Natuurgebieden Nuon centrale Diemen Beheer, ecologische ontwikkeling en natuurresultaten VERSLAG 2009
Esther Linnartz-Nieuwdorp januari 2010
Inleiding Achter de Zeehoeve Sinds 1999 beheert FREE (sinds 2007 afgesplitst van ARK) voor de NUON het natuurgebied ten noorden van de Diemer elektriciteitscentrale. Dit gebied is ca. 7 ha groot en bestaat uit verschillende grondtypen. Het westelijke deel betreft een laag gelegen poldertje van klei op veen. Hierop is bos aangeplant van voornamelijk Canadese populier, maar ook essen, zoete kersen en zwarte elzen zijn aangeplant. Dit deel is erg nat en is doorsneden door sloten. Het oostelijk deel is opgespoten zandige grond en ligt hoger. Hier heeft zich op ca. driekwart van het oppervlak spontaan wilgenbos ontwikkeld. De begrenzing van het gebied bestaat voornamelijk uit sloten en plaatselijk rasters, zoals langs de Zeehoeve en de centrale.
Begrenzing van het gebied achter de Zeehoeve.
Overdiemerpolder Dit deel is in het najaar van 2009 weer in beheer genomen door FREE, nadat het beheer een aantal jaren geleden was gestaakt. Dit gebied bestaat grotendeels uit aangeplant bos op natte klei-op-veengrond.
Begrenzing van het begrazingsgebied de Overdiemerpolder.
In dit verslag wordt voor het deelgebied achter de Zeehoeve een overzicht gegeven van het beheer, de effecten van begrazing op de vegetatie en de natuurresultaten tot nu toe. Ook wordt er kort ingegaan op het nieuwe beheer van de Overdiemerpolder. Vanaf 2010 zal ook een overzicht gegeven worden van de effecten van begrazing op de vegetatie en de natuurresultaten.
Beheer Algemeen Het beheer van natuurgebieden door FREE vindt plaats op basis van natuurlijke processen met zo min mogelijk ingrijpen door mensen. Ook streeft FREE vrijheid voor zowel mens als dier na. Zelfs op een klein oppervlak is veel te bereiken. In het gebied achter de Zeehoeve spelen processen als storm, begrazing en neerslag en verdamping een rol. Kudde In 1999 is een kudde van 4 konikhengsten losgelaten. Deze kleine kudde zorgt ervoor dat het gebied niet dichtgroeit met eentonig bos maar dat er een aantrekkelijk landschap ontstaat met een mozaïek van bos, struweel, ruigte en kortgegraasde weitjes. In de winter van 2004/2005 is er een hengst verdronken, sindsdien grazen er nog 3 hengsten (zie bijlage 1). Het beheer door FREE bestaat uit toezicht op de koniks en de rasters. Tevens controleert zij eenmaal per week of de drie gemalen goed werken (die er o.a. voor zorgen dat de Zeehoeve droge voeten houdt), dat het jaarlijkse slootwerk goed wordt uitgevoerd en de staat van onderhoud van het wegdek. Andere onregelmatigheden op het terrein van de NUON worden gemeld. Dit reguliere toezicht werd tot juli 2009 uitgevoerd door Wouter Slors. Vanaf die tijd wordt het gedaan door Arjen Boerman, de nieuwe beheerder namens FREE. Verder wordt geprobeerd een zo goed mogelijk beeld te krijgen van de ontwikkeling van de flora en fauna, dit wordt door middel van regelmatige terreinbezoeken uitgevoerd.
Aanpassingen in het beheer In de zomer van 2009 bleek dat met name de oostelijke helft van het begrazingsgebied slecht bezocht werd door de hengsten en daardoor begon te verruigen. Waarschijnlijk is dit een gevolg van de toevoeging van 0,6 ha graasgebied in combinatie met de al eerdere toegevoegde arealen oever langs de kleisloot. Dit heeft ertoe geleid dat de draagkracht voor begrazing van het gebied is toegenomen. Om die reden is besloten om
er twee grazers bij te plaatsen. Er is gekozen voor runderen, omdat die op een andere wijze grazen dan paarden en op die manier meer variatie zal ontstaan. In december zijn bij wijze van proef twee Schotse hooglandstieren losgelaten in het gebied.
Eerste ontmoeting van de hengsten met de Hooglanderstieren. (foto Arjen Boerman).
De stieren zullen vanwege hun andere graaswijze dan koniks een positieve bijdrage leveren aan de ontwikkeling van het gebied.
Overdiemerpolder In de periode 1999 tot november 2004 is de Overdiemerpolder (ca. 11 ha) begraasd door een groep van 5 konikhengsten. Door de aanleg van de brug naar IJburg is een deel van het gebied op de schop gegaan en zijn de grazers weggehaald, met de bedoeling het gebied weer opnieuw te bevolken met grazers op het moment dat de brug was aangelegd. Tevens zou er een verbinding onder de brug richting schakelveld aangelegd worden. In overleg met de NUON is in augustus 2009 besloten om het gebied weer te gaan begrazen, ook al is de brug nog niet aangelegd. Het gebied is vijf jaar lang verruigd doordat de begrazing is gestaakt. Door weer grazers uit te zetten komt dat de uitstraling van het gebied en de natuurwaarden ten goede. Overbodige raster zijn opgeruimd, een deel is opgeknapt en op de dammen zijn houten hekken geplaatst. Ook is er een slotenplan gemaakt. Als de brug naar IJburg gerealiseerd is (waarschijnlijk in 2010), wordt de verbinding richting schakelveld alsnog gerealiseerd.
Tijdens een veldbezoek in augustus werd een kleine wietplantage in het bos aangetroffen.
Het gebied is verruigd, bosrijk en nat. Om die reden is in eerste instantie gekozen voor het loslaten van een kleine groep Schotse Hooglanders. Deze zullen naar verwachting vrij snel de ruigte aanpakken. Als de verbinding richting (het droge en schralere) schakelveld is gemaakt is het de bedoeling ook weer koniks uit zetten. Op dit moment is het aankijken hoe de Schotse Hooglanders het gebied gaan begrazen en wat de draagkracht van het gebied is.
In december 2009 zijn de eerste Schotse Hooglanders in de Overdiemerpolder losgelaten.
De runderen zullen waarschijnlijk vrij snel de ruigte wat openbreken.
Twijgen zijn een favoriet wintervoedsel van de runderen en volop voorhanden.
De open plekken in het bos worden veel bezocht om te grazen.
Natuurresultaten en begrazingseffecten Door de verscheidenheid aan grondtypes en waterstanden in combinatie met extensieve jaarrondbegrazing door koniks is het 7 ha grote natuurgebied achter de Zeehoeve bijzonder rijk aan dier- en plantensoorten. In 10 jaar tijd hebben de koniks het westelijke deel met de bosaanplant van populier omgevormd van een monotone houtakker naar een halfopen bos met veel dood hout. Dit heeft tot gevolg dat er meer licht op de bosbodem doordringt waardoor het aantal plantensoorten toeneemt. Tegelijkertijd kiemen er her en der allerlei bomen en struiken. Zo is in dit kleine gebied onder invloed van begrazing het proces van bosverjonging en bosaftakeling te zien: bestaand bos verandert in open land en in het open land vestigen zich spontaan allerlei bomen en struiken.
Het populierenbos verandert steeds verder in open land.
In 2007 is het raster op het dijkje langs de wetering verwijderd, omdat het geen functie meer had. Sindsdien kunnen de koniks ook de oever begrazen. In het voorjaar van 2008 was prachtig te zien hoe ze de dichte begroeiing van riet hadden opengebroken. Hierdoor kregen allerlei moerasplanten plotseling meer licht en ruimte, zoals dotterbloemen en echte koekoeksbloemen. Sinds eind 2008 bezoeken de koniks ook het zuidwestelijk gelegen perceel wat met bruggen toegankelijk is gemaakt. Dit deel was nauwelijks toegankelijk door de hoogopgaande begroeiing, maar dit hebben de koniks in een korte tijd veranderd. Er is een mozaïek ontstaan van bloemrijke ruigte en een netwerk van paadjes. De opslag van wilg is bijna allemaal opgegeten.
Op het nieuwe gedeelte groeit veel grote kaardenbol, een aantrekkelijke plant voor vlinders en in de winter voor zaadetende vogels.
Grote kaardenbol verspreidt zijn zaad via de vacht van grote zoogdieren. Naar verwachting zal deze plant het hele gebied gaan koloniseren. Hier groeit hij al aan de overzijde van de sloot, waarschijnlijk als gevolg van uitgebloeide stengels met zaad die over het water gevallen zijn.
Door betreding en begrazing ontstaan bloemrijke slootkanten.
Op het oostelijk deel is onder invloed van begrazing een fraai mozaïek ontstaan, waar in juni o.a. rietorchissen bloeien.
In augustus bloeit er veel koninginnenkruid, een aantrekkelijke plant voor vlinders.
Flora en fauna Aangetroffen soorten Tijdens bezoeken aan het begrazingsgebied achter de Zeehoeve zijn de aangetroffen soorten planten, vogels, zoogdieren en insecten genoteerd. Hieronder worden ze per soortgroep besproken. Soorten die op de Nederlandse rode lijst staan zijn rood gemarkeerd. In 2009 konden bij elk bezoek weer nieuwe soorten aan de lijst toegevoegd worden. Planten In 2009 zijn er wederom nieuwe plantensoorten toegevoegd aan de lijst, 12 in totaal. Dit zijn grotendeels soorten die in voorgaande jaren over het hoofd gezien zijn. Het totaal aangetroffen plantensoorten komt nu op 163. Vermeldingswaardig zijn de vondst van brede wespenorchissen en moeraswalstro. De plantenlijst staat in bijlage 2. Soorten die in 2009 nieuw zijn gezien zijn vetgedrukt in de lijst.
Moeraswalstro, in 2009 voor het eerst opgemerkt in het oostelijk deel.
Ook poelruit was voor 2009 niet aangetroffen.
Eén kale jonker werd in 2008 ontdekt, eind 2009 werden er al een tiental wortelrozetten geteld.
Gewone ereprijs groeit vooral in het natte westelijke deel.
Dagvlinders Door de variatie in begroeiing zijn er zowel vlinders aangetroffen van bos, bosranden als open grazige gebieden. In 2009 zijn 14 soorten dagvlinders waargenomen, evenveel als in 2008. Nieuw aangetroffen zijn oranjetipje en distelvlinder. Boomblauwtje, landkaartje en zwartsprietdikkopje zijn in 2009 niet gezien. Soort atalanta bont zandoog boomblauwtje bruin blauwtje bruin zandoog dagpauwoog distelvlinder gehakkelde aurelia groot koolwit icarusblauwtje klein geaderd witje klein koolwitje kleine vos kleine vuurvlinder landkaartje oranjetipje zwartsprietdikkop
2007 X X X X
2008 X X X X X
X
X X X X X X X X
X
X
X X X X X
2009 X X X X X X X X X X X X X X
Sinds 2008 zijn er kleine vuurvlinders gezien. Dit zijn echte warmteminnaars en worden daarom vooral aangetroffen op het zandige oostelijke deel.
Een afgevlogen klein geaderd witje op echte koekoeksbloem.
Libellen Libellen voelen zich zeer thuis in het gebied. Door de combinatie van schoon water, ondiepe sloten en een structuurrijke (oever)begroeiing zijn ze erg talrijk. In 2009 zijn 19 soorten libellen gezien, evenveel als in 2008. Nieuw dit jaar was bruine winterjuffer, waarvan er in september 2 geteld zijn. Noordse witsnuitlibel, blauwe glazenmaker en smaragdlibel zijn in 2009 niet gezien. Het totaal aantal aangetroffen libellensoorten vanaf 2007 betreft 22. Soort blauwe glazenmaker bloedrode heidelibel bruine glazenmaker bruine winterjuffer bruinrode heidelibel gewone oeverlibel glassnijder grote keizerlibel grote roodoogjuffer houtpansterjuffer kleine roodoogjuffer lantaarntje noordse witsnuitlibel paardenbijter platbuik smaragdlibel steenrode heidelibel variabele waterjuffer viervlek vroege glazenmaker vuurjuffer zwarte heidelibel
2007 X X
X X X X X X X X X X
X X X
2008 X X
X X X X X X X X X X X X X X X X X
2009 X X X X X X X X X X X X X X X X X X X
Vroege glazenmaker, een echte laagveensoort van de rode lijst.
Glassnijders is een voorjaarssoort, die hoofdzakelijk in mei vliegt. Er zijn enkele tientallen exemplaren geteld.
Vuurjuffers worden sinds 2008 in het gebied gezien.
Bruinrode heidelibellen maken graag gebruik van prikkeldraad als rustplek.
Net als in 2008 is laat in het seizoen (september) een vrouwtje zwarte heidelibel aangetroffen.
Paardenbijters worden vooral in juli en augustus gezien, waarbij ze vaak in groepen jagen langs bosranden.
Vrouwtje van de grote roodoogjuffer.
Bruine winterjuffer, een nieuw aangetroffen soort.
Sprinkhanen Nederlandse naam bruine sprinkhaan doornsprinkhaan gewoon spitskopje grote groene sabelsprinkhaan krasser kustsprinkhaan ratelaar
Latijnse naam Chortippus brunneus Tetrix spec. Conocephalus dorsalis Tettigonia viridissima Chortippus parallelus Chortippus albomarginatus Chortippus biguttulus
2008 X X X X
2009 X X X X X X X
Dit vrouwtje van het gewoon spitskopje zet met haar legboor eitjes af in dood hout.
Bruine sprinkhaan zonnend op een bramenblad.
Zweefvliegen Zweefvliegen is een lastige groep om op naam te brengen. In 2008 is hier voorzichtig mee begonnen, wat een klein lijstje opleverde. In 2009 zijn een paar soorten aan de lijst toegevoegd. Dit is geen complete inventarisatie. Nederlandse naam weidevlekoog snorzweefvlieg gewone citroenzweefvlieg blinde bij hommelzweefvlieg stadsreus gewone pendelvlieg citroenzweefvlieg
Latijnse naam Eristalinus sepulchralis Episyrphus balteatus Xanthogramma pedissequum Eristalis tenax Volucella bombylans Volucella zonaria Syrphus spec Helophilus pendulus Helophilus trivittatus
2008 X X X
2009
X X X X
X X X X
Hommels en bijen Nederlandse naam akkerhommel boomhommel grasbij grijze zandbij grote aardhommel honingbij kleine aardhommel koekoekshommel steenhommel weidehommel wespbij spec
Latijnse naam Bombus pascuorum Bombus hypnorum Andrena flavipes Andrena vaga Bombus terrestris Apis meliflora Bombus lucorum Psithyrus spec. Bombus lapidarius Bombus pratorum Nomada spec.
2008 X X X X X X X X X
2009 X X X X X
X X X
Nachtvlinders Nederlandse naam brandnetelmot gamma uil jacobsvlinder muntvlinder sint-jansvlinder wilgenstippelmot
Latijnse naam Eurrhypara hortulata Autographa gamma Tyria jacobaea Pyrausta aurata Zygaeana filipendulae Yponomeuta rorrella
2008 X X X X X
2009 X X X X
De rupsen van de wilgenstippelmot pakken wilgenbomen helemaal in een zijdeachtig spinsel en vreten de bomen vaak helemaal kaal. Nadat de rupsen zijn verpopt verdwijnt het spinsel vanzelf en loopt de boom weer opnieuw uit.
Overige insecten Nederlandse naam schorpioenvlieg soldaatje hoornaar wespspin zandloopkever vierbandsmalbok Wants bloedcicade rozekever 7-stippelig lieveheersbeetjes
Latijnse naam Panorpa spec. Rhagononycha fulva Vespa crabro Argiope bruennichi Cicindela hybrida Strangalia quadrifasciata Paloma spec. Cercopis vulnerata Phyllopertha horticola Coccinella septempuncta
2008 X X X X X X X
2009
X
X X X X
Rozekever is familie van de meikever. De larven leven van plantenwortels.
Amfibieën en reptielen Soort Bruine kikker gewone pad groene kikker ringslang
2007
X X
2008 X x
2009 X X
Juveniele groene kikker.
Zoogdieren Soort Mol Vos Woelrat
Vossenhol.
2007
2008
X
X X
2009 X X
Vogels In 2009 zijn weer de soorten genoteerd die in het gebied zijn aangetroffen of er overheen vlogen. Hierbij is geen onderscheid gemaakt in broedvogel of bezoeker. Nieuw voor de lijst van 2009 zijn barmsijs, boomvalk, grote zilverreiger en waterhoen. De complete lijst staat in bijlage 3.
Torenvalk.
BIJLAGE 1 de grazers Konikhengsten: Naam Nimos vh Duin
Geboortedatum 4-5-1996
Kenmerken Muis, kruin links van neuslijn, boven ooglijn. Donkere benen en hoeven met lichte kroonrand. 5 zebrastrepen voor, achter geen. Manen licht en donker. Geen kruintje in manenkam links en rechts. Pierrotstreepjes bij ogen.
Norac v Ark
23-4-1997
grote witte kol, en witte sneb op neus spiegel, 6 zebrastrepen voorbenen. lichtmuis.
Nadzor van het Duin
25-5-1998
Muis, 2 kruinen: 1e onder ooglijn, 2e boven ooglijn, beide op neuslijn. Witte neusranden, verder donker. Donkere onderbenen geen zebrastrepen. Manen geheel donker. Aalstreep op schoft smal, breder op kruis.
Schotse Hooglanders: Naam Betelgeuze van de Staart Boes boes van de Staart
Geboortedatum 10-10-2007 6-5-2008
Levensnummer NL 435802576 NL 489389092
Geslacht Stier Stier
Kleur Zwart zwart
BIJLAGE 2 Plantenlijst vetgedrukt = nieuw in 2009 rood = rode lijst akker vergeet me nietje akkerdistel akkerhoornbloem akkermelkdistel amandelwilg beekpunge beemdgras berk bezemkruiskruid bijvoet bitterzoet blaartrekkende boterbloem blauw glidkruid bosvergeetmenietje boswilg brunel brede wespenorchis Canadese guldenroede Canadese fijnstraal Canadese populier dauwbraam duizendblad echte koekoeksbloem eik Engels raaigras Europese vogelkers fioringras fluitenkruid geknikte vossenstaart gele lis gele waterkers geoorde wilg gewone berenklauw gewone braam gewone dotterbloem gewone engelwortel gewone ereprijs gewone es gewone esdoorn gewone hoornbloem gewone raket gewone muur gewoon biggenkruid gespleten hennepnetel goudgele honingklaver grote brandnetel
grote klaproos grote klis grote lisdodde grote teunisbloem grote vossenstaart grote waterweegbree grote weegbree haagwinde harig wilgenroosje hazelaar heemst heen heermoes heggewikke hondsdraf hopklaver jacobskruiskruid grote kaardenbol kale jonker kattenstaart katwilg kikkerbeet kleefkruid klein hoefblad klein streepzaad kleine leeuwentand kleine teunisbloem kleine klaver kleine veldkers kluwenzuring knopig helmkruid knopige duizendknoop kompassla koninginnekruid kropaar kruipende boterbloem kruldistel krulzuring liesgras lool zonder look madelief margriet meidoorn middelste teunisbloem moerasandoorn moerasmelkdistel moerasvaren
moeras vergeetmenietje moeraswalstro paardenbloem penningkruid perzikkruid pinksterbloem poelruit raapzaad reukloze kamille ridderzuring riet rietgras rietorchis robbertskruid rode klaver rolklaver ruw vergeetmenietje ruwe bies ruwe zegge scherpe boterbloem schietwilg sleedoorn slibbladige ooievaarsbek smalle lisdodde smalle weegbree smalle wikke smeerwortel speenkruid speerdistel spiesmelde timotee valeriaan valse voszegge varkensgras veenwortel veldereprijs veldlathyrus veldzuring vertakte leeuwentand vierzadige wikke vijfvingerkruid viltige bastaardwederik vlasleeuwebek vlier vogelwikke watereppe waterkruiskruid waterlelie watermunt waterpeper waterpest waterzuring
BIJLAGE 3 Vogellijst 2009 vetgedrukt = nieuw in 2009 rood = rode lijst barmsijs blauwe reiger boerenzwaluw boomkruiper boomvalk bosrietzanger buizerd fitis goudvink grasmus grauwe gans groenling grote bonte specht grote zilverreiger grutto heggenmus houtsnip ijsvogel kleine karekiet kleine zilverreiger knobbelzwaan koekoek koolmees koperwiek krakeend kuifeend matkop meerkoet merel nachtegaal pimpelmees putter rietgors rietzanger roodborst sijs staartmees tjif tjaf torenvalk tuinfluiter vink vlaamse gaai waterhoen wilde eend winterkoning witte kwikstaart zanglijster zwartkop
