maandblad van d e mineralogische kring antwerpen vz w
geonieuws
*. mineralogische kring antwerpen vz w De Mineralogische Kring Antwerpen v .z .w . werd gesticht op 11 mei 1963 . De zetel 1 : gevestigd in de Ommeganckstraat 26 te B-2000 Antwerpen . De statuten verschenen ondLi nr . 9925 In de Bijlage tot het B .S . van 17 november 1977 . GEONIEUWS verschijnt maandelijks, behalve in juli en augustus . Geonieuws is wettig gedeponeerd bij de Koninklijke Biblioteek van België onder nr . BD 33443 . Niets uit dez e uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fetakopie, mikrofilm of op welke wijze ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemmin g van de uitgever . Redakteur en verantwoordelijke uitgever : H . DILLEN, Doornstraat 15, B-2780 Sint-' ;illisWaas . Tel . 03/770 60 07 . Lay-out en technische realisatie : J . en C . LUYTEN-WOUTERS, Ferdinand Maesstraat 15 , B-2571 Waarloos . BETALINGEN
: BELGIE
: HEK-rekening 880-1909401-03 of postrekening 000-1155095-1 9 t .n .v . M .K .A . v .z .w ., Marialei 43, B-2120 SCHOTEN . NEDERLAND : giro-rekening 483439 1 t .n .v . de heer P . TAMBUYSER, Bovenweg 23, NL-1871 Schoor] .
BTW-nummer
: 687 082
474 .
NUTTIGE ADRESSE N DE BRUYN L ., Lindenlei 152, B-2120 SCHOTEN . Tel . 03/658 69 33 . Technische realisaties, uitleendienst . D'HANENS P ., Kon . Elisabethlaan 35, B-2700 SINT-NIKLAAS . Tel . 03/777 06 64 . DILLEN H ., Doornstraat 15, B-2780 SINT-GILLIS-WAAS . Tel . 03/770 60 07 . Sekretaris, redakteur Geonieuws, dokumentatiedienst . JENSEN J ., Petrus Deler.straat 3, B-2140 WESTMALLE . Samenaankoop, vir,dplaat .senkartotcek . LUYTEN-WOUTERS C . en J ., Ferdinand Maesstraat 35, 8-2571 WAARLOOS . Lay-out en technische realisatie Geonieuws, ontwerpen . MICHIELS L ., Bakkersdreef 41, B-2180 KALMTHOUT . Tel . 03/666 92 3 2 Voorzitter . OP DE BEECK E ., Invalidenlaan 11, B-2120 SCHOTEN . Tel . 03/658 54 34 . Vergaderingen RVB . SCHUYBROECK E ., Karel de VIe straat. 11, B-2030 ANTWERPEN . Tel . 03/542 40 87 . Bibliotekaris . TAMBUYSER J ., Jan Samijnlaan 37, B-2100 DEURNE . Tel . 03/325 03 9 :3 . Identifikatiedrenst . SCHOORL . Tel . 00/31/2209/2987 . TAMBUYSER P ., Bovenweg 23, NL-1871 VN Kursussen . VAN BASTELAERE C ., Sint-Gillisbaan 54, B-2700 SINT-NIKLAAS . Tel . 03/776 46 08 . Public relations, publiciteit . VAN GOETHEM L ., Boterlaarbaan 225, B-2100 DEURNF. . Te] . 03/321 50 6 0 Ondervoorzitter, werkgroepen . VAN HEE P ., Mariale' 43, B-2120 SCHOTEN . Tel . 03/645 29 14 . Kobrdinator beurzen en tentoonstellingen . VAN HEE-SCHOENMAECKERS A ., Mariale]. 43, B-2120 SCHOTEN . Tel . 03/645 29 14 . Pennir.gmeesteres . VAN TICHELEN W ., Van Putlei 37 bus 9, B-2018 ANTWERPEN . Tel . 03/237 58 18 . Praktikum . VERCAMMEN A ., Palmanshoevestraat 21, B-2610 WILRIJK . Tel . 03/827 32 11 . Uitstappen, exposantenadministratie Mir,erant .
EEN OM UW
ING PERSOONLIJKE
IN EVENWICM' TE HOUDEN. .
LENING OF F7NANCIEFWG LENINGEN hDK SPAARKA S nt/K-4PAA11KA5 nr - S .wW 1914 • Lv1r LOZYWIraat
21 -
7000 NMwrMn
c[kom.,i 2 . , ry
MKA-kalender
127
* Vrijdag 12 september 198 6 Maandelijkse vergadering in het lokaal van de H .B .K ., Lange Lozanastraat 250-258 te 2000 Antwerpen . 19 .00 h : Oprichtingsvergadering van de werkgroep informatika . Gelegenheid tot transakties, raadplegen van de biblioteek, identifikaties, afspraken voor ekskursies, aanbod van het mineraal van de maand (heulandiet-XX va n Poona, India) . 20 .30 h : Voordracht met dia's door de heer J . Jensen ove r "DE MINERALEN VAN GRAUBUNDEN, ZWITSERLAND" . *
Zaterdag 13 september 198 6 Vergadering van de werkgroep EDELSTEENKUNDE in het lokaal Omme ganckstraat 26 te 2000 Antwerpen, van 10 tot 12 h . Agenda : informatieve vergadering . Een paar reeds vroeger behandelde onderwerpen dienen nog wat verder te worden uitgediept, en de deelnemers krijgen uitgebreid de gelegenheid om vragen te stellen . De bestelde refraktometer i s
nog niet geleverd . *
Vrijdag 10 oktober 198 6 Maandelijkse vergadering in het lokaal van de H .B .K ., Lang e Lozanastraat 250-258 te 2000 Antwerpen . Voordracht met dia's door de heer P . VAN HEE over "Vervalsingen "
*
Zaterdag 8 tot zondag 16 november 198 6 3-jaarlijkse tentoonstelling van de MKA . Noteer dit alvast i n Uw agenda 1 Mr . & Mevr . Van Der Meyden - Fasse
PRIVAAT VERZAMELING China figuren : Jade, Aventuryn , Agaat, Lapos, Amethist , Goldatone, Tijger eye, Ivoor, Netsukea, enz . . . China porseleinen borden 17e en 18e eeu w Juwelen van ivoo r Edel & half-edelgesteente
Maria Theresialei 1 5 2070 Ekeren
Te1 .03/664 .39 .73
Bil detitelpagina Vakantieherinnering van Luk Dillen
(7 jaar) .
MKA- nieuw s
128
* Adreswijziging De heer Ludo VAN GOETHEM, ondervoorzitter van de MKA, is verhuisd naar Boterlaarbaan 225, 8-2100 Deurne . Tel . : 03/321 50 60 . * Onaangename ervaring bij Arensberg,
Zilsdorf, Eifel (D ) Einde mei werd in de auto van een verzamelaar tijdens zijn bezoek aan de groeve ingebroken . Hopelijk gaat het om een eenmali g feit, maar we vestigen er toch nog eens de aandacht op dat me n beter géén (al dan niet waardevolle) voorwerpen zichtbaar in de auto laat liggen terwijl men, vaak voor verscheidene uren, ee n groeve intrekt .
*
Nog een onaangename verrassing in de Eifel . . . Toevallig (of niet, beweren sommigen) vielen in onze vakantieperiode twee beurzen in het Eifelgebied . Onze verwachtinge n waren dan ook hoog gespannen toen we (na veel zoeken) eindelij k "Haus MQhren, Soldatenheim" vonden in Mayen . In een imposant gebouw zochten we hoopvol naar dichte dromme n bezoekers die zich zouden verdringen rond de tafels van een heleboel Eifel-specialisten . Uiteindelijk vonden we de bezoekers (met ons niet meegerekend : twee in getal) en de bijbehorende exposanten (in totaal : 4 (vier) ) Om de statistiek rond te maken : aantal Eifel-specimens op d e tafels (totaal) : 0 . We hebben wèl een bezoeker een paa r specimens aan een exposant zien verkopen . Van de andere bezoeker hoorden we dat er op 5 juli (de eerst e dag van de beurs) zelfs nog méér exposanten waren ; de meeste n waren echter weggebleven nadat ze de (in totaal) 23 zaterdags e bezoekers hadden uitgewuifd . Dat er géén Eifel-verzamelaars als exposant op de beurs ware n afgekomen lag wel voor de hand, gezien de tafelhuur eventje s 120 DM (jawel, 2400 F/m) bedroeg . De beurs van Bitburg, die het daaropvolgende week-end doo r dezelfde organisator werd ingericht hebben we dan maar nie t bezocht . . .
HD i * Ruildag voor fossiele n Onze zustervereniging Belgische Vereniging voor Paleontologi e v .z .w . organizeert op zondag 26 oktober 1986 een ruilnamidda g voor fossielen . Deze ruildag zal plaatshebben in de zaal Aphrodite van het Alpheusdal-complex, Filip Williotstraat 22 t e 2600 Berchem, van 12 tot 18 h . De toegang is gratis voor iedereen . De tafelhuur bedraagt 10 0 F/m met een maximum van 2 m . Er wordt alleen geruild ; kopen en verkopen is verboden . Er is parkeergelegenheid . Elke standplaats moet een overwegend paleontologisch karakte r hebben . Voor meer informatie kan U zich wenden tot de heer J . GEYS , Jan Moorkensstraat 24 te 2600 Berchem of tot het sekretariaa t van de MKA .
1 29
*
Verslag van de vergadering van de Raad van Bestuur van 15 juni 1.
1986 .
Bespreking Minerant 8 6
Over het algemeen was Minerant 86 een volledig sukses . Het batig saldo bedraagt ongevee r 160 000 OF, waar budgettair 140 000 BF was voorzien . Daarenboven konden we 35 nieuwe leden verwelkomen ! Via de enquéte en persoonlijke gesprekken mochten we vaststellen dat de exposanten ove r het algemeen zeer tevreden waren . 2. Tentoonstellin g - De data zijn vastgelegd (8 tot 16 november} . - In november zal er geen maandelijkse vergadering zijn, en geen vergadering van d e werkgroep edelsteenkunde . - Verder werden een aantal praktische punten doorgenomen {huurprijs zaal, affiches , uitnodigingen, informatiefolders} . 6. Programma voor de komende maanden . In het najaar
(waarschijnlijk
in oktober)
worden nog 2 exkursies voorzien .
7. Varia . - De brandverzekering voor het patrimonium dient dringend in orde te worden gebracht . - Er wordt een plaats gezocht om het stilaan volumineus wordende archief van onz e vereniging op te bergen .
- inf or~ma1i - KPL Ook in de hobby-mineralogie doet de informatika haar intrede . De bedoeling van de pas opgerichte werkgroep informatika van de MKA kan als volgt warden samengevat : - het stimuleren van toepassingen van informatika voo r mineralogie ; - het oplossen van mineralogische problemen ; - het kreëren van een leerzame vrijetijdsbesteding . Heeft U interesse om mee te werken, dan bent U welkom op d e startvergadering, parallel met de maandelijkse vergaderin g van 12 september 1986 om 19 .00 h in het lokaal van de H .B .K . U kan nu reeds schriftelijk terecht op onderstaand adres, waa r men U dankbaar is voor - Uw vragen ; - Uw suggesties ; een bondige beschrijving van Uw kennis van de informatik a (programmeertalen ; Uw toepassingen ; . . . ) - een beschrijving van Uw informatikafaciliteiten (soor t komputer ; randapparatuur (plotter, grafisch scherm . . .) ; beschikbare soft-ware) . Kontaktadres
: de heer Johan MAERTEN S
Groenstraat 5 5 WILRIJK 2610
1 30
beurzen en tentoonstellinge n 06 06-07 06-07 06-07 06-07 06-07 07 12-17 13-14
09 09 09 09 09 09 09 09 09
CSSR MOST (Briix) . Oblastni dus . hornikuv . 10 h . Beurs . STARNBERG Sporthalle TSV 1880 . 10-17 h . Heers . D KIEL . Ostseehalle . Europaplatz . 11-18 h . Beurs . D ALTDORF . Personalhaus Datwyler . 13-18/9-16 h . Beurs . CH HEIDELBERG . Kongresshaus/Stadthalle am Becker (B37) . 10-18/10-17 h . Beurs . D FREJUS . Salie des fetes . 9-12 h . Beurs . F A SAALFELDEN . Festsaal der Gemeinde . 8-16 h . Beurs . F MERCIN-ET-VAUX . Mairie, Yentoonstelling fossielen . HANNOVER . Stadthalle/KOngresszentrum, Th . Heussplatz . 11-18 h . Beurs . D
13-14 09 B
13-14
09 F
BRUSSEL, Hotel Métropole . de Brouckèreplein 31, 1000 Brussel . 10-18 h . Beurs . Inl . : De heer R . LEEMANS, Felix Delhassestraat 36, 1060 Brussel . Tel . 02/4652462 of 02/4680961 .
MEULAN . Bergerie de la Ferme du Paradis . Beurs ; tentoonstelling 'Le Mun t de Magnv de Grisors - Paléontologie et Préhistoire du Vexin . 13-14 09 F CLAMART . Gemeentehuis . Beurs . 13-14 09 F PERONNE . Salie des fétes . 10-19 h . Beurs . 14 09 D PFORZHEIM-DILLWEISSENSTEIN . Hirsauerstrasse 224 (bij Mineral . Museum) . 9-17 h . Beurs . 19-21 09 D IMSBACH . Gemeindehalle . 10-18/9-17 h . Beurs . 20-23 09 B ANTWERPEN . Vakbeurs voor juwelen en diamanten . Bouwcentrum, "JEDIFA" . VAK-beurs op 22 e n 23 .09 . Inl . : Promex P .V .B .A ., Lamorinièrestraat 69-71, 2018 Antwerpen . Tel . 03/2395122 . DEN HAAG . Nederlands Kongresgebouw, Churchillplein 10 . 10-17 h . Beurs . 20-21 09 NL 20-21 09 D SCHWENNINGEN . Messehalle . 10-18/10-17 h . Beurs . 20-21 09 D KpLN . Haus Wolkenburg, Mautitiussteinweg 59 . 11-18 h . Beurs . 20-21 09 D NuRNBERG . Messezentrum . 20-21 09 CH LUGANO . Palazzo dei Congressi . 14-22/9-17 h . Beurs . 20-21 09 F GRANDE-SYNTHE . Paleis du Littoral . Ruilbeurs, tentoonstelling . 20-21 09 F CLUNY . Ecuries de St-Hugues . Beurs . 21 09 F SAINT-YVI . Restaurant scolaire municipal . 9-19 h . Beurs . 21 09 F CONCHES . Salie des fétes . 9-18 h . Ruilbeurs . 21 09 F MONTENDRE . Salie municipale . 9-18 h . Beurs, tentoonstelling . 21 09 NL ' s HERTOGENBOSCH . Brabanthallen, 10-17 h . Beurs . 21 09 D SIEGEN . Siegerlandhalle . HAMM . Zentralhalle . 21 09 D 26-29 09 D IDAR-OBERSTEIN . Intergein . Beurs voor edelstenen en juwelen . TONNERRE . Salle polyvalente . Beurs . 26-28 09 F 27 09 CSSR OLOMOUC . Dum kultury ROH SIGMA . Vanaf 10 h . Beurs . MERANO . Vereinshaus Dor f Tirol . 27-28 09 1 STUTTGART . Schwabenlandhalle Fellbach . 11-18/10-17 h . Beurs . 27-28 09 ❑ AACHEN . Eurogresshalle, Morheimsallee 52 . 11-18 h . Beurs . 27-28 09 D 27-28 09 D CLAUSTHAL-ZELLERFELD . Stadthalle . FRANKFURT . Casino der Jahrhunderthalle, Frankfurt/Hochst . 10-18 / 27-28 09 D 9 .30-18 h . Beurs . BLOIS . Halle aux Grains de Blois . Beurs . 27-28 09 F 27-28 09 D SAARWELLINGEN . Festhalle . Tentoonstelling . 28 09 B DE HAAN . ADMB-gebouw . 10-18 h . 28 09 PL WALBRZYCH . Beurs . 09 D MdNCHENGLADBACH . Realschule Rheydt-Mulfort, Giesenkirchenerstrasse 8 . 28 10-17 h . Beurs . 28 09 D KREFELD-GARTENSTAIYr . Aula der Hauptschule, Breslauerstrasse 28 0 10-17 h . Beurs . SAINT-AMBROIX . Maison des Associations . 10-19 h . Ruilbeurs . 28 09 F 28 09 1 VARESE . Salone Ristoro Aer-Macchi . Via Sar.vito Silvestro 43 . Ruilbeurs . 03-05 10 I TORINO . 5e Padiglione di Terina-Espasi7ioni . 04 10 CSSR JABLONEC NAD NISOU . Velky sal restaurace Strelnice . Beurs . DREIEICH . Beurs . 04-05 10 D COLMAR . Salies des Catherinettes . 9-19 h . Beurs . 04-05 10 F BREMEN . Stadthalle . 10-1B h . Beurs . 04-05 10 D DiSSELDORF . Malkasten . Jacobistrasse 6 . 11-18 h . Beurs . 04-05 10 D HANNOVER . Wblfeler Brauereigaststátten, Hildesheimer Str . 38 0 04-05 10 D 11-18/10-17 h . Beurs . 04-05 10 1 SCANDICCI . Palazetto dello Sport . Via Rialdoli . Inl . sekr . Ruilbeurs . 04-05 10 F PONT-DE-CLAIX . Maison des Sociétés . Ruilbeurs . 04-05 10 F ROANNE . Foyer Culturel Albert-Camus, Arsenal . Ruilbeur s 04-05 10 F TOURLAVILLE, Gemeentehuis . Ruilbeurs en tentoonstelling "Het Primair" . 04-05 10 F OETING . Mille-Clubs (bij Forbach) . Ruilbeurs .
1 31
rue St-Laurent . Ruilbeurs .
04-05 10 F 04-05 10 F
BAYEUX . Salle St-Laurent, BERRE-L'ETANG . Beurs .
45
10 B
MONTIGNY-LE-TILLEUL . Foyer Culturel, rue Wilmet 1 . 10-18 h . Ruilbeurs . Inl . : de heer F . Roggeman, Avenue Leburton 6, 6031 Charleroi . Tel . 071/32 94 95 .
05 05
10 D 10 F
ARNSBERG . Kolpinghaus Neheim, Kapellenstr . 6-B . 10-17 h . Beurs . MALO-LES-BAINS (bij Duinkerken? . Salie de fétes de la mairie, Place F . Schipmach . Ruilbeurs . 05 10 D WESEL . Niederrheinhalle . 10-18 h . Beurs . 05 10 A WIEN-RUDOLFSHEIM . Haus der Begegnung, Schwendergasse 41 . 9-16 h . Beurs . 10 D KAMP-LINTFORT . Stadthalle . 10-17 h . Beurs . 05 05 LIENZ . Kolpinghaus Debant . 8-16 h . Beurs . 10 A 05 WALDKRAIBURG . Bischof-Neumann-Saai . 10-17 h . Beurs . 10 D 11 30 CSSR BRATISLAVA . Dom kultury Ruzinov . 10 h . Beurs . 11-12 10 D KASSEL, Stadthalle . Fr .-Ebert-Str . 152 . 11-18 h . Beurs . 11-12 10 CH GENEVE . Palexpo . Grand-Sacomex . 10-1B/9-17 h . Beurs . 11-12 10 F BOURGES . Centre Socio-Culturel de 1 ' Aerospatiale . 10-19 h . Ruilbeurs . 11-12 10 F L' ARBRESLE . Salle municipale polyvalente . 9-19 h . Beurs . 11-12 10 F JUVISY-SUR-ORGE . Salie des fêtes . 9-19 h . Ruilbeurs .
11-12 10 B
12 12 12 12 12 12 12 12
10 10 10 10 10 10 10 10
D D CSSR A D NL D D
VIEN-ANTHISNES . Maison des Jeunes, Salie du Val Pierrys . 10-17 h . Ruilbeurs .
KOBLENZ . Rhein-Mosel-Halle . 10-18 h . Beurs . WUPPERTAL-ELBERFELD . Fuhlrot-Museum, Auerschulstrasse 20 . 10-17 . Beurs . PRIBRAM . Dum kultury . 10 h . Beurs . WIENER NEUSTADT . OGB-Zentrum, Grbhrmuhlgasse . 9-15 h . Beurs . FREISEN-OBERXIRCHEN . OLDENZAAL . Luttikhuis, baan Hengelo-Oldenzaal . 10-17 h . Beurs . AUGSBURG . Kongresshalle . 10-17 h . Beurs . NEUENRADE . Hotel Kaisergarten . 10-17 h . Beurs .
Deze beurzenkalender wordt met de grootste zorg opgesteld . Desondanks zijn foutieve gegevens nooit helemaal uit te sluiten . De redaktie kan niet verantwoordelijk worden gesteld voor mogelijke fouten . Vooraleer een belangrijke verplaatsing te maken doet U e r steeds goed aan vooraf even de organisatoren te kontakteren . Adressen kan U bekomen vi a het sekretariaat van de MXA .
1 32
mineraal van de maan d heulandiet
h . dille n
Deze maand hebben we voor U een aantal zeer mooie specimen s van heulandietkristallen, afkomstig van Poona, in de Decca n Traps, West-India . Uiteraard wist U al dat heulandiet een zeoliet is, en du s behoort tot de tektosilikaten . Zeer uitgebreide gegevens ove r zeolieten vindt U in een artikel van W_ VAN TICHELEN (1983) . De formule i s
of,
(Na, Ca) 2-3 A1 3 (A1, Si) 2Si13036 . 12 H 2 O vereenvoudigd : CaA1 2 Si 7 O18 .6 H2 0
Qua samenstelling is heulandiet zeer analoog aan enkele andere zeolieten, nl . clinoptiloliet, stilbiet, epistilbiet, di e alle een monokliene kristalstruktuur hebben, maar ook aan he t orthorhombische stelleriet en barreriet . Op grond van een chemische analyse is het erg moeilijk o m tussen deze mineralen een onderscheid te maken . Gelukkig is de vorm van de kristallen heel typisch, waardoo r men heulandiet gemakkelijk van de andere leden van de groe p kan onderscheiden . De kristallen zijn dun- tot diktafelig, en vormen vaak parallelle of bladerige aggregaten tot enkel e (zelfs 10) centimeter groot . Voor de struktuur en de rol die de watermolekulen daari n spelen verwijzen we naar VAN TICHELEN (1983) . Heulandiet heeft een uitgesproken parelmoerglans op het 1010}vlak . Dit vlak (dat de leek wel eens de "zijkant" van het kristal noemt) kan men gemakkelijk herkennen omdat het de perfekte splijtingsrichting is . De andere vlakken vertonen eerde r een glasglans . De kleur kan variëren van kleurloos tot wit (o .a . in de aangeboden specimens), maar van andere vindplaatsen zijn ook beig e tot geelachtige, groene, rode tot bruine exemplaren bekend . Sommige kristallen zijn doorzichtig, andere doorschijnend . De breuk is subconchoidaal tot oneffen, de hardheid 3 .5- 4 (Mohs), de dichtheid 2 .20 . Aan al deze gegevens heb je echte r niet veel bij het identificeren, want de andere zeolieten di e qua samenstelling goed op heulandiet lijken vertonen dezelfd e karakteristieken . Je bent dus echt wel aangewezen op de kristalvorm .
133
Fig . 1 . Heulandietkristallen . Het (010)-vlak is steeds aangedui d met een pijl . Dit vlak (en uiteraard ook het (010)-vlak vertoont een parelmoerglans . De vindplaats, de Deccan Traps in West-Indië, kwam in di t tijdschrift ook al uitgebreid aan de orde (W . ISRAEL, 1982) . Het Deccan, in de geologische zin van het woord, is het gebied dat in het Krijt en in het Tertiair als het ware doo r lavastromen overpoeld werd . De bazaltlaag die daardoor i s ontstaan, en waarin al die mooie zeolieten voorkomen is tot 3000 m dik (vooral in het westen) . Omtrent het ontstaan van de mineralen in de bazalt zijn de onderzoekers het nog niet eens . RAO (1967), die postuleerd e dat ze uit het oppervlaktewater zijn uitgekristallizeerd , kreeg géén gelijk van PHADKE (1981), die stelde dat de zeolieten ook in bazalt voorkomen die zich ver buiten het bereik va n het oppervlaktewater bevindt . Volgens SUKHESWALA (1974) zou het ontstaan van de zeolieten e n de vorming van de begeleidende mineralen pas begonnen zijn n a het begin van strukturele storingen in de Dekkan-bazalten . Men kan de mineralisatie als hydrotermaal beschouwen . Heulandiet is het mineraal dat op het grootste aantal vindplaatsen in de Dekkan-Traps voorkomt . WALKER (1969) onderzoch t statistisch 120 voorkomens in de Dekkan Traps, en trof in 10 2 ervan heulandiet aan 1
1 34
BIBLIOGRAFI E ISRAEL W . (1982), "Zeolietvoorkomens in het bazalt van de Deccan Traps, India" . Geonieuws 7(3), 50-71 . LIEBER W .
(1984),
"Chemische Untersuchungen an Poona-Mineralien", Lapis 9(5), 28-29 .
PHADKE A .V . (1981), "Zeolites and other cavity minerals in Deccan Traps volcanics o f Western Maharashtra", privé-mededeling . RAO (1967), "Meteoric origin of the secondary minerals of the Deccan lavas" , Min . Mag . India 36, 296-297 . SUKHESWALA (1974), "Zeolites and associated secondary minerals in the Deccan Traps o f Western India", Min . Mag . India 39, 658 e .v . VAN TICHELEN W . (1983), "Zeolieten " , Geonieuws 8{10), 187-232 . WALKER (1969), "lome observations and interpretations on the Deccan Traps" , privé-mededeling . WILKE H .-J . (1984), "Die Drusenmineralien der westindischen Basalte", Lapis 9(5), 9-27 .
Een zeer uitgebreide bibliografie in verband met de mineralogie van de Deccan Trap s vindt men in Lapis 9(5), p . 50 (1984) .
vraag en aanbo d
* Te koop aangeboden : faceteermachine IMAHASHI (Japan), me t toebehoren (tang, slijpschijf, polijstdoeken, poeders, enz .) . In perfekte staat . Geïnteresseerden nemen rechtstreeks kontakt op met de hee r Ludo Stessens, Bert Verlackstraat 3, 2200 Borgerhout . Tel . 03/236 71 37 .
* Industrieel ingenieur chemie met goede kennis van procesregeling en informatika zoekt een boeiende baan . Beschikbaar vanaf 4 september 1986 . Johan MAERTENS, Groenstraat 55, 2610 Wilrijk . Tel . 03/827 61 82 . * Te koop aangeboden : privé-verzameling van geslepen halfedelstenen, met o .a . amethyst, diopsiet, turkoois, eitrien, granaat , sterrobijn, maansteen, akwamarijn, gebrande amethyst, rookkwart s robijn . Geïnteresseerden nemen rechtstreeks kontakt op met de hee r S . VAN DUYSE, Jozef Liesstraat 27, 2018 Antwerpen . Tel . 03/238 33 31 .
fluorescentie - aktivatoren
h . dille n r. Ioyen s
Om even het geheugen op te frissen herhalen we even de betekenis van een paar begrippen . Wordt een mineraal met UV-licht bestraald, kan het zichtbaa r licht uitzenden . Dit verschijnsel noemt men fluorescentie . Indien het mineraal na het uitschakelen van de LTV-lamp no g blijft nalichten, spreekt men van fosforescentie . Het gehee l noemt men meer algemeen fotoluminescentie . UV-straling kan door het menselijk oog niet worden waargenomen . Het blauwe licht dat uit een UV-lamp komt is - ongewenst zichtbaar licht, dat door de lamp als "bijprodukt" word t geleverd .
Het mechanisme van fotoluminescentie is vrij ingewikkel d (zie bv . HENKEL, 1984 ; SEYBOLD P .G ., 1973 ; DILLEN H ., 1977 . . .) . Samengevat, en héél erg vereenvoudigd, komt het hierop neer , dat het ingestraalde UV-foton geabsorbeerd wordt door ee n elektron, dat via verschillende mogelijke processen de opgenomen energie "in stukjes" weer afgeeft . Daarbij kunnen fotonen warden uitgezonden die het menselij k oog wèl kan waarnemen,
zichtbaar licht dus .
Dat niet alle mineralen fluoresceren, of, beter gezegd, da t slechts sommige mineralen fluoresceren ligt aan het feit dat i n de struktuur op atomaire schaal de mogelijkheid moet bestaa n om zogenaamde "verboden" elektronenovergangen mogelijk t e maken . 2 Mogelijkheden doen zich voo r 1. Sommige stoffen fluoresceren ook indien ze volkomen zuive r zijn . 2. Andere stoffen fluoresceren normalerwijze niet, maar doe n
dat wèl als ze bepaalde verontreinigingen bevatten, die me n dan AKTIVATOREN noemt . De eerste groep is niet zo talrijk . Belangrijke voorbeelden zijn de zogenaamde uranylmineralen, da t
zijn mineralen met het uranyl- (U0 2 2+ -) kation in de struktuu r (bv . uranylfosfaten, -arsenaten, -sulfaten, -carbonaten) . De meta-vorm (dat is die met het laagste watergehalte ) fluoresceert meestal iets zwakker . Meta-autuniet , Ca(U0 2 ) 2 (PO ) .2-6 H 0 fluoresceert dus iets minder inten s dan autuniet, Ca (UO 2 ) 2 (PO 4 ) 2 .10-12 H 2 0 Zwaardere metaalionen onderdrukken in deze verbindingen meesta l de fluorescentie . Autuniet, Ca(U0 2 ) 2 (PO ) 2 .10-12 H2 0 fluoresceert, torberniet, Cu(UO 2 ) 2 (PO 4 ) 2 .8-12 H 2 0 daarentege n niet .
136
Ook een aantal boor-, beryl- en zirkoniummineralen fluoresceren , zelfs indien ze zeer zuiver zijn . Merkwaardig is de fluorescentie in de watervrije wolframate n en molybdaten, die, zij het onvolledige, isomorfe reekse n kunnen vormen .
katio n
Ca
Pb
CaWO 4 scheeliet
PbWO 4
CaMoO 4 powelliet
PbMoO 4
anion WO4 2+
MoO 4
2+
stolzie t
wulfeniet
Enkel zeer zuivere scheeliet (bv . die uit Korea) fluoresceer t typisch blauwwit . Bij toenemend molybdeengehalte (en dus overgang naar powelliet) evolueert de fluorescentiekleur naa r uitgesproken geel . Stolziet uit een aantal vindplaatsen in de Verenigde State n fluoresceert groen, die uit Europa en Australië meestal geel . Wulfeniet fluoresceert zelden oranje . In sodaliet (var . hackmaniet) en skapoliet (var . werneriet ) is in de zeer komplekse tektosilikaatstruktuur zwavel al s polysulfidekompleks ingebouwd . Deze polysulfide-eenheden zij n verantwoordelijk voor de spektakulaire gele tot oranj e fluorescentie . Hoe komt het nu dat calciet van Franklin, New Jersey (USA) roo d fluoresceert, calciet van Onoz (België) geelgroen, nog andere wit of blauw, terwijl calciet van andere vindplaatsen helemaa l niet fluoresceert ? In zulke gevallen wordt fluorescentie mogelijk gemaakt door he t feit dat in de struktuur hier en daar onzuiverheden, vreemd e ionen dus, zijn ingebouwd, die men aktivatoren noemt . Voorbeelden van ionen die als aktivatoren kunnen fungeren zij n het mangaanion, het uranylion, en ionen van sommige zeldzame aarden . Hoewel reeds heel wat bekend is over deze aktivatoren kon i n een aantal fluorescerende mineralen nog niet exakt worden bepaald welk sporenelement verantwoordelijk is voor de fluo -
1 37
rescentie . Het gaat namelijk meestal om zeer lage koncentraties , waardoor het moeilijk wordt om uit te maken welk van de aanwezige sporenelementen nu juist de aktivator is . In vele gevallen heeft men de aktivatoren niet in mineralen geidentificeerd, maar in syntetische zeer zuivere stoffen, di e men op een gekontroleerde wijze verontreinigd heeft met potentiële aktivatoren . Sommige aktivatoren, zoals bijvoorbeeld mangaan, werken nie t alleen . Een tweede type aktivator is nodig, de zogenaamd e ko-aktivator of sensitizer . Calciet dat enkel sporen mangaan bevat fluoresceert niet, maar als er ook wat lood aanwezig is fluoresceert het prachtig rood . Dit is bijvoorbeeld het geval in de calciet van Franklin, Ne w Jersey (USA) . Uit proeven met syntetisch bereide "onzuivere " calcieten heeft men afgeleid dat de meest intense rode fluorescentie optreedt bij een vrij hoge koncentratie aan aktivatoren, nl . 3 % Mn en 1 % Pb . Het mechanisme komt hierop neer, dat de loodatomen de IN-fotonen absorberen, en de energie doorgeven aan mangaanatomen, di e dan het zichtbare licht uitstralen . Andere voorbeelden waarbij dit stel aktivatoren een rol spele n zijn o .a . Naliet, axiniet,klinohedriet, pektoliet, wollastonie t Sporenelementen kunnen de fluorescentie nog op andere maniere n beïnvloeden . Wanneer ze in het kristalrooster worden ingebouwd veranderen ze de interatomaire afstanden en de energiestruktuu r van de elektronenwolken . Dit kan voor gevolg hebben dat he t mineraal intensiever gaat fluoresceren, of dat de fluorescentiekleur verandert . Heel lage koncentraties van bepaalde zeldzame aarden zijn verantwoordelijk voor de fluorescentie van tal van mineralen . Hoewel de zeldzame aarden chemisch ontzettend goed op elkaar lijken, is de opgewekte fluorescentiekleur soms typisch . Zo veroorzaakt de aanwezigheid van sporen europium in divers e mineralen, zoals bv . apatiet, calciet, danburiet, fluorie t en mikroklien, een blauwe fluorescentiekleur . Het gastheermineraal is m .b .t . de fluorescentie blijkbaar niet veel mee r dan de verdunner, of drager van de zeldzame aardionen . Yttrium is verantwoordelijk door de gele fluorescentiekleu r van sommige fluorieten . Ook het bij Ook
het UD 2+ - (uranyl-)ion kan als aktivator optreden . Dit i s geval in nogal wat groen fluorescerende mineralen, zoal s sommige calciet-, adamien- en apophyllietvariëteiten . sommige opaalvariëteiten danken een groenachtige fluo-
13 8
AKTIVATOR (E N EVENTUEE L KO-AKTIVATOR)
MINERALEN
FLUORESCENT I E KLEURE N
Mn en Pb
anthophylliet, apatiet, axiniet , benstoniet, calciet, clinohedriet , esperiet, sfaleriet, svabiet, haliet, margarosaniet, pectoliet , tirodiet, tremoliet, walstromiet , wollastoniet
geel tot oranj e tot rood
willemiet
groe n
uranyl
uraniummineralen., adamien, apophyl liet, aragoniet, calciet, gyroliet , hyaliet, monohydrocalciet
groe n
Eu
apatiet, calciet, danburiet , fluoriet, mikroklien
blau w
aggreliet,
violetroz e
Z .A .
(alg .)
apatiet,
leucophaniet.
Y
yttriumhoudende fluoriet
gee l
Cu (evtl . me t ko-aktivator)
sfaleriet
oranje, groe n
Ag
sfaleriet
blauw
Cr
korund,
roo d
Wolframaat
scheeliet
polysulfide
skapoliet,
organisch e insluitsels
fluoriet
TABEL 1
ewaroviet
blauw ,
blau w sodaliet
geel,
oranj e
beige
: enkele gevallen van fluorescentie veroorzaakt door aktivatore n
rescentie aan de aanwezigheid van uranylionen . De groene fluorescentie van opaal wordt zelfs in de praktijk gebruikt bi j de prospektie ervan in Australië (SHEILS, 1986) . In deze gevallen is het het uranylion zelf dat fluoresceert , zo goed als onafhankelijk van de omgevende stof, die natuurlijk wel het UV-licht moet doorlaten . Een ingewikkelder geval is sfaleriet, dat soms oranje tot roo d fluoresceert . Waarschijnlijk wordt deze fluorescentie veroorzaakt door twee aktivatoren : enerzijds koper, en anderzijd s indium, aluminium of gallium . Zuivere sfaleriet fluoresceer t niet, en koper- en indiummineralen evenmin . De fluorescentie treedt enkel op wanneer indium èn koper in de juiste koncentratie in het sfalerietkristalrooster zijn ingebouwd . Hier treedt dus een interaktie op tussen sfaleriet en de koper- en indium-ionen .
1 39
De dieprode fluorescentie van de korundvariëteit robijn word t veroorzaakt door chroomatomen, die de plaats innemen van sommige aluminiumatomen in het kristalrooster . In tabel I worden de aktivatoren die fluorescentie in bepaald e mineralen induceren samengevat . Net zoals sommige sporenelementen fluorescentie kunnen induceren, zijn andere in staat om fluorescentie te verhinderen . Deze elementen noemt men "fluorescentie-giften" (in he t
Engels : fluorescence-"quenchers", "poisoners" of "killers" ) Het belangrijkste voorbeeld is ijzer, met vooral Fe 3+ als zeer aktief fluorescentiegift .De aanwezigheid van 0 .01 % Fe i n sfaleriet bv . (en dat is meestal het geval) onderdrukt reeds d e fluorescentie . Ook de chemisch analoge elementen Co en Ni zijn krachtig e fluorescentiegiften . Dit beknopte overzicht van de aard en rol van aktivatoren i n fluorescerende mineralen is verre van volledig . Voor meer gedetailleerde informatie verwijzen we naar de literatuur, o .a . het temanummer van Lapis (9(11), november 1984) over fluorescentie .
LITERATUU R DEKKER A .S . {1965), "Luminescente", in "Solid state physics", London, p . 367 en pp . 398-415 .
McMillen & Co .
DILLEN H . (1977) . "Fluorescentie en fosforescentie in de mineralogie", Mineralogische Kring Antwerpen v .x .w ., pp . 7-26 .
Ltd . ,
Geode nr . 4 ,
HENKEL G . (1984), "Die Photolumineszenz", Lapis 9(11), 6-19 . ROBBINS M . (1983), "The collector's book of fluorescent minerals", held Co ., New York . SEYBOLD P .G . {1973), "Luminescente", Chemistry 46{2),
Van Nostrand Rein-
6-II .
SHEILS K .C . (1986) . "Ultraviolet recovery - Noodling plants at Coober Pedy switch on UV-light to discover the glow of opal", Lap . Journal 40{3), 36-40 .
GEOLOGISCHE BOEKHANDEL W .G . WITKA M De Heurne 2 - 7511 GX Enschede - Nederland - tel :053-31277 3 Wilt U zich graag op de hoogte houden van nieuw e en nog te verschijnen uitgaven in binnen- en buitenlan d op het gebied der geologie' Meer dan 500 titels steeds voorradig . Twee keer pe r jaar zenden wij lijsten . rond op• dit gebied . Ontvangt L i deze niet, dan kunt L dez e aanvragen en wij noteren ii daarvoor . Wij bestrijken :-geologie-gesteenten-mine ralen-fossielen-edelstenen en hun bewerking .
geo - nieuws kort
De mineralententoonstelling van he t Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappe n Op 3 juni 1986 werden in aanwezigheid van tal van prominente n een aantal nieuwe zalen van het K .B .I .N . voor het publiek opengesteld . De Mineralogische Kring Antwerpen was op de plechtigheid vertegenwoordigd door de sekretaris ondervoorzitter waren verhinderd) .
(de voorzitter en d e
Een gesprek met het waarnemend afdelingshoofd van de afdelin g mineralogie en petrografie, de heer Dr . S . WARTEL, bevestigde de positieve relatie, die we al gewoon waren via Dr . R . Van Tassel, van het K .B .I .N . met de amateur-verzamelaars . Zoals U weet was het museum van het K .B .I .N . al vele jaren aa n vernieuwing toe, maar door geldgebrek (en dat schijnt er nie t beter op te warden) konden de grootse plannen nog maar te n dele worden gerealiseerd . Naast de zalen A (de natuur, ons leefmilieu), M en N (inverte braten) hadden we natuurlijk vooral aandacht voor zaal B (mineralogie) die werd gerealiseerd onder de wetenschappelijk e leiding van Dr . R . VAN TASSEL en Dr . S . WARTEL, bijgestaan doo r L . NOTEBAERT . Men heeft duidelijk niet gekozen voor een overdaad aan specimens, maar voor een goed uitgekiende keuze van typische stukken , die op een didaktisch verantwoorde wijze het publiek iet s bijbrengen . Daarbij werd echter het estetische aspekt ook nie t uit het oog verloren, en het geheel is dan ook aangenaam o m zien . Toen het instituut in 1846 een rijksinstelling werd bestond e r al een mineralenverzameling, in hoofdzaak 600 Russische mineralen- . Het zou ruim 80 jaar duren vooraleer mineralen voor he t eerst aan het publiek zouden worden getoond, namelijk in 1929 , 500 Mineralen werden op systematische wijze getoond in een vri j kleine zaal . Deze werd in 1979 ontruimd met het oog op de verbouwingswerken . Wanneer de nieuwe projekten die op stape l staan zullen zijn gerealiseerd, zullen zowat 1000 mineralen e n een 300-tal gesteenten te zien zijn . Dat is echter maar een fraktie van de ongeveer 28000 mineraalspecimens en 15000 gesteenten van de kollektie van het K .B .I .N . Enkele tentoongestelde stukken zijn reeds meer dan honderdvijftig jaar in de verzamelingen ingeschreven 1
Een blikvanger
: zandroos uit Tunesië .
Pm-
14 2
Zoals reeds vermeld verhinderde tot nu toe een te klein aantal technici en te beperkte museologische middelen echter ee n volledige uitvoering van de tentoonstelling . Na de voltooiing zullen de 3 zalen van het kompleks B omvatten : - ALGEMENE MINERALOGIE (nu reeds gedeeltelijk gerealiseerd) . Deze afdeling bevat een didaktisch gedeelte, waar in hoofdzaak de eigenschappen van de mineralen in het licht worde n gesteld, zoveel mogelijk aan de hand van uitgelezen specimen s (meteorieten en maangesteenten ; de aarde ; mineralen en gesteenten ; eigenschappen van mineralen (met o .a . voorkomen , struktuur, symmetrie, optische eigenschappen, hardheid , splijting, breuk, soortelijk gewicht, magnetisme, radioaktiviteit, isomorfisme, groeiverschijnselen, . . . ) In het systematisch gedeelte worden de verschillende mineraalsoorten per groep getoond . Enkele exceptionele specimens zijn ons wel opgevallen, o .a . een radiaalstralige groep beëindigde vivianietkristallen van zowat 30 á 40 cm diameter van Kameroen, een zeer grote zandroos (zie foto), een kwarts-Japanse tweeling van 10 cm, en een prachtige gipszuil . - MINERALEN VAN BELGIë : deze zaal moet nog worden gerealiseerd . - ERTSEN EN GESTEENTEN : in voorbereiding . Uiteraard bevelen we een bezoek aan het museum van het K .B .I .N . warm aan . Het museum is gelegen aan de Vautierstraa t 29 te 1040 Brussel (Leopoldspark) . Het is alle dagen geopend van 9 .30 tot 12 .30 h en van 13 .3 0 tot 16 .45 h (behalve op 1 januari en 25 december) . Hoe te bereike n Trein Metro Bus
: station Brussel-Leopoldswij k : lijn 1 tot station Maalbee k : w'aversesteenweg : 34 en 8 0 íroonstraat : 37,38,95 en 9 6 Belliardstraat : 20
uit onze tijdschriften
•
Canadian Mineralogist 23(4), 11 .8 5 535-542 The co-occurrence of green an d blue gahnite in the Namaqualand metamorphic complex (Z .A . ) 563-567 Zircon hafnifère, samarskite e t columbrte d'une pegmatite du Rio Doce , Minas GeraiS, Brési1 . 569-571 Ta-Nb-titanite from the Irgon claim, Southeastern Manitoba 5USA ) 573-576 Kimrobinsonite, a new Ta-min . from W-Australia, and its associatio n with cesstibtantite . 577-582 The crystal structure of plumbojarosite . 669-674 Refinement of the crystal structure of bloedite . 675-679 Schneiderhbhnite, a densel y packed arsenite structure .
•
•
Intern . Laboratory 15(9), 03 .8 6
•
Nautilus Info 10(8), 04 .8 6
1986 International buyers guide editio n
7-32 Beez, veel meer dan calciet (B ) (16 pp) Zirkoon, Bellerberg, Ettringe n (Eifel, D ) •
•
Emser Hefte 7(2), 04 .8 6
•
Intern . Laboratory 16(2), 04 .8 6
•
Gea 19(1), 03 .8 6 26-33 Carbonaatmineralen : hun determinatie via chemische analyse (I) .
•
•
•
•
Lap . Journal 39(11), 02 .8 6
Prospecting for Alaskan gold . Webber Creek (Arizona . USA ) Kaibua crystals (Hawai, USA )
Rocks and Minerals 61(2), 04 .8 6
•
International Laboratory 16(3), 04 .8 6
•
Der Aufschluss 37{4), 04 .8 6 117-124 Zum "Gold" der Karpathen (HON ) 125-135 Minerale des Erzganges von Nath weiler im Pfklzisch-Elz ássischen . Grenz gebiet .
Caradian Mineralogist 24(1), 03 .8 6 1-5 Izoklakeite, a new mineral specie s from Izok Lake, NW-Territories . 7-18 Izoklakeite from Vena, Sweden, an d the kobellite homologous series . 19-20 Giessenite from Giessen near Binn , Switzerland : new data . 21-25 New data on giessenite from th e BjOrkásen sulfide deposit at Otoften , Northern Nor-way . 27-33 Subdivision of the pyrite group , and a chemical and X-ray-diffractio n investigation of ullmannite . 51-54 Rapidcreeckite, a new hydrate d Ca-sulfate-carbonate from the Rapi d Creek Area, Yukon Territory . 55-ó6 Mannardite, a new mineral species , and new data on redledgeite . 67-78 The crystal structure of mannardite, a new hydrated cryptomelane-grou p (hollandite) minera l 79-90 A new paragenesis and new localities for witherite .
Big Sky sapphires (Montana : USA ) The Old Chester emery mines (MA ,
54-56 Arizona's Red Cloud Mine (USA ) 57-61 Mineralogy of an andes .ine anortho site body (Montpelier, Hanover Co . , Va, USA) . 62-69 Mineralogical Tour of Ireland . 70-73 Mineral Photography (apparatuur ; trillingen ) 74-78 Minerals of the Stettin Pluto n (Marathon Co ., Wisconsin, USA ) 84-86 Who's who in mineral name s (A .G . Bjareby ) 87-89 Fifty years of mineral collectin g (A .G . Bjareby ) 90-92 A short glossary of fluorescence .
Lapis 11(4), 04 .8 6
19-32 Green Phantoms (kwarts ) 41 Inclusion of the month : spinel i n spine l 54-55 Bohemian quartz .
Lapidary Journal 40(1), 04 .8 6 26-36 38-41 USA ) 50-57 58-63 64-78
5-7 Mottramit . 8-18 Neue Mineralien vom Hopffeldbode n im Untersulzbachtal . 19-20 Erzmineralien vom Hopffeldboden . 21-23 Die. Aeschynite der Ostalpe n 24-27 Achate von Waldhambach . 28-33 Tucson 1986 . 34 Emplektit (Grube Kdfersteige, Pforzheim, D) ; Proustit und Silber (Grub e Sofia, Schwarzwald, D) . •
Gems and Gemology 21(4), 12 .8 5 192-204 Gemstones from Afghanista n 205-218 New classification for Gemquality garnets . 224-231 Pearl recipes in papyrus .
Lap . Journal 39(12), 03 .8 6
1-4 Mineralogische Notizen von der Halde der Grube Rotlaiifchen bei Waldgirmes, Wetzlar (D ) 5-48 Zur Geschichte Freibergs und seine s Bergbaus .
Geology Today 2(2), 04 .8 6 39-40 Meteorite may have generate d minerals . 43-47 Ordovician volcanoes in Britai n and Ireland . 52-54 The blueschist enigma 58-61 Opal .
20-25 Burma's jad e •
Minéraux et fossiles n° 128, 03 .8 6 12 Bécquerelit e 35 Euchroit e 37-46 Le gyps e
Am . Mineral . 71(1-2), 02 .8 6 210-221 Renierite, a coupled solid solution series .
•
•
143
•
Minéraux et Fossiles 11(129), 04 .8 6 13-18 La fluorit e 35-36 Fluorit e 37-38 Découverte de quartz rose cristallisé en Aveyron (F ) 39-40 Tucson 1986 .
•
Mineralienfreund 24(2), 05 .8 6 Bijl . 22-23 Amethyst-Suche am Fiesche r Gletscher (VS, CH ) 21-34 Titanite vom Oberwallis (CH ) 35-38 Strahler Portrait : Carlo Peterposten, Strahler und Jurist . 39-40 Kristalle aus dem Murmeltierloch (CH )
•
Lapis 11{5), 05 .8 6 5-7 Bixbyi t 9-32 Die Grubenbezirke St .-lust and St .Ives in Cornwall {GB ) International Laboratory 16(4), 05 .86
144
•
Mineral . Record 17(2), 05 .8 6 99-104 Mineral specimen mislabeling . 105-110 Mineral localities in Austria . 111-115 Vanadinite from the J .C .Holmc s Claim, Sar.ta Cruz Co ., Arizona (USA ) 117-121 The Michiyan Gold Relt (USA ) 123-125 Marst.urrte, epitaxial or . rhodonit e from Franklin, New Jersey (USA ) 126-127 New min.erals from Franklin an d Sterling Hill . New Jersey (USA ) 127-128 Mcguinnessite from a serpentin .it e body in Maryland (USA ) 129-130 Native copper trom Prospect Park , New Jersey (USA ) 131-133 Whewellite from South Dakota an d a review of ❑ t-her Nnrt- h Amerlcan localities . 135-140 Micrnminerals .
•
Monde et inineraux nr .
73, 06 .8 6
4-9 Historique de la mine du Cap Carotin e (Var, F ) 16-19 L'or de la Fare (F ) 21-23 Ex r-urslon minéraloglquc aux Ile s Fero8 . 24 26 Vertus et attraits des p :etre :s précleuses et acnnes _ 27-29 Les ceru-ee en lumièr e 34-35 L .a aalerie minéralogique du Glcnbo w Museum de Calgary (Canada ) 40-43 Munich 8 5 44 La mode des pier'res Laillées de collection . 52-55 Les micromounts . vous connaisses ■
■
■
Hona 21(1), 07 .8 6
•
Lapidary Journal 4 :0(3), 06 .8 6 19 Inclusions ; zircon haloes . 20 25 Tndonesian Upal (Java ) 26-32 Lightnicq Ridye : black optil capi tal of Australia . :33-34 Yaweh optil (AusLralia ) 36-40 Ultraviolet recovery of opat . 42 48 Opal in tbc United Statcs . 49-5 .3 Opal from Magdalena (Mexico )
•
•
Amer . Mineral . 71(5-6), 06 .8 6
•
•
Rocks and mir.erals 61(3), 116 .8 6
•
Temenummcr : Indiana (USA ) 111-115 Rensselder Stone Co . Quarry, Pleasant Ridge, Indiana (USA ) 117-123 The geology of Indiana (USA ) 130-134 Indiana caves (USA ) 136 151 Indiana minerals : a loca]it . y index (USA )
Mlné roux et fossi lee : nr . 131, 06 .8 6 11 Sugilit e 17-24 Les rentes alpir.es à fluorirae d u Massif du Mont-Blanc (P ) 35-36 Tet- raedrit c 37-4 .3 ba fluorite (TII) .
•
■
Geologie 95(1), 04 .8 6
■
Der
Aufsehluss
.37{6), 06 .8 6
189-202 Der Schellkopf bei Brenk (°ife :l . ) 203- Samm .eln von e pinen Mineralien . •
•
Ucology 'E'oday 2 (3) , 06 .86 .
ea 19{2), 06 .8 6 31-44 Carbonaatmineraler : : determinati e via chemische analyse . 51 -56 De fosfaatmineralen van Fslaton (Henegouwen, Bel té) . 57-62 Plooien en breuken .
Der Auschluss 37(7), 07 .8 6 225-2 .38 Der Schellkopf bei Brenk (Eitel ) 239-244 Seltener Kluftfund in' kristallinen Varspessari . (D ) 245-254 Mineralogische Notizen (Eiart : Grube Reichcnsteinerberg, Puderhach / Westerwald ; Grube Virneberg, Rhci n breltbach, Bonn ; Ehrcnfrierlersdar'f / Sachsen ; Richelsdorfer Gebirge/Hessen ; Ramsbeck, Saucr .land ; Zweden ; Tsurr,eb .
Minéraux et fossiles 11(132), 02 .8 6 12 Fairfieldit e 13-21 La foret pétrifiée d'Arizor,a (USA ) 22-29 Martine de Bertercau : une femme ingénieur des Mines au XVLTc siècle . 35-36 Sphèr, e 37-40 Richessen minérelogsgues et géclogiques du Palatinat en RFA (D )
779-780 Spectroseopy of a birerringeren t grossular from Asbestos, Quebec , Canada . ■
Monde et minéraux nr . 74, 08 .8 6 4-7/40-41 Archéol .ogie miniere ; SainteMarie-aux-Mines (F ) 8-1 :3 Au pays des aigues-marines (Brazilië ) 20-21/39 Le gisemen.t de cuivre du Bale n (MES ) 24-27 Les micromoun.ts, vous connaissez . 36-37 Les gemmes en lumière 52-55 Tucson show 1986 .
Laboratory 117(6), 08 .8 6
15-28 Microscopy and ultramicro-analysi s 68-72 Research microscope desi g n : ne w cuncepts .
3
16-18 Pyroxenen en amfibolen .
Nautilus Info 10(10), 06 .8 6
International
Geology Today 2(4), 08 .8 6 112-116 Geological cxcursior . guide The Peak Distr'icte (GR ) 120-122 Calclt-e .
6-8 Altenmittlau (D ) (8 pp .) Magnetie t (8 pp .) Magnetiet, Mendiq (P ) •
Barser Hefte 7(3), 09 .8 6 111 Aktuelle Tetracdrit-F'unde aus de m Rheinlschem Sc•triefergehirge . VIiI-IX Quecksilher aus dem Milchbornta l (Rheinischcn Schiefergebirge . D ) ..--X1II Die Antimonerz-Grube "Apollo" be l Y Raubach in Westerwald (D ) HIV-XVI Mir.erelien- und )crgbaumusecr, i n C16tbayern (D ) 49-104 Freiberg, Sachser, (0) - 11 .
Der Aufschluss 37(5), 05 .8 6 149-161 Der Schellkopf dei Break, Eife l 162-164 Eine 'ur,mógllche' Paragenes e (chalcorict/sc:hrift.graniet )
•
■
•
Amer . Mineral . 71(3-4), 04 .8 6 Temanummer "Time mir-eralogy, pet-rology an d geochemistry of grdnltlc pegirat .ites and re Lated grar.itrc rocks" . 325-330 Origln of graphic aranit e 331-342 Uuart .r- cristallizaLion in Igneou s rockti; . 589-598 Op! .iral studies of hiaxial Al-related color centers in srnoky guart .z .
■
Ann . Soc . G.Sol . Belg . 10_9(1), 06 .8 6 T'emanumrner . 'Late devonian ever.ts aroud th e old red continent ' (kongres Le Aeciren 06-1 4 april 1986, met uitstappen in Bclglë, Duitsland en Tsjechoslowakije) .
