Rapportage Maatschappelijk Overleg Betalingsverkeer 2007
Rapportage aan de minister van Financiën April 2008
2
INHOUDSOPGAVE
VOORWOORD ............................................................................................................................. 5 1. RESULTATEN 2007 ................................................................................................................. 8 De overgang naar de nieuwe Europese betaalproducten....................................................... 8 Toegankelijkheid en Bereikbaarheid....................................................................................... 8 Efficiency .................................................................................................................................... 8 Veiligheid.................................................................................................................................... 9 2. DE OVERGANG NAAR DE NIEUWE EUROPESE BETAALPRODUCTEN ............... 10 De prijzen van betaalproducten ............................................................................................. 10 De keuzemogelijkheden van het merk betaalpas.................................................................. 10 Overgang naar het International Bank Account Number................................................... 12 Veiligheid van het Europese incasso ...................................................................................... 12 Gebruik van bestaande incassocontracten en machtigingen ............................................... 12 Standaardisatie klant-bank-domein ...................................................................................... 13 Behoud van Overstapservice .................................................................................................. 13 Geschillenbeslechting binnen SEPA ...................................................................................... 15 Toegankelijkheid van het SEPA-betalingsverkeer ............................................................... 15 Deelname van alle marktpartijen bij het SEPA-consultatieproces..................................... 16 3. TOEGANKELIJKHEID EN BEREIKBAARHEID ............................................................ 17 Inventarisatie knelpunten en oplossingen ............................................................................. 17 Toegankelijkheid modern bankieren..................................................................................... 18 Vergroting gebruiksvriendelijkheid betaalautomaten......................................................... 19 4. EFFICIENCY .......................................................................................................................... 20 Kosten van het toonbankbetalingsverkeer in kaart gebracht ............................................. 20 Prikkels om de maatschappelijke efficiency van het betalingsverkeer te vergroten......... 22 Website allesoverbetalen.nl .................................................................................................... 24 Technologische ontwikkelingen.............................................................................................. 25 5. VEILIGHEID .......................................................................................................................... 28 Ontwikkelingen valse eurobiljetten ....................................................................................... 28 Creditcards: kenmerken en frauderisico’s............................................................................ 28 Skimming van passen .............................................................................................................. 29 Phishing .................................................................................................................................... 29 Waardevervoer ........................................................................................................................ 30 Wettelijke ontheffing venstertijden voor geld- en waardetransporteurs ........................... 30 5. PRIORITEITEN 2008............................................................................................................. 31 Europese ontwikkelingen........................................................................................................ 31 3
Toegankelijkheid en bereikbaarheid ..................................................................................... 31 Efficiency .................................................................................................................................. 31 Veiligheid.................................................................................................................................. 31 BIJLAGE 1 Missie en organisatiestructuur MOB ................................................................. 32 Missie en taakopdracht ........................................................................................................... 32 Samenstelling MOB................................................................................................................. 32 Procedure deelname MOB...................................................................................................... 33 Werkgroepen ........................................................................................................................... 34 BIJLAGE 2 Statistische informatie betalingsverkeer in Nederland..................................... 35
4
VOORWOORD Op 28 januari 2008 is de eerste fase van de gemeenschappelijke eurobetaalruimte (Single Euro Payments Area, SEPA) van start gegaan met de introductie van de Europese overschrijving. Naast de overschrijving gaan ook de betaalpassen en incasso´s in de komende jaren over op Europese standaarden. Deze nieuwe, nationaal én internationaal bruikbare betaalproducten maken het mogelijk dat er straks in het gehele eurogebied betalingen worden gedaan vanaf één enkele rekening, onder dezelfde basisvoorwaarden, waar dan ook in het eurogebied.
Naast de ´nieuwe´ Europese betaalproducten kan voorlopig nog steeds gebruik worden gemaakt van de ´oude´ nationale betaalproducten. Voor de overgang van de oude naar de nieuwe betaalproducten is in 2007 een Nederlands migratieplan opgesteld door de Stuurgroep SEPA NL, waarin banken, Currence (eigenaar van betaalproducten als PIN, Chipknip en Acceptgiro) en DNB participeren. Een zorgvuldige overgang naar de nieuwe betaalproducten is zeer belangrijk voor zowel gebruikers als aanbieders in het betalingsverkeer. Om dit proces in goede banen te leiden, heeft het MOB in 2006 de Afstemgroep SEPA Nederland (ASN) opgericht waarin alle stakeholders vertegenwoordigd zijn .
In het voorjaar van 2007 heeft de ASN het Nederlandse migratieplan besproken. Bij die bespreking zijn tien zorgpunten geformuleerd die een soepele overgang naar SEPA in de weg zouden kunnen staan. Een aantal van die zorgpunten kan door collectieve maatregelen worden geadresseerd. Daarnaast zijn er zorgpunten die uit mededingingsoverwegingen niet collectief kunnen worden opgelost. Bij die punten zorgt het MOB ervoor dat de partijen in het MOB periodiek over de ontwikkelingen worden geïnformeerd. De voortgang van de diverse zorgpunten is een vast onderdeel op de agenda van de ASN en van het MOB zelf. Op deze manier vervult het MOB, ook bij de overgang naar SEPA, zijn opdracht om door middel van een open dialoog tussen aanbieders en eindgebruikers van betaalproducten er voor te zorgen dat het betalingsverkeer in Nederland efficiënt, veilig en toegankelijk blijft.
Nu SEPA met de introductie van de Europese overschrijving inmiddels daadwerkelijk gestart is, mogen we constateren dat de inspanningen van de diverse belanghebbenden in het betalingsverkeer ertoe hebben geleid dat Nederland sinds januari 2008 zonder problemen deel uitmaakt van de gemeenschappelijke eurobetaalruimte. Uiteraard is de Europese overschrijving slechts een begin en zullen de nieuwe producten nog veel gewenning vragen. Ook zullen banken nog grote inspanningen moeten leveren voordat alle nieuwe Europese producten op de markt gebracht kunnen worden. Ik ben er echter van overtuigd dat de integratie van de Europese betaalmarkt uiteindelijk schaal- en andere efficiencyvoordelen oplevert waar alle belanghebbenden hun voordeel mee kunnen doen.
5
SEPA gerelateerde ontwikkelingen hebben een belangrijke plaats ingenomen op de agenda van het MOB, maar er is het afgelopen jaar ook veel aandacht geweest voor andere aspecten van het betalingsverkeer. Zo heeft eind 2007 het bureau SEO Economisch Onderzoek in opdracht van de minister van Financiën een evaluatie uitgevoerd van de Overstapservice, de dienst om rekeninghouders te helpen bij het overzetten van hun betaalrekening van de ene naar de andere bank. De evaluatie heeft geresulteerd in het rapport ‘Drempelvrees?’. Het MOB heeft nader advies over de Overstapservice aan de Minister uitgebracht. In haar advies onderschrijft het MOB de conclusie in het rapport dat de service een effectief instrument is in het reduceren van drempels voor rekeninghouders bij het overzetten van hun betalingsverkeer naar een andere bank. SEPA brengt echter met zich mee dat het voortzetten van de Overstapservice alleen nog zinvol kan worden bezien in de Europese context. Daarom heeft het MOB de minister ook voorgesteld om op Europees niveau een oproep te doen naar onderzoek of en hoe op (middel)lange termijn een uniforme en gestandaardiseerde Europese rekeningnummersystematiek kan worden ontwikkeld
Afgelopen jaren zijn in MOB-verband verschillende studies uitgevoerd om de kosten en opbrengsten van betalen in kaart te brengen. In 2007 is onderzoek gedaan naar de kosten van het toonbankbetalingsverkeer voor winkeliers. Daaruit is gebleken dat de gemiddelde kosten van een PIN-betaling nog steeds dalen. Door substitutie van contante betalingen door PIN-betalingen kunnen de kostenbesparingen voor winkeliers oplopen van tientallen tot honderden miljoen euro´s. Het MOB roept alle betrokken partijen dan ook op om initiatieven te ontplooien om het gebruik van de PIN-pas verder te stimuleren.
Technologische ontwikkelingen en innovaties drukken hun stempel op het betalingsverkeer. Ook in de komende jaren zal het betalingsverkeer gekenmerkt worden door allerlei vernieuwingen die de efficiency en het gebruiksgemak van het betalingsverkeer verder zullen verhogen. Vanuit het MOB worden deze vernieuwingen op de voet gevolgd. Daarnaast is er uiteraard de nodige aandacht voor de veiligheidsaspecten van het betalingsverkeer. De groei van het aantal valse eurobiljetten in Nederland, van skimming van betaalpassen en van pogingen om via cybercrime in te breken in het internetbetalingsverkeer bevestigen de noodzaak én de urgentie van een verhoogde aandacht van overheden, bedrijven en consumenten. De koepelorganisaties van de toonbankinstellingen hebben in dit verband alle individuele banken opgeroepen om betaalpassen van het merk PIN te voorzien van een EMV-chip als informatiedrager, het zogenaamde PIN uit Chip (PuC)
Het MOB is zich er voorts zeer van bewust dat de effectiviteit van het betalingsverkeer staat of valt met de mate waarin alle consumenten in staat worden gesteld om daar ook daadwerkelijk gebruik van te maken. Het MOB heeft daartoe in 2007 een richtlijn opgesteld die erop is gericht 6
het gebruiksgemak van betaalautomaten te vergroten. De richtlijn beoogt elektronisch betalen in winkels ook mogelijk te maken voor groepen die daar nu nog problemen mee hebben, zoals ouderen en (visueel) gehandicapten. Het MOB informeert door middel van periodieke rapportages het publiek en de politiek over mogelijke knelpunten in de toegankelijkheid en bereikbaarheid, en reikt oplossingen aan. Een voorbeeld hiervan is de gezamenlijke inventarisatie die het MOB , de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) en de Landelijke Vereniging voor Kleine Kernen (LVKK) in mei 2007 op verzoek van de minister van Financiën hebben uitgevoerd naar mogelijke knelpunten in de bereikbaarheid van banken. Ook op deze manier blijft het MOB werken aan een voortdurende verdere verbetering van het betalingsverkeer.
Mr. J.Ph.W. Klopper Voorzitter
7
1. RESULTATEN 2007 De overgang naar de nieuwe Europese betaalproducten
De Afstemgroep SEPA Nederland (ASN), onderdeel van het MOB heeft in mei 2007 een tiental zorgpunten geformuleerd die geadresseerd moeten worden om de overgang naar de nieuwe Europese betaalproducten op een efficiënte en maatschappelijke verantwoorde manier te laten verlopen. De Stuurgroep SEPA NL (een zelfstandig orgaan waarin banken, Currence en DNB participeren) stelt periodiek een statusrapportage voor een aantal zorgpunten op die gepubliceerd wordt op de webpagina van het MOB (www.dnb.nl>betalingsverkeer>mob). Toegankelijkheid en Bereikbaarheid Het MOB, de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) en de Landelijke Vereniging voor Kleine Kernen (LVKK) hebben een inventarisatie uitgevoerd naar de bereikbaarheid van banken. Er zijn geen aanwijzingen dat consumenten en ondernemers in het algemeen een probleem hebben met de bereikbaarheid van hun bank. In de publieksfolder ‘Betaaldiensten: bereikbaar voor iedereen’ staat uitgelegd hoe eventuele knelpunten gemeld kunnen worden.
Onderzoeksbureau Heliview heeft in opdracht van het MOB onderzoek gedaan naar de manier waarop kwetsbare groepen als ouderen en gehandicapten hun bankzaken regelen en hoe zij de toegankelijkheid van de diverse methodes ervaren. Een van de conclusies is dat transacties buitenshuis minder gemakkelijk zelfstandig uit te voeren zijn dan handelingen thuis.
Het MOB heeft in 2007, na internationale consultatie van onder meer banken en leveranciers van terminals, een richtlijn opgesteld die het gebruiksgemak van betaalautomaten kan vergroten. De richtlijn is bedoeld om elektronisch betalen in winkels ook mogelijk te maken voor groepen die nu problemen ervaren. Efficiency In opdracht van DNB en de gezamenlijke toonbankinstellingen zijn in 2007 de kosten van toonbankbetalingsverkeer voor de detailhandel en horeca in kaart gebracht. Een pintransactie kost nog maar € 0,20. Een contante betaling kost de detaillist gemiddeld € 0,18. Verschuiving van contante naar PINbetalingen kunnen nog tot aanzienlijke kostenbesparingen leiden.
Bij haar najaarsvergadering in 2007 heeft het MOB geconcludeerd dat het nieuwe rapport de uitgangspunten van het MOB en die van het tussen banken en ondernemers afgesloten Convenant Betalingsverkeer ondersteunen. Ook heeft zij alle betrokken partijen opgeroepen om initiatieven te ontplooien om het gebruik van de PINpas te stimuleren.
8
Het MOB heeft in 2007 een overzicht opgesteld met de mogelijke maatregelen die gebruikt kunnen worden om efficiënt betaalgedrag onder consumenten te stimuleren. De conclusie is dat dit op verschillende manieren kan. Betrokkenheid en samenwerking van alle partijen (banken, winkeliers, bedrijven en de overheid) is van groot belang.
Op internet staat weliswaar al veel informatie over betalingsverkeer, maar die is vaak verdeeld over allerlei websites van partijen die zich ermee bezig houden. Op initiatief van het MOB zette DNB daarom een website op: www.allesoverbetalen.nl. Veiligheid Het aantal valse biljetten in Nederland is in 2007 toegenomen tot 36.439. Dat betekent een toename met 76%. Het aantal valse eurobiljetten blijft laag ten opzichte van het aantal echte biljetten. Informatie over het herkennen van echte en valse eurobankbiljetten is onder te vinden op de pagina ´Echt of vals´van de website van DNB, www.dnb.nl. Het MOB heeft het betaalproduct creditcard in kaart gebracht aan de hand van de nota ´Inzicht in de wereld van creditcards´. Daarnaast heeft het MOB twee lijsten met tips opgesteld voor gebruikers en acceptanten van creditcards. Deze teksten zijn te downloaden van de DNB website.
De banken hebben in 2007 een campagne gevoerd om consumenten te informeren over maatregelen die zij kunnen nemen om bankieren via internet veiliger te laten verlopen. Meer informatie is te vinden op de website www.3xkloppen.nl.
De EMV-chip, vernoemd naar de initiatiefnemers Europay, MasterCard en Visa, wordt wereldwijd ter vervanging van de magneetstrip op betaalpassen aangebracht. Zie voor meer informatie daarover de nota ‘Van strip naar chip’ op de webpagina van het MOB (via www.dnb.nl en het onderwerp Betalingsverkeer). Het MOB zet zich al enkele jaren in voor een collectieve ontheffing van de venstertijden voor waardetransporteurs. Inmiddels heeft de Vereniging van Nederlandse Gemeenten opnieuw aangegeven achter de wetswijziging te staan, en ook de Raad van State heeft op voorhand geen bezwaren. Na goedkeuring van Tweede en Eerste Kamer kan de ontheffing in 2009 ingaan.
9
2. DE OVERGANG NAAR DE NIEUWE EUROPESE BETAALPRODUCTEN
Er is door de Afstemgroep SEPA Nederland (ASN) een tiental zorgpunten geformuleerd die een soepele overgang naar SEPA in de weg zouden kunnen staan. Voor een aantal zorgpunten geldt dat collectieve maatregelen genomen kunnen worden die bijdragen aan een oplossing van een zorgpunt. Voor sommige zorgpunten zijn collectieve maatregelen niet aan de orde. Wel volgt het MOB de marktontwikkelingen. Hieronder volgt een beschrijving van de verschillende zorgpunten.
De prijzen van betaalproducten Vanuit gebruikerszijde (winkeliers en consumenten) is er grote behoefte aan duidelijkheid over de prijzen van de nieuwe Europese betaalproducten. Het MOB heeft de banken opgeroepen om zo snel mogelijk deze duidelijkheid te verschaffen. Niet alle Europese producten zijn echter al op de markt gebracht. Onder andere omdat er nog geen definitieve afspraken zijn gemaakt over de standaarden waaraan deze producten dienen te voldoen. Bovendien is het vanwege mededingingsrechtelijke aspecten voor banken niet mogelijk om collectieve uitspraken over prijs en bijbehorende dienstverleningsniveau´s te doen.
Met de introductie van de Europese overschrijving op 28 januari 2008 zijn door verschillende banken tarieven gepubliceerd (de zogenaamde zakelijke geveltarieven). Voor de zakelijke markt zijn de tarieven voor de Europese overschrijving, zowel voor de debet- als creditzijde, gelijk aan de tarieven voor de ´oude´ binnenlandse elektronische overschrijving. Ook voor de consumenten zijn er geen wijzigingen omdat er voor zowel debet- als creditbetalingen geen tarief in rekening wordt gebracht.
Met het oog op de tariefontwikkeling voor betalingen met betaalpassen binnen SEPA is de uitspraak van Eurocommissaris Kroes in december 2007 relevant. Ten aanzien van de multilateral interchange fees, MIF’s, (de vergoeding die de bank van de kaartacceptant betaalt aan de bank van de kaarthouder) heeft Kroes gesteld dat MasterCard af moet zien van invoering van SEPA fall-back interchange fees voor betalingen met Maestro. Kroes heeft bij de uitspraak in december nadrukkelijk aangegeven dat de ontheffing die VISA had voor het hanteren van MIF’s op 31 december 2007 verloopt en dat VISA vanaf dat moment ervoor moet zorgen dat haar MIF’s in overeenstemming zijn met de Europese mededingingswetgeving.
De keuzemogelijkheden van het merk betaalpas Dit zorgpunt is met name ingebracht door de koepelorganisaties van de toonbankinstellingen en de consumentenorganisaties. Op de Nederlandse markt worden alleen betaalpassen van het 10
Nederlandse merk PIN uitgegeven. Banken concurreren actief op de Nederlandse betaalmarkt om de verspreiding en dekking van het PIN-product te bevorderen. Het gaat hierbij zowel om de issuing zijde van de markt, het uitgeven van betaalpassen aan consumenten, als om de acquiring zijde, het faciliteren van toonbankinstellingen om betaalpassen te kunnen accepteren.
Het merk PIN van Currence is niet bruikbaar voor betalingen in het buitenland omdat PIN niet wordt geaccepteerd door buitenlandse toonbankinstellingen. Om betalingen in het buitenland mogelijk te maken vindt co-branding plaats, dat wil zeggen dat de Nederlandse betaalpassen naast het nationale merk PIN ook van het internationale merk Maestro van MasterCard worden voorzien. Het doel van SEPA is om standaarden vast te stellen en in te voeren die het technisch mogelijk maken dat alle betaalpassen, ongeacht het merk, door alle toonbankinstellingen in SEPA kunnen worden geaccepteerd. Of een betaalpas ook daadwerkelijk geaccepteerd wordt, is een keuze van de toonbankinstelling zelf. In zijn keuze voor een bepaald merk zal de toonbankinstelling het aanbod van de verschillende banken op commerciële aspecten beoordelen maar hij zal ook een inschatting maken van de mate waarin de consument gebruik maakt van het betreffende merk betaalpas.
Door Currence zijn aanpassingen gedaan om het merk PIN te laten voldoen aan SEPA standaarden. Een belangrijke voorwaarde is dat PIN overgaat van de magneetstrip naar de EMVchip als informatiedrager, het zogenoemde PIN uit Chip (PuC). Currence heeft een aanbeveling gedaan aan de individuele banken om PuC toe te passen. In 2009 wordt door Currence bekeken of de aanbeveling wordt omgezet in een verplichting. Een van de grote banken is gestart met de uitgifte van betaalpassen waarbij PuC wordt toegepast. De beslissing om PuC toe te passen voor PIN hangt nauw samen met de verwachtingen die banken hebben over de levensvatbaarheid van het merk PIN in het licht van de verwachte toenemende concurrentie met internationale merken.
De koepelorganisaties van de toonbankinstellingen hebben alle individuele banken opgeroepen om over te gaan op PuC. Zij dringen aan op een eventuele vraaggestuurde uitfasering van PIN, dat wil zeggen dat PIN mogelijk pas ophoudt als merk te bestaan op het moment dat er merken zijn die voldoende concurrerend zijn in prijsstelling en service en er meer vraag naar deze merken is. Mochten banken niet overgaan op PuC, dan zou sprake zijn van een aanbodgestuurde uitfasering van PIN. Het merk PIN zou dan vroegtijdig ophouden te bestaan waardoor internationale merken zonder noemenswaardige concurrentie een positie kunnen innemen op de Nederlandse markt, waarbij de zorg bestaat dat dit een negatief effect heeft op de tarieven, voorwaarden en keuze tussen verschillende merken betaalpassen voor toonbankinstellingen en consumenten. Banken en toonbankinstellingen zullen nog nader met elkaar spreken om misverstanden weg te nemen en meer duidelijkheid te verkrijgen over de verwachte overgang naar SEPA-betaalpassen. 11
Overgang naar het International Bank Account Number Consumenten en bedrijven die vanaf 28 januari de SEPA-overschrijving willen gebruiken, dienen te beschikken over het International Bank Account Number (IBAN) van de begunstigde en de Bank Identifier Code (BIC) van de bank van de begunstigde. Deze codes waren al vóór de invoering van SEPA nodig om een overboeking naar het buitenland te doen, maar nu kunnen ze ook gebruikt worden voor betalingen binnen Nederland. Het IBAN bestaat in Nederland uit het huidige binnenlandse rekeningnummer voorafgegaan door codes om het land en de bank van de betaalrekening te identificeren. Omdat op termijn de nationale betaalproducten worden vervangen door SEPA-producten zullen ook de bestaande rekeningnummers door IBAN´s worden vervangen. Vanuit de consumentenvertegenwoordigers in het MOB is nadrukkelijk aandacht gevraagd voor dienstverlening die de overgang van bestaande rekeningnummers naar IBAN´s zo gemakkelijk mogelijk maakt.
De Stuurgroep SEPA NL heeft in december 2007 uitgesproken dat Nederlandse banken bij voorkeur gezamenlijk een dienstverlening voor het verkrijgen van IBAN en BIC van de begunstigde zullen aanbieden. In februari 2008 is gestart met het selectieproces van een serviceprovider die een zogenaamde centrale verrijkingsservice zal voeren ten behoeve van de Nederlandse banken. Via deze centrale service zal het mogelijk zijn om van Nederlandse rekeningnummers de bijbehorende internationale rekeningnummers te achterhalen. De service wordt opengesteld voor zowel particuliere als zakelijke gebruikers. Via internet of telefoon kan het IBAN worden opgevraagd. Ook zal het mogelijk zijn om digitale bestanden aan te leveren voor conversie van grote aantallen rekeningnummers naar IBAN´s.
Veiligheid van het Europese incasso Vanuit het MOB is de noodzaak benadrukt dat de veiligheid van de Europese incasso dient te worden gegarandeerd. De European Payment Council (EPC), een samenwerkingsverband van de grootste Europese banken, is verantwoordelijk voor de totstandkoming van de productvoorwaarden en –standaarden van de nieuwe Europese producten. Voor een aantal voorwaarden en standaarden zijn nog geen definitieve keuzes gemaakt. De Nederlandse banken hebben de EPC extra aandacht gevraagd voor het risicomanagement van de Europese incasso. De Europese incasso wordt op zijn vroegst eind 2009 geïntroduceerd op de markt.
Gebruik van bestaande incassocontracten en machtigingen Het mogelijk moeten vernieuwen van bestaande incassocontracten en machtigingen is voor banken en incasserende bedrijven een zorgpunt vanwege de daarmee gepaard gaande kosten. Uit hoofde van consumentenbescherming kan vernieuwing echter wenselijk zijn omdat er mogelijk 12
sprake is van gewijzigde productvoorwaarden bij omzetting van een bestaand incasso naar een Europees incasso.
Alle partijen in het MOB zijn erover eens dat mandaten van bestaande machtigingen bij voorkeur van rechtswege worden omgezet in mandaten voor Europese incasso´s om administratieve rompslomp te voorkomen.
Standaardisatie klant-bank-domein Een van de zorgpunten van het MOB is het ontbreken van voldoende standaardisatie voor het aanleveren van betaalinstructies door klanten aan hun bank (het zogeheten ‘klant-bank-domein’). In de EPC zijn over deze standaardisatie namelijk geen afspraken gemaakt. Vooral grootzakelijke klanten achten van belang dat zij niet per bank worden geconfronteerd met uiteenlopende aanleverinstructies, omdat dit tot hoge kosten zou leiden. In 2007 bleek standaardisatie op Europees niveau nog niet mogelijk. Het Nederlandse bankwezen heeft als alternatief eind 2007 een collectieve standaard vastgesteld die aansluit bij de standaard zoals gehanteerd in België. Deze SEPA Credit Transfer XML customer-to-bank Implementation Guidelines for the Netherlands zijn gepubliceerd op www.sepanl.nl. Behoud van Overstapservice Sinds 2004 bestaat in Nederland de Overstapservice voor consumenten en bedrijven die voor hun betaalrekening van bank willen veranderen. De Overstapservice is de dienst van de gezamenlijke Nederlandse banken om rekeninghouders te helpen bij het overzetten van hun betaalrekening van de ene naar de andere bank. Consumentenorganisaties en de ministeries van Financiën en Economische zaken hebben in het MOB aandacht gevraagd voor het voortbestaan van de Overstapservice in SEPA.
Bij de start van de Overstapservice in 2004 is aan de Tweede Kamer toegezegd dat de service wordt geëvalueerd. In opdracht van de Minister van Financiën heeft het bureau SEO Economisch Onderzoek deze evaluatie in 2007 uitgevoerd. De evaluatie heeft geresulteerd in het rapport ‘Drempelvrees?’ dat tot stand is gekomen in nauwe samenspraak met de Klankbordgroep Evaluatie Overstapservice, bestaande uit vertegenwoordigers van een aantal organisaties die in het Maatschappelijke Overleg Betalingsverkeer (MOB) vertegenwoordigd zijn.
Het MOB heeft op 6 februari 2008 nader advies over de Overstapservice aan de Minister uitgebracht. In haar advies onderschrijft het MOB de conclusie van SEO Economisch Onderzoek dat de service een effectief instrument is in het reduceren van drempels voor rekeninghouders bij het overzetten van hun betalingsverkeer naar een andere bank. De Overstapservice wordt door 13
zowel particuliere als zakelijke gebruikers positief gewaardeerd (ruim 85% is tevreden respectievelijk zeer tevreden over de service). De service verlaagt naar hun mening drempels, doet hen eerder overstappen en verlaagt de switchingkosten. Dit komt de marktwerking ten goede. Niettemin kan de bekendheid en transparantie van de service worden vergroot.
De komst van de SEPA brengt met zich mee dat de Overstapservice in zijn huidige vorm niet kan blijven bestaan. In de huidige Nederlandse situatie verzorgt betalingsverwerker Equens een deel van de Overstapservice, maar buitenlandse verwerkers bieden die mogelijkheid niet. Ook maakt een verhuisservice geen deel uit van de uitgangspunten voor de SEPA-overschrijving en SEPAincasso. In veel Europese landen bestaat zo’n verhuisservice op dit moment niet. De Nederlandse banken zijn er in geslaagd om de SEPA-overschrijving onder de Overstapservice te laten vallen. Voor de invoering van de SEPA-incasso in 2009 ligt de situatie lastiger, maar de banken streven ernaar om ook hiervoor een oplossing te vinden.
SEPA brengt met zich mee dat het voortzetten van de Overstapservice moet worden bezien in de Europese context. Daarom heeft het MOB de minister ook voorgesteld om op Europees niveau een oproep te doen naar onderzoek of en hoe op (middel)lange termijn een uniforme en gestandaardiseerde Europese rekeningnummersystematiek kan worden ontwikkeld. Deze systematiek zou, als opvolger van de IBAN standaard, uiteindelijk perspectief moeten bieden op nummerportabiliteit, waarbij rekeninghouders in de EU landen hun bankrekeningnummer mee kunnen nemen naar een andere bank in de EU. Dit is zowel technisch als beleidsmatig een complexe zaak die alleen op Europees niveau kan worden opgelost.
De minister heeft het positieve MOB-advies overgenomen en het evaluatierapport op 18 februari aan de Tweede Kamer aangeboden. De minister heeft daarbij aangegeven in Europa zijn steun uit te spreken voor een verhuisservice op Europees niveau waarbij ook een het onderzoek naar een Europese vorm van nummerportabiliteit kan worden meegenomen.
14
Box 1: Wat regelt de Overstapservice? De Overstapservice regelt dat gedurende een periode van 13 maanden (immers iedere incasso komt tenminste wel een keer per jaar langs) alle ontvangen betalingen en incasso’s worden doorgeleid naar de betaalrekening bij de nieuwe bank. Dit zonder kosten voor de rekeninghouder. Meer in het bijzonder worden de volgende zaken geregeld: - Bijschrijvingen op de oude betaalrekening worden automatisch geboekt op de nieuwe betaalrekening. - Betalingen op grond van een afgegeven machtiging voor incasso worden rechtstreeks van de nieuwe betaalrekening afgeschreven. Incassanten worden hierdoor geïnformeerd over de verandering zodat zij het nieuwe rekeningnummer in hun administratie kunnen doorvoeren.
- De bank verstrekt een overzicht van de periodieke overboekingen die worden beëindigd. Dit overzicht kan de klant gebruiken om periodieke overboekingen voor de nieuwe betaalrening te regelen - Op het rekeningafschrift verschijnt informatie welke bij- en afschrijvingen via de Overstapservice zijn doorgeleid. - Op papieren acceptgiro’s mag het oude rekeningnummer met pen worden veranderd in het nieuwe rekeningnummer en bij de nieuwe bank worden gebruikt. - Klanten krijgen begeleiding bij het afhandelen van de lopende contracten en afspraken die gekoppeld zijn aan de oude betaalrekening. Ook krijgt de klant begeleiding bij het afsluiten van nieuwe contracten en aanvullende diensten plus producten bij de nieuwe bank Ongeveer één maand voor de afloop van de overstapservice wordt de klant aan de precieze einddatum herinnerd. Vanaf de eindddatum worden bij- en afschrijvingen niet meer doorgeleid.
Geschillenbeslechting binnen SEPA Vanuit het MOB is aangedragen dat de binnen Nederland functionerende procedures voor geschillenbeslechting gehandhaafd dienen te blijven. Voor SEPA betalingen zal een vergelijkbare procedure voor geschillenbeslechting moeten gelden. In Nederland kunnen consumenten zich in geval van een geschil wenden tot het Klachteninstituut Financiële Dienstverlening (KiFiD). In januari 2008 heeft er overleg plaatsgevonden tussen KiFiD, De Nederlandse Vereniging van Banken (NVB), de Consumentenbond en DNB waarbij is gesproken over de procedure van geschillenbeslechting bij SEPA betalingen.
Toegankelijkheid van het SEPA-betalingsverkeer Vanuit consumentenzijde is benadrukt dat gebruikersgemak en toegankelijkheid bijdragen aan de soepele overgang naar SEPA-producten. Consumenten zullen geïnformeerd en geïnstrueerd worden hoe vanaf 2008 volgens SEPA-standaarden overschrijvingen, incasso en kaartbetalingen verlopen en gedaan moeten worden. Uit het onderzoek Marktverkenning Bankieren van mensen met een functiebeperking (december 2006) uitgevoerd in opdracht van het MOB blijkt dat kwetsbare groepen als ouderen en mensen met een functiebeperking minder vaak zelfstandig bankieren en betalen dan mensen jonger dan 50 jaar zonder functiebeperking. Bovendien maken zij vaak minder gebruik van elektronische kanalen zoals internet.
Het is daarom van groot belang voor de ontwikkeling van het betalingsverkeer volgens de SEPAstandaarden, dat zowel banken als bedrijven bij de inrichting van hun contacten met de klant en de technische klant-interface rekening houden met kwetsbare groepen zodat zij zelfstandig hun 15
bankzaken en betalingen kunnen doen. De Werkgroep Toegankelijkheid en Bereikbaarheid (WTB) van het MOB heeft in november 2007 een document ´Toegankelijk bankieren met SEPA opgesteld en aangeboden aan de stuurgroep SEPA migratie NL. Doel van dit document is om zowel banken als bedrijven een concreet hulpmiddel in handen te geven waarmee ze bij de toekomstige ontwikkeling en het gebruik van nieuwe betaalproducten (gebaseerd op Europese standaarden) rekening kunnen houden met consumenten met een handicap.
De stuurgroep SEPA NL heeft positief gereageerd op de aanbevelingen van de WTB. De banken hebben aangegeven bij de introductie van Europese betaalproducten rekening te houden met de aanbevelingen. Voor de kwetsbare groepen als ouderen en mensen met een functiebeperking zal de centrale verrijkingsservice voor het omzetten voor IBAN en BIC nummers niet alleen via internet maar ook telefonisch te benaderen zijn. Voor deze groep mensen is het belangrijk dat het mogelijk blijft om bij Europese overschrijvingen gebruik te kunnen blijven maken van schriftelijke overschrijvingen. Ook bij het afgeven van een mandaat ten behoeve van incasso´s wordt rekening gehouden met het feit dat de kwetsbare groepen niet altijd gebruik kunnen maken van computer en internet.
Deelname van alle marktpartijen bij het SEPA-consultatieproces Er bestond zorg over het punt dat grotere bedrijven niet voldoende waren aangesloten bij de consultatie van het SEPA-migratieplan. In juni 2007 is er om die reden een uitgebreide SEPAvoorlichtingsbijeenkomst gehouden voor VNO-NCW. De ASN is in het najaar uitgebreid met vertegenwoordigers van de Kabelmaatschappijen & Telecom, EnergieNed, het Verbond van Verzekeraars en VNO-NCW. Vanuit consumentenzijde is de ASN uitgebreid met vertegenwoordiging namens de Algemene Nederlandse Bond voor Ouderen.
16
3. TOEGANKELIJKHEID EN BEREIKBAARHEID
Inventarisatie knelpunten en oplossingen
Het MOB, de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) en de Landelijke Vereniging voor Kleine Kernen (LVKK) hebben in mei 2007 op verzoek van de minister van Financiën een gezamenlijke inventarisatie uitgevoerd naar mogelijke knelpunten in de bereikbaarheid van banken. Er zijn geen aanwijzingen dat consumenten en ondernemers in het algemeen problemen hebben met de bereikbaarheid van hun bank. Voor de knelpunten die er zijn hebben deze partijen oplossingsrichtingen geformuleerd en een meldpunt ingericht. Het volledige rapport ‘Onderzoek knelpunten en oplossingen toegankelijkheid en bereikbaarheid betaaldiensten’ kan worden gedownload van de webpagina van het MOB.
Een belangrijke conclusie is dat zich her en der knelpunten voordoen, maar dat deze zich niet concentreren in bepaalde (bijvoorbeeld dunbevolkte of grootstedelijke) gebieden. Ze hebben eerder betrekking op bepaalde groepen in de samenleving, zoals ouderen en mensen met een functiebeperking. Voor ondernemers in het midden- en kleinbedrijf speelt vooral de hoeveelheid contant geld en de manier waarop zij daarmee omgaan een rol. Wanneer een bank zich terugtrekt uit een gebied, is vrijwel altijd een andere aanbieder aanwezig, maar klanten ervaren drempels om daarnaar over te stappen. Opnieuw is gebleken dat bereikbaarheidsknelpunten veelal onderdeel zijn van een bredere leefbaarheidsproblematiek, waarbij allerlei vormen van dienstverlening verdwijnen. Maatwerkoplossingen (servicepunten, bankbussen, afstortfaciliteiten) leiden in dergelijke gevallen tot tevredenheid, maar komen door onder meer communicatieproblemen niet altijd van de grond.
Verbetering van de communicatie vormt een van de kerndoelen van de werkafspraak die het MOB, de VNG en de LVKK zijn overeengekomen. Daarbij concluderen zij dat gezien het lokale karakter van de knelpunten oplossingen het beste plaatselijk gerealiseerd kunnen worden. Ze zetten zich er daarom voor in dat particulieren en ondernemers eerst het gesprek aan aangaan met hun bank, gemeente, dorpsorganisatie en/of ondernemersvereniging. Als dit niet tot een goed resultaat leidt, kunnen zij hun probleem melden bij de Nederlandse Vereniging van Banken. De werking van de procedure staat uitgelegd in de publieksfolder ‘Betaaldiensten: bereikbaar voor iedereen’. Figuur 1 geeft twee pagina’s weer; de volledige brochure kan worden gedownload via de webpagina’s van diverse MOB-leden en is ook verkrijgbaar bij gemeenten en de informatiedesk van DNB. Voor mensen met een visuele handicap is de folder in alternatieve leesvormen (spraak, grootletter en braille) beschikbaar. De komende tijd zal het MOB de afhandeling van knelpunten monitoren. Op verzoek van de minister van Financiën zal het MOB in het voorjaar van 2008 rapporteren over de stand van zaken rondom de werkafspraak en ook 17
ingaan op de gevolgen voor de bereikbaarheid van betaaldiensten van de overheveling van de Postbank-diensten van hoofdpostkantoren naar filialen van ING bank. Om ontwikkelingen en trends te blijven volgen stelt de werkgroep Toegankelijkheid en Bereikbaarheid van het MOB elke drie jaar een bereikbaarheidsmonitor op. Deze zal voor het eerst worden uitgevoerd in 2010.
Toegankelijkheid modern bankieren
Onderzoeksbureau Heliview heeft in opdracht van het MOB onderzoek gedaan naar de manier waarop kwetsbare groepen als ouderen en gehandicapten hun bankzaken regelen en hoe zij de toegankelijkheid van de diverse methodes (schriftelijk, via telefoon en via internet) ervaren. Een van de conclusies is dat transacties buitenshuis (geld opnemen, met pinpas betalen) minder gemakkelijk zelfstandig uit te voeren zijn dan handelingen thuis (saldo-informatie opvragen, transacties controleren). Verder bleek dat visueel gehandicapten het minst vaak zelfstandig hun bankzaken regelen en dat zij anders bankieren dan de overige kwetsbare groepen. Ze maken bijvoorbeeld veel vaker gebruik van incasso’s en de telefoon (zie figuur 2) Dit jaar brengt het MOB de mogelijkheden van telefonisch bankieren verder in kaart en bekijkt hoe toegankelijk banken deze vorm van dienstverlening hebben ingericht. Ander interessante uitkomsten uit het 18
onderzoek zijn dat de onderzochte groepen eerder dan gemiddeld overstappen naar een andere bank als deze toegankelijker is en dat banken hoger scoren dan andere dienstverleners (bijvoorbeeld gemeenten en, nuts- en telecombedrijven) op het gebied van gemak en toegankelijkheid. Het complete onderzoek ‘Hoe bankieren klanten met een functiebeperking?’ kan worden gedownload van de website van het MOB.
Wijze waarop men facturen betaalt, overschrijvingen doet en acceptgiro's betaalt % respondenten 90%
84%
82%
80% 72%
70% 70%
66%
63%
60%
60% 57%
60% 50%
67%
65%
64% 64%
55%
Telefonische bankieren
57%
52%
52% 47%
50% 43%
44%
41%
Bankieren per computer
40% Acceptgiro's overschrijvingskaarten
30% 17%
20% 10%
9% 5%
15%
7%
7%
Betalen via automatische incassomachtiging
0% Motorische beperking
Licht slechthorend
Doof of zeer slechthorend
Visuele handicap (enig zicht)
Blind
Gezonde mensen van 50 of ouder
Gezonde mensen jonger dan 50
Basis: Respondenten die zelf facturen en acceptgiro's betalen en overschrijvingen doen. Bron: Heliview Research, jan 2007
Vergroting gebruiksvriendelijkheid betaalautomaten
Het MOB heeft in 2007, na internationale consultatie van onder meer banken en leveranciers van terminals, een richtlijn opgesteld die het gebruiksgemak van betaalautomaten zal vergroten. De richtlijn is bedoeld om elektronisch betalen in winkels ook mogelijk te maken voor groepen die nu problemen ervaren, zoals ouderen en (visueel) gehandicapten. De richtlijn geeft aanwijzingen omtrent bijvoorbeeld grootte toetsen, de afstand ertussen en de lichtsterkte van het display. Het afgelopen jaar is gewerkt aan een testtraject voor 2008. Daarin wordt onderzocht welke situaties in de winkel van invloed zijn op het gemak waarmee kwetsbare groepen kunnen betalen met een pas. Te denken valt bijvoorbeeld aan lichtinval en de manier waarop de betaalautomaat op de toonbank geplaatst is. Ook wordt bekeken in hoeverre bestaande betaalautomaten voldoen aan de richtlijn. Het MOB zal de resultaten van de tests gebruiken om de richtlijn op een aansprekende manier bekendheid te geven, wat naar verwachting een positieve uitwerking heeft op de mate van toepassing. 19
doelgroep
4. EFFICIENCY Kosten van het toonbankbetalingsverkeer in kaart gebracht
In opdracht van DNB en de gezamenlijke toonbankinstellingen zijn in 2007 de kosten van toonbankbetalingsverkeer voor de winkeliers in kaart gebracht. Bij dit onderzoek zijn andere bij het betalingsverkeer betrokken partijen, zoals de banken, Currence en de Consumentenbond, geconsulteerd. De methode van aanpak is met hen uitgebreid besproken, evenals de uitkomsten van de kosteninventarisatie.
Het rapport ´Het toonbankbetalingsverkeer in Nederland – kosten en opbrengsten van toonbankinstellingen in kaart gebracht´ beschouwt de detailhandel en de horeca. Deze sectoren nemen naar schatting zo´n tweederde deel van de totale toonbankomzetten voor hun rekening. In aantallen transacties zijn detailhandel en horeca zelfs nog wat dominanter: zo´n driekwart van alle transacties vindt hier plaats. De gangbare betaalproducten (contant geld, PINpas, Chipknip en creditcard) zijn daarbij onderzocht. De studie illustreert de gestage opmars van het PINnen. Zo vond in de detailhandel 26% van alle betalingen met PIN plaats, terwijl dit in 2002 nog 15% was. In termen van omzet is het aandeel van PIN zelfs toegenomen tot 56% (2002 43%), zodat nu meer dan de helft van de omzet voor rekening van PIN komt. Voor de horeca is dit nog niet het geval, maar ook daar is PIN aan een duidelijke opmars bezig.
Tabel 1 Betalingen in detailhandel en horeca Aantallen Omzet Gemiddeld transacties transactiebedrag Detailhandel 4,1 mrd € 74,8 mrd EUR 18,40 w.v. - contant geld 72% 38% EUR 9,60 - pin 26% 56% EUR 40,10 Horeca 1,0 mrd € 13,6 mrd EUR 13,50 w.v - contant geld 90% 63% EUR 9,40 - pin 4% 18% EUR 54,80 De totale kosten van betalen voor de detailhandel zijn becijferd op EUR 788 miljoen. Dit is een daling van 6% ten opzichte van 2001. Eerdere onderzoekingen gaven stelselmatig aan dat de kosten van het betalingsverkeer toenamen, maar nu is voor het eerst sprake van een daling. Door lagere telecommunicatiekosten en de genoemde verlaging van de PINtarieven die banken de detailhandel in rekening brengen kost een pintransactie nog maar EUR 0,20. Een contante betaling kost de detaillist gemiddeld EUR 0,18. Het kostenverschil tussen een PIN- en een contante betaling is geslonken tot slechts 2 cent, terwijl in 1998 een PINtransactie nog 2½ keer zo duur was als een contante betaling. Met de huidige infrastructuur van het PINnen kunnen nog veel meer transacties verwerkt worden. De kosten van een extra PINtransactie bedragen voor een gemiddelde transactie EUR 0,16. Deze zogenoemde marginale kosten zijn voor een contante 20
betaling EUR 0,21. Verschuiving van contant naar pin levert de detailhandel dus 5 cent per transactie op. Bij de horeca komt deze kostenbesparing nog hoger uit.
Tabel 2 Kengetallen Kosten Contant geld en PIN, euro´s
Gemiddelde kosten Detailhandel - contant geld - Pin Horeca - contant geld -Pin
Kosten van extra betalingen
0,18 0,20
0,21 0,16
0,29 0,34
0,27 0,20
a voor een transactie van gemiddelde omvang
Sommige winkeliers rekenen een toeslag voor PINbetalingen beneden een bepaald bedrag. Het rapport becijfert dat de opbrengst voor detailhandel en horeca gezamenlijk uitkomt op maximaal EUR 5,9 miljoen. Dit is een klein bedrag in verhouding tot het totaal aan betalingsverkeerkosten voor de ondernemingen. Tegelijkertijd vormt het een ontmoediging om de PINpas ook voor kleine transacties te gebruiken.1 Verschillende scenario´s met als gemeenschappelijk kenmerk de substitutie van contante door elektronische betalingen geven aan dat de kostenbesparingen voor winkeliers kunnen oplopen van tientallen tot honderden miljoenen euro´s. Uit het onderzoek blijkt dat een derde deel van de winkeliers graag een verandering in de samenstelling van het toonbankbetalingsverkeer zou zien. Van deze groep zou 80 tot 90% een groter aandeel voor het betalen met PINpas willen zien. Deze voorkeur zou overigens ook goed voort kunnen komen uit de grotere veiligheid die de PINpas biedt. Het gaat daarbij ook nadrukkelijk ook om veiligheid in fysieke zin. Met minder contant geld in hun bedrijf worden toonbankinstellingen een minder aantrekkelijk doelwit voor berovingen.
Bij haar najaarsvergadering in 2007 heeft het MOB geconcludeerd dat het nieuwe rapport de uitgangspunten van het MOB en die van het tussen banken en ondernemers afgesloten Convenant Betalingsverkeer ondersteunen. Ook heeft zij alle betrokken partijen opgeroepen om initiatieven te ontplooien om het gebruik van de PINpas te stimuleren.
1 De maatschappelijke besparingen bij afschaffing van de tarieven die winkeliers hun klanten voor kleine pinpasbetalingen, kunnen oplopen tot EUR 110 miljoen. Zie Prikkels aan de Kassa, DNB, december 2007
21
Prikkels om de maatschappelijke efficiency van het betalingsverkeer te vergroten.
De laatste jaren is de consument steeds vaker gebruik gaan maken van de PINpas voor betalingen in winkels. Daarnaast worden ook steeds meer rekeningen op elektronische wijze betaald via incasso’s of elektronische overschrijvingen. Toch wordt nog altijd veel gebruik gemaakt van contant geld en papieren overschrijvingen. Omdat het gebruik van deze betaalmiddelen relatief hoge kosten met zich meebrengt, zijn er nog volop mogelijkheden voor verdere efficiencyverbetering. Het is daarom belangrijk dat zowel de consument als zakelijke partijen gestimuleerd worden om meer gebruik te maken van de maatschappelijk meest efficiënte betaalmiddelen. Dat wil zeggen meer PIN in plaats van contant geld en meer elektronische overschrijvingen en incasso’s in plaats van papieren overschrijvingen.
22
Het MOB heeft in 2007 een overzicht opgesteld met de mogelijke maatregelen die gebruikt kunnen worden om efficiënt betaalgedrag onder consumenten te stimuleren (zie box 2). De conclusie is dat dit op verschillende manieren kan. Er is daarbij niet één gouden maatregel. Betrokkenheid en samenwerking van alle partijen (banken, winkeliers, bedrijven en de overheid) is daarbij van groot belang.
Het afgelopen jaar is vanuit diverse hoeken initiatief genomen tot bevordering van het gebruik van de PINpas in winkels. Momenteel worden vooral kleine bedragen nog altijd met contant geld betaald. Doel van de gestarte initiatieven is daarom de laatste drempels bij zowel de consument als de winkelier weg te nemen, zodat de PINpas zich kan ontwikkelen als breed geaccepteerd betaalmiddel voor álle betalingen. De stichting Bevorderen Efficiënt Betalen (BEB) speelt daarbij een belangrijke rol. De stichting is opgericht naar aanleiding van het convenant Betalingsverkeer 2005 dat door de Nederlandse banken, winkeliers, horeca en de benzinebranche is ondertekend. Zij ondersteunt allerlei projecten ter stimulering van een efficiënter en veiliger betalingsverkeer.
Gebleken is dat franchiseondernemers over het algemeen weinig aandacht besteden aan de inrichting van het betalingsverkeer en daardoor vaak onnodig hoge kosten moeten betalen voor het ontvangen van pinbetalingen. Door middel van diverse adviesinstrumenten probeert de stichting BEB de franchiseondernemers te helpen, zodat zij hun betalingsverkeer zo efficiënt mogelijk kunnen afhandelen. Daarnaast spoort de Stichting met de actie ‘Slimme Pinpakketten’ ook de midden- en kleinbedrijf ondernemingen aan over te gaan tot acceptatie van PINbetalingen. De speciaal voor deze campagne ontwikkelde pakketten onderscheiden zich van het bestaande aanbod doordat de winkelier niet langer contracten hoeft af te sluiten bij verschillende partijen. In plaats daarvan betaalt hij slechts één vast bedrag per maand waarvoor tot een maximum of zelfs onbeperkt PINbetalingen geaccepteerd kunnen worden. De eerste 10.000 afnemers ontvangen een subsidie van EUR 100,-. Naar verwachting wordt de eerste tranche van 10.000 subsidies in mei 2008 bereikt, waarvan het merendeel zogenaamde instappers betreft bij wie de PINpas voorheen nog niet gebruikt kon worden.
Om het denkbeeld bij de consument weg te nemen dat het gebruik van de PINpas tot hoge kosten leidt voor de winkelier, heeft de stichting BEB in samenwerking met Currence promotiemateriaal ontwikkeld voor winkeliers. Hiermee kunnen zij de consument laten zien dat zij juist graag PINbetalingen accepteren. Ook bij kleine bedragen. Verder worden consumenten en winkeliers onder andere via de website www.efficientbetalen.nl bewust gemaakt van de veiligheidvoordelen van het gebruik van de pinpas en is in september 2007 het startsein gegeven voor een proef waarbij kwetsbare ondernemers, dat wil zeggen ondernemers die een verhoogd risico hebben op overvallen en bedreigingen, zoals avondwinkels, de mogelijkheid wordt geboden gratis pinbetalingen te accepteren. 23
Currence is een campagne gestart om het pinnen van met name lage bedragen te stimuleren. Voor deze campagne ‘Klein bedrag?, PINnen mag!’ is speciaal promotiemateriaal ontwikkeld voor de deelnemende winkels zodat zij de klant erop kunnen wijzen dat zij bij voorkeur PIN accepteren. Voor alle bedragen, zonder een kleine bijdrage in rekening te brengen. Het feit dat gratis met PIN betaald kan worden, ongeacht de hoogte van de transactie, wordt inmiddels bij diverse ondernemingen uitgedragen. Het MOB volgt de lopende initiatieven en hun maatschappelijke gevolgen op nauwe voet. Bij eventuele belemmeringen en problemen zal zij mogelijke oplossingsrichtingen in kaart brengen en deze bij de betrokken partijen uitzetten.
Box 2 Consumentenprikkels om de maatschappelijke efficiëntie van het betalingsverkeer te vergroten. Vergroten acceptatie en aanbod efficiënte betaalmiddelen Onderzoek heeft aangetoond dat de uiteindelijke betaalkeuze van de consument voornamelijk wordt bepaald door situationele factoren. Het soms moeten betalen van een kleine bijdrage wordt ervaren als belangrijkste belemmering voor het gebruik van de PINpas in winkels. Ook de aanwezigheid van de betaalautomaat blijkt een belangrijke rol te spelen. Stimulering van winkeliers om gratis PINbetalingen te accepteren en dit duidelijk kenbaar te maken aan de klant, zal het gebruik van PIN dan ook verder doen toenemen. Een zelfde maatregel kan genomen worden om papieren overschrijvingen en acceptgiro’s verder terug te dringen. Ook hier geldt dat het betaalgedrag sterk afhangt van welke betaalmogelijkheden worden aangeboden door de crediteur. Productinnovatie speelt daarbij een belangrijke rol. Een recente ontwikkeling op dit gebied is de Digitale Nota, waarbij de consument een digitale factuur ontvangt die vervolgens via een incasso of elektronische overschrijving kan worden betaald. Benadrukken veiligheidsvoordelen elektronisch betalen Een toename in het gebruik van de PINpas leidt tot verhoogde veiligheid, voor zowel de ondernemer als de klant. Minder kasgeld betekent immers een kleinere kans op diefstal en fraude. Veel winkeliers en consumenten zijn zich hier nog niet van bewust. Algemene campagnes en specifieke acties aan de toonbank kunnen daar verandering in brengen.
Ook in de sturing naar incasso’s en elektronische overschrijvingen kan het veiligheidsaspect een belangrijke rol spelen. Te denken valt aan actieve communicatie over de terugstortregelingen bij onterechte incasso’s of over de veiligheidsvoordelen van internetbankieren Veranderen perceptie consument ten aanzien van kosten van betaalinstrumenten Bij veel consumenten leeft nog altijd het idee dat het niet de bedoeling is dat kleine betalingen met de PINpas worden betaald. Dit terwijl de kosten van PINbetalingen de laatste jaren zijn gedaald en steeds meer winkeliers juist graag pinbetalingen accepteren. Dit denkbeeld zal geleidelijk aan weggenomen kunnen worden door algemene voorlichting over de kosten van de verschillende betaalinstrumenten en door directe communicatie in de winkel. Relatief duur maken inefficiënte betaalmiddelen Omdat zij niet geconfronteerd worden met de werkelijke kosten ervan, denken veel consumenten nog altijd dat contant geld het voordeligste betaalmiddel is. Dit geld ook voor creditcardbetalingen en papieren overschrijvingen. Het in rekening brengen van de kosten van deze relatief inefficiënte middelen zal de consument aansporen tot het nemen van een weloverwogen keuze, met een toename in het gebruik van de efficiëntere elektronische alternatieven als gevolg. Belangrijk is wel dat er altijd een gratis en voor kwetsbare groepen toegankelijk alternatief blijft bestaan. Tarifering van inefficiënte betaalproducten vindt reeds op beperkte en individuele schaal plaats, met name voor betalingen op afstand. Voor betalingen aan de kassa lijkt dit moeilijker te gaan. Maar voor de lange termijn wordt het principe van de vervuiler betaald als zeer effectief gezien.
Website allesoverbetalen.nl
Op internet staat veel informatie over betalingsverkeer, maar die is verdeeld over allerlei websites van partijen die zich ermee bezig houden. Op initiatief van het MOB heeft DNB daarom een 24
website opgezet: www.allesoverbetalen.nl. Alle leden van het MOB hebben op hun website een link naar allesoverbetalen.nl opgenomen. Doel van deze website is om consumenten en bedrijven een overzicht te geven van allerhande informatie over betalingsverkeer. Bezoekers vinden er uitgebreide productinformatie, maar ook achtergronden bij actuele en toekomstige thema´s. De website is ontworpen aan de hand van internationale richtlijnen voor toegankelijke websites (de zogeheten W3C/WAI-richtlijnen) en heeft het ‘Waarmerk Drempelvrij’. Technologische ontwikkelingen
Omdat technische innovaties een grote rol spelen bij het efficiënter maken van betalingsverkeer, stelt het MOB twee keer per jaar een Techmonitor op. Leden van het MOB kunnen zo op de hoogte blijven van de laatste ontwikkelingen. De boxen 3 en 4 bevatten informatie uit de Techmonitors over mobiel betalen en elektronisch factureren.
Box 2 Ontwikkeling van mobiel betalen
Eind 2006 en begin 2007 zijn er verschillende initiatieven gelanceerd op het gebied van mobiel betalen. Deze initiatieven richten zich op verschillende betaaltoepassingen, die grofweg in twee categorieën zijn onder te verdelen. Aan de ene kant gaat het om toepassingen die gebruik maken van een contactloze chip. Aan de andere kant gaat het om toepassingen waarbij de betaling via het mobiele netwerk gaat. Betalen met mobiel via contactloze chip Internationaal - GSM Association GSM Association, een wereldwijde koepel van zo'n 700 aanbieders van mobiele telefonie heeft in februari 2007 een initiatief bekend gemaakt van veertien telecomaanbieders: ´Pay Buy Mobile´ . GSMA wil stappen zetten voor het definiëren van een algemene wereldstandaard voor Near Field Communication (NFC) technologie. NFC is de techniek die wordt gebruikt om mobiele telefoons te koppelen aan betaalsystemen. In april 2007 hebben zich vervolgens nog eens tien aanbieders aangesloten bij het project, waaronder KPN, Orange en Vodafone. De 24 aanbieders zijn samen goed voor meer dan een miljard klanten wereldwijd. Nederland - proef in supermarkt In een supermarkt van C1000 is in 2007 een proef gehouden met het betalen door middel van NFC technologie op initiatief van het RFID Platform Nederland, LogicaCMG, Schuitema (C1000), Rabo Mobiel, KPN en NXP Semiconductors. Met de telefoon
Betalen met mobiel via netwerk Internationaal - GSM Association GSM Association heeft in februari 2007 ook bekend gemaakt een samenwerking te starten met creditcardmaatschappij MasterCard. Het project moet het mogelijk maken om geld van het ene naar het andere land over te boeken met behulp van een mobiele telefoon. Deze dienst richt zich op de immigrant die geld wil sturen naar zijn familie in het buitenland. Wereldwijd zijn bijna 3 miljard mensen in het bezit van een mobiele telefoon en heeft 80 procent van de wereldbevolking momenteel potentiële toegang tot een netwerk van een mobiele aanbieder. Van de 6,5 miljard mensen op de wereld hebben er minder dan één miljard een bankrekening. Om gebruik te maken van deze financiële dienstverlening is geen bankrekening nodig. De ontvanger hoeft alleen in het bezit te zijn van een werkende mobiele telefoon waarop hij tekstberichten kan ontvangen. Groei internationale overboekingen Volgens de Verenigde Naties maken zo'n 200 miljoen immigranten wel eens geld over naar hun familie. De Wereldbank schat dat jaarlijks op die manier een bedrag van USD 268 miljard van eigenaar wisselt. De GSM Association voorspelt dat het aantal mensen dat op deze wijze geld in het buitenland kan ontvangen zal stijgen van de huidige 600 miljoen mensen naar 1,5 miljard in 2012. Verwacht wordt dat het totaalbedrag aan overgemaakte gelden in 2012 verviervoudigd is naar USD 1 biljoen3. Conclusie De verschillende initiatieven kunnen een impuls geven aan de verdere ontwikkeling van mobiel betalen. De schaal die
2.Cards&Payments, NFC Standoff, January 2007. 3 USD 1000 miljard.
25
kunnen boodschappen contactloos afgerekend worden door het mobieltje bij de pinautomaat bij de kassa te houden en een pincode in te toetsen op de pinautomaat. Recent kwamen de eerste toestellen met NFC commercieel beschikbaar. Volgens schattingen zou het aantal NFC-geschikte toestellen in 2010 wereldwijd 300 miljoen kunnen bedragen en in 2013 600 miljoen2. Waarschijnlijk zal in segmenten die baat hebben bij snelle betalingen, zoals fast food ketens, kiosken, bioscopen en stadions mobiel betalen het eerst worden geïntroduceerd. Om dergelijke betalingen mogelijk te kunnen maken zijn overigens geen grote aanpassingen van apparatuur nodig.
een betaaltoepassing potentieel kan bedienen vormt een belangrijke factor voor de uiteindelijke adoptie ervan. Massale adoptie van één of meer van de verschillende vormen van mobiel betalen in Nederland zal nog wel enkele jaren duren, maar het is zeker een goed signaal dat er proeven in Nederland én daarbuiten worden gedaan waarbij partijen van verschillende sectoren zijn betrokken. Dit duidt erop dat het gemeenschappelijke belang om deze innovatieve toepassingen samen op te pakken wordt onderkend. Ook in andere landen die nu al een stuk verder zijn met mobiel betalen zoals Zuid Korea en Japan is het gestart met dergelijke proeven en meestal zijn na een periode van enkele jaren meer massale toepassingen geïntroduceerd.
26
Box 2 Een verkenning van elektronisch factureren voor bedrijven Ondernemers verstrekken naar aanleiding van geleverde goederen of diensten een factuur. Niet alleen als onderdeel van een proces om de inkomsten en daarmee de bedrijfsvoering te borgen, maar ook omdat het verstrekken van een factuur verplicht is vanwege de wettelijke administratie- en bewaarplicht, de te betalen BTW en andere belastingen. Een factuur is dus: een rekening voor geleverde goederen of verleende diensten die voldoet aan de voorgeschreven vereisten en is een uitnodiging om te betalen. Factureren maakt onderdeel uit van het inkoop- en verkoopproces. Het uitbrengen van een (papieren) factuur kost de verkoper geld; het verwerken van een (papieren) factuur door de ontvangende partij kost die partij óók geld en meestal zelfs een veelvoud ervan. Zowel verkoper als koper kan door het overslaan van de papieren factuur en het overstappen op elektronisch factureren een aanzienlijke kostenbesparing realiseren. Elektronisch factureren is het versturen van deze factuurgegevens op elektronische wijze. Ten opzichte van een papieren factuur moet een elektronische factuur aan een aantal aanvullende wettelijke eisen voldoen. De factuur is een van de belangrijkste documenten in het handelsverkeer. Naast het belang van de factuur voor de koper en verkoper is er nog een aantal andere belanghebbende partijen. Zo wordt bijvoorbeeld de belasting die op een factuur is gespecificeerd, achteraf verwerkt in de BTW afhandeling met de belastingdienst. Ontvangen BTW moet worden afgedragen door de verkopende partij. Betaalde BTW mag worden verrekend door de kopende partij indien dit een zakelijke partij is. De factuur is daarnaast ook van belang voor de douane, banken, verzekeringsmaatschappijen en de rechter (bewijsfunctie in geval van een dispuut). Internationale standaardisering Ondanks de opkomst van het gebruik van internet in het bedrijfsleven is het elektronisch factureren nog niet erg van de grond gekomen. Voor de Europese Commissie is dit aanleiding om met een initiatief te komen dat beoogd de knelpunten ten aanzien van adoptie en gebruik van elektronisch factureren door bedrijven te verminderen.
In juli 2007 heeft de Europese Commissie een rapport van een informele werkgroep van deskundigen uit de publieke en private sector gepresenteerd. Het rapport identificeert een aantal belemmeringen waaronder het ontbreken van internationale standaardisering en het gebrek aan harmonisatie van Europese wet- en regelgeving. Met de invoering van SEPA zullen betaalprocessen in Europa meer gestandaardiseerd worden. Hierdoor wordt de complexiteit van de implementatie van elektronische factuurtoepassingen voor bedrijven teruggebracht en het wordt eenvoudiger elektronisch factureren te integreren in de processen van leveranciers en klanten. Gevolgen Jaarlijks worden er circa 27 miljard facturen verzonden in Europa (circa 1 miljard in Nederland). De Europese Commissie schat dat in de Europese Unie in het factuurverkeer tussen bedrijven onderling volgens deze schatting jaarlijks EUR 243 miljard worden bespaard door elektronisch factureren. Om het Nederlandse bedrijfsleven in de volle breedte te kunnen laten profiteren van de verdere ontwikkeling van elektronisch factureren is het belangrijk dat wordt aangesloten bij de internationale ontwikkelingen, onder andere die rond standaardisering. Vooral voor het middenen kleinbedrijf is dit belangrijk om elektronisch factureren te kunnen toepassen in de bedrijfsvoering, maar ook grote bedrijven zijn gebaat bij internationale standaardisering. Dit kan worden bereikt door een brede communicatie over de ontwikkelingen rond standaardisering van elektronisch factureren. ECP.nl en Factuurwijzer.nl gaan samenwerken om de bekendheid hiervan te vergroten. Met name het MKB is een belangrijke doelgroep om op te richten in deze communicatie. In Nederland is het Forum Standaardisatie in 2006 door het Kabinet ingesteld als adviesorgaan ten aanzien van standaardisatie. De overheid is door een aantal ministeries vertegenwoordigd en het bedrijfsleven door VNO-NCW. De laatste is een werkgroep e-factureren gestart. Bij het Forum Standaardisatie staat het European Electronic Invoicing Framework hoog op de agenda en wordt het belang onderkend van sturing op een optimale aansluiting van de ontwikkelingen in Nederland op die in Europa. Uiteindelijk heeft een standaard voor elektronisch factureren alleen zin als die massaal wordt geadopteerd en toegepast.
27
5. VEILIGHEID Ontwikkelingen valse eurobiljetten
Het aantal aangetroffen valse eurobiljetten in Nederland is in 2007 sterk toegenomen. Onderschept en geregistreerd zijn in de tweede jaarhelft 19.955 valse eurobiljetten, waarmee het totaal voor het gehele jaar uitkomt op 36.439. Dat betekent een toename met 76% ten opzichte van de 20.745 valse biljetten die in 2006 werden geteld. De stijging heeft zich in de eerste maanden van 2008 voortgezet. Deze ontwikkeling treedt op tegen de achtergrond van een voor de eurolanden als geheel min of meer stabiel beeld. Het gaat in meerderheid om valse 50 eurobiljetten, maar ook het aantal valse 20 eurobiljetten is groeiende.
Het totaal (internationaal) aantal aangetroffen valse eurobiljetten bedroeg in 2007 566.000, duizend meer dan in 2006. Het aantal valse eurobiljetten blijft daarmee laag ten opzichte van het aantal echte biljetten in omloop (11, 4 miljard gemiddeld in de tweede helft van 2007). Ook voor wat betreft de Nederlandse aantallen valse eurobiljetten gaat het, in vergelijking met de circa twee miljard biljetten die per jaar door het Nederlandse bankwezen worden gecontroleerd op echtheid, om zeer lage cijfers. Informatie over het herkennen van echte en valse eurobankbiljetten is onder andere te vinden op de pagina ‘Echt of vals’ van de website van de Nederlandsche Bank, www.dnb.nl.
Aandeel vervalsingen per coupure (in % van alle aangetroffen vervalsingen, 2007) EUR 5
EUR 10
EUR 20
EUR 50
EUR 100
EUR 200
EUR 500
Nederland
0
1
23
52
12
6
6
Eurogebied
1
2
20
48
19
9
1
Creditcards: kenmerken en frauderisico’s
Het is wenselijk dat het bewustzijn van consumenten en bedrijven van de risico’s van identiteitsdiefstal in het betalingsverkeer toeneemt. Hierbij is het van belang om ondernemers en niet-bancaire beleidsmakers over gebruik, verwerking en frauderisico’s van het gebruik van de creditcard te informeren. Het MOB heeft om die reden het product creditcard in kaart gebracht aan de hand van de nota: ‘Inzicht in de wereld van creditcards’. Daarnaast heeft het MOB twee lijsten met tips opgesteld voor gebruikers en acceptanten van creditcards. Deze teksten zijn te downloaden van de DNB website.
28
Skimming van passen
De laatste jaren proberen criminelen steeds vaker magneetstrips van PINpassen te kopiëren (skimmen). Aanvankelijk gebeurde dit alleen bij geldautomaten. De criminelen knutselden in de vorm van voorzetstukken speciale apparatuur vast aan geldautomaten om de magneetstrip te kopiëren. De pincode keken ze af met behulp van een kleine camera die bij de geldautomaat was opgehangen, of door over de schouder mee te kijken. Door voorzetmondjes te plaatsen hebben banken deze vorm van fraude bij geldautomaten inmiddels sterk weten terug te dringen. Meer recentelijk richten criminelen zich ook op betaalautomaten in winkels. Daarbij gaat het vooral om skimming bij een ouder type betaalautomaat dat in 2007 nog ongeveer tien procent uitmaakte van de ruim tweehonderdduizend betaalautomaten die in Nederland op toonbanken staan. Deze betaalautomaat kan gemakkelijk worden open geschroefd en aangepast zonder dat winkelier of klant dat kan zien. Criminelen lieten zich insluiten in winkels waar dit type betaalautomaat op de toonbank staat en manipuleerden vervolgens in de nacht de betaalautomaat om magneetstrippen te kunnen kopiëren en pincodes af te kunnen lezen. Modernere betaalautomaten functioneren niet meer zodra ze worden opengemaakt. Daarom zijn deze automaten minder gevoelig voor manipulatie.
Veel winkeliers met het bewuste type verouderde automaten hebben inmiddels hun apparatuur, verzegeld, zodat herkenbaar is of een automaat is opengemaakt. Ook hebben enkele toonbankketens detectieapparatuur geplaatst die bewegingen waarneemt rond de betaalautomaat na sluitingstijd. Andere winkels zetten de betaalautomaten buiten openingstijden in de kluis. Naar aanleiding van de toename van skimming heeft Currence, dat certificaten voor betaalautomaten verleent, de winkeliers opgeroepen deze verouderde betaalautomaten snel te vervangen. Daarnaast heeft de organisatie aangekondigd dat de licentie voor dit type per 30 juni 2008 vervalt, een half jaar eerder dan voorzien. Alle winkeliers zijn over deze verkorte gebruiksduur ingelicht. Bij de aanschaf van een nieuwe terminal kunnen winkeliers direct overschakelen op een apparaat dat EMV-passen accepteert. De EMV-chip, vernoemd naar de initiatiefnemers Europay, MasterCard en Visa, wordt wereldwijd ter vervanging van de magneetstrip op betaalpassen aangebracht en maakt het kopiëren van gegevens aanzienlijk moeilijker. Zie voor meer informatie daarover de nota ‘Van strip naar chip’ op de webpagina van het MOB (via www.dnb.nl en het onderwerp Betalingsverkeer). Banken vergoeden overigens schade als gevolg van skimming aan hun klanten.
Phishing
In 2007 heeft een aantal phishing-aanvallen plaatsgevonden waarbij klanten van verschillende
29
Nederlandse banken doelwit zijn geweest. Bij phishing presenteert de crimineel zich ten opzichte van zijn beoogde slachtoffer via internet of email als diens bank. Deze aanvallen hebben vrij veel aandacht in de media gekregen, maar hebben voor zover bekend nog niet tot veel schade geleid. Door deze media-aandacht en door de voorlichting op de websites van banken naar aanleiding van de phishing-aanvallen lijken mensen zich bewuster te zijn geworden van de risico´s van phishing. Tegelijkertijd kan echter geconstateerd worden dat de aanvallen geraffineerder worden. Omdat deze vorm van criminaliteit vaak van grote afstand via internet wordt gepleegd, is het erg moeilijk om haar bij de bron aan te pakken. Aandacht blijft dus geboden.
De banken hebben in 2007 een campagne gevoerd om consumenten te informeren over maatregelen die zij kunnen nemen om bankieren via internet veiliger te laten verlopen. Aangeraden wordt regelmatig te controleren of de beveiliging van de computer adequaat is, of daadwerkelijk steeds verbinding bestaat met de bank zelf, en of betalingen conform opdracht zijn uitgevoerd. Meer informatie is te vinden op de website www.3xkloppen.nl.
Waardevervoer
Door de ontdekking van een aantal ernstige fraudegevallen in 2007 bij Duitse waardevervoerders, heeft het MOB het initiatief genomen om overzichtelijk informatie over frauderisico´s bij waardevervoer in Nederland op te stellen. Dit heeft geresulteerd in een voorlichtende tekst met het doel duidelijk te maken wie het frauderisico draagt tussen het moment dat het geld de toonbankinstelling verlaat en het moment dat de tegenwaarde op zijn bankrekening staat. De tekst is te downloaden van www.dnb.nl.
Wettelijke ontheffing venstertijden voor geld- en waardetransporteurs
Het ministerie van Verkeer en Waterstaat werkt aan wijziging van de Wegenverkeerswet om de waardetransporteurs collectief vrij te kunnen stellen van de zogeheten venstertijden. Dat zijn de tijdvakken waarbinnen distributie met vrachtwagens binnen gemeentegrenzen en vooral in winkelgebieden is toegestaan. Door de beperking van de aanrijdtijden lopen de waardetransporteurs, en ook winkeliers en het winkelend publiek, extra veiligheidsrisico’s. Het is voor buitenstaanders dan immers relatief gemakkelijk te bepalen op welk moment de waardevervoerders in een bepaald gebied hun werk uitvoeren. Het MOB zet zich daarom al enkele jaren in voor een collectieve ontheffing van de venstertijden voor waardetransporteurs. Inmiddels heeft de Vereniging van Nederlandse Gemeenten opnieuw aangegeven achter de wetswijziging te staan, en ook de Raad van State heeft op voorhand geen bezwaren. Als de Tweede en Eerste Kamer goedkeuring verlenen, kan de ontheffing in 2009 ingaan.
30
5. PRIORITEITEN 2008
Europese ontwikkelingen
Aan de hand van de rapportages over de voortgang van de door de ASN geformuleerde zorgpunten vindt in het MOB overleg plaats over de totstandkoming van de gemeenschappelijke eurobetaalruimte en de werking van de Europese betaalproducten.
Toegankelijkheid en bereikbaarheid
Het MOB zal de bekendheid van de werkafspraak bereikbaarheid betaaldiensten verder vergroten. Dit gebeurt onder meer door de publieksfolder 'Betaaldiensten: bereikbaar voor iedereen!' voor de achterban breed beschikbaar te maken. Daarnaast zal het MOB toezien op een juiste afhandeling van de via het meldpunt binnengekomen knelpunten en actief bijdragen aan (lokale) oplossingen. Efficiency
Het MOB heeft aan de werkgroep Maatschappelijke Efficiency gevraagd om in 2008 onderzoek te verrichten naar de haalbaarheid van directe toeslagen bij betalingen met de creditcard en de impact hiervan op het betaalgedrag van consumenten. Het gaat hier om het in rekening brengen van een toeslag aan de consument door de acceptanten van de creditcard (surcharging), zowel aan de toonbank als in ´card not present´ situaties, bijvoorbeeld in het geval van aankopen via webwinkels.
Het MOB stelt in 2008 twee Techmonitors op om de leden op de hoogte te houden van de laatste technische innovaties in het betalingsverkeer. Een van de onderwerpen van de Techmonitor in 2008 is het ontvangen en betalen van digitale rekeningen door consumenten.
Het volgen van ontwikkelingen en rapporteren over activiteiten in het kader van het Convenant Betalingsverkeer en andere initiatieven ter stimulering van efficiënt betaalgedrag.
Veiligheid
De Werkgroep Veiligheid van het MOB volgt ontwikkelingen op het gebied van vals geld, fraude, cybercrime en identiteitsdiefstal in het betalingsverkeer. Over ontwikkelingen wordt periodiek gerapporteerd aan het MOB. Het MOB vindt het wenselijk dat het bewustzijn van consumenten en bedrijven van de risico´s in het betalingsverkeer toeneemt. De werkgroep stelt in voorkomende gevallen voorlichting ten behoeve van het publiek op.
31
BIJLAGE 1 Missie en organisatiestructuur MOB Missie en taakopdracht
Het MOB is in 2002 door de minister van Financiën ingesteld en heeft als opdracht bij te dragen aan een maatschappelijk efficiënte inrichting van het Nederlandse retailbetalingsverkeer door: •
periodiek te overleggen over knelpunten en maatschappelijke gevolgen van ontwikkelingen in het betalingsverkeer;
•
samen te werken bij het verzamelen, analyseren en publiceren van cijfermatige, nietconcurrentiegevoelige gegevens;
•
principeafspraken te maken over efficiencymaatregelen en maatregelen op het terrein van veiligheid, toegankelijkheid en bereikbaarheid in het betalingsverkeer en standaardisatie (bijvoorbeeld gezamenlijke campagnes om het gebruik van efficiënte betaalproducten te stimuleren);
•
tijd te reserveren voor een open en vrije gedachtewisseling met betrekking tot beleidsvraagstukken in het betalingsverkeer.
Samenstelling MOB
Het MOB staat onder voorzitterschap van de Nederlandsche Bank en is breed samengesteld. Het bestaat uit instanties die aanbieders en gebruikers van het betalingsverkeer vertegenwoordigen. De Nederlandsche Bank verzorgt tevens de secretariaatsfunctie. Het MOB komt twee keer per jaar bijeen. Deelnemers: ANBO voor 50-plussers Chronisch zieken en Gehandicapten Raad Nederland Consumentenbond Viziris (voorheen Federatie Slechtzienden- en Blindenbelang) Gebruikersplatform Betalingsverkeer Koninklijk Horeca Nederland MKB-Nederland Nederlandse Vereniging van Banken Raad Nederlandse Detailhandel Nederlandse Thuiswinkel Organisatie Vereniging Nederlandse Petroleum Industrie
32
Waarnemers: Ministerie van Financiën Ministerie van Economische Zaken Currence Procedure deelname MOB
Instellingen en organisaties kunnen een aanvraag indienen om deel te nemen aan het MOB. Deelnemer kunnen zijn organisaties of instellingen die: •
optreden namens vragers of aanbieders in het betalingsverkeer; dat wil zeggen die de belangen vertegenwoordigen van een bepaalde achterban (banken, retailers als aanbieder, consumenten, specifieke of kwetsbare groepen, retailers als afnemers);
•
representatief zijn, dat wil zeggen: -
koepelorganisaties/brancheorganisaties die een achterban in het betalingsverkeer vertegenwoordigen;
-
groepen die in dit verband al elders vertegenwoordigd zijn in meer algemene zin maar niet ten aanzien van het specifieke belang dat zij vertegenwoordigen;
•
een professionele bijdrage leveren aan het tot stand brengen van maatschappelijk efficiënt ingericht betalingsverkeer. Deze bijdrage moet blijken uit: -
inbreng van expertise in de werkgroepen;
-
een professionele/beleidsmatige/inhoudelijke bijdrage aan het overleg.
Ook kunnen er waarnemers deelnemen aan het MOB. Voor waarnemers hen geldt dat zij, gelet op de maatschappelijk relevante positie die zij vervullen en de taakopdracht die zij in het betalingverkeer hebben: •
een beleidsmatig belang dienen te hebben om als waarnemer deel te nemen in het MOB; en
•
indien nodig, inbreng leveren om zodoende de doelstelling van het MOB - maatschappelijk efficiënt betalingsverkeer - te ondersteunen.
Organisaties die zich wensen aan te melden bij het MOB dienen dit schriftelijk te doen bij de voorzitter van het MOB, met een onderbouwing waarom vertegenwoordiging of deelname als waarnemer in het MOB gerechtvaardigd is. Een verzoek tot een beslissing over deelname wordt voorbereid door de kerngroep van het MOB die als taak heeft de voortgang van de MOBactiviteiten te bewaken en de coördinatie daarvan te verzorgen. Over verzoeken tot deelname beslist de voorzitter van het MOB.
33
Werkgroepen De taken van het MOB zijn verdeeld over vijf werkgroepen. • De Werkgroep Toegankelijkheid en Bereikbaarheid heeft als taak te bezien hoe de fysieke toegankelijkheid en bereikbaarheid van het betalingsverkeer voor consumenten en ondernemers gewaarborgd en verbeterd kan worden. • De Werkgroep Maatschappelijke Efficiëntie beziet mede in het licht van technologische en maatschappelijke ontwikkelingen hoe de maatschappelijke efficiency in het betalingsverkeer kan worden verbeterd. Gekeken wordt naar kostenstructuren en effectiviteit van prikkels voor efficiënt betaalgedrag. • De Werkgroep Veiligheid heeft als taak te bezien hoe de veiligheid van het betalingsverkeer gewaarborgd kan worden, mede in het licht van het vergroten van de maatschappelijke efficiency. Het werkterrein betreft zowel de persoonlijke veiligheid als de veiligheid van betaalproducten. • De Werkgroep Statistiek heeft als opdracht het structureel verzamelen en publiceren van cijfermatige niet-concurrentiegevoelige gegevens over het Nederlandse betalingsverkeer. • De Afstemgroep SEPA Nederland heeft als opdracht de invoering van de uniforme eurobetaalruimte (Single Euro Payments Area; SEPA) voor Nederland zo soepel mogelijk te laten verlopen. Deze bewaakt de continuïteit, kwaliteit en efficiëntie bij de overgang die vanaf 2008 plaatsvindt.
34
BIJLAGE 2 Statistische informatie betalingsverkeer in Nederland
Met behulp van statistische informatie kunnen nadere analyses worden uitgevoerd om verdere verbeteringen in het retailbetalingsverkeer in Nederland te bewerkstellingen. Ten behoeve van het MOB zijn cijfers verzameld over de (infrastructuur van) het elektronische betalingsverkeer, betaalsystemen en betaalproducten (zie hieronder). Ook op de website van het MOB (www.dnb.nl > Betalingsverkeer > MOB) zijn deze tabellen beschikbaar.
A. Infrastructuur betalingsverkeer
Tabel A1
Institutioneel overzicht aanbieders
Ultimo
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
9
4
4
4
4
4
4
4
4
1
Centrale bank aantal kantoren
Banken aantal banken****
123
126
113
110
102
102
103
103
99
102
aantal bankkantoren *
4.504
4.031
3.780
3.460
3.121
2.877
2.980
3.341
3.356
3.504
aantal overige kantoren **
2.501
2.374
2.303
1.900
1.490
1.232
868
869
870
829
0
0
0
0
0
389
505
506
542
523
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4
0
0
0
0
0
1
2
2
3
6
Overige geldpunten ***
Overige aanbieders Betaaldiensten aantal creditcardmaatschappijen aantal Wtkgeregistreerde elektronischgeldinstellingen****
Bron: DNB en banken *
Algemene en Coöperatieve banken. Begin nieuwe reeks per 2005 als gevolg van Rapportage Nieuwe Stijl.
** Kantoren geregistreerde wisselkantoren + postkantoren / postagentschappen. *** Geldservicepunten, servicewinkels. **** 2007 Wtf
35
Tabel A2 Aantal (mln) en waarde (EUR mrd)
Belangrijke betalingssystemen
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
1.896,4
2.010,0
2.167,5
2.382,9
2.631,7
2.785,6
2.940,8
3.083,7
3.332,4
3.593,3
1.229
1.333
1.444
1.558
1.655
1.760
1.817
1.922
2.098
2.035
Equens* Aantal transacties Waarde transacties
CCVpay Aantal transacties Waarde transacties
26
32
44
50
46
43
44
42
42
45
0,64
0,91
1,51
1,86
2,25
2,39
2,82
2,79
3,01
3,44
TOP Aantal transacties Waarde transacties
3,5
3,2
3,7
4,0
4,5
4,7
4,8
4,5
4,6
7,0
14.868
14.987
17.974
20.689
20.803
21.365
23.597
24.571
25.396
30.583
Bron: Equens (voorheen Interpay), CCV en DNB * De productiegegevens van Equens zijn exclusief gastgebruiktransacties van geldautomaten en buitenlandse transacties
Tabel A3 Aantallen
Infrastructuur elektronisch toonbankbetalingsverkeer 1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005*
2006
2007
6.568
6.673
6.921
7.142
7.530
7.556
7.889
7.446
8.114
8.546
134.000
145.575
155.620
165.773
177.168
186.272
194.966
234.958
246.627
271.618
19,9
20,3
21,0
21,1
21,6
21,7
22,0
25,4
25,5
25,3
107.589
125.807
133.548
148.207
164.863
180.106
192.255
98.386
105.052
99.364
13,4
14,3
15,1
15,4
17,3
17,6
18,0
17,5
18,2
18,1
7.009
7.086
7.248 4.258***
4.258
5.062
5.401
4.054
4.154
4.192
4,1
4,5
5,1
5,7
5,8
6,1
6,4
6,2
Pinnen geldautomaten betaalautomaten PIN pinpassen (in mln)
Chippen betaalautomaten chip ** chipknippen (in mln) oplaadpunten chipknip
Creditcards creditcards (in mln)
5,0
5,0
Bron: DNB, banken, Currence (voorheen Interpay) en creditcardmaatschappijen *
Begin nieuwe reeks per 2005 als gevolg van Rapportage Nieuwe Stijl.
** Vanaf 2005 Actieve combi- en Chip-only automaten voordien de gecontracteerde Combi automaten. *** Opschoning bestand (oplaadpunten die zijn opgeheven of de laatste 2 maanden van 2001 niet actief zijn geweest)
36
B. Gebruik van betaalmiddelen
Tabel B1
Gebruik betaalmiddelen in Nederland (aantallen)
Miljoenen
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005*
2006
2007
Giraal*
1.840
1.891
2.007
2.103
2.208
2.272
2.316
2.309
2.490
2.576
overschrijvingen
1.118
1.105
1.170
1.227
1.261
1.271
1.264
1.250
1.351
1.399
wv acceptgiro
293
276
258
243
241
231
217
201
178
171
incasso-opdrachten
723
785
836
876
947
1.001
1.051
1.059
1.139
1.177
Toonbank (niet-contant)
701
794
887
1.038
1.201
1.310
1.423
1.525
1.665
1.819
pinnen
595
700
801
954
1.069
1.157
1.247
1.334
1.451
1.588
chippen
17
22
25
31
87
109
127
147
164
175
creditcard
42
44
47
48
46
44
49
45
49
56
cheques
47
27
13
5
0
0
0
0
0
0
2.542
2.684
2.893
3.140
3.409
3.582
3.738
3.835
4.155
4.395
425
450
470
490
493
494
484
473
479
473
Totaal Geldopname transacties GEA's PM Toonbank contant (rapport EIM)
5.228
Bron: DNB, banken, Currence, creditcardmaatschappijen en toonbankinstellingen
*
Begin nieuwe reeks per 2005 als gevolg van Rapportage Nieuwe Stijl.
Tabel B2
Gebruik betaalmiddelen in Nederland (waarde)
Miljarden euro's
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005*
2006
2007
Giraal*
2.523
2.510
3.026
3.455
3.551
3.926
4.559
5.244
5.686
5.830
overschrijvingen
2.397
2.369
2.864
3.280
3.364
3.714
4.340
5.013
5.424
5.552
48
47
45
44
48
47
46
46
47
50
126
141
162
175
188
211
219
231
261
279
Toonbank (niet-contant)
35
39
44
50
56
59
62
65
70
76
pinnen
27
32
37
44
51
54
57
60
64
70
chippen
0,1
0,1
0,1
0,1
0,2
0,3
0,4
0,4
0,4
0,5
creditcard
4
4
5
5
5
5
5
5
6
6
cheques
3
2
2
0
0
0
0
0
0
0
2.557
2.549
3.070
3.505
3.607
3.985
4.622
5.309
5.756
5.907
37
40
41
45
53
51
51
55
55
55
wv acceptgiro incasso-opdrachten
Totaal Geldopname transacties GEA's PM Toonbank contant (rapport EIM)
73
Bron: DNB, banken, Currence (voorheen Interpay), creditcardmaatschappijen en toonbankinstellingen *
Begin nieuwe reeks per 2005 als gevolg van Rapportage Nieuwe Stijl.
37
C. Efficiency betalingsverkeer
Grafiek C1 Papierratio giraal betalen Percentage transacties in het totaal volume 100% 90% 80% 70% 60%
Schriftelijk
50%
Elektronisch
40% 30% 20% 10% 0% 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007
Toelichting: Aandeel van het aantal overschrijvingsformulieren en acceptgiro's in het totaal aantal schriftelijke en elektronische overschrijvingen (via elektronisch & internetbankieren en via machtigingen). In het algemeen geldt hoe lager deze ratio, hoe efficiënter er wordt betaald.
38
Verhouding gebruik toonbankbetaalmiddelen in 2006 en 2002 Aandeel in totaal aantal toonbanktransacties
2006
2002
0,7% 2,4%
13,0%
1,1% 0,6%
21,1%
antal 2006 contant 5.228 pin 1.451 chip 164 75,8% creditca 49,13
contant
pin
chip
aantal 2002 contant 7000 pin 1069 chip 87 creditca 85,3% 46
creditcard
contant
pin
chip
creditcard
Verhouding gebruik toonbankbetaalmiddelen in 2006 Aandeel in totale omzet toonbanktransacties
2006 4,0% 0,3%
omzet 2006 contant 72,6 pin 64,22 chip 0,44 50,8% creditca 5,701
44,9%
contant
pin
chip
creditcard
Geen grafiek met omzet toonbanktransacties 2002, geen schatting contante betaling beschikbaar
39
