Over emoties….
Situatie Situatie
Voelen Doen
Denken
Gevoelens versus emoties. Gevoel:
Bredere context
Elke ervaring die een prikkel tot actie betekent (koude, jeuk, moeheid…) Ook lichamelijke sensaties Ook waardering van een situatie, persoon (iemand sympathiek vinden, een leuke avond hebben)
Emotie: Waardeoordeel van een situatie plus: •Belangen van het individu zijn in het gedrang. •Er is actiebereidheid •Het gedrag is meestal onbewust en oncontroleerbaar •Lichamelijke sensaties •Ontstaat in relaties en heeft een communicatieve functie
Emotie is een gevolg van een gevoel, is een onderdeel van een gevoel.
VB. Mijnheer Peters komt voor de vierde keer terug met rugpijn. Hij is opnieuw verwezen voor behandeling. Je hebt het ‘gevoel’ dat deze man zeer vaardig is in het verkrijgen van ziekteattesten en verwijsbriefjes van zijn huisarts.
Je begint je te irriteren (emotie) als patiënt commentaar begint te geven op je behandeling.
Definitie.
Emoties zijn belangenbehartigende gevoelens die zich grotendeels onttrekken aan de verstandelijke wilscontrole en waaraan 4 componenten zijn: - Beoordeling en samenvattende waardering van de situatie - Actiebereidheid - Lichamelijke sensaties - Communicatieve functies
Identieke situaties kunnen verschillende emoties oproepen bij verschillende mensen. Of een veelvoud van emoties bij dezelfde persoon. Vb. Het verlies van een dierbaar persoon kan tegelijk of na elkaar verdriet, woede of opluchting oproepen.
Mevrouw De Raedt (93 jaar) heeft haar heup gebroken. Ze wordt geopereerd maar overlijdt daarna aan een infectie opgelopen door de algemene verzwakking. Haar enige dochter woont in Duitsland. Haar zoon in China.
Haar enige dochter die in Duitsland woont en werkt is erg verdrietig. Moeder woonde alleen en was heel alert. Bij problemen was ze de steun en toeverlaat. Daarnaast is de dochter ook opgelucht. De artsen hadden haar meegedeeld dat moeder niet meer alleen zou kunnen wonen. De dochter had al stappen ondernomen om haar werk in Duitsland te onderbreken om voor moeder te kunnen zorgen. Tegelijk voelt de dochter zich ook schuldig omdat ze verschillende emoties tegelijk voelt. Ze praat dan ook met niemand over deze verwarring…
Emoties leiden tot actiebereidheid, emotie ‘overkomt’ de persoon.
Pieter 15 jaar, is van school gestuurd nadat hij een andere jongen een open beenwonde heeft geschopt. Pieter vertelt hierover dat hij zich niet kon beheersen; immers de andere had zijn moeder uitgescholden voor hoer.
De lichamelijke verschijnselen bepalen de sterkte van de emotie. Vb.
Verlamd zijn van angst Van opwinding beginnen roepen
De lichamelijke verschijnselen zijn iets trager dan de emotie zelf. Gevolg: het duurt even voor de klap aankomt.
Emoties hebben een communicatieve functie. - Selectiemechanismen in de communicatie - Vormen de basis van onze expressieve, appellerende en relationele uitingen. - Ontstaan in het contact met anderen
- Worden als expressieve uitingen op verschillende gespreksniveaus geuit.
Interpretatie van een situatie
waarneming van een situatie of stimulus
Ervaring als onplezierig/gevaarlijk/ernstig
Interpretatie van ernst, hinder, toekomst, oorzaak
zelfperceptie
Actie/oplossingen
Wetten van emoties. - Emoties zijn realiteit - Emoties worden (her)beleefd - Emoties zijn kortzichtig - Emoties versimpelen het oordeel - Emoties zijn blikvernauwend - Emoties zijn relatief - Emoties vragen aandacht
Gevolg voor de communicatie: Gevoelens weergeven is altijd goed, de persoon zal het waarderen. Bij empathie geven we de emotie weer. Dat kan verandering tewerkstellen.
Moet men altijd ingaan op emoties? - Keuze maken - Verduidelijkt vaak reacties van en voor de patiënt - Benoemen is beheersen. - Sommige gesprekken kunnen heftige emoties oproepen - Onder emotie kan de patiënt niet goed luisteren - Emoties kunnen een bedreiging vormen voor de hulpverleningsrelatie.
Omgaan met emoties. - Herkennen - Benoemen - Steun bieden bij de verwerking - Hulp bij oplossingen zoeken - Houvast geven.
Casus 1.
Mevrouw Peters is op consultatie voor haar dochter Sabine 9 jaar. Mevrouw werd zwanger op 39 jarige leeftijd, na ICSI. Sabine is enig kind. Ze hebben wel verder geprobeerd, maar het is nooit meer gelukt. Mevrouw heeft het zeer moeilijk met de school van Sabine, de leerkracht verwijt haar namelijk dat ze Sabine overbeschermt. Zo mag Sabine niet mee op fietstocht of op op bosklassen...
Casus 2.
De vader van Dries (7 jaar) komt vertellen dat hij vreest dat hij zijn controle zal verliezen en zijn zoontje zal slaan. De jongen is overbeweeglijk en luistert helemaal niet in de ogen van vader.
Slecht nieuws
Waarheidsmededelingen: Moeilijk te horen voor de patiënt? Moeilijk te brengen voor de hulpverlener? Moeilijk mee om te gaan voor de omgeving?
Stel….
Jij, als gezondheidswerker, wordt patiënt. Na enkele ingrijpende onderzoeken, blijkt de prognose negatief te zijn.
Wat zou je willen weten? Hoe zou je willen dat de behandelende geneesheren met je omgaan?
Meest gehoorde antwoorden zijn: De waarheid Kort en direct Zo snel mogelijk Met aandacht voor emoties Met respect Met voldoende tijd In een rustige ruimte ....
Wet op de patiëntenrechten (2002): Recht op informatie.
De plicht om de patiënt alle nodige informatie te geven zodat hij/zij inzicht krijgt in eigen gezondheidsconditie en de mogelijke of waarschijnlijke evolutie. De patiënt kan ervoor kiezen deze informatie niet te ontvangen. Hij/zij kan dan een vertrouwenspersoon aanduiden.
De wet betreffende de rechten van de patiënt 2002. - Recht op informatie: Mondeling Schriftelijk Therapeutische exceptie - Recht op het weigeren van informatie Vertrouwenspersoon - Privacy
Maar, in confrontatie met patiënten hoort men vaak iets anders: - Sommige mensen willen de waarheid helemaal niet horen. - Sommige mensen kunnen niet de waarheid niet aan. - Vertel het slechte nieuws toch niet voor Kerstmis, Nieuwjaar, het verlof, een verjaardag... Laat mensen nog even genieten nu het nog kan. - Als de familie vraagt om het niet aan de patiënt te vertellen, hou daar dan rekening mee. - Blijf hoop geven, ook in het slechtste scenario. - ...
1.
Sommige mensen willen de waarheid gewoon niet horen
-
Ontkenning Aversie Dezelfde vraag stellen aan alle medewerkers De hele staf tegen elkaar uitspelen
Niemand wil graag slecht nieuws horen... Maar dat kan voor de hulpverlener nooit een reden zijn om het te negeren of te verdoezelen
2. Sommige mensen kunnen niet om met negatief nieuws
- In het verleden hebben ze depressief gereageerd op slecht nieuws - Ze hebben zwak coping gedrag
We kunnen nooit de reacties van patiënten voorspellen
3. Wat is het beste moment om slecht nieuws te vertellen - Hulpverleners beschermen hun patiënten - Hulpverleners zijn bang van negatieve emoties - Laat de patiënt toch nog even genieten...
De fantasie is vaak erger dan de realiteit. Er is geen goede tijd om slecht nieuws te vertellen.
4. Luister naar de familie, als zij je vragen om het niet te vertellen... - Ook familieleden willen hun geliefden beschermen - Ook familieleden zijn bang voor negatieve emoties - In sommige families zijn negatieve emoties verboden
Wees gevoelig voor de vraag van de familieleden Doe geen beloftes
5. Wees hoopvol, zelfs in het slechtste scenario Juist!
Renate Rubenstein (Neen heb je, notities over ziek zijn 1985): - Een chronische ziekte creëert hoop, het kan stabiliseren... - Niet: hoop doet leven, wel: leven doet hopen.
Waarheidsmededelingen zijn moeilijk en soms paradoksaal: - De verplichting om correcte en volledige informatie te geven en toch hoopvol te blijven. - Discrepantie tussen de menselijke wens van de hulpverlener om te helpen en de genezen en de negatieve van de prognose. - De contradictie tussen de cognitieve wens van de patiënt om informatie te krijgen en de emotionele weerstand daartegenover.
Patiënt-gerichte zorg en waarheidsmededelingen. Patiënt gerichte zorg:
- Doseer de informatie volgens de noden van de patiënt - Moedig de patiënt aan om over gevoelens en bezorgdheden te praten - Kijk na of de patiënt alles verstaat - Wees empatisch Ptacek JT, Eberhardt TL. Breaking bad news: a review of the literature. J Am Med Assoc 1996;276:496-502.
Drie stijlen vergeleken: Patiënt gerichte stijl Ziekte gerichte stijl (correcte informatie zonder de patiënt erin te betrekken) Emotie gerichte stijl (het accent ligt hier op de droefheid van de boodschap en er is een overdreven empatie en sympatie van de hulpverlenver)
25,00
Mate van angst bij voor- en nameting PC: Patiënt gericht
20,00
15,00 pre post
DC: Ziekte gericht EC: Emotie gericht
10,00
5,00
0,00 PC
DC
EC
Schmid Mast M, Kindlimann A, Langewitz W. Recipients’ perpective on breaking bad news: how you put it really makes a difference. Patient Educ anc Couns 2005;58:244-51.
Prestatie niveau
ratio
Emotie niveau
Mate van emotie
Empathie
Rationeel gebied Informatie
Tijd
Fases in de mededeling. Boodschap
Direct, kort en correct
Stress en frustratie reductie
Empatie, ondersteuning en zorg
Probleem oplossend gedrag
Luister naar de choas bij de patiënt Soms: kleine adviezen
Practisch: Voorbereiding Waar en wanneer? Wie zal het slechte nieuws brengen? Wie zal aanwezig zijn? Wat moet zeker gezegd worden? Welke reacties verwacht men van de patiënt? Welke reacties verwacht de brenger bij zichzelf? Eventueel: welke extra informatie zal in het eerste gesprek gebracht worden?
Het gesprek
•Korte introductie, naakte boodschap •Stilte •Tijd voor reactie van de patiënt •Accepteer en ondersteun •Exploratie van de emoties van de patiënt •Extra informatie indien de patiënt erom vraagt •Einde van de consultatie en verdere afspraken
De extra gesprekken nadat de waarheid is meegedeeld - Bepaal wat de patiënt reeds weet -Bepaal hoeveel de patiënt wil weten -Informatie: Gebruik verstaanbare taal Herhaal wat de patiënt al weet Hou rekening met wat patiënt niet gehoord heeft Geen lange monologen, laat ruimte voor reactie Vermijd eufemismen Pauzeer Herhaal regelmatig
- Ga in op emoties Moedig patiënt aan om emoties te tonen Heb oog voor angst Probeer de gedachtengang van de patiënt te volgen Wees empathisch
- Geef realistische follow up
Hoe gaan mensen om met negatieve emoties? Schok Weerstand en negatie Woede en schuld Depressie Onderhandeling Acceptatie E. Kübler – Ross 1969 http://www.kubler-ross.nl
Wat als de naasten zeggen: “Vertel het hem/haar toch niet…” -Wet betreffende de patiënten rechten laat dit niet toe… -Hoe omgaan met deze vraag: Wat zijn de achterliggende motieven van de omgeving? Wat betekent de ziekte voor de naasten? Wees empathisch, de familie wil het beste voor de patiënt Laat u niet verleiden om dingen te doen/ zeggen die u niet wil
Wat als de patiënt zegt: “Vertel het hen toch niet…” -De patiënt moet toestemming geven…
-Exploratie is noodzakelijk: ‣ Waarom deze weerstand? ‣ Hoe kan dit opgelost worden? ‣ Empathie…
Tips. Wees voorbereid! Vraag u af waarom dit zo moeilijk is in deze situatie Geef de meest essentiële boodschap Zorg dat er geen afleiding komt! Respecteer de stilte Respecteer de weerstand Geef niet onmiddellijk oplossingen Doe geen voorspellingen Zorg ervoor dat alle teamleden dezelfde boodschap geven Slecht nieuws omvat meer dan één gesprek
Slecht nieuws brengen/ waarheidsmededelingen doen zijn moeilijk en delicaat voor patiënt en hulpverlener.
