Gedrag en leren van kinderen met psychiatrische problemen en/of gedragsstoornissen
Jan Bijstra (RENN4) Henderien Steenbeek (RUG)
REGIONALE Cluster 3: lichamelijk en verstandelijk (meervoudig) gehandicapt
Cluster 1: visueel gehandicapt
EXPERTISECENTRA
(REC’S) Cluster 2: auditief gehandicapt
Cluster 4: gedrags- en psychiatrische problematiek
ZMOK
Cluster 4: gedrags- en psychiatrische problematiek
LZK
PI
Diagnose volgens DSM-IV of ICD-10; bij aanwezigheid van ernstige psychische problematiek, maar ontbreken van diagnose: hulpverlening heeft het afgelopen jaar geen effect gehad
Structurele beperking in de onderwijsparticipatie: achterblijvende leerprestaties / ontbrekende leervoorwaarden of gevaar voor zichzelf of medeleerlingen
Integrale problematiek met betrokkenheid van een hulpverleningsinstantie: problemen spelen op school en thuis of tijdens de vrijetijdsbesteding
Zorg vanuit het regulier onderwijs heeft onvoldoende effect gesorteerd
Twee keuzemogelijkheden
Kind wordt geplaatst op een school van het REC
Kind blijft in het regulier onderwijs en krijgt ambulante begeleiding vanuit het REC
Wij beslissen!
gedrag op school: externaliserend (berekenend)
thuis: laag sociaal milieu en kans op instabiliteit
indien wel: gedragsstoornis
leergedrag vraagt veel aandacht
vrij veel vaders zonder werk
ouders (h)erkennen problematiek vaak niet
relatief weinig hulp in gezin
dus: veel zonder psychiatrische diagnose
indien wel: opgelegd
ADHD externaliserend gedrag op school (onmacht)
thuis: gemiddeld sociaal milieu
ouders ervaren problematiek als zwaar
leergedrag vraagt veel aandacht
veel hulp in gezin
gedrag op school: externaliserend
daarnaast ook internaliserende problematiek
leergedrag vraagt veel aandacht
opvoeding als zeer belastend ervaren thuis: gemiddeld sociaal milieu, maar wel problemen
psychiatrische diagnoses: allerlei
heel veel hulp in gezin
gedrag op school: internaliserend
thuis: hoog sociaal milieu
ouders vinden opvoeding “te doen”
leergedrag beschermende factor
relatief hoog IQ
psychiatrische diagnose: ASS (Asperger)
vaders goede banen
indien hulp nodig: aanwezig
gedrag op school: vooral internaliserend
thuis: gemiddeld sociaal milieu
ouders vinden opvoeding redelijk zwaar
…maar ook: externaliserend (bescheiden)
leergedrag beschermende factor
psychiatrische diagnose: ASS (PDD-nos)
indien hulp nodig: aanwezig
“Boefjes”: 33% AB en 67% school ADHD groep: 61% AB en 39% school
Gemengd: 45% AB en 55% school ASS / Asperger: 88% AB en 12% school ASS / PDD-nos: 57% AB en 43% school .
Op welke wijze kan invulling worden gegeven aan de taak om leerlingen met gedrags- en / of psychiatrische problematiek toch een zo optimaal mogelijk leerproces te laten doormaken?
impulscontroletekort:
aandachttekort / hyperactiviteit
• • • • • • •
• • • •
• • • • • •
is druk / praat veel vertoont dwanghandelingen is angstig is opgewonden is onrustig toont zelfverwondend gedrag vertoont ongecontroleerde bewegingen heeft moeite met het op zijn beurt wachten maakt taken niet af, doet van alles wat, maar doet dit half geeft al antwoord voordat een vraag gesteld wordt interrumpeert bezigheden van anderen onderneemt gevaarlijke activiteiten “vergeet” waarschuwingen en afspraken
• • • • • • •
heeft grote concentratieproblemen is impulsief in denken en doen friemelt / speelt met spullen heeft duidelijk moeite met het onderdrukken van prikkels gaat slordiger werken naarmate de taak langer duurt heeft zichzelf niet onder controle is overbeweeglijk is onhandig vertoont motorische onrust snel afgeleid reageert niet of nauwelijks bij algemene instructies en toespreken
Kenmerk
Handelingslijnen / elementen
regelgeving
• • • • • • • •
regels moeten begrijpelijk zijn leerkracht kiest met de leerlingen de belangrijkste regels regels zijn er om steun te bieden, niet om te straffen / verbieden leerkracht moet zelf regels ook onderschrijven regels worden voor iedereen zichtbaar opgehangen leerkracht gebruikt zo weinig mogelijk corrigerende taal leerkracht herhaalt kort dezelfde gedragsregels leerkracht gebruikt zoveel mogelijk non-verbale signalen
structurering
• • • • •
Een strak duidelijk school- en klassenrooster leerlingen worden voorbereid op afwijkingen van het rooster rustige en overzichtelijke materiële omgeving directe opvang van de leerlingen bij binnenkomst leerkracht bouwt (individuele) rustkwartiertjes in bij het dagritme
basisleerklimaat • • • • • • •
zo weinig mogelijk prikkels vasthouden aan basale eisen werkmomenten afwisselen met ontspanning korte overzichtelijke taken leermiddelen moeten er attractief uitzien sociale en materiele beloningen zorg voor snel resultaat
Aanpak
Wat moet je doen
structureer voor
• • • • • •
afwisseling
• bouw motorische activiteiten in en geef aan wanneer motorische onrust niet is toegestaan • besteed veel aandacht aan motivatie • houdt zelf geen lang betoog
feedback
• geef veelvuldig en directe feedback bij positief gedrag • wees duidelijk in je uitleg wat er mis is gegaan • tracht niet boos te worden, maar leg uit welk gedrag er voor het foutieve gedrag in de plaats moet komen • wees kort en duidelijk in je reacties
beloning
• bij dit type kind moet een beloning vaak krachtiger zijn dan bij andere kinderen wil het effect hebben • als je ongewenst gedrag wilt veranderen bepaal eerst welk positief gedrag je daarvoor in de plaats wilt zien
deel een opdracht in kleine deeltaakjes in bereid voor op vrije situaties ondersteun door middel van schema’s en picto’s de dag geef korte en enkelvoudige instructie in stapjes geef maar één opdracht tegelijk geef het kind een rustige plaats (looproutes in de klas)
in hoeverre het leerstofaanbod leerlingen voorbereidt op vervolgonderwijs…. in hoeverre leerlingen voldoende tijd krijgen om zich het leerstofaanbod eigen te maken…. in hoeverre de leerresultaten aan het eind van de schoolperiode op het niveau ligt dat mag worden verwacht…. in hoeverre het didactisch handelen van docenten het leren van de leerlingen ondersteunt….
SPECIALE SCHOLEN MOETEN WEER SCHOLEN WORDEN!!
het formuleren van leerdoelen; het werken volgens landelijke geformuleerde kerndoelen (wat moet je als leerlingen op welk moment beheersen) het hanteren van leerlijnen (de weg waarlangs je tot de kerndoelen komt); het introduceren van methoden en materialen; het systematisch toetsen van vorderingen.
