleving. Via o.a. televisie en internet worden we overspoeld door (audiovisuele) media. Hun invloed is groter dan we kunnen vermoeden. STARRING MAJA zit boordevol mediagerelateerde thema’s en roept daarom talrijke vragen en discussiepunten op over het belang van de media-inhoud. Maja voelt de drang om een ster te worden. Kijk maar naar de droomscène waarin ze over de rode loper wandelt. Tv-sterren hebben een grote aantrekkingskracht op tieners. Waar komt die aantrekkingskracht vandaan? Waarom zijn celebrities alom aanwezig in de media? Wat is de invloed van reality- tv op het kijkerspubliek? Hoe worden meisjes en jongens in de media voorgesteld? Hoe dringen de media ons een bepaald schoonheidsideaal op? Is iedereen bereid aan die idealen te voldoen? Voor Maja

P 20

betekenen ze een barrière, bijvoorbeeld bij het acteren: wanneer ze de hoofdrol ambieert in een toneelstuk, krijgt ze te horen dat ze niet op het personage lijkt (met andere woorden: ze is te dik). En hoe staat het met de media-ethiek? Tijdens het draaien van haar documentaire over Maja moet Erika voortdurend ethische keuzes maken. Hoe zal ze Maja in haar film portretteren? Van op discrete afstand? Of probeert ze Maja tot een mikpunt van spot te maken? Welke aanpak leunt het dichtst aan bij de werkelijkheid? De volgende hoofdstukken trachten meer inzicht te verschaffen in bepaalde aspecten van de hedendaagse media. Ze zijn bedoeld als een theoretische onderbouw die de leerkracht voldoende achtergrondinformatie geeft om de verschillende thema’s in de klas bespreekbaar te maken. De bijbehorende vragen kunnen handig zijn om het gesprek op gang te brengen. Alle thema’s

P 21

kunnen los van elkaar besproken worden. Achteraan deze lesmap vind je een stellingenspel waarin alle thema’s aan bod komen.

Televisie: een alledaags fenomeen “I hate television. I hate it as much as peanuts. But I can’t stop eating peanuts” - Orson Welles (acteur en regisseur) Waarom we kijken (en blijven kijken) Vandaag zijn mensen zonder tvtoestel veeleer uitzondering dan regel. Televisie kijken is een alomtegenwoordig fenomeen, een van de belangrijkste activiteiten op onze agenda. Er worden dan ook voortdurend talloze onderzoeken omtrent het fenomeen verricht. Die nemen elk een verschillend domein onder de loep en bekijken televisie vanuit een andere achtergrond. Iedereen heeft natuurlijk z’n eigen voorkeuren qua tv-aanbod. Die worden bepaald door je persoonlijkheid. Maar daarnaast wordt onze keuze als kijker volgens verscheidene evolutionaire theorieën ook bepaald door onze biologische instincten. Ken je het gevoel om een conversatie te voeren in een kamer waar de televisie aanstaat? Hoe hard je ook

P 22

probeert, je aandacht wordt steeds terug naar het scherm gezogen. Volgens psycholoog Ivan Pavlov heeft elke mens een ‘oriëntatierespons’, die al sinds de oertijd in de mens zit ‘ingebakken’. Die respons wordt geactiveerd wanneer we plots geluid horen of beweging waarnemen. Onze lichaamsactiviteit valt gedurende een fractie van een seconde stil zodat onze hersenen kunnen focussen op deze nieuwe bron. (Zo kon de primitieve mens dadelijk vaststellen of het geluid / de beweging afkomstig waren van een potentiële bron van gevaar.) Door het gebruik van montage, flitsende cuts, inzoomen en onverwachte geluidsimpulsen wordt die respons tijdens het televisiekijken voortdurend gestimuleerd. Daardoor blijven we kijken; we kunnen ons niet van het toestel losrukken. Hoe spannender de film, hoe minder vaak je wegkijkt. Het is een puur vormelijke stimulus. Maar ook de inhoud van een uitzending doet een beroep op onze meest primitieve impulsen. Als sociale wezens zijn we geïnteresseerd in andere wezens. Strikt genomen willen we weten of iemand onze vriend of onze vijand is. Die sociale informatie was al voor de meest primitieve mensen van vitaal belang. Uit het gedrag van anderen kunnen we ook leren. Als iemand in een groep een bepaald gedrag stelde en dit gedrag bepaalde gevolgen kreeg, konden we daar een voorbeeld aan nemen: we kunnen dat gedrag imiteren om diezelfde

gevolgen te creëren of net te vermijden. Dit zijn twee belangrijke, instinctieve redenen om televisie te kijken. Ze hebben er mede voor gezorgd dat de tv-kijken één van onze meest intensieve vrijetijdsbestedingen is.

Waarom kijken we zoveel? Psycho-fysiologische tests wezen uit dat televisie kijken de hersenactiviteit verlaagt. Dit veroorzaakt een gevoel van relaxatie en passiviteit. Maar wanneer de televisie wordt uitgezet, blijft die passiviteit en ver-

laagde alertheid voortduren. Het is ‘een verslaving’. Ons verlangen naar dat relaxte gevoel resulteert in een spiraal van steeds meer televisiekijken. De massamedia proberen hierop in te spelen door hun programma’s en films zo aantrekkelijk mogelijk te maken. Door de juiste stimuli aan te bieden, willen ze de mechanismen prikkelen die ons aanzetten om te kijken. Elke televisiezender wilt immers zo veel mogelijk kijkers. Wist je dat onze hersenen tijdens het televisie kijken minder actief zijn dan tijdens het lezen of slapen.

P 23

Vragen voor de leerlingen: -

Hoeveel uren per dag/week kijk jij televisie?

-

Naar welke televisieprogramma’s kijk je vooral? Waarom?

-

Kijk je vaak naar het televisieaanbod of zoek je bijvoorbeeld liever zelf een dvd uit?

-

Gebruik je de televisie om met een spelconsole te spelen?

-

Word je moe als je lang voor de televisie ligt/zit? Beïnvloedt het je slaapgewoonten?

-

Heb jij een televisietoestel op jouw kamer?

-

Voel je jezelf een ‘tv-verslaafde’?

-

Wat spreekt je zo aan in televisie kijken als tijdverdrijf?

-

…

Mediavoorkeuren van kinderen De voorkeuren bij het televisie kijken veranderen naargelang je leeftijd. Van peuters tot tieners, op elke leeftijd is er een specifieke voorkeur wat betreft de inhoud en/of vorm van de favoriete tv-programma’s. Het cognitief ontwikkelingsniveau van kinderen speelt daarbij een belangrijke rol. - Van 0 tot 2 jaar zijn kinderen voornamelijk geïnteresseerd in felle kleuren, bewegende objecten en

P 24

muziek. De inhoud hoeft nog niet betekenisvol te zijn. - Vanaf ongeveer 2 tot 5 jaar zijn vooral vriendelijke fantasiefiguren en vertrouwde contexten gewenst. Door de enorme uitbreiding van hun woordenschat hechten kinderen ook meer belang aan een verhalende inhoud. Omdat hun eigen fantasie in volle ontwikkeling is, scoren fantastische verhalen goed bij deze leeftijdsgroep. - Van 5 tot 8 jaar beginnen kinderen stilaan het onderscheid te maken tussen fantasie en realiteit. Ze verliezen aandacht voor educatieve programma’s en kiezen vaker voor avontuurlijke, exotische settings. Ze ontwikkelen een gevoel voor humor en zullen sneller de context van een programma begrijpen. Hun voorkeur gaat meer uit naar (al dan niet gewelddadige) actie, zoals bijvoorbeeld in series met superhelden. - Van 8 tot 12 jaar zijn kinderen perfect in staat om het onderscheid te maken tussen fantasie en realiteit. Hun fantasie zal zich nu eerder binnen de realiteit afspelen. Ze zijn sneller in staat om gevoelens bij andere mensen te herkennen. Hun voorkeur gaat uit naar realistische programma’s, waarin sociale relaties aan bod komen. Dat neemt niet weg dat er nog steeds gefantaseerd mag worden. - Vanaf 12 jaar zal de voorkeur van leeftijdsgenoten een rol spelen in

hun keuze. Ze kijken naar wat hun vriendjes ook graag zien. Kinderen zullen nu ook vaker naar programma’s voor volwassenen kijken. Ze hebben nood aan de menselijke problemen en relaties - sociale informatie - die in zulke programma’s aan bod komen. Vooral soaps en series scoren goed.

Vragen voor de leerlingen:

Ook op basis van sekse worden er verschillen vastgesteld. Bij jongens zullen actie, geweld, fantasie, sport, … beter blijven scoren dan bij meisjes. Al van tijdens hun kleuterjaren zullen meisjes zich onderscheiden. Naarmate ze ouder worden zullen ze steeds minder / niet geïnteresseerd zijn in actie, geweld, sport, tekenfilms, … maar eerder in programma’s waarin menselijke relaties prominent aanwezig zijn.

-

Welke film(s) heb je onlangs gezien? Wat vond je ervan?

-

Welke programma’s zie je graag op televisie? Waarom?

-

Welke programma’s zie je absoluut niet graag op televisie? Waarom?

-

Heb je een voorkeur voor een bepaald genre?

-

Wat is jouw favoriete zender? Naar welke 3 zenders kijk je het meest? Waarom?

-

Kunnen de leerlingen voor elke hierboven onderscheiden leeftijdscategorie in het huidige programma-aanbod (of uit het eigen jeugd) programma’s noemen die voldoen aan de beschreven kwalificaties?

P 25

-

Wat vind jij van geweld op televisie? Zie je dit graag of niet? Waarom?

-

…

Het beeld van meisjes en jongens in media Tieners zijn enorm begaan met hun uiterlijk. Het is geen geheim dat onze media gedomineerd worden door een opgelegd schoonheidsideaal: slanke meisjes en gespierde jongens worden als ideaalbeeld voorgesteld. De mediawereld is nog steeds een mannenwereld. Bijgevolg tellen tv-programma’s veel meer mannelijke figuren (helden) dan vrouwelijke. En als er al meisjes een rol van belang krijgen, worden ze stereotiep of net overdreven onrealistisch voorgesteld. In beide gevallen zijn het incorrecte rolmodellen voor tieners. Tieners spiegelen zich aan deze onnatuurlijke normen en voelen zich bijgevolg erg onzeker in hun vel. Ze kunnen zich op twee manieren identificeren met mediafiguren: door similarity identification spiegelen ze zich aan personen in wie ze hun eigen (fysieke of karakter-)eigenschappen herkennen en via wishful identification spiegelen ze zich aan personen op wie ze willen gelijken. Mediafiguren zijn alom aanwezig en worden vaak als rolmodel uitgekozen. Met alle negatieve gevolgen vandien.

P 26

De aanwezigheid van graatmagere modellen, popsterren en zelfs tekenfilmmeisjes zijn een belangrijke oorzaak voor de soms dramatische eetstoornissen bij tieners. Steeds vaker moet plastische chirurgie helpen om te voldoen aan een ideaalbeeld.

Het schoonheidsideaal De perceptie van schoonheid bij mensen is altijd onderhevig geweest aan de cultuur en de tijdsgeest. In de tijd van Rubens neemt men aan dat dikke vrouwen erg gegeerd waren, terwijl in de moderne tijd eerder magere vrouwen als mooi worden ervaren. De Grieken hechtten belang aan een gespierd (mannen)lichaam. In het algemeen vinden Afrikanen een dikker achterwerk bij vrouwen mooier en Europeanen een klein, stevig achterwerk.

Wie voldoet aan bovenstaande kenmerken zal sneller vooruit komen in het leven. Mensen nemen onbewust een meer vriendelijke en positieve houding aan t.o.v. van ‘mooie’ mensen. Deze onbewuste discriminatie is diep in onze wereld geworteld, via de primaire, instinctieve drift van de mens om een geschikte (= gezonde, vruchtbare) partner te vinden om zich mee voort te planten. Gelukkig zijn er uitzonderingen: er bestaan film- en popsterren die volgens de geldende normen ‘lelijk’ zijn, maar wel zodanig getalenteerd dat ze hiervoor erkend worden. Je kan je ook aan zulke figuren spiegelen. Maar problematisch genoeg vormen zij een minderheid in onze maatschappij, waar uiterlijke schoonheid vaak primeert.

Wist je dit? Mocht een vrouw dezelfde proporties nastreven als Barbie, zou ze ongeveer 2,5 meter groot moeten zijn en haar onderste ribben operatief laten verwijderen.

Vragen voor de leerlingen: -

Vind jij het goed dat er ook dikkere modellen mee lopen in modeshows? Waarom?

-

Wat vind jij van de meeste meisjes die je in films/op televisie ziet? Waarom?

-

Wat vind jij van de meeste jongens die je in films/op televisie ziet? Waarom?

-

Wat is jouw favoriete serie/ film? Wie is het hoofdperso-

Nochtans zijn er universele waarden. Bij vrouwen is vooral de middel-heup-verhouding (waist-to-hip ratio) belangrijk. Als de heupen en het middel in verhouding zijn (cfr. de taille) speelt het gewicht een mindere rol bij de aantrekkelijkheid. Vanaf de puberteit verlaagt oestrogeen die verhouding terwijl testosteron deze verhoogt. Daarom verschilt deze regel voor mannen en vrouwen. Verder is symmetrie belangrijk. Onderzoek wees uit dat mensen met een symmetrisch gezicht (als de linkerkant identiek is aan de rechterkant) aantrekkelijker bevonden worden.

P 27

nage? Is het hoofdpersonage volgens jou realistisch? Waarom wel/niet? Zou je willen zijn zoals hem/haar?

1. geïnteresseerd in deze mensen omdat we sociale informatie over hen willen en

-

Vind jij de hoofdpersonages in de meeste films/series realistisch? Waarom wel/niet?

2. willen we ons spiegelen aan andere personen.

-

Zou jij ooit plastische chirurgie overwegen om iets aan jouw lichaam te veranderen? Waarom wel/niet?

-

Op welke manier ervaar jij de druk van het schoonheidsideaal dat de maatschappij ons oplegt?

-

…

De celebrity, uw vriend? Waarom voelt een meerderheid van mensen zich aangetrokken tot celebrities? Waarom willen zoveel tieners – net zoals Maja – een ster worden? Waarom willen fans het doen en laten van hun ster tot in de details kennen? Waar komt die obsessie van sommige mensen vandaan? Hoe vaker we mediafiguren op televisie zien, hoe sneller we een band met hen opbouwen. Het lijkt alsof we hen kennen omdat we zoveel informatie over hen krijgen. Maar deze band is eenzijdig. Er is sprake van een “parasociale relatie”: wij leren hen kennen, maar zij ons niet. Voortbouwend op vorige theorieën zijn we dus

P 28

We voelen ons sneller aangetrokken tot ‘beroemdheden’. Soms gaat het zodanig ver dat men elk persoonlijk detail over een beroemdheid wilt weten. Daar spelen paparazzi en roddelbladen gretig op in. Vroeger had je de sterren van de film. Ze waren onbereikbaar en hadden een of ander talent. Ze werden gewaardeerd omwille van hun talent. Later, met de komst van de televisie en de popmuziek, werd het sterrendom breder. Vandaag zijn zelfs politici mediafiguren geworden die in spelletjesprogramma’s opduiken. Ook de modale man kan dankzij programma’s zoals ‘Idool’ of ‘Big Brother’ een bekendheid worden. Dit geeft jongeren vandaag de illusie dat iedereen een beroemdheid kan/moet worden. Het sterrendom ligt veel meer binnen bereik. Maja denkt dat ze door middel van de documentaire kan toetreden tot het sterrendom. Dat is een droom die ze nastreeft. Tieners in hun puberteit willen hun identiteit ten volle ontwikkelen. Identificatie is een belangrijk proces in die ontwikkeling. Tieners zullen zich spiegelen aan bepaalde celebrities via simularity en wishful identification – het zijn of willen zijn zoals die persoon. Beroemd-

heden worden vaak op een vals voetstuk geplaatst en krijgen positieve eigenschappen toegekend. We kijken altijd naar anderen door een bepaalde bril; onze perceptie is altijd selectief. Wanneer iemand een goede eigenschap heeft (bijvoorbeeld een goede muzikant), worden daar meerdere positieve eigenschappen aan gekoppeld. In de psychologie heet dit verschijnsel het “Halo-effect”. Favoriete acteurs of muzikanten zijn daarom in de ogen van mensen bijvoorbeeld ook sympathiek, medevoelend, vriendelijk,… terwijl dat beeld zeker niet altijd overeenstemt met de werkelijkheid. Door dit Halo-effect lijken deze beroemdheden bijna perfect

(bovenmenselijk) en zullen tieners hen imiteren. Waardering voor een beroemdheid kan van gezond tot ziekelijk gaan. Er is niets mis mee om fan te zijn van een muzikant, een historische figuur of een acteur. Sommigen hebben een bijzonder talent of hebben veel bereikt. Tieners gaan hierin vaak een stap verder en zullen hun idolen intensiever aanbidden. Maar die aanbidding kan ziekelijke vormen aannemen wanneer mensen obsessief worden. Tot in het extreme: wanneer hun idool sterft, willen sommigen hen zelfs volgen in de dood. Ook ‘stalken’ kan een gevolg zijn van zulke obsessie.

P 29

Wist je dit? De term “paparazzi” (het meervoud van paparazzo) komt uit de Italiaanse film LA DOLCE VITA (1960) van Federico Fellini. Een personage uit die film is een opdringerige persfotograaf met de naam Paparazzo.

Vragen voor de leerlingen: -

Zijn er celebrities die jij “de absolute max” vindt? Waarom?

-

Hangen er posters van jouw idolen in je kamer? Van wie?

-

Hoe goed ben jij op de hoogte van het doen en laten van jouw favoriete celebrity? Waarom wil je dit weten? Welke bronnen houden jou op de hoogte?

-

Vind je het normaal dat je zo vlot aan persoonlijke gegevens geraakt van celebrities?

-

Britse tabloids (roddelpers) verdienen veel geld aan celebrities. Vind jij het goed dat mensen bijvoorbeeld schandalen over celebrities in de krant kunnen lezen? Waarom wel / niet? Zijn er grenzen aan wat er geschreven mag worden?

-

Vind je dat beroemdheden hun leven en privacy mogen afschermen? Hoe kunnen ze dat doen?

-

Zou jij in zo’n geval je privacy durven opgeven voor een sterrencarrière? Zijn er bepaalde aspecten die je niet met het grote publiek zou willen delen?

-

Ken je voorbeelden van sterren die onder de sociale druk van

P 30

de massa bezweken zijn? Wat kunnen daarvan de gevolgen zijn? -

…

Reality-tv Reality-tv is geen nieuw begrip meer; het concept bestaat al sinds de jaren ’80. Overgewaaid vanuit de VS is het fenomeen vandaag niet meer weg te denken op de Vlaamse televisie. Volgens documentairemaker Bill Guttentag is reality-tv populair bij televisiemakers omdat het goedkoper is om te produceren dan een serie of film. En de reclame-inkomsten liggen ook hoger. Mede daarom is het genre alom aanwezig.

dit genre als goedkope televisie die ethiekloos voyeurisme, de schending van de privacy, de teloorgang van individuele waardigheid en de uitbuiting van de gewone burger bevorderen. Voorstanders zien het genre eerder als een forum waar de gewone burger kan opkomen voor zijn mening of bepaalde taboes kan doorbreken. Het kan ook een methode zijn tot het bevorderen van gezonde burgerzin (via het promoten van bepaalde normen en waarden).

De suggestieve kracht van montage Zoals bij elk audiovisueel medium zijn de mogelijkheden tot ‘misleiding’ groot. Bewegende beelden zijn pure manipulatie. Dit klinkt erg

negatief maar is het niet persé – daarin schuilt immers ook de kracht van het medium. Een actiethriller is spannend omdat de beelden in een bepaald ritme gemonteerd zijn. Een romantische film wordt meer ontroerend met hulp van een gepaste emotionele soundtrack. De manier van regisseren en monteren maakt het audiovisuele product tot wat het is. Maar diezelfde technieken worden ook in reality-tv toegepast. Daar zijn we ons niet altijd van bewust. Bij een programma zoals ‘Temptation Island’ worden er voortdurend opnames gemaakt. Maar het is de televisiemaker die beslist welke beelden de uitzending halen en wat we al dan niet te zien krijgen. Door het monteren van die beelden, worden ze vaak uit hun

Televisieprogramma’s zoals ‘Idool’, ‘Big Brother’, ‘Temptation Island’, ‘De Pfaffs’, ‘De Soundmixshow’, ‘De Mol’, ‘Het leven zoals het is’, ‘XFactor’, ‘The Beauty and the nerd’, … zijn allemaal verschillend van elkaar. Toch hebben ze thematisch iets met elkaar gemeen: de klemtoon wordt telkens gelegd op authenticiteit, realiteit en ‘de gewone burger’. Over dit genre en al zijn sub- en menggenres bestaat er heel wat discussie. Vanuit ethisch en/of maatschappelijk standpunt zijn er voor- en tegenstanders. Het is niet eenvoudig om te oordelen over de positieve en negatieve effecten van reality-tv. Tegenstanders zien

P 31

context gehaald en wordt de kijker gemanipuleerd. Interviews met de deelnemers worden ingekort, de stemmen worden onder een ander beeldfragment geplaatst, de beelden worden niet-chronologisch geplaatst en alles wordt slim gemonteerd om bepaalde karaktereigenschappen extra in de verf te zetten. Toch blijft de illusie van ‘spontane echtheid’ behouden, hoewel zulke programma’s vaak worden geënsceneerd: mensen worden in extreme situaties gedwongen om extreme reacties uit te lokken. (Zouden bijvoorbeeld alle verleidsters in ‘Temptation Island’ gewone meisjes zijn of zitten er ook ‘escortedames’ bij die het publiek kunnen geven wat ze willen?) Op de online filmfiche vind je een videofragment dat toont hoe je in een reality-show de waarheid kunt verdraaien d.m.v. montage.

Vragen voor de leerlingen: -

Kijk je vaak naar reality-tv? Welk programma en waarom (niet)? Waarom vond je dit programma leuk?

-

Denk jij dat [programma x] echt is of dat het in scène is gezet? Waarom denk je dit?

-

Zou jij willen deelnemen aan bijvoorbeeld Idool? Of aan een ander programma? Waarom wel / niet?

-

Zou jij het prettig vinden dat je net zoals Maja voortdurend

P 32

door een camera wordt gevolgd? Waarom wel / niet? -

-

-

Alex beweert dat je in zulke omstandigheden altijd bepaalde dingen verborgen wilt houden. Waarom? Klopt zijn uitspraak? Je hoort soms de verzuchting: “Ze zouden die deelnemers tegen zichzelf moeten beschermen.” Wat wordt daarmee bedoeld? Vind je dit in bepaalde omstandigheden een correcte uitspraak? …

Op de online filmfiche kunnen de leerlingen zelf monteren. Hoe kan je met hetzelfde beeldmateriaal een andere betekenis geven via montage? Probeer het zelf door de beelden in andere volgorde te plaatsen.

kwaad is. Maar ethiek is dynamisch en verandert vaak afhankelijk van de tijd of cultuur. Elk domein heeft z’n specifieke vorm van ethiek, bijvoorbeeld bedrijfsethiek, politieke ethiek, rechtsethiek, ethiek van de biomedische wetenschappen, sportethiek,… en uiteraard ook media-ethiek. Hoe geef je de waarheid weer en bestaat er zoiets als een objectieve waarheid? Hoe zit het met het democratische recht op vrije meningsuiting versus de overheidscensuur in sommige landen? Hoe correct is de informatie die de zender geeft aan de ontvanger? Wat zijn de gevolgen van televisiegeweld voor jonge kijkers? Waar liggen de grenzen van reality-tv inzake privacy? Wat mag (niet) in reclame? Hoe ver kan je gaan in het recht op vrije meningsuiting? De ethische vraagstukken inzake media zijn talloos; hoe meer variatie en

vormen van media, hoe meer vragen. Dat maakt de materie er niet eenvoudiger op.

Vragen voor de leerlingen: -

Lees jij een krant, kijk je naar het journaal of lees je online nieuwsberichten?

-

Geloof jij alles wat je leest, ziet of hoort? Waarom wel / niet?

-

Hoe weet je of iets waar is of niet? Waarom denk je dat?

-

Wat vind je van paparazzi die celebrities overal volgen? Hebben zij dit recht?

-

Wat zou jij doen als je Erika was? Zou je bereid zijn om Maja belachelijk maken omwille van het geld? Wat zou je tonen in de documentaire en wat niet?

-

…

Media en Ethiek Erika wil een documentaire maken over Maja. Maar zoals vele mediamakers, ondervindt ze al snel dat je daarbij ethische keuzes moet maken. Hoe geef je het onderwerp zo objectief mogelijk weer? Bewaar je afstand of niet? Wat toon je en wat toon je niet? Door montage kan je aan elke documentaire een draai van 180° geven. Het uiteindelijke product beoogt immers om het publiek op een bepaalde wijze te manipuleren/behagen. Ethiek in zijn pure vorm houdt zich bezig met moraal, met wat goed en P 33

Verwerkingsopdracht: vertelspel Duur: 50 min. Doel van het spel: De leerlingen beseffen dat een doorverteld verhaal (informatie) wordt vervormd door mensen naarmate het meer wordt doorverteld. Plaats alle leerlingen in een kring. Neem een leerling apart en vertel hem een verhaal zonder dat de anderen het horen. Die neemt vervolgens de volgende in de kring apart en vertelt het verhaal verder. Let op! Het verhaal mag maar een keer per leerling verteld worden. Als iemand iets niet goed heeft verstaan, mag het verhaal niet herhaald worden! Blijf erbij om dit te controleren. Zo gaat het verder tot aan de laatste leerling. Deze vertelt het ganse verhaal luidop in de groep. Je zal merken dat dit verhaal enorm is afgeweken van het oorspronkelijke verhaal. Bepaalde feiten zullen veranderd zijn en sommige informatie zal verdwenen zijn (zeker bij lange verhalen). Tip! Zorg dat het verhaal niet te kort is en dat in het verhaal voldoende zelfstandige en bijvoeglijke naamwoorden zitten.

P 34

Nabespreking: Vertel daarna zelf het oorspronkelijke verhaal aan alle leerlingen. Laat daarna de leerlingen om de beurt aan het woord en vraag wat zij anders hebben verteld. Je traceert het verhaal min of meer terug. Zo ontdek je vaak waar de verhalen vervormd zijn. Wijs de leerlingen erop dat dit altijd zo is wanneer mensen verhalen doorvertellen. Vaak wordt er in de media zo ook fouten gemaakt. Roddels kunnen zo tot valse feiten leiden. Als er nog tijd over is kun je vragen stellen als: Wie van jullie roddelt wel eens? Waar gaat dit dan over? Met wie roddel je? Wat wil je met dat roddelen bereiken? Wordt er over jou wel eens geroddeld? Waarover gaat het? Klopt het wat ze zeggen? Wat vind je ervan dat ze dat zeggen? Wat is de functie van roddelen? Bespreek met hen hoe je roddelen kan voorkomen? Wat kun je doen je als iemand een roddel aan jou verteld? Hoe kan de groep met elkaar afspreken om het roddelen over elkaar (en anderen) te stoppen, maar elkaar te steunen.

P 35

Weetjespagina: extra informatie over media De media hebben een grote invloed op hoe we naar andere groepen in de samenleving kijken. Zo komen vrouwen hoofdzakelijk aan bod bij het onderwerpen zoals vrije tijd, sociale kwesties en faits divers. In nieuws- en duidingsprogramma’s zijn vrouwen sterk ondervertegenwoordigd. Dit wekt de indruk dat vrouwen geen mening zouden hebben over ‘ernstige’ thema’s. Ook de reclame hanteert stereotiepe rolpatronen. Kleine mensen worden in beeld gebracht in een sfeer van circus of kabouters enz. Een Marokkaan kan geen advocaat zijn, maar wel een praktiserend moslim. Waspoeder is gelinkt aan vrouwen. Zulke stereotypen worden blijvend gevoed door verhalen en beelden die de media ons aanleveren.

Tussen de regels door stellen de media ons bloot aan de boodschap dat schoonheid een kwestie van inzet en motivatie is. Iedereen kan dus mooi zijn. Bereiken we dit doel niet, dan hebben we ons simpelweg niet genoeg ingezet. Onze consumptiemaatschappij promoot de maakbaarheid van ons lichaam. Uiteraard is die maakbaarheid in grote mate een fictie: niet alleen komen we ongelijk uitgerust aan de start. Maar we hebben ook veel tijd en geld nodig om ons uiterlijk te verzorgen. P 36

Nieuws en duidingprogramma’s brengen regelmatig onderwerpen over allochtone mannen en vrouwen in een negatieve context: criminaliteit, illegaliteit of samenlevingsproblemen. De media kent hen specifieke eigenschappen toe die sommigen van ons soms blindelings overnemen. We spreken van ‘wij’ en ‘zij’. Deze beeldvorming is stereotypering en zorgt voor een hoop frustraties en onjuiste/onnauwkeurige denkbeelden.

Studies tonen een verband tussen veel televisie kijken en een negatief zelfbeeld. De mediabeïnvloeding is groter bij vrouwen dan bij mannen. Bij kinderen en jongeren is de beïnvloeding zeer groot: 94% van de tienermeisjes en 76% van de jongens hebben een complex over hun uiterlijk. Cosmetische ingrepen bij jongeren worden steeds alledaagser.

Ons uiterlijk is in de huidige maatschappij belangrijker dan ooit tevoren. Er is een overweldigend aanbod aan tv-programma’s, vrouwenbladen en glossy magazines over mode, welness en lichaamsverzorging. We krijgen via deze kanalen meer uitzonderlijk mooie mensen te zien dan pakweg vijftig jaar geleden.

Media en mode dringen een onrealistisch schoonheidsideaal op. Bij het doorbladeren van een dagblad beseffen we te weinig dat we kijken naar een fotomodel, geselecteerd uit honderden andere aantrekkelijke modellen. Evenmin staan we er bij stil dat de beste fotografen amper één foto selecteren uit een hele reek beelden, gemaakt in de meest optimale omstandigheden en achteraf flink geretoucheerd.

P 37

Verwerkingsopdracht: Stellingenspel – wat als… ? Tijdsduur: max. 50 minuten (of korter, indien gewenst) Schuif indien mogelijk de banken aan de kant. Zet ongeveer de helft van de stoelen links en de andere helft rechts. De bedoeling is dat je onderstaande situaties voorlegt aan de klas. Wie “ja” antwoordt, gaat aan de ene kant van de klas zitten en wie “nee” antwoordt aan de andere kant. Vraag afwisselend aan verschillende leerlingen uit beide groepen om hun antwoord te motiveren. Waarom kiezen ze “ja” of “nee”? Probeer discussie uit te lokken en te modereren. Het is de bedoeling dat ze elkaar tijdens de discussie nog overtuigen om van kant te wisselen. (Dat is toegelaten.) Als de discussie stilvalt of uit de hand loopt, ga je over naar de volgende situatie. Wijs de leerlingen er vooraf op dat ze zich zo goed mogelijk moeten inleven in de situatie.

Op het internet zie je een reclamefilmpje waarin jouw favoriete popster vertelt hoe graag hij de frisdrank van een bepaald merk drinkt. Je hebt deze frisdrank nog nooit gedronken. Ben je geneigd om dit merk van frisdrank een volgende keer te kopen?

P 38

Thuis gaat plots je gsm. Het is een vertegenwoordiger van een nieuwe reality-show, “Schooltijd” genaamd. Een vriend(in) heeft jou ingeschreven en ze vragen toestemming om jou voor, tijdens en na het school te volgen met een cameraploeg. Ga je hier op in?

Het is een zomerse dag en je hebt dorst. Je gaat naar de krantenwinkel om een blikje frisdrank te kopen. Tussen de tijdschriften zie je een magazine met de foto van je favoriete ster op de cover, naast de titel “Exclusief in dit blad: het vreselijke geheim van … onthuld!”. Je hebt 2,50 euro, toevallig de prijs van het tijdschrift. Zou jij de frisdrank laten staan zodat je het tijdschrift kunt kopen?

Op Facebook lees jij op het profiel van een hele goede vriend(in) een bericht dat vertelt dat hij/zij uit goede bron weet dat een andere vriend(in) van jou homoseksueel is. Ga jij voor alle zekerheid aan die vriend(in) waarover het gaat vragen of dit echt zo is?

Je zit in een toneelgroep en beleeft daar veel plezier aan. Maar je ouders gaan niet akkoord. Ze vinden je studies veel belangrijker en willen dat je er mee stopt. Zou je de toneelgroep opgeven omdat je ouders het vragen?

Je bent een muzikant. Plotseling krijg je meer en meer succes: de cd’s verkopen erg goed en je hebt plots veel fans. Als je ergens heen gaat, word je vaak gevolgd door fotografen en journalisten. Ze stellen je voortdurend vragen en wanneer je een winkel of café uitkomt, staan ze je al op te wachten. Zou jij dit lastig vinden?

Op een avond krijg je te horen dat jouw favoriete celebrity net gestorven is. Zou je zo verdrietig zijn dat je de volgende dag zelfs niet naar school kan?

Je hebt aan een wedstrijd deelgenomen en hebt een waardebon van € 500 gewonnen voor een ingreep door een plastisch chirurg. Zou je deze bon gebruiken om iets aan jouw lichaam te laten veranderen?

Een goede vriend(in) heeft zich ingeschreven voor het nieuwste seizoen van ‘Popidool’. Hij/zij kan niet zo goed zingen, maar wilt heel graag meedoen. Zou je hem/haar proberen op andere gedachten te brengen?

Sommige celebrities zien er heel fit uit. Ze hebben een gespierd of slank lichaam. Madonna lijkt niet het lichaam van een 58-jarige te hebben. Vind jij het belangrijk dat celebrities er ‘goed’ uitzien?

Je bent een grote fan van een celebrity. Jouw kamer hangt vol posters en gadgets van die persoon. Plots komt hij/zij in het nieuws met een schandaal: jouw idool wordt verdacht van kindermisbruik. Zou jij al het materiaal weggooien?

Op Youtube ontdek je een video waarin iemand uit de andere klas belachelijk wordt gemaakt. Je kent die persoon niet zo goed en hebt ook geen interesse om hem/haar te leren kennen. Je vindt het hem/haar een beetje raar. Stuur je dit filmpje door naar jouw vrienden?

P 39

Een goede vriendin heeft beslist dat ze meedoet aan een reality-programma. Ze wordt vanaf nu voortdurend gevolgd door een camera. Normaal doen jullie elk weekend iets samen. Zou je – nu je weet dat hij/zij wordt gevolgd door een cameraploeg (en jij dus misschien ook op tv zult komen) – jullie afspraak voor volgend weekend afzeggen? Zou jij dit idee uit zijn/haar hoofd proberen te praten?

Een goede vriend(in) van jou is grote fan van een popster. Omdat zij meer op hem/haar wilt gelijken heeft hij/zij besloten om via plastische chirurgie iets aan zijn/haar lichaam te laten veranderen. Zou jij dit idee uit zijn/haar hoofd proberen te praten?

Als je naar de bioscoop gaat met enkele vrienden, wilt iedereen naar dezelfde film. Ze praten al weken over hoe goed die film wel moet zijn. Maar jij hebt de film al gezien en vond hem erg slecht. Geef je dit toe aan je vrienden?

P 40

Op een dag lees je een bericht op Twitter dat over jou gaat. Je hebt enkele dingen tegen iemand verteld en je merkt dat deze nu op internet staan. Vraag je aan die persoon dat hij alle berichten verwijdert?

Je was veel te laat thuis en jouw ouders hebben je gestraft. Je mag van hen een week lang geen televisie en pc kijken. Kan jij een week zonder televisie en pc?

P 41

fiche voor de leerlingen In de media komen vooral mooie mensen voor. In tijdschriften, televisiereeksen, reclame, films, … zie je vooral slanke vrouwen of gespierde mannen die bijna allemaal perfect lijken. Is dit volgens jou realistisch? Wil jij er ook zo uitzien?

Maja wordt de hele dag gevolgd door een camera. Zou jij graag worden gevolgd door een cameraploeg zodat je op televisie kan komen?

Op www.gimp.org vind je een gratis photoshop-programma. Heb je een digitale foto van jezelf? Probeer dan jezelf maar eens onherkenbaar te maken. Experimenteer en ontdek wat allemaal mogelijk is. Kijk maar eens naar het filmpje op de online filmfiche. Zoals je daar ziet is niets onmogelijk!

Wat vind je van paparazzi die celebrities overal volgen? Hebben zij dit recht?

Britse tabloids (roddelpers) verdienen veel geld aan celebrities. Vind jij het goed dat mensen bijvoorbeeld schandalen over celebrities in de krant kunnen lezen? Waarom wel / niet? Zijn er grenzen aan wat er geschreven mag worden?

Op de online filmfiche vind je een videofragment dat toont hoe je in een reality-show de waarheid kunt verdraaien d.m.v. montage. Je kan dit ook zelf doen door bij de montageopdracht alle beelden door elkaar te monteren. Probeer maar eens.

Wat zou jij doen als je Erika was? Zou je bereid zijn om Maja belachelijk maken omwille van het geld? Wat zou je tonen in de documentaire en wat niet?

Online filmfiche!

Surf naar www.filmfiches.be en laat je (sterren)mening achter bij de film die je zag. Je vindt er ook You Tube-fragmenten, extra beeldmateriaal en weetjes over de film op terug.

Hoeveel uren per dag/ week kijk jij televisie? Wat spreekt je zo aan in televisie kijken als tijdverdrijf? Zou je zonder televisie kunnen?

Wat vind jij van de meeste meisjes die je in films/op televisie ziet? Waarom? Wat vind jij van de meeste jongens die je in films/op televisie ziet? Waarom?

Bronvermelding Literatuur: - - - -

- -

De Graeve, T., Een analyse van “Temptation Island” en “The Bachelor” vanuit evolutionair psychologisch perspectief, Gent, 2005. Goegebuer, A., Audiovisuele vorming in het Vlaamse onderwijs, Gent, 2004. Mast, J., Reality-tv in Vlaanderen: een controversieel fenomeen, Antwerpen, 2003. Oostenbrink, D., Bekendheid en identificatie: Onderzoek naar de invloed van de mate van bekendheid van de persoon in de advertentie op de effecten van communicatie en de rol die identificatie hierin speelt, Groningen, 2010. Pattyn , B., Media Ethiek – ideologiekritiek en deontologie van de media, Leuven, 2004. Valkenburg, P., Beeldschermkinderen – Theorieën over kind en media, Amsterdam, 2008.

Tijdschriften: - - - - - -

Ceuppens, B., Reality-tv en antropologie: aartsvijanden of bondgenoten?, Ethische perspectieven, nr. 3, jaargang 17, p. 253-271, 2007. Henau, E., Ethiek van de media, Ethische perspectieven nr. 5, jaargang 1, p. 3-8 ,1995. Hermans, G., Girls on film(1), Generiek, nr. 97, jaargang 21, p. 13-23, 2009. Hermans, G., Girls on film(2), Generiek, nr. 98, jaargang 21, p. 12-19, 2009. Hermans, G., Girls on film(3), Generiek, nr. 99, jaargang 21, p. 24-26, 2009. Hermans, G., Girls on film(4), Generiek, nr. 100, jaargang 21, p. 16-25, 2009.

Internet: - - - -

http://www.anatomievandefilm.be http://www.imdb.com http://www.wikipedia.org …

Films: - -

Apple, W., The Cutting Edge: The Magic of Movie Editing, Verenigde Staten, A.C.E., 2004. Atkins, C., Starsuckers, Verenigd Koninkrijk, S2S Productions, 2009.

De foto’s in deze lesmap zijn eigendom van Shahab Salehi of Anders Freudendahl.

P 44

P 45