s a L v E O p de WEgEn van salve de ROMEinEn Hier investeert Europa in de landelijke gebieden

s a Lv E O p d E W E g E n va n dE ROMEinEn

salve

Hier investeert Europa in de landelijke gebieden.

Welkom



op

Inhoud

p agina 2

Foto: Yaph/TI Trier

0 3 Welkom op de Wegen van de Romeinen 04 Levenstekenen van de Romeinen 10 Mosella 12 Reislust in allerlei varianten 14 Feestvieren met de Romeinen 16 Interview met de Romeinse gladiator Hercules 19 Genieten als de Romeinen 22 Wijn in de 'weckfles' van de Oudheid 22 Een toost op Rufus 25 Antieke snelwegen 28 Een themaroute wandelen, een Romeinse route fietsen 34 Kaarten 40 Alle monumenten in een overzicht 45 Colofon 59 Tips voor uitstapjes met de auto

Nergens ten noorden van de Alpen vindt u zo veel overblijfselen van het Imperium Romanum

de Weg en van de Romeinen

H

ier begint uw reis naar de Oudheid en naar het hart van Gallië als deel van het Romeinse rijk. In Trier regeerden machtige Romeinse keizers, in het Moezeldal werd de eerste wijn verbouwd, en over de middelgebergtes van de Eifel, de Hunsrück en het Hochwald leidden belangrijke verkeersaders naar de grote metropolen van die tijd. Rond de 100 overblijfselen uit dit tijdperk zijn nu nog zichtbaar, getuigenissen van dichte bewoning en grote welvaart, schatten van overvloed en van verfijnde Romeinse levenskunst. Een archeologisch park met bijzondere dimensies en grote variatie. En tegenwoordig? In Trier regeert al lang geen keizer meer. Maar in Luxemburg klopt het hart van Europa. Hier aan de Moezel werd het Schengen-akkoord ondertekend, dat de grenzen binnen Europa liet vervallen en de grensregio een heel nieuwe flair verleende. De eens prachtige bouwwerken van de Romeinse keizerlijke residentie trekken als UNESCO-Werelderfgoed talloze toeristen aan. Moezelwijnen worden tot het meest edele vocht van de wereld gerekend en smaken natuurlijk bijzonder goed ter plaatse waar ze vandaan komen. De vlakke rivierdalen van de Moezel, de Saar en de Ruwer zijn uitermate geschikt voor heerlijke fietstochten. Door het Natuurpark Saar-Hunsrück loopt de mooiste lange-afstandswandeling van Duitsland: de Saar-Hunsrück-Steig. Vulkanisme is nog steeds bepalend voor de vakantieregio Eifel, hoewel de kegels en kraters al lang uitgedoofd zijn. Gevuld met water nodigen sommige nu uit tot zwemmen en samen vormen ze een buitengewoon markant decor voor een actieve vakantie. Zo ontsluiten veel thematische en Premium-wandelroutes het oeroude cultuurlandschap van de Wegen van de Romeinen met de verschillende natuurparken op een zeer ontspannen manier.

A61 A3 KOBLENZ

A48

Eifel

A61

jn

ue r

Hunsrück

A1 Luxemburger REMERSCHEN Moezel

Ru w er

A1 oe

ze

l

Saarland

ar

M

Sa

Laat u zich verrassen...

el

MoezelSaar TRIER

Kortom: een vakantie op de Wegen van de Romeinen betekent ontspannende ontdekkingstochten in bijzondere natuurgebieden, zowel grensoverschrijdend genieten van cultuur als de cultuur van het genieten met de beste wijnen en met een hoge concentratie aan lokale, maar tegelijkertijd naar een hoger niveau getilde sterrengastronomie.

ez

Ri

Mo

E42

Sa

De steden in de regio zijn modern, maar door en door historisch gevormd en ze zijn allemaal een bezichtiging en een gezellige wandeling langs de winkels waard. Veel bezienswaardigheden in de vakantieregio zijn door UNESCO als bijzonder belangrijk gekenmerkt, zoals bijvoorbeeld naast de Romeinse bouwwerken in Trier en Igel ook de vesting en het oude centrum van de bankmetropool Luxemburg, de Völklinger Hütte als unieke voormalige ijzersmelterij en het biosfeerreservaat Bliesgau.

KÖLN

SCHWARZENACKER BLIESBRUCKREINHEIM

Frankrijk METZ

Meer op het Internet op www.strassen-der-roemer.eu

p agina 3

Levensteke n e n va n de R ome i n e n Het Romeinse rijk heeft zich nergens anders in het Noordwesten van Europa zo intensief vereeuwigd met een groot aantal zeer uiteenlopende nalatenschappen als aan de Moezel, de Saar en de Ruwer.

Kostbaarheden van de villa-eigenaar van Perl-Borg; rechts Porta Nigra

p agina 4

p agina 5

Boven: tempelcomplex Tawern, mozaïek in de Romeinse villa Otrang (Fließem). Midden: plafondschildering uit de tijd van Constantijn in het Museum am Dom (Trier); Romeins theater in Dalheim (Luxemburg), onderaardse gangen voor personeel in de Kaiserthermen (Trier). Onder: wandschilderingfragment uit de Romeinse villa in Kenn. Rechts: aquaduct van het Römerkanal (Mechernich-Vussem); de Basilica van Constantijn (Trier).

p agina 6

V

loerverwarming, wijnbouw, watervoorziening en een wegen-

net – de Romeinen hebben veel dingen meegebracht toen ze meer dan 2.000 jaar geleden bij de Moezel, de Saar en de Rijn aankwamen en zich hier vestigden. Rome breidde haar rijk destijds niet alleen door middel van zegerijke veldtochten en de verschuiving van haar grenzen uit. Haar heersers lieten de veroverde gebieden ook met bijna missionaire ijver uitrusten met de zegeningen van de Romeinse cultuur. Romeinen die naar de nieuwe provincies emigreerden, wilden bovendien geen afstand doen van hun moderne verworvenheden of hun vertrouwde manier van leven. Daarom richtten ze hun nieuwe vaderland ‘typisch Romeins’ in – en lieten ze allerlei sporen van alle facetten van het leven na: verkeersinfrastructuur, dorpen en steden, grote landbouwbedrijven en paleizen die niet alleen met stromend water, vloer- en wandverwarming maar ook met schitterende kunstwerken zijn uitgerust, wegen en wegdorpen, mijnen en groeves, tempelcomplexen en graven, thermen en aquaducten. Bovendien bevinden zich tegenwoordig in talrijke vitrines van musea sieraden, luxe vaatwerk, kunstwerken en allerlei voorwerpen uit het dagelijks leven. Al deze bezienswaardigheden bieden heel verschillende kijkjes in het leven van de Romeinen. Al kort na hun aankomst in het gebied van de Kelten lieten de Romeinen het bestaande wegennet uitbreiden en verharde wegen voor hun troepenbewegingen en als handelsroutes aanleggen. Sommige zijn nu nog in gebruik en getuigen van de logistiek en bouwkunst van de Romeinen. Alsof met een liniaal getrokken liep zo menige weg kaarsrecht door bossen en over vlakten of overwon door middel van bruggen rivieren en dalen. Veel van deze wegen worden tegenwoordig nog gebruikt door het verkeer – zoals de Römerbrücke in Trier, die tot het UNESCO-Werelderfgoed behoort. Het bouwmateriaal regelden de Romeinen ter plekke. Talrijke steengroeven en mijnen, zoals het bijzonder aanschouwelijke complex Meurin of de goed bewaard gebleven Emilianusmijngangen, getuigen nu nog van de zware arbeid en de technische finesses van destijds. De stenen werden natuurlijk niet alleen gebruikt voor de bouw van straten en bruggen, maar werden ook ingezet bij het oprichten van gebouwen, zoals bijvoorbeeld bij de beroemde Porta Nigra in Trier. Langs de wegen ontstonden op afstand van ongeveer een dagreis en bij belangrijke kruispunten zogenaamde vici – wegdorpen en antieke pleisterplaatsen. Op de plaats van de opgraving van de Vicus Tabernae in het moderne Tawern kan men zien welke gebouwen en voorzieningen destijds belangrijk waren. Zo waren er een smid, opslagruimtes voor levensmiddelen en waterputten. De deels weer opgebouwde nederzetting Schwarzenacker geeft een levendige indruk van de voormalige handels- en rustplaats. Ook wie toen maar kort in zulke vici pauzeerde, wilde vermaakt worden. Naast taveernes waren er soms zelfs theaters, zoals in de vicus van het Luxemburgse Dalheim. Enkele woonhuizen van de vici laten bewijs van hoog comfort zien en waren met vloer- en wandverwarming als ook met luxueuze baden uitgerust.

p agina 7

Z

ulke luxe voorzieningen vindt men vaak ook bij

baden bediend. Openbare thermen waren er niet alleen voor mensen

de overblijfselen van de landgoederen op het platteland, die deels

om zich te reinigen en te verzorgen, maar ze waren ook maatschap-

paleisachtige dimensies hadden. In de stijlvolle, met mozaïeken versierde

pelijke ontmoetingsplaatsen. Aan de hand van vele ruïnes, zoals bij-

herenhuizen van deze complexen leefde in de regel de Romeinse

voorbeeld de Kaiserthermen en de Barbarathermen in Trier, laat het

familie, in de meer eenvoudige gebouwen hun slaven en werknemers.

uitgebreide badritueel zich reconstrueren: eerst ging men naar het

De stallen en schuren grensden aan de akkers en weiden. Veel villa’s

lauwwarme tepidarium, vervolgens naar het hete caldarium en tot slot

hadden ondergrondse kelders voor de opslag van levensmiddelen als

om af te koelen naar het frigidarium. Wellness was al in de Romeinse

graan, fruit, groente, vlees en wijn die door de Romeinen aan de

tijd van grote betekenis. De vele heiligdommen en overblijfselen

Moezel werd verbouwd. Een breed omvattend inzicht in het landleven

van tempels in de regio weerspiegelen het belang van religie voor de

geeft de gereconstrueerde Villa Borg, waar men een Romeinse keuken,

Romeinen en Kelten in deze tijd. Voordat het Christendom terrein

badvertrekken en tuin kan bewonderen en zelfs in een Romeinse

won en keizer Constantijn de Trierse Dom oprichtte, bestond hier

taveerne kan eten. De villa’s van Otrang en Nennig laten schitterende

een religieuze multiculturele samenleving die vele goden naast elkaar

mozaïeken zien. Sommige landbouwbedrijven aan de Moezel hadden

duldde en vereerde. Divers waren ook de manieren waarop werd be-

enkele wijnpersinstallaties. Wijn behoorde in de Romeinse tijd tot de

graven en de grafmonumenten: er bestonden onder andere grafheuvels,

meest geliefde dranken, wat veel vondsten in de regio bewijzen. Villa’s

graftempels, kostbare grafstenen, askisten of stenen sarcofagen. In

met eigen baden hadden ook altijd hun eigen watervoorziening, die

de regel hadden ze allemaal iets gemeen: ze lagen goed zichtbaar langs

deel uitmaakte van een enorm netwerk dat de Romeinen met technische

wegen en op open plaatsen. Grafgiften zoals vaatwerk, sieraden,

bekwaamheid aanlegden. Het water stroomde zowel ondergronds als

wapens en werktuigen doen vermoeden wat voor de overledenen in

ook over land en met behulp van hoge aquaducten over brede dalen.

het leven belangrijk was. En dat verschilt helemaal niet zo sterk met

Daarbij berekenden de Romeinen over elke meter een licht verval om

tegenwoordig, wat men bij de diverse bezienswaardigheden aan de

ervoor te zorgen dat het water steeds in de juiste richting stroomde.

Rijn, de Moezel en de Saar kan ervaren.

Met het water werden steden en boerderijen voorzien en thermen en Alexandra Wolters

p agina 8

Links: graftempel in Bech-Kleinmacher, mozaïek in het Rheinisches Landesmuseum Trier, Europees Cultuurpark Bliesbruck-Rheinheim, Matronenheiligdom Görresburg in Nettersheim; boven: grafvondst uit St. Aldegund, tegenwoordig in het Landesmuseum Koblenz, Romeinse Villa Urbana Longuich

p agina 9

vels van prachtige landhuizen als het ware te zweven, en daaronder slingerde zachtjes murmelend de loop van de Moezel. Wees gegroet, Rivier, jij die bekend staat om je

i

n de dichte mist stak ik de sterke

stroming van de nahe over, kwam toen aan bij Bingen, de oude legerstad, en bewonderde de vernieuwde stadsmuren. Hier vond eens een bloedige veldslag plaats, vergelijkbaar met Cannae in de strijd tegen Hannibal. nog altijd liggen de doden op de velden, door niemand betreurd en door niemand begraven. Op deze plaats begon ik mijn eenzame reis door afgelegen, bosrijk gebied, zonder sporen van menselijke  beschaving te zien. ik kwam langs Kirchberg, dat door watergebrek omgeven is door verdorde velden, en de pleisterplaats Tabernae – rijk aan water door een onafgebroken opwellende bron. Toen trok ik door een gebied dat onlangs aan sarmatische kolonisten werd toebedeeld. Eindelijk – in het uiterste grensgebied van gallia Belgica prima kreeg ik neumagen in zicht, de beroemde vesting van de verheven

vruchtbare dal en beroemd om je bewoners.

tot beneden aan de rand van je golven. (…)

Zonder jou was er geen keizerstad Trier geweest!

Het rivierdal is tot het hoogste punt van de

Je hellingen zijn dicht begroeid met de geurige

uitgestrekte helling met groene wijnstokken van

wijn van Bacchus, en met je met gras begroeide

Bacchus beplant. vrolijk werkend volk en vlijtige

oevers ben je de groenste rivier. Bevaarbaar als

wijnboeren dartelen nu eens rond op de toppen,

een oceaan, maar vooruitstromend als een rivier,

dan weer op de helling en bieden onderling tegen

als een meer van kristallen diepte, maar in de

elkaar op met onnozel lawaai maken. Beneden

onrustige loop vergelijkbaar met waterrijke

op de oever kuiert een wandelaar, en een schipper

beken. Je zuivere water overtreft in kwaliteit

vaart met zijn schuit voorbij. aangestoken door

menige bron. Jij verenigt in jezelf eenvoudigweg

de vrolijkheid voorzien ze beide de talmende

alles, wat bron, beek, rivier, meer en zee kenmerkt,

werkers van spottende kreten. Hun echo weer-

zelfs het heen en weer van de getijden. Rustig

klinkt vanaf de rots, vanuit het ruisende bos en

stroom je daar, word je geen windstoten gewaar

over de kronkelende rivier.

en worstel je niet met verborgen rotsen. Er

Toch hebben niet alleen mensen hun vrienden

zijn geen ondieptes die je dwingen tot een snelle

op deze plek. ik meen dat hier op de verste oever 

stroming, en geen eiland hindert je loop, breekt

bonkige saters en blauwogige nimfen elkaar

je vloed of bederft je goede naam als bevaarbare

ontmoeten, wanneer vrolijke overmoed de

rivier.

bokspotige goden ertoe aanzet om in het ondiepe

Op twee manieren laat je je bevaren: wie met

water rond te springen en zo wild te poedelen

jou stroomafwaarts meedrijft, doorklieft met

dat ze de schuchtere zusters onder in de rivier

vlugge riemslag de snelle golven. Wanneer echter

doen schrikken. niet zelden moest zelfs de

de schippers op je oevers de lijnen voor het jagen

riviernimf panope voor de overmoedige saters

spannen, hangt het trektouw nooit slap. Je zal je

vluchten uit de wijngaarden, waar ze samen met

vaak over de tegenstroming in je water verbazen,

haar vriendinnen, de bergnimfen, van de druiven

het lijkt alsof de vertraagde loop bijna van nature

had gesnoept.

zo is. Je oever is niet omzoomd door riet dat uit

Ook wordt er verteld dat de saters met hun

modder is ontsproten, en je kanten bedek je ook

zusters in de glasheldere stroom reidansen

zuiverder, en vervullen de stralen van de zon al de purperen hemel. nu zoekt men die niet meer tevergeefs tussen de ineengestrengelde takken van bomen, waar deze door donker groen voor het zicht verborgen wordt. Hoe aangenaam is het om het stralende daglicht en de gouden glans van de zon te zien! aan mijn ogen bood zich een fantastisch uitzicht aan en riep herinneringen op aan mijn geboortestad Bordeaux: boven het dal, dat groen zag van de wijnstokken, leken de oprijzende ge-

maken, en wel steeds dan, wanneer de vurige

MOs

niet traag met slik. Met droge voeten komt men

Constantijn. Hier op open terrein is de lucht

schijf van de zon op haar hoogste punt staat en

de brandende hitte hun eenzame uren schenkt, zonder het gevaar door mensen te worden verrast. dan huppelen de nimfen blij door de golven, dompelen ze de saters onder water,

p agina

10

terwijl die onbeholpen proberen met de handen hun gladde ledematen te pakken. Maar ze grijpen alleen in rivierwater. natuurlijk heeft nog niemand deze taferelen gezien en gadegeslagen, en ook ik mag maar zo veel zeggen: wat ze doen, is een goed bewaard geheim en verlangt eerbied. Hun enige getuige blijft de rivier. van de volgende aanblik mag men echter genieten: wanneer de blauwgroene rivier de schaduwrijke heuvels weerspiegelt, lijkt het alsof ze zelf bebladerd is en met wijnranken beplant. En wat voor een kleurenpracht geeft de rivier pas te zien wanneer de avondster opgaat en de schaduwen van het laatste daglicht verdrijft! dan overgiet ze de Moezel met het groen van de heuvels. de hele heuvelrug rimpelt in het water, het wijngaardloof trilt in de verte, en de druiven zwellen in de glanzende golven. de bedrogen schipper kan de gespiegelde groene wijnranken niet van de echte onderscheiden en de rivier niet van de oever. Hij glijdt in zijn houten boot over het wateroppervlak naar het midden van de rivier toe, waar het spiegelbeeld van de heuvel met de rivier vervloeit en het rimpelende water de randen van de schaduwen uitwist. En wat voor een prachtig schouwspel vertoont zich pas aan de toeschouwer wanneer roeiboten midden op de rivier wedstrijden houden, bij verschillende draaimanoeuvres op de groene oever terechtkomen en langs de frisse grassprieten van

➔

het gedICht

‘Mosella’, ongeveer 1.650 jaar oud, is een kostbaar literair monument en geeft een zeer levendig beeld van de regio in de Romeinse tijd. Haar ontstaan wordt in de periode rond 370 na Christus gedateerd. De Romeinse cultuur en literatuur maakten toen een laatste bloei door. Tegelijkertijd is de vijandelijke dreiging van volkeren aan de andere kant van de Rijn alom aanwezig en klinkt ook in de eerste verzen door. De dichter en geleerde ausonius werd tussen 300 en 310 in Bordeaux (Burdigala) geboren, en was dus al tussen de 60 en 70 jaar oud toen hij de ‘Mosella’ schreef. In het midden van de dertiger jaren trad hij in zijn geboortestad op als advocaat en als leraar in de grammatica, later als leraar in de welsprekendheid en hij was getrouwd met de dochter van een vooraanstaande senator,  met wie hij drie kinderen had. Nadat hij in Bordeaux ongeveer 30 jaar lang als gerenommeerd leraar en overdrager van de Latijnse literatuur werkzaam was, werd hij rond ongeveer 365 na Christus door keizer Valentinianus als leraar van prins Gratianus aan het keizerlijke hof in Trier aangesteld. In het jaar 368 begeleidde hij keizer en zoon in hun veldtocht tegen de alemannen. Tegelijkertijd begon hij een politieke carrière en hij werd in 379 zelfs tot consul benoemd. In 375 stierf keizer Valentinianus,  en in 383 werd zijn zoon en opvolger Gratianus vermoord. Op hoge leeftijd ging ausonius weer terug naar Bordeaux en schreef daar nog enkele late werken.

de gemaaide weiden scheren! Terwijl men kijkt

sELLa naar de ijverige stuurmannen en de jeugdige be-

manning, hoe ze het wateroppervlak doorklie-

ven, verstrijkt de dag vliegensvlug. Het spel ver-

drijft de eigen nood naar de achtergrond, en met nieuw opgewekte dankbaarheid vergeet men de oude zorgen. p a g i n a 11

Reislust in allerlei varianten

p ag S ei n i te a 12

In de rIjk gesChakeerde landsChappen van de moezel, de eIfel, de hunsrüCk en de saar z I j n a l l e r l e I s Ch at t e n t e o n t d e k k e n

Warm dringt de zon het met wijnranken

op het programma. Maar niet alleen voor

orchideeënvelden, langs idyllische meertjes

begroeide houten huisje binnen; goudkleurig

de Luxemburgse variant van de Moezelwijn.

en zelfs een waterval. Bijzonder mooi was de

fonkelt de inhoud van zes hoge glazen die

We wilden absoluut ook het tot hotel

passage door het zeer romantische steinbachtal

op de stevige houten tafel van het authentieke

omgebouwde kasteel en het nieuwe Europa-

– en natuurlijk het uitzicht op de saarschleife.”

wijnhuisje staan. Tevreden nemen de zes

Museum zien.” als de tweede ronde wijn

– “Mij is het gedeelte tot aan de Losheimer

mensen die elkaar hier bij toeval hebben

is ingeschonken, komen de wandelaars aan

see het best bevallen; vooral vanwege de

leren kennen, het er goed van: ze genieten

het woord. “vorig jaar hebben we een deel-

Kneipp-inrichting met blotevoetenpad”, vult

van de voedzame specialiteiten van de wijn-

traject van de via

boer en vertellen elkaar vrolijk over hun

de mannelijke landloper aan. “negen dagen

ausonia

waren we in totaal onderweg, gemiddeld elk

ge-

ongeveer 14,5 kilometer. Bij de grimburger

indrukken en belevenissen op hun wandelen fietstochten in de zeer gevarieerde

Hof zijn we afgeslagen naar de Trier-

landschappen van de saar en de Moezel,

variant. vandaag komen

de Hunsrück en de Eifel met hun natuur-

we van het dal van de

parken, vakwerkdorpen, burchten,

Ruwer. En tot

kloosters en industriële monumenten,

aan onze

met de getuigenissen van de Kelten

over-

en de Romeinen. Een van de fietsers geeft hoog op over zijn ontdekkingstocht op de via agrippa, een van de oudste Romeinse wegen: “Midden in de bossen van de Eifel staat daar plotseling een stuk van een lange muur uit de Oudheid. En op een gegeven moment zag ik zelfs aan de kant van de

lopen. dit jaar heeft de saar

weg in de rotsen sporen van het wegtracé;

Hunsrück-steig ons betoverd”, zegt een

je kon precies de gehouwen steenblokken

van de stevig geschoeide dames lachend,

het nu nog een klein uurtje bergafwaarts.”

van de bogen herkennen.” – “Wij hebben

“vooral het nieuwe gedeelte van perl

Ook de fietsers willen overnachten in de

dit keer het antieke mozaïek en het Romein-

tot Mettlach.” – “Een prachtig scala aan

oudste stad van duitsland. “Overmorgen

se archeologische park bij perl bezichtigd”,

contrasten kregen we daar aangeboden”,

klimmen we pas weer op het zadel. dan trap-

antwoorden de beide andere fietsers.

vertelt de tweede enthousiast: “Het pad liep

pen we fijn verder door het Moezeldal –

“daarna stond een uitstapje naar schengen

door wijngaarden en oeroude bossen, over

misschien wel zelfs tot Koblenz.”

nachtingsplaats is

Rita Henss

p a g i n a 13

Feestdagen ter ere van de goden, herdenkingen van grote veldslagen en overwinningen, inwijdingsfeesten en verjaardagen – de Romeinse feestkalender was lang. de Romeinen feestten graag en uitvoerig, veel feesten strekten zich over meerdere dagen uit. vermaak en goed eten speelden bij de bijeenkomsten een belangrijke rol. al naargelang de gelegenheid of de omvang maakten processies en rituelen, wedstrijden, Boven: Romeins legerkamp op de Katzenberg; links/onder: Romeinse dagen op het villaterrein van Perl-Borg

spelen en wagenrennen, theatervoorstellingen, gedichten en liederen, geschenken en feestmalen deel uit van het programma. veel van deze elementen zijn tegenwoordig onderdeel van de Romeinenfestivals aan de Moezel en de saar, in het saarland en in de Eifel, waarbij de Romeinse

Feestvieren met de Romeinen

p a g i n a 14

hoogtijdagen en het leven van alledag

soldaten of de opvoeringen van theaterstukken.

meedoen en met een schrijfstift op papyrus

getoond, nagespeeld en beleefd kunnen worden.

voor historische decors als de Romeinse villa

tekenen. Tastbare geschiedenisles – juist bij

Met maliënkolder of borstpantser, in toga of

Borg is het effect van de aantrekkingskracht

kinderen blijft zo op een leuke manier heel

tunica – en steeds met sandalen aan de voeten:

van de Romeinse tijd bijzonder sterk. Maar

wat kennis hangen. Reizen door de tijd langs

elk jaar trekken hier mensen historische kle-

ook eten en drinken laten de bezoekers zelf

de Wegen van de Romeinen kan echter ook

dingstukken van de Romeinen aan om zo hun

een beetje in Romeinen veranderen. Zo staat

buiten festivaldagen. Zo geven gedetailleerde

tijdperk weer tot leven te brengen. daartoe

er naast vers gebakken platte ronde Romeinse

reconstructies van gebouwen en complexen

dragen ze niet alleen Romeinse mode, maar

broden met olijventapenade en zoete graanpap

levendige inzichten in het leven van de Romeinen.

gedragen ze zich overeenkomstig de gebruiken

ook zachte honingwijn op tafel. daarbij wordt

Op de combinatie van informatie en vermaak

die hier in het westen van duitsland ongeveer

er ook op gelet dat de bereidingswijze zo veel

zetten tegenwoordig verschillende musea

2.000 jaar geleden overheersten. Heldhaftig

mogelijk lijkt op die van toen: het meel kan

en archeologische parken in. daar kan men

vechten ze als gladiatoren in arena’s, verslaan

men zelf met zware maalstenen malen – zwaar

niet alleen vondsten bewonderen, maar er

ze als legioensoldaten complete legers, smeden

werk dat in de Romeinse tijd vaak door slaven of

worden ook vele technieken en werkwijzen

ze hun zwaarden in het vuur, snijden ze stevi-

door arme burgers werd gedaan. Uitproberen

van

ge speren uit hout, maken ze wijnkruiken van

is een belangrijk onderdeel van de Romeinen-

aardewerk, bakken ze brood - en nemen daarbij

festivals. Zo kan men niet alleen Romeinse de-

duizenden mensen mee naar een andere wereld.

licatessen proeven, maar vaak ook pottenbak-

Het hoogtepunt van veel evenementen zijn

ken, het tenue van een gladiator of een toga

de demonstraties van gladiatoren en legioen-

aanpassen, metaal smeden, met wedstrijden

➔

Romeinse

uitvindingen

Alexandra Wolters

tIp: festIvals

Schwarzenacker: jaarlijks begin mei: open dag Keltische ringwal, Nonnweiler-Otzenhausen: elke twee jaar in de zomer (oneven jaren): Keltentreffen Opgravingsproject Romeinse vicus ‘Wareswald’, Tholey: vierde weekend van juni: opgravingsfeest in het kader van de Romeinse dagen wachtpost Katzenberg, Mayen: derde weekend van juli: Romeins legerkamp Archeologisch park Romeinse Villa Borg, Perl-Borg: eerste weekend van augustus: Romeinse dagen Europees Cultuurpark BliesbruckReinheim, Gersheim-Reinheim: tweede weekend van augustus: antiek Spektakel Info op www.strassen-der-roemer.eu

getoond.

Fictief interview door Susanne Rendenbach in gesprek met Jan Krüger

inTERviEW MET dE ROMEinsE gLadiaTOR We bevinden ons in het amfitheater van Trier,

gladiatoren een alleszins ambivalente reputatie

aan het eind van de 1ste eeuw na Chr. gladiator

genieten. Bij de vrouwen daarentegen sta je heel

Hercules, die ook een gladiatorenschool leidt,

hoog aangeschreven. Zij brengen kracht, moed

bereidt zich voor op een komend gevecht. Een

en viriliteit in verband met deze professie. Kort

jonge man uit het volk, die geïnteresseerd is in

gezegd: in de arena ben je voor het volk de held,

een opleiding tot gladiator, heeft een ‘audiëntie’

daar juicht het je toe en is het trots wanneer je

bij Hercules gekregen en stelt hem enkele

als overwinnaar daarvandaan vertrekt. voor de

brandende vragen.

poorten van de arena daarentegen kennen de

Zeg, Hercules, is het waar dat een

mensen je niet meer per se, wat vooral speelt bij

succesvolle gladiator wordt omringd door

lieden uit de maatschappelijk hogere klassen.

geld, roem en rijkdom?

Maar jij bent in de arena een held!

Wel, jonge vriend, je moet onderscheid maken.

Hoe heb je het zo ver gebracht?

de ene gladiator is de andere niet. Het is in de

Hard werken, zwaar trainen. Maar boven alles

eerste plaats van groot belang of je als slaaf de

staat mijn goede opleiding in de ludus, in een

arena betreedt of als vrij man, zoals ik doe.

van de grote, gerenommeerde gladiatorenscholen

En heeft het jou rijkdom en aanzien gebracht?

in Rome. daar heb ik de uitrusting gekregen

nou ja, laat ik het zo zeggen: ik kan goed mijn brood verdienen. Rijkdom is misschien een wat te hoog gegrepen idee. Uiteindelijk

en inzet – en heb ik me gespecialiseerd in de rol van provocateur.

moet je met elke opdrachtgever steeds

Hoe ziet die rol eruit?

weer opnieuw onderhandelen over je

Ze stamt, net als veel andere zaken, uit het

salaris, ook wanneer je goed bent.

militaire domein. Zoals de naam al verraadt,

de een slaagt daar aardig goed in, de

ga ik op deze korte afstand als provocateur in de

ander wat minder. En wat het aanzien

aanval, neem ik een zeer dynamische positie in.

betreft: daar komt het er helemaal

Het is steeds mijn doel om de tegenstander

op aan, bij wie je punten wil scoren.

buiten gevecht te stellen. Het vierkante schild

Wat bedoel je daarmee?

is daarbij mijn aanvalswapen.

nou, je moet één ding weten: zodra

En hoe ziet de rest van je uitrusting eruit?

je het contract voor een gladiatoren-

ik heb een kort zwaard met een 30 tot 40 cm

wedstrijd hebt gesloten, verlies je

lange kling of een lange dolk, ik draag een

je burgerrechten. Ook menig familielid wil je liever niet meer kennen, omdat

p a g i n a 16

die ik tegenwoordig bij mijn gevechten gebruik

HERCULEs vizier, een borstbeschermer, een beenbeschermer, rechts een armbeschermer en mijn gladde provocateurshelm. En bid je tot een god voordat je de arena in gaat?

ik doe dat niet, ik geloof vooral in mezelf. veel andere gladiatoren bidden daarentegen tot Mars. Ben je nooit bang tijdens een duel?

angst, mijn jongen, is een uiterst slechte raadgever. angst maakt star en verlamt. Wat ik bij een sterke tegenstander steeds weer ervaar, is veel eerder respect. dat behoedt je ervoor onbezonnen de volgende zet te doen. En hoe voelt het om daar onder in de arena te staan terwijl het volk je toejuicht?

dat, mijn jongen, is een onbeschrijfelijk gevoel. dat zou je zelf al eens moeten proberen te doorgronden. voorlopig verraad ik je niet meer dan het volgende: te kunnen bewijzen hoe goed en superieur men is en op het eind de overwinningspalm in ontvangst te mogen nemen van de organisator, is een van de meest kostbare gevoelens, waar je heel snel verslaafd

➔

aan raakt.

jan Krüger is een van de weinige ‘echte’ gladiatoren van Duitsland en leidt in Trier een gladiatorenschool. Voor groepen biedt hij een 75-minuten inleiding in uitrusting, training, mentale voorbereiding en vechttechnieken aan. Krüger is acteur en ontwikkelde zijn enthousiasme voor Romeinse geschiedenis en de hoge kunst van het gladiator zijn in het kader van zijn optredens bij de Trierse Erlebnisführungen (avontuurlijke rondleidingen) en bij “Brot und Spiele” (“Brood en spelen”).

tIp

Info op www.strassen-der-roemer.eu

p a g i n a 17

VOOR SCHOLEN EN KINDERDaGVERBLIjVEN

Zo wordt de Romeinse tijd echt spannend

Europ. Cultuurpark

Europ. Cultuurpark

Met eigen handen geschiedenis blootleggen In historische rollen kruipen Op speelse wijze het Romeinse dagelijkse leven verkennen Oude recepten nakoken en de Oudheid proeven Zelf Romeinse kunstwerken maken

Vulkanpark

Pützlöcher

niets is zo gemakkelijk te onthouden als datgene wat men zelf verkend, beleefd, gemaakt of uitgeprobeerd heeft. Waarom niet van de geschiedenis leren? alleen diegene die het verleden goed begrijpt, kan van haar successen en haar fouten leren en de toekomst zinvol vorm geven. geheel in de zin van een vorming gericht op duurzame ontwikkeling. Musea, monumenten, opgravingen – de buitenschoolse leerplaatsen aan de Wegen der Romeinen bieden activiteiten voor alle leeftijdsgroepen. projecten voor kinderdagverblijven of voor scholen, uitstapjes of schoolreisjes – op www.strassen-der-roemer.eu kunt u uit een

Römermuseum Schwarzenacker

groot palet aan pedagogische activiteiten kiezen.

p agina

18

Keltische ringwal

g E n i ET E n a L s d E RO M E i n E n

p a g i n a 19

W

Wilde knapen met lange haren, in de strijd ervaren vechtersbazen uit het noorden, die de Grieken, Romeinen en andere hoogontwikkelde beschavingen het steeds weer moeilijk maakten – dit beeld van de Kelten wordt vaak verspreid. Dat komt zeker ook doordat de geschiedschrijving van de Oudheid door de Grieken en Romeinen werd  beoefend en van de Kelten geen andere schriftelijke getuigenissen bestaan. Julius Caesars oorlogsverslag ‘De Gallische Oorlog’ heeft dit beeld sterk gevormd. De Kelten zelf zouden zichzelf wel wat vriendelijker hebben beschreven: als uitstekende mijnwerkers en metaalbewerkers, dappere krijgers, goede ruiters, en ook als mensen met stijl en smaak. Juist voor de genotscultuur van de gebieden ten zuiden van de Alpen hadden de Kelten waardering. Al enkele honderden jaren voordat Julius Caesar zich in het jaar 57 voor Chr. opmaakte om Gallië tot aan de Rijn te veroveren, gunden de Kelten aan de Moezel en de Saar, in de Eifel en de Hunsrück zich graag wat zuidelijke luxe. En dat meteen met emmers tegelijk.

Villa Borg

p a g i n a 20

W

ijnemmers van brons, zo tonen talrijke vondsten uit de periode rond 500 voor Chr. uit het gebied tussen Hunsrück, Eifel en

Etrusken hun weg over de Alpen naar de huishoudens van welgestelde Kelten en ten slotte naar hun prachtig uitgeruste graven vonden, konden tussen de drie en dertien liter bevatten. Bij leven maakten de eigenaren met het luxueuze wijnservies indruk op hun gasten. Ongeveer 450 jaar later verweerden hun nakomelingen, de Treveri en de Mediomatrici, zich in eerste instantie dapper tegen de oprukkende legioenen. Nadat ze de strijd tegen Rome hadden verloren, deden met de Romeinse soldaten, immigranten en bestuurlijke ambtenaren snel ook Romeinse producten, etenswaren

gemarkeerd.

de monding van de Moezel aan, waren geliefd bij de Kelten in deze regio. Deze zogenaamde situla’s, die vanuit Lombardije en het land van de

heerschappij makkelijker hebben gemaakt. En ook nuchter beschouwd bracht Caesars veroveringsdrang de regio tussen de Saar en de Rijn, tussen de Vogezen en de Eifel een tot dan toe ongekende culturele en economische impuls. Een netwerk van goede verharde wegen verbond de dorpen. Steden als Trier, Metz en Koblenz met prachtige bouwwerken, badhuizen, theaters en sportcomplexen kwamen op. Tempelcomplexen bij belangrijke kruispunten van wegen en op markante plaatsen dienden ter verering van de Romeinse en Gallische goden. Van het Nabije Oosten tot Noord-Afrika, van Spanje tot Brittannië: uit het hele keizerrijk kwamen mensen met de legioenen, de handelaren en de staatsautoriteiten naar deze regio en brachten hun zeden en gewoonten mee en vermengden zich met de Gallische inwoners. En ook op culinair gebied verbreedde het spectrum zich ver voorbij gebraden everzwijn. Grote landgoederen (villae rusticae) zorgden voor de grootschalige productie van levensmiddelen. Zelfs maaimachines werden al ingezet. Voedingsgewassen  uit het zuiden – amandelen, kastanjes, vijgen – werden inheems, de regionale keuken kreeg impulsen vanuit het hele Romeinse rijk, van de Zwarte Zee tot aan de Atlantische Oceaan. Honderden kilometers verwijderd van de zee kwamen er ook graag af en toe eens oesters op tafel. ‘Garum’, ook wel bekend als ‘liquamen’, was een saus gemaakt van gefermenteerde vis en een geliefde veelzijdige smaakmaker, als het ware de maggi van de Oudheid. Bewaard gebleven recepten inspireren tegenwoordig regionale koks tot het creëren van gerechten waaraan ook de oude Romeinen en de ‘bezette’ Galliërs plezier zouden hebben beleefd. Het meest duurzame cadeau van de Romeinen aan de streken langs de Moezel en de Saar is waarschijnlijk toch de wijnstok. Zij beheerst ook nu nog grote delen van het gebied tussen Metz en Koblenz en is het product dat al in de Oudheid het vaakst in samenhang met mededelingen

, en heiligdommen en tempelcomplexen met dit pictogram

en gebruiken hun intrede in het land van de Treveri. ‘Vinum’ (wijn) en ‘cervisia’ (bier) kunnen voor menig Kelt het dulden van een vreemde

tegenwoordig nog te beleven. Wijn was voor de Romeinen een drank voor iedere dag, die vaak met water verdund werd gedronken. De grote steden met hun snel groeiende bevolking vroegen niet alleen om een goede voorziening van drinkwater en levensmiddelen. Ook de vraag naar wijn was groot, want de legioensoldaten hadden daar recht op als deel van hun proviand. Misschien hadden ook de Treveri en andere Kelten zich aan de wijnbouw gewaagd. Maar op zijn laatst met de Romeinen deed de professionele wijnbouw zijn intrede. Ze bouwden wijnpersinstallaties met grote druivenpersen direct aan de voet van de steile hellingen die ook tegenwoordig nog voor de teelt van wijnranken een goed microklimaat bieden. Schepen transporteerden de most en wijn naar de grote pakhuizen in de steden. De wijnhandelaren waren welgestelde lieden, die al bij leven grote monumenten voor zichzelf lieten bouwen. En zelfs voor de eeuwige rust waren de wijnhellingen gewilde locaties: Romeinse graftempels en grafvondsten in de wijngaarden zijn tegenwoordig geliefde doelen voor ‘wijngaardwandelaars’ die vanaf die plaatsen genieten van uitzonderlijke uitzichten over een 2.000 jaar oud cultuurlandschap.

Ansgar Schmitz

Op de pagina’s 34 tot en met 58 zijn Romeinse villa’s en grafmonumenten met dit pictogram

over het Moezelland wordt genoemd. Aan de hand van talloze vondsten en monumenten is de wijncultuur van het Moezelland in de late Oudheid

Heel het Moezelland is bezet door vriendelijke reizigers die zich tussen wijnstokken en Romeinse gebouwen te goed doen aan de minerale, fruitige wijnen van de regio. Hoe goed de wijn van de Romeinen bijna 2.000 jaar geleden gesmaakt kan hebben – die belangrijke vraag stelt niemand zich. Echt niemand? Nee! Een dorp aan de middenloop van de Moezel, dat bewoond wordt door onbuigzame amateurhistorici, weet met ogenschijnlijk eindeloze energie en weetgierighied niet van ophouden in de zoektocht naar het antwoord op deze vraag…

Wijn in de ‘weckfles’ van de Oudheid Dit verhaal speelt zich af in Wintrich bij Bernkastel, het Romeinse Vindriacum. De Vigilia Romana Vindriacum e.V., een vereniging van amateurhistorici die het militaire en civiele leven van de Romeinse late Oudheid tot leven brengt, heeft een interessant experiment uitgevoerd: de bereiding en opslag van wijn in amforen naar antiek voorbeeld (zie afb. rechts). Amforen dienden in de Oudheid als transportmiddel voor veel producten, ze waren de standaardverpakking bij uitstek voor transport over zee, rivier en land, maar ook voor voorraad en opslag. Hoe goed de ‘weckflessen van de Oudheid’ hun opdracht vervulden, is niet gedocumenteerd. Zegge en schrijve bijna vier jaar lang werkte de Vigilia onvermoeibaar aan het project, overeenkomstig een pakket maatregelen dat speciaal voor het experiment opgesteld was en met vakkundige ondersteuning door archeologen. Uiteindelijk gaat de Vigilia aan boord van het Romeinse wijnschip de Stella Noviomagi om haar triomf aan de grote groepen nietsvermoedende toeristen te presenteren. Zoals in de Late Oudheid varen de inwoners van Wintrich met hun amforen de Moezel af, sjouwen de aardewerken vaten in Bernkastel op de oever en doen de gasten uit heel de wereld een plezier met een verfrissende dronk. Dat is het bewijs: de Romeinen maakten in het Moezelland niet alleen drinkbare wijn, ze kregen het ook voor elkaar om de drank over grote afstanden naar hun klanten te brengen. Misschien zelfs tot in Rome? Misschien een nieuwe opdracht voor de dappere Vigilia Vindriacum…

Ansgar Schmitz

Een toost op Rufus, de wij We schrijven het einde van de 4de eeuw na Chr. In een wijngaard in de Trierse Thiergarten, midden in het tempelgebied in het Altbachtal, ontmoeten we wijnhandelaar Rufus. Terwijl Rufus’ bedienden bezig zijn met het voor transport vastmaken van een zwaar eikenhouten vat, gevuld met de wijn

➔

TIP

Rufus komt ook naar u toe! ‘Rufus ante Portas’ is een vrolijke en vlotte theater- monoloog voor gezellige groepen, opgevoerd binnen en buiten Romeinse bezienswaardigheden. Wie een vermakelijk alternatief voor een rondleiding zoekt, moet het beslist boeken. De Romeinse wijnhandelaar Rufus, die wel van een glaasje houdt, wordt belichaamd door een professioneel acteur. Eens was hij soldaat bij een zowel beroemd als beruchte elite-eenheid van het Romeinse leger in de strijd tegen de barbaren. Later heeft hij zich als wijnhandelaar in goeden doen gevestigd en van zijn passie zijn beroep kunnen maken: “Nu kan ik me fatsoenlijk de Moezel op en neer drinken.” Hoe belandde deze Romein eigenlijk in de moderne tijd? Welke magie helpt hem weer terug te komen? Boekingsvoorwaarden, speeldata en trailers op www.strassen-der-roemer.eu.

van de Thiergarten-wijnboer, op een vierwielige ossenwagen, beantwoordt Rufus – natuurlijk bij

En je legt al deze wegen met de ossenwagen af?

Ja, voor het grootste deel brengen deze gecastreerde dieren met grote trekkracht mijn koopwaar naar haar bestemming. Langs de Mosella maak ik nog wel eens gebruik van een schip, maar dat is al naargelang de stroming te gevaarlijk. Is het dan over de straten veiliger? Hoe zijn de

een glaasje wijn – de nieuwsgierige vragen van

wegen eraan toe?

de keldermeester.

Jij komt zeker nooit uit je kelder! Anders zou je

Je hebt daar nou mijn beste wijn gekocht!

wel weten dat het wegennet in een uitstekende

Waar breng je die eigenlijk heen, waar zitten je overige klanten?

Met dit – bij God – heerlijke witte druivensap gaan we op weg naar de vicus van Belginum, aan de Ausoniusweg in de heuvels van de Hunsrück. Evenzogoed bedien ik mijn klantenkring langs de prachtige Mosella en in de Saargau, in de Vordereifel, in Tholey en natuurlijk in Trier.

conditie verkeert. Per slot van rekening hebben wij Romeinse soldaten, zoals ook ik tot een paar jaar geleden er een van was, na de verovering van Gallië met grote haast het wegennet uitgebreid. Het is de ruggengraat van het Romeinse rijk en het biedt leger en handelaren in gelijke mate de basis voor hun werk. Nog nooit gehoord, keldermeestertje?

➔

boekentIp

En de soldaten hebben tot nog toe elke overval kunnen verhinderen?

Eén à twee keer moest ik eraan geloven, toen ik zonder de soldatentros over het land trok en een bende mij vanuit een hinderlaag overviel. Ze hadden het voorzien op mijn munten die ik kort daarvoor ontvangen had. En op de andere dingen die ik gewoonlijk in mijn leren buidel aan mijn riem bij mij draag. Zoals?

de leren riem is zelf met zijn gesp en de ingegraveerde onderscheiding van het leger uiterst waardevol. En dan had ik nog een paar van mijn meest kostbare mantelspelden in de buidel. die laat ik

Door annette Köwerich (tekst) / Hans-Georg Eiben (foto’s) genießen wie ie die römer eine kulinarische reise entlang der ‘straße der römer’ Het kook- en cultuurboek ‘Genieten als de Romeinen’ is bedoeld als een uitnodiging tot een culturele en culinaire ontdekkingsreis langs de ‘Wegen der Romeinen’. Meer dan 50 regionale producenten en gastronomische bedrijven die zich tegenwoordig nog verbonden voelen met het erfgoed van de oude Romeinen, presenteren zowel zichzelf als hun heel eigen Romeinse recepten en ingrediënten. En wie tijdens een bezoek aan een van de vriendelijke etablissementen de smaak naar meer te pakken heeft gekregen, die heeft dankzij de uitvoerige receptuur de mogelijkheid om thuis bij het namaken met smaak en al in de Oudheid terecht te komen. 154 pagina’s / meer dan 300 foto’s ISBN 978-2-87954-165-5, prijs: € 19,80

graag aan menig geïnteresseerde

nHandELaaR

klant zien en doe er afstand van wanneer er een goed bod wordt gedaan. Bij deze schurken heb ik me tegen mijn wil van mijn kostbaarheden

ja, wel – maar hoe is het met je veiligheid bij

moeten scheiden.

de transporten over land gesteld?

Wat dat scheiden betreft: ben je het hele jaar

Een hansworst mag je in dit beroep natuurlijk

onderweg en laat je je vrouw thuis?

niet zijn. Maar het is ook niet overal even

natuurlijk blijft mijn vrouw thuis. Of zie

gevaarlijk. Zo hou ik van mijn Mosella en ben ik het liefst langs deze rivier onderweg. veiliger zijn daarentegen de wegen over de heuvels van de Hunsrück. die eeuwige horizon over de heuvelrug geeft mij beter zicht over het land dan de bochtige paden langs de Mosella. Bovendien ben ik zelden alleen onderweg, ik sluit me meestal bij groepen soldaten aan om veiliger

je het voor je dat ze je achter de ossenwagen achternaloopt? ik ben toch steeds maar een paar weken onderweg. En de hele winter, wanneer de wegen bedekt zijn met sneeuw en ijs, blijf ik thuis. daarom moeten voor die tijd de munten gerinkeld hebben. Rinkelen de munten eigenlijk goed?

te reizen. net zoals de andere handelaren trou-

Kijk me eens aan: zie ik eruit als een arme man?

wens. Het leger is overigens ook een van mijn

nee, bij god, ik mag niet klagen. Mijn inkomsten

grootste klanten. per slot van rekening heeft

zijn geweldig, het aanzien van mijn beroepsgroep

elke soldaat recht op ongeveer een liter wijn

is dat ook. En met niemand in de wereld zou

per dag. alleen al daarom heb ik de kameraden

ik willen ruilen om dan telkens weer van het

graag om me heen.

onderweg zijn, de vele contacten met mensen en mijn geliefde wijn af te moeten zien. proost! Fictief interview door Susanne Rendenbach in gesprek met dr. Rosemarie Cordie

p a g i n a 23

BEZOEKERSGROEPEN OP TIjDREIS

Bijzondere plaatsen voor onvergetelijke ervaringen Cultuurbeleving moet altijd als een alomvattend

wijnbouwgebieden van de wereld gerekend

welzijnsconcept worden begrepen. We leven in

en kan met speciaal gekwalificeerde gidsen,

een tijdperk waarin we voortdurend overstelpt

zogenaamde wijn- en cultuurambassadeurs,

worden door prikkels van de media. Waarom

op hoog niveau worden verkend. Of wat dacht

zouden we van bezichtiging naar bezichtiging

u van tafelgeneugten à la apicius?

jakkeren? Op de Wegen van de Romeinen

Er zijn meer dan 70 informatieve en onder-

betekent ‘tijdreizen’: reizen met veel tijd voor

houdende aanbiedingen voor groepen te vinden

de groep en voor gezamenlijke ontdekkingen.

op www.strassen-der-roemer.eu: vakkundig

in een indrukwekkend cultuurlandschap laat de

onderlegde rondleidingen, wandel- en fietstochten

geschiedenis zich met alle zintuigen beleven –

onder leiding van een gids, archeologische

actief met wandel- en fietstochten onder leiding

opgravingscursussen, Levende geschiedenis

van een gids of comfortabel en goed verzorgd in

en historisch theater. Ook wijn en culinaire

een touringcar. Een stedentrip of een uitstapje

versnaperingen schieten er niet bij in.

naar het platteland? Op de Wegen van de

Overigens geheel nieuw: voor grensover-

Romeinen hoef je helemaal niet van tevoren

schrijdende bezichtigingstochten staan nu

te beslissen, zo dicht liggen beide bij elkaar.

gecertificeerde ‘Reisleiders van de großregion’

natuurlijk mag bij zo veel cultuurgenot de

ter beschikking

genotscultuur niet te kort komen! de regionale

(www.tourismus-grossregion.eu).

keuken in het gebied waar de drie landen duitsland, Luxemburg en Frankrijk bij elkaar komen, is op zichzelf al een ontdekkingsreis waard, en ze wordt perfect aangevuld door uitstekende wijnen. de Moezel wordt altijd nog tot de beste

➔

tIp

Niet alleen groepen kunnen groepsaanbiedingen boeken! Gunt u zichzelf bijvoorbeeld eens een persoonlijke gids of een wijn- en cultuurp a g i n a 24 ambassadeur. Individueler kan het niet. www.strassen-der-roemer.eu

Pagina 24: Romeinse steengroeve Meurin (Kretz), Porta Nigra (Trier), rondleiding in de Kaiserthermen (Trier), Stella Noviomagi (Neumagen-Dhron); pagina 25: Ausoniuswandelroute bij Dill, mijlpaal bij Nettersheim

anTiEKE snELWEgEn alle wegen leIden naar rome. dIt beroemde sp r e e k wo o r d, dat eCh t e r pa s vo o r h e t e e r st I n d e m I d d e l e e u w e n w e r d g e b r u I k t, g o l d n at u u r l I j k o o k o m g e k e e r d.

p a g i n a 25

Archäologiepark Belginum

v

Romeinse weg bij Dahlem Grafmonument Remerschen

anuit Rome, de hoofdstad van de wereld (caput mundi), was elke provincie tussen de atlantische Oceaan en azië dankzij een goed uitgebouwd

netwerk van aderen bestaande uit ongeveer 300.000 km aan wegen te bereiken. Ze hielden het wezen van het wereldrijk in leven, over hen pulseerde bijna al het militaire en civiele verkeer. daarbij dienden de antieke snelwegen niet alleen de infrastructurele ontsluiting. Ze waren ook en vooral een symbool voor de Romeinse aanspraak op de macht over een veroverd gebied. Er heerste pas vrede wanneer de ingenieurs hun geniale meetinstrumenten zoals de groma en de chorobates konden opstellen. En de kunst van het bouwen, van het aanleggen van verharde wegtracés over rivieren, dalen en bergen heen naar onontsloten gebieden zonder gebonden te zijn aan bepaalde topografische omstandigheden, miste haar respect afdwingende werking niet. datgene wat tegenwoordig nog bewondering oproept met het oog op de bekwaamheid om natuurlijke hindernissen en verdere grondgebieden te overwinnen, wat voor een effect moet dat op tijdgenoten hebben gehad? doelgericht zette men technische kennis in om naar binnen toe het gevoel van eigenwaarde te vergroten en naar buiten toe de grootsheid van Rome te verkondigen. Met de wegen kreeg de Romeinse cultuur toegang tot de meest afgelegen provincies. als transportband voor zowel ideeën als materiële goederen oefenden de verkeerswegen ook zelf een grote aantrekkingskracht uit. Binnen hun verzorgingsgebied ontstonden nederzettingen, cultusplaatsen en begraafplaatsen; mijlpalen met vermelding van afstanden evenals plaatsen

Römermuseum Schwarzenacker

Opgravingsproject Wareswald Igeler Säule

p a g i n a 26

Vicus Ricciacus Dalheim

Römerkanal-wandelroute Nettersheim Grutenhäuschen Igel

om te rusten en om paarden te wisselen verlichtten het reizen. Ook al doet door overbouwen  in onze wereld nog maar weinig aan de oorspronkelijke trajecten herinneren – bij enkele plaatsen zoals Blankenheim in de nordeifel kan het originele plaveisel en de uitvoerige fundering nog worden bezichtigd –, zijn het juist deze gebouwen dichtbij de wegen die van hun uitstraling getuigen. Zo staat er bijvoorbeeld in Tawern een (deels gereconstrueerde) tempel voor Mercurius dichtbij de voormalige lange-afstandsverbinding tussen Trier en het Middellandse Zeegebied. Of de Zuil van igel, dat monumentale, als UnEsCO-Werelderfgoed erkende grafmonument, dat rijke lakenkooplieden voor zichzelf aan de westelijke uitvalsweg van Trier lieten oprichten. voor allebei, als rust- en woonplaats en als laatste rustplaats, is de voormalige nederzetting Belginum bij het kruispunt van twee grote verkeerswegen door de Hunsrück een van de best gedocumenteerde plaatsen. in het speciaal hiervoor gebouwde archeologiepark zijn de bijpassende grafgiften uit een eeuwenlang, al door de Keltische oorspronkelijke bevolking gebruikte begraafplaats tentoongesteld. ‘Belginum’ wordt overigens genoemd op de ‘Tabula peutingeriana’, de beroemde wegenkaart uit de 4de eeuw na Chr. die bijna het complete wegennet van het wereldrijk afbeeldt. volgens deze kaart leidden weliswaar niet alle, maar altijd nog twaalf wegen straalsgewijs naar Rome. Thomas Klein

Tempelcomplex Tawern

Milites bij Belginum

Romeinse brug Trier

op de pagina’s 34 tot en met 59 zijn bezienswaardigheden met betrekking tot de verkeersinfrastructuur met dit pictogram

gemarkeerd.

p a g i n a 27

➔

Een themaroute wandelen R ö m e r k a n a l-wa n d e l r o u t e (lange-afstandswandeling) De Romeinse Rijnmetropool Colonia Claudia Ara Agrippinensium (Keulen) verslond niet alleen gigantische hoeveelheden water om haar openbare thermen te voorzien. Hoe men het voor elkaar kreeg om helder bronwater uit de Eifel ongeveer 100 km verderop en zelfs over een waterscheiding heen naar de stad te brengen, dat laat zich via de Römerkanal-wandelroute vanaf Nettersheim begrijpen. De Romeinse waterleiding is nog verbazingwekkend goed bewaard gebleven en biedt met bronreservoir, zinkleiding, stortkom en verzamelbekken, aquaductbruggen en inspectiestation evenals natuurlijk veel kijkjes in het binnenste van het kanaal waardevolle inzichten in de techniek. Wie het traject volledig wandelend wil verkennen, kan dit het beste in 7 etappes onderverdelen. Het is mensen die minder geoefend zijn aan te raden om zich op de eerste drie etappes te concentreren, die bijzonder indrukwekkende ontsloten delen en mooie indrukken van het landschap laten zien. In principe zijn alle etappes ook geschikt als afzonderlijke dagtochten. Een wandelarrangement met bagagevervoer van Nettersheim naar Rheinbach is bij de Nordeifel Tourismus GmbH te boeken. www.roemerkanal-wanderweg.de

p a g i n a 28

➔ Markering ➔ F e i t e n 116 km ➔ A a n b e vo l e n e ta p p e s 1. Nettersheim – Kall-Dottel (15 km), start: Natuurcentrum Eifel Nettersheim (nabij het station), doel: Kall-Dottel Kirche / OV: station in Kall-Scheven 2. Kall-Dottel – Mechernich (16 km), start: Kall-Dottel Kirche, doel: Mechernich-Feyer Mühle / OV: station in het centrum van Mechernich 3. Mechernich – Kreuzweingarten (13 km), start: Mechernich-Feyer Mühle, doel: station Kreuzweingarten 4. Kreuzweingarten – Rheinbach (16 km), start: station Kreuzweingarten, doel: station Rheinbach 5. Rheinbach – Bornheim-Brenig (22 km), start: station Rheinbach, doel: Brenig / openbaar vervoer: stadsspoorhalte Bornheim 6. Bornheim-Brenig – Brühl (15 km), start: Brenig / OV: stadsspoorhalte Bornheim, doel: Brühler Wasserturm / OV: stadsspoorhalte Brühl 7. Brühl – Köln-Sülz (19 km), start: Brühler Wasserturm, doel: Sülzgürtel Straße in Köln-Sülz / OV: stadsspoorhalte in de Luxemburger Straße

Tijd en ruimte met eigen passen afmeten geeft meer ontspanning dan van attractie naar attractie haasten. Wat zou u zeggen van een genoeglijke wandeling langs een van de vele themaroutes die de Wegen van de Romeinen in de aanbieding heeft? Het oude cultuurlandschap heeft naast zeer afwisselende wegen door onvervalste natuur met mooie uitzichten veel geschiedenis te bieden. Talloze generaties van mensen hebben hier hun sporen achtergelaten. Niet in de laatste plaats zijn dat vlijtige geschiedenisvrienden, die met grote inzet getuigenissen van het verleden hebben verzorgd, themaroutes hebben aangelegd, informatieborden hebben geplaatst en op mooie rustplaatsen bankjes hebben neergezet – voor het welzijn van hun gasten en voor het behoud van het historisch erfgoed. Het is vaak de geschiedenis van het dagelijks leven die men hier op het spoor komt, af en toe op fluistertoon die alleen wordt waargenomen door mensen die er de tijd voor nemen. Daarnaast zijn er vele grootse bezienswaardigheden, indrukwekkende reconstructies en opgravingen langs de kant van de weg te ontdekken.

Een Romeinse route fietsen Ausonius-wandelroute (lange-afstandsroute) Wie de dichter Ausonius op zijn reis van de Rijn naar de Moezel wil volgen, neemt de Ausonius-weg. Met een lengte van ongeveer 120 km doorkruist ze van Bingen tot Trier de schilderachtige Hunsrück. Landschappelijk vol afwisseling loopt de route door bossen en velden met mooie vergezichten over de zachte heuvels van het middelgebergte, door aangename steden en dorpen met een rijke schat aan vakwerkhuizen en natuurlijk langs Romeinse bezienswaardigheden. Bijzondere nadruk verdient daarbij het Archäologiepark Belginum dat bij een voormalige pleisterplaats aan de Romeinse weg werd ingericht en veel interessante vondsten laat zien. Het is aan te raden de tocht in minstens 6 etappes onder te verdelen. De eerste twee zijn – dankzij het OV – ook elk als aparte dagtocht geschikt. Als ‘RondomZorgeloos-pakket’ biedt de Hunsrück-Touristik GmbH een wandelarrangement aan dat aan individuele wensen aangepast kan worden.

➔ Markering

Au

➔ Feiten 119 km resp. 126 km (variant via Neumagen-Dhron)

➔ A anbevolen etappes 1. van Bingen naar Rheinböllen (ca. 22 km), start: Burg Klopp in Bingen, doel: Rheinböllen; ook geschikt als afzonderlijke dagtocht 2. van Rheinböllen naar Kirchberg (ca. 25 km ), start: Rheinböllen Marktplatz, doel: Kirchberg Altstadt; geschikt als afzonderlijke dagtocht 3. van Kirchberg naar Morbach-Gonzerath (ca. 28 km), start: Kirchberg Marktplatz, doel: Morbach-Gonzerath 4. van Morbach-Gonzerath tot Gräfendhron (ca. 13 km), start: B 269 Morbach-Gonzerath, doel: Gräfendhron 5. van Gräfendhron naar Fell (ca. 20 km), start: Steinbrücke Gräfendhron, doel: Ortsmitte Fell 6. van Fell naar Trier (ca. 14 km), start: Ortsmitte Fell, doel: Trier, Porta Nigra

p a g i n a 29

Zo gevarieerd als de keuze aan bezienswaardigheden is ook het aanbod aan themaroutes met verschillende afstanden en met verschillende moeilijkheidsgraden, van een aangename wandeling tot een zeer afwisselende meerdaagse wandeling, van een Premium-wandelroute over paden die meestal dicht bij de natuur komen tot de cultuurroute over verharde wegen die een stevige ondergrond bieden. Wie wat sneller dan te voet vooruit wil komen, maar toch een sportieve activiteit zoekt, kan het beste naar de fiets overstappen. Daarvoor hoeft men niet per se zijn eigen stalen ros mee te brengen; die kan men ook ter plekke huren, desgewenst met of zonder elektrische trapondersteuning.

Römersteig van T r i t t e n h e i m t o t Mi n h e i m

Weg van de Romeinen, Zell (Moezel)

Calmont-Klettersteig t u s s e n Br e m m e n E d i g e r - E l l e r

Menhirs, leisteengrotten, rotsformaties, Romeinse wijnbouw… De Römersteig tussen Trittenheim en Minheim biedt een bonte mix van de natuur en de Oudheid.

Zell is beroemd om zijn wijn, de Zeller Schwarze Katz. Maar de Moezelstad heeft ook het een en ander aan Romeins te bieden, wat door de nieuwe themawandelroute ‘Weg van de Romeinen’ toegankelijk wordt gemaakt. Naast de askist op de Moezeloever komt de route langs de restanten van een bergheiligdom met een mooi uitzicht over de Moezel en langs de geheimzinnige Alteburg, een laat-Romeinse fortificatie in het Altlayer Bachtal.

Een veilig gemaakt rotspad voert op avontuurlijke wijze door Europa’s steilste wijngaard, en als beloning staat er in het weekeinde een glaasje Calmont-riesling hoog in de lucht bij het kruis op de top van de berg te wachten. Daarna gaat de route verder over een bergpad naar de indrukwekkende reconstructie van een Romeins bergheiligdom. Door het Ellerbachtal leidt de weg dan terug naar de Moezel.

➔ Lengte ca. 20 km, 5-6 uur

➔ Type De wegen zijn over het algemeen goed begaanbaar; bij de afdaling naar de leisteengrotten en bij de Weislei wordt er gelopen over smalle en steile Alpenpaden, waarvoor men goed ter been moet zijn en een goede conditie moet hebben.

➔ Startpunt In Trittenheim, Neumagen-Dhorn en Piesport, in alle gevallen bij de brug over de Moezel.

➔ Lengte ➔ Lengte

6 km, ca. 3 uur

18 km, ca. 5-6 uur

➔ Type

➔ Startpunt

Overwegend smalle paden waarvoor men goed ter been moet zijn en geen last van hoogtevrees moet hebben.

Schwarze Katze-fontein / Rathaus, Balduinstraße 44 in Zell (Mosel).

➔ Startpunt Eller (station) en Bremm.

p a g i n a 30

➔

➔

R o n d wa n d e l i n g ‘ O n t d e k d e arc h e o l o g i e ’

Va n m i j l p aa l n aar m i j l p aa l (Luxemburgse Moezel)

De route ‘Ontdek de archeologie’ leidt naar belangrijke bezienswaardigheden van de Romeinen en de Franken: het Matronenheiligdom ‘Görresburg’, het bronreservoir “Grüner Pütz’ als begin van de bijna 100 km lange waterleiding naar Keulen (tot in de 3de eeuw na Chr.), een deel van het tracé van de Romeinse weg Keulen-Trier en de archeologische tentoonstelling in het Natuurcentrum Eifel.

Bij de grensovergang Wasserbillig, op de plaats waar tot in het begin van de 20ste eeuw een Romeinse brug over de Sauer lag, staat de eerste van drie nagemaakte mijl- of leugapalen (1 Gallische leuga = 2.220 m), die doen herinneren aan het tracé van de Romeinse weg van Keulen naar Trier en Metz. Vanaf hier wandelt men over de oever langs de Moezel tot aan de kapel in Mertert waar de tweede mijlpaal te vinden is. Langs het Stellbösch loopt de officiële Moezelwandelroute ‘hanner Stell’ naar een derde mijlpaal. Voorbij aan de Felsmühle en door het beschermde natuurgebied Manternacher Fiels gaat de route door de wijngaarden terug naar Wasserbillig. Een uitstapje naar het bosgebied ‘Weiler’ met bezichtiging van de grafmonumenten is aan te raden.

De 5-Weiher-route – rondom de Romeinse vicus W ar e s wa l d ( Pr e m i u m - wa n d e l r o u t e ) Haar naam heeft de rondwandeling te danken aan de idyllische vijvers (‘Weiher’) in de directe omgeving van het traject. Langs de oude Romeinse weg ontvouwt zich steeds weer het uitzicht op de Schaumberg. Bij Tholey is er de mogelijk-heid om een uitstapje te maken naar de Romeinse opgraving ‘Wareswald’, die op maar 800 m afstand van de wandelroute gelegen is. Op het kruispunt van twee Romeinse heerbanen ontstond hier in de 1ste eeuw na Chr. een belangrijke Romeinse nederzetting, waarvan de fundamenten in de afgelopen jaren blootgelegd zijn.

➔ Lengte 12 km; ca. 4 uur te voet

➔ tip Met het OV van Trier naar Nettersheim, aankomst per trein op Nettersheim Bahnhof; bezoek aan de permanente archeologische tentoonstelling in het Natuurcentrum Nettersheim (5 minuten te voet vanaf het station); wandeling over het Belevenispad ‘Ontdek de archeologie’ (12 km); tip voor een rustpauze: Bäckerei-Café ‘Die Ahre’, Bahnhofstraße 29; terugreis vanaf Nettersheim Bahnhof.

➔ Lengte 12,6 km, ca. 3-4 uur te voet

➔ Lengte

➔ Startpunt

kleine lus ca. 8 km, grote lus met de grafmonumenten ca. 13 km; korte route ca. 3 uur te voet, lange route ca. 4 uur te voet

➔ tip

➔ Startpunt Bij de grensovergang (in de plaats) Wasserbillig/Wasserbilligerbrück.

Bliesen (begraafplaats) Gratis rondleiding bij het opgravingsproject Wareswald elke eerste zondag in de maanden mei – oktober om 11 uur.

p a g i n a 31

➔

boekentIp

straße(n) der römer alles draait er om de Romeinen! Maar hoe kom je daar? De reisgids ‘Straße(n) der Römer’ geeft antwoord op deze vraag. Met 43 routes voor 18 wandelingen, 16 fietstochten en 9 tochten per auto brengt auteur Heinz-Egon Rösch ons naar de Romeinse hoogtepunten aan de Moezel, aan de Rijn, in de Eifel, in de Hunsrück, in Luxemburg en in het Saarland. Het doel is om op een leuke manier in het spoor van de Romeinen hun oude wegen, hun monumenten, cultusplaatsen en nederzettingen resp. de reconstructies daarvan te bezoeken en daarbij veel over de Romeinen en hun cultuur te weten te komen. En dat allemaal in een van de mooiste landschappen van Duitsland!

viA CAligA (bovenloop vAn de moeZel) Tussen Palzem en Wincheringen liep de Romeinse weg naar Trier. De themaroute Via Caliga volgt haar vroegere loop over de heuvels van de Saargau. ‘Caligae’ waren de van leer gemaakte hoge sandalen van de Romeinse legioen-soldaten. De schoenen lijken op het eerste gezicht weinig solide te zijn, maar ze waren uiterst robuust en ideaal voor de lange marsen van de troepen. Hoe ver de wandelaar van nu op de met spijkers beslagen zolen zou komen, dat is een ander verhaal.

R Ö m e R p fA d t u s s e n butZ WeileR en KoRdel (pRemium-WAndelRoute) De route verbindt de voormalige kopermijn, de zogenaamde Pützlöcher en de Romeinse lange muur bij Butzweiler met andere bezienswaardigheden, zoals de Genovevahöhle, de Klausenhöhle en Burg Ramstein. Over de Butzbach lopen verschillende hangbruggen die een bijzondere attractie zijn, en niet alleen voor kinderen.

ISBN 978-3-937782-50-8, 136 pagina’s, ca. 100 kleurenfoto’s, prijs: 6,45 €

➔ lengte ca. 10 km, ca. 3-4 uur

➔ lengte lus Wincheringen: 19 km lus Palzem: 21 km per lus ca. 6-7 uur te voet

➔ type alles wat het wandelhart begeert is aanwezig, maar de route gaat overwegend over bos- en veldwegen.

➔ startpunt Bahnhof Wincheringen / Ortsmitte Palzem, OV: beide startpunten zijn goed per trein te bereiken.

p a g i n a 32

➔ startpunt Butzweiler (parkeerplaats bij de fontein ‘Klaus-Pauli-Platz’) en Kordel (wandelparkeerplaats onderaan Burg Ramstein). Het traject is vooral voor families met kinderen vanaf 6 jaar geschikt.

Het bijzonder goed uitgebouwde en wijd vertakte fietspadennetwerk heeft voor elke beenspier de juiste tocht. Daarnaast nodigen fietsbelevenisdagen uit tot ontspannen uitstapjes op afgesloten autowegen, met talloze rustplaatsen en locaties waar men wat kan eten en drinken. Een paradijs niet alleen voor fans van de Romeinen. Op de volgende pagina’s hebben we voor u een paar tips voor tochten samengebracht. Op het Internet vindt u er nog meer op www.strassen-der-roemer.eu.

Velo Romanum: op het sta l e n r o s d o o r d e O u d h e i d (Luxemburgse Moezel) De route begint bij een stenen gewicht van een Romeinse wijnpers dat naast het gemeentelijk cultureel centrum in Bech-Kleinmacher is te zien. Vanaf daar gaat de route over het Moezelfietspad naar een antieke sarcofaag in Schwebsingen  en verder naar het grafmonument van een wijnhandelaar in ‘Haff Remich’ bij Remerschen. De route gaat de Kräizbierg op en na Elvange en Ellange weer naar beneden in de richting van de Franse grens, waar eens een Romeins legerkamp lag. Via de ‘Kiem’, het historisch tracé van de Romeinse weg van Metz naar Trier, komt men bij de ‘vicus Ricciacus’ en het Romeinse theater in Dalheim. Als een mooi fietspad gaat de weg verder over het tracé van de voormalige ‘Jangelis Bunn’, een van de belangrijkste spoorverbindingen van Luxemburg in de vroege 20ste eeuw, via de ‘Scheierbierg’ naar het eindpunt van de route, de grafkamer in Bech-Kleinmacher.

Saar l a n d - f i e t s r o u t e De Saarland-fietsroute voert door heerlijke landschappen in en om het Saarland. Verkent u eens op uw tocht historische steden, als Saarbrücken en St. Wendel, en indrukwekkende landschappen. Talrijke bezienswaardigheden nodigen u onderweg uit om even te blijven, te ontdekken en te beleven. Er liggen Keltische en Romeinse bezienswaardigheden langs de route: Museum für Vor- und Frühgeschichte, Römermuseum Schwarzenacker, Menhir Gollenstein, Europees Cultuurpark Bliesbruck-Rheinheim, Keltische ringwal Otzenhausen, Romeinse villa Nennig; plus: de binnenstad van Saarbrücken, de Bostalsee, de Saarschleife en Cloef, cultureel UNESCO-Werelderfgoed Völklinger Hütte, UNESCO-biosfeerreservaat Bliesgau etc.

F i e t s e n l a n g s d e v aar routes van de Romeinen De rivieren Saar en Moezel waren belangrijke scheepvaartroutes voor de Romeinen en de rivierdalen waren dicht bewoond. Wijnranken groeiden toen al op de hellingen. Zo kan men via het Saar- en Moezelfietspad bij een groot aantal Romeinse bezienswaardigheden komen en daarbij overal van een andere belangrijke Romeinse erfenis genieten: de wijn.

➔ Lengte in totaal  429 km

➔ Type

➔ Lengte in totaal 356 km

➔ Type Gemiddeld tot intensief.

➔ tip ➔ Lengte 35 km

➔ Type Twee derde van het traject is vlak, één derde is heuvelachtig met een klim van/uit het Moezeldal (200 hoogtemeters).

Eenvoudigweg opstappen en wegrijden, zelfs zware passages zijn geen probleem meer: de geluidloze eVelo Saarland ondersteunt uw spierkracht met wel 150%! In het Saarland bestaat er een groot regionaal netwerk van verhuurpunten. Info: www. tourismus-saarland.de

Gezinsvriendelijke, geheel vlakke trajecten, die doorgaans over de oevers dicht langs de rivieren met hun bochten en zeer afwisselende uitzichten op het landschap lopen. Langere tochten kan men op comfortabele wijze combineren met een boottocht of ‘inkorten’ per trein of fietsbus.

➔ tip Vanaf de Ruwer via het Ruwertal-fietspad naar de Romeinse waterleiding in Waldrach en verder naar het Hochwaldmuseum in Hermeskeil.

p a g i n a 33

009

010

007

011

012

004

006

008

005

013

★★★

★★★

★

★★★

★★

★★

★★★

★

★★★

★

014

016

015

★

★

★

p a g i n a 34

020

019

021

022

★

★

★

★

Wandelroute Romeinse Kanaal Moezel-Fietsroute ★★★ een reis waard ★★

een uitstapje waard

★

interessant vondst

(★)

investering Heiligdom, Tempel Museum, Kunst Villa, Landgoed Technische bezienswaardigheid Verkeerspunt, verharde weg

018

017

003

001

002

★★

★★

★

★★★

★

p a g i n a 35

024

025

023

032

026

031

027

★★

★★

★★★

★

★ (★)

★

★ (★)

046

029

030

028

★★★

★

★

(★ ★)

060

063

★★

★★

072

074

073

★

★★

★

070

067

066

★ (★)

★★

★★

047

048

049

050

051

052

053

054

055

056

098

058

★★★

★★★

★★★

★★★

★★★

★★★

★★★

★★★

★★★

★★★

★

★★

075

076

077

078

071

★★

★

★

★★★

★★

096

079

080

★

★

★★★

068

069

095

★★

★★

★★★

Moezel-Fietsroute Via ausonia Saar-Fietsroute ★★★ een reis waard ★★

een uitstapje waard

★

interessant vondst

(★)

investering Heiligdom, Tempel Museum, Kunst Villa, Landgoed Technische bezienswaardigheid

057

059

061

★

★

★★

062

064

065

097

★★

★★★

★★

★★★

Verkeerspunt, verharde weg

p a g i n a 37

039

036

037

038

045

046

043

042

★★★

★

★★

★

★★★

★★★

★★

★★★

035

033

034

088

087

★★★

★

★★

★★★

★★★

p a g i n a 38

044

040

041

★

★(★)

★

093

091

094

★★

★★

★

085

084

086

082

083

★

★★

★★

★★★

★

092 ★

Moezel-Fietsroute Via ausonia Saar-Fietsroute Saarland-Fietsroute ★★★ een reis waard

090

081

089

★

★★★

★★

★★

een uitstapje waard

★

interessant vondst

(★)

investering Heiligdom, Tempel Museum, Kunst Villa, Landgoed Technische bezienswaardigheid Verkeerspunt, verharde weg Restaurant met Romeinse gerechten

p a g i n a 39

➔ 001

003

HHH

Romeinse steengroeve Meurin, Kretz Deze Romeinse locatie is het grootste ondergrondse Romeinse mijnbouwgebied voor tufsteen, ten noorden van de Alpen. De hier al ruim 2000 jaar ontgonnen, metersdiepe tufsteenschacht, is ontstaan uit een geweldig krachtige explosie van de vulkanen in de regio Laacher See. In een imposante symbiose van moderne architectuur en 2.000 jaar oude mijnexploitatie worden de bezoekers meegevoerd in de wereld van deze zware arbeid tijdens de Romeinse tijd. Voor dit unieke concept en deze uitzonderlijke presentatie ontving het Romeinse mijnbouwgebied Meurin in 2004 een van de hoogste Europese cultuurprijzen: Europa Nostra. Een locatie in het Vulkaanpark Aan de B256, D-56630 Kretz Tel.: +49 (0)2632-98750 Geo-coördinaten: 50.39669° N/7.35683°O 002

MONUMENTEN I N DE E I FEL

H

Grafheuvel, Ochtendung De Romeinen waren zeer inventief bij het begraven van hun doden: grafmonumenten, graftempels, askisten, stenen sarcofagen etc. In Ochtendung kan men een reusachtige (gereconstrueerde) grafheuvel gaan bezoeken, die de laatste rustplaats was van een vrouw en twee kleine kinderen. Zij zullen naar alle waarschijnlijk in een nabijgelegen boerderij gewoond hebben. De vruchtbare en tevens idyllische hooggelegen vlakte van het maaiveld voor de poort van Koblenz was al 2.000 jaar geleden een populaire plek voor een nederzetting. Op slechts enkele kilometers afstand ligt in Nickenich een tweede heuvelgraf. Misschien ook van boeren? De Romeinse troepen aan de Limes moesten tenslotte ook gevoed worden. Het is aan te bevelen om een uitstapje te gaan maken naar de vlakbij gelegen Burcht Eltz, die weliswaar niet Romeins is, maar als geheel intact burchtcomplex nog altijd erg beroemd. Vlakbij de huidige burchtruïne Wernerseck, tussen Ochtendung en Plaidt zou een Romeinse vluchtburcht hebben gestaan. Grafheuvel: Am Römerhügel, D- 56299 Ochtendung (GPS: 50.34671°N/7.39711°O) Burcht Eltz: Wierschem (K 38)

H

Romeinse grafheuvel & nissenmonument, Nickenich Dit grafcomplex bestaande uit een grafheuvel en een graf in een nis, is het bewijs ervoor, dat ondanks de verovering van de Rijnzone door de Romeinen, de inheemse, deels Keltische bevolking nog lange tijd haar overgeleverde gewoonheden en etnische gebruiken in de praktijk levendig hielden. Op een plaquette van het kalkstenen graf staat te lezen: “Aan Contuinda, dochter van Esucco en de Silvanus Ategnisa (god van bos en velden), hun zoon, hebben de erven op grond van de testamentaire beschikking dit grafmonument opgericht”. In het Pellenz Museum voor Archeologie worden opgravingen uit graven en nederzettingen tentoongesteld, b.v. een Romeins cultusbrood en restanten van Romeinse vruchtentaartjes, die in een graf uit de 2e eeuw bij Saffig aan het licht kwamen. Laacherstraße (Sportplatz), D-56645 Nickenich; Pellenz Museum: Zehntstraße 7, D-56645 Nickenich; Tel.: +49 (0)2632-958952 Geo-coördinaten: 50.41370° N/7.31456°O 004

HH

Katzensteine, Mechernich-Katzvey Deze Romeinse steengroeve heeft zijn naam te danken aan het nabijgelegen plaatsje Katzvey. Op de 15 m hoge rotsformatie kan men nu nog sporen van de exploitatie door de Romeinen zien: schrootgraven, spiegaten en ingekerfde afbeeldingen. Ook de hier naar boven gehaalde grafvondsten zijn interessant, zoals b.v. een kleurrijke glazen schaal, die waarschijnlijk in Italië geblazen is. Botten van dieren, kersenpitten en hazelnoten geven een waardevol inzicht in de voeding van de Romeinse stenenbewerkers: behalve ree en oeros werden varkens gegeten en mosselen haalden zij uit de voorbij stromende Veybeek. Locatie: aan weg 61 van Satzvey naar Mechernich aan de linkerkant (Parkeerplaats) Geo-coördinaten: 50.60356°N/6.69001°O 005

HHH

Kalkbranderij, Bad Münstereifel-Iversheim Van de grote Romeinse kalkbranderijen zijn zes imposante brandovens uitgegraven, voorzien van een beschutting en uitgebreid gedocumenteerd. Het ruwe materiaal kwam

p a g i n a 40

uit de nabij gelegen steengroeven en de gebrande kalk werd als belangrijke bouwstof tot aan de Nederrijn verscheept. Deze locatie staat bekend als de meest uitvoerig onderzochte Romeinse kalkbranderij in Europa en behoort tot de belangrijkste archeologische vondsten met betrekking tot de economische geschiedenis van de Romeinse tijd ten noorden van de Alpen. Locate: aan de B 51 aan de noordelijke toegangs-weg van Iversheim; Tel.: +49 (0)2253-8027 Geo-coördinaten: 50.58815°N/6.77391°O 006

HHH

Aquaduct van het Romeinse kanaal, Mechernich-Vussem Bij de aanleg van de gigantische waterleiding van Nettersheim naar Keulen, stonden de ingenieurs vaak voor grote uitdagingen. Om het voortdurende verval te garanderen, moesten zij het water bij Vussem over een reusachtige brug van 80 m lengte leiden, over een zogenaamd aquaduct. Een deel van dit complex kon aanschouwelijk worden gereconstrueerd en is nu een van de hoogtepunten van de 110 k lange Romeinse Kanaal-wandelroute. Wie met de auto onderweg is, kan inhet nabijgelegen Eiserfey een verzamel-bassin en tussen Eiserfrey en Kallmuth een bronhuis gaan bekijken. Geo-coördinaten: 50.56472° N/6.66843° O 007

H

Romeinse steengroeve, Kall Sporen van de Romeinse mijnbouw en steenhouwer technieken kun je in een gelaagde rotswand in het bos gaan ontdekken. Het is mogelijk dat hier een particuliere ondernemer, misschien een grootgrondbezitter uit de omgeving, bouwmateriaal voor eigen gebruik uit deze rotsen gewonnen heeft. Ook bij de “Katzenstenen” bij Katzvey gaat men hiervan uit. Maar wat kun je daarvan nu nog zien? Bijvoorbeeld, loodrechte zogenaamde schrootschachten, die voor het splijten van de stenen brokken dienden, gladde vlakken en sporen van boogvormige beukhamers. Ligging: 1 km ten noord-westen van Kall aan de L 204 naar Gemünd, Parkeerplaats; Geo-coördinaten: 50.55042° N/6.54846° O

008

H

Tempelcomplex, Bad Münstereifel-Nöthen Prachtig in het bos gelegen, nodigt het tempelcomplex bij Bad Münstereifel-Nöthen uit tot een beschouwelijke wandeling. Hier werden net zoals op de „Görresburg“ bij Nettersheim onder andere drie moeder- en vruchtbaarheidsgodheden vereerd, de zogenaamde Matronen. Dit terrein bestond oorspronkelijk uit tempels, woonhuizen en een basiliek, waarvan je nu nog voor een deel de fundamenten kunt zien en waar nieuwe muren in oude stijl zijn opgetrokken. Kopieën van gewijde stenen zijn hier opgesteld en tot op de dag van vandaag worden er bij de matrones door onbekenden nog offergaven neergelegd. Ligging: 6 km ten zuid-westen van Bad Münstereifel; in Pesch van de L 206 naar het zuid-oosten afslaan richting „Zum Heiden-tempel“, de bordjes naar de parkeerplaats volgen, van daaruit 10 minuten lopen; Geo-coördinaten: 50.53362° N/6.70314° O 009

001 Romeinse mijn, Meurin

011

004 Katzensteine Mechernich

005 Kalkbranderij Iversheim

Bronkamer “Grüner Pütz” met afwatering en waterkanaal, Nettersheim

Ligging: in het dal van de Urft 2,5 km ten noord-westen van Nettersheim, vanaf de Klosterstrasse bij de afslag Rosenthalstrasse de bewegwijzering volgen; parkeerplaats vlakbij de "Grüne Pütz" bereikbaar.; Geo-coördinaten: 50.51235° N/6.60885° O 010

HHH

Matronenheiligdom „Görresburg“, Nettersheim Met een prachtig uitzicht op een bergklip gelegen, is het tempelcomplex van de Matronae Aufaniae een onderdeel van de wandelroute “Archeologie ontdekken”, die bij het Natuurcentrum Eifel begint (12 km).

HHH

Wandelroute Romeins Kanaal, Nettersheim-Keulen

HHH

Dit is het beginpunt van de Romeinse waterleiding en maakt al direct grote indruk door een lang afwateringsysteem, dat het water opvangt en naar een nu open bronkamer leidt. Van daaruit stroomt het water in het eerste gedeelte van de Romeinse waterleiding. De twee bij de bronkamer opge-stelde Medusahoofden moesten, volgens Romeinse bijgeloof, onheil afwenden. Vanaf het station Nettersheim en het Natuurcentrum Eifel (Urfstr. 2-4, 53947 Nettersheim) is de Romeinse kanaal wandelroute bewegwijzerd.

Locatie: ca 1,5 km voetpad vanaf het Natuurcentrum Eifel (Urftstr. 2-4, D-53947 Nettersheim, parkeerplaats), van daaruit bewegwijzerd Geo-coördinaten: 50.48233° N/6.61827° O

De Romeinse waterleiding van Nettersheim naar Keulen was een enorme prestatie van de toenmalige ingenieurs, waarbij zij niet alleen de hoogten in de Eifel moesten zien te overwinnen, maar zelfs ook nog een waterscheiding. Bezienswaardig: veel interessante kijkjes in het binnenste van de leiding, een imposant aquaduct, bronkamers, verzamelbekkens en stortkommen als remsysteem van de watermassa, opzichteronderkomen en onderhoudsschachten. Men kan dit wonder het beste lopend of met de mountainbike gaan bezoeken als onderdeel van de 110 km lange wandelroute Romeins Kanaal, die verder langs alle belangrijke bezienswaardigheden voert en veel informatie verschaft over het verloop van de leiding door het terrein. Bijzonder aan te bevelen is het eerste gedeelte van Nettersheim naar Mechernich, die allebei met de trein bereikbaar zijn (ca. 30 km). Nordeifel Tourismus GmbH, Bahnhofstr. 13, D-53925 Kall, Tel. +49 (0)2441-99457-0

006 Aquaduct Mechernich-Vussem

009 Bronkamer Nettersheim Ook nu nog worden de 3 moedergodheden door vrouwen spiritueel vereerd, zoals blijkt uit het feit dat hier voortdurend verse bloemen worden neergelegd. In de Christelijke tijd werden de matronen echter ook beschouwd als drie heilige maagden en zo zijn zij nog steeds in het volksgeloof verankerd. Archeologie “live” vindt men op de vlakte tussen tempel en “Steinrütsch” in het dal van de Urft, waar een Romeinse nederzetting, een laat-antieke vesting en afscheidingen van de Romeinse Route Keulen-Trier door opgravingen zijn blootgelegd.

012

HH

Archeologische rondweg, Nettersheim De wandelroute “Archeologie ontdekken” (12 km lengte) voert langs de belangrijke bezienswaardigheden van de Romeinen en Franken rondom Nettersheim: het Matronenheiligdom “Görresburg”, de bronkamer “Grüner Pütz” als beginpunt van de bijna 100 km lange waterleiding naar Keulen, naar de archeologische tentoonstelling in het Natuurcentrum Eifel, naar de Romeinse opgravingen “Steinrütsch” met mijlsteen en de Romeinse Route Keulen-Trier, die gedeeltelijk als holle weg en zich dan weer als afwijkingstracé met diep in de rotsige bodem uitgeslepen sporen manifesteert. Start en eindpunt is het natuurcentrum Eifel, lopend gemakkelijk vanaf het station te bereiken. Urfstr. 2-4, D-53947 Nettersheim, Tel. +49 (0)2486-1246 Geo-coördinaten:50.49019° N/6.62788° O

p a g i n a 41

➔ 013

MONUMENTEN I N DE E I FEL

Locatie: 2 km ten oosten van Dahlem; van de B 51 omhoog op de L 204 , dan richting zuiden en de bewegwijzering volgen. Geocoördinaten: 50.37912° N/6.58263° O

H

Romeinse Route Olbrück, Blankenheimerdorff Door het Olbrückwald bij Blankenheimerdorf loopt de Romeinse weg van Keulen naar Trier. Een deel van het oude tracé is hier blootgelegd en voorzien van een beschermende overkapping. Daarnaast bevindt zich in het bos een rustplaats voor wandelaars op de 19,5 km lange TiergartenTunnel-wandelroute, die bij het station Blankenheim-Wald begint en door het Olbrückwald over het tracé van de Romeinse weg wordt geleid. Onderweg is er aandacht voor de middeleeuwse watervoorziening van de graven van Blankenheim. De route voert onder andere door het beschermde natuurgebied Haubachtal, langs grafheuvels, schansen en Romeinse wegen. De voorbereidingen voor de Romeinse weg van Keulen naar Trier, die als ‘Agrippa-Straße’ voor wandelaars en fietsers tot aan Jünkerath beleefbaar zal worden gemaakt, lopen op volle toeren. In samenhang hiermee zal ook de Romeinse villa Blankenheim toeristisch toegankelijk worden gemaakt. Zij geldt als de grootste zogenaamde axiale villa (waarbij de oriëntatie van de gebouwen gericht is op een lange lengteas) bekend uit het Rijnland. Met moderne materialen wordt de bijna 60 m lange porticus (zuilenvoorhal) nagebouwd en worden de omtrekken van de bijgebouwen op het terrein abstract aangegeven en door middel van markeringen en informatieborden zichtbaar gemaakt. In de buurt van de zuilengang zijn bovendien originele muurresten te bewonderen. Tot medio 2013 zal er aan de voltooiing van deze reconstructie worden gewerkt.

015

Vesting Icorigium, Jünkerath

011 Wandelroute Romeins Kanaal

Al in een heel vroeg stadium ontstond bij de overgang van de Kyll op de route Trier-Keulen de bloeiende nederzetting Icorigium met winkeltjes, taveernes en herbergen. De gebouwen stonden met hun smalle kant naar de straat, trottoirs aan de linker- en rechterkant van de weg waren voorzien van galerijen. Verwoest door de Germanen, werd Icorigium onder keizer Constantijn weer opgebouwd en voorzien van een imposante vesting, vergelijkbaar met Bitburg en Neumagen. De huidige route “Am Römerwall” volgt het voormalige tracé van de Romeinse vestingwal. Overigens zijn nog een paar muurrestanten in het bezienswaardige IJzermuseum te zien, ca. 300 m van het station lopend te bereiken.

012 Rondweg Nettersheim

D-54589 Jünkerath, IJzermuseum Geo-coördinaten:50.33943° N/6.58813° O

010 Matronenheiligdom Görresburg

016

In het plaatsje Niederkyll bij Stadtkyll staat een prachtige kleine laat-Gotische kapel, die rond 1600 gebouwd is en dus duidelijk uit de periode na de Romeinse tijd dateert. Bezienswaardig zijn de oude muurschilderingen en figuren zoals het gietijzeren kruis in het interieur. Waarom is dit plekje opgenomen in het traject van de Romeinse Route? Vanwege een lichtzinnige Romeinse hoofdafbeelding aan de buitenkant van de gevel. Zij getuigt van de Romeinse bezetting van het gebied en was misschien ooit een onderdeel van een Romeins grafmonument, maar zeker weet men het niet. Des te sterker gonst het van de geruchten: de kerk is op restanten van een Romeinse muur gebouwd en soldaten zouden hier aan hun oorlogsgod Mars offers hebben gebracht.

H

Romeinse Route bij Esch, Dahlem, Schmidtheim Bij Esch, Dahlem en Schmidtheim steekt de Romeinse Route Trier-Keulen de grens tussen Rijnland-Palts en Noordrijn-Westfalen over. Hier is het kaarsrechte verloop aan de hand van een ca. 1 m hoge straatdam in het bos nog goed herkenbaar. Deze gemeenten gaan de Romeinse weg als fiets- en wandelroute beter beleefbaar maken. Ze zal daarmee deel gaan uitmaken van het ambitieuze grote project ‘Erlebnisraum Römerstraße – Agrippa-Straße’, dat als doel heeft de Romeinse weg van Trier naar Keulen volgbaar te maken en toeristisch te ontsluiten.

H

Romeinse busten, Stadtkyll/Niederkyll

Locatie: 2 km ten zuidwesten van Blankenheim; van de B 51 de K 70 richting Blankenheim volgen, na 400 m aan de linker kant. Geo-coördinaten: 50.43116° N/6.60982° O 014

H

017 Romeinse wachttoren Katzenberg

D-54589 Stadtkyll-Niederkyll, kerk Geo-coördinaten: 50.35370° N/6.54547° O

018 Groeveveld Mayen

017

HH

Romeinse wachttoren Katzenberg bij Mayen Op de Katezenberg stond de grootste laat-Romeinse vesting van de Eifel en de Huns-rück. Zij werd in de turbulente periode rond 300 n. Chr. gebouwd, toen de Romeinse Limes (militair georganiseerde grensverdedi-

ging) was opgegeven. Om een mogelijke realistische indruk te krijgen, werd zo’n 70 m van deze vesting met bijgehorende weergang weer opgebouwd. Vanaf de top heeft men – overdekt en veilig begaanbaar – een goed zicht op de uitgegraven originele wachttoren. Eens per jaar komt dit complex weer tot leven, als een Romeinse cohorte daar zijn kamp opslaat en oefeningen houdt.

goed als onverwoestbaar is.

D-56727 Mayen, Katzenberg Geo-coördinaten: 50.32045° N/7.24939° O

020

018

HH

Mijnbouwgebied, bij Mayen Het mijnbouwgebied bij Mayen behoort tot de oudste en belangrijkste plaatsen waar basaltlava kan worden gewonnen. Het poreuze gesteente is uitstekend geschikt voor het pletten van graan en voor maalstenen. Een rondgang voert door het landschap van de steengroeve naar beneden naar de afgekoelde lavastroom van de Bellerbergvulkaan met zijn bizarre zuilformaties. Sporen van Romeinse ontginning zijn te vinden in de directe omgeving van de elektronische hijskraan uit de 20ste eeuw. Nieuw is het vulkaanbelevingscentrum ‘Terra Vulcanica’, waar de bezoekers zelf steenhouwers kunnen worden en daarmee een gevoel kunnen krijgen voor de manier waarop de vulkanische grondstof van 7.000 jaar  geleden tot nu zonder ophouden wordt gewonnen. Het hoogtepunt is de ‘grote bioscoop’, waarin een mix van realistische opnamen en computeranimaties wordt getoond. Een bezoek aan Terra Vulcanica en de steengroeve duurt ongeveer 2 uur. D-56727 Mayen, An den Mühlsteinen Geo-coördinaten: 50.33278° N/7.23768° O 019

H

Romeins heiligdom „Juddekirchhof“, Pelm Het op de heuvels van de Hustley gelegen “Juddekirchhof” bij Pelm, was destijds een Romeinse bedevaartplaats, waar volgens een opgegraven offertafel de godin Caiva aanbeden werd. Zij was een van de patronessen van de Keltische boeren, die destijds in de regio Gerolstein en Pelm en mogelijk nog daarbuiten woonden. De oprichter van deze tempel was het destijds wel 100.000 sestertiën waard.. Hier bevond zich behalve de tempel, mogelijk ook een pastorie, maar in elk geval een halfronde cultusplek. Wat opvalt is, dat de kalkmortel in de muren harder is dan gebruikelijk. Dat komt omdat de kalk niet met water, maar met melk was aangemaakt, waardoor geen koolzuur, maar melkzuur ontstond, dat zo

D-54570 Pelm, parkeerplaats Kasselburg, van daaruit de bewegwijzering “Geo-Route” (rood-bruine “G”op een witte ondergrond) volgen; afstand ca. 1,2 km Geo-coördinaten: 50.23067° N/6.67452° O (parkeerplaats Kasselburg)

belangrijke water uit onderaardse regenputten scheppen. Op deze manier hadden zijn een goede kans om aan hun vijanden te ontkomen. D-54570 Schutz, Burberg Geo-coördinaten: 50.12982° N/6.75878° O 022

H

Villa Sarabodis, Gerolstein Bij de bezienswaardige kerk van de Hl. Verlosser in Gerolstein, vlakbij de spoorlijn en vanaf het station lopend bereikbaar, vond men de restanten van een Romeins landgoed. De villa werd – zoals zoveel andere – door de Germanen verwoest. De opgegraven vondsten kan men hier in een museum bewonderen. Heel bijzonder was de vondst hier van graven van – zelfs naar onze huidige maatstaven – reusachtige Frankische krijgers, die allemaal met ingeslagen schedels en zwaar verminkt begraven werden. De imposante bouw van de kerk van de Hl. Verlosser, die in haar interieur opvalt door een uniek kunstwerk uit 24 miljoen mozaïeksteentjes, is het ontwerp van de Berlijnse architect professor Schwechten, die destijds ook tekende voor de restauratie van de wereldberoemde Gedächtniskirche in Berlijn. Let op: zowel de Romeinse villa als de Verlosserskerk zijn alleen in het kader van een rondleiding te bezichtigen! Tijden: van april tot oktober, ‘s woensdags en ‘s zaterdags om 10 uur en om 15 uur. Info: +41 (0)6591-94991-0. D-54568 Gerolstein, Sarresdorfer Str. 15-17 Geo-coördinaten: 50.22356° N/6.65520° O 021

H

Romeinse vesting, Schutz Beschutting tegen Rome? De oude vesting op de Burberg bij Schultz werd in de laat-Romeinse periode als toevluchtsoord voor de bevolking uit de omliggende nederzetting gebruikt. Of het nabij gelegen kleine “Eifelse Rome” toen al bewoond was, is echter niet bekend. Vanaf de machtige berg had men een geweldig uitzicht over de omliggende vlakte. Een vijandelijke aanval was alleen vanuit het noorden, waar een grote, dubbele muur een goede verdediging bood, mogelijk. In deze uit de rots gehouwen ruimtes, met diverse verdiepingen en in de binnenste ring, zochten de mensen hun toevlucht en konden hier het voor hen zo

H

Romeinse Grafheuvel, Strotzbüsch Wie altijd al eens een kijkje in een grafheuvel heeft willen nemen, die krijgt bij Strotzbüsch de gelegenheid. Deze – destijds zes meter hoge – heuvel werd helemaal afgegraven, zodat men in de zandstenen grafkamers kan kijken. Bij een begrafenis ging men eerst door een grafgang, die met aarde gestut was. Deze was nauw en zeker niet aangenaam, maar dat heeft grafschenners er niet van weerhouden om ze te plunderen. D-54552 Strotzbüsch, Hontheimer Straße Geo-coördinaten: 50.09470° N/6.96586° O 023

HHH

Romeinse Villa Otrang, Fließem Al in de Pruisische tijd werden de kostbare restanten van een groot villacomplex uitgegraven en werden de kunstzinnige mozaïekvloeren bloot gelegd. De beschermende bouwwerken, die destijds boven deze unieke gedeelten van het complex werden aangebracht, staan nu zelf onder Monumenten-zorg. Curieus is bijvoorbeeld een Pruisische grensbalk, die in het dak van een van de huisjes werd aangebracht. Van de schilderachtige ligging met ver uitzicht over het heuvelachtige landschap kan men het beste genieten vanaf het terras van de kleine uitspanning, die door het beheerderechtpaar van dit monument geleid wordt. Van welk uitzicht zouden destijds de welvarende villabewoners genoten hebben? Villa Otrang 1, D-54636 Fließem, Tel. +49 (0)6569-807 Geo-coördinaten: 50.01382° N/6.54622° O 024

HH

Romeinse Citadel, Bitburg In de laat-Romeinse tijd moesten belangrijke doorgaande routes verhard worden. Daarom ontstond bij het kleine gehucht Beda een vestingcomplex, dat nu nog in het stadsbeeld te zien is. Een archeologische route voert langs alle, voor een deel nog hoge muurrestanten van het voormalige imposante bolwerk aan de belangrijkste Romeinse doorgangsweg Trier-Keulen. In de foyer van de evenementenhal is een maquette van het complex te zien.

➔ Indien gewenst kan men zich op deze route laten begeleiden door een soldaat van de Romeinse Groep “Milites Bedenses”. Bitburg is verder natuurlijk wereldberoemd door zijn brouwerij, waar bezoekers welkom zijn en een fris pilsje getapt wordt: een ware belevenis. D-54634 Bitburg, Rathaus Geo-coördinaten: 49.97467° N/6.52437° O 025

HH

Regionaal Museum, Bitburg Hoe was het destijds, zo’n 100, 200 of zelfs 2.000 jaar geleden? Hoe hebben de mensen in de Eifel geleefd, gewerkt en waar hielden zij zich mee bezig? Het regionaal Museum geeft antwoord op deze vragen in 20 expositieruimtes. Hun geschiedenis wordt verteld en herinnert aan mensen die deze streek bewoond hebben en toont hun kleine en grote schatten uit het verleden. Natuurlijk komen ook de Romeinen aan bod, die in en rond het wegverharding project van Beda geleefd en gewerkt hebben. D-54634 Bitburg, Trierer Str. 15 Tel.: +49 (0)6561-683888 Geo-coördinaten: 49.96962° N/6.52333° O 026

H(H)

Pottenbakkerscentrum, Speicher “Romeinse Mijl” in het Streekmuseum Speicher is niet alleen nu, maar was ook al in de Romeinse tijd een bedrijvig pottenbakkerscentrum. De beroemde gevlamde Speicherer producten werden overal heen geëxporteerd. Vooral de met menselijke gezichten en dierkoppen versierde bekers waren populair. Maar ook de gewone keramische gebruiksvoorwerpen zoals schalen en schotels, potten, kroezen en amforen tot aan vloertegels toe, werden hier vervaardigd. De in de klei gedrukte naamstempels van de pottenbakkers golden als handelsmerk. Het Speicherer Streekmuseum biedt onderdak aan een rijke collectie voorwerpen, die deels de geschiedenis van de streek vertellen. Een “Romeinse Mijl” documenteert de 2.000 jarige wortels van deze pottenbakkers cultuur en toont ondermeer, hoe antieke ovens eruit zagen en hoe zij functioneerden. Wegens renovatie tot eind 2013 gesloten. D-54662 Speicher, Jakobsstraße 56 Tel.: +49 (0)6562-6436 (dhr. Müller, VG Speicher) Geo-coördinaten: 49.9344° N/6.6342° O

p a g i n a 44

MONUMENTEN I N DE E I FEL

027

H(H)

Lange muur, Herforst en Zemmer Het Romeinse pottenbakkersgebied rondom Speicher strekte zich ook uit tot de huidige gemeente Herforst. Het totale gebied was door een zogenaamde Romeinse lange muur omgeven en daardoor kreeg het de status van een keizerlijk staatsdomein. Bij binnenkomst van Herforst heeft men een stuk van deze muur weer opgebouwd en voorzien van een informatiebord. Ook aan de rand van het nabijgelegen Zemmer is een stuk van deze muur te zien, hier echter op de originele plek. Interessant is ook een bezoek aan het streekmuseum van Zemmer. Gratis bezichtiging op aanvraag. Langmauer: D-54662 Herforst, Geo-coördinaten: 49.94665° N/6.69617° O D-54313 Zemmer: 49.89085° N/6.70137° O Heimatmuseum: D-54313 Zemmer, Schleidweiler Str. 20; +49 (0)6501-602666 (Deutsch-Luxemb. Tourist-Information) 028

(HH)

Romeinse Villa, Holsthum De schilderachtig gelegen plek Holsthum, vlakbij Irrel, kan oorspronkelijk bogen op een groot aantal villa’s. De resten van zo'n villacomplex zijn op de helling nu blootgelegd en toegankelijk gemaakt. De villa is door een rondweg verbonden met het zo rijk aan historie Ferschweiler Plateau. Waar zich behalve een pre historisch vrouwenkruis, een Keltische vluchtburcht en antieke grafmonumenten, ook een Christelijke bedevaartsplaats bevindt, de z.g. Schankweiler Klause. D-54668 Holsthum Geo-coördinaten: 49.88983° N/6.42970° O 029

H

Romeinse Villa, Bollendorf Deze villa is kenmerkend voor het genre Romeinse boerenhoeves: de villa van Bollendorf is zo gezegd het oerbeeld van alle agrarische landgoederen van kleine afmeting. Nu wordt de villa beschermd door een moderne overkapping, die studenten van de Fachhochschule Trier hebben ontworpen en die naar de Romeinse architectuur verwijst. Bollendorf is een levendig toeristisch centrum aan het grensriviertje de Sauer, vis à vis tot de Luxemburgse buren, waarmee zij goede betrekkingen hebben. Niet ver van de villa verwijderd, loopt de populaire Jacobus-Pelgrimroute naar Echternach, waar ook een

Romeinse villa aan het meer te vinden is. D-54669 Bollendorf, In der Kroppicht Geo-coördinaten: 49.85104° N/ 6.36837° O 030

H

Wijdingsmonument, Ernzen Een vrome en zeker vermogende man, Germanus genaamd, schonk de god Intarabus een kostbaar wijdingsmonument in Ernzen, bestaand uit een altaarsteen en tempeltje. Het levensgrote godsbeeld, dat waarschijnlijk in het tempeltje heeft gestaan, is jammer genoeg niet bewaard gebleven. Alleen de inscriptie verwijst naar de inheemse Keltisch-Romeinse godheid. Het wijdingsmonument bevindt zich momenteel aan de “Messeweg”. D-54668 Ernzen, Messeweg Geo-coördinaten: 49.84426° N/6.42251° O 031

H

Romeins Pad met kalkgaten en lange muur, Butzweiler Het 'Römerpfad', dat de titel van Premiumwandelroute van de Eifelsteig ("Top-Trail of Germany") mag dragen, voert in een rondwandeling van ongeveer 10 km naar de zogenaamde 'Pützlöchern' (letterlijk ‘kalkgaten'), een Romeinse kopermijn met steengroeve, en naar een deel van de Romeinse lange muur bij Butzweiler. In de steengroeve werden waarschijnlijk blokken steen voor de Porta Nigra in Trier gedolven! Beginpunt van de rondwandeling is de parkeerplaats beneden de burchtruïne Ramstein bij Kordel of de parkeerplaats Ramsteiner Weg bij Butzweiler. Laatstgenoemde ligt dichter bij de beide Romeinse vindplaatsen. Ze zijn beide de eerste haltes op de met een Romeinse munt gemarkeerde route. Verder op de route komt men langs de Genovevagrot en de Klausengrot. Niet alleen kinderen hebben er plezier in om door het avontuurlijke dal van de Butzerbach met zijn hangbruggen te wandelen. Toegang tot de kopermijn is mogelijk na afspraak met de Heimatverein Butzweiler e.V. op tel.: +49 (0)6505-8755. D-54309 Butzweiler, parkeerplaats Ramsteinerweg Geo-coördinaten: 49.81696° N/6.62117° O 032

H

Hermenvijver, Welschbillig Van het eens zo prachtige Romeinse villacomplex is niet veel meer bewaard gebleven. Alleen de Hermenvijver, een groot

waterbekken dat geflankeerd werd door een kunstzinnig gedecoreerde balustrade, doet vermoeden welke rijkdom er destijds in Welschbillig te vinden was. De balustrade was versierd met borstbeelden die op rechthoekige pilaren waren geplaatst. De naam ‘Hermen’ hebben ze te danken aan hun oorsprong in de cultus van de hermen. Als representatief pronkstuk tonen ze hier goden, veldheren en leden van de binnen het Romeinse imperium verenigde volkeren. Lag op deze plaats het indrukwekkende paleis van de bestuurders van een staatsdomein? Zo interpreteren de archeologen althans het uitgestrekte terrein dat de zogenaamde lange muur eens omsloot. Nu zijn er nog een paar afgietsels van de hermen te zien tegenover het burchtcomplex in Welschbillig. D-54298 Welschbillig Geo-coördinaten: 49.85285° N/6.56901° O

023 Villa Otrang, Fließem

C OLOFON Uitgever en concept: Mosellandtouristik GmbH in samenwerking met Eifel-Tourismus GmbH, Hunsrück-Touristik GmbH, Tourismus Zentrale Saarland GmbH en Projectkring Kelten en Romeinen en Office Régional du Tourisme Région Moselle Luxembourgeoise Geo-basisinformatie (ÜK250) © Landesamt für Vermessung und Geobasisinformation Rheinland- Pfalz Ausgabe 2010, Az.: 26 722-1.401 Vormgeving-Design: lutzgestaltet, Mülheim Foto’s uit de archieven van de projectpartners, de locaties langs de Romeinse Routes, gemeenten en toeristische organisaties en de Römergruppe Milites Bedenses; Fotografen o.a.: Yaph/TI Trier, A. Kohlhaas, A. Brachat (GDKE/Burgen, Schlösser, Altertümer), G. Dixius, S. Wahlen, G. Hoffmann, Th. Zühmer (GDKE/Rheinisches Landesmuseum Trier), M. Heinrich, U. Pfeuffer (GDKE/Landesmuseum Koblenz), N. Glatter, intention Werbeagentur, D. Ketz, E. Bock, Panthermedia, C. Schick, A. Weinand, K.-P. Kappest, K. Thewalt, B. Blees, C. Cordie, I. Ristow, InMotion, Ph. Bohn, Thuns, Ph. Eschenauer, A. Wisniewski, W.Götzinger, Ch. Krawczyk, H. J. Sittig, K. Maas, bh-medien.de, W. Hoor, M. Reschke, Ch. Arnoldi, M. Rodziewicz (GDKE/Landesmuseum Koblenz), Archäologische Denkmalpflege Koblenz, M. Fries, H. Götzinger, G. Vella, C. Löw, R. Schmitz, F. Schaal, Stiftung Saarländischer Kulturbesitz, B. Kaufmann, D. Pfeiffer, K. Krell, F.-J. Schumacher Vertaling Mosella: copyright A. Kordel. Literatuur: Decimus Magnus Ausonius, Mosella. Uitgegeven en in metrische vertaling gepresenteerd door Bertold K. Weis. 3e onveranderde druk. Stuttgart: Theiss, 1997; Decimus Magnus Ausonius, Mosella. Latijn/Duits. Uitgegeven, in blanke verzen vertaald, toegelicht en van een inleiding voorzien door Paul Dräger. Trier: Paulinus, 2001; Decimus Magnus Ausonius, Mosella. Met teksten van Symmachus en Venantius Fortunatus. Uitgegeven, vertaald en van commentaar voorzien door Otto Schönberger. Stuttgart: Philipp Reclam jun., 2000; Joachim Grüber, ‘2. Teil: Mosella’, 16 Jahre Ausonius-Forschung 1989-2004 – ein Überblick, op het Internet gepubliceerd op www.plekos.uni-muenchen.de/2005/ fausonius2.html Vertaling: M. van den Berg-Bongaards, M. Zandstra Druk: Möller Druck, Ahrensfelde Alle rechten voorbehouden © Mosellandtouristik GmbH Printed in Germany

025 Regionaal Museum Bitburg 024 Romeinse citadel Bitburg

Alle informaties berusten op grondig onderzoek. Verantwoordelijkheid of garantie voor de actualiteit, juistheid en volledigheid van het vermelde is echter niet van toepassing. In samenwerking met de LEADER-Groepen LAG Mosel, LAG Moselfranken, LAG Hunsrück, LAG Bitburg-Prüm, LAG Vulkaneifel, LAG Eifel, LAG Miselerland (Lux.), LAG Biosphäre Bliesgau, LAG St. Wendeler Land en de ILE-Regios Saar-Obermosel, Saargau, Hochwald en SaarPrimsbogen evenals alle locaties langs de Romeinse Routes en de aan het project deelnemende gemeenten en VVV’s/Tourist Informa-tionen. Wij danken iedereen, die zich bij de vervaardiging van deze brochure heeft ingezet.

➔

AA n d e L u x e m b u r g s e M o e z e l

033

H

Grafmonument, Remerschen Hier bevindt zich het grafmonument van een Romeinse wijnboer. Op deze gedenksteen heeft hij zich bij de druivenoogst laten afbeelden. Het monument was destijds zes meter hoog en was versierd met afbeeldingen uit het leven van alledag van landgoedeigenaren en wijnboeren. De villa is echter niet meer zichtbaar. Zij viel ten offer aan de winning van kiezel. Het grafmonument in Remerschen is onderdeel van de fietsroute “Velo Romanum”, die via Schwebingen, Remerschen en Bad Mondorf door middel van prachtige uitzichtpunten naar diverse vondsten voert. Totale lengte is 35 km, startpunt aan de Kelterstein in Bad-Kleinmacher. Im „Haff Remich“ bij L-5506 Remerschen; Geo-coördinaten: 49.49320° N/6.36569° O 034

HH

Grafmonument en wijnpers Bech-Kleinmacher Wie zou hier niet begraven willen worden? Omgeven door wijnranken, prachtig uitzicht op het dal van de Moezel en op de hier destijds gebouwde villa complexen van Nennig, konden de Romeinse landheren van Bech-Kleinmacher zich nauwelijks een mooiere locatie voorstellen. Hoe zag hun woonplek er destijds uit? In elk geval werd hier wijn verbouwd, want in het centrum van het plaatsje vlakbij de kerk en naast het kerkhof is onder een modern afdak de stenen wijnpers van de Romeinen te zien. Om hier te gaan fietsen en de omgeving te gaan verkennen zou men de “Velo Romanum” moeten volgen, die bij de wijnpers begint: totale lengte 35 km, twee derde van het traject is vlak en een derde heuvelachtig met een traject van 500 meter vanuit het dal van de Moezel (200 meter hoogte). Toegang tot de graftempel: via een afgesloten weg naar boven bij de kruising Route du Vin / Rue des Caves, L-5404 Bech-Kleinmacher Geo-coördinaten: 49.53070° N/6.35242° O 035

HHH

Vicus Ricciacus met theater, Dalheim Het indrukwekkende Romeinse theater van Dalheim, gebouwd tegen een helling aan de rand van het stadje, valt op door de bijzonder goede staat waarin het verkeert. Er is hier een bezoekerscentrum. De nog

p a g i n a 46

034 Grafmonument Bech-Kleinmacher

behouden gebleven stenen niveaus van deze Romeinse evenementenlocatie in de Vicus Ricciacus, destijds gelegen aan de Romeinse Route van Trier naar Metz en verder naar de Middellandse Zee, moeten goed beschermd worden tegen weersinvloeden. Daarom zal hier binnenkort een moderne, imposante overkapping worden aangebracht, die de huidige moet gaan vervangen. Halverwege het plaatsje Dalheim en vlakbij het adelaarsmonument zijn nog restanten van de Vivus Ricciacus te zien. Dit was destijds een levendige halteplaats voor reizigers met o.a. winkelstraten, thermen en het al eerder genoemde grote theater. Momenteel is hiervan slechts een klein stukje te zien. Maar in het Groothertogdom Luxemburg heeft men echter grote plannen met dit historische erfgoed.

035 Vicus Ricciacus Dalheim

Theater: Rue Neie Wee, L-5687 Dalheim; Geo-coördinaten: 49.54082° N/6.25703° O

037 Grafmonument Grevenmacher-Potschberg

036

H

Grafheuvel “Tonn”, Flaxweiler Of in een hoog uit steen gehouwen grafmonument of in een monumentale grafheuvel: het valt niet te ontkennen, dat de Romeinen op een imposante manier begraven wilden worden, meestal langs drukke wegen en van veraf zichtbaar. De grafheuvel “Tonn” bij Flaxweiler, nu overwoekerd door struiken en bomen, valt nog altijd op. Onder de enorme berg aarde werd bij een vroegere opgraving in de 19e eeuw een achthoekige, zandstenen grafkamer ontdekt, die door een lange gang van bovenaf bereikt kon worden. De huidige ligging vlakbij de drukke snelweg A1 Trier-Luxemburg, zou de doden zeker bevallen hebben. Locatie: aan de CR122 tussen Flaxweiler en Dreiborn Geo-coördinaten:49.65595° N/6.35370° O

039 Musée National d’Histoire et d’Art, Stad Luxemburg

037

HH

Grafmonument, Grevenmacher-Potaschberg Het 12 meter hoge grafmonument in Grevenmacher-Potaschberg was destijds imposant te noemen. Nu zijn er slechts enkele delen gereconstrueerd. Wie zou zich zo’n opvallend stenen grafmonument hebben kunnen veroorloven? Hij moet zeker niet arm zijn geweest. De versierde beelden toonden behalve mythische voorstellingen ook scènes uit het alledaagse gezinsleven van een rijke wijnboer. Het grafmonument staat middenin een ommuurd grafdomein,

➔

AAN DE MOEZEL - SAAR

waar men rustig rond kan kuieren.

040

Potaschberg, L-6776 Grevenmacher-Potaschberg Geo-coördinaten: 49.67433° N/6.39190° O

Keltisch oppidum en Romeins theater Kastel-Staadt

038

H

Grafroute in het bosgebied “Weiler” tussen Wasserbillig en Lellig Een thematische wandelroute loopt vanaf Wasserbillig naar het bosgebied “Weiler”, waar enkele Romeinse graven liggen, destijds aan de Romeinse weg van Trier naar de Ardennen. Ommuurde grafzerken, grafmonumenten en stèlen houden nog altijd de herinnering aan de gestorvenen levendig bij hen die over deze wandelroute lopen en bij de grafstenen even een rustpauze inlassen. Over het oude Romeinse wegtracé dendert het verkeer al lang niet meer. Wandeling van mijlsteen naar mijlsteen naar de graven en terug: ca. 13 km. Start bij de grensovergang Wasserbillig (mijlsteen). Locatie van de grafroute: aan de CR141 richting Mompach Geo-coördinaten: 49.72563° N/6.46009° O 039

HHH

Musée National d’Histoire et d’Art, Luxemburg-stad Alle Romeinse kunst- en goudschatten die langs de Luxemburgse Moezel gevonden zijn, worden in het Luxemburgse Nationale Museum voor Historie en Kunst bewaard en tentoongesteld, zoals b.v. het fijn bewerkte Minerva beeld uit de Vicus in Dalheim. Deze buitengewoon interessante collectie van antieke Luxemburgse vondsten kan men gaan bekijken in de onderaardse ruimtes van dit moderne gebouw, dat op een spannende manier door glazen wanden de rotsbodem zichtbaar maakt. Verdieping na verdieping doorloopt men hier de eeuwen tot aan het heden toe. Marché-aux-Poissons, L- 2345 Luxembourg, Tel.: 00352-4793301 Geo-coördinaten: 49.61157° N/6.13369° O

H(H)

Een spectaculair uitzicht 200 meter de diepte in, over de golven van de Saar: de Keltische stam van de Treveri leefde hier al op de vooruitspringende rotspartij en ze liet een nederzetting met stedelijke kenmerken en een imposante ringwal na, die nog altijd zichtbaar en begaanbaar is. Later bouwden de Romeinen er een tempelcomplex en een cultustheater, dat nu deels gereconstrueerd is. De plek is beroemd om haar romantische kluizenaarswoning, waarin zich de door Karl Friedrich Schinkel gebouwde grafkapel voor koning Johann van Bohemen (alias Jan de Blinde) bevindt, en om een stille erebegraafplaats. Op het 8,8 km lange ‘Kasteler Felsenpfad’ (zogenaamde ‘Traumschleife’ van de Saar-Hunsrück-Steig) worden aan deze historische schatten buitengewone landschappelijke bekoringen toegevoegd: een schitterend panorama met een weids, fascinerend uitzicht naar alle kanten over het dal van de Saar, het idyllische dal van de Prinsenbach met haar zacht murmelende beek en ook de monumentale Altfels, die men kan beklimmen. Parkeerplaats aan het eind van de König-Johann-Straße, D-54441 Kastel-Staadt Geo-coördinaten: 49.56696° N/6.56728° O 041

H

Grafmonument “Widdertshäuschen”, Serrig Het Widderts- oftewel Wichtelhäuschen, dat vlakbij de in totaal 33 kilometer lange Saar-Fietsroute ligt, ligt geheimzinnig verborgen in een weiland. Massieve steenblokken werden hier als een huis inclusief gevel op elkaar gezet en vormden zo het graf voor drie personen. Een zware klus voor de antieke bezetters… en een interessant punt voor de moderne mens van nu, die hier tijdens een heerlijke fietstocht even de benen kan strekken en een interessante pauze inlassen. Niet ver van Widdertshäuschen ligt de hoeve Serrig, een ecologisch landbouwbedrijf met fruit- en groenteteelt, vee en een winkel. Rondom de hoeve zorgt de voormalige wijnbergbaan, waarmee tochtjes kunnen worden gemaakt, voor veel plezier. Martinusstraße, D-54455 Serrig Geo-coördinaten: 49.56856° N/6.58133° O

042

HHH

Tempelcomplex en vicus, Tawern Gastvrijheid is in Tawern traditie. De naam is afgeleid van het Romeinse woord voor pleisterplaats, ‘taberna’. Sporen van handelaren en ambachtslieden, van herbergen en eetgelegenheden langs de oude Romeinse weg van Trier naar Metz werden hier gevonden en zijn te bezichtigen. Een maquette op schaal 1:75 laat duidelijk zien hoe het centrum van Tabernae er in de Romeinse tijd uitzag. De nabijgelegen cultusplaats op de Metzenberg was de aangewezen plek om de goden voor de reis gunstig te stemmen. Het tempelgebied en een tamelijk groot profaan gebouw zijn opgegraven en deels gereconstrueerd. Een standbeeld van Mercurius getuigt van de vroomheid van de Romeinen. De pelgrimsroute naar Santiago de Compostella loopt hier voorbij, net als de Mercuriustour voor mountainbikers en de Elblingroute voor wijnliefhebbers. Wandelaars kunnen de verkenning van het tempelcomplex via een 8 km lange rondwandeling combineren met het genoegen van een vers gebrouwen biertje in de particuliere brouwerij Mannebach. Rondleidingen in de periode van mei tot en met september, ’s zondags van 14 uur tot 16 uur. Tempelcomplex: Bachstraße, D-54456 Tawern, Vicus: In den Brühlmorgen, D-54456 Tawern; Geo-coördinaten: Tempelcomplex: 49.66444° N/6.50973° O; Vicus: 49.66868° N / 6.51602° O 043

HH

Keizervilla, Konz Door de streek rondom de monding van de Saar in de Moezel liep vroeger een belangrijke antiek verkeersroute. De plaats Contionacum – nu het moderne Konz – werd uitgekozen, om er de prachtige residentie voor de Romeinse keizer Valentinianus I te bouwen. Deze villa werd gebruikt als zomerresidentie en ook werden hier de nodige bestuurswerkzaamheden verricht. Vanuit zijn villa had de keizer een prachtig uitzicht op de twee rivieren en de omringende bergen. De dichter Ausonius was hier in de 4e eeuw te gast en liet zich door het prachtige landschap inspireren tot sfeervolle dichtstrofen. Een tocht met de witte vloot op de Moezel of de Saar geeft een indruk van de mediterrane sfeer, waarin de villa destijds gesitueerd was. Er zijn nog muurrestanten gevonden, die inzicht geven in de technische perfectie van de Romeinen: zo is er een verwarmingsruimte met een bedieningssysteem voor de badvleugel. Deze getuigenissen uit

➔ vervlogen eeuwen zijn nauw verbonden met de St. Nicolaaskerk, waarvan de altaarbeelden door de beroemde kunstenaar Georg Meistermann gemaakt zijn.

042 Tempelcomplex Tawern

Martinstraße 22, D-54329 Konz Geo-coördinaten: 49.69515° N/6.57454° O 044

H

Via Caliga, Palzem – Wincheringen Wandelen zoals de Romeinen dat deden op een antiek tracé tussen de wijnplaatsjes Palzem en Wincheringen: de Via Caliga is in totaal 34 kilometer lang. Wie een wat kortere route wil lopen, die kan langs de 21 kilometer lange meander bij Palzem of de 19 kilometer lange meander bij Wincheringen gaan lopen. De route is vernoemd naar het Latijnse woord voor de typische sandalen met riemen die de soldaten droegen: de caliga. Tijdens het wandelen over deze route wordt men niet alleen beloond met een uniek, bijna zuid-Europees aandoend landschap. Maar zeker zo interessant zijn de meer dan 20 informatie borden langs de route, die deel uitmaakt van de Mosel. Erlebnis.Route, waardoor je heel wat te weten komt. Gelegenheid om onderweg de benen te strekken zijn er voldoende: grill hutten, kampeertafels, maar ook wijnboerderijen en andere gastronomische uitbaters zorgen ervoor dat de inwendig mens niets tekort komt.

043 Keizervilla Konz

045 Grutenhäuschen Igel 046 Igeler zuil

Startpunt Wincheringen: bij het station Geo-coördinaten: 49.60952°N/6.40742°O Palzem: centrum van de plaats bij de kerk Geo-coördinaten: 49.56484°N/6.37440°O 045

HHH

Grutenhäuschen, Igel Trouwen in een kleine Romeinse tempel – dat kan in het zogenaamde ‘Grutenhäuschen’. Zo heet het gereconstrueerde en representatieve grafmonument uit de 3de eeuw dat tussen Langsur en Igel in ligt. Het bestaat uit twee verdiepingen en een vrij toegankelijke grafkamer. Het elegante bouwwerk ligt zeer romantisch midden in de wijngaarden met een perfect uitzicht over de bovenloop van de Moezel. Niet ver daarvandaan zijn overblijfselen van een Romeinse villa ontdekt. Verschillende themaroutes geven toegang tot het terrein. De direct ernaast gelegen wijngaard Löwener Mühle biedt de wijnen aan die rondom het Grutenhäuschen groeien. D-54298 Igel-Liersberg Geo-coördinaten: 49.72253° N/6.53778° O

p a g i n a 48

AAN DE MOEZEL - SAAR

046

HHH

Zuil van Igel, Igel Midden in het levendige plaatsje Igel, gelegen aan de bovenloop van de Moezel, staat het 23 meter hoge Romeinse pijlergraf nog altijd precies op de plek waar het ongeveer 1.700 jaar geleden is opgericht. Het is rijk versierd en toont zowel mythologische scènes als motieven uit het dagelijkse leven van de familie van de Secundini, die welgestelde lakenproducenten en handelaren waren. De Zuil van Igel ontsnapte aan de beeldenstorm van de middeleeuwen omdat men dacht dat het ging om het graf van de Heilige Helena, de moeder van keizer Constantijn de Grote. Tegenwoordig behoort de Zuil van Igel tot het UNESCO-Werelderfgoed. Ze bevindt zich enigszins verstopt aan de hoofdweg door Igel, naast het gelijknamige hotel. De Zuil van Igel is vrij toegankelijk. Trierer Straße 41 (Hotel Igeler Säule), D-54298 Trier-Igel Geo-coördinaten: 49.70898° N/6.54978° O 047

HHH

Domkerk St. Peter, Trier Eens lag hier – tijdens de regeerperiode van keizer Constantijn een reusachtig dubbel kerkcomplex, dat zich uitstrekte van de huidige Dom tot aan de Hauptmarkt. De imposante St. Peter Dom, die te bezichtigen is, stak daarbij wel erg klein af. Door het concreet, dat de keizer in Milaan in het jaar 313 met Licinius sloot, werd de vrijheid van godsdienst gegarandeerd, zodat de Christenen niet langer vervolgt werden. Als eerste werd bovenop een bestaand woonhuis in Trier een grote basiliek gebouwd, waarvan de restanten nu in de ruimtes onder de Dom-Information te bezichtigen zijn (alleen met gids). Aan de Dom zelf hebben alle generaties van de laat-antieke tot aan de huidige moderne hun architectonische- en kunstzinnige steentjes bijgedragen. Het kostbaarste relikwie is de Hl. Rok, volgens de legende de tuniek van Christus, die door Constantijn’s moeder Helena naar Trier werd overgebracht. Domfreihof, D-54290 Trier, Tel.+ 49 (0)651-9790790 (Dom-Information) Geo-coördinaten: 49.75641°N/6.64354°O

048

HHH

Museum bij het Dom, Trier

047 Domkerk Trier

Het museum van de domkerk en het bisdom trekt kunstliefhebbers met zijn omvangrijke verzameling christelijke kunst uit twee millennia, beginnend met het vroege christendom. Trier is natuurlijk een rijke goudmijn! Hoogtepunt van de tentoonstelling: de plafondbeschildering van een Romeins paleis, die onder de Dom gevonden werd. Dit is de belangrijkste vondst van laat-antieke kunst. Vanzelfsprekend zijn er ook nog een groot aantal spectaculaire vondsten te bewonderen zoals b.v. een vroeg-christelijke schildering uit de Abdij St. Maximin. De collectie is uit het hele bisdom Trier afkomstig. Het moderne museum, waar overal licht naar binnen stroomt, was in vroegere tijden een koninklijke Pruisische gevangenis. Bischof-Stein-Platz 1, D-54290 Trier, tel. +49 (0)651-7105-255 Geo-coördinaten: 49.75682°N/6.64479°O

048 Museum bij het Dom Trier

051 Constantijn Basiliek Trier

051

HHH

Oudheid ontmoet de moderne tijd: de imposante restanten van een derde thermencomplex voor de Romeinse burgers van Augusta Treverorum werden tijdens de bouw van een parkeergarage in 1987 op de Veemarkt in het hart van de stad blootgelegd. De beroemde architect Oskar Mathias Ungers bracht boven de ruïnes een hoge, moderne glazen kubus aan, die duidelijk zijn stempel op dit plein drukt. Daardoor lokt deze plek niet alleen mensen die in historie geïnteresseerd zijn, maar zeker ook architectuurliefhebbers. Op deze uitzonderlijke locatie worden wisselende tentoonstellingen en evenementen gehouden.

Met een lengte van 67 meter en 33 meter hoog heeft de Constantijn Basiliek, die rond 310 gebouwd werd, de enige paleisaula en troonzaal die als grootste ruimtes uit de Oudheid beschouwd mogen worden en die ook nog behouden zijn gebleven. De hier gegeven orgelconcerten zijn spectaculair: de nagalm van het orgel houdt maar liefst zeven seconden aan. het interieur van de huidige kerk, waarin Evangelische diensten worden gehouden, is in een woord indrukwekkend! Bezienswaardig is ondermeer het houten plafond, die de enorme ruimte in z’n geheel overspant. Gelegen aan de rand van de Trierer City bepaalt de basiliek het stadsbeeld. Zij is een van de halteplaatsen van de thematische route UNESCO Werelderfgoed in Trier.

Viehmarktplatz, D-54290 Trier, Tel.: +49 (0) 651-9941057 Geo-coördinaten: 49.75274° N/6.63765° O

Konstantinplatz, D-54290 Trier, Tel. +49 (0)651-42570 Geo-coördinaten: 49.75327° N/6.64327° O

050

052

HHH

Veemarkt-Thermen, Trier

050 Landesmuseum Trier

Weimarer Allee 1, D-54290 Trier, Tel.: +49 (0)651-97740 Geo-coördinaten: 49.75132° N/6.64421° O

Constantijn Basiliek, Trier 049

049 Veemarkt-Thermen Trier

stichting van Augusta Treverorum, de oudste stad van Duitsland, monumentale Romeinse grafmonumenten met levendige voostellingen van het leven van alledag, prachtige mozaïeken uit de Romeinse keizerlijke residentie, de grootste Romeinse goudschat ter wereld, de inrichting van de Barbarathermen, een van de grootste en meest waardevolle badcomplexen in het Romeinse Rijk en nog veel. Twaalf zogenaamde mediaplekken zorgen ervoor dat de bezoeker via audio-gidsen in diverse talen uitgebreide informatie krijgt omtrent het tentoongestelde. Behalve wisselende exposities heeft het museum het mediale theater “Im Reich der Schatten”, waar op een heel levendige manier het Romeinse Trier wordt weergegeven.

HHH

Rheinisches Landesmuseum, Trier Voor hen die geïnteresseerd zijn in de Romeinse tijd is dit museum een absolute must: hier vindt men namelijk de grootste collectie uit de eerste 4 eeuwen van onze jaartelling van Duitsland met betrekking tot alle thema’s die bij het leven in die periode hoorden. Hier maakt men kennis met de

HHH

Romeinse brug, Trier Stabiel en stevig is deze brug voor zowel automobilisten als fietsers en wandelaars: een in de 2e eeuw gebouwde Romeinse brug met een lengte van 400 meter als buitengewoon solide constructie, die in de plaats is gekomen van een fragiele houten brug op

p a g i n a 49

➔

AAN DE MOEZEL - SAAR

055

dezelfde plaats. In de rivier staan zeven pijlers en twee op de oevers. De huidige zichtbare architectuur omvat Romeinse pijlers en Gotische bogen. Het moderne verkeer rijdt hier over een van de oudste bruggen ten noorden van de Alpen.

Kaiserthermen, Trier

Navigatie instelling: St. Barbara-Ufer/ Johanniterufer, D-54290 Trier Geo-coördinaten: 49.75181°N/6.62784°O 053

HHH

Amfitheater, Trier Het in de late 2de eeuw gebouwde amfitheater behoort tot het UNESCO-Werelderfgoed. Ooit bood  dit antieke oord van vermaak, waar gladiatoren en dieren met elkaar vochten, ruimte aan ongeveer 20.000 mensen. Naast de arena en de gangen voor de toeschouwers is nu nog een vrij grote onderaardse ruimte te bezichtigen, waarin zich vermoedelijk een hefbrug bevond. Hiermee konden de artiesten snel en vol effect ten tonele worden gevoerd. Bovendien ziet men daar nog de originele houten balken van een zuigpomp die voor ontwatering werd gebruikt. Ook al zijn de zitplaatsen inmiddels met gras overgroeid: er is weer een gladiatorenschool, die workshops en rondleidingen voor bezoekersgroepen aanbiedt. Daarnaast geeft een acteur in de rol van gladiator Valerius ’s avonds rondleidingen door de arena en vertelt over zijn leven.

052 Romeinse brug Trier 053 Amfitheater Trier

056

HHH

Porta Nigra, Trier

HHH

Barbarathermen, Trier Een van de grootste behouden gebleven Romeinse thermencomplexen dateert uit de 2e eeuw en diende ervoor om – in tegenstelling tot de nooit afgebouwde Keizerthermen – de bevolking een luxe badgenot te bieden. Restanten van de prachtige inrichting zijn in het Rheinisches Landesmuseum te zien. Fundamenten, keldergangen en restanten van de vloerverwarming zijn nog intact en geven een goed inzicht in het hoge technische niveau van de Romeinen. Bezoekers kunnen dit alles momenteel alleen vanaf een tribune bekijken omdat er restauratiewerkzaamheden plaatsvinden waardoor de ruimte niet begaanbaar is.

De luxueuze Romeinse badcultuur had in het paleisbad van de Kaiserthermen een hoogtepunt moeten vinden, maar dit complex, dat tot de grootste thermencomplexen van het Romeinse rijk had moeten behoren, is vermoedelijk nooit voltooid en ook niet als zodanig gebruikt. Men gaat ervan uit dat het later tot militaire kazerne is omgebouwd. Een vermakelijke blik op die tijd wordt regelmatig gepresenteerd door een acteur in de rol van tribuun Mallobaudes. De wijd vertakte onderaardse stookgangen en gangen voor het personeel tonen duidelijk aan wat voor een gigantische omvang de geplande ‘wellness-tempel’ ooit had moeten hebben. Bezienswaardig is onder andere de afdruk in de pleisterlaag van een Romeinse passer. De Kaiserthermen worden tegenwoordig ook gebruikt als locatie voor openluchtmanifestaties in de stad. Weberbach, D-54290 Trier, Tel.: +49 (0)651-4362550 Geo-coördinaten: 49.75045°N/6.64139°O

Olewiger Str., D-54295 Trier, Tel. +49 (0)651-73010 Geo-coördinaten: 49.74702°N/6.64891°O 054

HHH

054 Barbarathermen Trier

De pikzwarte stadsmuur, opgebouwd uit wel tot 6 ton wegende zandstenen blokken, is het beroemde kenmerk van de oudste stad van Duitsland en hoort terecht thuis op de lijst van het UNESCO Wereldgoed. De rond 180 n.Chr. gebouwde Romeinse poort is de best behouden in zijn soort ten noorden van de Alpen en biedt onderdak aan restanten van een middeleeuwse dubbelkerk. Daar vlak tegenaan gebouwd staat het middeleeuwse Simeonklooster, waarin nu het Stedelijk Museum gehuisvest is. Midden in de voetgangerpassage van de historische binnenstad en omgeven door het woelige moderne stadsleven, restaurants en winkels, heeft de Porta Nigra een prachtig uitzicht te bieden. Deze poort kan – net zoals de keizerthermen en het amfitheater – tijdens een spannende rondleiding bezocht worden. Adres: Ingang Stedelijk Museum Simeonstift, Simeonstr. 60, D-54290 Trier, Tel.: +49 (0)651-7181459 Geo-coördinaten: 49.75964°N/6.64365°O

Südallee, D-54290 Trier; Geo-coördinaten: 49.75034° N/6.63091° O 055 Keizerthermen Trier

057

H

Zomerpaleis, Trier-Pfalzel Het Trierer stadsdeel Pfalzel, dat aan de Eifel grenst, was destijds een Romeinse nederzetting. Restanten van metselwerk van een stevig beveiligd paleis zijn onder andere nog in de buurt van de huidige kerk te zien. Het middeleeuwse stadscentrum ligt pal langs de Moezel Fietsroute en is een ideale stopplaats om even de benen te strekken en wat cultuur te snuiven. Er zijn hier gezellige eethuisjes en vanaf de oever van de Moezel heeft men een prachtig uitzicht op de rivier met de witte vloot en de vol beladen vrachtschepen. Kirchplatz, D-54293 Trier Geo-coördinaten: 49.78075° N/6.69460° O 058

HH

Waterleiding Ruwertal, Waldrach Ook de antieke provinciehoofdstad Trier werd destijds al van water uit het dal van de Ruwer voorzien. Bij Waldrach werd een kanaal ontdekt, dat als reconstructie bij een parkeerplaats aan de Ruwertalstraße bezichtigd kan worden. Het onderaardse aquaduct is in de 2e eeuw aangelegd en vervoerde waarschijnlijk dezelfde jaarlijkse hoeveelheid water naar Trier, als het huidige. Er is dus eigenlijk niets veranderd: ook het moderne Trier betrekt haar water uit het dal van de Ruwer. Een bezienswaardige aansluiting ligt direct aan de Ruwer-Hochwald-Fietsroute. Bahnhofstraße, D-54230 Waldrach Geo-coördinaten: aansluiting: 49.74630°N/6.74103°O; reconstructie: 49.74016°N/6.74275°O 059

H

Kelder van een Romeinse villa, Kenn In de 2e eeuw werd er in Kenn stijlvol en luxueus geleefd. Daarvan getuigen talrijke vondsten van een luxueuze Romeinse villa met onder meer zuilen, ornamenten van marmer, mozaïekrestanten, muurschilderingen, gangenstelsel, gewelven en muren. Nu kan men een langgerekte Romeinse kelder, bestaande uit drie delen, naast het Streekmuseum gaan bekijken evenals een kopie van een Romeins standbeeld – een

fonteinnimf. Deze ondergrondse ruimte wordt soms gebruikt voor wijnproeverijen. Geopend van Pasen tot november, alleen ’s zondags van 14 uur tot 16 uur of op afspraak; het voorste gedeelte van de kelder is open, de twee andere kan men door een ijzeren hek bekijken. Heimatmuseum Kenn, Im Ecken 11, D-54344 Kenn, Tel.: +49 (0)6502-2391 Geo-coördinaten: 49.80054° N/6.72565° O 060

HH

Villa Urbana, Longuich In de wijnbergen van Longuich en bij de driesprong Moezeldal bij Schweich kan men een gedeeltelijke gereconstrueerde Romeinse villa gaan bekijken. Tot nu toe zijn er alleen delen van een complex uitgegraven en onderzocht, maar de villa moet reusachtig groot en prachtig zijn geweest. Nu is er een badruimte van het herenhuis te zien en daar vlakbij een kleine wijnberg naar Romeins voorbeeld. Voor het gebouw staat een sarcofaag, waarin het skelet van een rank meisje werd aangetroffen, waarbij glazen kogelvormige trechterhals flesjes als grafgift lagen. Rondleidingen van april tot en met oktober, steeds op zondag om 10.30 uur. Wie wil kan bij “Treffpunkt Winzerhof” in het zomerseizoen (van mei t/m oktober) op zaterdag en zondag een wijnfeest meemaken. Aanrij route via verkeersknooppunt Trierer Straße, D-54340 Longuich, Tel.: +49 (0)6502-1716 Geo-coördinaten: 49.80403°N/6.76485°O 061

HH

056 Porta Nigra Trier

058 Waterleiding Waldrach

060 Villa Urbana Longuich

061 Villa Rustica Mehring 062 Waterleiding Pölich

Villa Rustica, Mehring Midden in Mehring (stadswijk op de rechteroever van de Moezel) staat een, gedeeltelijk weer opgebouwde Romeinse hoeve. Zo rustiek als hij er nu uitziet, moet deze hoeve toch tot de grootste en mooiste van de regio Trier worden beschouwd. Men kan aan de verschillende bouwfasen de toenemende welstand en het agrarisch succes van deze herenboeren aflezen. Dit destijds machtige complex viel – zoals zoveel anderen – ten offer aan de verwoestende Germanen en wat er daarna nog van over was is later waarschijnlijk door Franken bewoond. De villa ligt niet ver van het fietspad verwijderd en is een goede tussenstop. Rondleidingen van Pasen tot en met oktober steeds op zondag om 11.30 uur. Tentoonstelling in het Streekmuseum.

p a g i n a 51

➔ Villa Rustica: In der Kirchheck, 54346 Mehring; Streek- en Wijnmuseum Mehring, Bachstr. 47, D-54346 Mehring, Tel.: +49 (0)6502-1413 (TI Mehring) Geo-coördinaten: 49.79411°N/6.83437°O 062

HH

Waterleiding van een villa, Pölich Een beetje avontuur hoort erbij: een ca. 1,20 meter hoog en een halve meter breed Romeins kanaal kan bij een villa in Pölich worden bezocht. Deze vrij toegankelijke, unieke waterleiding, die in leisteen is uitgehouwen, heeft naar alle waarschijnlijkheid het water getransporteerd naar de badruimtes van een grote Romeinse villa. Zo’n luxe was destijds geen zeldzaamheid en toont niet alleen de hoge technische ontwikkeling van de Romeinen, maar zeker ook hun gigantische waterverbruik. Een klein informatiecentrum bij de waterleiding is in een voormalig brandweerhuisje ingericht. Een ca. 1 km lange rondwandeling leidt naar markante punten. Im Weinberg, D-54340 Pölich Geo-coördinaten:: 49.79719° N/6.84723° O 063

HH

Romeins pad Trittenheim-Minheim Voor de geoefende wandelaar is de 20 kilometer lange thematische route en het klimpad “Römersteig” tussen Trittenheim en Minheim, een adembenemende prachtige liaison met antieke schatten. Het beroemde stenen wijnschip van Neumagen-Dhron is hier gevonden en vaart (gereconstrueerd) met zijn passagiers op de Moezel. Deze plaats lag destijds aan de Romeinse verkeersweg van Trier via Bingen naar Mainz. Het wandelpad volgt deze route voor een deel. Replica’s van grafmonumenten en een wijnpers in het wijngebied “Piesporter Goldtröpfchen” vertellen het verhaal van toen. Speciale informatietableaus nodigen uit om nog meer te weten te komen en om even te rusten. De uitzichten vanaf de “Römersteig” op het laag gelegen Moezeldal zijn spectaculair en de wijnliefhebbers genieten van het feit dat ze hier in een van de beste wijnregio’s van de Moezel zeker een glaasje zullen gaan drinken. Startpunten: b.v. Moezelbrug Trittenheim: 49.82192°N/6.90348°O Neumagen-Dhron: 49.85732°N/6.89117°O en Piesport: 49.88621°N/6.91660°O

p a g i n a 52

AAN DE MOEZEL - SAAR

064

HHH

066

HH

Romeins Centrum Neumagen-Dhron

Wijnpersinstallatie, Erden

Het Romeinse Noviomagus – nu Neumagen – is de oudste wijnplaats van Duitsland. In de voormalige laat-Romeinse citadel werden de grafstenen van rijke burgers en kooplieden aangetroffen, die een zeer levendig beeld geven van het leven van toen. Deze beroemde grafstenen zijn in het Landes-museum Trier te bezichtigen. Afgietsels hiervan staan langs de Archeologische Route opgesteld. Er zijn zo’n 17 halteplaatsen, waar ondermeer te zien zijn: het beroemde wijnschip, een scène uit een schooltje, bij de kapper en het afdragen van de pachtsom. Hoogtepunt is het geconstrueerde (helemaal volgens het origineel) wijnschip Stella Noviomagi, waarmee men in het weekend ook een korte vaart kan maken. In de buurt van de aanlegsteiger is een multimedia locatie, waar men alles over de geschiedenis van het origineel en de reconstructie vindt. Rondleiding van mei tot en met oktober op vrijdag en zaterdag.

Hier staat aan de voet van de wijngebieden Erdener Prälat en Erdener Treppchen, een gedeeltelijk gereconstrueerde Romeinse wijnpers. Het metselwerk dat deels met een visgraatmotief versierd is, is buitengewoon goed geconserveerd gebleven. Een interessante stopplaats direct aan de Moezel Fietsroute en de Bundesstraße B 53 gelegen . Een klimpad voert door de steile hellingen en dat geeft een goed beeld van hoe zwaar het werk van de wijnboeren destijds was en overigens nu nog steeds is. (lengte: 2,9 tot 4,3 km). Het uitzicht op de Moezel is natuurlijk fantastisch. Ook zeer indrukwekkend is het om te zien hoe de wijnbergterrassen tegen de rotsen als het ware gevleid zijn. De Romeinse wijnpers in het dal geeft niet alleen een duidelijk beeld van de perstechniek van de oude Romeinen, maar hierbij staat ook een evenementengebouw, waar het hele jaar door leuke dingen georganiseerd worden.

Deze wandeling begint bij de Tourist-Information Neumagen-Dhron, Hinterburg 8, D-54347 Neumagen-Dhron, Tel.: +49 (0)6507-6555 Geo-coördinaten: 49.84993°N/6.89404°O

Wijnpers tegenover het plaatsje Erden aan de andere oever van de Moezel Geo-coördinaten: 49.98151°N/7.02759°O

065

HH

Wijnpers, Piesport Van de belangrijkheid als centraal punt van de wijnbouw in Piesport tijdens de Romeinse tijd, getuigen niet alleen enkele verzen uit Ausonius’gedicht “Mosella”, maar ook talrijke archeologische vondsten. Zoals bijvoorbeeld het “Diatretglas”, een dubbelwandige wijnkelk en de “Kaiserfibel”, een gouden kledingspeld, die keizer Constantijn ter gelegenheid van zijn 10 jarig regeringsjubileum uitreikte aan iemand, die zich bijzonder verdienstelijk had gemaakt. Beide voorwerpen zijn in het Rheinisches Landesmuseum in Trier te zien. De meest spectaculaire ontdekkingen deed men in Piesport echter in de jaren 1985 en 1991. Aan de rand van het wereldberoemde wijngebied “Piesporter Goldtröpfchen”stootte men – niet ver van elkaar verwijderd – op restanten van een Romeinse wijnpers uit de 4e, resp. 2e eeuw n.Chr. De wijnpers uit de 4e eeuw werd volgens origineel voorbeeld gerestaureerd. Ausoniusufer, D-54498 Piesport Geo-coördinaten: 49.88582° N/6.91131° O

067

HH

Wijnpersinstallatie, Brauneberg Dulcis mons – zoete berg – noemden de Romeinen de heuvelrug, aan de voet waarvan zich de Brauneberger Wijnpers bevindt en zonder twijfel heeft de naam betrekking op de wijn. “Brauneberger Juffer” is de naam van het wijngoed en brengt echte wijnkenners in vervoering. De Romeinse wijnpers staat op de linker oever van de Moezel tegenover Brauneberg, direct aan de Bundes-straße B 53. Een ideaal uitje voor vakantiegasten in de Moezel regio, die per auto, motor of camper onderweg zijn. Wandelaars worden er via de Mosel.Erlebnis. Route heen geleid. En hoe goed Moezelwijn harmonieert met een Romeinse maaltijd, die kan dat zelf ondervinden in het Brauenberger Hof in Brauneberg. Geo-coördinaten wijnpers: 49.91394° N/6.99598° O 068

HH

Wijnpersinstallatie, Maring-Noviand In Maring-Noviand nabij de bekende vakwerkstad Bernkastel-Kues werd al in de Romeinse tijd wijn verbouwd. Hier heeft men de resten gevonden van een groot Romeins landgoed dat naast verschillende stallen en schuren ook een eigen wijnpers had. Dat is

tamelijk ongewoon, want alle andere van de tot nu toe bekende antieke wijnpersen zijn midden in de wijngaarden aangetroffen. Om de kostbare vondst te beschermen heeft men over het druivenpulp-, pers- en mostbekkens een beschermende overkapping gebouwd, die op afspraak te bezichtigen is. Een zwaar blok zandsteen, dat in het buitenste deel van de installatie is opgenomen, heeft mogelijk als persgewicht van een schroef-  of haspelpers gediend. Openingstijden: overwegend op zaterdagochtend na afspraak, tel.: +49 (0)6535-944200 An der Römerkelter, D-54484 Maring-Noviand Geo-coördinaten: 49.92620° N/6.98143° O

063 Romeins pad

064 Romeins Centrum Neumagen-Dhron

wandelroute “Säubrenner-Route”. Deze tocht kan men beschouwen als uitstapje van de Eifelsteig, een “Toptrail of Germany”. Een Nordic-Walking-Route en een fietspad als aftakking van de populaire Maare-MoselRadweg verbinden de villa met het stedelijke gebied. En natuurlijk kan men hier ook gemakkelijk met de auto komen. Er staan nog meer investeringen op het toeristische vlak gepland. Tip: bewegwijzerde wandelroute van de stad Wittlich nr 6 vanaf de Viehmarktplatz in Wittlich, lengte: ca. 7 km (Wandelkaart nr. 24 von de Eifelverein) Geo-coördinaten: 49.97270° N/6.90138° O 071

069

HH

“Romeinse Route” in Zell (Moezel)

Villa Romana, Veldenz De ontdekking van de Romeinse villa in Veldenz mag curieus genoemd worden: in een prachtig historische gebouw in het stadscentrum van Veldenz zou tijdens een restauratie 1990/1991 tevens een kelder worden uitgegraven. Tijdens het graven kwam tot ieders verrassing een Romeins badcomplex bloot te liggen. Zo werd het oude gebouw niet alleen een kelder, maar ook nog een attractie rijker. Als de voormalige bewoners van het vakwerkhuis eerder geweten hadden, wat voor een wellness-oase zich onder hun voeten bevond, dan hadden ze misschien wel eerder de schop ter hand genomen. Tegenwoordig bevindt zich in de ‘Villa Romana’ zoals het ‘Haus des Gastes’ sindsdien ook wordt genoemd, een klein museum over de stadsgeschiedenis en biedt het onderdak aan een muntenverzameling en wisselende tentoonstellingen van verschillende kunstenaars. Hier kan men leuke souvenirs en literatuur kopen en ook gezellig wat drinken. Villa Romana, Haupstraße 28, D-54472 Veldenz, Tel.: +49 (0)6534-1203 Geo-coördinaten: 49.88942°N/7.02327°O 070

HH

065 Romeinse wijnpers Piesport

066 Romeinse wijnpers Erden

067 Romeinse wijnpers Brauneberg 069 Villa Romana Veldenz

De stad Zell (Moezel), nu een levendige toeristische metropool, was destijds een Romeinse nederzetting met luxueuze huizen. De restanten van een badcomplex in het Streekmuseum en de askist als dodenherdekkingsplek aan de oever van de Moezel getuigen nog van een oude nederzetting. Hoog boven de stad op de Beinter Kopf troonde toen een bergheiligdom, van waaraf men ook nu nog een prachtig uitzicht op de Moezel heeft. Een thematische wandelroute “Romeinse Route”(lengte: 18,2 km) loopt vanuit de stad omhoog naar de bewaard gebleven fundamenten en verder naar het Altlayer beekdal. Daar, diep in het bos, bevond zich een toevluchtsoord voor de bevolking tegen de barbaarse hordes plunderaars. Dit oord noemt men in de volksmond “Alteburg” en er zijn hier inderdaad nog zeer goed geconserveerde muurresten te vinden. Startpunt: Schwarze Katz Fontein / Raadhuis, Balduinstraße 44, D-56856 Zell/Mosel; in het Raadhuis is ook het Streekmuseum ondergebracht, tel.: +49 (0)6542-96220; Geo-coördinaten: Beinter Kopf 50.012429° N/7.179171° O Alteburg 49.995640° N/7.230269° O

H(H) 072

Romeinse villa, Wittlich

H

Stenen grafkamer, St. Aldegund

De eens zo prachtige Romeinse villa in het Lieserdal bij Wittlich moest destijds wijken voor de vooruitgang: pijler van een autosnelweg maakte een einde aan de landelijke idylle. Maar zo gaat het soms in het leven: verkeersinfrastructuur voor welstand en vooruitgang. Ondertussen zijn de veiliggestelde en voor bezoekers toegankelijke restanten van de Romeinse villa in Wittlich in een zeer goede toeristische infrastructuur ingebed, b.v. in de premium

Bij alle inventiviteit, die de Romeinen aan de dag legden om hun doden te begraven, is een graf in een stenen kamer zoals in St. Aldegund toch een zeldzaamheid. Het is in elk geval een uitstapje vanaf de MozelwijnRoute of de Moezel Fietsroute meer dan waard. Opgebouwd uit dikke stenen platen, werd hier een Romeinse vrouw begraven, in

p a g i n a 53 074 Bergheiligdom Calmont

➔ clusief een rijke grafschat, die ondermeer bestond uit een prachtig geblazen blauw scheepje. Deze kostbaarheden zijn alleen nog als replica ter plaatse te bekijken. Wie ze in het echt wil gaan bewonderen, die kan dat in het Landesmuseum op de Vesting Ehrenbreitstein doen.Voor kunsthistorici is echter nog een tweede graf bijzonder aan te bevelen: in de oude bergkapel tegen de heuvel vond de beroemde kunstverzamelaar Peter Ludwig zijn laatste rustplaats. Graf in stenen kamer: Klosterkammerstr. 71, D-56858 St. Aldegund; Bergkapel: Van de weg “Auf der Teusch” loopt een voetpad tussen wijnbergen en tuinen naar de kerk. Geo-coördinaten graf: 50.07415° N / 7.12889° O

073

H

Hooggelegen vesting op de Petersberg, Neef In het zicht van het kruis op de top van de Calmont, stond tot aan de laat-Romeinse tijd – toen hordes barbaren lijf en leven bedreigden – een vesting hoog boven Neef. Deze Romeinse locatie is ook via de cultuurroute Calmont-Regio te bereiken. De Romeinse soldaten hadden vanaf het “Eulenköpfchen” en het terrein rondom de schilderachtige Peterskapel, een ongelooflijk prachtig uitzicht op het dal van de Moezel. Als men nu de restanten van deze vesting wil gaan bekijken komt daar wel wat speurzin bij kijken. Het uitzicht is in elke geval fantastisch. Aan de voet, vlakbij de vesting ligt de mooie ruïne van het klooster Stuben, een populaire en veel gebruikte locatie om te fotograferen. Hier komt men alleen via wandelroutes, met steeds weer dat prachtige uitzicht, maar ook gemakkelijk via de vlakke Moezel Fietsroute.

AN MOSEL - SAAR

een klimpad voor alle leeftijden (lengte: 7 tot 9 km). Wie tijdens het weekend voor de wandelroute naar de top kiest, kan zich daar – boven aangekomen – aan een of meerder glazen wijn laven. De weg naar beneden is niet moeilijk en in de plaatsjes Ediger-Eller en Bremm nodigen sfeervolle gastronomische locaties en Weinstuben tot een heerlijke maaltijd.. Station in Eller, dichtstbijzijnde parkeerplaats bij het Heiligdom: Geo-coördinaten: 50.10405°N/7.10408°O

075 Dubbele grafkamer Nehren 075

HH

Dubbele grafkamer, Nehren Het dal van de Moezel moet dicht bevolkt zijn geweest. Rijke landgoederen, woon- en werklocaties van de eenvoudige bevolking stonden langs de vruchtbare oever. Schepen voeren over de Moezel en transporteerden wereldwijd goederen. Ook in Nehren lag destijds een van de grotere Romeinse landgoederen. Hier werd wijn verbouwd, getuige een Romeinse wijnpers. Hoog boven hun voormalige woonplaats en aan een belangrijke Romeinse route vonden de landheren hun laatste rustplaats, met prachtig uitzicht over het dal van de Moezel. Inmiddels zijn de twee “graftempeltjes” gereconstrueerd. Maar origineel – en dat is absoluut verbazingwekkend – zijn muurschilderingen in de linker grafkamer behouden gebleven. Men kan ze door een afgeschermde glazen wand bekijken. De plaats Nehren en het dubbele graf kan men via een thematische wandelroute (lengte: 4,5 km) gaan bezoeken.

Geo-coördinaten: 50.09870° N/7.13335° O

Startpunt: Gemeindeplatz bij het Gemeentehuis en Brandweerkazerne Nehren; Geo-coördinaten parkeerplaats aan de K22: 50.09044°N/7.18253°O

074

076

HH

Bergheiligdom op de Calmont, Calmont-Region Welke godheden werden hoog boven Calmont, de steilste wijnberg van Europa tussen Bremm en Ediger-Eller, vereerd? Misschien Succellus, de god van de wijn? Men weet het niet. Op het hoogste punt van de Calmont, vis à vis van het klooster Stuben, een schilderachtige kerkruïne, staat sinds kort een gereconstrueerd Romeins bergheiligdom. Beide godshuizen zijn door de Cultuurroute Calmont-Region met elkaar verbonden, een prettig wandeltraject met

p a g i n a 54

070 Romeinse Route Zell (Moezel)

077 Martberg Pommern 078 Kloostermuseum Treis-Karden

080 Vesting Ehrenbreitstein

H

Archeologische wandelroute, Bruttig-Fankel Dwars door het bos boven Bruttig-Fankel loopt nog een oude Keltische- en Romeinse route. De weg wordt omzoomd door grafheuvelvelden uit diverse eeuwen. Meer recent is een verdedigingsbouwwerk en een middeleeuwse holle weg. De eeuwen liggen hier zo dicht bij elkaar, dat men de tussenliggende tijdsspanne veel korter inschat. Maar de natuur verovert alle menselijke inspanningen vroeger of later toch weer terug en bewaart daarbij zorgvuldig de sporen – zolang de mens deze

081 Cultuurpark Bliesbruck-Reinheim

082 Museum voor Pre- en Vroege geschiedenis Saarbrücken

➔ niet moedwillig vernietigd. Hier bevindt zich overigens ook een speciale locatie in het bos, waar schoolklassen in de vrije natuur, onder de blote hemel les krijgen. (lengte: 2,5 km) Geo-coördinaten parkeerplaats aan de K35: 50.14856° N/7.25844° O 077

HHH

Archeologisch Park Martberg, Pommern Op de Martberg bij Pommern voelt men de nabijheid van de goden. Hier lag al in de Keltische periode een stad met een groot heiligdom, dat ook na de Romeinse verovering niet aan belangstelling inboette. Allereerst werd hier Lenus-Mars vereerd, die zieke mensen in nood moest helpen, zoals blijkt uit offergaven die hier zijn aangetroffen. Tot dan de Christenen kwamen en deze heidense cultus rigoureus om zeep hielpen. Inmiddels is een deel van het verwoeste tempelcomplex weer opgebouwd en vormt een aantrekkelijk doel voor uitstapjes en wandelingen op historische paden en wegen. Vanuit Treis-Karden loopt de Lenus-Mars-Route omhoog en verder naar Pommern (lengte: 5 km). Met de auto vanuit Pommern komt men vlakbij het heiligdom en in het weekend rijdt er een pendelbus. D-56829 Pommern, tel. +49(0)2672-9157700 Geo-coördinaten: 50.17892° N/7.28567° O 078

HHH

Kloostermuseum, Treis-Karden In het kleine kloostermuseum van TreisKarden, achter de kloosterkerk ondergebracht in een middeleeuws bijgebouw, vindt men vondsten van het Keltisch-Romeinse heiligdom op de Martberg en de schatten uit het middeleeuwse kanunnikklooster St. Castor. Hier kan men een reis door tijd door 2.000 jaar regionale geschiedenis maken. Of het nu gaat om de tempel van Lenus-Mars of het eerbiedwaardige kloostercomplex, gewijd aan de missionaris St.Castor: de religieuze uitstraling van deze heilige plekken kun je nu nog aan de hand van hun getuigenissen waarnemen. Vanuit Karden komt men op de Lenus-Mars-Route, die hoog boven het Archeologische Park Martberg, loopt (lengte: 3 km). St. Castor-Str. 2, D-56253 Treis-Karden, ingang naast de stiftskerk Tel.: +49 (0)2672-9157700 (Tourist Info) Geo-coördinaten:50.18360° N/7.30185° O

079

H

Romeinse villa, Winningen Een Romeinse villa langs de autosnelweg: dat was niet de bedoeling van de toenmalige huisbezitter. Maar het verkeer is geen hindernis meer, in tegendeel: de bezoekers van nu maken gebruik van een uitstekende infrastructuur en meer dan voldoende parkeerruimte bij de nabijgelegen Autobahnraststätte – lopend gaat men dan naar de villa. In het museum in Winningen vindt men een maquette van het complex en enkele vondsten. Bovendien vindt men hier een collage van de ereburgers van Winningen en van August Horch, de oprichter van Audi. Een uitstapje naar dit mooie dorpje aan de Moezel is meer dan de moeite waard. Navigatie: Romeinse villa; autosnelweg A 61, bij Autobahnraststätte Winningen-Ost; Museum Winningen, Schulstraße 5, D-56333 Winningen, Tel.: +49 (0)2606-2214 en 2126 Geo-coördianten villa: 50.31783°N/7.50058°O

080

HHH

Landesmuseum in de vesting Ehrenbreitstein, Koblenz Hoog boven de samenvloeiing van de Moezel en de Rijn, troont de vesting Ehrenbreitstein, vroeger een militair bolwerk en nu een populair excursiedoel. Hier vindt men een Streekmuseum, waarin de Romeinse- en Keltische schatten uit de omgeving te zien zijn, onder andere de kostbare grafvondsten uit St. Aldegund, vondsten van de Martberg en een kostbare drakenstandaard van het Romeinse leger. Sinds 2010 kan men via een stoetjeslift de vesting bereiken. Wie zich wil richten op het militaire verleden van deze vesting, die zou zich door een acteur, in de rol van de “eeuwige soldaat” door de bastions en frontwallen kunnen laten rondleiden. Festung Ehrenbreitstein, D-56077 Koblenz, Tel.+49 (0)261-66750 Geo-coördinaten: 50.36633°N/7.61600°O

I N HET SAARLAND

081

HHH

Europees Cultuurpark Bliesbruck-Reinheim, Gersheim-Reinheim Middenin het UNESCO Biosfeerreservaat Bliesgau op de Duits-Franse grens, ligt een wel heel bijzonder archeologisch park: op een terrein van meer dan 70 ha. hebben Duitse en Franse onderzoekers, archeologische bodemvondsten uit diverse eeuwen opgegraven. Hier werd ondermeer het graf van de Keltische vorstin von Reinheim gevonden en wordt nu in een indrukwekkende nieuwbouw gepresenteerd. Vlak daarnaast: de fundamenten van een destijds prachtige Romeinse villa met een representatief hoofdgebouw en een deels gereconstrueerde binnenplaats. Bovendien zeer de moeite waard: het indrukwekkende thermencomplex van de voormalige Gallo-Romeinse kleine stad. Uitgebreid evenementenprogramma. Robert-Schuman-Str. 2, D-66453 GersheimReinheim, Tel.: +49 (0)6843-900211 Geo-coördinaten: 49.13505°N/7.18343°O 082

HHH

Museum voor Pre- en Vroege Geschiedenis, Saarbrücken Als “archeologisch venster” op het Saarland heeft het Museum voor Pre- en Vroege Geschiedenis een breed spectrum van voorwerpen te bieden – van een vuistkeil uit het Stenen Tijdperk tot aan kunstzinnig uit goud en edelstenen samengestelde doekspelden uit de Merovingische periode. In het middelpunt staat echter het beroemde graf van de Keltische vorstin von Reinheim met kostbare sieraden en andere waardevolle grafgiften. Bovendien biedt het museum een uitgebreid pedagogisch programma en actuele exposities. Am Schlossplatz 16, D-66119 Saarbrücken, Tel.: +49 (0)681-9964-4234 Geo-coördinaten: 49.23081°N/6.99146°O 083

H

Mithrasheiligdom, Saarbrücken De aanhangers van de Mithras cultus maakten gaten in een rotswand aan de Halberg in Saarbrücken en brachten daarin hun heiligdom onder. Zo ontstond een ruimte uit drie schepen, in het midden met een bijna 4 meter hoog gewelf en twee zijarmen. In de middeleeuwen werd de “heidense grot” een Christelijk pelgrimsoord. Van deze oude,

p a g i n a 55

➔ mysterieuze religies, waar alleen mannen toe mochten behoren, weten we maar weinig. Mithras, vaak als zonnegod afgebeeld, zou door een vaderlijke godheid naar de aarde gezonden zijn om haar te redden. Hij werd geboren in een grot en werd als jongeling afgebeeld met een jakobijnenmuts op zijn hoofd. Parkeerplaats voor bezoekers van de Saarländische Rundfunk op de Halberg, Dr. Franz-Mai-Straße, D-66121 Saarbrücken; van daar het voetpad (bewegwijzerd, ca. 10 min.) naar de grot. Geo-coördinaten: 49.22259°N/7.02795°O 084

HH

Emilianus mijngangen Wallerfangen – St. Barbera Deze Romeinse kopermijn dankt zijn naam aan een bewaard gebleven inscriptie, die vermeldt, dat een zekere Aemilianus op 7 maart (helaas geen jaartal) met het ontginnen begonnen is. Aan deze zogenaamde occupatio (in bezit name) lag een belangrijke rechtelijke oorkonde ten grondslag, maar uit het totale Romeinse imperium is alleen deze van Aemilianus bewaard gebleven. Ook de mijn zelf is buitengewoon te noemen, want hier zijn nog sporen van Romeinse werktuigen gevonden en diverse vondsten in de mijngangen zijn duidelijk dateerbaar. Men vermoedt dat dit mijnstelsel nog veel groter moet zijn geweest, dan tot dusver werd aangenomen. Schlossbergstraße, D-66798 WallerfangenOrtsteil St. Barbara ( de ingang ligt ca. 150 m van de Hauptstrasse verwijderd). Toegang alleen in combinatie met een rondleiding. Tel.: +49 (0)6831-444-449 (Regio Saarlouis) Geo-coördinaten: ca. 49.32812°N/6.68382°O 085

H

Bronheiligdom Sudelfels, Ihn bij Niedaltdorf Aan de voet van de Hirnberg bevinden zich de restanten van een Gallo-Romeins heiligdom, met meerdere kleine tempels binnen een omheind terrein, en een niet-religieus bouwwerk, namelijk een Romeins landgoed met stallen en schuren. Hier zijn te zien: haard en trap, vloerverwarming en een zeshoekig wasbassin , dat op een bron was aangesloten. Hier komt nog steeds water uit. Er werden Keltische goden

p a g i n a 56

I N HET SAARLAND

aanbeden, zoals de bron- en moedergodin Sirona, de vruchtbaarheidsgodin Rosmerta en de Romeinse goden Apollo, Mercurius, Minerva en Silvanus. Locatie: tussen de wijken Ihn en Niedaltdorf aan de L 354; parkeerplaats Geo coördinaten: 49.33460°N/6.60774°O 086

HH

Museum Pachten & Romeins Park, Dillingen In een voormalige boerderij exposeert het museum vondsten van het Stenen Tijdperk tot aan de Frankische Tijd. Zwaartepunt is de Gallo-Romeinse Vicus Contiomagus onder de grond van Pachten, een van de grootste Romeinse grafvelden, woonhuizen, werkplaatsen, tempelcomplexen, een cultustheater en grote hoeves. In een donkere ruimte zijn Romeinse graven en een Frankische begrafenis gereconstrueerd. Bij het museum ligt het “Romeinse Park”, een plek van actie en beleving. Slechts enkele meters van het recreatiegebied van het Ecomeer verwijderd, vindt men de reconstructie van een citadeltoren, een theaterlocatie en een speelplaats naar Romeins voorbeeld. Fischerstr. 2, D-66763 Dillingen Tel. +49 (0)6831-709212 Geo-coördinaten: 49.35498° N/6.70843° O 087

HHH

Archeologisch Park Romeinse Villa Borg, Perl-Borg Het gereconstrueerde Romeinse villacomplex laat op een indrukwekkende manier zien, hoe aangenaam en stijlvol men als bevoorrechte burger zo’n 2.000 geleden kon leven. Dat kan men zelfs aan den eigen lijve ondervinden, bijvoorbeeld met een ‘Erlebnisführung’ (een avontuurlijke rondleiding) onder leiding van slaaf Jatros. Wat is hier te zien? Poortwoning, herenhuis met badcomplex, siertuin met moestuin, keuken, archeologisch museum en de actuele opgravingen. In de Romeinse taveerne worden lekkere Romeinse en regionale gerechten geserveerd. Elk eerste weekend in augustus vindt hier een groot Romeins feest plaats. Im Meeswald 1, D-66706 Perl-Borg, Tel.: +49 (0)6865-91170 Geo-coördinaten: 49.49642° N/6.45810° O

088

HHH

Romeinse Villa en Grafheuvel, Nennig De prachtige, bewaard gebleven, mozaïekvloer behoort met zijn 160 m² oppervlakte tot de grootste en meest intacte vloer ten noorden van de Alpen. Deze vloer lag destijds in de centrale ruimte van een weelderige Romeinse villa en toont voorstellingen uit het circus, gevechten met dieren, gladiatoren en muzikanten. Een indrukwekkende film laat zien hoe dit villacomplex er in de Romeinse tijd heeft uitgezien. Ook bezienswaardig is de grafheuvel vlakbij. Men vermoedt dat het hierbij gaat om een grafmonument van de voormalige villabewoner. De grafheuvel vertoont veel gelijkenis met het graf van Augustus in Rome, maar is wel wat kleiner. Römerstr. 11, D-66706 Perl-Nennig Tel. +49 (0)6866-1329 Geo-coördinaten: 49.52915° N/6.38347° O 089

HH

Romeins Museum Schwarzenacker, Homburg Hier kan men gezellig door een gereconstrueerde Romeinse Vicus (stad) wandelen! Zo’n 1.900 jaar geleden woonden hier een kleine 2.000 mensen en bevolkten de straten met overdekte galerijen en afwateringskanalen. Bezienswaardig is ondermeer: de “Woning van de oogarts” met inrichting en het “Säulenkellerhaus”, dat zijn naam te danken heeft aan de kelder met zuilen. Bij de wegkruising zou men even bij “Capitolinus” kunnen binnenstappen. Het verse brood, dat hier bij de maaltijden geserveerd wordt, is afkomstig uit een reconstrueerde bakkerij. Vlak daarnaast stond een herberg die onderdak bood aan handelsreizigers, ambtenaren, handwerkslieden en aan personen die op doorreis waren. Daarnaast: Gallo-Romeinse omgangstempel voor de god Mercurius, en het barokke museumgebouw (Edelhaus) met tuinencomplex. Homburger Str. 38, D-66424 Homburg Tel.: +49 (0)6848-730777 Geo-coördinaten: 49.28286° N/7.31616° O

090 084 Emilianus mijngangen

086 Museum Pachten

087 Villa Borg

H

Historische wandelroute Kasbruchtal, Neunkirchen Vanaf de parkeerplaats bij het waterleidingbedrijf of vanaf de parkeerplaats bij het Combibad “Die Lakai” loopt de 6 km lange wandelroute door het natuurbeschermingsgebied Kasbruchtal. Diverse zij-routes brengen de wandelaars naar enkele historische vindplaatsen uit de Romeinse tijd. Te zien zijn hier onder andere een Romeinse steengroeve, de steengroeve “Opferstein”en de zogenaamde “Jungfernstiege”, die naar Romeinse graven voeren. Een kopie van een hier gevonden bronzen beeld en de onderbouw van een vroeg-Frankische ijzererts oven zijn in het raadhuis van de stad Neunkirchen te bezichtigen. Parkeerplaats “Die Lakai”, An der Lakaischäferei 1, D-66538 Neunkirchen Geo-coördinaten: 49.32734° N/ 7.19389° O 091

HH

Grafproject Wareswald, Tholey

088 Romeinse villa Nennig

In het Wareswald bij Tholey wordt een Gallo-Romeinse nederzetting opgegraven. Deze, destijds zeer belangrijke stad, lag op het snijpunt van twee Romeinse hoofdroutes. De vondsten van vloerverwarming en luxe baden getuigen van de hoge levensstandaard van de toenmalige bevolking. Gratis rondleiding op elke eerste zondag van de maand (mei tot en met oktober) en deelname voor amateurs aan opgravingkampen. Info: Tel.: +49 (0)6853-8540749 Parkeerplaats “Wendelinus-Rad- u. Wanderweg”, D-66636 Tholey Geo-coördinaten: 49.49194° N / 7.05583° O 092

H

Mithras monument, Schwarzerden 089 Romeins Museum Schwarzenacker

091 Grafproject Wareswald

Het cultbeeld voor Mithras, de god van het licht, is een behouden gebleven restant van een tempelcomplex, dat vlakbij een Romeinse nederzetting stond. Het stelt Mithras voor, rijdend op een paard, terwijl hij een stier doodt. Rechts en links van hem staan fakkeldragers, de ene houdt de fakkel omhoog, de andere doet hem naar beneden. Beide symboliseren de zonsopkomst en de zonsondergang.

verder de bordjes volgen. Parkeerplaats vlakbij de Mithrastempel aan de Schwarzerdener Weiher. Geo-coördinaten: ca. 49.53708°N/7.28263°O 093

HH

Monumentale grafheuvel, Oberlöstern De reconstructie van twee zeldzame Romeinse monumentale heuvels met een stenen ommuring uit de 2e eeuw n.Chr. bevindt zich in Wadern-Oberlöstern. Belangrijke personen moeten hier zijn begraven. De nabijgelegen heuvels met een doorsnee van 20 meter werden in de 90-er jaren van de vorige eeuw uitgegraven en onderzocht. Beide waren met een stenen pijnboomkegel bekroond. Tussen de beide heuvels stond een imposante grafsteen. Na de afgraving zijn de beide heuvels weer in hun originele staat teruggebracht. De daarbij behorende nederzetting lag zo’n 400 meter verderop. Aan de verbindingweg tussen Wadern-Gehweiler en Wadern-Oberlöstern Geo-coördinaten: 49.57979° N/6.91390° O 094

H

Keltische ringwal, Otzenhausen De zogenaamde ‘Hunnenring’ bij Otzenhausen is een van de meest imposante versterkingen van Europa. Zijn nu nog 10 meter hoge en 40 meter brede muurresten getuigen van een uniek vestingbouwwerk van de Kelten. Omgeven door het fraaie landschap van het Schwarzwalder Hochwald was het eens een machtscentrum van de Keltische Treveri. De nabijgelegen Vorstengrafheuvels bij Schwarzenbach geven blijk van de mensen die ze hebben laten oprichten. Thematische wandelroutes en de Keltisch geïnspireerde beeldenroute ‘Cerda & Celtoi’ maken uw bezoek tot een bijzondere belevenis. Voor kinderen is er een speciale kinder-belevenisroute uitgezet. Daarnaast worden er jaarlijks speciale evenementen georganiseerd. Tourist Info Nonnweiler, Tel.: +49 (0)6873660-76, Parkeerplaats bij het bos, Ringwallstraße, D-66620 Otzenhausen Geo-coördinaten: 49.61602°N/6.99614°O

Het monument is te bereiken via de Fritz-Wunderlich-Rad en Wanderweg. Met de auto: autosnelweg A1, uitrit Reichweiler en

p a g i n a 57

➔

in de hunsrück

095

HHH

Ausonius Wandelroute, Bingen-Trier

093 Grafheuvel, Oberlöstern

Wandelen over een van de oudste Romeinse lange afstandswegen: van Bingen naar Trier volgt de Ausonius Wandelroute over een lengte van zo’n 107 km een oud verkeerstraject, waarop de Romeinse dichter Ausonius vanuit het Rijndal naar de Moezel trok. De Romeinen legden hun wegen kaarsrecht aan, daar waar het mogelijk was. Vandaar dat ook de historische wandelroute dikwijls over kaarsrechte tracé’s door bos en weide voert. De Hunsrück-Touristik biedt diverse Ausonius- wandelarrangementen aan, waarbij het vervoer van de bagage is inbegrepen en alle service biedt, die de moderne reiziger zich maar wensen kan.

095 Ausonius Wandelroute bij Dill

Hunsrück-Touristik GmbH, Gebäude 663, D-55483 Hahn-Flughafen, Tel.: +49 (0)6543-507700 096

H

Huis van de Regionale Geschiedenis, Kastellaun

097Archeologischpark Belginum

Kastellaun ligt in het centrum van een oud wegennet. Een dichte bevolking heeft hier zo zijn sporen nagelaten en vondsten uit de Keltische- en Romeinse tijd documenteren het verleden van dit centrum in de Hunsrück. Middenin de stad gelegen, verheft zich op een steile rots de ruïne van de Sponheimer burcht. In de daarbij behorende onderburcht is het Huis van de Regio-nale Geschiedenis ondergebracht, dat een reis door de tijd door 3.000 jaar Kastellauner historie toont. Een erg interessant evenementenprogramma en een uitstekende gastronomie met de nadruk op het “Leven op een burcht in de middeleeuwen”, completeren het aanbod. Zo kunnen hier bijvoorbeeld van juni tot oktober op elke zondagmiddag, kinderen spelen, plezier maken en avonturen beleven. Burcht Kastellaun (Onderburcht), D-56288 Kastellaun, Tel.: +49 (0)6762-407214 Geo-coördinaten: 50.07094°N/7.43831°O

097

HHH

Archeologischpark Belginum, Morbach-Wederath Een belangrijke halteplaats op de oude Ausoniusweg van Bingen naar Trier was altijd al de stad (Vicus) Belginum, een samenkomst van wegen bij een nederzetting, die uit de tijd van Augustus dateert. Inmiddels houdt een museum de herinnering aan de oude nederzetting levendig en is een interessante tussenstop voor reizigers op de Hunsrückhöhen-Route en natuurlijk voor hen die de Ausonius-Route volgen. In een permanente tentoonstelling kan men aan de hand van vondsten uit een grafveld, ervaren hoe de mensen hier vroeger geleefd hebben. Het uitgestrekte buitenterrein met gemetselde fontein, kinderspeelplaats en een 2 km lang wandelparcours met 8 goed gedocumenteerde informatielocaties, nodigt uit om op ontdekkingstocht te gaan. Elk jaar zijn er bijzondere tentoonstellingen, voordrachten en evenementen, waarbij men steeds weer meer te weten kan komen van het reilen en zeilen van de Keltische en Romeinse bevolking in de Hunsrück. Keltenstr. 2, D-54497 Morbach-Wederath Tel. : +49 (0)6533-957630 Geo-coördinaten: 49.85531° N/7.16434° O 098

H

Hochwaldmuseum, Hermeskeil Natuurlijk hebben de Kelten en Romeinen ook in Hermeskeil gewoond. De plaatsnaam verwijst tenslotte naar de gevleugelde afgod. Talrijke sporen bevestigen de aanwezigheid van een voor-Christelijke nederzetting: Keltische grafvelden, oeroude Keltische wegen en Romeinse straten, waarlangs landgoederen lagen. Absoluut zwaartepunt van het Hochwaldmuseum als venster op het regionale verleden, is echter de presentatie en de instandhouding van de huidige levens- en werkwijze van de boeren. Het bijzondere daarbij zijn in mindere mate de historische voorwerpen, maar veel meer de afwisselende presentaties van aparte thema’s. Het museum kreeg in 2005 de “Museumprijs Rheinland-Pfalz voor burgerlijke betrokkenheid”. Trierer Straße 49, D-54411 Hermeskeil Tel.: +49 (0)6503-953515 Geo-coördinaten: 49.65598° N/6.94319° O

p a g i n a 58

Goden, graven en gladiatoren – Duits-Luxemburgse tocht langs de bovenloop van de Moezel U rijdt van Duitsland naar Luxemburg en van grafmonument naar grafmonument, u bezichtigt de beroemde Zuil van Igel (UNESCOWereldcultuurerfgoed), graftempels, graftuinen, grafheuvels en grafstenen. Aansluitend staan u een kostbaar gladiatorenreliëf en een tempelcomplex voor de god Mercurius te wachten. Begin- en eindpunt zijn de Kaiserthermen in Trier. De weg voert door zeer idyllische landschappen en met veel uitzichten over de Moezel.

Dagtocht naar het dal van de Saar Het idyllische dal van de Saar tussen Konz en Saarburg heeft een overvloed aan bezienswaardigheden en mooie landschapsimpressies te bieden. Begin- en eindpunt zijn bij de brug over de Saar in Konz. Op het programma staan onder andere het historische Kanzem (waar de wijngaard van Günther Jauch zich bevindt), het beschermde dorpsgezicht van Wawern, het project ‘Arbustum – Wein im Wald’ in Ayl, Saarburg met haar historische stadskern, Kastel-Staadt met haar oppidum en cultustheater, de Michaëlskapel in TabenRodt, het ‘Widdertshäuschen’ bij Serrig en het keizerlijk paleis in Konz.

➔ Tips voor uitstapjes met de auto Rondreis Noord-Eifel Bij deze dagtocht staan niet alleen Romeinse Matronenheiligdommen op het programma, maar ook monumenten van antieke techniek: een kalkbranderij, twee steengroeven en een aquaduct. In 2009 hebben archeologen van de Universiteit van Keulen in Nettersheim een Romeinse nederzetting (vicus) met woonhuizen, werkplaatsen en laat-Romeinse vestingwerken ontdekt. De vicus ligt direct aan de Romeinse weg van Keulen naar Trier (de ‘Agrippa-Straße’) in het dal van de Urft. De nieuwe inzichten van de opgravingen worden meegenomen in de vormgeving van het ‘Archäologischen Landschaftsparks Nettersheim’ (opening voorjaar 2014). De archeologische activiteiten en opgravingen zijn nu al een uitstapje waard. Bij een bezoek aan Nettersheim mag een wandeling naar de ‘Grüner Pütz’, het meest zuidelijke bronreservoir van de Romeinse Eifelwaterleiding naar Keulen, niet ontbreken. Tip: van april tot oktober is in Nettersheim steeds op zondag van 11 tot 16 uur een Romeinse reiswagen onderweg. Dagtocht Trier-Rome Jazeker! Vanuit Trier kan men in één dag met de auto naar Rome rijden en weer terug. En dat alles in het spoor van de Romeinen. U begint bij de beroemde Porta Nigra, bezoekt vervolgens de Romeinse kopermijn ‘Pützlöcher’, de resten van de Hermenvijver in Welschbillig, de Romeinse vesting in Bitburg, de Romeinse villa Otrang bij Fließem, de opengelegde grafheuvel bij Strotzbüsch, het Vulkaanhuis in Strohn en maakt dan een tussenstop in Rome!

Moezeltour Trier – Bernkastel-Kues We volgen de ‘Roemischen Weinstraße’, bezichtigen de villa’s in Longuich en Mehring, de Romeinse waterleiding in Pölich, varen met het Romeinse schip Stella Noviomagi, nemen een kijkje bij de wijnpersinstallaties in Piesport, Brauneberg of Maring-Noviand en klimmen in Bernkastel-Kues naar de burchtruïne Landshut, waar men spectaculaire vondsten heeft gedaan: in juni 2012 werden bij routine werkzaamheden aan de buitenste vestingwerken van de burchtruïne (de zogenaamde ‘Zwinger’) ongewoon forse restanten van een Romeinse vesting (fort) aangetroffen. Archeologen dateren deze overblijfselen, die destijds in de middeleeuwse bouwwerken zijn opgenomen, in de late 4de en vroege 5de eeuw. De klim naar het opgravingsterrein duurt ongeveer 30 minuten, of men neemt de Burg Landshut Express (mei – oktober). De moeite wordt beloond met een fantastisch uitzicht over het Moezeldal. Als besluit slenteren we gemoedelijk door het oude centrum van Bernkastel met haar talrijke smalle, met kasseien geplaveide straatjes. Achter de limes We zijn benieuwd hoe de regio achter de Rijngrens eruit heeft gezien, en hoe de Romeinen hier leefden en stierven. Daarom gaan we in het kader van een dagtocht heel gericht de monumenten langs de benedenloop van de Moezel, hier ook wel bekend als de ‘Terrassenmosel’, en op de aangrenzende hoogten van het middelgebergte bekijken. Het vertrekpunt is bij de vesting Ehrenbreitstein met uitzicht op de Deutsche Eck.

Het Romeinse Hochwald We bezoeken de Kelten, de Romeinen en hun afstammelingen in het Natuurpark SaarHunsrück. Het is aan te raden om in ieder geval de wandelschoenen mee te nemen, want de vicus Wareswald en de Keltenring in Otzenhausen zijn beide aangesloten op Premium-wandelroutes! De Saar-HunsrückSteig vormt bovendien een verbinding tussen de Keltische ringwal en het museum in Hermeskeil. Natuurlijk kan men ook alles makkelijk met de auto bereiken. En wat zou u ervan zeggen om aansluitend een bezoek te brengen aan het Belevenisbad Schaumberg in Tholey, voor Romeins geïnspireerde wellness? Romeinse luxe in het Saarland Een dagtocht in het Saarland om het prachtige gladiatorenmozaïek van de Romeinse Villa Nennig te bezichtigen, een bezoek te brengen aan het indrukwekkende gereconstrueerde Romeinse villacomplex van het archeologiepark Romeinse Villa Borg, aan het Museum Pachten met Romeinenpark en verder aan het bronheiligdom Sudelfels of aan de Emilianusmijngangen (alleen te bezichtigen wanneer men een speciale rondleiding boekt). Uitstapje naar Romeinse dorpen  Wie als Romeinse reiziger onderweg was, vond in Romeinse wegdorpen (vici) alles wat men nodig had: versterking van de inwendige mens, onderdak, werkplaatsen en tempels. We bekijken in het Römermuseum Schwarzenacker in Homburg een gereconstrueerde vicus en rijden dan verder naar het Europees Cultuurpark Bliesbruck-Reinheim. Ook hier bevond zich eens een Romeinse nederzetting, die op een levendige wijze toegankelijk is gemaakt. Daarnaast kan men het gereconstrueerde Vorstinnengraf van Reinheim bezichtigen. Van mei tot oktober is het mogelijk om hier even te pauzeren. Aansluitend rijden we naar Saarbrücken voor een bezoek aan het Museum für Vor- und Frühgeschichte, waar de kostbare vondsten uit de wegdorpen worden tentoongesteld.

Meer op het Internet op www.strassen-der-roemer.eu

Meer op het Internet op: www.strassen-der-roemer.eu

W I J GEVEN U GRAAG I NFORMAT I E De populaire vakantieregio’s Moezel-Saar, Eifel, Hunsrück, Saarland en Luxemburgse Moezel hebben veel te bieden. Door de gedetailleerde kennis van de totale regio kunnen wij u veel tips en suggesties voor uw reisplanning geven. Indien gewenst stellen wij voor een reis “op maat” samen. Bel ons op of stuur een e-mail met uw concrete wensen. Wij zullen per omgaande contact met u opnemen.

Mosellandtouristik GmbH Kordelweg 1 D-54470 Bernkastel-Kues Tel. +49 (0)6531/97330 Fax +49 (0)6531/973333 [email protected] Eifel Tourismus GmbH Kalvarienbergstraße 1 D-54595 Prüm Tel. +49 (0)6551/96560 Fax +49 (0)6551/965696 [email protected] Hunsrück-Touristik GmbH Gebäude 663 D-55483 Hahn-Flughafen Tel. +49 (0)6543/507700 Fax +49 (0)6543/507709 [email protected] Tourismus Zentrale Saarland GmbH Franz-Josef-Röder-Straße 17 D-66119 Saarbrücken Tel. +49 (0)681/927200 Fax +49 (0)681/9272040 [email protected] Office Régional du Tourisme Région Moselle Luxembourgeoise 115, route du Vin L-5416 Ehnen Tel. (+352) 26747874 Fax (+352) 26747894 www.region-moselle.lu

EUROPESE UNIE Europees Economisch Fonds voor de ontwikkeling van landelijke regio’s: hier investeert Europa in de landelijke gebieden. Deze publicatie wordt in het kader van het ontwikkelingsproject PAUL met deelname van de Europese Unie

en de deelstaten Rheinland-Pfalz, Saarland, Nordrhein-Westfalen en het Groothertogdom Luxemburg uitgegeven. Overige deelnemende organisaties: Ministerium für Umwelt, Landwirtschaft, Ernährung, Weinbau und Forsten RheinlandPfalz, het Ministerie van Economie

en Wetenschap van het Saarland, het Ministerie voor Klimaatbe-heersing, Milieu, Landbouw, Natuur- en Consumentenbelangen NordrheinWestfalen en het Ministerie van Landbouw, Wijncultuur en Regionale Ontwikkeling van het Groothertogdom Luxemburg.