SBM Maandblad van de Besturenraad voor managers, bestuurders en toezichthouders
juni 2008
nummer 10
CDA: ‘We moeten compromissen sluiten’
6
Strategisch leiderschap in het onderwijs
8
Jurist en de menselijke maat
10
Onderwijsverslag van de inspectie
18
Schaamte voorbij over zwakke scholen
20
VROUWENEMANCIPATIE HOOG OP DE AGENDA
12
FUWA-PO INVULLING VAN HET FUNCTIEBOUWWERK
Heeft u hierover al afspraken gemaakt met uw (P)GMR? Dat is per 1 augustus 2008 verplicht. Met het systeem FUWA-PO bieden wij u een eenvoudig instrument en kunt u de functies beschrijven en (mits gecertificeerd) ook waarderen. In het systeem staan voorbeelden die u als handvat kunt gebruiken om de functies op maat voor uw organisatie te beschrijven. FUWA-PO biedt u meer mogelijkheden voor een goede invulling van uw functiebouwwerk en de functies naar soort en niveau . Voor slechts € 300,- en een jaarlijks abonnement van € 200,- heeft u deze week nog de cd-rom in huis.
KIJK OP WWW.BESTURENRAAD.NL OF BEL VOOR MEER INFORMATIE MET PIET-HEIN MEES, TELEFOON 070 348 12 53.
SBM
Colofon
Maandblad voor managers, bestuurders en toezichthouders juni 2008 nummer 10
SBM is het maandblad van de Besturenraad, het centrum voor bijzonder en christelijk onderwijs. De Besturenraad vertegenwoordigt scholen bij overheden en instellingen, en verleent diensten rondom de thema's onderwijs & identiteit, personeel & organisatie, financiën, huisvesting, communicatie & kwaliteit en maatschappelijk draagvlak. Bij de Besturenraad zijn 650 besturen aangesloten, met 2.250 scholen en ruim 800.000 leerlingen en studenten in het basis-, speciaal, voortgezet, hoger en wetenschappelijk onderwijs. Redactie Grada Huis (eindredacteur) Emmanuel Naaijkens (coördinerend redacteur) Corine de Reus (beeldredacteur) Redactieadres Oosteinde 114
6
‘We zijn het verleerd om compromissen te sluiten’ Interview met CDA Kamerlid Jan Jacob van Dijk
8
Modern onderwijs vraagt om strategisch leiderschap Leergang helpt schoolleiders in hun ontwikkeling
Postbus 907, 2270 AX Voorburg E-mail:
[email protected] Vormgeving Ontwerpwerk, Den Haag Foto omslag
10
Oog voor menselijke maat in juridisch geschil Jurist Peter Dijkmans over zijn drijfveren
12
Vrouwenemancipatie in onderwijs op dood spoor Overleg Besturenraad met minister Plasterk
14
Vraag naar DCBO blijft groeien Scholingsprogramma christelijk basisonderwijs
18
Scholen moeten resultaten in kaart brengen De Onderwijsinspectie rapporteert over 2006-2007
20
De schaamte voorbij over zwakke scholen Rotterdam zet krachtig in op kwaliteitsverbetering
24
Tweemaal excellent en toch geen 1040 uur Inspectie publiceert voor tweede maal opbrengstenkaart
Peter Hilz Druk Drukkerij Giethoorn ten Brink, Meppel Abonnementen (excl. 6% btw) SBM voor leden € 25,00 SBM voor niet-leden € 37,00 SBM met Thema voor leden € 35,50 SBM met Thema voor niet-leden € 51,00 Zonder schriftelijke opzegging voor 1 december van het lopende jaar worden abonnementen automatisch verlengd voor het daaropvolgende kalenderjaar. Voor informatie en losse nummers: 070 348 11 48. Copyright Voor overname van artikelen of gedeelten daarvan graag voorafgaand contact met de redactie. Disclaimer Aan de informatie in dit magazine kunnen geen rechten worden ontleend. De redactie is niet verantwoordelijk voor de inhoud van de advertenties. ISSN: 1570-2332
rubrieken 4 Nieuws | 15 Juridische Kwestie | 16 Open Plek | 22 De Praktijk | 25 Column | 26 Nieuws Besturenraad | 29 Producten en diensten | 31 Agenda
NIEUWS
Derde academische pabo En opnieuw is er een initiatief om een pabo te starten op academisch niveau. Begin mei werd bekend dat de prof. Roel Bosker, hoogleraar Pedagogische Wetenschappen en Onderwijskunde aan de Rijksuniversiteit Groningen (RUG), in gesprek is met enkele pabo’s in het noorden om een eerstegraads lerarenopleiding voor het basisonderwijs te starten. Eerder al kondigden Saxion Hogescholen in Deventer (samen met de Universiteit Twente) en de Hogeschool Utrecht (samen met de Universiteit Utrecht) aan vanaf volgend studiejaar een academische pabo te starten. De constructie is in Groningen vergelijkbaar met die van de twee andere initiatieven. Daar krijgen ze een aangepast programma waarin pedagogiek en onderwijskunde centraal staan. Ze lopen ook stage op een basisschool. Tijdens hun opleiding kunnen ze, door de samenwerking met de pabo, ook een lesbevoegdheid halen. De studie omvat vier jaar en de studenten hebben dan een universitair bachelordiploma en een lesbevoegdheid. Omdat het om een universitaire studie gaat liggen de toegangseisen hoger dan in het hbo. Schoolbesturen in de omgeving van Groningen hebben al enthousiast gereageerd. Groningen wil in 2009 met de opleiding starten. De nieuwe variant op de bestaande pabo-opleiding moet er toe bijdragen dat meer vwo’ers kiezen voor een baan als leerkracht in het basisonderwijs. Op dit moment heeft bij de voltijdstudenten op de pabo ongeveer elf procent een vwo-achtergrond, meer dan de helft van de studenten komt van de havo.
Gehaktdag voor OCW: cijfers in beeld
Extra geld voor slimme student Hogescholen en universiteiten kunnen tot 30 mei
studenten in het Nederlandse onderwijs nu te
Alle ministeries presenteren traditiegetrouw op
subsidie aanvragen voor het opzetten van trajecten
weinig uitdaging vinden omdat de studieprogram-
de derde woensdag in mei hun jaarverslagen
voor slimme studenten. In het kader van het Sirius
ma’s zijn afgestemd op de doorsneestudent. Naar
aan de Tweede Kamer, bij wijze van verant-
Programma heeft het ministerie van Onderwijs
schatting gaat het om tien tot vijftien procent van de
woording van de resultaten van hun beleid.
voor de periode 2008-2012 vijftig miljoen euro
studenten in het hoger onderwijs.
Ook het ministerie van OCW heeft een reeks
beschikbaar om excellentie in het hoger onderwijs
Het Sirius Programma loopt vooralsnog vier jaar
cijfers gepresenteerd op wat populair wel
te bevorderen.
en heeft als doel inzicht te verkrijgen in de wijze
‘gehaktdag’ wordt genoemd.
Minister Plasterk (Onderwijs) wil met dit initiatief
waarop excellentie en rendement in het hoger
bereiken dat talentvolle studenten in het hoger
onderwijs gerealiseerd kunnen worden en welke
De cijfers zijn in twee publicaties verzameld:
onderwijs beter aan hun trekken komen doordat
belemmeringen er in de huidige situatie zijn. De
Kerncijfers 2003-2007 OCW en Bestel in
hen een studie kan worden geboden waarvan de
beschikbare veertig miljoen is verdeeld over de vier
Beeld 2007.
lat hoog ligt en die tegemoetkomt aan hun ambi-
jaar: €10 miljoen in 2008, €10 miljoen in 2009, €15
Kerncijfers is een naslagwerk, waarin meer-
ties. ‘De beste studenten tot een voor hen hoogst
miljoen in 2010 en €15 miljoen in 2011. De minister
jarenoverzichten van kengetallen aantonen
mogelijk niveau brengen’, noemt de minister
maakt op uiterlijk 31 oktober bekend welke instel-
hoe de beleidsterreinen van het ministerie zich
dat. Algemeen is het gevoelen dat de excellente
lingen voor subsidie in aanmerking komen.
ontwikkelen. Kerncijfers 2003-2007 bestaat net als vorig jaar uit een aantal vaste hoofdstukken met informatie over onderwijs, studiefinanciering, cultuur en media, en wetenschap.
Eén leidster op acht peuters
Nieuw dit jaar zijn cijfers over kinderopvang en emancipatie.
Een leidster in een peuterspeelzaal mag in de toekomst maximaal acht kinderen onder haar hoede hebben. Het is een van de maatregelen die staatssecretaris Dijksma invoert om de kwaliteit van
De publicatie Bestel in Beeld brengt op hoofd-
peuterspeelzalen te versterken. Voor deze kwaliteitsimpuls wordt 35 miljoen euro uitgetrokken.
lijnen de prestaties van het onderwijs-, cultuur-,
Dijksma wil ook het toezicht op de kwaliteit verbeteren, dat komt in handen van GGD en de
media-, en wetenschapsbestel in beeld. Het
Onderwijsinspectie.
geeft een beknopte, toegankelijke beschrijving
De peuterspeelzalen worden ook beter toegerust om hun taak op het gebied van de voor- en vroeg-
van deze stelsels aan de hand van een selectie
schoolse educatie (VVE) te vervullen. Er komt 20 miljoen euro beschikbaar voor een financiële
van indicatoren.
tegemoetkoming aan ouders van kinderen die voorschoolse educatie nodig hebben. Dijksma wil verder dat kinderopvang en peuterspeelzalen meer samenwerken en inhoudelijk naar elkaar toe-
De cijfers zijn te vinden op www.minocw.nl.
4
groeien. De gemeenten krijgen een regierol in dit proces.
Selectie hoger onderwijs blijft uitzondering
Campina, de zuivelgigant die elke dag ongeveer 110.000 basisschoolleerlingen voorziet
Het diploma dat een leerling heeft behaald in het voortgezet onderwijs blijft de basis van het toegangsbe-
van schoolmelk, onderzoekt de mogelijkheden
leid tot hogeschool en universiteit. Er komt in Nederland geen selectie aan de poort van het hoger onder-
om vanaf begin 2009 schoolfruit aan te kunnen
wijs. Dat mag slechts bij hoge uitzondering. Minister Plasterk heeft dat bekendgemaakt in zijn reactie op
bieden. Daarvoor is een proef gestart op 36
de nota ‘Ruim baan voor talent’.
basisscholen. Ongeveer 1.350 kinderen krijgen
Met deze aankondiging zet Plasterk een streep door de discussie of het niveau van de studenten is te
gedurende de proefperiode elke dag verse
verhogen door bij het aanmelden kritischer te kijken naar capaciteiten, motivatie, enz. In andere landen
melk én vers gesneden fruit aangeboden.
is deze wijze van selecteren veel meer gemeengoed. In Nederland is de Universiteit Leiden enkele jaren geleden begonnen met een proef om kandidaten te screenen, maar men is daar mee gestopt omdat
Kinderen zijn niet gevoelig voor reclame
deze aanpak geen garantie bleek dat de beste studenten op de opleiding terecht kwamen.
op internet. Dat zeggen ze zelf althans, vol-
Opleidingen die wel mogen selecteren zijn bijvoorbeeld de kunstopleidingen, die aanvullende eisen
gens onderzoek van Mijn Kind Online en 2C
stellen aan hun studenten. Maar ook opleidingen die een numerus fixus kennen (veel vraag en beperkt
Usability. Tweederde van de kinderen zegt
aantal plaatsen). Dat gebeurt op basis van loting, zoals bij geneeskunde, journalistiek, psychologie en
niet of nauwelijks op reclames te klikken. Ze
fysiotherapie. Verder mogen opleidingen die intensief onderwijs bieden aan een beperkt aantal studenten
vinden internetreclame ‘stom’, maar hebben
(zoals het University College in Utrecht of de Roosevelt Academy in Middelburg) selecteren. Ook een vijf-
er geen problemen mee dat er op websites
tal experimenten die er nog lopen met selectie mogen doorgaan van Plasterk. De PvdA-minister voelt er
reclame staat. Kinderen die wel eens op recla-
niks voor om instellingen toe te staan hogere collegegelden te vragen dan nu is toegestaan (volgend jaar
mes klikken, doen dat vaak per ongeluk.
1565 euro), enkele uitzonderingen daargelaten. Verder heeft de minister aangekondigd dat er individuele studiekeuzegesprekken komen voor aanstaande studenten met universiteiten en hogescholen.
Kinderen uit sociaal kwetsbare gezinnen komen bij een scheiding van de ouders in de knel. Daarom is het niet goed dat ouders na de scheiding in principe het gezamenlijk ouderlijk
Boekenlijst: kwaliteit boven kwantiteit
gezag over hun kinderen behouden. Dat stelt Jeppesen de Boer aan de Universiteit Utrecht
Het literatuuronderwijs in het voortgezet onderwijs is al decennia een voorwerp van debat. Het gaat
in haar proefschrift. Ze vindt dat de huidige
daarbij onder meer over de vraag of het wel of geen zin heeft leerlingen een stevige boekenlijst voor te
omgangsregeling het kind geen optimale
schotelen. Volgens dr. Theo Witte (1952), verbonden aan de Rijksuniversiteit Groningen, gaat kwaliteit
mogelijkheid biedt om in een veilige omgeving
boven kwantiteit. Liever een leerling die gemotiveerd vier boeken leest, dan plichtmatig een hele lijst
op te groeien.
doorworstelt. Witte promoveerde eind mei op een proefschrift met als titel ‘Het oog van de meester’ waarin hij het probleem van het literatuuronderwijs analyseert. De oorzaak daarvan is volgens Witte dat
Schoolleiders in het basisonderwijs zijn voor-
er geen theorie bestaat over de juiste aanpak van literatuuronderwijs. Hij heeft een methode ontwikkeld
zichtig tevreden over de financiële keuzevrij-
die recht doet aan verschillen tussen leerlingen.
heid die ze hebben sinds de invoering van de lumpsum. Dit blijkt uit een enquête van Edventure. Slechts 42% van de respondenten denkt dat een grotere vrijheid leidt tot verbete-
Unieke initiatief voor passend onderwijs
ring van de kwaliteit van het onderwijs. Hoewel de helft stelt dat de vrijheid nog beperkt is, is
Onderwijsinstellingen in noordoost-Nederland gaan nauw samenwerken om elk kind in Hoogeveen en
een derde toch tevreden omdat ze nu de prio-
omstreken onderwijs te bieden dat aansluit bij zijn of haar talenten. Deze samenwerking richt zich op het
riteiten van de eigen school kunnen bepalen;
gezamenlijk realiseren van huisvesting voor passend onderwijs. Volgens de initiatiefnemers is het plan
ook op het gebied van onderwijsontwikkeling.
het unieke en concrete Hoogeveense antwoord op het beleid vanuit Den Haag voor de invoering van passend onderwijs in 2011. De Besturenraad is nauw betrokken geweest bij dit project.
Steeds meer openbare scholen worden zelf-
De betrokken partijen bij de samenwerking zijn het Roelof van Echten College te Hoogeveen, het
standig, waarbij zij het geld direct van het rijk
Regionaal Expertise Centrum Noord Nederland - RENN 4 te Groningen, het Regionaal expertisecentrum
krijgen in plaats van via de gemeente. Eind
De 4 Provinciën uit Meppel, Stichting DREEI te Hoogeveen, het Onderwijscentrum De Twijn te Zwolle en
maart 2008 was 75 procent van de scholen in
de G.J. van der Ploegschool uit Hoogeveen.
het openbaar onderwijs verzelfstandigd. Dat
Het Roelof van Echten College en haar partners spreken al enige tijd met elkaar over de manier waarop
is aanzienlijk meer dan begin 2007, toen 50
passend onderwijs kan worden ingericht. De huisvestingsplannen van de scholen spelen daarbij een
procent een zelfstandig bestuur had. Dat meldt
grote rol. Deze gezamenlijke aanpak maakt expertisedeling, zorg op maat en het snel en adequaat rea-
het CBS.
geren op probleemsituaties rond en met een kind mogelijk. Dit zal naar verwachting niet alleen positieve gevolgen hebben voor de kinderen die het Voortgezet Speciaal Onderwijs volgen, maar ook voor de kinderen uit het reguliere onderwijs (preventief).
5
Kamerlid Jan Jacob van Dijk (CDA) over een onrustig politiek jaar
‘We zijn het verleerd om compromissen te sluiten’ Het was op onderwijsgebied een onrustig parlementair jaar. Met name in de kwestie van de 1040 urennorm liepen de gemoederen tussen Den Haag en het onderwijsveld hoog op. Jan Jacob van Dijk, Tweede Kamerlid voor het CDA, met onder meer onderwijs in zijn portefeuille, blikt terug. Hij vindt dat er te weinig oog is voor de waardevolle betekenis van een compromis. Tekst: Emmanuel Naaijkens, Fotografie: Ruben Schipper
Jan Jacob van Dijk (43) is niet alleen lid van de Tweede Kamer voor het
sommige bestuurders zich af mogen vragen: ‘Zijn wij wel op de goede
CDA, hij is ook, een dag in de week, hoogleraar Christelijk Sociaal
manier bezig?’. Bijvoorbeeld als het gaat om het verantwoorden rich-
Denken aan de Vrije Universiteit. Hij bezet er de leerstoel die voor
ting ouders, dan heb ik het gevoel dat er meer gedaan kan worden.”
hem door Jan Peter Balkenende bekleed werd. Toch is Van Dijk allerminst een man die uit de ivoren toren van de wetenschap is neerge-
IN WELK OPZICHT?
daald om zich te bemoeien met het onderwijsbeleid. Het onderwijs is
“Neem bijvoorbeeld het inspectierapport van een school, in hoeverre
bekend terrein, omdat hij vanaf de mavo de ene studie op de andere
wordt dat voorgelegd aan de ouders? Ik geef je op een briefje dat het
stapelde om uiteindelijk in 2000 te promoveren tot doctor in de
weinig gebeurt. Natuurlijk, iedereen kan het op internet vinden, maar
letteren. En vier jaar lang was hij voorzitter van de Stichting
het zou mooier zijn als een schooldirectie dat bespreekt met de
Christelijk Primair Onderwijs Betuwe.
ouders, over wat er beter kan. Wees niet bang voor die ouders! Houd bijvoorbeeld enquêtes over sterke en zwakke kanten van je school. En
VINDT U DAT KAMERLEDEN VOLDOENDE ZICHT HEBBEN OP WAT HET BESTUREN VAN EEN
laat ouders zien wat je ermee doet. Dan sta je als bestuurders veel
SCHOOL INHOUDT?
steviger als er vanuit de politiek wordt gezegd: We willen dit of dat.”
“Het helpt mij geweldig dat ik vier jaar binnen zo’n schoolbestuur geopereerd heb. Je weet goed wat het betekent voor een plaatselijk
ONDER CDA-SCHOOLBESTUURDERS IS ER ZORG OVER DE VERHOUDING MET POLITIEK
bestuur als je als Kamerlid sommige besluiten neemt. Mijn indruk is
DEN HAAG, MET DE PARTIJ. DIE STAAT ONDER DRUK. ZIE BIJVOORBEELD DE KRITIEK VAN
wel, dat er heel wat politieke partijen zijn die het buitengewoon
DE ROTTERDAMSE BESTUURDER WIM LITTOOIJ EERDER IN SBM.
gemakkelijk vinden om af te geven op de bestuurders en managers in
“Ik hoor dat niet voor het eerst. Ik heb er de afgelopen periode uit-
het onderwijs. Dat vind ik zeer onterecht.”
gebreid over gesproken, onder andere met Littooij. De vraag was: zijn we nog vrienden. Ja dus, de verhoudingen zijn goed, maar je moet
OOK DE MINISTER LAAT ZICH NIET ONBETUIGD.
telkens over en weer aandacht hebben voor de vertrouwensbasis.”
“Dat heeft hij inderdaad een aantal keren gedaan. Ik heb hem erop aangesproken en ik zie wel verandering. In het begin was hij scherper,
JULLIE ZIJN NIET UIT ELKAAR GEGROEID?
nu is hij terughoudender. Hij heeft meer oog voor de positie van
“Nee, absoluut niet. Het is net als in een huwelijk, af en toe moet je
bestuurders en managers. De eerlijkheid gebiedt me te zeggen dat ook
hard werken zodat het goed blijft. Op zich niet erg. Het huwelijk is
6
TERUGKIJKEND OP HOE HET ALLEMAAL GELOPEN IS, HAD HET NIET ANDERS GEKUND? VEEL MENSEN IN HET ONDERWIJS WAREN BOOS EN VOELDEN ZICH ONHEUS BEJEGEND.
“Eén: Wat ik ervan geleerd heb is dat je moet zorgen voor draagvlak. Er was een deal met alleen de VO-raad. Achteraf was het verstandiger geweest als er meerdere spelers om de tafel hadden gezeten. Niet alleen werkgevers, ook de bonden en wellicht de scholieren. Twee: iedereen in dit proces heeft geleerd dat wanneer je bezig bent met het sluiten van een deal, dat daar consequenties aan verbonden zijn. Daar zul je pal voor moeten gaan staan.” IS DIT EEN EERHERSTEL VAN HET POLDERMODEL, DAT TOCH MIN OF MEER IN EEN KWADE REUK IS KOMEN TE STAAN?
Van Dijk gaat er eens goed voor zitten, het is de hoogleraar die een analyse geeft. “Mijn idee is, als je kijkt naar de Nederlandse situatie, dat bijna alle instituties onder druk staan. Dat is begonnen met de politiek, daarna andere instituties die dicht bij de politiek zitten, zoals gemeentes, provincies, maar ook kamer van koophandels, bouwcorporaties, waterschappen. Je hebt als bestuur niet meer automatisch het gezag dat je kunt zeggen, wij willen iets en onze leden volgen. Er komt steeds meer ter discussie. Dat zag je ook bij de VO-raad. Als er een deal is, dan is het niet meer automatisch zo dat alle schoolbesturen zeggen: dat heb je goed gedaan. De instituties staan onder druk, dat maakt het lastiger voor middenveldorganisaties om overeind te blijven.”
‘Schooldirecties moeten niet bang zijn voor de ouders’
“Het gaat er in belangrijke mate om dat je permanent contact blijft houden met je achterban, goed blijft communiceren. Dat je mensen moet bijbrengen dat besturen betekent dat je compromissen moet sluiten. Het lijkt alsof wij in een samenleving leven waarin dat niet meer geleerd wordt. En dat een compromis betekent dat je af en toe
niet kapot, maar het is wel eventjes goed opletten. Het speelde met
niet helemaal je zin krijgt. Waarom hebben veel mensen geen vertrou-
name in het voortgezet onderwijs, daar is een aantal dingen de revue
wen meer in de politiek? Twee hoofdpunten: A, de politiek preten-
gepasseerd. Waar dat aan lag? Aan de ene kant kun je als bestuurder
deert dat ze op een hele hoop terreinen dingen kan doen waar ze niets
zeggen, CDA waarom doen jullie niet de dingen zoals wij die zouden
over te vertellen heeft. En B, omdat er veel mensen zijn die zeggen: Ik
willen? Maar van de andere kant, vanuit het CDA geredeneerd...
ga naar de politiek toe, ik leg uit wat mijn standpunt is, leg uit wat ze
Neem het voorbeeld van de deal die gemaakt is over de kwaliteits-
moeten doen - en dan doet de politiek net iets anders dan wat ik zeg!
agenda VO, met daaronder ook de handtekening van de VO-raad.
En om die reden, zeggen die mensen, hebben ze geen vertrouwen
Dan is er op een bepaald moment een beetje tegenwind van scholieren
meer in de politiek. Maar het is een onmogelijke opdracht voor een
en de VO-raad schaart zich direct achter die kritiek. Maar een deal is
politicus om naar iedereen te luisteren.”
wel een deal!” Van Dijk vindt dat er veel méér gepraat moet worden, vooral tussen Het geschil over de handhaving van de 1040-urennorm liep eind vorig
groepen die, ieder vanuit een eigen belang, met eenzelfde probleem
jaar hoog op. Over het onderwerp als zodanig wil Van Dijk niet veel
hebben te maken. In plaats van dat al die groepen bij de politiek aan-
zeggen, het zit niet in zijn portefeuille, maar in die van zijn collega
kloppen en zeggen: hak de knoop eens door in ons voordeel.
Jan de Vries. Hij weerspreekt de kritiek dat er geen reden was om de
Misschien, vraagt Van Dijk zich hardop af, zou hij als Kamerlid, die
kwestie van de onderwijstijd hoog op de politieke agenda te zetten.
groepen bijeen moeten roepen. “Dat ik tegen ze zeg: Waarom leggen
Er waren heel veel klachten van ouders over te weinig lesweken, over
jullie het telkens weer bij ons neer? Dit is jullie gezamelijke probleem,
lesuitval, over de kwaliteit van het onderwijs, zegt Van Dijk.
ga met elkáár in gesprek”. 7
Modern onderwijs vraagt om strategisch leiderschap De rol van de schoolleider is zich razendsnel aan het ontwikkelen onder invloed van ingrijpende veranderingen in het onderwijsveld – en daarbuiten. Niet langer is hij of zij uitvoerder van beleid dat anderen bedacht hebben. Eigentijds onderwijs verlangt van schoolleiders dat zij handelen op basis van strategisch inzicht. Tekst: Emmanuel Naaijkens, Fotografie: iStockphoto / Lise Gagne
Een bekend gezegde is dat er een generatie overheen gaat voor de effecten van vernieuwingen in het onderwijs zichtbaar zijn. Als het gaat om de ontwikkeling van leiderschap ligt het tempo een flink stuk hoger. De afgelopen tien jaar hebben op dat vlak ingrijpende veranderingen te zien gegeven. Niet helemaal toevallig valt dat samen met de periode dat de lumpsumfinanciering in het voortgezet onderwijs is ingevoerd. De afschaffing van het declaratiestelsel was een eerste stap in het proces van autonomievergroting voor scholen.
‘Een schoolleider moet goed luisteren wat er in de organisatie leeft’ Het voortgezet onderwijs werd minder afhankelijk van (toen nog) Zoetermeer, maar daar tegenover stond dat de toegenomen bestuurlijke vrijheid ook een grote verantwoordelijkheid op de schouders van de directeuren en rectoren legde. En daarmee werd ook duidelijk dat het in het onderwijs klassieke model van de schoolleider als primus inter pares (de eerste onder zijns gelijken) niet meer voldeed. “De schoolleider van toen paste vooral op de winkel, veel meer werd ook niet verlangd. Hij moest zorgen dat de regels van Zoetermeer goed werden uitgevoerd en voor het beleid had hij een schoolbestuur boven zich”, zegt Ruud Kouijzer, senior adviseur bestuurlijke vernieuwing bij de Besturenraad. Samen met Dick den Bakker, manager van de taakgroep bestuurlijke vernieuwing, kwaliteitszorg, onderwijs en identiteit, verzorgt Kouijzer de leergang Strategisch Leiderschap. Deze cursus is bedoeld voor schoolleiders in het voortgezet onderwijs en het mbo die in hun functie willen groeien, zodat ze in staat zijn om de uitdagingen aan te kunnen die eigentijds onderwijs aan leidinggeven8
den op alle niveaus in de organisatie stelt. In de leergang
NOODZAAK
vormen de persoonlijke ervaringen van de deelnemers
Vanaf de invoering van de lumpsum ontstond er de nood-
een belangrijk uitgangspunt.
zaak voor een goed financieel beheer. “Je loopt als school financiële risico’s als je je zaakjes niet op orde hebt, op
ROLWISSELING
personeelsgebied, huisvesting. Dat betekent dat je op een
“Er zijn in het voortgezet onderwijs nog relatief veel
hele andere manier de school moet leiden, als een bedrijf”.
eenpitters. Maar het is voor besturen die louter uit vrij-
Van Vliet beseft heel goed dat het voor mensen op een
willigers bestaan vrijwel ondoenlijk om te gaan met de
leidinggevende positie in een schoolorganisatie helder is dat
steeds complexere materie van het onderwijs. Daardoor
het anders moet, maar dat dat op de werkvloer niet altijd
zie je steeds vaker dat verantwoordelijkheden verschui-
begrepen wordt en soms zelfs op onbegrip stuit. “Ik vind
ven. De schoolleiding wordt het bevoegd gezag, het
dat je als schoolleider er alles aan moet doen dat transparant
schoolbestuur een raad van toezicht.”
te maken, om aan je mensen, maar ook aan ouders, uit te
Op papier is zo’n rolwisseling eenvoudig, maar de prak-
leggen waarom je een bepaalde aanpak volgt.”
tijk is een stuk weerbarstiger en dat heeft voor een deel te maken met het typische karakter van een schoolorgani-
Het ontstaan van een te grote afstand tussen de top van de
satie. Omdat het van oudsher platte organisaties zijn met
schoolorganisatie en de werkvloer ziet Van Vliet als een
in hoge mate autonome docenten, kan er een spannings-
risico, maar wel een dat te hanteren is. En dat is door
veld ontstaan als de schoolleider zich nadrukkelijk en
niet top down beleid in de organisatie te droppen, maar
krachtig profileert met zijn visie op de koers van de
goed te luisteren naar wat er in de organisatie leeft. De rol
school. “Als gemeenschappelijk is afgesproken dat een
van de locatiedirecteuren, die binnen gestelde kaders een
school een bepaalde lijn volgt, dan kan het voorkomen dat
ruime mate van een eigen verantwoordelijkheid hebben,
een vaksectie of een individuele docent zegt: en we doen
is cruciaal. Het is ook binnen het Ubbo Emmius dat
het toch op onze eigen manier. Als schoolleider moet je er
docenten, leerlingen, ouders zich op de eerste plaats
voor zorgen dat er breed draagvlak is voor je beleid, dat de
identificeren met hun eigen locatie.
neuzen van iedereen dezelfde kant op staan. De valkuil is dat je te ver voor de troepen uitloopt. Dan heb je een
MOTTO VAN DE SCHOOL
groot probleem”, zegt Kouijzer. De afstand tussen
Een college van bestuur zorgt voor het cement tussen die
managers en docenten is ook gesignaleerd in het rapport
delen, door bijvoorbeeld een visie te ontwikkelen waarin
van de Commissie Dijsselbloem.
alle vestigingen zich herkennen. “We zijn op zoek gegaan naar een motto dat uitdrukt wat de missie is van het Ubbo
ANTOINE DE SAINT-EXUPÉRY
Emmius, wij kwamen uit op ‘persoonlijk betrokken’. Het
Om steun te verwerven voor veranderingen zijn er grof-
is aan de scholen om daar, ieder op eigen wijze, inhoud
weg twee manieren. De ene is die van belonen en straffen,
aan te geven, dat kun je niet van bovenaf. En we hebben
maar dat is een min of meer afgedwongen draagvlak, dat
vastgesteld dat onze scholen daar erg goed in slagen.”
zo weer kan afbrokkelen. De andere aanpak is die van het inspireren van de medewerkers, waardoor ze vol over-
Van Vliet zegt dat hij persoonlijk veel heeft opgestoken van
tuiging meegaan in de richting die de schoolleider bepleit.
de leergang strategisch leiderschap. “Er is veel ruimte voor
“De Franse schrijver Antoine de Saint-Exupéry heeft dat
een individuele inbreng. Je maakt een persoonlijk ont-
ooit heel mooi verwoord. Hij schreef: als je mensen een
wikkelingsplan met je sterke en zwakke kanten, met je
boot wilt laten bouwen dan kun je dat doen door te
ambities. De vraag is: doe je de goede dingen en doe je ze
zorgen dat ze alle materialen krijgen die ze daarvoor
wel goed.” De leergang dwingt de deelnemers om daar over
nodig hebben, in de hoop dat ze dan aan de slag gaan.
na te denken en antwoorden te formuleren. Van Vliet vindt
Maar je kunt ze pas echt enthousiast krijgen door ze te
het waardevol dat hij veel bruikbare ideeën en informatie
laten verlangen naar de zee.”
kreeg aangereikt waarmee hij in de praktijk aan de slag kan. Niet alleen van de docenten, maar ook van andere deel-
Een van de deelnemers aan de leergang van het afgelopen
nemers die allemaal hun ervaringen meebrengen.
seizoen was Gerard van Vliet, lid van het college van bestuur van het Ubbo Emmius, een brede christelijke én katholieke scholengemeenschap met vestigingen in
LEERGANG STRATEGISCH LEIDERSCHAP
Stadskanaal (twee), Onstwedde, Veendam en Winschoten. Hij is ervan overtuigd dat je, als je een grote
Uitstekend leiderschap en strategisch inzicht in VO en MBO, - twee kritische
organisatie als het Ubbo Emmius goed wilt leiden, dat in
succesfactoren die onmisbaar zijn voor de schoolleider van vandaag. In
het huidige tijdsgewricht niet anders kunt doen dan op
deze leergang van de Vliet Academie komen aan bod persoonlijk en moreel
een bedrijfsmatige manier en dat je je als eindverant-
leiderschap, governance, identiteit, organisatie- en veranderkunde, leiding-
woordelijke (het college van bestuur als bevoegd gezag)
geven op uw manier en zelfmanagement. Voor informatie: Ruud Kouijzer,
zult moeten verdiepen en bekwamen in de leiderschaps-
[email protected]. Zie ook www.besturenraad.nl.
vaardigen die daar bij horen. 9
Gesprek met Peter Dijkmans, jurist bij de Besturenraad
Oog voor de menselijke maat in een juridisch geschil Conflicten in de samenleving, en dus ook in het onderwijs, worden steeds vaker juridisch beslecht. Het klachtrecht heeft zijn intrede gedaan. Paul Boersma praat met Peter Dijkmans, jurist bij de Besturenraad, over de dilemma’s waar hij mee geconfronteerd wordt. Dijkmans probeert bij elke kwestie de menselijke maat in het oog te houden. ‘Onderwijs is mensenwerk’. Tekst: Paul Boersma, Fotografie: Michel Groen
Het onderwijs kent een meldingsplicht als
heden vergroten en ving een studie rechten
tolerantie. De toegenomen aandacht ervoor is
het gaat om grensoverschrijdend gedrag. Een
aan, werkte een tijdje bij een rechtsbijstands-
ook begrijpelijk tegen de achtergrond van een
reformatorische school in Amersfoort pro-
verzekering en heeft sinds vijf jaar een baan
toenemende individualisering, de juridise-
beerde in de periode voor de meldplicht van
als jurist op het terrein van het klachtrecht in
ring van de samenleving en de consumentis-
1998 nog een geval van seksuele intimidatie
het onderwijs. Het is hem op het lijf geschre-
tische houding van onderwijsvragers in
van een leraar tegenover leerlingen in eigen
ven, want ook in deze functie komt zijn
navolging van de ontwikkeling in de zorg.”
kring op te lossen. Maar de tendens in de
gerichtheid op mens en maatschappij zeker
samenleving was om problemen te benoemen
tot zijn recht.
en niet langer ‘onder de pet’ te houden.
HOE WAARDEER JE EEN EN ANDER?
“Persoonlijk vind ik dat je onderwijs en zorg
Inmiddels is er een wet waarin de meldings-
MENSENWERK
niet vanuit een consumentenvisie moet
plicht van dergelijke excessen in het onderwijs
De meeste klachten van ouders/leerlingen
benaderen. Onderwijs en zorg zijn mensen-
is geregeld. Peter Dijkmans, jurist bij de
tegen scholen hebben van doen met een
werk. Je mag dan wel inzet en betrokkenheid
Besturenraad, verdient er sindsdien zijn brood
gebrek aan communicatie of miscommunica-
van zorgverleners en onderwijsgevenden
mee. Hoe denkt hij over de trend om proble-
tie (zo’n 45%). Een even groot deel heeft
vragen, maar het gaat te ver om dan vooral te
men van ongewenst gedrag te benoemen en
betrekking op pedagogisch-didactische
letten op de output, of de mensen te binden
openbaar te maken?
‘In een conflict moet je oog hebben voor de pjjn van de ander. Dat helpt.’
aangelegenheden. En zo’n 10% betreft grens-
aan een resultaatverplichting. Wat me met
overschrijdende gedragingen. Dan moet je
name beangstigt, is dat het verwachtings-
denken aan vormen van agressie, discrimi-
patroon steeds hoger en irreëler wordt.
natie, ongewenste intimiteiten en sinds kort
De samenleving ontmenselijkt eigenlijk op
ook radicalisering. Deze zaken moet een
die manier ...”
school - ook bij vermoedens - wettelijk melden aan de inspectie. Dat is dus de
“Professioneel moet ik echter de scholen wel
meldplicht, die opgenomen is als onderdeel
wijzen op de zorg- en meldplicht. Ik adviseer
van het klachtrecht en de Wet op het
scholen om zich te richten op de juridische
Onderwijstoezicht (WOT).
kaders. Dat kan een spanning opleveren met
Dijkmans is ook opgeleid als verpleeg-
mijn mens- en maatschappijvisie. Ik vind het
kundige, werkt nog af en toe in de zorg en
HOE BEOORDEEL JE DEZE ONTWIKKELING? IS AL DIE
een uitdaging omdat ik niet de opvatting deel
schrijft daarover in Elsevier. De zorg kent al
AANDACHT VOOR ONGEWENSTE GEDRAGINGEN IN HET
dat de werkelijkheid zich moet richten naar
langer een klachtrecht toe aan de zorgvragers
ONDERWIJS WEL POSITIEF?
de juridische kaders; voor mij gaat de mense-
en als geen ander weet Dijkmans wat daarvan
“In beginsel is het een goede zaak. Te lang is
lijke maat aan de juridische kaders vooraf.
de positieve en negatieve gevolgen zijn. Hij
een en ander onder de pet gehouden en
Maar voor mij als jurist, die de belangen van
wilde als gezondheidswerker zijn mogelijk-
heerste er ook een vorm van verkeerd geduide
vooral de scholen moet verdedigen, kan dat
10
CONFLICTSITUATIES
Wettelijk moet een school ook extremiteiten indammen. Dijkmans juicht dat wel toe: er mag gerust meer sociale controle zijn. Scholen voelen vrij goed aan wanneer radicale uitingen horen bij een jongerencultuur of wanneer er meer achter steekt. Hij is minder beducht voor een sociale omgeving en een overheid die in deze zaken optreedt - en dus de individuele vrijheid inperkt - dan voor een omgeving die haar plicht om zwakkeren te beschermen, verwaarloost. Bovendien kent onze samenleving voldoende bescherming tegen teveel inmenging. Dijkmans noemt in dit verband dan met name de wetgeving ter bescherming van de privacy. IS HET IN NEDERLAND WEL IN BALANS: DE VRIJHEIDBIEDENDE RECHTEN EN WETTEN ALS DE MELDPLICHT?
Dijkmans: “Nou niet helemaal. De kwaliteitswet, met de onderdelen zorg- en meldplicht, is destijds bedoeld geweest om de zwakkere partij, dat wil zeggen: leerlingen en ouders, meer rechten te geven. Maar behalve voor rechten zou er ook oog moeten zijn voor de plichten die het ouderschap en het leerlingzijn met zich mee brengen.” Dijkmans heeft door zijn werk te maken met allerlei conflictsituaties. Op zich is er niets mis met conflicten, vindt hij. De kunst is er een win-win-situatie van te maken. Zijn ervaring is dat dat ook vaak lukt. “Wat nodig is, is respect en gerichte aandacht. Dat laatste houdt in dat je je steeds moet verplaatsen in de wel eens botsen met mijn persoonlijke
lingen. Eerst lag de focus op het gedrag van
gevoelens van de ander, zodat je weet waar de
overtuiging, zeker als ik vind dat de klagende
leraren ten opzichte van leerlingen. Toen
pijn van de andere partij ligt.”
partij soms recht van spreken heeft.”
kwam er aandacht voor de toename van grensoverschrijdend gedrag (waaronder ook
CONSENSUS
NIEUWE VRAGEN
seksuele intimidatie) van de kant van leer-
Dijkmans blijkt inderdaad geen ‘scorende’
Dijkmans ziet als voordeel van het klacht-
lingen ten opzichte van leraren. Nu zie je dat
jurist. De menselijke maat is voor hem leidend.
recht en de meldplicht dat scholen meer
de aandacht meer en meer uitgaat naar
De jurist helpt bij het goed verwoorden van de
bewust over moeilijke zaken communiceren.
gedragingen van leerlingen onderling. Pesten
ervaren problemen en deze in de wettelijke
Want veel problemen liggen vooral op het
is al langer een aandachtspunt, maar de
kaders te plaatsen. “Als een probleem niet goed
vlak van gebrek aan communicatie. Een
vormen waarin dat nu plaatsvindt (internet-
wordt verwoord, wordt er vaak overheen
nadeel is wel dat scholen risicomijdend
pesten, happy slapping), stellen scholen
gewalst. Bemiddeling is wat anders, al draagt
gedrag gaan vertonen en dat kan betekenen
voor nieuwe vragen. De vraag is dan wat
die werkwijze wel bij aan het oplossen van een
dat daardoor juist de kwaliteit van onderwijs
de rol van de scholen daarin is. Uitgangspunt
probleem. Het gaat vaak mis als je de klager als
en zorg achteruitgaan.
is dat de school verplicht is veiligheid voor
een tegenstander, een bedreiging ziet. Als jurist
alle betrokkenen te bieden. Maar de
kun je ertoe bijdragen om daarboven te zoeken
NEMEN DE GRENSOVERSCHRIJDENDE GEDRAGINGEN TOE?
begrenzing van die plicht, in de vorm van
naar een consensus. Je probeert dus dan te
“Ja, vooral de laatste jaren is er meer melding
schooltijden en schoolruimten, is wel een
voorkomen dat het probleem juridisch wordt
van grensoverschrijdend gedrag van leer-
vraag op zich.”
beslecht.” 11
Delegatie Besturenraad overlegt met minister Plasterk
‘Onconventionele maatregelen voor vrouwen in topfuncties’ De vrouwenemancipatie in het onderwijs zit op een dood spoor. Er werken weliswaar heel veel vrouwen in het onderwijs, maar niet op hoge leidinggevende posten. De Besturenraad vindt het hoog tijd dat meer vrouwen de kans krijgen om door te dringen tot topfuncties. Minister Plasterk is gevraagd dat te ondersteunen. Desnoods met onorthodoxe maatregelen. Tekst: Emmanuel Naaijkens, Fotografie: Peter Hilz
‘Drietonners’ werden ze tien jaar geleden genoemd, de
tijdelijke maatregel die enig effect sorteerde, maar voor
vrouwen in de colleges van bestuur van de regionale
een structurele doorbraak heeft deze financiële prikkel
opleidingencentra (ROC’s). Om te voorkomen dat de
niet kunnen zorgen. Andere maatregelen in andere secto-
leiding van de nieuwe ROC’s, die in die periode werden
ren om het doorstromen van vrouwen naar de top te
gevormd, op voorhand al zouden uitgroeien tot mannen-
bevorderen hebben eveneens maar beperkt effect gehad.
bolwerken, stelde minister Ritzen 300.000 gulden beschikbaar voor elke benoemde topvrouw. Het was een
Bijna 130 jaar nadat Aletta Jacobs, ondanks veel weerstand, als eerste vrouw afstudeerde aan een Nederlandse
‘Meer mannen voor de klas,
universiteit, zit de vrouwenemancipatie in het onderwijs in ons land op een vrijwel dood spoor. Er is nauwelijks
meer vrouwen aan de top’ 12
een beter voorbeeld denkbaar van een paradoxale situatie.
VROUWEN IN HET ONDERWIJS ■ Het onderwijzend personeel in het primair onderwijs bestaat voor
In alle opzichten immers neemt het aantal vrouwen in het onderwijs toe. Meisjes vormen de meerderheid van leerlingen en studenten. Voor het eerst in de geschiedenis zijn de vrouwelijke studenten in het hbo en in het wetenschappelijk onderwijs in de meerderheid. Het aantal
80 procent uit vrouwen. Van de directeuren is ruim een kwart vrouw. ■ In het voortgezet onderwijs is het aandeel vrouwelijke docenten 42 procent. Het aandeel vrouwelijke directeuren in het voortgezet onderwijs is ongeveer 20 procent. ■ Het aandeel vrouwelijke docenten in het middelbaar beroeps-
vrouwelijke docenten neemt jaar op jaar toe. In het basis-
onderwijs (mbo) en de volwasseneneducatie is al een aantal jaren
onderwijs is nog slechts twintig procent van de leerkrach-
stabiel, met zo’n 43 tot 44 procent. Het aandeel vrouwelijke
ten van het mannelijk geslacht. In de ogen van sommige
directieleden is in deze sector ruim 30 procent.
onderzoekers is deze feminisering van het onderwijs ongewenst omdat de jongens zo onvoldoende met – uiteraard mannelijke - rolmodellen worden geconfronteerd.
■ In het hbo is het aandeel vrouwelijke docenten gestegen tot 39 procent. ■ In het wetenschappelijk onderwijs is 33 procent van de (hoofd) docenten vrouw. Negentig procent van de hoogleraren is van het
SPEERPUNT
mannelijk geslacht. Het aantal vrouwelijke promovendi groeit snel,
Maar dat grote aandeel aan vrouwelijke leerkrachten ver-
vorig jaar was 42 procent vrouw.
taalt zich niet in een bezetting van een evenredig aantal
Bron OCW: Kerncijfers Onderwijs 2003 – 2007
leidinggevende functies. Vrouwelijke schooldirecteuren zijn tamelijk dungezaaid, zo blijkt uit cijfers van het ministerie van OCW (zie kader). Voor de Besturenraad is dat onverteerbaar en het is een van de speerpunten in zijn
EMANCIPATIENOTA
beleid om die verhouding meer in evenwicht te brengen. Mede vanuit de stellige overtuiging dat de kwaliteit van
Minister Plasterk heeft vorig jaar zijn emancipatienota ‘Meer kansen
het onderwijs en de samenleving met diversiteit gediend
voor vrouwen’ gepresenteerd. De arbeidsdeelname van vrouwen in
zijn. Een van de initiatieven van de Besturenraad op dat
uren en het aantal vrouwen op topposities behoren tot de laagste in
vlak is de oprichting van vrouwennetwerken en bijeen-
Europa. Dit is het gevolg van het grote aantal vrouwen dat stopt met
komsten zoals De Rode Loper, waar topvrouwen over
werken of minder gaat werken in de leeftijd van gezinsvorming (34 tot
hun ervaringen vertellen.
40 jaar). ‘Het talent van vrouwen wordt hierdoor onvoldoende benut’,
Op dinsdag 13 mei toog een delegatie van de Besturenraad,
aldus Plasterk. In die nota wordt een aantal doelen geformuleerd die
overwegend bestaande uit vrouwen, naar het ministerie
in de periode 2008 – 2011 moet worden gerealiseerd. De (rijks)over-
van Onderwijs om met minister Ronald Plasterk te
heid gaat zelf het goede voorbeeld geven als het gaat om het
bespreken hoe er meer vaart kan worden gebracht in het
benoemen van vrouwen op topposities. Over drie jaar moet een kwart
emancipatieproces. Van het belang daarvan hoefde de
van de medewerkers van de Algemene Bestuursdienst (die omvat alle
bewindsman niet overtuigd te worden. Emancipatie is een
managementfuncties in schaal 15 t/m 19) uit vrouwen bestaan. De
hoeksteen van zijn beleid (zie kader). Hij droeg bijvoor-
beloningsverschillen tussen mannen en vrouwen in de overheids-
beeld Annette Roeters (voorheen college van bestuur
sector moeten zijn gehalveerd.
Windesheim/VU) eind vorig jaar voor als de nieuwe inspecteur-generaal van het Onderwijs, als opvolger van interim Jan Teuwen. de bekostiging te stimuleren om meer vrouwen op hoge BENOEMINGSCULTUUR
posities te benoemen. Zo zou een instelling beloond
Het onderhoud op het ministerie ging er vooral over hoe
kunnen voor de aanstelling van iedere vrouw in het
is te bereiken dat er meer vrouwen terechtkomen op
college van bestuur en zou het college dat louter uit
vooraanstaande posities in het onderwijs. De delegatie
mannen bestaat gekort moeten worden op de bekostiging.
heeft met de bewindsman ondermeer gesproken over de
Verder heeft de delegatie aan Plasterk laten weten dat de
benoemingscultuur in het onderwijs, de mannelijke
Besturenraad graag wil laten onderzoeken wat de oorzaken
vergadercultuur, de houding van vrouwen ten opzichte
kunnen zijn van de stagnatie in de vrouwenparticipatie in
van privé en zorgtaken en het kleine aantal rolmodellen
de top van het onderwijs en wat de meerwaarde zou
die deze status quo zou kunnen doorbreken. Wat dat
kunnen zijn van de diversiteit die daardoor ontstaat.
laatste betreft huldigt de Besturenraad het motto ‘Meer
De Besturenraad stimuleert ook in eigen kring het debat
mannen voor de klas, meer vrouwen aan de top’.
over dit onderwerp. Daarbij gaat het om vragen als ‘In
De delegatie heeft er ook op gewezen dat, intenties en
hoeverre speelt de culturele en denomatieve achtergrond
goede bedoelingen ten spijt, de afgelopen jaren niet meer
van de leden een rol in de onevenwichtige samenstelling
vrouwen een leidinggevende (top)positie hebben bereikt.
van onderwijsteams?’. Verder wordt gewerkt aan een
Daarom is het tijd om drastische maatregelen te nemen.
ontmoetingspunt voor talentvolle vrouwen die een
De Besturenraad denkt daarbij bijvoorbeeld aan de invoe-
leidinggevende functie ambiëren en vrouwen die reeds
ring van een bonus/malussysteem, om zo de besturen via
een topfunctie bekleden. 13
Nieuw aanbod na- en bijscholing
Vraag naar DCBO blijft groeien Ondanks de voortschrijdende secularisering groeit het aantal Diploma’s Christelijk Basisonderwijs (DCBO) dat de pabo’s uitreiken, nog elk jaar. Bovendien hebben basisscholen behoefte aan na- en bijscholing van zittende docenten met of zonder DCBO. De Besturenraad, instandhouder van het diploma, springt daar op in. Tekst: Guido de Bruin, Fotografie Cats & Withoos
Ten opzichte van 1999, toen het DCBO in de plaats kwam van het
geïntegreerd, en ik verwacht dan ook dat voortaan tachtig tot negentig
Diploma Bijbels Onderwijs, is het aantal uitgereikte certificaten meer
procent van de studenten het DCBO zal halen.”
dan verdubbeld. In het studiejaar 2006-2007 namen 1439 pabostudenten het diploma in ontvangst, tegen 709 in 1999-2000.
NIET ALLEEN EEN PAPIERTJE
Gemiddeld ging in de afgelopen jaren rond de veertig procent van de
Voor steeds meer instellingen voor christelijk primair onderwijs is het
afgestudeerden op de geaccrediteerde pabo’s voor het DCBO.
bezit van het DCBO een benoemingsvoorwaarde. Zo ook voor PCPO
Ook bij de pabo’s blijft de belangstelling voor DCBO groot. Boven
Barendrecht en Ridderkerk. De vereniging van tien basisscholen
op de veertien hogescholen met samen 21 lesplaatsen die nu een
maakt werk van haar identiteit, en om daaraan mee te werken, is voor
DCBO-licentie hebben, overwegen drie opleidingen een accreditatie
docenten het DCBO een noodzakelijke, maar geen voldoende voor-
aan te vragen.
waarde, benadrukt Jeanette Numan, stafmedewerker P&O. “Het gaat niet om het papiertje, maar om de vaardigheden van docen-
Een voor de hand liggende verklaring voor de groeiende populariteit
ten om mee te werken aan het proces van identiteitsontwikkeling en
van het DCBO is het stabiele ‘marktaandeel’ van het christelijk
het vormgeven aan identiteit in de klas”, aldus Numan. Om zittende
onderwijs. Daardoor blijft er vraag naar docenten die op zijn minst
docenten met of zonder DCBO daarin te ondersteunen, zocht Numan
kennis van en affiniteit met levensbeschouwing hebben.
naar een nascholingsaanbod dat aansluit op hun behoeften. Dat heeft
“DCBO op je cv is daarom een pre, zeker in een tijd waarin afge-
ze gevonden bij de Vliet Academie, het opleidingsinstituut van de
studeerden iets meer moeite moeten doen om een baan te vinden”,
Besturenraad, die samen met PCPO een cursus op maat ontwikkelt.
zegt Hans de Jonge, docent godsdienstige en levensbeschouwelijke vorming aan de Marnix Academie in Utrecht. “Dat is voor studenten
DIVERS AANBOD
een pragmatische reden om voor DCBO te kiezen.”
De behoefte aan na- en bijscholing op het terrein van DCBO leeft breder, constateert Dick den Bakker, voorzitter van de commissie
BREDERE INSTEEK
DCBO en manager van de Vliet Academie. “Die varieert van een
Maar zeker op de protestants-christelijke Marnix Academie kiezen
compleet DCBO-programma voor zittende docenten tot vaardig-
studenten volgens De Jonge ook uit overtuiging voor het DCBO.
heidstrainingen op het gebied van bijvoorbeeld het vertellen van
“Ze willen het christelijk onderwijs in en willen dus iets met die c van
Bijbelverhalen of bidden met kinderen.”
doen hebben.” Ook de bredere insteek van het DCBO in vergelijking
De Vliet Academie heeft daarvoor een divers aanbod ontwikkeld,
met het DBO spreekt de studenten aan, denkt De Jonge. Met DCBO-
dat voor elke onderwijsinstelling op maat gesneden kan worden.
gediplomeerden halen basisscholen mensen in huis die zich niet
Het complete DCBO-programma biedt de Vliet Academie vanaf
alleen bekwaamd hebben in godsdienstige en levensbeschouwelijke
het cursusjaar 2008-2009 aan in samenwerking met in ieder geval
vorming, maar ook mede gestalte kunnen geven aan de brede
Hogeschool INHOLLAND, de Marnix Academie en Iselinge
identiteit van de school.
Hogeschool, zowel in company als op de vaste locatie van de Vliet
Toch verliet in de afgelopen jaren niet meer dan ongeveer een kwart
Academie, Leerhotel Het Klooster in Amersfoort.
van de studenten de Marnix Academie met het DCBO op zak. Dat kwam volgens De Jonge vooral door het feit dat het DCBO tot voor
Voor meer informatie kunt u terecht bij Dick den Bakker of Swier Frouws,
kort een keuzeroute was naast andere specialisaties als reken- of
e-mail
[email protected],
[email protected],
taalonderwijs. “Nu hebben we DCBO nog meer in de opleiding
telefoon 070 348 11 48.
14
Minister moet nieuw besluit nemen JURIDISCHE KWESTIE In deze rubriek komt maandelijks een juridische kwestie uit de onderwijspraktijk aan de orde.
moet de concurrentie het gevreesde leerlingenverlies aantonen. Onder substantieel wordt overigens niet verstaan een eventueel mislopen van toekomstige groei. De minister wees het verzoek van het Jan Arentsz af omdat een school in Heerhugowaard onevenredig zwaar getroffen zou kunnen worden (meer dan tien procent leerlingenverlies) door de uitbreiding van de havo op de vestiging
Tekst: Emmanuel Naaijkens
Langedijk. De betrokken school telt ongeveer 1500 leerlingen en biedt havo- en vwo-onderwijs. De ‘concurrerende’ gebouwen liggen op ongeveer 7 kilometer fietsafstand van elkaar.
De CSG Jan Arentsz is een christelijke scholengemeen-
Het bestuur van het Jan Arentsz wenste niet in het
schap voor vmbo, havo en vwo met in totaal ongeveer
afwijzende besluit van de minister te berusten en legde,
2500 leerlingen. Die zijn gehuisvest in vier vestigingen in
met steun van een advocaat van de Besturenraad, de
Alkmaar en een vestiging in Langedijk. Om die laatste
kwestie voor aan de afdeling bestuursrechtspraak van de
vestiging draait het in deze aflevering van de juridische
Raad van State. Dit hoogste rechtscollege erkende in zijn
kwestie. Op de vestiging Langedijk bestaat het onderwijs-
uitspraak dat de uitbreiding van het havo op de locatie
aanbod van het Jan Arentsz uit een volledig vmbo-
Langendijk tot mogelijk leerlingenverlies zou leiden bij de
theoretisch/gemengd aanbod en uit de onderbouw voor
protesterende school. Toch was dat onvoldoende reden om
havo en vwo. Het leerlingenaantal op deze vestiging
de minister in het gelijk te stellen.
groeide de afgelopen jaren van 370 naar 450. In 2007 is de vestiging verhuisd naar een prachtig nieuw multi-
De Raad van State bleek gevoelig voor het argument van
functioneel gebouw met de naam De Binding.
het Jan Arentsz dat het verschil in de denominatie, de schoolnabijheid en het verschil in pedagogisch-didactische
Het bestuur van het Jan Arentsz wilde, mede vanwege
aanpak eveneens belangrijke overwegingen zijn bij het
ruimtegebrek op de havo/vwo-vestiging in Alkmaar, het
maken van de schoolkeuze. Sterker nog, volgens het
onderwijsaanbod in Langedijk uitbreiden met havo 4 en
rechtscollege spelen ook de cultuur en de kwaliteit een rol
5. Havisten zouden dan voortaan ook daar hun opleiding
bij schoolkeuze, alsmede de sociale binding van de leer-
kunnen afmaken. Een dergelijke uitbreiding heet in
lingen met de onderwijsvoorziening. De Raad van State
jargon ‘splitsing (van de vergunning voor Alkmaar) en
vernietigde daarom het besluit van de minister en droeg
dubbelaanbod’. De minister van Onderwijs moet hier op
hem op een nieuw besluit te nemen over de aanvraag van
basis van artikel 75, tweede lid, van de Wet op het
het bestuur van het Jan Arentsz. Het opmerkelijke aan deze
Voortgezet Onderwijs (WVO) toestemming voor geven.
uitspraak van de Afdeling Rechtspraak van de Raad van
De bewindsman toetst die aanvraag op het beleids-
State is dat de onderzoeksplicht van de minister ver gaat,
criterium dat dit dubbelaanbod niet mag leiden tot
en dat verreikende onderzoekscriteria gehanteerd worden.
substantieel leerlingenverlies bij omliggende scholen.
De gunstige uitkomst van de juridische procedure geeft de
Substantieel is een verlies van tien procent of meer,
school hoop op alsnog een positief besluit van de minister.
binnen dezelfde schoolsoort of afdeling. Volgens de regels
Tot op heden is er nog geen nieuwe uitspraak gedaan.
15
OPEN PLEK
In ruste KINDEREN IN SCHOOLBANKEN Wie kan het verhaal nog vertellen?: Jezus loopt over het water, brengt de windstorm tot zwijgen. Als de ziele luistert spreek het al een taal dat leeft… Wind en wee en wolken, wegelen van Gods heiligen voet, talen en vertolken, ’t diep gedoken Woord zo zoet. Guido Gezelle, Vlaming, 19e eeuw! Als de ziel luistert? Ziel? Luisteren? Vragen stellen en tijd nemen om te luisteren. Nu, na gedane arbeid, een zomer lang. Hij loopt over het water en brengt de wind tot zwijgen. Rust waar we tijd tekort komen. Angst bezworen die de maalstroom in zich bergt. Voldoende is al, als Hij voorbij wil gaan aan de mens in nood. Een spoor volstaat. Voor hem/haar die niet ziet, die vastzit aan: dat kan niet. Wat kan niet? Alles kan. Alleen de mens van onbehagen, ontevreden, zit vast in zijn boot en komt niet vooruit. Waag het met een voorbijganger. Zo’n verhaal bevat veel, heel veel voor wie luistert en droomt, verbeeldt wat ondenkbaar is. En wie zichzelf genoeg is, die heeft geen verhaal: red u zelf. Tijd om te onthaasten, zes dagen is genoeg, Hij rustte op de zevende. De wind gaat liggen! O wonder. Creatie. Een weg. Naar de overkant. Volg Mij. Wie volgt? Kinderen in schoolbanken. Zij luisteren, zien de overkant. Leerlingen zijn het. Zij begrijpen het verhaal als geen ander: de wind, de wind … wees stil, rust. Nu wij nog. Paul Boersma
16
Samenstelling: Paul Boersma, Fotografie: iStockphoto
Hij gelastte zijn leerlingen in de boot te stappen en alvast naar de overkant te varen. Hij zelf ging de berg op om er te bidden. Bij het vallen van de avond was de boot midden op het meer. Toen hij zag dat de leerlingen door de hevige tegenwind maar nauwelijks vooruitkwamen, liep hij tegen het einde van de nacht over het meer naar hen toe, en hij wilde hen voorbijgaan. Toen ze hem over het water zagen lopen, dachten ze dat hij een geestverschijning was. Maar hij sprak hen meteen aan en zei: ‘Blijf kalm! Ik ben het, wees niet bang.’ Hij stapte bij hen in de boot en de wind ging liggen. (naar Marcus 6)
HOORT ‘T IS DE WIND Hoort, ‘t is de wind, ‘t is de wind, ‘t is de wind, en zoekende zucht hij om ruste te vinden, overal rond, en en vindt geene, nooit: of hij de daken van d’huizen verstrooit, of hij de vliegende blâren doet ruischen, of hij de boomen daarboven doet buischen, of hij de torren hun toppen afwaait, of hij de malende meulenen draait, of hij de zee in de wolken doet botsen, of hij ze slaat op heur zuchtende rotsen, of hij de schepen daarbinnen begraaft, of hij door ‘t schuimbekkend zeewater draaft: nimmer en vindt hij, de wind, ‘t is de wind, en nimmer en zal hij geen ruste meer vinden, nimmer en rustt’ hij maar eenen keer: ‘Stil!` sprak Hij, die immer in ruste is, ‘Ik wil!’ sprak Hij, die alles in roer zetten kan: ‘Stil!’ en hij rustte ... en hij rustte nochtans! Guido Gezelle
17
Inspectie: doelen stellen en prestaties toetsen
Scholen moeten resultaten beter in kaart brengen Steeds meer leerlingen hebben problemen met taal en rekenen. Liefst 15 procent van de vijftienjarigen kan onvoldoende lezen om zich goed te kunnen redden in de samenleving. Dat komt mede doordat de scholen, net als hun besturen, onvoldoende zicht hebben op de resultaten. De Onderwijsinspectie pleit in het Onderwijsverslag 2006/2007 voor actie. Tekst: Marijke Nijboer, Fotografie: Corine de Reus
Op ruim 60 procent van de scholen voor basis-
Zij bepleit data-driven teaching, oftewel een
De inspectie meldt dat in diverse Nederlandse
en voortgezet onderwijs wordt niet systema-
systematische evaluatie van de leeropbrengs-
onderwijsprojecten opvallend goede resultaten
tisch geëvalueerd. En van de schoolbesturen
ten, gevolgd door systematische hulp voor de
zijn geboekt met data-driven teaching.
met meerdere scholen heeft nog geen vijf
leerlingen die dat nodig hebben. De behoef-
Zwakke leerlingen worden vlak voor de les
procent complete evaluatiegegevens van de
ten van deze leerlingen worden goed in kaart
apart genomen en krijgen alvast een voor-
opbrengsten en onderwijsleerprocessen. Als je
gebracht. Voor hen worden de doelen niet
schotje op wat daar aan de orde zal komen.
niet precies weet hoe je presteert, kun je onvol-
naar beneden bijgesteld; zij krijgen zodanige
Na de instructie wordt nagegaan of zij de stof
doende sturing geven aan de kwaliteit van je
hulp, dat ook zij de minimumdoelen voor het
begrijpen. Zo niet, dan volgt extra uitleg.
onderwijs, redeneert de inspectie.
schooljaar kunnen halen.
De combinatie van uitgebreide leertijd en
18
ELK KIND MOET EINDTOETS MAKEN
De inspectie ziet een oplossing in een betere
dien het onderwerp homoseksualiteit
zorg voor zwakke leerlingen, en een betere
bespreekbaar moeten maken.
afstemming op zowel de onderwijsbehoeften De inspectie heeft moeite met het feit
van leerlingen als de exameneisen. Als boven-
HOGER ONDERWIJS
dat basisscholen sommige leerlingen
dien de kwaliteit van het onderwijsproces
Het hoger onderwijs weet steeds meer studen-
weghouden van de eindtoets. Dat is
wordt geborgd en de school een klimaat weet
ten binnen te halen. Met uitzondering van de
terecht bij leerlingen die nog onvol-
te scheppen van wederzijds respect, zullen
bèta- en techniekopleidingen, die te weinig
doende Nederlands begrijpen, vindt
leerlingen minder geneigd zijn om voortijdig
studenten trekken om de kenniseconomie te
zij, maar degenen die op het leerweg-
te vertrekken, denkt de inspectie.
kunnen uitbouwen. Had in 1991 nog 18 procent van de volwassenen een hbo- of univer-
ondersteunend onderwijs (lwoo) afkoersen moeten gewoon meedoen,
VEILIGHEID
sitair diploma op zak; in 2007 was dat maar
eventueel met aangepaste toetsen.
Een te groot verschil tussen de scores voor
liefst 28 procent. Bij allochtone jongeren blijft
Bijna een kwart van de scholen laat
het schoolexamen en het centraal schriftelijk
deze groei echter achter: van de Turkse en
deze leerlingen geen eindtoets doen
examen baart zorgen. Door de wettelijke
Marokkaanse jeugd volgt een derde hoger
en minimaal veertig procent laat de
vrijheid van scholen om het schoolexamen
onderwijs, terwijl dat bij autochtonen de helft
toets wel afnemen, maar telt de resul-
naar eigen inzicht in te richten, kan rechts-
is. Helaas is de uitval uit het hoger onderwijs
taten niet mee. De inspectie weegt
ongelijkheid ontstaan voor leerlingen van
groot. Van de starters uit 2004 is bijna de helft
inmiddels bij haar oordeel over de
verschillende scholen. Op een procent van
weer gestopt. In deze groep zitten veel swit-
scholen deze leerlingen wél mee.
de scholen voor vmbo-gt en havo en op twee
chers die, al of niet na een stop, aan een andere
procent van de vwo-scholen bedraagt het
opleiding beginnen. De studievoorlichting en
verschil tussen beide examens meer dan een
inrichting van het eerste jaar moeten worden
hele punt. De inspectie vindt dat dit niet meer
verbeterd, vindt de inspectie. Maar zij ver-
systematische feedback helpt zwakke leer-
dan gemiddeld een halve punt mag bedragen.
moedt dat de uitval ook te maken kan hebben
lingen om beter te presteren.
Scholen moeten veiliger worden. Op vijf
met het feit dat opleidingen soms te licht zijn.
procent van de basisscholen en tien procent
Studenten zouden soms cadeaupunten krijgen
VASTE TOETSMOMENTEN
van de scholen voor voortgezet onderwijs
voor een te geringe inspanning. Er moeten
Met het oog op de afnemende taal- en reken-
komen geweldsincidenten voor zoals vech-
meer contacturen komen en de begeleiding en
prestaties moet duidelijk worden vastgelegd
ten, pesten en bedreigen. Op deze scholen
toetsing kunnen beter.
wat leerlingen moeten kennen en kunnen, en
doubleren leerlingen vaker en gaan ze meer
Door deze opsomming van problemen lijkt
daar worden minimumdoelen aan gekoppeld
dan gemiddeld voortijdig van school. Deze
het somber gesteld met het onderwijs. Maar
die gelden voor álle leerlingen met een nor-
scholen staan vaker in grote steden en achter-
op de meeste scholen, stelt de inspectie, is de
male intelligentie. In 2009 moeten die doelen
standswijken en er zitten vaak meer leer-
kwaliteit van het onderwijs voldoende. Toch
voor het primair onderwijs zijn vastgelegd,
lingen uit culturele minderheden. Er is meer
lopen kinderen op een kwart van de scholen
zo heeft het kabinet besloten, en ook voor het
mobiliteit en ziekteverzuim onder docenten
voor basis- en voortgezet onderwijs een ver-
voortgezet onderwijs worden de te behalen
en er staan vaker onbevoegde leraren voor
hoogde kans op problemen in hun schoolloop-
niveaus omschreven.
de klas. De inspectie maakt zich zorgen over
baan. De inspectie gaat daarom risicogericht
Maar ook goede leerlingen moeten voldoende
de kwaliteit van het onderwijsaanbod en
toezicht invoeren. Op basis van hoe een school
uit hun schoolcarrière kunnen halen. Om te
instructie op deze scholen.
scoort op zaken als onderprestatie, doubleren
controleren of scholen voldoende toege-
Feit is dat veel scholen serieus werk maken
en veiligheid, krijgt zij een eigen ‘toezichtar-
voegde waarde voor hun leerlingen hebben,
van veiligheid. De inspectie vindt echter dat
rangement’. Scholen die goed draaien krijgen
wil de inspectie alle leerlingen op de leeftijd
daar veel vaker leerlingen bij zouden moeten
minder aandacht. Zij hoeven alleen jaarlijks
van negen, twaalf en vijftien jaar gestandaar-
worden betrokken. Scholen zouden boven-
gegevens te verstrekken.
diseerde toetsen laten maken. Zo kan meteen ook worden bekeken of de basisvaardigheden van leerlingen op peil zijn. Voortijdig schoolverlaten is een hardnekkig
CLUSTER 3 EN 4 BAREN ZORGEN
probleem, vooral in de agglomeraties Amsterdam, Haaglanden, Rijnmond,
Meer dan de helft van de scholen in het speciaal onderwijs is als risicovol of zeer zwak
Midden-Brabant en Zuid-Limburg. Onder
beoordeeld. De sfeer op cluster 4-scholen (gedragsproblemen) is vaak prima en er
de niet-westerse allochtonen gaat meer dan
zitten verbeteringen in het leerstofaanbod, de onderwijstijd en instructie. Maar ook
7 procent voortijdig van school; twee keer
bij deze scholen wordt, net als in de rest van het onderwijs, onvoldoende in beeld
zoveel als onder autochtone jongeren. Het
gebracht hoe leerlingen zich ontwikkelen. Binnen de cluster 3-scholen (meervoudig
voortijdig schoolverlaten kondigt zichzelf
gehandicapte en zeer moeilijk lerende kinderen) is de kwaliteitszorg beter. Maar voor
min of meer aan: bijna tweederde van deze
sommige leerlingen is er geen handelingsplan, zelfs niet als ze ‘op afstand’ zitten, op
leerlingen is een of twee keer blijven zitten
een reguliere school.
of afgestroomd naar een andere schoolsoort. 19
Rotterdam de schaamte voorbij over zwakke scholen
Er is geen stad in Nederland met verhoudingsgewijs zoveel achterstandsleerlingen als Rotterdam. Om de negatieve spiraal te doorbreken wordt er met man en macht gewerkt aan de verbetering van de kwaliteit van het onderwijs. Trouw aan het Rotterdamse karakter doen alle schoolbesturen, openbaar en bijzonder, dat in eendrachtige samenwerking. Tekst: Emmanuel Naaijkens, Fotografie: Joost Grol
Rotterdam is een stad met twee gezichten: economisch krachtig dankzij
schoolbesturen. “Het is moeilijk om als schoolbestuur openlijk te
een haven die tot de wereldtop behoort, maar met een sociaal-
moeten erkennen dat je een zwakke school in je gelederen hebt en dat
economisch zwakke bevolking. Dat laatste manifesteert zich ook in het
je dus in feite tekort bent geschoten. Ook al heb je nog zo je stinkende
onderwijs. Wat koele cijfers maken dat duidelijk. Elke dag gaan er zo’n
best gedaan, want daar is geen twijfel over. Maar die gêne is over-
90.000 leerlingen naar een school voor basis- of voortgezet onderwijs –
wonnen, er is geen taboe meer, het is een probleem waar elk school-
als ze tenminste niet spijbelen. Meer dan de helft van die leerlingen
bestuur mee zit”, zegt Van den Heuvel.
heeft ouders van niet-Nederlandse afkomst; er zijn zo’n 150 nationali-
Het was nodig om die hobbel van schaamte te overwinnen, omdat
teiten. In rapporttaal: ‘Er zijn grote verschillen in religieuze en culturele
alleen een hechte samenwerking uiteindelijk tot succes kan leiden en
oriëntatie, taalontwikkeling en sociale competenties.’ Ongeveer twee-
er alleen nog maar kwaliteitsscholen zijn. En met dat typisch
derde van de leerlingen (allochtoon én autochtoon) wordt tot de
Rotterdamse ‘hand in hand’ zit het inmiddels wel snor. Van den
risicogroep gerekend. Om uiteenlopende redenen (zoals moeilijke
Heuvel, die als oud-directeur van de KPC Groep, het onderwijsveld
thuissituatie, leer-, opvoedings-, gedrags- en psychische problemen)
als zijn broekzak kent, is onder de indruk. “Echt, de samenwerking die
is de kans dat ze stranden in het onderwijs groot.
hier, op deze schaal, is gerealiseerd is uniek.”
Een immens groot probleem dat gemeente en onderwijs- en jeugdinstellingen te lijf gaan met een onderwijsactieplan dat tien speerpunten telt. Een daarvan is het zogeheten ISO-project: intensieve schoolontwikkeling. Het oogmerk daarvan is om de kwaliteit van het
‘Populatie van een school kan in drie jaar helemaal veranderen’
onderwijs en van de schoolorganisatie, grondig te verbeteren, vanuit de gedachte dat het tij alleen structureel te keren is als je het funda-
GEEN SCHANDPAAL
ment onder al die scholen duurzaam verstevigt. Te beginnen bij de
De commissie is vorig schooljaar voor het eerst aan de slag gegaan met
scholen die volgens de Onderwijsinspectie als (zeer) zwak of risicovol
vijf zwakke scholen, inmiddels zijn het er 28. In de beginfase dacht men
moeten worden beschouwd. In het Rotterdamse onderwijs gaat het
nog dat het onderwerp erg gevoelig lag en dat de schroom overwonnen
om naar schatting 50 scholen voor SO, PO, SBO en VO.
kon worden door de schoolbesturen zelf hun eigen zwakke school voor te laten dragen. “Maar dat hebben we achter de rug, we kijken er elkaar
GEEN TABOE MEER
niet op aan dat we zwakke scholen hebben. De rapporten van de inspec-
Logisch en voor de handliggend, zo’n benadering, maar in de praktijk
tie over de kwaliteit van de school zijn nu het uitgangspunt. Niemand
lag dat niet zo eenvoudig, legt Carel van den Heuvel uit. Hij is als
heeft er moeite mee om een ISO-school te zijn, we ervaren dat niet als
onafhankelijk voorzitter aangetrokken voor de ISO-programma-
een schandpaal. Natuurlijk zijn wij als schoolbesturen elkaars concur-
commissie, die bestaat uit vertegenwoordigers van de Rotterdamse
renten, maar we zijn er ook allemaal van doordrongen dat het een
20
gezamenlijke verantwoordelijkheid is om elk kind de kansen te bieden
ineens in bepaalde wijken geconfronteerd met grote aantallen Polen,
waar het recht op heeft. Een beetje meer of minder marktaandeel telt
Roemenen, enz. die zich er met hun gezinnen vestigden. De kinderen
dan niet”, zegt algemeen directeur Pieter van Keulen van het christelijk
moeten daar wel naar school, maar niemand heeft ervaring met kinde-
schoolbestuur Kind en Onderwijs Rotterdam.
ren uit deze landen.” Van Keulen wil maar zeggen dat de leerkrachten in Rotterdam een gigantisch zware klus hebben, die erg veel van hen
De werkwijze van de commissie is alles behalve revolutionair. Van een
vergt. “Ouders worden ook veeleisender en soms komt het zelfs tot
school die voor een ISO-traject is aangemeld wordt een grondige
bedreigingen en denken ze het beter te weten hoe onderwijs gegeven
analyse gemaakt om in beeld te kunnen krijgen wat de oorzaken zijn
moet worden dan de leerkracht zelf. Je moet als leerkracht stevig in je
dat het zo slecht gaat met de betreffende school, wat de zwaktes en
schoenen staan.”
sterktes zijn - en vooral hoe de negatieve spiraal kan worden doorbroken. De gezamenlijke expertise van de bestuurders in de ISO-
Als er een analyse en een plan van aanpak zijn gemaakt, is er zonodig
commissie is daarbij cruciaal. “Door kennis te delen en ervaringen
aanvullend gemeentelijk budget beschikbaar om maatregelen te
uit te wisselen kun je elkaar helpen, in feite werken we op basis van
kunnen nemen om de kwaliteit van het onderwijs te verbeteren. Toch
collegiale visitatie”, zegt Van den Heuvel.
hoeft dat niet per se de uitkomst zijn. “Je kunt ook tot de conclusie
Dat de besturen goed samenwerken heeft volgens Mirjam Berkhout,
komen dat er voor een zwakke school absoluut geen perspectief meer
die als programmamanager de commissie ondersteunt, te maken met
is, en dat het beter is om zo’n school te sluiten of te laten fuseren met
het besef dat niemand gevrijwaard is van zwakke scholen. “Het is geen
een andere school”, zegt voorzitter Van den Heuvel.
statistisch iets. Een school die het op het ene moment nog goed doet, kan op het andere moment in problemen komen, zonder dat je er echt
COLLEGIALE REFLECTIE
iets aan kunt doen. Dat kan bijvoorbeeld veroorzaakt worden door de
Kwaliteitsverbetering van het onderwijs is een doelstelling van het
veranderende situatie in de omgeving. Met deze aanpak doen we ook
ISO-traject, maar parallel daaraan is er nog een initiatief. En dat zijn
aan preventie, voorkomen dat het met een school fout loopt.”
de schoolbestuurlijke proeftuinen. Op basis van collegialiteit houden de bestuurders elkaars beleid kritisch tegen het licht, vooral bedoeld
VERHUISBEWEGINGEN
ter stimulering van de reflectie. Doe je als bestuur de goede dingen,
Van Keulen schat dat menige basisschool te maken heeft met ingrij-
en doe je ze wel goed? “De bestuurders willen in zo’n proces voort-
pende veranderingen in de schoolbevolking. “Het kan gebeuren dat in
durend van rol wisselen. De ene keer bevragen ze de collega’s van
twee, drie jaar tijd de populatie helemaal van samenstelling verandert.
een ander bestuur, op een ander moment moeten ze zelf uitleggen
Er vinden enorme verhuisbewegingen plaats in de stad, het lijkt er
waarom ze voor een bepaald beleid hebben gekozen. Het is dus ook
bijna op dat mensen een soort van nomadenbestaan hebben: ze ver-
een leerproces. Dat werkt prima omdat we er allemaal van overtuigd
huizen van de ene buurt of stad/dorp naar de andere. Zo werden we
zijn dat we hetzelfde nastreven”, aldus Van den Heuvel. 21
DE PRAKTIJK
Tips voor onderwijs in een virtuele wereld
gen hebben om objecten te kunnen bouwen...? Belangrijk is in ieder geval dat
De toepassing van ict (zeg maar de computer) in het onderwijs kent een
vinden op http://virtueleomgevingen.nl/kennisnetpilot/muveonderwijs.
leerlingen gaan werken aan een concrete opdracht. Het rapport met de tips is te
lange maar langzame geschiedenis. De eerste initiatieven om ict een structurele plaats te geven in het onderwijs dateren al vanaf de jaren
De nieuwste ontwikkeling richt zich op de gebruikmaking van virtuele
Lesmateriaal Rijksmuseum voor Oudheden
omgevingen in het leerproces. Bij een virtuele omgeving moet men
Het Rijksmuseum voor oudheden in Leiden heeft zijn educatief aanbod voor
denken aan spellen die bijvoorbeeld een gezinsleven simuleren. Maar
scholen vernieuwd. Voor de onderbouw van het voortgezet onderwijs zijn de
een virtuele omgeving is ook een wereld waarin allerlei gebruikers via de
programma’s ‘Egyptenaren’ en ‘Romeinen’ in een nieuw jasje gestoken en
computer met elkaar contacten leggen zoals in Hyves. Voor honderd-
geactualiseerd. Vanaf september gaat het splinternieuwe havo/vwo-programma
duizenden jongeren in Nederland is de virtuele wereld net zo’n belangrijk
‘Midden-Oosten: oorlog en erfgoed’ van start. Dat programma wil leerlingen
onderdeel van het leven als de reële werkelijkheid. Bekende voorbeelden
met het Midden-Oosten laten kennismaken als bakermat van de Westerse
van een virtuele omgeving zijn bijvoorbeeld Second Life, Active World,
beschaving. Het vernieuwde aanbod bij de afdeling ‘Grieken’ volgt in het najaar.
Habbo Hotel en The Sims.
Voor het basisonderwijs is in de loop van het schooljaar 2008-2009 een update
Het ligt dus voor de hand dat er pogingen worden gedaan om virtuele
van het programma ‘Egyptenaren’ gereed.
omgevingen in het onderwijs te integreren. Maar dat is nog niet zo een-
Meer informatie op www.rmo.nl/onderwijs.
tachtig. Denk bijvoorbeeld aan het project Comenius.
voudig. Om meer inzicht te krijgen hoe je zoiets als docent zou kunnen aanpakken heeft het SURFnet/Kennisnet Innovatieprogramma een onderzoek laten uitvoeren op basis van pilots. Zeven scholen voor voortgezet
Routekaart voor Kennisnet
onderwijs (waaronder CSV Veenendaal en CSG Rehoboth in Hoogezand)
Herman Goes, ict-ondersteuner op basisschool De Horizon in Ens, maakt al
hebben daar aan meegedaan. Het onderzoek is uitgevoerd door Wietse
enkele jaren Kennisnetkaarten voor alle groepen. Het zijn een soort routekaar-
van Bruggen van de Universiteit Utrecht, in het kader van zijn masterstu-
ten waarmee leerlingen heel gericht op Kennisnet naar bijvoorbeeld oefen-
die. Het rapport dat begin dit jaar verscheen heet Best practice: Virtuele
opdrachten kunnen zoeken. Deze kaarten worden gemaakt in Word. Als deze
omgevingen in het onderwijs. Vaak duikt ook de term MUVE op en die
kaarten uitgeprint zijn, kunnen leerlingen (leerkrachten) zelfstandig naar sites
staat voor Multi User Virtual Environments.
gaan om onderdelen te oefenen. (Bijvoorbeeld: tafels, werkwoorden, topo-
Het onderzoek brengt aardig in beeld waar je allemaal tegenaan loopt als
grafie). En leerlingen kunnen dit uiteraard ook thuis doen.
je als docent(en) aan de slag wilt gaan met een virtuele omgeving. Een
Meer informatie op http://leerkracht.kennisnet.nl/kennisnetkaarten.
zeer goede inhoudelijke en organisatorische voorbereiding is een vereiste, zo leren de ervaringen. Er is nogal wat doorzettingsvermogen en vernuft
22
nodig, maar als een project in een virtuele wereld goed van de grond
VMBO woordenboek
komt, dan heeft het een toegevoegde waarde voor het onderwijs. De
Een woordenboek Nederlands, speciaal voor leerlingen in het vmbo en het
leerlingen zijn doorgaans enthousiast, maar voor hen is de virtuele wereld
mbo, is dat niet wat overdreven? Dat was een van de vragen die gesteld
net zo vanzelfsprekend als de televisie dat was voor hun docenten toen zij
werden toen uitgeverij Van Dale begin dit jaar met het woordenboek op de
nog jong waren.
markt kwam. Het woordenboek bevat 15.000 van de belangrijkste woorden en
Het rapport van Kennisnet geeft praktische antwoorden op vragen als: wat
uitdrukkingen in het Nederlands. De samenstellers hebben er rekening mee
zijn de mogelijkheden van virtuele omgevingen voor het onderwijs, hoe
gehouden dat woorden die in het lesmateriaal en bij examens voorkomen
kan je een omgeving inzetten in een les, welke ict-techniek moet je in huis
(schooltaalwoorden) zijn opgenomen. Het boek heeft een moderne, op jonge-
hebben, hoeveel tijd is er mee gemoeid, hoeveel kennis moeten leerlin-
ren toegesneden vormgeving, inclusief zo’n 650 illustraties.
Bij de bespreking van het woordenboek kwam Ewoud Sanders in zijn weke-
eerst met lesmateriaal voor het basisonderwijs. Wegens groot succes is
lijkse taalrubriek in NRC tot de conclusie dat het zeker geen overbodige luxe is.
dit materiaal geactualiseerd, in een nieuw jasje gestoken en aangevuld
Hij had samen met een 16-jarige vmbo-tl leerling de proef op de som genomen
met nieuwe modules.
en die kwam er niet uit toen hij twee concrete zoekopdrachten kreeg voor-
De Geldkoffer is bedoeld voor de bovenbouw van het basisonderwijs. Het
geschoteld.
is een lespakket dat bestaat uit zeven verschillende modules. Aan de hand
Dat er met taalvaardigheid in het voortgezet onderwijs een probleem
van creatieve opdrachten en spelletjes wordt onder andere uitgelegd hoe
is, is bekend. Zie bijvoorbeeld de berichten daarover in het jaarlijkse
men vroeger betaalde, hoe elektronisch betalen in zijn werk gaat en hoe
Onderwijsverslag van de inspectie. Op het basisberoepsgerichte niveau van
je een vals biljet herkent. De meeste kinderen krijgen vanaf hun zevende
het vmbo begrijpen veel leerlingen zelfs de teksten niet in hun leerboeken en
zakgeld. Onderzoek laat zien dat mensen die in hun jeugd hebben leren
maken docenten daarom noodgedwongen aangepast materiaal.
omgaan met geld, dat ook later goed blijken te kunnen. Uit recent Nibudonderzoek blijkt dat ouders en jongeren vinden dat jongeren onvoldoende op school leren hoe zij met geld moeten omgaan. Tevens vinden zij dat
Haal een kunstenaar in de klas
lessen over geld verplicht zouden moeten zijn op school. Nibud heeft ook
Kunst- en cultuureducatie kan een extra dimensie krijgen door een heuse
voor het voortgezet onderwijs en het mbo lesmateriaal ontwikkeld.
kunstenaar in de klas te halen. De organisatie BIK (Beroepskunstenaars in de
Meer informatie op http://www.nibud.nl.
Klas) helpt scholen bij het zoeken van een kunstenaar die kinderen laat zien dat je ook op een andere, creatieve manier naar de wereld om je heen kunt kijken. De bij BIK aangesloten kunstenaars zijn geen kunstvakdocenten, maar
Nieuwe expositie in Bijbels Museum
ze hebben wel een speciale opleiding gevolgd om vanuit hun eigen vak samen
In het Bijbels Museum in Amsterdam is een nieuwe tentoonstelling
met kinderen projecten te ontwikkelen.
ingericht met als titel ‘Binnenstebuiten – jongeren en religie’. Deze expo-
In principe werkt de kunstenaar onder verantwoordelijkheid van een bevoegd
sitie belicht de positieve kanten van religie, hoe jongeren hun geloof
docent. De kunstenaars die meedoen zijn allemaal anders en hebben allemaal
ervaren en hoe zij ermee omgaan in het dagelijks leven. Binnen de vijf
hun eigen vakgebied: schilders, dansers, beeldhouwers, musici, videokunste-
wereldreligies - christendom, islam, boeddhisme, hindoeïsme en joden-
naars, veejays, architecten, acteurs, regisseurs etc. De overeenkomst tussen
dom zijn verschillende stromingen aan te wijzen. Binnenstebuiten laat
al deze kunstenaars is dat ze een eigen kunstenaarspraktijk hebben en de
zien dat je niet kunt spreken van dé moslim, dé christen of dé boeddhist.
BIK-opleiding hebben afgerond en dus geleerd hebben samen met de school
Op de tentoonstelling zijn tweehonderd kleurenfoto’s te zien aan de hand
ideeën uit te werken tot een kunstproject. BIK-projecten hebben een duidelijk
waarvan de wereld van de jongeren zich voor het publiek ontvouwt. Ook
begin en eind en resulteren meestal in een presentatie, een voorstelling of een
is er een interactief gedeelte in de vorm van een ‘dialoogruimte’. Op
tentoonstelling. Informatie www.beroepskunstenaarsindeklas.nl/home.asp.
zes beeldschermen zijn de jongeren te zien, terwijl vragen en stellingen voorbijkomen over het geloof en hoe daar mee om te gaan. Levert religie praktische problemen op? En zoja, hoe los je dat op? Het publiek kiest
Geldkoffer leert leerlingen met geld omgaan
zelf welke stelling het aan welke jongere voorlegt. Meer informatie op www.binnenstebuiten.nl.
Basisscholen zouden volgens het Nibud (Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting) veel meer gericht aandacht moeten schenken aan het omgaan met geld. Het Nibud vindt dat bittere noodzaak omdat veel leerlingen in de problemen komen doordat ze verkeerd omgaan met geld. Samen met Podium (Bureau voor educatieve communicatie) heeft het Nibud een compleet
Heeft uw school nieuws voor deze pagina?
lespakket ontwikkeld over omgaan met geld. Het Nibud kwam in 2005 voor het
Stuur uw bericht naar
[email protected].
23
Inspectie publiceert voor tweede maal opbrengstenkaart
Tweemaal excellent en toch geen 1040 uur onderwijstijd De Onderwijsinspectie heeft eind april voor de tweede keer de opbrengstenkaart voortgezet onderwijs gepubliceerd. Daarop staat per middelbare school aangegeven wat de prestaties zijn. In totaal 57 scholen kregen voor een of meer schoolsoorten het predikaat excellent. Toch voldeden ze niet in alle gevallen aan de 1040 uur onderwijstijd, zoals het Altena College. Tekst: Emmanuel Naaijkens, Fotografie: iStockphoto / Gianluca Padovani
Het is alweer tien jaar geleden dat dagblad Trouw een grote steen in de vijver gooide van het Nederlandse onderwijs door de resultaten van scholen in het voortgezet onderwijs te
Altena College en De Lage Waard scoren twee keer excellent
publiceren. Dat was ongekend, omdat tot dat moment doorgaans over de schoolprestaties
vier onderdelen: rendement onderbouw, ren-
angstvallig werd gezwegen. De actie van
dement bovenbouw, cijfers centraal examen,
Trouw had verstrekkende gevolgen, in de
en het gemiddelde verschil tussen het school-
publieke opinie nam de roep om meer trans-
examencijfer en het cijfer voor het centraal
parantie toe. De Onderwijsinspectie begon
examen. Het opbrengstenoverzicht 2008 is
vervolgens met de jaarlijkse publicatie van
gebaseerd op de schooljaren 2004-2005,
kwaliteitskaarten, echter zonder er een oor-
2005-2006 en 2006-2007.
deel aan te verbinden. Dat deed Trouw, later gevolgd door Elsevier, wel.
Van de ongeveer elfhonderd scholen c.q. loca-
Maar in september vorig jaar is de inspectie
ties hebben er 57 het predikaat excellent voor
een stap verdergegaan door voortaan even-
een of meer schoolsoorten. Daarvan zijn er
mensen onderling. De sfeer is prima. Wij heb-
eens opbrengstenkaarten te publiceren met
zeven die twee keer excellent verwierven en
ben bijvoorbeeld geen taakbeleid dat op de
een daarbij behorend oordeel. Scholen krijgen
een school, het Zwincollege in Oostburg,
minuut is geregeld. Het gaat hier simpel zo dat
afhankelijk van de prestaties een onvol-
heeft zelfs drie keer excellent gekregen. Bij de
ieder doet waar hij voor is aangenomen, de
doende, voldoende of excellent. Een door-
beoordeling houdt de inspectie rekening met
minder leuke taken verdelen we onderling. En
braak, deze openheid, maar het bleef volstrekt
de kenmerken van de leerlingenpopulatie.
we hebben goed gekwalificeerd personeel.”
rustig in onderwijsland en daarbuiten.
Dus het is niet zo dat bijvoorbeeld een gym-
Van der Beek is de eerste om de betekenis van
Kennelijk is het geaccepteerd dat door de
nasium met veel slimme leerlingen per defi-
de opbrengstenkaart te relativeren. “We doen
overheid bekostigde instellingen rekening en
nitie hoog scoort.
het goed en daar mogen we trots op zijn, maar we moeten kritisch naar onszelf blijven
verantwoording afleggen aan de samenleving. Inmiddels is eind april, in alle stilte, alweer de
EXCELLENTE UITSCHIETERS
kijken. Natuurlijk staat onze school in een
tweede versie gepubliceerd van de opbreng-
Tot de positieve uitschieters behoren CSG
omgeving met meest stabiele gezinnen. We
stenkaart op de site van de inspectie.
Altena College in Sleeuwijk en CSG De Lage
hebben hier geen grotestadsproblematiek.
Waard in Papendrecht. Beide scholen noteren
Maar ook onze leerlingen worden beïnvloed
RANGLIJSTEN
een excellent voor havo en voor vwo. Het
door de veranderingen in de maatschappij.
Waarom daar geen ruchtbaarheid aan gege-
Altena College had vorig jaar het predikaat
Ook wij hebben kinderen met bijvoorbeeld
ven is, is onduidelijk. Wel is bekend dat de
excellent alleen voor het vwo. Rector Gijsbert
motivatieproblemen.”
inspectie er huiverig voor is dat er uit deze
van der Beek heeft wel een verklaring voor de
gegevens ranglijstjes gedestilleerd worden.
goede score. “De onderlinge verhoudingen
ONDERWIJSTIJD
De gegevens lenen zich daar, statistisch
onder het personeel zijn goed, de betrokken-
Opmerkelijk is dat De Lage Waard en het
gezien, niet voor. De opbrengsten bestaan uit
heid is groot, bij de school, maar ook van de
Altena College voorop liepen in het protest
24
a
COLUMN
Marianne Luyer voorzitter Besturenraad
Fotografie: Ruben Schipper
Old boys netwerken
Emancipatie, in het bijzonder die van vrouwen, is
netwerken. Maar als je daar niet toe behoort dan
een zaak van lange adem. Maar in ruim honderd
merk dat je om een of andere reden (die niet
jaar is er veel bereikt. We hoeven alleen maar te
verteld wordt) minder informatie krijgt en eigen-
kijken naar de massale deelname van meisjes
lijk uiteindelijk buitengesloten wordt.
aan vrijwel alle vormen van onderwijs. Maar merkwaardig genoeg stokt het emancipatieproces de
Topfuncties worden nog altijd zelden ingevuld
laatste jaren. Het realiseren van gelijke rechten
via normale sollicitatieprocedures. Kandidaten
op papier is één, er daadwerkelijk handen en
worden via-via getipt, voorgedragen of aan-
voeten aan geven vergt zeker zoveel inspanning.
bevolen. Als buitenstaander kom je daar moeilijk
Extra pijnlijk is dat juist in het onderwijs, toch
tussen, laat staan als vrouw, want we hebben in
bij uitstek een sector die een afspiegeling zou
ons land nog altijd een old boys netwerk, een
moeten zijn van de samenleving, de verhouding
bastion dat zich maar moeilijk laat slopen. Zie
man-vrouw in topfuncties scheef is. De cijfers
de samenstelling van de taskforce Vrouwen aan
spreken voor zich: in het primair onderwijs is
de Top, waarin drie topvrouwen en zeven top-
tachtig (!) procent van de directeuren man.
mannen zitten.
Van de hoogleraren is negentig (!) procent man.
tegen de starre hantering van de 1040 uren-
En ook in de besturen zijn vrouwen ver in de
Als Besturenraad maken we ons sterk om meer
norm. Rector Van der Beek ziet in de inspec-
minderheid.
vrouwen op topposities te krijgen, maar erva-
tieoordelen een bevestiging van zijn gelijk.
ring in eigen kring leert dat het veranderen van
“Ook wij voldeden niet helemaal aan die
Zouden mannen zoveel ambitieuzer en intel-
traditionele opvattingen over de inbreng van
norm. Als we dat wel zouden moeten, dan
ligenter zijn dan vrouwen? Ligt het aan de
vrouwen tijd kost. Toch zijn er hoopvolle ontwik-
moeten we een aantal goede dingen opgeven
vrouwen dat ze niet te vinden zijn? Ik denk niet
kelingen. In mei waren we met een delegatie van
en moeten we de klassen beduidend groter
dat dit het enige antwoord is. Natuurlijk moeten
het vrouwenberaad op bezoek bij emancipatie-
maken. Natuurlijk is er een zekere relatie
vrouwen leren om zich te handhaven in andere
minister Plasterk. Het werd een inspirerende
tussen het aantal uren onderwijs en de
omgevingen, maar daarnaast zie ik nog een
gedachtewisseling waarin de minister zich ont-
prestaties, maar dat is niet één op één. Een
verschijnsel in onze cultuur dat kan verklaren dat
popte als een heuse bondgenoot.
minimum is goed, maar niet de 1040 uur die
het emancipatieproces maar niet wordt voltooid.
Voor de minister zelf was het een eyeopener
ooit achter een bureau bedacht is. Ik heb
Wij, Nederlanders, regelen heel veel via onder-
dat de Besturenraad, als christelijke organisatie,
goede verwachtingen van de commissie die
linge netwerken en dat betekent dat we ook heel
vrouwenemancipatie serieus neemt. Zo zie je
nu is geïnstalleerd door Van Bijsterveldt.
succesvol zijn in de zogenaamde ‘subtiele uit-
maar weer, niet het ontbreken van wetten en
Ik hoop op een reële uitkomst en gezien de
sluiting’. Dit mechanisme wordt niet onderkend
regels is de grootste hobbel, maar onze eigen
opdracht moet dat kunnen lukken.”
of herkend door mensen die deelnemen aan die
vooroordelen.
Voor de opbrengstenkaart zie www.onderwijsinspectie.nl Reageren? Mail Marianne Luyer op
[email protected]
25
BESTURENRAAD
Open Mind: Verlegenheden van het vrijwilligersbestuur In deze aflevering van de debatserie Open Mind buigt Harm Klifman zich over de rol van vrijwilligers in schoolbesturen. En de opkomst van de professionele bestuurder en de raad van toezicht. Een bestuur van louter vrijwilligers, zo betoogt Klifman, heeft ook zijn schaduwkanten: corrigeren bij disfunctioneren is lastig.
aan de omgang van het bestuur met minder goed functionerend personeel. Iedereen binnen het bestuur vond dat iedereen geweldig zijn best deed, en vaak was dat ook wel zo, maar soms ook niet, en dan ga je elkaar niet zitten corrigeren. Het is immers vrijwilligerswerk, dus de inzet gaat boven het resultaat. Nog lastiger wordt het als er apert sprake is van disfunctionerend personeel op de school, of
Tekst: Harm Klifman
van een directeur. Op de een of andere manier wil de Bijzonder onderwijs is onderwijs dat is ontstaan uit
Ook van andere besturen heb ik geleerd dat, zeker
vrijwilliger in het werk dat hij of zij doet náást zijn of
particulier initiatief. Het is georganiseerd in stichtin-
in die tijd, veel vrijwillige schoolbestuurders beter op
haar dagelijks werk niet lastig gevallen worden met
gen en verenigingen. Kenmerkend is dat de bestuur-
de hoogte waren van de wettelijke mogelijkheden
het type gedoe waar je overdag ook al last van hebt.
lijke verantwoordelijkheid voor dit onderwijs, dat
dan de gemeenteambtenaren en wethouders in hun
Zoiets zal het zijn. En dus worden de minder mooie
zeker tweederde van alle onderwijs beslaat, berust
dorp. Dat lijkt een voordeel en dat is het vaak ook
kanten van het bedrijf op hun beloop gelaten en
bij burgers, van oudsher vrijwilligers. Pakweg vijftien
wel, maar het was soms ook knap lastig. Ik bedoel:
slepen minder fraaie zaken soms onnodig lang voort.
jaar terug was ik zelf secretaris van zo’n bestuur. We
in de omgang met die minder goed geïnformeerde
beheerden vier scholen voor basisonderwijs. In ‘mijn’
ambtenaren die we immers gezichtsverlies wilden
De huidige trend tot professionalisering van het
tijd werd er één school min of meer ondergebracht bij
besparen. Besturen op hoofdlijnen bestond nog
bestuur lijkt een handige oplossing voor deze ver-
een andere zodat er drie overbleven. Een ontwikke-
niet en managementontwikkeling stond nog in de
legenheden. Immers, het vrijwilligersbestuur treedt
ling die zich tegelijkertijd op vele plaatsen in het land
kinderschoenen. Er was veel te doen.
terug en legt de bestuurlijke verantwoordelijkheid bij de (algemene) directie, die daarmee betaald
voordeed. Ook andere sectoren, zoals het voortgezet en middelbaar beroepsonderwijs hadden te maken
Maar goed, er zaten ook een paar zwakke kanten
bestuurder wordt. Soms betekent dit helaas slechts
met samenvoeging van scholen.
aan dat vrijwilligersbestuur. We waren in totaal met
een verplaatsing van verlegenheden, van vrij-
z’n veertienen geloof ik (en dat voor drie scholen,
willigersbestuur naar raad van toezicht. En dat kan
Die periode als schoolbestuurder heeft me veel
ruim bemeten dus) en ik weet zeker dat er van
niet de bedoeling zijn. Gelukkig leidt het huidige
geleerd over ‘hoe dingen werken’. Allereerst natuurlijk
die veertien niet meer dan vier waren die er als
governancedebat tot het beeld van een stevige
hoe je als schoolbestuur kunt omgaan met veran-
bestuurder helemaal voor gingen, inclusief de
toezichthouder die zijn verantwoordelijkheid ten
derende regelgeving, met verbouwingen en nieuw-
slapeloze nacht als je onzeker was of je het wel
volle neemt. Dat zie je aan de cultivering van zelf-
bouw, met uitbreiding of krimp in vierkante meters.
goed gedaan had. Anders gezegd, ik heb daar en
reinigend vermogen in die raad van toezicht, aan
Inderdaad, we deden heel veel zelf als schoolbestuur.
ook elders geleerd dat er in een vrijwilligersbestuur
het belang dat gegeven wordt aan rolvastheid en
Onze vier, later drie directeuren waren primair ver-
vaak duidelijk sprake is van onderling verschil in
discipline, én aan de trend als raad om over een
antwoordelijk voor de school: het personeel, de
commitment. Dat verschil was ook wel verklaar-
goed onderbouwd toezichtkader te beschikken
kinderen, de ouders en alles wat daarbij komt kijken;
baar. Een deel van de bestuursleden zat er als
zodat de raad een goed en gedeeld beeld heeft van
ze stonden ook nog voor de klas, sorry: de groep
afgevaardigde van een school. Weliswaar werd van
zijn verantwoordelijkheid en taak. Wellicht komt het
en hadden dus de handen vol aan hun dagelijkse
ieder bestuurslid verwacht dat hij of zij het belang
toch nog goed. Op enig moment.
beslommeringen. Beleid ontwikkelen, externe contac-
van het geheel zou voorstaan, maar in de praktijk is
ten onderhouden, en onderhandelingen voeren met
dat toch overvragen. Op zich is dat niet vervelend
de gemeente over subsidies voor ingrijpend onder-
of oneigenlijk of zo, maar het is wel iets om je soms
houd en zo, deden we als bestuur gewoon zelf. En
even te realiseren dat dat kennelijk zo gaat.
we hoefden ons bepaald niet te schamen voor onze
Meer bijdragen in de debatserie Open Mind zijn te vinden op www.besturenraad.nl.
kennis van zaken. We waren als bestuur bezig de slag
Er was nog iets wat me opviel: als het niet goed
Wilt u reageren? Stuur dan een mail naar
te maken van uitvoerend bestuur richting beleids-
gaat, dan is het moeilijk om te corrigeren. Ik denk
Harm Klifman,
[email protected].
vormend bestuur – een hele operatie!
hierbij aan spanningen binnen het bestuur en
26
Onrust over beoordeelmijnleraar.nl De website beoordeelmijnleraar.nl blijkt tot onrust te hebben geleid in
zich in hun privacy aangetast voelen moeten zelf het initiatief nemen. Op de
een aantal lerarenkamers. Op de site, die sinds december vorig jaar in
website van de Besturenraad is de procedure te vinden.
de lucht is, kunnen leerlingen anoniem laten weten wat zij van hun
De bedenker van beoordeelmijnleraar.nl heeft indertijd bij de start gezegd
docenten vinden. Er staan niet alleen positieve reacties op de site, maar
dat alle reacties van de leerlingen gescreend worden op belediging en
ook hele negatieve waarin docenten, met naam en toenaam, worden
dergelijke. In een aantal gevallen zijn de toelichtingen van leerlingen
besproken. Er zijn docenten die zich hier zo door bedreigd voelen, dat
inderdaad niet goedgekeurd.
zij zich ziek hebben gemeld. Enkele voorbeelden van reacties die wel het groene licht kregen: De juridische helpdesk van de Besturenraad heeft telefoontjes ontvangen
NIET NORMAAL! EGT veel te streng en gemeen en vervelend! Kan geen
van schooldirecteuren die stappen willen ondernemen tegen beoordeel-
ene moer! En: Ze is gewoon GEK!!!!!! Ze is veel te fanatiek enz.!!!!!!
mijnleraar.nl. op grond van schending van de privacy. Maar dat is juri-
Nog een voorbeeld: Hij is echt vreselijk. Hij is raar/stom en vervelend.
disch ingewikkeld, zo blijkt na raadpleging van het College bescherming
Hij denkt altijd dat hij grappig is en kan absoluut niet lesgeven.
persoonsgegevens (Cbp). De werkgever kan geen actie ondernemen omdat
En: Ik heb persoonlijk echt een hekel aan haar...maar ze legt wel goed
hij volgens de privacywetgeving geen belanghebbende is. Leerkrachten die
uit in mijn ogen.
Proefprojecten gemengde scholen De gemeenten Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, Utrecht, Nijmegen, Eindhoven en Deventer treffen extra maatregelen om meer gemengde scholen te realiseren, meldt het ministerie van OCW. De steden doen mee aan verschillende pilotprojecten als het stimuleren van ouderinitiatieven, voorlichting aan ouders en ontmoetingsprojecten. Ook zijn er experimenten met aanmeldmomenten.
In SBM van mei meldde de Rotterdamse wethouder Leonard Geluk dat de aanpak in zijn stad om scholen te mengen lijkt aan te slaan. Zijn beleid is er op gericht om ‘witte’ ouders te verleiden om hun kinderen op een ‘zwarte’ school te doen, door goed te luisteren naar hun wensen en te zorgen dat de kwaliteit van het onderwijs op orde is. De uitkomsten van de pilots worden gemeten, zodat duidelijk wordt welke maatregelen
Collectieve inkoop (gratis) schoolboeken
het beste resultaat leveren. Staatssecretaris Sharon Dijksma stelt twee ambassadeurs aan die het belang van meer gemengde scholen onder de aandacht gaan brengen. Na de zomer organiseert het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap een brede
Scholen in het vo krijgen de volledige vrijheid voor de
landelijke conferentie voor gemeenten, onderwijsexperts, leraren, schoolleiders en
keuze van schoolboeken. Voor het schooljaar 2008-2009
ouders over het tegengaan van segregatie op basisscholen.
kopen of huren de ouders nog zelf de schoolboeken en krijgen daarvoor een financiële tegemoetkoming van het Rijk. De Eerste Kamer is eind mei akkoord gegaan met een voorstel van het kabinet.
Lerarenbeurs voor extra scholing
Vanaf 1 augustus 2009 gaat het geld direct naar de scholen
Leraren in po tot en met hbo kunnen een ‘Lerarenbeurs voor scholing’ aanvragen.
die daarmee het lesmateriaal inkopen of zelf produceren
Zij kunnen daarmee hun professionele niveau verhogen, hun vakkennis verbreden of
en dan gratis ter beschikking stellen aan de leerlingen.
zich specialiseren. De beurs vergoedt les- en collegegeld, studiemiddelen, reiskosten
De kosten die de scholen maken worden door de overheid
en vervangingskosten. De Lerarenbeurs kan worden aangevraagd bij de Informatie
vergoed. In de meeste gevallen zal er een aanbestedings-
Beheer Groep. In 2008 kan dat in de periode 1 juni t/m 15 juli. Ook in 2009 en daarop-
procedure moeten worden gevolgd. De Besturenraad wil
volgende jaren kunnen leraren een beurs aanvragen. Een leraar kan éénmaal in zijn
de krachten bundelen tot een collectief voor de inkoop van
onderwijsloopbaan gebruikmaken van de beurs.
boeken. Uitgangspunt is dat iedere school de boeken moet
De Lerarenbeurs maakt deel uit van het convenant ‘LeerKracht van Nederland’ dat
kunnen kopen die hij wil tegen een aantrekkelijke prijs.
de minister van OCW onlangs gesloten heeft met sociale partners in het onderwijs, waaronder de WvPO waar de Besturenraad deel van uitmaakt.
27
BESTURENRAAD
Besturenraad krijgt Niet-roken-prijs Met een publiekelijk pleidooi voor rookvrije
pleinen de jury van de Gerbera Award zo aan-
dat iemand überhaupt gaat roken.”
schoolpleinen heeft de Besturenraad de Gerbera
sprak”, zegt Van Gennip. “De meeste volwassen
Kuiper is zeer verheugd over het winnen van de
Award 2008 in de wacht gesleept. Deze niet-
rokers zijn begonnen met roken toen ze nog een
Award. “Scholen hebben een opvoedkundige
roken-prijs werd op vrijdag 30 mei uitgereikt
tiener waren. Uitstellen van het opsteken van de
taak. Wij zijn dan ook graag ambassadeur van de
door Lies van Gennip, directeur STIVORO, aan
eerste sigaret is dan ook effectief in het voorkomen
Rookvrije School en rookvrije schoolpleinen.”
Wim Kuiper, directeur van de Besturenraad in Voorburg. De Award is een initiatief van het Astma Fonds, de Nederlandse Hartstichting, KWF Kankerbestrijding, STIVORO en het Partnership Stop met Roken. De oranje gerbera is het internationale symbool voor niet-roken. Sinds zeven jaar wordt de prijs jaarlijks uitgereikt in verband met Wereld Niet Roken Dag aan een organisatie of persoon die zich verdienstelijk heeft gemaakt voor het bevorderen van het nietroken. Jeugd en Roken is het thema van Wereld Niet Roken Dag 2008. In Nederland is ervoor gekozen om dit thema te verbinden met de Rookvrije School. In schoolgebouwen mag al sinds 1990 niet gerookt worden, maar op schoolpleinen is het niet wettelijk verboden om te roken. “Vandaar dat het pleidooi voor rookvrije school-
Voor interim-directie Besturenraad zit de taak erop
28
Met de komst van Wim Kuiper als de nieuwe direc-
manager in onder andere de zakelijke dienstver-
teur-secretaris van de Besturenraad komt er ook een
lening, onderwijssector, ontwikkeling onroerend
eind aan de werkzaamheden van mr. Hanneke van
goed en vrijetijdsactiviteiten zoals de opzet en
Tongeren en Johan Grevenstuk op het kantoor in
start van Snow-world. Daarvoor was hij o.a. direc-
Voorburg.
teur bij Holland Casino en was hij verantwoorde-
Sinds november vormden ze beiden de interim-
lijk voor de opzet en groei van deze organisatie.
directie van de Besturenraad. Hanneke was als alge-
De opdracht van beide interimmers was om het
meen directeur onder meer eindverantwoordelijk
eerder in gang gezette veranderingsproces bij
voor de transitie van de gehele organisatie waarbij
de Besturenraad verder vorm te geven. “Dat
Johan als financieel en zakelijk directeur zijn ken-
betekent vooral: weten wie onze klanten zijn en
nis inbracht omtrent de bedrijfsmatige en financiële
wat ze van ons willen, creatief inspelen op de
aspecten.
vragen in het onderwijsveld en met professionele
Hanneke van Tongeren is sinds 1998 werkzaam als
marketing, sales en relatiemanagement ons
zelfstandig interim- en projectmanager en adviseur.
aanbod onder de aandacht brengen”, aldus Van
In die hoedanigheid heeft zij in verschillende secto-
Tongeren en Grevenstuk.
ren en functies ervaring opgedaan, onder meer in
“Dat kan alleen met een wendbare, financieel
branche- en overheidsorganisaties, culturele orga-
gezonde organisatie die een duurzame band
nisaties, onderwijs- en zorgsector. Daarvoor was zij
heeft met haar leden en klanten. We hebben de
werkzaam in de omroep, onder meer als directeur
afgelopen maanden tal van zaken in gang gezet
van de Vereniging Veronica Omroep Organisatie
die zullen leiden tot een bedrijfsmatiger manier
en als directielid van de auteursrechtenorganisatie
van werken. We zijn ervan overtuigd dat er op die
Buma/Stemra.
basis volop toekomst is voor een ondernemende
Johan Grevenstuk is sinds 1990 actief als interim-
Besturenraad.”
PRODUCTEN & DIENSTEN
Zelfevaluatie
HR-ontwikkelingen in het onderwijs en de rol van de P&O-adviseur
Zelfevaluatie vormt de kern van kwaliteitszorg. Veel scholen zijn actief met onderdelen van zelfevaluatie, maar het ontbreekt vaak aan samenhang en
Tijdens deze tweedaagse cursus staan we stil bij recente ontwikkelingen
systematiek. Vragen die spelen zijn: hoe vind ik voldoende tijd voor het
in het onderwijs op het terrein van human resources. Aan de orde komen
maken van een zelfevaluatie, over welke onderwerpen moet het gaan en
onder meer de gesprekscyclus, competentiemanagement, de Wet BIO,
wie betrek ik bij het maken ervan? In deze cursus van een middag krijgt
personeelsplanning, levensfasebewust personeelsbeleid, beloningsbeleid,
u handvatten voor het maken van een kwalitatief goede zelfevaluatie die
werving & selectie en scholing. Door de modulaire opzet van de cursus
aansluit op uw doelen.
kunt u altijd kiezen voor thema’s die op dat moment voor uw school-
U krijgt een helder stappenplan, we maken u bekend met werkwijzen en
organisatie actueel zijn. Theorie en praktijk wisselen elkaar in de modules
instrumenten voor zelfevaluatie en geven u tips en suggesties voor de
af. We staan stil bij de manier waarop u het thema zou kunnen aanpakken
uitvoering.
in uw school, belichten de rol en positie van de P&O-adviseur en zoomen in op adviesvaardigheden, adviesrollen, projectmanagement en
Sector: PO, VO
professionalisering van de interne adviseur. Er is uiteraard ook ruimte
Doelgroep: directieleden, coördinatoren kwaliteitszorg, stafmedewerkers
voor reflectie.
met kwaliteitszorg in de portefeuille Wanneer: PO: 6 november 2008 of 31 maart 2009
Sector: PO, VO, MBO, HBO
VO: 21 november 2008 of 7 april 2008
Doelgroep: P&O-adviseurs of personeelsfunctionarissen die zich
Tijd: 13.00-16.00 uur
bezighouden met beleidsontwikkeling en implementatie van beleid
Docenten: Carla Rhebergen
Wanneer: 2008: 27 en 28 november (met overnachting) of
Prijs: € 150
2009: 19 en 20 maart (met overnachting)
Informatie: Carla Rhebergen,
[email protected]
Tijd: start: 10.00 uur (dag 1) einde: 16.00 uur (dag 2) Docenten: Corine Gijzen en Inge van Nispen Prijs: € 1.200
Personeelsdossiers, nuttig en noodzakelijk
Informatie: Corine Gijzen,
[email protected]
Bij problemen met een personeelslid is het heel belangrijk om terug te kunnen grijpen op het personeelsdossier. Waaraan moet een goed personeelsdossier voldoen? Daarover gaat het in deze cursus. We besteden aandacht aan de inhoud van de gespreksverslagen, het bekwaamheidsdossier en de manier waarop het dossier een goed beeld van de arbeidssituatie kan neerzetten. Wie zijn personeelsdossiers goed op orde heeft, kan gemakkelijker werken aan de oplossing van problemen met een personeelslid.
Sector: PO, VO Doelgroep: managers, bestuurders en personeelsfunctionarissen Wanneer: 15 december 2008 of 30 maart 2009 Tijd: 13.30-16.00 uur Docenten: Jolien Janse of Rosaria di Lorenzo (juridische zaken), Marjan van Hof of Iskandar Sitompul (P&O) Prijs: € 250
29
PRODUCTEN & DIENSTEN
Thema juni
Pilot ander systeem vervanging Primair Onderwijs
Thema wordt maandelijks verzonden naar
Er komt een pilot met 15 tot 20 procent van de
ze de vervanging regelen. Bijvoorbeeld zelf het
schoolbesturen en directies die zich hierop
werkgevers in het po die niet meer verplicht bij het
risico dragen of vrijwillig verzekeren. Gedurende
hebben geabonneerd. Thema-PO gaat deze
Vervangingsfonds (Vf) zijn aangesloten. Dit is de
een periode van twee jaar worden ze intensief
maand over het Convenant Leerkracht: de
eerste stap op weg naar een vervangingsstelsel
gevolgd, waarbij vooral wordt gekeken naar de
gevolgen voor het primair onderwijs. De titel
met minder regels en meer ruimte voor de scho-
manier waarop de afwezigheid van personeel
van Thema-VO is Horizontale verantwoor-
len. Via een stapsgewijze aanpak wil het kabinet
wordt opgevangen. Omdat de kosten van de
ding: eigen initiatief of dwingende kaders.
komen tot de opheffing van de verplichte aanslui-
vervanging niet meer worden gedragen door
Bel voor abonnementen, nabestellingen of
ting bij het Vf. Dat past prima bij de wens van veel
het Vf hoeven de deelnemers de premie aan het
informatie met 070 348 11 48. Ook kunt u
schoolbesturen om zelf meer te kunnen sturen bij
fonds ook niet meer af te dragen.
mailen naar
[email protected] of kijk op
de vervanging van afwezig personeel. Als u mee
Als u belangstellig hebt voor deelname aan de
www.besturenraad.nl > Besturenraad >
wilt doen met de pilot kunt u zich hier aanmelden.
pilot kunt u dit mailen naar Marlies van den
Thema
De deelnemers aan de pilot bepalen zelf hoe
Bel,
[email protected].
Jaarverslag 2007: Meer dan het gewone Het jaarverslag 2007 van de Besturenraad staat
naar onze wortels, want daarvoor zijn we opgericht’.
sterk in het teken van de ingrijpende verande-
De Besturenraad ziet zijn rol vooral op vier ken-
ringen in het onderwijsveld. In haar voorwoord
nisgebieden: onderwijs en identiteit; zingeving en
wijst voorzitter Marianne Luyer onder meer op
religie; governance en leiderschap; school, ouders
de komst van de PO- en VO-raad als belangen-
en omgeving.
behartigers voor hun sectoren. Ondanks deze
Het jaarverslag laat uiteraard ook cijfermatig zien
raden is er volgens de voorzitter nog altijd een
waar de Besturenraad staat. Bij de vereniging zijn
rol van betekenis voor de Besturenraad. Dat wil
560 schoolbesturen aangesloten die samen 2230
zeggen relevant voor de leden en met het oog
scholen besturen. In het po en vo zijn die scholen
altijd gericht op zingeving. Maar de veranderin-
goed voor ruim 685.000 leerlingen. De overgrote
gen in de omgeving nopen tot veranderingen in
meerderheid heeft een klassiek vrijwilligersbestuur.
de organisatie. De Besturenraad heeft daarbij
De vijftien juristen namen een recordaantal van
gekozen voor vernieuwing, niet voor bezuini-
601 dossiers in behandeling, meer dan de helft had
ging, benadrukt Marianne Luyer.
betrekking op het arbeidsrecht. De jaarrekening
‘Meer dan het gewone’ is de titel van het jaar-
toont een tekort van ruim 1,5 miljoen euro (ruim 4 ton
verslag. In het jaarverslag, vlot geschreven door
in 2006). Dat is vooral veroorzaakt door te investeren
2009 weer een sluitende begroting moet zijn.
Guido de Bruin, komen ook een aantal gezichts-
in vernieuwingen en een forse vermindering van
Alle scholen en besturen hebben inmiddels
bepalende medewerkers aan het woord, zoals
rijksbijdrage en subsidies. De inkomsten uit betaalde
een exemplaar ontvangen. Voor nabestellingen
manager onderwijsbeleid Wim Bos. Hij merkt
dienstverlening namen met vijftig procent toe tot ruim
kunt u bellen met 070 3481148 of ga naar
op dat ‘je zou kunnen zeggen dat wij teruggaan
1,9 miljoen euro. Het bestuur heeft besloten dat er in
www.besturenraad.nl.
Eduvadis: Uniek management softwarepakket
Loonkostensubsidie ondersteunend personeel po
Eduvadis is een compleet maatwerkpakket voor financieel en personeelsmanagement. Het is speciaal ontwikkeld voor de onderwijssector. Online software-applicaties, al dan
Misschien speelt u met de gedachte om subsidie aan te
niet aangevuld met ondersteuning door een consultant, maken complexe personele
vragen in verband met de Regeling loonkostensubsidie
en financiële stromen binnen uw school hanteerbaar. Het pakket maakt het u als
ondersteunend personeel. We willen u wijzen op een aantal
manager, bestuurder of toezichthouder eenvoudig om volledig inzicht te krijgen in
haken en ogen aan de regeling die u mee kunt laten wegen
de vaak complexe beleids- en bedrijfsvoering. Eduvadis: uw basis voor beter beleid.
bij het nemen van een goede beslissing. We hebben ze hier voor u op een rij gezet. Hebt u vragen?
30
Voor meer informatie kunt u terecht bij Jan Langelaar, 070 348 11 48,
Neem gerust contact op met onze helpdesk: helpdesk@
[email protected]. Zie ook www.eduvadis.nl.
besturenraad.nl of telefonisch: 070 348 12 80.
AGENDA BIJEENKOMSTEN BESTURENRAAD SEPTEMBER 2008 DATUM
ACTIVITEIT
DOELGROEP
PLAATS
CONTACTPERSOON
09-09-2008
BIJEENKOMST NIEUWE BESTUURLIJKE VERHOUDINGEN
PROFESSIONELE BESTUURDERS
UTRECHT
H. KLIFMAN
11-09-2008
NETWERK BOVENSCHOOLS MANAGERS
PO
BERGEN OP ZOOM
H. BRUGGEMAN
19-09-2008
NETWERK BOVENSCHOOLS MANAGERS NOORD HOLLAND
PO
HOOFDDORP
O. BEUVING
25-09-2008
NETWERK KLEINE BESTUURLIJKE SCHAAL ALBLASSERWAARD/
PO
HARDINXVELD-GIESSENDAM
H. BRUGGEMAN
VIJFHEERENLANDEN 26-09-2008
NETWERK BOVENSCHOOLS MANAGERS ZUID HOLLAND
PO
ROTTERDAM
O. BEUVING
29-09-2008
NETWERK TOEZICHTHOUDERS EN BESTUURDERS
PO / VO
VOORBURG
H. KLIFMAN
MEER INFORMATIE? BEL MET 070 348 11 48.
SERVICE POSTADRES
BESTELLINGEN
HELPDESK
Postbus 907, 2270 AX Voorburg
telefoon: 070 348 11 48 fax: 070 382 12 01 e-mail
[email protected] www.besturenraad.nl > po/vo/bve/ho > producten bestellen
telefoon: 070 348 12 80 ma t/m vrij: 9.00 – 17.00 uur e-mail:
[email protected]
BEZOEKADRES
Oosteinde 114, Voorburg telefoon: 070 348 11 48 fax: 070 382 12 01 www.besturenraad.nl
MUTATIES NAMEN/ADRESSEN/ABONNEMENTEN
VLIET ACADEMIE
telefoon: 070 348 11 81 e-mail:
[email protected]
telefoon: 070 348 12 05 e-mail:
[email protected]
RELATIEMANAGERS PO Scholen in het primair onderwijs kunnen voor informatie terecht bij de adviseur in hun eigen regio.
REGIO NOORD-HOLLAND, ZUID-HOLLAND WEST/MIDDEN
CENTRAAL SECRETARIAAT
Ouko Beuving telefoon: 023 557 79 23 fax: 023 557 79 24 e-mail:
[email protected]
telefoon: 070 348 12 53 e-mail:
[email protected]
REGIO GELDERLAND,UTRECHT, FLEVOLAND
REGIO ZUID-HOLLAND ZUID/OOST, ZEELAND, NOORD-BRABANT,LIMBURG
Hans Bruggeman telefoon: 078 654 00 25 fax: 078 654 00 26 e-mail:
[email protected]
Carla Rhebergen telefoon: 0318 64 30 50 fax: 0318 64 03 12 e-mail:
[email protected] REGIO GRONINGEN, FRIESLAND, DRENTHE, OVERIJSSEL
Wob van Beek telefoon: 0522 46 44 03 e-mail:
[email protected]
RELATIEMANAGERS VO, BVE EN HO Scholen in het voortgezet onderwijs kunnen voor informatie contact opnemen met onze adviseurs. VO:
Kees Jansen, e-mail:
[email protected] Harm Jan Luth, e-mail:
[email protected] BVE/HBO/WO:
Marianne Beelaerts, e-mail:
[email protected] Swier Frouws, e-mail:
[email protected] HBO/WO:
Marcel Bos, e-mail:
[email protected]
SBM DIGITAAL
DIGITALE NIEUWSBRIEF
PRODUCTEN EN DIENSTEN
De artikelen van SBM kunt u als pdf-bestand downloaden van onze site. Maakt u gebruik van onze teksten, wilt u daarbij dan de bron vermelden?
Wekelijks verschijnt onze digitale Nieuwsbrief met het laatste nieuws uit het onderwijsveld en uit onze organisatie. Via onze homepage kan iedereen zich gratis voor deze nieuwsbrief opgeven.
Op onze website treft u steeds de meest actuele gegevens over onze producten, cursussen en diensten. Bovendien vindt u bij ‘producten downloaden’ handige modellen op alle beleidsterreinen.
