natuurlijk
Overijssel
December 2011
Kristalbad: een nieuw
Geocaching is gewoon
terrein waar het water
schat zoeken maar dan
weer tot leven komt
in een modern jasje
Veenmossen zijn adembenemende landschapsbouwers
2
natuur & recreatie vrienden en sponsors
natuur & voorwoord recreatie
Natuurcollectief: gezond voor natuur en portemonnee
Schapen
foto:r. ploeg
Natuur en gezondheid. Op het oog twee
“Niets is gezonder dan actief te be
verschillende dingen, maar toch nauw
wegen in de vrije natuur. Wij vinden het
met elkaar verbonden. Een heerlijke
als zorgverzekeraar daarom onze taak
wandeling in de prachtige natuur heeft
om mensen te stimuleren om dit ook
immers een positief effect op de gezond-
daadwerkelijk te doen. Maar dat kunnen
heid. Geen wonder dus dat De Friesland
we niet alleen. Het is daarom voor ons
Zorgverzekeraar mensen wil stimuleren
heel logisch om te gaan samen werken
de natuur in te trekken. Daarom hebben
met organisaties als Landschap Overijs
zij het Natuurcollectief in het leven geroe-
sel. Ik ben zelf een groot genieter van de
pen. Een bijzonder initiatief dat onlangs
natuur. We zitten met z’n allen op een
door Landschap Overijssel is omarmd.
snelle trein die alsmaar doorrijdt. Het is
Het gezamenlijke doel? Ervoor zorgen dat
goed om regelmatig uit te stappen en te
meer mensen actief en dichtbij huis van
ontdekken hoe rustgevend de natuur is.
de natuur kunnen blijven genieten.
Voor mij zijn dit soort bezoekjes oplaad
Maar de samenwerking gaat verder.
momenten: met een uurtje natuur kan
Niet alleen biedt De Friesland deelne-
ik er weer uren tegen aan. Ik realiseer
mers aan het Natuurcollectief korting
me hoe belangrijk het is dat er natuur
op diverse verzekeringen, ook doen zij
organisaties zijn die hiervoor zorgen. Net
namens iedere deelnemer een donatie
zo goed als we niet zonder zorg kun
aan Landschap Overijssel. Een welkome
nen, kunnen we ook niet zonder natuur.
bijdrage om de natuur ook voor de gene-
Daarom dragen wij de natuurorganisaties
raties na ons te behouden. Deelnemers
een warm hart toe…”.
die kiezen voor het beschermerschap van Landschap Overijssel, ontvangen het
Dieneke Mandema,
magazine het eerste jaar gratis. In de
Directeur De Friesland Zorgverzekeraar
flyer ‘Move for Nature!’ zijn de voordelen nader beschreven.
Colofon Natuurlijk Overijssel is een uitgave van Landschap Overijssel en wordt vier keer per jaar aan de beschermers toegezonden. De oplage is 13.500 ex., december 2011. Redactie en productie Landschap Overijssel, Poppenallee 39, 7722 KW Dalfsen, tel. 0529 - 401 731 Hoofdredactie: Astrid Mensink, tel. 0529 - 408 404, mail:
[email protected] www.landschapoverijssel.nl
Beschermersadministratie Mirjam Plender, tel.: 0529 - 401 731 (ma. en do.), mail:
[email protected]. Bijdrage: 20,- euro per jaar ING: 86 23 198 Opmaak en drukwerk Sonodruk Heino
De vrienden van Landschap Overijssel • Aannemersbedrijf Gerwers Tilligte B.V., Tilligte • Aannemingsmaatschappij Hegeman B.V., Nijverdal • AB Oost, Almen • Aequator Groen & Ruimte B.V., Dronten • Agfra Holding, Enschede • Akzo Nobel Industrial Chemicals B.V., Hengelo • Arfman Hekwerk BV, Holten • Beheersmaatschappij Hegeman Nijverdal B.V., Nijverdal • Bolletje B.V., Almelo • Boskalis Nederland, Rotterdam • Bouwbedrijf Salbam B.V., Vilsteren • Bouwbedrijf Scholte op Reimer, Vasse • CaroCare Thuiszorg, Vroomshoop • Countus accountants + adviseurs, Zwolle • De Friesland Zorgverzekeraar, Leeuwarden • DHV Deventer, Deventer • Dusseldorp Infra, Sloop en Milieutechniek B.V., Deventer • Eelerwoude, Goor • Gasunie, Groningen • Gemeente Dinkelland, Denekamp • Gemeente Oldenzaal, Oldenzaal • Grolsche Bierbrouwerij Nederland B.V., Enschede • Grondverzet Vilsteren B.V., Vilsteren • KienhuisHoving advocaten en notarissen, Enschede • Koninklijke Ten Cate N.V., Almelo • Landschapsadvies en Onderhoudsbedrijf Welhuis, Rossum • Landstede, Zwolle • LARCOM GROENTECHNIEK, Ommen • Lenferink Beheer B.V., Lemelerveld • LenS Accountants, Raalte • Loon- en Grondverzet Kleinlugtenbeld, Lemele • Metaalperswerk Bons & Evers B.V., Borne • Negam B.V., Oldenzaal • NV Rova Holding, Zwolle • OLA Produktie B.V., Hellendoorn • Pim Mulier B.V., Zwolle • Rabobank Salland, Deventer • Rabobank Vaart en Vechtstreek, Dedemsvaart • Roelofs, Den Ham • Sensata Technologies Holland B.V., Almelo • Siemens Industrial Turbomachinery B.V., Hengelo (Gouden Vriend) • Sonodruk, Heino • Stedenbouwkundig Adviesbureau Witpaard, Zwolle • Stichting Military Boekelo, Enschede • Tauw B.V., Deventer • Trip & De Boer Notarissen, Zwolle • Twence B.V. Afval en energie, Hengelo • Unica Installatiegroep B.V., Zwolle • Universiteit Twente, Enschede • URENCO Nederland B.V., Almelo • Van Thiel en Lenderink Notarissen, Haaksbergen • Wadinko N.V., Zwolle • Zwijnenberg Makelaars, Enschede dassenvriend, meer info: Fleur de Graaff, tel. 0529-408405
Sponsors
Gouden vrienden
3
Waarde toevoegen
uitvoeren. Daarvoor hebben we plannen
Recent is het bestuursakkoord Natuur
gemaakt. De extra kosten door de brand
gesloten tussen Rijk en provincies. De
zijn ongeveer 60.000 euro en daarom
provincies zijn nu geheel verantwoorde-
zijn wij een actie begonnen om hiervoor
lijk geworden voor de natuur. Maar ze
hulp te krijgen. De vraag aan mensen en
hebben voor die taak door bezuinigin-
bedrijven is om met ons mee te werken
gen veel te weinig geld mee gekregen.
aan de uitvoering. Of, als dat meewerken
Halverwege oktober begon Arno Willems,
De p rovincie moet een en ander nu
niet goed kan, een eenmalige donatie aan
directeur van Landschapsbeheer Neder-
uitwerken en onder andere een nieuw
ons te schenken. Het bijzondere Aams-
land, in Overijssel met zijn ‘Loop voor
ontwerp maken voor een kleinere Eco
veen is het waard!
Landschap’. Hij liep van De Horte naar
logische Hoofdstructuur. Onze opvatting
het provinciehuis, middels een halve
is dat het een slecht akkoord is, maar de
In 2013 bestaat Landschap Overijssel 80
marathon. Daar werd hij ontvangen door
provincie kan – nu ze verantwoordelijk is
jaar, daar zullen wij uiteraard a andacht
gedeputeerde mevrouw Maij. Hij vestigde
– veel waarde zelf toevoegen. Wij zullen
aan gaan besteden. Daar hoort u in het
hiermee de aandacht op het grote belang
daar de komende maanden graag aan
volgende magazine meer over. In dit
van de kwaliteit van het landschap voor
mee werken.
magazine treft u weer veel artikelen van
onze leefomgeving. Arno heeft dit in alle
mooie en interessante aspecten van
provincies gedaan. Hier in Overijssel
Hulp Aamsveen
natuur&landschap aan: heel veel lees
vroeg hij aan de gedeputeerde om vooral
Nu, enige maanden na de grote brand
plezier toe gewenst.
door te gaan met ons unieke systeem van
in het Aamsveen, hebben wij de situatie
Groene en Blauwe Diensten. Dat loopt nu
goed onderzocht. De basisomstandig-
heel goed, ergens halverwege november
heden zijn gelukkig nog steeds goed,
sluiten wij het 500ste contract af.
maar wij moeten wel extra maatregelen
Inhoud 08 Kristalbad: een multifunctioneel terrein
Een streekeigen erf bij uw eigen voordeur
18
Paddenstoelen tellen op Archemerberg
20
Schat zoeken in een modern jasje
En verder:
De ‘watermachine’, waterberging, ecologische verbinding zone en recreatieve voorzieningen gaan er hand in hand.
12
Henk Hengeveld
Streekeigen kenmerken in bouwstijlen en beplanting geven Salland, Twente of Kampereiland een eigen gezicht.
Vrijwilliger Annemiek van Baren geniet van de natuur, maar levert ook een bijdrage aan het natuurbeheer.
Hans Kamerling is besmet met een virus dat geocaching heet: “Het vinden van de schat geeft zo’n voldaan gevoel!”
foto cover: r. ploeg
02 Vrienden 04 Kort nieuws 15 Flora&fauna met veenmossen 22 De achtertuin van
John en Esther Diepman
24 Agenda
inzet cover: l. van tweel
08
12
18
20
4
natuur kort nieuws & recreatie
Herstel zandverstuiving Lemelerberg Landschap Overijssel heeft de zandverstuiving op de zuidhelling van de Lemelerberg hersteld. Door in het stuifzand zelf te plaggen, zijn mos en gras met wortel en al verwijderd. Verder is aan de westelijke kant van de zandverstuiving zo’n vijf hectare
natuurkort & recreatie nieuws
Landschapsprijs voor Steenwijkerland
bos gekapt, waar in de toekomst heide zal ontstaan. Door deze maatregelen is het
5
Kristalbad en boomkikkers op Natuur Dichtbij Avond
Reserveer zomerchalet Lemelerberg
Kent u het unieke project Kristalbad tussen Hengelo en Enschede? En bent
Vanaf maandag 2 januari 2012 kunnen be-
u ook nieuwsgierig naar de plannen voor de boomkikker? Kom dan naar de
schermers van Landschap Overijssel tussen
gebied veel opener geworden. De wind krijgt voldoende ruimte om het zand weer te
De gemeente Steenwijkerland is win-
Natuur Dichtbij Avond op 26 januari 2012 in Hengelo. Op deze avond pre-
13.00 en 17.00 uur telefonisch het zomercha-
laten stuiven en zo nieuwe stuifduintjes te vormen. Dit is van levensbelang voor een
naar van de Gemeentelijke Landschaps-
senteren wij deze twee onderwerpen met fraaie beelden. Ook kunt u vragen
let op de Lemelerberg reserveren; het tele-
aantal zeldzame soorten die afhankelijk zijn van dit type landschap. Bijzondere (korst)
prijs 2011 van Landschap Overijssel.
stellen aan onze directeur Henk Hengeveld en medewerkers van Landschap
foonnummer is 0529-401731. Voor 410 euro
mossen, diverse grassoorten, maar ook kevers, mieren, bijen en enkele vogelsoorten
“Steenwijkerland verdient de prijs voor
Overijssel.
per week kunt u het chalet in de periode van
worden dankzij deze maatregelen in hun voortbestaan gesteund. De werkzaamheden
het hele oeuvre aan landschapswerk dat
Kristalbad is een uniek project in Nederland. Het combineert waterberging,
31 maart tot 27 oktober 2012 voor maximaal
zijn uitgevoerd door Ebola B.V., een bedrijf met ervaring op het gebied van
ze verrichten”, aldus voorzitter Martin
een ecologische verbindingszone, het nazuiveren en biologisch actief
één week huren. Er is ruimte voor zes per-
stuifzandherstel. Het herstel is verricht in het kader van de subsidieregeling Effect
Knol van Landschap Overijssel. Hij over-
maken van water, ruimtelijke kwaliteit en recreatief medegebruik in één
sonen; huisdieren zijn niet toegestaan. Het
Gerichte Maatregelen (EGM) van het Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en
handigde wethouder Henk Boxum van
project. In dit project wordt samengewerkt met het Waterschap Regge en
eenvoudige chalet heeft geen leidingwater
Innovatie.
Steenwijkerland de cheque ter waarde
Dinkel en de gemeenten Hengelo en Enschede. Zie ook het artikel vanaf
of stroom voor elektrische apparaten. Wel
van vijfduizend euro die bij de prijs
pagina 8 in dit magazine.
zijn er een houtkachel, verlichting op zon-
hoort. Vooral de forse inzet voor Groene
In Zuidoost Twente wordt onderzocht of het mogelijk is de boomkikker
nepanelen, douchegelegenheid op een nabij
en Blauwe Diensten, een provinciale re-
populatie in de Eschmarke (Enschede) te verbinden met die van het Witte
gelegen kampeerterrein en natuurlijk een
geling waarbij eigenaren van landschap-
veen en het Haaksbergerveen. U wordt in de presentatie meegenomen
prachtig uitzicht.
selementen een vergoeding krijgen voor
naar de wereld van de boomkikker. Waar leeft hij, wat heeft hij nodig en
onderhoud en beheer, sprong in het
hoe kunnen we maatregelen nemen om het de boomkikker naar het zin te
oog. Ook het stimuleren van een grote
maken?
betrokkenheid van bewoners bij het
U bent van harte welkom. Aanmelden kan via de antwoordkaart in het hart
landschap is prijzenswaardig. Boxum
van dit magazine.
erkent dat Steenwijkerland een groene gemeente is: “Het project Streekeigen Huis en Erf, dat inmiddels in bijna alle gemeenten van Overijssel wordt uitgevoerd, is ‘geboren’ in Steenwijkerland.”
Twente, Raalte en Tubbergen genomi-
Natuur&Landschaps atlas Raalte
neerd.
Op 21 november 2011 heeft Landschap
Behalve Steenwijkerland waren dit jaar ook de gemeenten Almelo, Hof van
Overijssel de eerste natuur&landschaps atlas aan de gemeente Raalte overhandigd. In deze atlas staat de kwaliteit van natuur,
Veiling van zes prachtige schilderijen
landschap, cultuurhistorie en beleving in de gemeente Raalte beschreven, onderbouwd
Dit jaar zijn in het tijdschrift MijnStadMijnDorp van het Historisch Centrum Over
met aansprekende foto’s en kaarten. De
ijssel zes artikelen over het werk van Landschap Overijssel verschenen. Stuk voor
atlas begint met de ontstaansgeschiedenis
stuk prachtige, historische verhalen over onder andere onze schaapherder, één van
Help Aamsveen weer op de been!
van Raalte zo’n 23 miljoen jaar geleden en
onze vrijwilligers hoogstamfruit en onze thuisbasis De Horte. Kunstenares Rana
eindigt in het hier en nu met een blik naar de
Berends heeft bij ieder artikel een prachtig schilderij gemaakt. En deze schilderijen
toekomst. Met de atlas wil Raalte enerzijds
zijn te koop! In de periode van 15 december 2011 tot en met 15 januari 2012 kunt u
een bijdrage leveren aan de verbetering van
via de website www.landschapsoverijssel.nl/veiling een bod uitbrengen. In dezelfde periode zijn de schilderijen ook te zien in het Historisch Centrum Overijssel,
Stort uw bijdrage op 44.57.54.370
de kwaliteit van natuur&landschap en anderzijds mensen wegwijs maken in het prachtige
Eikenlaan 20 in Zwolle. Bent u een echte kunstliefhebber? Bekijk de schilderijen dan
landschap. Binnenkort hoopt Landschap
alvast op www.landschapoverijssel.nl/veiling en overweeg een bod. Na 15 januari
Overijssel de atlas te kunnen aanbieden in
2012 worden de schilderijen aan de hoogste bieders verkocht. Dertig procent van de
de lokale boekhandels. Natuurlijk kunnen
opbrengst gaat naar natuur&landschap in Overijssel.
ook andere gemeenten Landschap Overijssel opdracht geven om een atlas te maken.
www.landschapoverijssel.nl Kort nieuws is geschreven door Astrid Mensink. Meer nieuws op www.landschapoverijssel.nl
Kijk voor meer informatie op www.landschapoverijssel.nl.
6
Kortenieuws natuur kort nieuwtjes & recreatie
natuurkort & recreatie nieuws
Doe mee met de gastredactie van het magazine! natuurlijk
In het vorige magazine hebben we al
Overijssel
aangekondigd dat Stichting Het Over ijsselsch Landschap, de voorganger van
Igogreen
Teesinkbos: onbekend, maar zeker niet onbemind
Een paar jaar geleden is Land-
Het Teesinkbos, grenzend aan het dorp
schap Overijssel een samen
Boekelo ten zuidwesten van Enschede,
werking aangegaan met Igogreen,
is vrij onbekend, maar zeker niet onbe-
een organisatie gericht op de
mind. Dat bleek wel toen een echtpaar dat
compensatie van CO2 uitstoot.
anoniem wenst te blijven een paar jaar ge-
Landschap Overijssel, op 17 december
Beschermers van Landschap
leden 27.500 euro beschikbaar stelde voor
2010 precies 80 jaar geleden werd
Overijssel konden onder aan-
het Teesinkbos. Zij hebben namelijk zeer
opgericht. In de periode van september
trekkelijke voorwaarden de CO2
goede herinneringen aan het bos. De echt-
2012 tot april 2013 besteden wij aan-
uitstoot van hun auto compen-
genoot is vlakbij het bos opgegroeid. Als
dacht aan dit jubileum. Ons magazine
seren door het vignet ‘Ik rij CO2
kind leerde hij er schaatsen op de vijver.
‘Natuurlijk Overijssel’ verschijnt in die
neutraal’ van Igogreen te kopen.
Het echtpaar wilde graag iets doen om het
periode drie keer; in september 2012,
Een aantal beschermers heeft
bos te behouden. Niet alleen voor henzelf,
hier gebruik van gemaakt. Helaas
maar ook voor toekomstige generaties.
lang niet altijd naar tevredenheid.
Na een gesprek met Landschap Overijssel
december 2012 en maart 2013.
Kristalbad: een nieuw terrein waar het water weer tot leven komt
Met het oog op het jubileum geven we
Geocaching is gewo on schat zoeken maar dan in een modern jasje
December 2011
Veenmossen zijn adembenemende landschapsbouwer
s
deze drie magazines graag een bijzon-
7
Naar aanleiding van de klachten
werd besloten de schenking te gebruiken
der tintje. Daarbij hebben wij uw hulp
kaart in het hart van dit magazine. U
die wij binnen kregen, hebben wij
om het parkgedeelte van het Teesinkbos in
nodig! Wij zijn op zoek naar beschermers
kunt aangeven aan welk magazine u wilt
contact gezocht met Igogreen.
oorspronkelijke staat te herstellen.
die eenmalig zitting willen nemen in de
meewerken. Het is daarbij handig om te
Uiteindelijk hebben wij be
redactie van het magazine. Heeft u altijd
weten dat de voorbereidingen voor het
sloten de samenwerking wegens
Stille getuige
als rododendrons, sneeuwbes, hulst, taxus en hazelaar zijn
al een bepaald onderwerp terug willen
magazine van september starten in juni,
gebrek aan transparantie en ver
In het kleinschalige landschap van Twente is het Teesinkbos
hersteld. Ook zijn er enkele solitaire bomen geplant, waar-
zien in het magazine? Of wilt u gewoon
voor december in september en voor
trouwen te beëindigen. Igogreen
een ware oase van rust . Naast de vele loofbomen, varens en
van één door het echtpaar die deze ingrijpende opknapbeurt
weten hoe het magazine ieder kwartaal
maart in december. Per magazine zijn er
heeft beloofd benadeelde be
kruiden herbergt dit natuurgebied een prachtig heideveld
mogelijk heeft gemaakt. Voor wandelaars is het pad rond de
wordt gemaakt? Doe dan mee met de
vier redactievergaderingen. Mogen wij
schermers hierover persoonlijk
en de schilderachtige Teesinkbeek. Het noordelijke gedeelte
vijver hersteld en van twee nieuwe bankjes voorzien. Voor wie
speciale gastredactie van het magazine!
ook u op één van deze vergaderingen
te benaderen.
van dit natuurgebied is een restant van het oude landgoed
verder wil wandelen, is er een rondgaand pad door de rest van
Aanmelden kan via de antwoord-
verwelkomen?
Huize het Teesink, dat begin vorige eeuw door één van de
het natuurgebied.
textielfamilies is aangelegd. Alleen het park met de vijver en solitaire bomen is een stille getuige van dit oude landgoed;
Vele soorten
U een kans… Zij een kans
op de plek waar vroeger het huis stond, is nu een kinderdag-
Door de afwisseling van bos, park en heide is het Teesinkbos
verblijf gevestigd. Het door de bekende landschapsarchitect
een waardevol gebied voor vogels, vlinders en zoogdieren.
Wattez ontworpen park was door achterstallig onderhoud in
Wandelend langs de Teesinkbeek is een ontmoeting met
zeer slechte staat. De vijver was bijna helemaal dichtgeslibd,
een ijsvogel niet uitgesloten. Ook bijzondere planten als
De Nationale Postcode Loterij is de grootste goede doelen loterij van Nederland. Sinds 1989 werd er ruim 3 miljard euro geschonken aan de in middels 81 organisaties die zich inzetten voor de bescherming van mens en natuur.
er stonden planten en bomen die er niet thuishoren en er was
bosanemoon, dalkruid, muskuskruid, smalle stekelvaren,
veel opslag van jonge bomen.
adelaarsvaren en koningsvaren maken een bezoek aan het
Met steun van de Nationale Postcode Loterij zet Landschap Overijssel zich in voor natuur en landschap in Overijssel. Door bijvoorbeeld speelbossen aan te leggen. Speelbossen vormen voor kinderen (en hun ouders) een laagdrempelige manier om met de natuur in aanraking te komen. Dit vergroot het respect en de zorg voor natuur. Een kans voor natuur en milieu en een kans voor u! Want tegenover uw steun staan grote prijzen. Zoals de JackpotKanjers van minstens 30 miljoen euro en elke maand meer dan 500.000 andere prijzen.
Teesinkbos zeker de moeite waard. Om ervoor te zorgen dat
Meedoen is eenvoudig, bel 0900-300 1500 (20 cpm) of meld u aan via internet: www.postcodeloterij.nl Voor € 10,50 per lot speelt u al mee. Alvast hartelijk dank voor uw deelname..
Opknapbeurt
het heideveld behouden blijft, is ook hier wat aan achterstal-
Landschap Overijssel had een opknapbeurt voor dit park al
lig onderhoud gedaan. De bosopslag is uit het veld verwijderd
lange tijd op de agenda staan. Met de royale schenking kon
en de geleidelijke overgang van bos naar heide is hersteld.
deze wens in één keer in vervulling gaan. De vijver is opge-
Aan de zuidkant van het heideveld is geplagd, zodat de heide
schoond, het gazon is ingezaaid en de borders met heesters
zich de komende jaren kan verjongen.
Bijzondere band Landschap Overijssel is erg blij dat een bijzondere band met een natuurgebied als het Teesinkbos tot zulke mooie resultaten heeft kunnen leiden. Ook een bijzondere band met één van onze natuurgebieden? Denk dan ook eens aan een eenmalige schenking. Neem voor meer informatie contact op met Jessica Winter, telefoon 0529-408373 of mail
De Postcode Loterij helpt!
[email protected]. En het echtpaar dat dit alles mogelijk heeft gemaakt? Zij komen af en toe even langs om te kijken en te genieten van het park van weleer.
21594_Adv_LandOv.indd 1
30-06-11 17:40
natuur & recreatie
natuur & recreatie
foto: waterschap regge en dinkel
8
9
tekst: daniël mulder
“Langzaam gaat het water in het Kristalbad weer l even” Tussen Hengelo en Enschede ligt het Kristalbad, een bijzonder en nieuw terrein met meerdere gezichten. Een ‘watermachine’, een groot bergingsgebied, een ecologische verbindingszone, twee uitkijktorens, een vlonderpad voor wandelaars, fietspaden, een speelbos voor kinderen én natuur, het is er allemaal. Landschap Overijssel beheert dit unieke natuurgebied.
Het Kristalbad, gelegen tussen Hengelo en Enschede, is een multifunctioneel terrein. Het tot leven wekken van proceswater, bergen van overvloedig regenwater, verbinden van natuurgebieden en bieden van recreatieve voorzieningen gaan er hand in hand. Het Kristalbad, gecreëerd door Waterschap Regge en Dinkel en beheerd door Landschap Overijssel, is genomineerd voor de Gouden Piramide 2011. De piramide is een overheidsprijs voor inspirerend opdrachtgeverschap in de architectuur, stedenbouw, landschapsarchitectuur, infrastructuur en ruimtelijke ordening. De prijsuitreiking op 26 november 2011 kwam te laat voor dit magazine. Kijk op www.landschapoverijssel.nl of het Kristalbad daadwerkelijk met deze prijs is bekroond.
Luchtfoto Kristalbad
Binnen enkele seconden is de hemel
den het geluk dat beide steden niet aan
gevuld met dikke druppels en ontneemt
elkaar vast wilden groeien”, stelt Hesse-
een gordijn van regen het zicht op het
link nuchter vast. “Daarom vonden beide
Kristalbad. De hevige hoosbui vat prach-
steden het goed als deze groene buffer
tig samen wat Rolf te Velde van Water-
bleef bestaan.”
schap Regge en Dinkel en Karel Hes-
Het Kristalbad is een gebied met vele ge-
selink van Landschap Overijssel zojuist
zichten. Te Velde, projectmanager bij het
hebben verteld tijdens een rondleiding:
Waterschap, heeft aan één zin nauwelijks
het Kristalbad draait om water en de
genoeg om samen te vatten op hoeveel
onvoorspelbare kracht van de natuur.
verschillende manieren de ruimte hier is
Voor de duidelijkheid: het Kristalbad is
benut. “Waterberging, nazuivering van
geen zwembad. Het is een hagelnieuw
water, een ecologische verbindingszone
wateropvanggebied dat droomt van de
tussen Twekkelo en Driene en het biedt
komst van vogels, vissen en vlinders.
de inwoners van Hengelo en Enschede
Ook wordt hier water tot leven gewekt.
ruimte om even uit te blazen in de natuur.
De naam verwijst trouwens wel naar een
En dat allemaal op een stukje grond van
inmiddels verdwenen zwembad, dat hier
40 hectare.”
ooit aan het Twentekanaal lag. Op de topografische kaart is het Kristal
Natte voeten
bad een snippertje landschap, een
Kale, donkere aarde en blinkend water
natuurlijke kier tussen Hengelo en
domineren nu het uitzicht, maar in het
Enschede die voorkomt dat beide steden
verleden was dit vooral agrarisch gebied.
samensmelten. Het is een wonder dat het
“Maar dat is geweest”, zegt Hesselink
er nog was. Want zo’n zeldzaam stukje
resoluut. “Liever benadruk ik dat wij hier
groen, dat aan beide zijden is begrensd
een compleet nieuw en uniek natuur
door stedelijk gebied, is geliefd bij
gebied aanleggen.”
projectontwikkelaars. Dat het Kristalbad
Maar in ieder landschap laat de geschie-
niet is volgebouwd, is vooral te danken
denis sporen achter, ook in het Kristal-
aan Hengelo en Enschede. “Wij had-
bad. Hesselink: “Je ziet dat diagonaal
10
natuur & recreatie
11
natuur & recreatie
ontstaat een natuurlijk oppervlaktewater
blauwe reiger. “En daar zit een aalschol-
uitkijktorens, gebouwd in de vorm van
met nieuw leven.”
ver”, wijst Hesselink. “Het Kristalbad
een grote peilschaal, van een fantastisch
is nu al een succes”, zegt hij lachend.
uitzicht genieten. Die uitkijktorens zijn
Zon en wind
Hesselink is ervan overtuigd dat de
gebouwd om het gebied goed te kunnen
Grote vraag is natuurlijk: hoe werkt de
natuur het Kristalbad weet te vinden.
beleven, want om verstoring te voor
watermachine? Te Velde legt uit: “Het
“De waterkwaliteit speelt daarbij een
komen is het niet toegankelijk.”
Kristalbad is opgedeeld in drie comparti-
hoofdrol. Het begint allemaal onzicht-
Als het Kristalbad helemaal gereed is,
menten. In vier uur tijd wordt het eerste
baar met de groei van algen. Maar als we
krijgt Landschap Overijssel het dagelijks
compartiment gevuld met water. Na
eenmaal watervlooien zien, weten we dat
beheer. Maar wat als waterbeheer en
vier uur stopt dit (compartiment 1 heeft
de watermachine gaat werken. Dat is het
natuur met elkaar botsen? “Dat komt wel
vervolgens acht uur de tijd om langzaam
zichtbare begin van het succes. Daarna
goed”, meent Te Velde. “We werken nu al
leeg te lopen en op te drogen ) en wordt
komen stekelbaarsjes en die trekken
prima samen en als waterschap zijn we
compartiment 2 in vier uur tijd gevuld en
weer vogels aan.”
altijd bereid mee te denken in oplossin-
vervolgens nummer 3. Ook die stromen
Dwars door het gebied loopt ook een
gen.” Hesselink: “We willen allemaal dat
vervolgens weer leeg en vallen droog.”
70 meter lange ‘groene doorsteek’ die
dit gebied een succes wordt, en ik ben er
De zon en de wind doen de rest. Te Velde:
dieren en planten de kans geeft om te
zeker van dat het ook gaat lukken.”
“Dat de compartimenten droog staan,
reizen door Twente. “Deze ecologische
is vooral belangrijk voor de afbraak van
verbindingszone knoopt de groene
voedingsstoffen. En door de vele water-
gebieden van Twekkelo en Driene aan
planten in het vervolg van het gebied
elkaar”, zegt Hesselink. Het plan is dat
wordt het water gefilterd. Door het water
zo veel mogelijk dieren gebruik gaan
langer op één plek te houden, hebben
maken van deze verbindingszone. Denk
Nieuwsgierig naar het Kristalbad?
bacteriën rustig de tijd om de water
aan de meerkoet, heikikker en hermelijn.
Vanaf het voorjaar 2012 organi seert Landschap Overijssel
kwaliteit op te schroeven. Die cyclus
Rolf te Velde en Karel Hesselink
foto: d. mulder
noemen we de watermachine.”
Uitkijktorens
excursies naar het gebied. Een
Alleen in tijden van veel wateraanvoer
Naast het Waterschap Regge en Dinkel,
vrijwillige gids neemt u mee
switcht het gebied van natuurgebied
Landschap Overijssel en de provincie
naar alle bijzondere plekken van
naar zijn andere functie, die van water-
Overijssel, zijn ook de gemeenten Hen-
het Kristalbad. Zie met eigen
bergingsgebied. “We verwachten dat
gelo en Enschede betrokken bij het 6 mil-
ogen hoe dit dynamische gebied
één keer in de vijftig tot honderd jaar het
joen euro kostende project. “Het mooiste
zich ontwikkelt! Wilt u op de
gebied helemaal onder water staat.”
van dit project vind ik dat alle partijen zo
hoogte worden gehouden van de
enthousiast zijn over het Kristalbad”, al-
excursiedata? Stuur dan een mail
door het gebied een verhoging in het
Mysterieuze watermachine
tare groot gebied dat door een spoorlijn
landschap loopt. Deze houtwal met
Niet alleen regenwater gaat via de
in tweeën is gesplitst: een noordelijk
Hopen op watervlooien
dus Te Velde. “En terecht. Straks kunnen
naar
[email protected]
bomen is een historische markegrens
Elsbeek het gebied in. “Ook het douche-
deel (13 hectare) dat nog in ontwikke-
Onder een dreigende wolkenhemel
we hier water opvangen, hebben we een
of bel 0529-401731.
tussen Twekkelo en Driene. Die blijft
en afwaswater van de inwoners van
ling is en een zuidelijk deel (27 hectare)
liggen lange stroken water die zijn
stukje nieuwe natuur erbij en kunnen we
intact.”
Enschede stroomt, na zuivering, het
dat bijna klaar is. Ook zie je drie grote
omzoomd met riet. Ergens scharrelt een
hier op een van de twee tien meter hoge
Er is nog iets wat intact blijft: de Elsbeek.
Kristalbad binnen”, zegt Te Velde. “Dat
uitgegraven wateropvanggebieden en
Die beek vormt namelijk de levensader
gezuiverde water noemen we proces
een flink aantal dunne stroken water en
waar het allemaal om draait in het
water, omdat het uit een technische
land waardoor het gebied oogt als een
Kristalbad. Te Velde laat een hoogtekaart
installatie komt.” En dan neemt het
streepjescode.
zien die het Twentse landschap omtovert
verhaal van Te Velde een spannende
“Die drie opvanggebieden en een stelsel
in een soort Alpengebied. “Je ziet dat En-
wending. Want vanaf het moment dat
van duikers en stuwen vormen samen
schede hoger ligt dan Hengelo waardoor
dit gezuiverde afvalwater het gebied
de watermachine”, vertelt Hesselink,
het water via de Elsbeek allemaal naar
binnenkomt, werken mens en natuur
die namens Landschap Overijssel het
Hengelo stroomt. Als er bijvoorbeeld heel
samen om dit levenloze water nieuw
project trekt. “Dit watersysteem naar
veel regen valt in korte tijd, dan kan het
leven in te blazen. “Dan treedt de water-
Zweeds model ecologiseert op natuur-
water niet snel genoeg weg en krijgen ze
machine in werking”, aldus Te Velde.
lijke wijze het gezuiverde afvalwater.
in Hengelo natte voeten. Om dat te voor-
Om dit verhaal over de ‘watermachine’
Dat afvalwater is dood, daar zitten nog
komen vangen we het water tijdelijk op
helder uit te leggen, is het handig om van
nauwelijks zuurstof en bacteriën in. Dat
in het Kristalbad.” In totaal is er ruimte
de modderige grond op te stijgen en als
levenloze water wordt als het ware nieuw
voor 187.000 m3, genoeg om zeventig
een roofvogel boven het gebied te cirke-
leven ingeblazen, het wordt langzaam
Olympische zwembaden mee te vullen.
len. Vanuit de lucht zie je dan een 40 hec-
weer biologisch actief gemaakt en zo
Meerkoet, Heikikker, Hermelijn
foto: m. zekhuis
12
projecten & advies
projecten & advies
lifestylebladen zijn nu het romantische
Maar er is ook een
ideaal, terwijl op het platteland eigenlijk
mentale component.
soberheid troef is.”
Als de bewoners
13
vinden dat een
Wat is streekeigen?
element (en dat kan
Een typisch Sallandse boerderij of een
dus ook iets nieuws
Twentse schuur herkennen we meestal
zijn) passend is voor
wel, maar voor andere elementen is de
de omgeving dan kun
vraag niet altijd zo eenvoudig te beant-
je dit ook streekeigen
woorden.
noemen. De ontwik-
Brinkman: “Van oudsher had elk dorp of
keling, technisch of
gehucht zijn eigen manieren en metho-
‘tussen de oren’, staat
den ontwikkeld om huizen te bouwen,
immers nooit stil.”
afscheidingshekken te plaatsen en erven
Op Kampereiland liggen de boerenerven als eilanden in het weidse landschap. Op de terpen steken ze letterlijk boven het maaiveld uit.
Een streekeigen erf kan bij uw eigen voordeur
De rijkere erven ruimer van opzet. In Salland zijn de boeren om het voorhuis d gel nde doe vol den boeren in deze streek had n. van dakpannen te voorzie
in te richten. De gebruikte materialen en
De erven
constructievormen die voldeden, werden
De inrichting van boe-
van generatie op generatie doorgegeven.
renerven is historisch
Zo ontstonden er erven die pasten bij
gegroeid. Brinkman: “Universeel zijn
hadden vaak een wit geschilderd huis.
de omgeving en het doel. Dergelijke
de grote verschillen tussen het voor- en
Hier werd immers nooit met mest of
elementen noemen we dus streekeigen.
het achtererf en het benutten van elke
grond gewerkt. Een mooi siertuintje kon
vierkante meter. De voorkant was van
iemand zich ook alleen maar veroorloven
oudsher het visitekaartje: hier bevond
als je niet direct afhankelijk was van de
Projecten regeling streekeigen huis en erf
zich de moestuin en de boomgaard.”
grond. Maar dergelijke zaken zag je nooit
Derkman vult aan: “Die bomen had-
bij boerderijen, en dat doet afbreuk aan
Het thema Streekeigen huis en erf is
den vele functies. Ze droegen vruchten,
het plattelandsbeeld.”
inmiddels door achttien gemeenten
zorgden voor schaduw in de zomer,
Derkman geeft een ander voorbeeld:
omgezet in een uitvoeringsproject.
braken de wind, markeerden erfgrenzen
“Bewoners plaatsen nog wel leilindes.
Het doel is om de verhouding tussen
en leverden haardhout voor de koude
Prima, want die horen bij het erf. Maar ze
bebouwing, beplanting en erf met het
wintermaanden. Maar die beplanting
zetten ze tegenwoordig aan de rand van
omliggende landschap te verbeteren
varieerde wel van streek tot streek.”
de tuin. Er is dan nog wel gevoel voor de
of te herstellen door karakteristieke
“Achter de boerderij was het veel rom-
traditionele vorm, maar het wordt ver-
elementen te behouden of te herstel-
meliger en vaak modderig: hier liepen
keerd gebruikt. Vroeger stonden ze, om
len. Deelnemers krijgen gratis advies
de koeien over het erf, bevond zich de
de wind te breken, dichter bij het huis.”
en bij uitvoering daarvan is een finan-
mestvaalt en de hooiberg. Slaplantjes
Brinkman: “Twee jaar geleden had-
ciële bijdrage mogelijk. Het erfadvies
hoefde je dus hier niet te verwachten,”
den we een project over landhekken.
kan bestaan uit:
lacht Brinkman.
We maakten hekken die passen bij de
Derkman: “Je zou kunnen zeggen dat de
omgeving, wel met nieuwe vormen, maar
Door de grote verscheidenheid aan landschappen is Overijssel één van onze aantrekkelijkste provincies. De heuvels, bossen, polders en kleinschalige agrarische landschappen creëren een goed woonklimaat en veel toeristische potentie. Maar niet alleen
Rood
voorkant het domein was van de vrou-
met bekende materialen en technieken.
die landschappelijke kenmerken maken voor Salland, Twente of Kampereiland het verschil. De van oorsprong kleine en vaak
Hoofdbebouwing: daken, boeien,
wen, en het achtererf het werkgedeelte
Het doel was om bewoners bewuster te
geïsoleerde gemeenschappen ontwikkelden ook elk hun eigen bouwstijlen en vormen van beplanting. Dit zien we als streekeigen
karakteristieke deuren, vensters,
van de man.”
maken van streekeigen hekken. Je ziet
kenmerken.
kozijnen of luiken.
tekst: peter van den boom
tegenwoordig namelijk veel robuuste
Groen
Streekeigenheid verdwijnt
landhekken met mooie planken. Mensen
Beplanting: hagen, solitaire bomen,
Brinkman: “Tegenwoordig haal je het
denken dat het platteland er zo hoort uit
De tijd dat je aan iedere boerderij of
Overijssel, proberen zoveel mogelijk
Nieuwe bewoners zijn vaak minder op de
bosjes, diervriendelijke beplanting.
hout bij de bouwmarkt en bouwplan-
te zien. En je komt nu ook hekken tegen
erf direct kon zien in welke streek je je
streekeigen elementen in het landschap
hoogte van de lokale streekeigenheden.
Oranje
nen van het internet. Het lokale karakter
op plaatsen waar ze nooit stonden, zoals
bevond is voorbij. Door technologische
te behouden of weer terug te brengen.
Ze richten de erven daarom naar eigen
Cultuurhistorische elementen: een
van bouwkennis en -materiaal verdwijnt
bij een boomgaard waar ze vroeger nooit
en demografische ontwikkelingen en
Derkman: “Elk jaar neemt het aantal
inzicht in. Natuurlijk mag dat, maar we
waterput, hooiberg, hekwerk of kip-
daarmee.”
nodig waren…”
een toegenomen mobiliteit is het plat-
boerenbedrijven af. Dan krijgen ze an-
vinden het erg jammer als daarmee ook
penhok.
De adviseurs van het Landschap zien ook
teland voorgoed veranderd. Die typische
dere functies; wonen, recreatie, kantoor.
alle typische streekelementen verdwij-
streekeigen elementen dreigen daarmee
De inrichting van de erven komt daarmee
nen. Dan krijgen we een soort landschap-
Informeer bij uw gemeente naar de
op het platteland, zoals witgeverfde
Projecten streekeigen huis en erf
dan ook in hoog tempo te verdwijnen.
niet meer automatisch voort uit de werk-
pelijke eenheidsworst die ook toeristen
mogelijkheden. De meeste projecten
boerderijen met mooie siertuinen vol
Gelukkig is er nog veel streekeigens
Bert-René Brinkman en Gerard Derkman,
zaamheden die er plaatsvinden. Er moet
niet zullen waarderen.” Brinkman vult
lopen tot en met 2013.
coniferen.
te herkennen in onze provincie. En wat
landschapsadviseurs van Landschap
bewust over worden nagedacht.
aan: “Die mooie beelden uit de landelijke
Brinkman: “De notabelen van het dorp
verdwenen is kan altijd terugkeren, maar
steeds meer stadse elementen opduiken
14
projecten & advies
flora & fauna
Boommarter in Zuidoost Twente De boommarter is een ernstig bedreigd
Nadat dit voorjaar een dode boommarter
zoogdier in Nederland en komt zeer
op de A1 bij Oldenzaal werd gevonden, is
spaarzaam voor in Overijssel. De
besloten in Zuidoost Twente een aantal
boommarter was vooral bekend van
terreinen met fotovallen te monitoren op
zijn aanwezigheid in de omgeving van
aanwezigheid van boommarters. Onder
Hardenberg en Ommen, De Wieden en
leiding van Bart van den Boogaard zijn
de Weerribben, waar ook jongen zijn
twaalf fotovallen geplaatst in zeven
waargenomen. In de rest van Overijs-
terreinen; ’t Holthuis, De Wildernis,
sel zijn wel incidentele waarnemingen
Lonnekerberg, Haagse bos, Oldenzaalse
bekend, maar het is onduidelijk of het
veen, Landgoed Zonnenbeek en in de
om zwervende of gevestigde dieren gaat.
omgeving van Lutten. De resultaten zijn spectaculair. In vier terreinen werd de
15
De steppekiekendief: een nieuwe soort voor Overijssel!
Steppekiekendief
foto: l. brinkhof
boommarter op beeld vastgelegd: ’t Holt
Boommarter
foto: c. derks en b. van den boogaard
huis, De Wildernis, Lonnekerberg en het
In Nederland zijn waarnemingen van
Haagse bos. In ’t Holthuis zijn foto’s met
de steppekiekendief zeer zeldzaam.
waarschijnlijk twee juvenielen gemaakt,
Maar dit najaar zijn in Overijssel zeven
wat zou betekenen dat de boommarter
verschillende waarnemingen gedaan,
hier niet alleen rond zwerft maar zich
waaronder één in het Boetelerveld en één
ook voortplant. Uniek in deze streek van
in het Wierdense Veld. Nooit eerder werd
Overijssel!
deze roofvogel in Overijssel waargenomen. In de winter trekt de steppekie-
Diverse waarnemingen
kendief, afkomstig uit Zuidoost-Europa en centraal Azië, naar Afrika, India en Zuidoost-Azië. Het grote aantal waarne-
• Dit najaar heeft Adriaan de Gelder
In Twente liggen de besloten boerenerven verscholen in het glooiende landschap. Rode dakpannen en witte windveren kenmerken de gebouwen.
• In het Lonnekermeer heeft Marjan
mingen wil zeggen dat ze behoorlijk van
een aantal bijzondere planten soor-
Jagers bij een geplagd stukje heide
hun normale route zijn afgeweken.
ten op de Archemerberg gevonden.
een groep struisvarens gevonden.
De steppekiekendief heeft een voorkeur
Zo vond hij een zeer grote populatie
Nadere inspectie leverde een ver-
voor open terreinen, vooral droge step-
zevenster. Verder werden verspreid
rassend resultaat op. Op de varens
pegraslanden. Hij jaagt door het terrein
over het zuidelijke deel van de Arche-
groeide piepkleine paddenstoeltjes.
op regelmatige wijze af te zoeken en de
merberg en het noordelijke deel van
Tot 2006 had deze zeer zeldzame
prooi in een snelle duik te vangen. De
bijdrage krijgen. De projecten worden
Cursus ‘Mijn streek’
de Lemelerberg populaties van de
soort niet eens een naam, nu staat
vogel voedt zich voornamelijk met grond
is immers geen museum.
gefinancierd vanuit Europa, de provin-
‘Mijn streek’ is een serie korte cursus-
zeer zeldzame dennenorchis gevon-
het bekend als ‘mareina abifulata’.
bewonende zoogdieren en vogels, maar
Brinkman daarover: “Als je nu iets bouwt
cie, de betrokken gemeentes en in een
sen voor mensen die buiten wonen
den. Deze soort heeft zich hier weten
Het is slechts op een paar plekken in
vangt ook insecten en reptielen. De step-
in het buitengebied dan moet dat met
aantal gevallen ook door private partijen
en geen traditioneel erf hebben, maar
uit te breiden, omdat de naaldbossen
de wereld als waarneming gemeld.
pekiekendief is moeilijk te onderschei-
respect voor de plek qua schaal, maat,
zoals TenneT. De begeleiding gebeurd
ook voor mensen die niet buiten
een leeftijd van minimaal 30 tot 40
kleur. Maar ik vind het ook vreemd als je
door Landschap Overijssel samen met de
wonen en graag meer willen weten
jaar hebben bereikt.
nu iets gaat bouwen wat er precies zo uit
Monumentenwacht Overijssel en Flevo-
over streekeigenheid.
ziet als honderd jaar geleden. Alsof we in
land en Het Oversticht.
Binnen de cursus ‘Mijn streek’ on-
de tussentijd niets bijgeleerd hebben! Als
Derkman: “De functie van het thema
derscheiden we drie los van elkaar te
je over een eeuw niet meer kunt zien hoe
streekeigen erf is om mensen bewust
volgen modules: het ontstaan, het erf
oud iets is, dan vind ik dat een verarming
te maken van de plek waar ze wonen
en het boerenlandschap. Voor wie alle
van de geschiedenis.”
voordat ze aan de slag gaan. Hoe zag
modules volgt, is er een afsluitende
Voor al deze zaken is een formule
het er hier uit? We hebben specialisten
excursie naar een voorbeeld erf.
uitgewerkt genaamd streekeigen huis
met de kennis om hen daarover goed te
Op 15 december start Landschap
en erf. Vertaald in projecten kunnen
adviseren.”
foto: m. horsthuis
dan in een moderner jasje. Het platteland
• In maart meldden we al dat er
den van de grauwe en blauwe kieken-
bergvrouwenmantel of spitslobbige
dief. Verder komt in Europa de bruine
vrouwenmantel in het Reestdal
kiekendief voor.
was gevonden. De Duitse specialist
Waarnemingen van de steppekiekendief
Sigurd Frohner heeft vastgesteld dat
blijven waarschijnlijk zeer zeldzaam. Het
het de spitslobbige variant betreft.
gaat namelijk niet goed met de Euro-
Inmiddels heeft Peter Venema nog
pese populatie. Tussen 1970 en 2000 is
een groeiplaats langs de Reest ge-
de p opulatie met minstens 30 procent
vonden.
gekrompen, omdat in de broedgebieden
• Deze nazomer heeft Bert Maes in
grote oppervlakten steppegrasland wor-
deze boeiende cursus in Salland
een oude houtwal in de Mander-
den omgezet in akkers en vochtige hooi-
erfeigenaren terecht voor een gedegen
(zie agenda pagina 24). Waarschijn-
maten a utochtone planten soorten
landen te intensief begraasd worden. Wie
advies over beplanting, bebouwing en
lijk wordt deze cursus volgend jaar
gevonden: wilde peer, schijnkoraal-
deze roofvogel met de volgende najaars-
cultuurhistorische elementen. Als ze het
ook aangeboden in één van andere
meidoorn en beklierde heggenroos.
trek hoopt te spotten, kan dus wel eens
advies uitvoeren, kan men een financiële
streken binnen onze provincie.
Dennenorchis
van een koude kermis thuis komen.
Flora & fauna is geschreven door Adriaan de Gelder. Meer waarnemingen op www.landschapoverijssel.nl.
16
natuur & recreatie
17
natuur & recreatie
zijn veengebieden met duidelijk minder
Herstel hoogveen sneller dan verwacht
soorten.”
In ons land is naar schatting
Waterveenmos is veelal de eerste
een miljoen hectare hoogveen
mossoort die tot groei komt. Heel
geweest. Driekwart is wegge-
geleidelijk bedekt deze mos het water
spoeld door de zee of afgedekt
oppervlak van bijvoorbeeld een veenput.
met klei, de rest is sinds de
Op het waterveenmos vestigen zich
middeleeuwen grotendeels
andere mossoorten. En als die bovenlaag
verdwenen door turfwinning en
dicht genoeg is, komen er planten en
ontwatering ten behoeve van
dieren. Door de extreme omstandigheden
de landbouw. Er is nog 8.000
(zuur, zuurstofarm, weinig voedings
hectare over. In slechts een klein
Het grootste deel van ons land bestond
stoffen, vrijwel altijd nat) kunnen er in
deel daarvan groeit het veen
uit veengebieden. Daarvan is door turf-
venen alleen maar specialisten leven,
ook nog aan. Sinds de jaren
winning en ontwatering nog maar weinig
zoals zonnedauw, veenpluis, lavendelhei,
tachtig nemen beheerders van
over. Voor grote, ongestoorde veen
eenarig w ollegras, witte snavelbies en
hoogveengebieden maatregelen
gebieden moet je nu naar Scandinavië,
veenbes.
om de veengroei weer op gang
Ierland en de Baltische landen.
Bij de insecten is de humusmier zo’n
te brengen, onder meer in het
“Een mooie score”, meent Zielman. “Er
Rudi Zielman
Wierdense Veld
foto: r. ploeg
De wonderlijke wereld van de veenmossen
tekst: frans bosscher
ch er foto: f. boss
specialist. Het is een van de weinige
Wierdense Veld van Landschap
Mooie score
mierensoorten die je zult tegenkomen in
Overijssel. Het vasthouden van
In Europa komen 45 veenmossoorten
veengebieden. Hij vestigt zich in w rattig
water is daarbij cruciaal. Daarom
voor, in Nederland 30. Zes soorten
veenmos, omdat de bulten bovenin
zijn er in verschillende gebie-
komen nog vrij algemeen voor in ons
wat droger zijn dan het omringende
den dammen en folieschermen
land: gewimperd veenmos, gewoon veen-
veen. Als we een bult wrattig veenmos
aangelegd. Op die plekken vindt
mos, geoord veenmos, haakveenmos,
tegenkomen, duikt Zielman meteen
weer veengroei plaats, zo blijkt
waterveenmos en fraai veenmos. Behalve
op z’n knieën, maar wat hij ook graaft,
uit een evaluatie in de Neder-
haakveenmos komen ze allemaal voor in
een humusmier krijgen we niet te zien.
landse hoogveengebieden. Zelfs
het Wierdense Veld. In het gebied komen
Wel ontdekt hij nog het veendubbel-
sneller dan verwacht. Ook in het
verder drie soorten voor die bedreigd
tjesmos. Het dankt zijn naam aan de
Wierdense Veld. Rudi Zielman
of kwetsbaar zijn: glanzend veenmos,
ronde blaadjes die zo klein zijn als een
kan het beamen. “De achteruit-
kussentjesveenmos en week veenmos.
dubbeltje. Dit miniscule mosje groeit met
gang is tot staan gebracht in de
Daarnaast zijn er nog drie soorten die
heel tere draadjes tussen veenmossen.
Overijsselse venen. Je ziet dat de
zeldzaam zijn: wrattig veenmos, zacht
Nog zo’n wonderlijke bewoner van de
berken afsterven en dat er meer
Veenmossen zijn, zo klein als ze zijn,
Sponzen
als sponzen werken.” De mossen sterven
veenmos en hoogveenmos. Een paar jaar
mossenwereld.
mosbulten zijn die veenvorming
echte landschapsbouwers. Om meer
In het Wierdense Veld laat Zielman,
aan de onderkant af, maar kunnen aan de
geleden is ook het zeldzame stijf veen-
van de mossen te zien, heb je loep en
opgeleid als bioloog maar werkzaam
bovenkant honderden jaren doorgroeien.
mos gevonden. Al met al twaalf soorten.
microscoop nodig. Maar dan stap je ook
als docent informatica, verschillende
Het pakket afgestorven mossen groeit
een fascinerende wereld binnen. “Het is
veenmossen zien. Ondertussen legt hij
heel langzaam aan, met één tot twee
adembenemend”, zegt Rudi Zielman.
uit wat deze groep mossen – behalve
millimeter per jaar. En dat is dan veen. In
veenmossen kennen we ook blad
gedroogde toestand is het turf, eeuwen-
Als we ze al opmerken, gaan we er toch
mossen en levermossen – zo bijzonder
lang brandstof nummer één. De onder-
vrij achteloos aan voorbij. Maar als je
maakt. “Veenmossen hebben hun eigen
kant van een veenpakket bestaat uit een
veenmossen met loep en microscoop
waterleidingssysteem ontwikkeld”,
ingeklonken vettige laag plantenresten,
zou bekijken, gaat er een totaal nieuwe
vertelt Zielman. “Zoals je met een rietje
dat nauwelijks water door laat. Het is er
wereld voor je open. Wat een pracht aan
water naar boven kunt zuigen, zo kunnen
dus altijd nat, waardoor het proces van
vormen en kleuren. Wat een fascinerende
veenmossen ook water hoger laten
afsterven en veenvorming duizenden
celstructuren. En dan die eigenschappen,
stijgen dan de omgeving. Veenmossen,
jaren kan doorgaan. Als je het veen ten-
die maken dat ze, zo klein als ze zijn, hun
waarvan de blaadjes maar één cellaag
minste met rust laat. In ongestoorde om-
omgeving naar hun hand kunnen zetten.
dik zijn, kunnen bovendien enorm veel
standigheden ontstaan bulten die vijf tot
“Het is adembenemend”, zegt Rudi Ziel-
water vasthouden, tot wel twintig keer
acht meter boven de omgeving uitsteken.
man. Ruim dertig jaar brengt hij vrijwel
hun eigen gewicht. In hun celstructu-
Veenmossen zijn dus echte landschaps-
al z’n vrije tijd door in deze microwereld.
ren zitten verschillende ruimtes waarin
bouwers. Dat hebben ze ook vele, vele
“Ik kan me er helemaal in kwijt raken.”
water opgeslagen wordt, waardoor ze
duizenden jaren in Nederland gedaan.
Waterveenmos
op gang brengen.”
Celstructuur veenmos
Veendubbeltjesmos
foto: r. zielman
18
vrijwilligers & ondersteuning
vrijwilligers & ondersteuning
19
ze weerspiegelen de dynamiek van het bos. “Ik ben
Paddenstoelenmeetnet
best gehecht aan deze plek, je ontdekt steeds nieuwe
Het paddenstoelenmeetnet is dit jaar het dertiende
dingen. Kijk, daar heeft een ree geslapen.” Ze wijst op
seizoen in gegaan. Door de vrijwilligers die al jarenlang
een plek waar het lage groen en mos zijn platgedrukt.
informatie over de paddenstoelenstand doorgeven, weten
Tussen de afgevallen naalden groeit ook de Paarden-
we nu veel meer over deze o rganismen. We leren hoe de
haartaailing. Eerst kijk ik eroverheen, maar dan zie ik
paddenstoelen reageren op beheeringrepen. Zo kunnen
tientallen hoedjes op een elastisch steeltje opschieten
we maatregelen nemen om de variatie aan paddenstoelen
uit het mos.
te behouden of te vergroten. Maar ook vertellen de
“Het leuke van paddenstoelen zijn ook de namen:
paddenstoelen ons hoe het milieu in onze natuurgebieden
Heksenboter, Duivelsei, Elfenbankje. Allemaal namen
zich ontwikkelt.
die verbonden zijn met volksverhalen: paddenstoelen
Overijssel telt 100 meetpunten, waaronder 14 in gebieden
hebben altijd al tot de verbeelding gesproken.” Anne-
van Landschap Overijssel. Maar dat is eigenlijk niet
miek wijst verschillende soorten aan: “Ken je die? Dat is
voldoende. Nieuwe vrijwilligers zijn daarom welkom.
de Oorlepelzwam, vernoemd naar het instrumentje waar
Iedereen met belangstelling voor paddenstoelen kan
vroeger de oren mee schoongemaakt werden.” Ook de
zich aanmelden. In overleg wordt er dan een telvak
Spekzwoerdzwam heeft een naam die geen verdere
afgesproken. Voor meer informatie kunt u contact
uitleg nodig heeft als je de zwam even betast.
opnemen met Menno Boomsluiter, districtcoördinator
Hoewel het tellen maar eens in de vier weken hoeft, is
paddenstoelenmeetnet, telefoon 0578-574108 of per mail
Annemiek veel vaker in het bos te vinden. “De padden
[email protected].
stoelen schieten spreekwoordelijk de grond uit. Ik zie na Annemiek van Baren
foto: m. van amelrooij
Herfstsieraden: paddenstoelen tellen op de Archemerberg
Tekst: Marion van Amelrooij
de regenbui van vanochtend weer heel andere padden-
Het Paddenstoelenmeetnet wordt georganiseerd door de
stoelen dan g isteren.” Het telseizoen voor de padden
Nederlandse Mycologische Vereniging in samenwerking
stoelen loopt van juli tot en met december. Ze inventari-
met het Centraal Bureau voor de Statistiek, in opdracht
seert daarnaast ook vogels voor Landschap Overijssel.
van het ministerie van E.L.&I (voorheen LNV) en de
“Doordat de telperioden elkaar opvolgen, ben ik van
Gegevensautoriteit Natuur (GaN). Het is een onderdeel
februari tot december lekker buiten in de natuur bezig.”
van het Netwerk Ecologische Monitoring.
Een belangrijke functie van paddenstoelen is het verteren van afgevallen bladeren en takken, plantenresten
In de natuurgebieden van Landschap Overijssel
en oud hout. Daardoor komen water en voedingsstof-
inventariseren vrijwilligers niet alleen paddenstoelen,
fen weer vrij. Dat is het mooie vindt Annemiek: “Het
maar ook vele andere soorten planten en dieren. Helpt u
voorjaar is natuurlijk prachtig, dan zie je de natuur
ons bij de monitoring?
Vele vrijwilligers ondersteunen het werk van Landschap
tellen, moet je niet heel veel soorten kennen? “Welnee, zegt
weer wakker worden. Maar in het najaar wordt alles
Neem voor meer informatie contact op met Loekie van
Overijssel. Zo ook Annemiek van Baren die helpt bij de
Annemiek, je kunt gewoon met één soort beginnen. Ik ben
weer afgesloten, ik vind dat verval ook mooi om te zien.
Tweel of Jacob van der Weele, telefoon 0529-401731 of
monitoring van vogels en paddenstoelen, dat laatste zelfs
begonnen met de Zwartvoetkrulzoom, een heel herkenbare
De paddenstoelen hebben een belangrijke rol in deze
mail
[email protected].
voor het landelijke paddenstoelenmeetnet. De gegevens die
paddenstoel. Gaandeweg leer je er steeds meer kennen.”
kringloop.”
zij en andere vrijwilligers verzamelen, zijn zeer waardevol
Annemiek is in 2004 begonnen. “Een vriendin vond het meet-
voor het beheer van onze natuurgebieden.
net echt iets voor mij en daar had ze gelijk in. Het is heerlijk om door het bos te struinen en met permissie van het pad af
Het is een regenachtige ochtend als ik vertrek naar mijn
te mogen. Het leuke is bovendien dat er iets zinvols met je
afspraak met Annemiek van Baren. Ik mag een keer met haar
waarnemingen wordt gedaan.” Paddenstoelen zijn een goede
mee als zij paddenstoelen telt op de Archemerberg. Uitgerust
graadmeter voor het milieu van een natuurgebied. Vooral
met spiegeltje, loep, tellijst en paddenstoelengids gaan we
verdroging, verzuring en vermesting beïnvloeden de pad-
op pad. Al voordat we het bos inlopen, wijst Annemiek me op
denstoelenstand. Sommige telsoorten zijn goede indicatoren
drie soorten paddenstoelen die in de berm groeien: de Dui-
om dat in beeld te brengen. In totaal zijn voor het padden
velsbroodrussula, het Sneeuwzwammetje en de Melksteel-
stoelenmeetnet 110 telsoorten uitgekozen.
mycena. Ik was er straal aan voorbij gelopen. “Je kunt kiezen
Annemiek heeft zelf in het bos haar telvak uitgezet rondom
voor een telvak in het bos of een berm. Hoewel een vak in de
hoge lariksen. Ze laat foto´s zien van dat begin. Wat opvalt is
berm kleiner is, vind je ook daar veel verschillende soorten.”
dat het bos veranderd is, er is nu veel meer begroeiing op de
Ik vraag Annemiek of het niet lastig is om paddenstoelen te
bodem. Daardoor krijg je ook andere soorten paddenstoelen,
Sneeuwzwammetje
Zwartvoetkrulzoom
Paardenhaartaailing
foto’s: a. van baren
20
natuur & recreatie
natuur & recreatie
Schat zoeken in een modern jasje
21
Introductie
tekst: astrid mensink foto’s: ruud ploeg
De Struintocht WOII op Hof Espelo is de eerste cache die tot stand is gekomen door een goede
samenwerking
tussen
Landschap Overijssel en een cacher. Dat betekent niet dat er in de andere natuurgebieden
Op Hof Espelo introduceert Landschap Overijssel een nieuwe vorm van
geen caches liggen. In tegen-
natuurbeleving. Een wel heel bijzondere struintocht brengt met hulp van
deel, er zijn al veel schatten te
moderne technieken het oorlogsverleden van dit eeuwenoude landgoed tot leven.
vinden. Ga ook op zoek! Nog wat
Nieuwsgierig? Stap dan binnen in de wereld van geocaching.
onwennig? Ga dan naar www. landschapoverijssel.nl of scan deze qr-code en Hans Kamer-
Nog niet zo lang geleden stonden natuurbeschermers wat
waar hij zo’n vijf jaar
ling introduceert ook jou in de
argwanend tegenover geocaching. Vanuit de gedachte
geleden mee besmet
wereld van geocaching. Al meer
‘onbekend, maakt onbemind’ werd er vaak negatief gere-
is geraakt. “Onlangs
ervaring? Zoek dan een uitda-
ageerd op verzoeken van cachers om een cache te mogen
heb ik een lezing ge-
gende cache via de websites
leggen. Hans Kamerling is zo’n cacher. “Het doet me goed
houden voor artsen en
www.geocaching.com,
dat Landschap Overijssel mij nu zelf heeft benaderd voor
specialisten.”, vertelt
www.globalcaching.eu.
dit interview. Er spreekt waardering uit. Blijkbaar wordt
Hans terwijl hij mij de
geocaching niet langer als een ongewenste vorm van
papieren versie overhan-
recreatie gezien.”
digt. “Geocaching is een wereldwijd spel, waarbij met GPS
Virus
gebruik wordt gemaakt
Maar wat is geocaching eigenlijk? Als ik Hans die vraag
van een GPS ontvanger
stel, begint hij enthousiast te vertellen over het ‘virus’
om ergens ter wereld een cache (schat) te vinden.” De
Geocaching
openingszin van zijn lezing doet mij de ogen openen; het is schat zoeken, maar dan in een modern jasje. Het kind
Respect
in mij komt boven. Ik wil weten hoe het werkt. “Je hebt
Er zijn twee gouden regels bij geocaching: toe-
eigenlijk alleen een GPS-ontvanger en een internetaan
stemming van de grondeigenaar en respect voor
sluiting nodig.” Via de website www.geocaching.com kun
naar een cache, variërend in soort,
Dat kan heel ingewikkeld zijn”, vertelt
Spannend
de natuur. Voor wie een cache wil leggen in één
je je gratis aanmelden. Eenmaal ingelogd, ga je op zoek
omvang en moeilijkheidsgraad. “Begin
Hans. “Voor deze cache moet je eerst
Inmiddels heeft Hans al heel wat
van de natuurgebieden van Landschap Overijssel
niet te moeilijk. In het begin is het
uitzoeken wat ‘panthera leo’ en ‘betula’
caches gelegd, die hij ook zelf moet
is een speciaal reglement en aanvraagformulier op
best even uitzoeken hoe alles werkt”,
betekent.” Met de betekenis van deze
onderhouden. Hij heeft nog één ul-
de website www.landschapoverijssel.nl geplaatst.
waarschuwt Hans.
termen en de waypoints (GPS coördi-
tieme wens: een nachtcache leggen in
naten) van het startpunt op zak kan het
Noordoost Twente. “Tot nu toe heb ik
Hans Kamerling op zoek naar cache
Maak hier altijd gebruik van! Respect voor de natuur betekent dat een cacher al-
Voldaan
schat zoeken beginnen. Op de Lemeler
nog geen toestemming. Veel natuur
tijd een route over bestaande paden volgt. Maar het
Hans is een cacher die niet alleen
berg wordt je van aanwijzing naar aan-
gebieden mag je na zonsondergang
gaat verder. Cachers organiseren regelmatig een
caches zoekt, maar ook zelf schatten
wijzing geleid tot de schat gevonden
niet in. Toch blijf ik het proberen. In een
CITO, Cache In Trash Out. Tijdens zo’n CITO geven
verstopt. Hij laat mij een uitdraai van
is. “Dat geeft zo’n voldaan gevoel. Na
donker bos met GPS en reflectoren aan
cachers iets terug aan de natuur. Door zwerfvuil op
‘Phanthera Leo 1’ zien, een cache die
een mooie wandeling in de natuur is
de bomen je weg vinden. S pannender
te ruimen of een handje te helpen bij het beheer.
hij in 2008 op de Lemelerberg heeft
je doel bereikt.” Dat doel is meestal
kan toch niet?” Mij heeft Hans over-
Eind oktober organiseerde Hans Kamerling samen
gelegd. Het icoontje leert mij dat het
een doosje met daarin, afhankelijk van
tuigd. Binnenkort ga ik met man en
met Landschap Overijssel een CITO tijdens het Big
om een mystery cache gaat; niet al
de grootte, een logboek en goodies
kinderen schat zoeken, of beter gezegd,
Green Weekend (Europese Natuurwerkdag) in de
te moeilijk, maar voor mij al een hele
(ruilspulletjes). Eenmaal thuis laat je
geocachen op Landgoed De Horte.
Bergvennen.
uitdaging. “Bij een mystery cache moet
via de site weten dat je de cache hebt
je thuis eerst een puzzel oplossen.
gevonden.
Cache met logboek en goodies
22
natuur & recreatie
natuur & recreatie
23
in het nabijgelegen Rechterense Veld lig-
ten, kwam aan deze rol ook een einde.
goed dat de Moezenbelt achteruit ging.
gen ze. De Moezenbelt heeft een lengte
Van onderhoud is sindsdien niet veel
Er stierven al oude eikenstoven af.”
van zo’n vierhonderd meter, het hoogste
meer terecht gekomen. Toen ze de Lenthe
punt is 26 meter.
Hoeve in 2004 van Johns vader overna-
Betaling geregeld
Of de stikkenwallen heel effectief waren,
men, zijn Esther en John op zoek gegaan
Financiering via Groene en Blauwe
kun je je afvragen, want vanaf de ne-
naar mogelijkheden om de karakteristie-
Diensten bood uitkomst. In september
gentiende eeuw zijn er op grote schaal
ke Moezenbelt in stand te houden. John:
tekenden ze een contract – het 350e in
naaldbomen aangeplant om verstuiving
“Natuurlijk, ik ben melkveehouder en ik
Overijssel - waarin afspraken zijn vast-
van zand te voorkomen. Op de Moezen-
wil het bedrijf verder ontwikkelen. Maar
gelegd over het beheer van de Moezen-
belt werden eiken aangeplant en de wal
wel in samenhang met het landschap. Er
belt en andere landschapselementen
kreeg de functie van hakhoutbos. De
is al zoveel kaalslag. Daar word je niet
op hun boerderij, zoals 120 knotwilgen.
dikke takken dienden als kachelhout, van
vrolijk van. Nog langere en rechtere per-
“Betaling is nu voor lange tijd – 21 jaar –
de dunne werden bezems gemaakt.
celen, nog minder koeien buiten… Voor
geregeld. Het stelsel is niet afhankelijk
Maar toen gasleidingen Lenthe bereik-
mij hoeft het niet. Dus het voelde niet
van de politiek, dus ik kan ervan op aan dat het ook al die tijd blijft bestaan. Ik kan zelf bepalen hoe ik het aanpak, als ik de afgesproken werkzaamheden maar op tijd klaar heb. Ik kan het zelf doen, maar kan het ook uitbesteden. Dus dit past heel goed.” Het betekent voor de Moezenbelt dat eiken en krenten het beeld weer gaan
John en Esther Diepman
bepalen. Esther kijkt alweer uit naar het
Het achtertuingevoel van John en Esther Diepman uit Lenthe
voorjaar als de krentenbomen in bloei staan. “Die prachtige witte bloemen…
“De Moezenbelt hoort er gewoon bij”
Het zijn net wolkjes. Het is dat pure waarom ik zo van de natuur houd. Het is niet bedacht, het ontstaat uit zichzelf. Ik
tekst en foto’s: frans bosscher
Het buitengebied van Overijssel is onze
Als het de komende maanden gaat
Bult met een verhaal
gezamenlijke achtertuin. Wanneer we
sneeuwen zal het weer druk zijn op de
De Moezenbelt, in het buurtschapje
maar kunnen genieten we er van de
Moezenbelt. Tientallen kinderen uit de
Lenthe tussen Heino en Dalfsen, is een
planten en dieren, van de geschiedenis,
omgeving komen dan om er met een hun
bult met een verhaal over de geschiede-
van de groene omgeving of simpelweg
sleetjes van de vrij steile wal af te suizen.
nis van het landschap. Een verhaal over
van de buitenlucht. Iedereen heeft zo
Al zestig jaar komen ’s zomers de kinde-
hoe onze voorouders de strijd aanbon-
z’n eigen achtertuingevoel. Voor John
ren van een kleuterschool zich er een dag
den met de elementen. De Moezenbelt
en Esther Diepman gaat het vooral om
uitleven in het zand.
is namelijk een zogeheten stikkenwal,
aandacht voor de omgeving.
John en Esther Diepman vinden het
die in de achttiende eeuw is aangelegd
“superleuk” dat hun Moezenbelt zo’n
om bouw- en grasland te beschermen
attractie is. Maar dat is niet de reden dat
tegen zandverstuivingen. Boeren staken
ze hem in alle glorie willen behouden.
stikken – palen dus – in de grond en
Nee, ze vinden dat je zo’n karakteristiek
verbonden ze met bossen takken. Die
onderdeel van het landschap de aan-
takkenhagen vingen het stuivende zand
dacht moet geven die hij verdient. “Hij is
op. Als ze helemaal verdwenen in het
al eeuwen in de familie”, zegt John. “Hij
zand, staken de boeren nieuwe stikken in
hoort erbij. Opa kon hem voor 300.000
de grond.
gulden verkopen, maar heeft het niet
Zo zijn er honderden meters wal ont-
gedaan.”
staan, die vele meters hoog werden. Ook
Heeft u net als John en Esther Diepman een speciale band met uw achtertuin in Overijssel? Laat het weten aan Astrid Mensink; e-mail: astrid.mensink@ landschapoverijssel.nl.
kan daar enorm van genieten.”
Oude eikensto
Moezenbelt: spelen in het zand of sleetje rijden in de sneeuw
of
24
agenda& recreatie natuur
DECEMBER
FEBRUARI
3 december 14.00 uur Molen van Frans, wandeling ‘voor de voet weg’
4 februari 14.00 uur Molen van Frans, wandeling ‘invloed van de mens op natuur&landschap’
Genieten van de rust in het prachtige glooiende grensgebied. Niet alleen de mens komt hier tot rust.
We gaan wandelen door een oeroud cultuurlandschap en komen op plekken waar je normaal niet mag komen...
4 december 11.00-16.00 uur Molen van Frans, kinderactiviteit ‘pepernoten bakken’ Het is al bijna Sinterklaas. Je kunt de Sint nog even helpen door je eigen pepernoten te bakken.
15 december 19.30-22.00 uur Salland, cursusmodule ‘mijn streek, het ontstaan’ Hoe is Salland eigenlijk ontstaan? En waar komen de streekeigen elementen vandaan? Kosten: 35 euro, vrijwilligers 15 euro
15 december Hof Espelo, reewildexcursie
15.00 uur
De altijd voorzichtige reeën weten zich goed schuil te houden in het kale landschap. Herken je hun sporen? Opgave via
[email protected].
17 december Beerze, kerstwandeling
16.00-19.00 uur
Op landgoed Beerze organiseert muziekvereniging ‘De Broederschap’ uit Beerzerveld een sfeervolle kerstwandeling verlicht door honderden waxinelichtjes.
5 februari 9.30-15.30 uur Hof Espelo, cursus ‘eerste hulp in het veld’ Pepernoten bakken Kom op 4 december tussen 11.00 en 16.00 uur naar de Molen van Frans en help Sint bij het bakken van pepernoten. Wij zorgen dat de oude, op takken gestookte oven op temperatuur is. Natuurlijk mag je je eigen pepernoten mee naar huis nemen.
18 december 13.00-17.00 uur De Wheem, activiteitenmiddag en nostalgische winterwandeling 10.30-15.30 uur
Kerstwandeling Op tweede kerstdag Niets is zo sfeervol als een traditionele kerstwandeling door het even lekker uitwaaien rustieke winterse landschap. U komt helemaal in de kerststemin de frisse buitenming op het prachtige landgoed. lucht. Dat kan van 10.30 tot 15.30 uur JANUARI op Hof Espelo tijdens 7 januari 14.00 uur onze traditionele Molen van Frans, wandeling ‘midwinter’ kerstwandeling met de Tijdens deze midwinterwandeling kijken we behalve naar de naklanken van midwintertuur ook naar de ontstaansgeschiedenis van het landschap. hoorns, een arreslee, 12 januari 19.30-22.00 uur krentewegge en warme Salland, cursusmodule ‘mijn streek, het erf’ chocolademelk. Hoe ziet een erf in Salland eruit? En hoe werden de karakteristieke gebouwen en erven oorspronkelijk gebruikt? Kosten: 35 euro, vrijwilligers 15 euro.
15 januari 13.00-17.00 uur De Wheem, activiteitenmiddag en excursie ‘wintervogels’ Welke vogels zijn er in de winter allemaal in het Reestdal? Kom het ontdekken in De Wheem.
19 januari Lemelerberg, basistraining mentoren
9.30-16.00 uur
Deze gratis training is speciaal voor onze (nieuwe) vrijwillige mentoren. Tijdens deze dag gaan we in op de begeleiding van kinderen, jongeren en volwassen bij hun vrijwilligerswerk in natuur&landschap.
22 januari 12.00-16.00 uur Hof Espelo, themamiddag ‘speuren naar sporen’ Met behulp van sporen zien we welke dieren er in het bos leven. Zoek mee naar voetprenten, afgeknaagde kegels, bastvraat en drollen... start excursie 13.30 uur.
26 januari 19.30-22.00 uur Salland, cursusmodule ‘mijn streek, het landschap’
5 februari Salland, excursie ‘mijn streek’
9.30-12.30 uur
Neem een kijkje op een streekeigen boerenerf in Salland. Kosten: 35 euro, vrijwilligers 15 euro, deelnemers van de drie cursusmodules ‘mijn streek’ gratis.
9 februari 19.30-22.00 uur Twente, basiscursus ‘hoogstamfruit snoeien’ Leer alles over het snoeien van volwassen fruitbomen en geniet later in het jaar van de prachtige bloesem en sappige vruchten. Deze drie daagse cursus start op 9 februari met aansluitend een cursusavond op 16 februari. Ter afsluiting is er op 18 februari van 9.00 Tot 15.30 uur een dagje snoeien in de praktijk. Kosten: 95 euro, vrijwilligers 55 euro.
14 februari Hof Espelo, uilenexcursie
Wandel mee door het winterse landschap van het mysterieuze Reestdal. Start excursie 13.30 uur.
26 december Hof Espelo, kerstwandeling
Vrijwilligerswerk in natuur&landschap is uitdagend en niet altijd zonder risico’s. Weet wat je moet dan als er in het veld een ongeluk gebeurt.
19.00 uur
Terwijl het om ons heen donker wordt, staan we ineens oog in oog met de mysterieuze bewoners van dit prachtige landgoed.
19 februari 12.00-16.00 uur Hof Espelo, themamiddag ‘naar de knoppen’ De meeste bomen zijn nog kaal, maar toch kunnen we ze herkennen. Alles over boomknoppen. Start excursie 13.30 uur.
19 februari 13.00-17.00 uur De Wheem, activiteitenmiddag en excursie ‘bomen’ In het Reestdal groeien verschillende soorten bomen. Kun jij ze herkennen nu de takken nog kaal zijn? Start excursie 13.30 uur.
26 februari 12.00-16.00 uur Hof Espelo, kindermiddag ‘uilenballen pluizen’ Wat eet een uil allemaal? Kom naar Het Koetshuis en pluis het uit. Kosten 2 euro per kind.
29 februari 14.00-16.00 uur Molen van Frans, kinderactiviteit ‘(roof)vogels’ Uil wat heb je gegeten? Kom braakballen pluizen en vind zijn avondeten terug in botjes en schedeltjes.
MAART Mijn Streek Landschap Overijssel introduceert de nieuwe cursus ‘Mijn Streek’. In drie modules leer je alles over het ontstaan, het erf en het landschap. Ter afsluiting is er een excursie naar een streekeigen erf. Kosten: 35 euro per module, vrijwilligers 15 euro.
3 maart 9.00-15.30 uur Kop van Overijssel, cursus ‘vormsnoei jonge fruitbomen’ Goed vormen en snoeien van jonge fruitbomen levert meer fruit. Kosten: 55 euro, vrijwilligers 35 euro.
3 maart Molen van Frans, wandeling ‘boerenerven’
14.00 uur
U komt langs eeuwenoude boerenerven tijdens deze extra lange wandeling.
7 maart 9.30-12.00 uur De Horte, cursus ‘Van Gogh & De Lemelerberg’ Kijk door de ogen van diverse schilders naar het landschap en zie wat je eerst niet zag. Deze vijf daagse cursus start op 7 maart met aansluitend cursusdagen op 14, 21 en 28 maart en 4 april. Kosten: 100 euro, vrijwilligers 80 euro.
Hoe is het landschap in Salland aangekleed? Kijk naar de boomgaarden, singels, beplanting en landhekken. Kosten: 35 euro, vrijwilligers 15 euro.
Meer informatie over onze activiteiten, cursussen, natuurinformatiecentra en overige werkzaamheden vindt u op www.landschapoverijssel.nl
