Kiezen of delen. Veilig werken TRM. Nóg minder fouten. Lastige keuzes op het 28ste LVO-congres. Ioniserende straling op de operatiekamer

9E JAARGANG, NR. 2, APRIL 2014

Kiezen of delen Lastige keuzes op het 28ste LVO-congres

Veilig werken Ioniserende straling op de operatiekamer

TRM Van pilot tot routine in Westfriesgasthuis

Nóg minder fouten Met een briefing houdt iedereen elkaar scherp

Leerling en begeleider Jacko de Kroon en Nanon van Raalte: ‘Ruimte om te groeien’ OKO0214.indd 1

4/26/14 11:41 AM

PALAMIX

®

Optimaal mengen van botcement: Eenvoudig – veilig – efƂciënt* en cementeer Leer meer over cement atief platform technieken op ons educ

emy.com www.heraeus-palacad

PALAMIX® – eenvoudig gebruik voor alle toepassingen * eenvoudig in slechts een paar stappen naar een homogeen en gebruiksklaar botcement * veilig betrouwbare vacuümcontrole door vacuümindicator aan het luchtslangetje * efƂciënt een systeem voor alle toepassingen in de gecementeerde prothesiologie door een keur aan kokers es met verschillende afmetingen en speciale accessoires www.heraeus-medical.com · Tel.: 020 452 5777 · Fax: 020 452 5780

48926_AZ_PALAMIX_OK_Operationeel_215x285_NL.indd 1 OKO0214.indd 2

28.01.14 09:50 4/26/14 11:42 AM

8.01.14 09:50

2e editie Rapid Recovery Symposium Donderdag 12 juni 2014, Lijm & Cultuur Delft

Thema: Herstellen na de ingreep Nieuwsgierig naar het eerder bereiken van functionele ontslagcriteria van uw heup- of kniepatiënten, waardoor u een kortere opnameduur in combinatie met een hoge patiënttevredenheid realiseert? Kom dan op 12 juni naar het 2e Rapid Recovery symposium in Delft. Er is voldoende gelegenheid tot het stellen van vragen, daarnaast worden praktische handvatten en tips gegeven en kunt u kennismaken met collega’s van andere locaties die dit, in samenwerking met Biomet, hebben bereikt. Wederom zal Prof. H. Kehlet, de grondlegger van fast-track chirurgie, zijn visie op de betere behandeling van uw patiënten toelichten. Het belooft opnieuw een inspirerende dag te worden: mogen we u 12 juni begroeten?!

Meer informatie: www.rapidrecovery.nl Aanmelden: www.biometacademy.nl/openinschrijving

© Copyright 2014 Biomet, Inc. All rights reserved.

OKO0214.indd 3

4/26/14 11:42 AM

Blijf in balans Ik kan hier de gehele inhoud van deze OK Operationeel beschrijven, maar die kunnen jullie ook zelf wel lezen. Natuurlijk hebben we weer veel interessante artikelen weten te bemachtigen om jullie inhoudelijk te informeren. Dat ga ik deze keer dus niet doen. Nu eens wat anders. Wat ik eigenlijk eens wil zeggen: wees trots op jezelf en jouw beroep. Hoeveel mensen zijn ons niet dankbaar dat we dit beroep hebben en dat we veel patiënten kunnen helpen? Zorg dat je een professional bent, onderhoud je vak en zorg goed voor jouw eigen lijf en leden en sociaal leven. Zorg dat je in balans bent en blijft. Dat is de boodschap voor deze OK Operationeel.

Leerling & begeleider ‘Ruimte voor groei’ Praktijkopleider Nanon van Raalte wil zelfredzame professionals kweken.

Veel leesplezier, Hennie Mulder Bestuurslid Media LVO en penningmeester LVO [email protected]

12

LVO-informatie Charmaine Betzema, voorzitter, [email protected] Hennie Mulder, penningmeester en bestuurslid Media [email protected] [email protected] Jeanine Stuart, secretaris en bestuurslid Onderwijs a.i. [email protected] en [email protected] Nicole Dreessen, bestuurslid Beroepsbelangen [email protected] Monique de Kort, bestuurslid Congres, [email protected] Femke Wienen, bestuurslid PR&V, [email protected]

Lid worden van de LVO? Surf naar www.lvo.nl. Opzegging van lidmaatschap dient voor 1 oktober schriftelijk te gebeuren – het lidmaatschap wordt dan per 1 januari van het jaar daarop beëindigd.

30 Portret OK-manager Het was eind zomer 2013 toen Corné Blom zich inscheepte op het grootste particuliere

Internet: www.lvo.nl

ziekenhuisschip ter wereld, de Africa Mercy.

Lidmaatschap opzeggen: Secretariaat LVO Postbus 9058 1006 AB Amsterdam Ledenadministratie [email protected]

www.lvo.nl 4

OK OPERATIONEEL APRIL 2014

OKO0214.indd 4

4/26/14 11:42 AM

28ste LVO-congres:

Veilig werken met

kiezen of delen?

ioniserende straling

De sprekers op het LVO-congres vertelden over

Risico’s en maatregelen bij ioniserende

keuzes in hun vakgebied.

straling op de operatiekamer.

14

22

34

37

Invoering team-

Van checklists

resourcemanagement naar team effort Hoe introduceer je TRM op de OK? Het

Een briefing versterkt de teamperformance en

Westfriesgasthuis deelt zijn ervaringen.

de time-outprocedure.

Verder in dit nummer: 4 Redactioneel

OK Operationeel wordt mede mogelijk gemaakt door:

6 Nieuws 10 LVO-nieuws 28 Column Paul Meijsen 29 OK Management-katern 39 Colofon

OK OPERATIONEEL APRIL 2014

OKO0214.indd 5

5

4/26/14 11:42 AM

Tekst: Esther Dado

Complete kunststof schedel geïmplanteerd met 3D-technologie

HEEFT U NIEUWS? Mail naar okoperationeel @y-publicaties.nl

Voor het eerst ter wereld werd

durende operatie werd uitgevoerd

een totale schedel van een patiënt

onder leiding van hersenchirurg dr.

vervangen. Met behulp van

Bon Verweij samen met kaakchirurg

3D-technologie werd een op maat

dr. Marvick Muradin. Bij de patiënte,

gemaakte schedel van kunststof

die lijdt aan een aandoening waarbij

geïmplanteerd bij een 22-jarige

het schedelbot steeds dikker wordt,

OK-nieuws vindt u op

vrouw. Een wereldprimeur voor

kwamen de hersenen onder druk

het UMC Utrecht, waar de 23 uur

te staan. De vrouw raakte haar

www.oknieuws.nl

OK NIEUWS Het actueelste

gezichtsvermogen kwijt en had last van coördinatiestoornissen. Bij het uitblijven van een effectieve behandeling zou de patiënte overlijden. Dr. Verweij had reeds ervaring opgedaan met 3D-reconstructies van delen van schedels. Nu heeft hij deze 3D-techniek ingezet voor het vervaardigen en implanteren van een volledige kunststof schedel. De patiënte, die begin dit jaar werd geopereerd, heeft haar gezichtsvermogen volledig terug en heeft geen klachten meer. Ze is zelfs weer aan het werk.

Ziekenhuiscomplicaties na hartoperatie zijn vaak te voorkomen

6

Complicaties na een hartoperatie bij oudere patiënten

na de operatie wordt hierdoor verkleind. In het PREDOCS-

kunnen met een eenvoudig programma worden voor-

programma geeft een verpleegkundige gerichte voor-

komen. Dit concludeert Roelof Ettema, onderzoeker aan

lichting aan oudere patiënten over de ziekenhuisopname

Hogeschool Utrecht en het UMC Utrecht, in zijn proef-

en identificeert hij of zij patiënten met een verhoogd

schrift. Door betere operatie- en anesthesietechnieken

risico op acute verwardheid (delirium), depressie, een

komen steeds meer oudere en ziekere patiënten in aan-

doorligwond of een infectie na de operatie. Ook infor-

merking voor een openhartoperatie. Ruim een derde

meert de verpleegkundige waar nodig patiënten met een

van de patiënten krijgt na een openhartoperatie com-

verhoogd risico over manieren om voorafgaand aan de

plicaties. Om dit tegen te gaan ontwikkelde Ettema het

ziekenhuisopname hun eigen complicatierisico te ver-

PREDOCS-programma, waarmee de patiënt in de periode

kleinen. Volgens Ettema is het PREDOCS-programma al

vóór de ziekenhuisopname de fysieke en psychosociale

rendabel als het bij zes tot zestien van duizend patiënten

omstandigheden kan verbeteren. De kans op complicaties

een complicatie na de operatie voorkomt.

OK OPERATIONEEL APRIL 2014

OKO0214.indd 6

4/26/14 11:44 AM

‘Extra veiligheidscheck bij openhartoperaties levert bijdrage aan afname complicaties’ gemaakt. Met

check vlak voor een openhartoperatie

behulp van een

lijkt bij te dragen aan de afname van zie-

transoesofageaal

kenhuissterfte en ernstige complicaties

echocardiogram

op de verpleegafdeling. Bovendien stimu-

(TEE) wordt de

leert zo’n veiligheidscheck de commu-

structuur van de

nicatie tussen de leden van het operatie-

aorta in beeld ge-

team, wat leidt tot meer risicobewustzijn,

bracht, wat extra

gestructureerder overleg en een cultuur

informatie oplevert

waarin men elkaar durft aan te spreken.

over het risicopro-

Dit blijkt uit onderzoek van het Isala

fiel van de patiënt.

Hartlongcentrum in Zwolle. Het centrum

Verder worden de

heeft de extra veiligheidscheck inmiddels

risico’s benoemd

ingevoerd bij alle hartoperaties in Zwolle.

ten aanzien van

Andere hartcentra in Nederland hebben

een bloeding door stollingsstoornissen,

procedures onvoldoende waren toege-

interesse getoond in deze werkwijze.

infectie of eventuele schade aan nieren,

spitst op een openhartoperatie. De extra

Anesthesioloog-intensivist Arno Nierich

hersenen, longen of het hart zelf. Aan

veiligheidscheck is verder geperfectio-

en cardio-thoracaal chirurg George Bran-

de hand van de checklist bespreekt het

neerd op basis van regelmatige feedback,

don Bravo Bruinsma ontwikkelden, in

operatieteam of de geplande operatie

observaties en het inventariseren van

samenwerking met het Isala Centrum

moet worden aangepast aan de medische

ervaringen. Daarnaast ontwikkelden de

Patiëntveiligheid, een checklist waarmee

status van de patiënt. De voornaamste

perfusionisten een eigen controleronde

vlak voor de incisie het persoonlijk risico-

reden voor het invoeren van de extra

voor de hart-longmachine en zijn ook zij

profiel van de patiënt inzichtelijk wordt

veiligheidscheck was dat de bestaande

aanwezig bij de extra veiligheidscheck.

Frans Paalman Fotografie

De invoering van een extra veiligheids-

3D-foto’s geven betrouwbaar beeld van aangezichtsveranderingen 3D-foto’s zijn een betrouwbare manier

camera’s vanuit verschillende hoeken.

om veranderingen van het aangezicht

De beelden worden vervolgens over

voor en na een operatie te meten. Een

elkaar heen gelegd en samengevoegd tot

operatie aan het gezicht, met name aan

één beeld, waardoor een 3D-beeld ont-

de neus, kan iemands aangezicht ver-

staat.’ Van Loon maakte 3D-foto’s van

anderen. De neus staat immers midden

vrijwilligers op verschillende momenten.

in het gezicht, waardoor elke aanpassing

Deze bleken vergelijkbaar en nauwkeu-

of reconstructie direct zichtbaar is. Met

rig genoeg voor klinisch gebruik; vooral

stereofotogrammetrie kunnen chirurgen

de neus, zoals schisis- en kaakoperaties.

de gebieden van het voorhoofd en de

voorspellen hoe het gezicht eruit zal zien

Voor deze operaties werd nooit eerder

neus waren betrouwbaar te vergelijken.

na een operatie. Dit concludeert Bram

gebruikgemaakt van 3D-fotografie.

Vervolgens onderzocht Van Loon de kli-

van Loon in zijn promotieonderzoek

‘Stereofotogrammetrie is een manier

nische mogelijkheden van 3D-fotografie

bij de afdeling Mond-, Kaak- en Aange-

om 3D-gegevens van het gezicht te ver-

bij onder meer schisispatiënten voor en

zichtschirurgie van het Radboudumc.

krijgen, in dit proefschrift met name van

na een neuscorrectie. De 3D-foto’s gaven

Hij vergeleek verschillende operaties die

de neus’, legt Van Loon uit. ‘Bij deze me-

een objectieve weergave van de postope-

invloed hebben op de buitenkant van

thode maken we foto’s met zes digitale

ratieve resultaten. OK OPERATIONEEL APRIL 2014

OKO0214.indd 7

7

4/26/14 11:44 AM

Tekst: Esther Dado

Sparen eileider bij buitenbaarmoederlijke zwangerschap onnodig Een eileidersparende operatie bij een

dat dit gunstig was voor

buitenbaarmoederlijke zwangerschap

de vruchtbaarheid van de

heeft geen voordeel ten opzichte van

vrouw. Volgens gynaecoloog

een operatie waarbij de eileider wordt

en onderzoeksleider Femke

verwijderd. De eileidersparende operatie

Mol van het AMC is deze aanname niet

vergroot de kans op een toekomstige

getoetst in wetenschappelijk onderzoek.

zwangerschap niet. Dit blijkt uit een

Ze verzamelde gegevens van 446 vrou-

artikel in The Lancet over onderzoek dat

wen ouder dan achttien jaar met een

was wegge-

is uitgevoerd door het AMC. Een buiten-

buitenbaarmoederlijke zwangerschap.

haald werd

baarmoederlijke zwangerschap, waarbij

De vrouwen werden over twee groepen

de bevruchte eicel blijft ‘steken’ in de

verdeeld: bij een deel bleef de eileider

eileider, moet in de meeste gevallen

na de operatie zitten en bij de andere

met een chirurgische ingreep worden

groep werd hij weggehaald. De eileider

61. Statistisch gezien is dit verschil nihil.

beëindigd. Sinds de jaren twintig van

werd alleen weggehaald als de andere in

Uit deze resultaten blijkt dat bij vrou-

de vorige eeuw raakte de eileiderspa-

goede conditie verkeerde. Daarna heeft

wen met een buitenbaarmoederlijke

rende operatie in zwang, waarbij al-

Mol de vrouwen drie jaar gevolgd om te

zwangerschap en een normale gezonde

leen de vrucht werd weggehaald en de

kijken of ze opnieuw zwanger werden.

tweede eileider, het sparen van de eilei-

eileider dus werd gespaard. Men dacht

In de groep vrouwen bij wie de eileider

der geen toegevoegde waarde heeft.

56 procent van de vrouwen zwanger; in de andere groep

Nieuwe robotchirurg vijf keer preciezer dan mensenhand

8

Werktuigbouwkundige Raimondo Cau ontwikkelde een

naar een kleine beweging van de

nieuwe robot speciaal voor microchirurgie. Met deze

robotarmen. Met een voetpedaal

robot kunnen chirurgen trillingvrij en vijf keer zo precies

kan de chirurg bepalen in welke

opereren als met de hand. Cau promoveerde aan de Tech-

mate dit gebeurt. Daarnaast

nische Universiteit Eindhoven op zijn proefschrift ‘Design

filtert de robot trillingen van de

and Realization of a Master-Slave System for Reconstructive

handen en geven de robotarmen

Microsurgery’. Bij reconstructieve chirurgie wordt weefsel

een extra sterke reactie als ze

ergens in het lichaam weggehaald om op een andere plek

iets aanraken.

een reconstructie te doen. Dit gebeurt bijvoorbeeld bij

Met deze robot hebben meer chirurgen de mogelijkheid

een borstreconstructie of bij slachtoffers van ernstige on-

zeer precieze microchirurgische handelingen te verrichten

gelukken. De operaties die nodig zijn om bloedvaten en

en kunnen de wachtlijsten hiervoor worden verkort. Nog

zenuwbanen te hechten aan nieuw weefsel zijn zo precies

een voordeel is dat met deze robot nieuwe, nauwkeurigere

dat slechts een klein deel van de chirurgen zulke operaties

ingrepen mogelijk zijn, zoals lastige reconstructies in de

kan uitvoeren. De wachttijden zijn dan ook lang.

hand of het gezicht.

De robot heeft twee joysticks die de chirurg met zijn handen

In samenwerking met het Maastricht Universitair Medisch

kan bedienen. De bewegingen van de joystick worden ‘ge-

Centrum zal het prototype verder worden ontwikkeld.

schaald’ naar de armen van de robot die gereedschappen

Resultaten van de eerste klinische testen worden binnen

bevatten voor de operatie: een grote uitslag wordt vertaald

een jaar verwacht.

OK OPERATIONEEL APRIL 2014

OKO0214.indd 8

4/26/14 11:45 AM

Elektronisch strottenhoofd laat patiënt aan beademing weer praten Met een elektronisch apparaatje om de

konden dus niet meer praten. De arts-

geluid. Wanneer het elektronisch strot-

hals is het voor patiënten die langdurig

onderzoekers hebben het elektronisch

tenhoofd tegen de hals wordt gehou-

aan de beademing liggen tóch mogelijk

strottenhoofd nu voor het eerst bij een

den kan de patiënt door tong, lippen

om te praten. Dit blijkt uit onderzoek

geïntubeerde patiënt gebruikt. Omdat de

en tanden te bewegen (en als het ware

van arts-onderzoekers Armand Girbes en

patiënt lucht krijgt via een plastic buis

dus playbackt) de frequentie van de

Paul Elbers van het VUmc dat onlangs is

in de luchtpijp, kan hij zijn stembanden

geluidstrillingen aanpassen. Hierdoor

gepubliceerd in The New England Journal

niet laten trillen. Na plaatsing van het

ontstaat een geluid waarmee de patiënt

of Medicine. Het ‘elektronisch strotten-

apparaatje om de hals was de patiënt

zich weer verstaanbaar kan maken. De

hoofd’ is een apparaatje dat voorheen

direct in staat om te praten.

onderzoekers vermoeden dat het ver-

gebruikt werd bij patiënten bij wie het

Door een druk op een knopje produ-

mogen tot spreken bij de patiënt stress

strottenhoofd operatief was verwijderd.

ceert de bovenkant van het apparaat

wegneemt en mogelijk zelfs delirium

Zij misten daarna ook de stembanden en

trillingen, die worden omgezet in

(acute verwardheid) kan voorkomen.

Promotieonderzoek geeft nieuw inzicht in liesbreuken Liesbreuken worden steeds vaker laparoscopisch behan-

daarom onbekend is. De vraag

deld. Dit leidt tot nieuwe dilemma’s en vragen. Chirurg in

‘wel of niet direct opereren?’

opleiding Baukje van den Heuvel van het VUmc behandelt

kan beter worden beantwoord

ze in haar haar proefschrift over liesbreukchirurgie, waarop

met ‘wel’, blijkt uit het proef-

ze onlangs promoveerde. Door de laparoscopie kan nu ook

schrift van Van den Heuvel.

de achterkant van de lies worden bekeken. Van den Heuvel

Vaak krijgt de patiënt later

beschrijft in haar proefschrift de anatomie van de lies en

namelijk alsnog last van de lies-

kijkt daarbij in het bijzonder naar lipomen. Deze vetbulten

breuk. Baukje van den Heuvel baseert haar onderzoek op

in de lies geven dezelfde klachten als een liesbreuk, maar

retrospectief, prospectief en literatuuronderzoek en con-

zouden anders behandeld moeten worden. Ook kan met

sensusbijeenkomsten. Verder maakte zij een toegankelijke

een laparoscopie direct worden achterhaald of er sprake is

website voor de leek die meer wil weten over liesbreuken:

van een tweede liesbreuk, die (nog) geen klachten geeft en

www.baukjevandenheuvel.com.

Revolutionaire scoliose-operatie

groei ondergaan deze kinderen momenteel meerdere malen een operatie met een lange herstelperiode waarbij telkens

Voor het eerst in Nederland is bij een

de meeste gevallen niet meer nodig. De

de ingebrachte staaf verlengd wordt.

kind met een ernstige aangeboren ver-

operatie, waarbij tevens een misvormde

Met de nieuwe technologie kan de arts

groeiing van de ruggengraat een magne-

wervel werd verwijderd, werd uitgevoerd

de correctiestaven tijdens een periodiek

tisch uitschuifbare correctiestaaf inge-

door prof. René Castelein en dr. Moyo

polikliniekbezoek met behulp van een

bracht. Deze staaf kan met behulp van

Kruyt, beiden als orthopedisch chirurg

externe, magnetisch gecontroleerde

een afstandsbediening langer worden

verbonden aan het UMC Utrecht. Bij jon-

afstandsbediening verlengen. Hierdoor

gemaakt wanneer het kind groeit. Hier-

ge kinderen met een ernstige vorm van

wordt op een niet-invasieve manier

door zijn vervolgoperaties waarbij tel-

scoliose wordt al langer gebruikgemaakt

verkromming van de ruggengraat te-

kens een langere staaf wordt ingebracht

van staven voor correctie en ondersteu-

gengegaan zonder dat het kind telkens

– tot voor kort vaak onvermijdelijk – in

ning van de ruggengraat. Tijdens de

opnieuw moet worden geopereerd. OK OPERATIONEEL APRIL 2014

OKO0214.indd 9

9

4/26/14 11:45 AM

Presentatie boekje ‘Werken op de OK’ Tijdens het het 28ste LVO-congres, afgelopen 14 en 15 maart (zie pagina 14 en verder) overhandigde LVO-bestuurslid Media Hennie Mulder het boekje Urologie. Een handreiking voor operatieassistenten aan Cora Ziegenhardt, vakcoördinator Urologie in het Máxima Medisch Centrum. Het boekje is het zevende in de serie ‘Werken op de OK’ van de LVO en Uitgeverij Y-Publicaties. Congresbezoekers die LVO-lid zijn konden het boekje gratis ophalen bij de LVO-stand.

11e NVEC-congres: Hollandsche Meesters Op 25 maart 2014 vond het 11de congres

mogelijk. Enerzijds door de 3D-beelden, an-

plaats van de Nederlandse Vereniging voor

derzijds door de instrumenten, die gewricht-

Endoscopische Chirurgie (NVEC), in de Beurs

jes aan de uiteinden hebben en in alle rich-

van Berlage. Het thema was ‘Hollandsche

tingen manipuleerbaar zijn. Daarbij verbetert

MeesterS’. Na het openingswoord door de

de ergonomie voor de operateur aanzienlijk.

voorzitter van de NVEC, Frank Willem Jansen,

Ook Google Glass stond in de spotlights. Deze

volgde een programma met de nieuwste tech-

techniek is nog niet geheel uitontwikkeld,

nologische ontwikkelingen. Driedimensionale

maar biedt veel perspectief voor de toekomst.

beeldvorming kreeg een prominente rol. Bij

Mooi zou zijn als dit voor de operatieassistent

minimaal invasieve operaties waan je jezelf

ook inzetbaar wordt, bijvoorbeeld als een

hiermee bijna in de patiënt. Zittend in de zaal

hulpmiddel bij het tellen van gazen en instru-

met een speciaal 3D-brilletje ging een nieuwe

menten. Al met al een zeer geslaagd congres.

wereld voor ons open. Toepasbaar voor alle

In 2015 vindt het NVEC-congres plaats op 26

specialismen, bleek uit presentaties over de

maart in Amsterdam. De organisatie is dan in

laparoscopische hysterectomie, de endoscopische prostatecto-

handen van een delegatie uit het Máxima Medisch Centrum

mie en de thoracoscopische lobectomie. Maar ook de robotchi-

te Veldhoven, het Laurentius Ziekenhuis te Roermond en het

rurgie is niet meer weg te denken binnen de chirurgie. Op het

Medisch Centrum Leeuwarden.

congres werd de robotische pelviene lymfklierdissectie behandeld. De robot maakt eenvoudiger en nauwkeuriger opereren 10

Hennie Mulder

OK OPERATIONEEL APRIL 2014

OKO0214.indd 10

4/26/14 11:45 AM

Kwaliteitsregister voor alle operatieassistenten per 1 januari 2014 Goed geschoold personeel is een wezenlijk onderdeel van het veiligheidsmanagementsysteem (VMS), waarover Nederlandse ziekenhuizen sinds eind 2012 dienen te beschikken. Daarnaast speelt scholing een belangrijke rol in het ‘Convenant medische apparatuur’, op de implementatie waarvan de inspectie momenteel toezicht houdt. Het VMS vereist dat ziekenhuizen medewerkers faciliteren op het gebied van opleidingen en trainingen die nodig zijn om hun individuele aandeel in de (zorg)processen op professioneel niveau te brengen en te houden. Ook moeten ze medewerkers gestructureerd en systematisch scholen en bijscholen op het gebied van veiligheid, dit nadrukkelijk opnemen in opleidingsplannen en dit systematisch bewaken en borgen. Registratie in het Kwaliteitsregister We zijn verheugd u te kunnen meedelen dat er met

Operatieassistenten laat zien in hoeverre een

ingang van 1 januari 2014 een kwaliteitsregister is voor

operatieassistent voldoet aan de eisen uit het beroepsprofiel

alle operatieassistenten. Vanaf deze datum biedt de OVO

(2012). In het register kunnen operatieassistenten online

(Orthopedische Vereniging van Operatieassistenten)

vastleggen wat zij doen aan deskundigheidsbevordering. Dit

haar leden de mogelijkheid zich in te schrijven in

stimuleert hen om zelf de verantwoordelijkheid te nemen

het kwaliteitsregister dat door de LVO is opgezet.

voor het bijhouden van hun vak. Alleen bij voldoende

Door deze samenwerking wordt het mogelijk dat alle

accreditatiepunten vindt na vijf jaar herregistratie plaats.

operatieassistenten hun digitale portfolio kunnen

Een organisatie die haar medewerkers de mogelijkheid

beheren ongeacht van welke vereniging ze lid zijn of naar

biedt zich in te schrijven in het Kwaliteitsregister laat zien

welke scholing ze gaan. Alle aanvragen voor accreditatie

een betrokken zorgverlener én een betrokken werkgever te

zullen beoordeeld worden door een accreditatieraad.

zijn. Die organisatie toont aan belang te hechten aan hoge

De OVO zal hierin met twee leden zitting nemen. Deze

kwaliteit van zorg en voortdurende ontwikkeling van haar

samenwerking op het gebied van registratie en accreditatie

medewerkers.

betekent een meerwaarde voor beide verenigingen.

De LVO en OVO zien uit naar een vruchtbare samenwerking.

In Memoriam: Alieda Slijngard Op 6 Maart is na een kortstondig ziekbed ons zeer gewaardeerd LVO-lid Alieda Slijngard, werkzaam in het Rode kruis Ziekenhuis te Beverwijk, overleden. Alieda was een gepassioneerd operatieassistent in hart en nieren. We wensen haar collega’s en familie veel sterkte met het verwerken van dit verlies. Namens het LVO Bestuur, Hennie Mulder

OK OPERATIONEEL APRIL 2014

OKO0214.indd 11

11

4/26/14 11:45 AM

12

OK OPERATIONEEL APRIL 2014

OKO0214.indd 12

4/26/14 11:45 AM

LEERLING & BEGELEIDER Nanon van Raalte en Jacko de Kroon:

‘Ruimte om te groeien’ Geen dagelijks patiëntencontact, maar wel het hart verpand aan de zorgsector. Dat verbindt Nanon van Raalte (39) en Jacko de Kroon (23), respectievelijk praktijkopleider en laatstejaars leerling-operatieassistent. De wens tot loopbaanontwikkeling is een tweede link. Of dat voor Jacko binnen het VUmc mogelijk is, is nog even afwachten. TEKST: LINDA VAN PELT | FOTO’S (INCLUSIEF COVER): JOHANNES ABELING

Is er een ‘recept’ voor studiebegeleiding?

Nanon: ‘Onvermijdelijk. In de sollicita-

gekregen – heb ik een goede uitlaatklep

Nanon: ‘Ieder legt zijn eigen accenten.

tiebrieven selecteer ik al op vooroplei-

gevonden richting mijn collega’s. Het

De mijne liggen vooral bij het stimule-

ding en motivatie. Daarna volgt een ge-

organiseren van die open dag in het

ren van zelfstandigheid. Bewust leg ik de

zamenlijke selectieronde voor chirurgie

kader van mijn vakwerk sluit daar goed

verantwoordelijkheid voor de studie en

en anesthesie, waarbij wordt gekeken

bij aan. Bovendien begrijpt onze achter-

alle stappen die daarbij een rol spelen

hoe kandidaten in groepsverband func-

ban nu beter wat hier allemaal gebeurt.

bij de student. Alle twintig operatieassis-

tioneren. De derde stap is een dag mee-

Dingen die voor ons vanzelfsprekend

tenten in opleiding onder mijn coaching

draaien op de OK. Het is daarbij een be-

zijn, zoals het aanbrengen van een buis-

kunnen uiteraard bij me aankloppen

langrijke eis dat ze in het team passen.

je in iemands keel tijdens de anesthesie

voor hulp, maar ik neem hun niet alles

Jacko is aangenomen door een collega

omdat de ademhaling kan uitvallen,

uit handen. Op die manier kweek je

van mij. Hij doorloopt zijn opleiding

bleek voor buitenstaanders vaak een

geen zelfredzame professionals.’

prima. Daarnaast is hij een belangrijke

eyeopener.’

Jacko: ‘Ik ervaar de voordelen van Na-

“sociale schakel” op de OK. Bij instroom

nons aanpak. Zij geeft mij de ruimte om

van nieuwe studenten is hij degene die

Krijgt de open dag een vervolg?

te groeien, persoonlijk én in de werk-

etentjes regelt om hen zich welkom te

Jacko: ‘Ja, met ruim vierhonderd be-

praktijk. Een goede aanzet voor discipli-

laten voelen. Jacko is ook actief in de

zoekers voorzag deze duidelijk in een

ne en doorzettingsvermogen.’

feestcommissie en organiseerde vorig

behoefte. Dit wordt een tweejaarlijks

voorjaar een nieuw initiatief: een open

terugkerende activiteit. Nanon stimu-

Vragen twintig studenten niet een te

dag voor vrienden en familie van OK-

leerde me zelf een onderwerp te kiezen

grote ‘span of control’?

medewerkers.’

voor mijn vakwerk. Fijn, want nu focus

Nanon: ‘Toen ik drie jaar terug in deze

ik op een thema dat me na aan het hart

functie begon was de groep nóg groter.

Verandert de opleiding tot operatieassistent

ligt: de open dag. Naast een gedetailleerd

Er heeft een natuurlijke krimp plaats-

je als mens?

draaiboek geef ik ook een uitgebreide

gevonden doordat we minder studenten

Jacko: ‘Het VUmc heeft een grote af-

onderbouwing van de gemaakte keuzes.

kunnen toelaten. Verder heeft het VUmc

deling Oncologie. Door confrontatie met

Die kan dienen als houvast voor een

praktijkbegeleiders die, per specialisme,

relatief veel mensen met kanker krijg

volgende organisator, maar ik hoop voor-

de studenten op de werkvloer bege-

je wel eens de indruk dat zo’n beetje

al dat ik er zelf mee aan de slag kan.

leiden. Zelf heb ik meer een overkoepe-

iedereen met die ziekte geconfronteerd

In september 2014 zwaaien er vijf

lende, coördinerende taak. Eén keer per

wordt. Door een gevoelsmatige afstand

studenten af. Of wij hier kunnen blijven,

maand zit ik met de praktijkbegeleiders

lukt het me, denk ik, hiermee om te

weten we nu nog niet. Voor de zekerheid

om de tafel om de actuele stand van za-

gaan; als operatieassistent heb je te kort

oriënteer ik me al buiten het ziekenhuis,

ken en ieders vorderingen te bespreken.’

persoonlijk contact om een persoonlijke

zelfs over de grens. Aruba is een optie.

band met een patiënt op te bouwen.

Daar is ons diploma erkend, en spreken

Minder studenten kunnen toelaten, stelt dat

Voor het sociale aspect van mijn karak-

ze bovendien redelijk Nederlands. Maar

scherpere eisen aan de screening?

ter – iets wat ik van huis uit heb mee-

het VUmc heeft mijn voorkeur.’ OK OPERATIONEEL APRIL 2014

OKO0214.indd 13

13

4/26/14 11:45 AM

28ste LVO-congres: k Onderzoek afwachten of meteen opereren? Weefsel weghalen of laten zitten? En welke erkenningsoptie voor de inserviceopleiding is de beste? Op het 28ste LVO-congres, afgelopen 14 en 15 maart, kwamen veel keuzes voorbij. De bezoekers hadden ook volop de keus, met parallelsessies, workshops en een volle beursvloer. Een selectie uit de lezingen van de eerste dag. TEKST: MARLOES VAN HOORN | FOTO’S: IVONNE ZIJP

O

peratieassistent of olympiër:

het College Zorg Opleidingen (CZO), dat

CZO zal de erkenningsaanvraag indienen

voor een topprestatie moet je

toeziet op de inserviceopleidingen Boon-

op bachelorniveau (NLQF 6), wat natuur-

keuzes maken. Voorzitter van

stra: ‘Ik hoor overal dat operatieassisten-

lijk niet garandeert dat het NLQF bij het

de congrescommissie Monique de Kort

ten een hoog startbekwaamheidsniveau

erkennen ook op dit niveau uitkomt.

vertelt dit op het 28ste LVO-congres, 14

hebben. Maar doordat de opleiding niet

en 15 maart in De Reehorst in Ede. Het

onder het ministerie van Onderwijs Cul-

Jeu-de-boulen

vertrouwde Veldhoven is verruild voor

tuur en Wetenschap valt, heeft die nog

Over de toekomst van álle zorgberoepen

deze centraler gelegen locatie. Dit jaar

geen erkend kwalificatieniveau.’ In de

spreekt dr. Marian Kaljouw, voorzitter

gaat het over ‘kiezen of delen’. De Kort

jaren tachtig zijn de meeste zorgoplei-

van de commissie Innovatie Zorgberoe-

bespreekt de diepere laag van dit thema:

dingen naar dit ministerie overgeheveld,

pen en Opleidingen. Als het aan haar

welke keuzes worden gemaakt bij de

en daarmee naar het reguliere systeem

ligt gaan de huidige zorgopleidingen

vele medische, sociale en ethische vraag-

van roc’s en hogescholen. De opleiding

helemaal op de schop. Er zijn 2400 zorg-

stukken die op zorgverleners afkomen?

tot operatieassistent is echter – samen

beroepen in Nederland, weet ze, en 1700

En wordt degene om wie het gaat daarin

met bijvoorbeeld de opleiding tot an-

verschillende opleidingen. Elke week

nog wel gehoord? De politiek beslist

esthesiemedewerker – achtergebleven

komt er één bij. ‘Hier lossen we proble-

hierover, maar moet kunnen terugvallen

bij de zorginstellingen, en daarmee bij

men op door opleidingen te maken en

op deskundigheid vanuit de medische

het ministerie van Volksgezondheid

dan pas te kijken of er vraag naar is.’ Dit

wereld, vindt De Kort. ‘Die deskundig-

Welzijn en Sport.

wil ze omdraaien, door eerst te kijken

heid moet ook in onze beroepsgroep

Het CZO heeft vorig jaar alle erkennings-

wat nu precies de zorgbehoefte is. Ook

gewaarborgd zijn. Continu dienen we

mogelijkheden onderzocht, vertelt

wil ze kijken naar functioneren in plaats

ons bij te scholen, te leren van hoe in

Boonstra. Een nieuwe opleiding vestigen

van naar aandoeningen en kwalen, en

het verleden over ethische en medische

blijkt een traject van vier tot zeven jaar

wil ze dat de patiënt centraal komt te

vraagstukken werd gedacht en kennis te

te vergen. Makkelijker en sneller is ni-

staan. Geen van de congresbezoekers

nemen van nieuwe inzichten.’

veau-erkenning door het Nationaal Coör-

blijkt te vinden dat dit nu gebeurt.

dinatiepunt NLQF, een mogelijkheid die

Kaljouw is haar inventarisatie van de

Niveau-erkenning

sinds 2010 bestaat. Boonstra oogst ap-

zorgbehoefte begonnen in Friesland. In

De heren Klaus Boonstra en Janwillem

plaus met zijn uitspraak dat erkenning

2030 zullen hier 1,8 keer zo veel mensen

van den Berg hebben de dankbare taak

naar verwachting nog dit jaar een feit

met functionerings- en mobiliteits-

het publiek erkenning van de inservice-

zal zijn. Eerst moet nog wel een aan-

problemen zijn als nu. Hierop wil Fries-

opleiding tot operatieassistent in het

tal stappen worden genomen. Van den

land inspringen met preventie van wieg

vooruitzicht te stellen. Ze zijn respectie-

Berg licht ze toe, en illustreert ook het

tot graf. Er moeten regionale multidis-

velijk directeur en beleidsadviseur van

kwalificatieraamwerk van het NLQF. Het

ciplinaire centra komen met een breed

14

OK OPERATIONEEL APRIL 2014

OKO0214.indd 14

4/26/14 11:45 AM

kiezen of delen

OK OPERATIONEEL APRIL 2014

OKO0214.indd 15

15

4/26/14 11:45 AM

zorgaanbod – ‘geen straatjes meer’ – die

eindelijk houd je een holte over die mooi

wordt naar boven verplaatst. ‘Kiezen of

ook een sociale functie hebben. ‘Dan

is opgevuld met vocht’, vertelt Blanken-

delen: vaak is het nodig dat na de bestra-

kun je na je werk nog even een potje

Peeters. ‘Je ziet alleen een litteken. Maar:

ling ook de andere borst wordt gelift.’

jeu-de-boulen als je dat leuk vindt.’ Daar

deze mensen worden allemaal bestraald,

Na deze lezing overhandigt LVO-

zullen de operatieassistenten in Fries-

en dan kan de huid aan de borstspier

bestuurslid media Hennie Mulder het

land dan komen te werken, evenals in

gaan vastplakken.’ Door deze postradia-

boekje Urologie. Een handreiking voor ope-

enkele centra waar hoogcomplexe zorg

tiedeformatie kan ook de tepel schuin

ratieassistenten aan Cora Ziegenhardt,

geconcentreerd wordt. ‘Dat wordt heel

gaan staan.

vakcoördinator Urologie in het Máxima

erg technisch.’

Oncoplastische chirurgie – een nieuwe

Medisch Centrum. Het boekje is het

term – beoogt dit soort deformaties te

zevende in de serie ‘Werken op de OK’

Mammasparende chirurgie

voorkomen. Blanken-Peeters: ‘Met onco-

van de LVO en uitgeverij Y-Publicaties.

Inmiddels krijgt al één op de acht vrou-

plastische technieken kan een ruimere

Congresbezoekers die LVO-lid zijn

wen borstkanker, vertelt oncologisch

resectie worden verricht, met een goed

kunnen het boekje gratis ophalen bij de

chirurg dr. Charlotte Blanken-Peeters

cosmetisch resultaat.’ Hiervoor werken

LVO-stand.

(Rijnstate). En één op de twintig zal hier-

oncologisch chirurgen intensief samen

aan overlijden. 80 procent van de tumo-

met plastisch chirurgen, radiotherapeu-

Hoofd-halstumoren

ren groeit in knobbels, de rest verspreidt

ten (die precies moeten weten waar de

‘Valt er wel wat te kiezen?’, vraagt kaak-

zich via melkgangetjes. Het knobbeltype

tumor geëxcideerd is) en radiologen (die

chirurg en hoofd-halsoncoloog dr. Jan de

is goed borstsparend te behandelen.

goed moeten aangeven welk gedeelte

Visscher (Medisch Centrum Leeuwarden)

Doordat een borst uit zo’n twintig seg-

eruit moet).

zich af, daarmee aansluitend bij het

menten bestaat die een eigen circulatie

Een oncoplastische techniek is bij-

thema van het congres. Hij vertelt over

hebben, is een lumpectomie mogelijk

voorbeeld het plaatsen van een vleer-

hoofd-halstumoren, die door roken –

zonder necrose in de andere segmenten.

muisvormige incisie bij een centraal

met name de combinatie van roken en

Een borstsparende operatie gaat vaak als

gelokaliseerde tumor (bat wing-techniek).

alcohol – aan een opmars bezig zijn. Er

volgt: incisie over de tumor, tumor met

Het hele gedeelte waar de tumor heeft

zijn nu ongeveer drieduizend diagnoses

wat gezond weefsel eruit, sluiten. ‘Uit-

gezeten wordt eruit gehaald en de tepel

per jaar.

OKO0214.indd 16

4/26/14 11:46 AM

Soms is chirurgische behandeling met de

Het gaat meestal om uitgebreide ope-

immobiliseren heeft geen effect op de

grootste kans op genezing eigenlijk geen

raties van tien tot zestien uur. De

recidiefkans. Operatief ingrijpen, ar-

optie. ‘Met de hele tong eruit kun je niet

Visscher benadrukt dat er een toegewijd

throscopisch of open, is daarom vaak

functioneren’, geeft De Visscher als voor-

team nodig is, met een belangrijke rol

geïndiceerd.

beeld. ‘Je kunt niet praten, niet slikken.

voor de operatieassistent. ‘Anders komt

Mensen jonger dan twintig jaar hebben

Door aspiratie krijg je een longont-

het gewoon niet goed. U houdt de dokter

een recidiefkans van maar liefst 64 tot

steking. Vervolgens is de kans groot dat

scherp en andersom. Samen sta je sterk.’

68 procent. Is er ook nog sprake van

de larynx moet worden verwijderd om

benige schade, dan is deze extra hoog

dat te voorkomen.’ Dergelijke patiënten

Schouderluxaties

en kan arthroscopisch labrumherstel

krijgen wel een behandeling met chemo-

Een fascinerend onderwerp als hoofd-

een recidief meestal niet voorkomen.

radiatie, maar worden niet geopereerd.

halstumoren weet het publiek als van-

Een open stabilisatie is dan aange-

Ook bij een recidief na een in opzet cu-

zelfsprekend te boeien. Orthopedisch

wezen, bijvoorbeeld met de Latarjet-

ratieve behandeling valt er dikwijls niets

chirurg dr. Edwin Jansen (Orbis Medisch

procedure. Hierbij wordt de processus

te kiezen. Bij hoofd-halstumoren betreft

Centrum) heeft een minder spectaculair

coracoideus verplaatst naar de voorzijde

het meestal een loco-regionaal recidief.

onderwerp, vindt hij zelf: schouderluxa-

van het glenoïd, waardoor het opper-

‘Dan hebben we helaas geen genezing

ties. Maar wie halverwege zijn lezing

vlak van het glenoïd wordt vergroot en

meer te bieden en moeten we er met z’n

zou zijn ingedut, wordt zeker wakker

de conjoined tendon (korte kop van de

allen zijn voor de palliatie.’ De Visscher

bij Jansens vraag hoeveel wenkbrauwen

biceps en coracobrachialis) als een sta-

toont foto’s met de mutilerende effecten

Bert en Ernie samen hebben (het ant-

biliserende sling fungeert bij abductie

van hoofd-halstumorrecidieven die niet

woord: één, en nee: dit heeft niets met

en exorotatie.

meer kunnen worden behandeld. Ze

schouderluxaties te maken).

De Latarjet-procedure is technisch

maken duidelijk waarom er ook een

De meest voorkomende schouderluxatie

lastiger dan een arthroscopisch her-

maatschappelijk werker in het multidis-

is een voorste luxatie, vertelt Jansen. Na

stel; het zicht is beperkt en de kans

ciplinaire behandelteam zit.

zo’n luxatie is de Bankart-laesie (afscheu-

op complicaties is groter. ‘En voor

Wat als je de keus hebt tussen niets doen

ring labrum en kapsel voorzijde van het

operatieassistenten is deze procedure

en overlijden binnen acht à tien maan-

glenoïd) het bekendste letsel, maar ook

wellicht een beetje saai, want alleen

den, en een zware behandeling met 30

ossale schade aan de humeruskop of het

de operateur kan iets zien.’ De recidief-

procent kans op overleving? ‘Nu zeg je

glenoïd komt regelmatig voor.

kans is echter veel lager, waardoor de

misschien: laat maar zitten. Maar wie er-

Na repositie is kortdurende immobi-

Latarjet-procedure in veel gevallen toch

voor staat denkt er vaak anders over.’

lisatie tegen de pijn gewenst. Langer

de voorkeur heeft. OK OPERATIONEEL APRIL 2014

OKO0214.indd 17

17

4/26/14 11:47 AM

18

OK OPERATIONEEL APRIL 2014

OKO0214.indd 18

4/26/14 11:48 AM

Fasciitis necroticans

is intensieve revalidatie en hulp bij re-

Na de lunch – gelukkig maar – spreekt

integratie noodzakelijk.

Diabetes en overgewicht: Endobarrier In Rijnstate werken ze sinds 2007 met

prof. dr. Roelf Breederveld (Rode Kruis Ziekenhuis) in de eerste parallelsessie

Omkeerplastiek

de Endobarrier, een hulpmiddel om

over fasciitis necroticans. Snelle her-

Orthopeed dr. Sander Dijkstra (LUMC)

overgewicht en diabetes type 2 tegen

kenning is van levensbelang bij deze

vindt het duidelijk jammer dat vrouwen

te gaan. Arts en epidemioloog dr. Bark

‘vleesetende bacterie’ met een mortali-

bij een hooggradig botsarcoom rond-

Betzel vertelt over deze sleeve, die 60

teit van 25 tot 70 procent. Een enorme

om de knie tegenwoordig liever voor

centimeter van de dunne darm bedekt.

discrepantie tussen pijn en bevindingen

een tumorprothese kiezen dan voor

De Endobarrier wordt endoscopisch in-

vormt een sterke aanwijzing. Toch

een omkeerplastiek. Hij noemt het

gebracht door een MDL-arts en chirurg

wordt in 35 tot 86 procent van de

functionele resultaat van de laatste optie

en zet zichzelf met een anker vast in de

gevallen de verkeerde diagnose gesteld,

‘oppermachtig’. Bij een omkeerplastiek

bulbus duodeni.

omdat de symptomen aspecifiek zijn

worden onderbeen en voet losgemaakt,

‘Het precieze werkingsmechanisme

en de ziekte zeldzaam is; een zieken-

180 graden gedraaid en vastgemaakt aan

van de Endobarrier is tot op heden

huis ziet per jaar drie of vier patiënten.

het femur, waarvan het kniegewricht is

nog onduidelijk,’ vertelt Betzel, ‘maar

Bovendien worden onderzoekers nogal

verwijderd. De kniefunctie wordt dan

is afgekeken van de Roux-en-Y gastric

eens op het verkeerde been gezet –

overgenomen door de enkel. De voet kan

bypass.’ Bij die effectieve bariatrische

‘misschien toch een compartimentsyn-

vervolgens makkelijk in een onderbeen-

ingreep wordt 2,25 meter dunne darm

droom?’ – doordat patiënten zich een

prothese worden geschoven, maar kan

gebypassed. Waarschijnlijk spelen

trauma menen te herinneren dat er in

ook zonder prothese volledig worden

hormonale veranderingen (zoals ver-

werkelijkheid niet was. Nader onder-

belast.

minderd hongerhormoon) een rol bij

zoek is verspilling van kostbare tijd.

Vrouwen hebben kennelijk toch bezwaar

de werking.

‘Dit is een van de weinige operaties die

tegen een lichaam met zo’n omgekeerde

Deze Endobarrier-methode is, anders

midden in de nacht moeten gebeuren.

voet, ook al geldt dat met name voor

dan de gastric bypass, reversibel. Na een

Ik ben gekant tegen ’s nachts opereren,

de ons omringende landen, waar de

jaar wordt het device endoscopisch weer

maar hier moet het echt.’

omkeerplastiek nauwelijks wordt

verwijderd. De patiënt is dan gemiddeld

De behandeling in het acute stadium

uitgevoerd. Toch is deze speciale recon-

37,5 procent van zijn overgewicht kwijt

is chirurgisch (incisie, debridement en

structie biologisch, vergt zij minder reva-

en heeft een verbeterde glucoseregulatie.

eventueel amputatie) en antibiotisch,

lidatie, geeft zij geen fantoompijn en is

De ingreep is geschikt voor patiënten

met vitale ondersteuning op de intensive

zij intensiever belastbaar dan een tumor-

met diabetes en te weinig overgewicht

care. Soms is extreme mutilatie noodza-

prothese, aldus de orthopeed. ‘Patiënten

om voor een gastric bypass in aanmer-

kelijk om tot goede drainage te komen.

beoefenen allerlei sporten, ook sporten

king te komen en voor mensen die geen

Ook kunnen herhaalde necrotectomieën

waarvan ik zeg: dat moet je niet doen,

bariatrische chirurgie willen ondergaan.

nodig zijn. Verder is voeding heel be-

zoals voetbal.’

Rijnstate is momenteel het enige zieken-

langrijk. ‘Patiënten hebben de neiging

Omkeerplastieken worden vijf à tien

huis in Nederland dat deze ingreep

hun spieren af te breken om de wond te

keer per jaar in Nederland toegepast. In

toepast.

genezen’, illustreert de professor.

aanmerking komen vooral kinderen met

Als de patiënt voldoende is gestabiliseerd

botsarcomen of ernstige groeistoornis-

Nieuwe inzichten

kunnen de wekedelendefecten worden

sen van het femur en mensen met een

Kiezen of delen was het thema van

hersteld. Dit kan gedaan worden met

gefaalde tumorprothese, mits de zenuw

dit LVO-congres. Door hiernaartoe te

negatievedruksystemen (VAC). Verder

intact is en de enkel soepel.

komen kozen de operatieassistenten

kunnen lappen worden gebruikt, bij-

Bij deze operaties gaat het erom de

voor bijleren en het opdoen van nieuwe

voorbeeld lappen die eerder zijn weg-

nervus ischiadicus tibialis te behouden.

inzichten. En voor de gezelligheid

gehaald. ‘Dit moet dus niet rücksichts-

‘Vaten kun je vaak nog wel aan elkaar

tussendoor natuurlijk, waarbij ongetwij-

los gebeuren: de vascularisatie van de

vastmaken, maar zenuwen niet.’ Lastig

feld ook veel ervaringen zijn gedeeld.

perforerende vaten moet intact blijven.’

kan het zijn als het onderbeen veel

Wie weet aan welke topprestaties dit

Andere opties zijn een mesh graft (‘met

smaller is dan het bovenbeen. ‘Maar,’

allemaal zal bijdragen. Voorzitter van de

de spaghettimachine’) of meek wall (huid-

weet Dijkstra, ‘daar wordt altijd wel een

congrescommissie Monique de Kort kan

eilanden van 1 bij 1 millimeter). Vaak

chirurgische oplossing voor gevonden.’

tevreden zijn. OK OPERATIONEEL APRIL 2014

OKO0214.indd 19

19

4/26/14 11:49 AM

Schwyz liegt im Herzen der Schweiz, umgeben von Bergen, grosse und kleine Seen in Reichweite. Das Spital Schwyz verfügt über 4 moderne Operationssäle mit verschiedenen operativen Fachdisziplinen wie: allgemeine Chirurgie, Traumatologie, Viszeralchirurgie, Gefässchirurgie, Orthopädie, HNO, Ophtalmologie, Gynäkologie und plastische Chirurgie. In unserem OP-Team beschäftigen wir vier Holländerinnen, die gerne hier arbeiten und gut integriert sind. Zur Verstärkung unseres OP-Bereiches suchen wir Fachkräfte in Holland für die Funktionen

Met één druk op de knop

LABELS PRINTEN voor OK en anesthesie www.brother.nl/td2130n

Stand-alone printoplossing De Brother TD-2130N thermische labelprinters zŪn speciaal ontworpen voor medische professionals en bieden de mogelŪkheid om vanuit het geheugen stand-alone een grote verscheidenheid aan labels te printen. Deze veelzŪdige en volledig mobiele modellen kunnen worden ingezet op elke gewenste plek of in elke situatie, waardoor deze bŪ uitstek geschikt zŪn voor het labelen van injectiespuiten en spuitpompen voor de OK en anesthesie afdeling.

Professionele labels op maat De labelprinters worden geleverd met professionele labelontwerp software waarmee op maat injectiedoseringslabels ontworpen kunnen worden, die later naar het geheugen van de printer worden overgedragen. Nieuwe labels of eventuele wŪzigingen zŪn snel en Âexibel door te voeren. Met ondersteuning van de meeste barcode protocollen zŪn deze labelprinters tevens zeer geschikt voor diverse andere labeltoepassing binnen de medische sector.

Operatie - assistent TOA / Dipl. Fachperson Operationstechnik HF In dieser anspruchsvollen und abwechslungsreichen Tätigkeit sind Sie in den verschiedenen Fachgebieten verantwortlich, arbeiten mit modernsten Operationstechniken und erlernen ein breites Spektrum an Eingriffen. Sie stellen eine fachgerechte und individuelle Pflege im Operationssaal sicher. Mit Ihrem Know-how sorgen Sie für einen reibungslosen OP-Ablauf und nehmen gerne am Schichtdienst teil. Sie sind es gewohnt, im hektischen Alltag kühlen Kopf zu bewahren. Zudem sind Sie teamorientiert, hilfsbereit, motiviert und zudem interessiert, sich intern und extern weiterzubilden. Sind Sie interessiert an einem Umzug in die Schweiz, in unsere Region mit hohem Erholungswert? Können Sie sich auf deutsch mündlich und schriftlich verständigen? Wir bieten Ihnen ein interessantes, verantwortungsvolles Aufgabengebiet in einem modernen Spital mit neuster Ausstattung, ein eingespieltes und motiviertes Team sowie gezielte Aus- und Weiterbildungsmöglichkeiten. Nieuwsgierig? Kom een dagje bij ons kijken. Voor meer informatie kun je contact opnemen met: Verena Landolt, Gesamtleiterin OPS, T 0041 41 818 43 89 oder Anja Zuidam, TOA, T 0041 41 818 41 01. Wir freuen uns auf Sie! Ihre Bewerbung mit Lebenslauf, Arbeitszeugnissen und Diplomen senden Sie bitte an: Spital Schwyz · Personal und Entwicklung Waldeggstrasse 10 · CH-6430 Schwyz [email protected] www.spital-schwyz.ch

verkrijgbaar vanaf

665.exclusief btw

www.eurosteriel-medical.nl

In guten Händen

3D OKO0214.indd 20

4/26/14 11:49 AM

3D ACHIEVE A NEW PERSPECTIVE The only HD 3D system with a fully flexible direction of view. Laparoscopic systems are now better than the human eye – with a large depth of field allowing you to view from 0° up to 100° in any direction. A fusion of advanced 3D technology overcomes the limitations of conventional 3D systems. And now, the true value of three dimensions can be proven in advanced surgery. · Reduced procedure times · Improved accuracy · Shorter learning curve For more information please visit www.olympus.nl

Postbus 18, 2380 AA Zoeterwoude | Telefoon: 071 5450 850 | [email protected] | www.olympus.nl

3D 215x285mm EN NL indd 1 OKO0214.indd 21

14 03 14 17:21 4/26/14 11:49 AM

Foto: Shutterstock

Veilig werken met i straling op de OK

22

OK OPERATIONEEL APRIL 2014

OKO0214.indd 22

4/26/14 11:49 AM

ioniserende Bij een operatie met C-boog of gamma probe krijg je ermee te maken: ioniserende straling. Wat zijn de risico’s daarvan voor jou als OK-medewerker? Welke maatregelen moet het ziekenhuis hiertegen nemen? En hoe kun je jezelf beschermen? TEKST: CAROLA VAN PUL, AFDELING KLINISCHE FYSICA & KLINISCHE INFORMATICA, MÁXIMA CENTRUM VELDHOVEN; CÉCILE JEUKENS, AFDELING RADIOLOGIE EN NUCLEAIRE GENEESKUNDE, MAASTRICHT UMC+; ANOUK DE JONG, AFDELING KLINISCHE FYSICA, AMPHIA ZIEKENHUIS BREDA; ARJEN BECHT, AFDELING MEDISCHE TECHNOLOGIE, GELRE ZIEKENHUIZEN APELDOORN; ESTHER RAAIJMAKERS, AFDELING KLINISCHE FYSICA EN INSTRUMENTATIE, INSTITUUT VERBEETEN; WILLY HUMMEL, AFDELING MEDISCHE INFORMATIETECHNOLOGIE, MEDISCH CENTRUM LEEUWARDEN. NAMENS DE NVKF-COMMISSIE STRALINGSHYGIËNE.

O

p een OK-complex wordt regel-

Toepassingen op de OK

matig gewerkt met ioniserende

Ioniserende straling op de OK betreft

straling. Het gaat dan om rönt-

zoals gezegd röntgenstraling of radio-

genstraling of radioactieve stoffen. In

actieve stoffen. Röntgenstraling wordt

beide gevallen betreft het energie die

opgewekt in een machine, het ‘röntgen-

zich door de ruimte verplaatst en die

toestel’, zoals de C-boog. Als het toestel

behoort tot het elektromagnetisch spec-

uitstaat is er geen straling. Alleen als het

trum, net als licht- en radiogolven. De

toestel aanstaat en er ‘op de knop’ wordt

straling wordt ‘ioniserend’ genoemd

gedrukt, wordt ioniserende straling

omdat de energie ervan hoog genoeg is

opgewekt en richting de patiënt gepro-

om een elektron uit de schil van een

jecteerd. De ioniserende straling wordt

atoom te stoten (= te ioniseren). Dat vrije

vervolgens deels in het lichaam van de

elektron kan vervolgens een interactie

patiënt geabsorbeerd en deels verstrooid.

aangaan met atomen in het lichaam en

Deels komt de straling er (verzwakt)

daar schade aanbrengen. Met name scha-

weer uit. Die wordt gedetecteerd met

de aan het DNA veroorzaakt schadelijke

een detector en verwerkt tot een beeld.

effecten in het weefsel. Waar zit het risi-

Figuur 1 geeft dit schematisch weer. Het

co voor OK-medewerkers bij toepassing

contrast in het beeld ontstaat doordat de

van ioniserende straling op de OK, en

verschillende gebieden een verschillende

hoe is dit te verkleinen?

mate van verzwakking kennen, bijvoorOK OPERATIONEEL APRIL 2014

OKO0214.indd 23

23

4/26/14 11:49 AM

De schadelijk effecten van elektronen die

detector

vrijkomen bij de interactie tussen ioniserende straling en atomen in het lichaam

beeld

kunnen deterministisch en stochastisch zijn. Deterministische effecten zijn direct te relateren aan de ioniserende straling.

patiënt verstrooide straling

Het betreft zichtbare effecten waarvan de ernst (bijvoorbeeld het aantal cellen die doodgaan) en het tijdstip afhangen van de opgelopen dosis. Deze effecten treden alleen op bij (zeer) hoge doses. Bijvoorbeeld bij stralingstherapie, waarbij gericht kankercellen doodgemaakt worden.

röntgenbron

Onder een bepaalde dosis – de drempeldosis – treedt het effect niet op. Een deterministisch effect dat bij doorlichtprocedures kan voorkomen is beschadiging

Figuur 1 Een C-boog schematisch weergegeven. De straling uit de röntgenbuis wordt deels door de patiënt geabsorbeerd; deels gaat de straling door de patiënt heen, om vervolgens op de detector te komen. Deze straling wordt verwerkt tot een beeld en weergegeven op een monitor. Een deel van de straling wordt door de patiënt verstrooid (de oranje pijltjes), het meest weer terug richting de röntgenbuis.

van de huid door langdurige blootstelling aan röntgenstraling. Bij de moderne Cbogen is de kans op huidbeschadiging bij de patiënt echter erg klein doordat de röntgenbundel wordt gefilterd. Bij stochastische effecten is de kans van optreden afhankelijk van de totaal ont-

beeld veel verzwakking in de botten en

genomen weefsel is weggebracht naar

vangen stralingsdosis, terwijl de ernst (bij-

weinig in de longen.

de PA, is de straling in de OK ook weg;

voorbeeld kanker) onafhankelijk is van de

De tweede toepassing betreft het gebruik

er blijft geen straling achter. Indien een

stralingsdosis (je krijgt het of je krijgt het

van radioactieve stoffen (radio-isotopen).

stukje weefsel uitgenomen wordt voor

niet). Met ‘stochastisch’ wordt bedoeld dat

Deze worden, meestal op de afdeling

nader onderzoek in een pathologisch

er een kans is – dus geen zekerheid – dat

Nucleaire Geneeskunde, in de patiënt

laboratorium kan daar natuurlijk wel

iemand kanker krijgt. De wetenschap-

ingebracht. Radioactieve stoffen zenden

een radioactieve stof in zitten. Daarom

pelijke literatuur neemt aan dat er geen

altijd ioniserende straling uit, maar die

wordt dergelijk weefsel vaak in een

drempeldosis is, dus dat iedere stralings-

wordt na verloop van tijd steeds zwakker

speciale loodpot getransporteerd.

dosis een extra kans op kanker geeft.

(iedere halfwaardetijd later is de straling

Hoe de relatie tussen dosis en deze kans

de helft geworden). De hoeveelheid

Risico’s van straling

is, weten wetenschappers eigenlijk niet

straling wordt bepaald door de activiteit

De energie van ioniserende straling wordt

precies; de gegevens die gebruikt worden

van de toegediende radioactieve stof en

in het weefsel geabsorbeerd. Verschil-

om dit soort kansen uit te rekenen ko-

de energie die hij uitzendt. Dit laatste

lende soorten straling hebben op verschil-

men vooral van studies bij mensen die de

verschilt per soort radioactieve stof.

lende manieren interactie met het weef-

kernbommen in Japan hebben overleefd.1

Op de OK worden radioactieve stof-

sel. De mate waarin weefsels gevoelig zijn

De dosis die zij hebben opgelopen is uiter-

fen vooral toegepast bij de sentinel

voor straling varieert ook, onder meer

aard veel hoger dan de dosis die mensen

node-procedure. Hierbij verzamelt zich

doordat het aantal snel-delende cellen

normaal gesproken oplopen.

radioactieve vloeistof in de schildwacht-

uiteenloopt. Het risico van verschillende

Bij een jaarlijkse extra dosis (boven op

klier, die vervolgens opgespoord wordt

toepassingen van straling kan vergeleken

de achtergrondstraling, zie de paragraaf

met een gamma probe. Een andere

worden door de in het weefsel geabsor-

hierna) van minder dan 1 mSv is de

toepassing is de procedure voor niet

beerde energie om te rekenen naar een

geschatte extra kans op kanker ongeveer

palpabele tumoren waarbij met de gam-

zogenaamde effectieve dosis. Hierbij

0,005 procent. Daarmee blijft de totale

ma probe een jodiumzaadje wordt opge-

worden de soort straling en de weefselge-

kans op kanker eigenlijk gelijk, want

spoord dat een tumor markeert.

voeligheid meegenomen. Deze effectieve

die is zonder deze extra dosis ook circa

Als de patiënt van de OK is en het uit-

dosis heeft als eenheid de Sievert (Sv).

30 procent.

24

OK OPERATIONEEL APRIL 2014

OKO0214.indd 24

4/26/14 11:49 AM

Blootstelling aan straling Stralingsbelasting in Nederland voor het jaar 2008

Iedereen in Nederland wordt blootgesteld aan ioniserende straling, simpelweg doordat deze straling naar ons toe komt vanuit de aarde en de ruimte en vanuit sommige bouwmaterialen in gebouwen.

ingestie 0,37 mSv (16%)

medische straling 0,81 mSv (34%)

randon en thoron 0,55 mSv (23%)

Deze achtergrondstraling is in Nederland jaarlijks circa 1,6 mSv.1,2 Aanvullend ontvangen mensen straling door medische stralingstoepassingen. Gemiddeld per persoon is dit circa 0,8 mSv. De stralingsbelasting staat geschetst in figuur 2. Een OK-medewerker kan naast de achtergrondstraling tijdens zijn werk te maken krijgen met de patiënt als stralingsbron. Bij gebruik van radioactieve stoffen is de

terrestrische straling 0,04 mSv (2%)

kosmische straling 0,22 mSv (9%)

patiënt natuurlijk de stralingsbron, aange-

externe straling uit bouwmaterialen 0,35 mSv (15%)

overig 0,03 mSv (1%) totaal: 2,4 mSv

zien de stoffen zich in de patiënt bevinden. Bij de C-boog is het niet de directe stralingsbundel uit de röntgenbuis, maar de verstrooide röntgenstraling uit de

Figuur 2 De totale effectieve jaardosis per inwoner van Nederland wordt voor 2008 geschat op 2,4 mSv. In deze figuur zie je hoe deze jaardosis is opgebouwd. Bron: RIVM.2

patiënt die zorgt voor de blootstelling van OK-medewerkers. De directe bundel uit de

stralingsbelasting wel onder de wettelij-

moet gerechtvaardigd zijn; er moet een

buis is natuurlijk ook een stralingsbron,

ke grenzen blijft. Als dat niet zo is, wor-

medische noodzaak zijn en de risico’s

maar daar sta je als het goed is niet in.

den aanvullende maatregelen genomen.

van het onderzoek moeten minder

De meeste strooistraling bij een C-boog is

Per ziekenhuis kunnen die verschillen.

zwaar wegen dan de voordelen van het

aanwezig aan de kant waar de buis zit (zie

In een rapport van de Gezondheidsraad

onderzoek voor de patiënt.

figuur 1). Als je bij laterale doorlichting

staat samengevat welke doses de aan

de keuze hebt, zorg dan dus dat je aan de

straling blootgestelde beroepsbevolking

seerd zijn; de instellingen moeten zo

kant van de detector gaat staan.

jaarlijks oploopt tijdens het werk.1 Voor

zijn gekozen dat de verhouding tussen

Voor de meeste medewerkers op de OK,

alle badgedragers in het ziekenhuis ligt

die regelmatig op afstand assisteren bij

die stralingsdosis op gemiddeld 0,18 mSv

procedures met een C-boog of bijvoor-

per jaar. Dit is weinig in vergelijking

worden overschreden. Als dat dreigt te

beeld een sentinel node-procedure, blijft

met de jaarlijkse dosis van 1,6 mSv door

gebeuren moeten aanvullende maat-

de jaardosis ruim onder de 1 mSv. Alleen

achtergrondstraling. Voor patiënten die

regelen genomen worden. De dosis van

voor medewerkers die héél veel bij lang-

een diagnostisch onderzoek ondergaan

medewerkers die niet als ‘blootgestelde

durige C-boogprocedures assisteren dicht

kan de effectieve dosis wel oplopen, tot

werknemer’ ingedeeld zijn moet

bij de bron van straling (dus de patiënt)

zelfs 10 à 15 mSv bij CT- of interventie-

beneden de 1 mSv per jaar blijven. Voor

kan de dosis hierboven komen. Dit kan

radiologieonderzoeken.

‘blootgestelde werknemers’ geldt een

• Het stralingsgebruik moet geoptimali-

dosis en diagnostiek optimaal is. • De jaardosislimieten mogen niet

limiet van 6 of 20 mSv per jaar, afhan-

de anesthesioloog-pijnbestrijder zijn, soms ook de assisterende, of bijvoor-

Wetgeving rond straling

kelijk van de indeling van deze werkne-

beeld de vaatchirurg.

Het gebruik van ioniserende straling is

mer in categorie B of A. Voor patiënten

In ieder ziekenhuis wordt voor alle

bij wet geregeld. In de Kernenergiewet

zijn er geen limieten. Voor hen moet de

werknemers een risicoanalyse gemaakt.

en het Besluit Stralingsbescherming4

stralingsdosis gerechtvaardigd worden

Aan de hand daarvan wordt bepaald wie

staat waaraan ieder ziekenhuis moet

door de medische noodzaak van het

moet worden aangemerkt als ‘bloot-

voldoen. Relevant voor gebruikers in

onderzoek. Wel zijn er landelijke richt-

gestelde werknemer’.3 Deze categorie

ziekenhuizen zijn een paar belangrijke

lijnen5 waarin per soort onderzoek staat

mensen wordt extra gemonitord door

elementen die gaan over het toepassen

een stralingsbadge die de straling meet.

van straling op mensen:

Zo wordt in de gaten gehouden of de

• Het toepassen van straling bij patiënten

welke stralingsniveaus redelijk zijn. • Voor het toepassen van straling moet een vergunning toegekend zijn, zowel OK OPERATIONEEL APRIL 2014

OKO0214.indd 25

25

4/26/14 11:49 AM

voor het gebruik van een röntgentoestel

Wat je zelf kunt doen

Conclusie

als voor radioactieve stoffen. In die ver-

De stralingsdosis die je als medewerker

De mate van gebruik van ioniserende

gunning staat ook of op de OK aanvul-

oploopt hangt af van de soort procedure

straling op de OK is in ieder ziekenhuis

lende maatregelen nodig zijn rondom

en van de soort straling die daarbij

anders. Daarmee is de stralingsbelasting

het gebruik van radioactieve stoffen.

gebruikt wordt. Toch kun je invloed

van de OK-medewerkers ook verschillend.

• Straling mag alleen toegepast worden

hebben op de dosis die je ontvangt.

Wel hebben alle ziekenhuizen maat-

door mensen die daarin geschoold

Met de volgende maatregelen kun je het

regelen genomen om OK-medewerkers

zijn en periodieke bij- en nascholing

stralingsrisico reduceren:

te beschermen die werken in een ruimte

volgen. De coördinerend deskundige

1. Bescherm jezelf. Dit kan in het geval

waar ioniserende straling toepast wordt.

van het ziekenhuis bepaalt wie dat

van röntgenstraling door een loodjas

Door deze maatregelen zullen de meeste

zijn en hoe de stralingshygiënische

te dragen of achter een loodscherm te

OK-medewerkers ruim onder 1 mSv per

organisatie geborgd moet zijn.

gaan staan. Van belang bij een loodjas

jaar blijven. In dit artikel is toegelicht,

is dat deze goed past en vooral bij de

gebaseerd op wetenschappelijke litera-

Straling en zwangerschap

armen goed aansluit. OK-medewerkers

tuur, dat voor deze jaardosis de risico’s

Voor zwangere vrouwen geldt dat de

die assisteren bij procedures met

op stochastische effecten (zoals kanker)

equivalente dosis ten gevolge van het

langdurige doorlichting wordt sterk

heel klein zijn. Als medewerker op de OK

werk voor het ongeboren kind zo laag is

aangeraden ook een schildklierkraag

kun je het risico reduceren door de juiste

als redelijkerwijs mogelijk is en dat het

te dragen. In sommige ziekenhuizen

maatregelen te nemen bij stralingstoepas-

onwaarschijnlijk is dat deze dosis vanaf

worden strooistralingsbeschermende

singen. De klinisch fysicus kan je vertellen

het moment van melding van de zwan-

matjes gebruikt bij langdurige pro-

welke maatregelen dat precies zijn. Hij of

gerschap aan de leidinggevende tot aan

cedures. Het nut hiervan is sterk

zij kan ook periodieke bij- en nascholing

het einde van de zwangerschap 1 mSv

afhankelijk van de procedure en

over stralingsveiligheid verzorgen, zodat

zal overschrijden. In de praktijk worden

moet per ziekenhuis bepaald worden.

de toepassing van ioniserende straling op

hier per ziekenhuis verschillende af-

Een loodjas dragen bij ingrepen met

de OK zo veilig mogelijk is en blijft.

spraken over gemaakt. Vaak zijn extra

radioactieve stoffen is niet nodig. De

maatregelen niet nodig, zeker niet voor

effectieve dosis bij deze ingrepen is

Referenties

medewerkers op de OK, omdat de jaar-

laag. Bovendien is het beschermings-

1. Gezondheidsraad. Risico’s van blootstelling

dosis die zij kunnen ontvangen sowieso

effect van loodjassen hierbij niet zo

ruim onder de 1 mSv blijft. Meestal hoe-

groot omdat de straling afkomstig van

ven zwangeren niet meer te assisteren

radioactieve stoffen vaak een hogere

8

bij langdurige stralingsprocedures tenzij

energie heeft dan röntgenstraling.

ze achter een vaste afscherming kunnen

2. Houd afstand. De stralingsdosis neemt

aan ioniserende straling. Januari 2007. 2. RIVM-website. www.rivm.nl/Onderwerpen/S/Stralingsbelasting_in_Nederland/ Aandeel_per_stralingsbron. 3. Gezondheidsraad. Persoonsdosimetrie bij

plaatsnemen. Meerdere studies laten

kwadratisch af met de afstand. Sta je

zien dat er geen detecteerbaar risico

op 2 meter afstand in plaats van 1 me-

voor de foetus bestaat als vrouwen ge-

ter, dan is je dosis al vier keer zo laag.

durende hun zwangerschap onder de 1

Dit geldt zowel voor röntgenstraling als

mSv blijven.6

voor straling van radioactieve stoffen.

5. Nederlandse Commissie voor Stralingsdosi-

3. Houd de tijdsduur dat je blootgesteld

metrie. Diagnostische referentieniveaus in

Bij een kinderwens hoeven bij reguliere

beroepsmatige blootstelling aan ioniserende straling. Maart 2008. 4. wetten.overheid.nl/BWBR0012702/Hoofdstuk1/Artikel1/geldigheidsdatum_01-01-2015.

stralingswerkzaamheden geen extra

wordt kort of ga de OK uit. De arts

maatregelen genomen te worden. Vol-

en de röntgenlaborant zijn er verant-

gens recente wetenschappelijke inzich-

woordelijk voor dat de blootstelling

ten zijn geslachtscellen minder gevoelig

van de patiënt aan röntgenstraling

voor kanker dan men vroeger dacht en

zo kort mogelijk is met behoud van

International Commission on Radiological

is de kans op afwijkingen doordat de

goede diagnostiek.

protection. ICRP publication 103. Ann. ICRP

geslachtscellen blootgesteld zijn aan

De klinisch fysicus of een (lokaal) stra-

Nederland. 2012. 6. ICRP. Pregnancy and Medical Radiation; ICRP publication 84. Ann. ICRP 30 (1), 2000. 7. ICRP. The 2007 Recommendations of the

37 (2-4), 2007.

straling klein.

lingsdeskundige van je ziekenhuis kan je

De werkgever (het ziekenhuis) kan pas

advies geven als je hier nog vragen over

M. Disposable strooistralingsbeschermend

rekening houden met de zwangerschap

hebt. Deze persoon kan ook periodieke

afdekmateriaal – Toepassingen en limita-

als de werknemer dit bekend heeft ge-

bij- en nascholing over stralingsveilig-

ties. www.mtintegraal.nl/?p=80&editie=21&

maakt bij de werkgever/leidinggevende.

heid verzorgen.

articleId=151

7

26

8. Gutteling J, Hoeben R, Kloeze C en Janssen

OK OPERATIONEEL APRIL 2014

OKO0214.indd 26

4/26/14 11:49 AM

SEALING – BIJ ERBE HEB IK ALLE KEUS.

ERBE VIO ® 300 D met BiCision ® en BiClamp ® Sealen met ERBE Veilig en betrouwbaar )TQQVUGCNXNCMURCCTVQRGTCVKGVĎF Door minimale laterale schade wordt omringend weefsel gespaard Naar keuze herbruikbare en disposable instrumenten AUTO-STOP meldt: seal is klaar 2NWI2NC[CNVĎFFGLWKUVGKPUVGNNKPI

Herbruikbaar: ERBE BiClamp 14 instrumenten voor laparoscopische en open chirurgie

Disposable: ERBE BiCision XGTUKGUUGCNGPGPUPĎFGP met één instrument

“HE

TE

OM CON

ISCH

F AT I E N R E A LT

“

Meer informatie over het hele productassortiment vindt u op onze homepage.

ERBE Nederland b.v. | Werkendam | Nederland | Telefoon 0183-509755 | www.erbe-nederland.com

OKO0214.indd 27

4/26/14 11:50 AM

et bekwaam’ s geen gee excuus

Leven gaat voor. De Nierstichting zet alles op alles om ervoor te zorgen dat nierpatiënten zoals Willem in leven blijven en ook écht kunnen blijven leven. Want dialyseren is geen leven, maar overleven. We doen dan ook alles wat in ons vermogen ligt om het leven van nierpatiënten te verbeteren. Leven gaat voor, in alles wat we doen. www.nierstichting.nl

Moeten we in onze handen wrijven of niet, na het bekendmaken van het LVO-NVMBR-standpunt? Dit adviseert operatieassistenten om niet meer op de knop van de beeldversterker te drukken. Echter, vaatchirurgen, orthopeden en traumatologen hebben stralingsdiploma’s waarmee ze zelfstandig doorlichtingsapparatuur mogen bedienen, bijvoorbeeld met een voetpedaal. Als ze ons vragen om op de knop te drukken, is er geen sprake van bediening door ons, vind ik. Ik noem het de verlengde-groteteenconstructie, omdat we de functie van de grote teen van de operateur overnemen. Meer niet. Er zijn genoeg mazen in de wet om de huidige praktijk gewoon voort te zetten. Over MBRT’ers niets dan lof overigens, maar ik kan met even groot gemak een stukje schrijven waarin we steriel staan door MBRT’ers bij interventies afkeuren. Net zoals zij hun tenen krommen als wij stralen, krommen wij onze tenen misschien wel eens over de steriliteit op de röntgenafdeling. Beeldvormende technieken zullen een enorme vlucht gaan nemen op de OK, want na minimaal invasief volgt micro-invasief en ten slotte non-invasief. Er ligt een flinke uitdaging voor operatieassistenten om bekwaam te worden in het bedienen van beeldvormende apparatuur. Roep dus niet meteen ‘ik ben onbekwaam dus onbevoegd’ maar ga het ook leren, net zoals de MBRT’ers steriel staan hebben geleerd! En dan bedoel ik niet een stralingscursusje van twee dagdeeltjes, maar een erkende cursus met voldoende diepgang voor verantwoorde bediening van de beeldversterker op de OK. Laat je inspireren door de anesthesiemedewerkers, die scholingen volgen tot Sedatie Praktijk Specialist, een verantwoordelijke functie met een stevig scholingsprogramma. Operatieassistenten blijf waakzaam: ons vak is drastisch aan het veranderen. Er volgen in de komende jaren nog tientallen taken waarvoor we niet zijn opgeleid en waarin we toch bekwaam moeten worden. ‘We zijn niet bekwaam’ is dus geen excuus. Daarmee laten we anderen taken voor onze neus wegkapen en kunnen we ons zelfs uit de markt prijzen. We moeten ons gaan bekwamen om ons te bekwamen in nieuwe dingen. In de toekomst worden we meer en meer hybride-operatieassistenten. Dus niet handenwrijvend toekijken, maar handen uit de mouwen. Paul Meijsen is operatieassistent en docent operatieve zorg en technieken.

28

OK OPERATIONEEL APRIL 2014

OKO0214.indd 28

4/26/14 11:50 AM

KATERN VOOR LEIDINGGEVENDEN VAN OPERATIEAFDELINGEN

Corné Blom (hoofd OK op het schip Africa Mercy):

‘De dankbaarheid van de mensen houdt ons gemotiveerd.’ Hoe teamresourcemanagement routine werd Van checklists naar teamperformance OK OPERATIONEEL APRIL 2014

OKO0214.indd 29

29

4/26/14 11:50 AM

30

OK MANAGEMENT APRIL 2014

OKO0214.indd 30

4/26/14 11:51 AM

Corné Blom (hoofd OK op het schip Africa Mercy):

‘Teambuilding is hier niet nodig’ Is het een vorm van schepen achter je verbranden? Corné Blom keerde zijn luxeleven in Nederland de rug toe voor een onbezoldigde werktoekomst op ziekenhuisschip Africa Mercy. Hier bivakkeert hoofd OK en ex-interim-manager Blom nu met zijn gezin in een ruimte die veel weg heeft van een stacaravan. Tekst: Linda van Pelt | Foto’s uit privécollectie Corné Blom

et was eind zomer 2013 toen Corné Blom (37) zich inscheepte op het grootste particuliere ziekenhuisschip

HighCare Interim&Advies).

H

als interim-manager via HighCare Management (destijds nog

re met bijbehorende salariëring, maar onbezoldigd. Aan boord

DE KNOOP DOORHAKKEN

van dit schip zetten chirurgen, artsen en verpleegkundigen

Van Mercy Ships had Corné Blom nog nooit gehoord. Totdat

zich belangeloos in voor het geven van medische zorg in de

een collega hem erover vertelde. Die was zelf actief voor deze

armste ontwikkelingslanden. Als hoofd OK geeft Blom hier

internationale medische hulporganisatie en moedigde Blom

leiding aan het personeel van de operatiekamers, de sterili-

aan in het najaar van 2011 een paar weken mee te draaien op

satieafdeling, de verkoeverkamer en de afdeling Medische

de Africa Mercy, destijds voor de kust van Sierra Leone.

Techniek.

In die compleet andere wereld gebeurde er iets met Blom. Het

Een lang gekoesterde wens die werkelijkheid werd? ‘Van

roer ging om. ‘Een ziekenhuisdirecteur die ik daar ontmoette

jongs af aan heb ik al een hang naar werken in het buiten-

deed me een aanbod dat ik gevoelsmatig nauwelijks kon

land’, vertelt Blom. Maar hoe dat er in de praktijk uit zou

weigeren, namelijk om me twee jaar te verbinden aan Mercy

zien bleef lang onduidelijk. Na zijn opleiding tot anesthesie-

Ships.’

verpleegkundige in het Gorinchemse Beatrixziekenhuis

Blom was ‘razendenthousiast’ toen hij thuiskwam. Zijn

studeerde hij van 2006 tot 2008 aan de Militaire Academie

vrouw vond het een beduidend minder goed plan om het

in Breda. Dit was bedoeld als opstapje tot leidinggeven, wat

complete gezinsleven te verschepen naar Afrika. ‘Begrijpe-

hij na zijn afzwaaien meteen in de praktijk kon brengen;

lijk’, vindt Blom. ‘We hadden twee jonge dochtertjes en ons

van juli 2008 tot september 2010 was Blom hoofd anesthesie/

derde kind was nog niet eens geboren.’ Toen nummer drie,

recovery in ziekenhuis Bernhoven in Veghel en Oss. Avon-

een jongetje, ook nog eens zeven weken te vroeg ter wereld

turenbloed kruipt waar het niet gaan kan; de volgende twee-

kwam, had het jonge gezin hoofd en handen vol. In 2012

enhalf jaar was hij in een veelheid aan ziekenhuizen actief

overleed bovendien Bloms vader. De rigoureuze plannen ver-

ter wereld, de Africa Mercy. Niet voor een glanscarriè-

OK MANAGEMENT APRIL 2014

OKO0214.indd 31

31

4/26/14 11:51 AM

huisden wat naar de achtergrond, maar verdwijnen? Nee.

welk klein percentage van de gigantische bedragen die we-

Blom zette zijn echtgenote niet onder druk. ‘Je zin doordrij-

reldwijd in gezondheidszorg worden geïnvesteerd in Afrika

ven, dat is niet mijn stijl. Samen hebben we anderhalf jaar

terechtkomt: minder dan 1 procent, terwijl het 24 procent

nodig gehad om de knoop door te hakken. In de formule

van de totale ziektelast draagt. Die cijfers motiveren me

van Mercy Ships – medische hulp aan de allerarmsten – ge-

extra om me voor 100 procent in te zetten. Dat doe je niet

loofden we allebei. Zo zijn we er samen naartoe gegroeid.’

met in je achterhoofd het gevoel een druppel op een gloeiende plaat te zijn. Ik heb vaak een joodse wijsheid in ge-

SLAPEN IN DE WOONKAMER

dachten: “Als je één persoon helpt, dan help je in wezen de

Vóór het vertrek – in juni 2013 – moesten er veel prak-

hele wereld, in het leven van die persoon.” De blijdschap

tische zaken worden geregeld: huis leegmaken, school

en dankbaarheid van de mensen die wij kunnen helpen

opzeggen, verzekering aanpassen, tickets boeken, spullen

houdt ons gemotiveerd. En allemaal hopen we dat onze

inpakken. En sponsors vinden. Mercy Ships werkt namelijk

patiënten op hun beurt weer anderen de helpende hand

op basis van giften en fundraising.

zullen bieden. Zo maak je met z’n allen toch het verschil.’

Het grote nautische avontuur begon uiteindelijk met een reis naar het Amerikaanse Lindale, waar het Internatio-

TOEKOMST NA VERMINKING

nal Operations Center van Mercy Ships is gevestigd. Alle

Hoe eenvoudig zo’n verschil tot stand kan komen, illu-

nieuwkomers krijgen hier een opleiding van vijf weken.

streert Corné Blom met het voorbeeld van tandheelkun-

Daarna vloog het complete gezin even terug naar Amster-

dige hulp, ook aanwezig aan boord. ‘In Nederland worden

dam. Corné Blom: ‘Om onze nanny thuis te brengen en nog

problemen en afwijkingen direct door de tandarts verhol-

even de schoonfamilie gedag te zeggen. Een paar uur later

pen. Hier in Afrika blijven mensen er vaak zo lang mee

vlogen we door naar Tenerife, waar het schip jaarlijks in de

rondlopen dat er gigantische gezwellen ontstaan. In veel

zomermaanden ligt voor groot onderhoud. Vervolgens zijn

gevallen goedaardig, maar evengoed soms fataal. En zeker

we naar de huidige ligplek van de Africa Mercy gevaren,

verminkend. In onze periode in Congo hebben al duizen-

Congo-Brazzaville.’

den mensen tandheelkundige behandelingen gekregen.’

Het gezin woont nu in een ruimte ter grootte van een

Verminkte kinderen met een operatie een nieuwe toe-

gemiddelde stacaravan. Blom: ‘Het lijkt een beetje op

komst geven, nóg zo’n voorbeeld. En niet te vergeten de

kamperen. We hebben twee slaapkamers: eentje voor onze

zorg voor Afrikaanse vrouwen met een afwijking. ‘Vrou-

dochters, eentje met een campingbedje voor onze zoon.

wen met een hazenlip krijgen hier zelden een man. In de

Zelf liggen we op een slaapbank van 1,20 meter breed in de

Afrikaanse cultuur is dat nog erger dan in een westers

woonkamer. Nog ingrijpender is dat frisse lucht alleen bin-

georiënteerd land. Hier zijn de vrouwen namelijk veel

nenkomt via het centrale ventilatiesysteem.’ De kinderen

afhankelijker van een man. Zonder te trouwen loopt hun

klagen niet over wat ze hebben moeten inleveren. ‘Zij zijn

hele leven vast.’

nog zo flexibel. Waar papa en mama zijn, daar is je thuis.’

IMPROVISEREN EN PIONIEREN JOODSE WIJSHEID

Wat in Nederland zo logisch is – even snel bevoorraden,

Bloms nieuwe medische leven beslaat vijf werkdagen per

patiënten bellen of e-mailen wanneer ze aan de beurt zijn

week van kwart voor acht tot halfzes. Ook ’s avonds is hij

voor hun ingreep – loopt in Afrika heel anders. ‘De logis-

regelmatig actief, want op een schip zijn de grenzen tussen

tiek is inderdaad uniek. Materialen en middelen komen in

werk en privé vaag. ‘Maar ik sta nooit in de file; met een

containers vanuit Amerika en Nederland hiernaartoe. Ook

halve minuut ben ik thuis’, klinkt het optimistisch.

het plannen van patiënten is een uitdaging. De zakelijke

Honderden gespletenlip- en verhemeltecorrecties, aange-

benadering van Nederland probeer ik hier wel te introdu-

zichtsoperaties, tumoren, oogkwalen, fistels, liesbreuken,

ceren, maar dat heeft tijd nodig. Onze database staat nog

ernstig vergroeide benen: voel je je niet machteloos te

in de kinderschoenen. Dat betekent veel improviseren en

midden van zo veel leed? Bloms ‘nee’ klinkt resoluut. ‘In

pionieren. Om met patiënten in contact te komen houden

Nederland heb ik heel wat jaren op de OK gewerkt, dus

we screeningsdagen in het land’, belicht Corné Blom de

van daaruit ben ik al wat gewend. Maar de verschillen met

systematiek. ‘Op locatie doen onze verpleegkundigen een

Afrika zijn inderdaad groot. Dat besef je pas écht als je er

preselectie van patiënten. Zo ontstaat een planning, geba-

met je neus bovenop staat. Het is tot me doorgedrongen

seerd op het aantal ingrepen per specialisatie. Vervolgens

32

OK MANAGEMENT APRIL 2014

OKO0214.indd 32

4/26/14 11:51 AM

worden de mensen uitgenodigd voor een aanvullende

motivatie om iets voor anderen te betekenen. In Nederland

screening aan boord. Aan de behandelingen kleven vaak

kostte het soms moeite om het personeel gemotiveerd te

meer risico’s dan in Nederland, doordat veel patiënten een

houden en werd er veel geïnvesteerd in teambuilding. Dat

ziekte onder de leden hebben: malaria, hiv, bloedarmoede.

is hier aan boord niet nodig. We hebben dezelfde passie,

Na de tweede screeningsronde wordt de operatiedatum

wat zorgt voor een bijzondere dynamiek.’

vastgesteld.’

In de religieuze grondslag van Mercy Ships kunnen Corné Blom en zijn vrouw zich goed vinden. ‘Wij geloven in de

HARD WERKEN

Bijbel. Maar vooral ook in het doel om iets te betekenen

Als hoofd OK is Corné Blom verantwoordelijk voor het

voor anderen. De tredmolen van luxe in Nederland ging

actuele werkrooster. Ook blikt hij alweer vooruit met de

ons opbreken. Gaandeweg groeide het verlangen om ons op

recruitment voor de volgende locatie; na de jaarlijkse onder-

een andere manier in te zetten.’

houdsperiode in juni/juli in Tenerife gaat de Africa Mercy

Vooral de prijs die zijn vrouw voor dit nieuwe leven heeft

naar Guinee. ‘Het formeren van teams voor de vijf OK’s aan

moeten betalen is hoog, weet Blom. ‘Zij heeft haar baan

boord is gecompliceerder dan in een ziekenhuis, want we

als adviseur particulieren bij de Rabobank moeten opzeg-

hebben hier veel met wisselingen te maken. Sommige spe-

gen. Verder mist zij soms de vrijheid: even op de fiets naar

cialisten, anesthesisten en operatieassistenten verbinden

de HEMA, bijpraten met vriendinnen. Ze werkt nu drie

zich net als wij voor minimaal twee jaar. Anderen draaien

ochtenden per week in de tandartspraktijk aan boord, en

een paar weken mee en gaan dan terug naar huis. De turn-

heeft gelukkig haar draai redelijk gevonden. Maar het was

over van het personeel ligt rond de 250 mensen per missie

voor ons beiden wennen, bijna 24/7 op dezelfde locatie.’

van tien maanden. Met een gestructureerde aanpak verloopt alles als de welbekende geoliede machine.’

NA DE MISSIE

Na de weekendwisseling is er een oriëntatie op de maan-

Over de verre toekomst kan Blom nog even nadenken. ‘Als

dagmorgen. ‘’s Middags volgt de patiëntenscreening. De

onze missie in Brazzaville is afgerond, gaan we vier weken

specialisten bepalen welke mensen ze kunnen behandelen.

naar Nederland. Vooral om onze familie en vrienden weer

Direct de volgende dag beginnen we met het echte werk:

te zien. Dan draaien we nog een jaar mee in Guinee. In

opereren. Er is geen tijd te verliezen, we werken hard. Om

principe hebben we ons verbonden voor een periode van

veel patiënten te kunnen helpen is er weinig variatie bin-

twee jaar.’ Wie weet volgt er nog verlenging. ‘Daar gaan we

nen ieder specialisme. De ingrepen zijn bijna standaard,

eind van het jaar over nadenken, inclusief alle consequen-

vanuit het oogpunt van snelheid, veiligheid en kwaliteit.’

ties voor pensioen, AOW, huurders en hypotheekaftrek.’

Naast de genoemde speerpunten – het planningssysteem

Vast ligt wel dat Blom komende september start met de

verbeteren en het bieden van medische zorg van goede

masterstudie Global Health, een online initiatief van de

kwaliteit – is er ook het streven om professionals met een

Universiteit van Manchester met hulp van het Internatio-

goed gevoel naar huis te laten terugkeren. ‘Daar zit ook

nale Rode Kruis. ‘Hier is het leven wat relaxter en heb ik bo-

wat eigenbelang bij’, erkent Corné Blom. ‘Namelijk de

vendien minder afleiding dan in Nederland, dus die tijd wil

hoop dat zij, ervaren, nog eens terugkeren. Gelukkig doet

ik graag benutten. Straks als master of science heb ik meer

zo’n 50 procent dat ook. Een mooi resultaat, zeker nu er in

mogelijkheden. Misschien om nog langer actief te blijven

China een tweede hospitaalschip gebouwd wordt. Het is de

aan boord. Of misschien om ergens anders in Afrika aan

planning om dat over vier jaar operationeel te hebben. Dan

ontwikkelingswerk te doen, en meer tussen de bevolking te

zijn er dus nog meer OK’s te vullen.’

leven. Het is ook niet uitgesloten dat ik op termijn probeer weer in Nederland een vaste baan te vinden, hoewel de mo-

TREDMOLEN VAN LUXE

gelijkheden tegenwoordig niet meer zo groot zijn. Ik reali-

Er zijn niet alleen chirurgen en verpleegkundigen aan

seer me goed dat wij nét voor de crisis weg waren. Maar ik

boord van de Africa Mercy. Ook zijn er koks, boekhouders,

zal me altijd blijven inzetten voor ontwikkelingswerk. Deze

techneuten, machinisten, leraren (kinderen gaan op het

ervaring verandert je voor de rest van je leven.’ ■

schip naar school) en zelfs een kapper. Een kleurrijke samenleving van mensen uit zo’n veertig verschillende

MEER INFORMATIE:

landen en met allerhande culturele en religieuze achter-

www.mercyships.nl

gronden. Blom: ‘We zijn verbonden door onze intrinsieke

www.familyblom.eu

OK MANAGEMENT APRIL 2014

OKO0214.indd 33

33

4/26/14 11:51 AM

OK’s Westfriesgasthuis overwonnen koudwatervrees

Hoe teamresourcemanagement routine werd Na een succesvolle pilot besloot het Westfriesgasthuis teamresourcemanagement in te voeren. Inmiddels is het routine in dit Hoornse algemeen ziekenhuis met tien klinische OK’s. Hoe hebben ze dit voor elkaar gekregen? Tekst: Annemieke Mols, senior unithoofd OK Westfriesgasthuis en projectleider TRM | Foto: Westfriesgasthuis 34

OK MANAGEMENT APRIL 2014

OKO0214.indd 34

4/26/14 11:51 AM

plaatst, waarin de operatie kort wordt geëvalueerd. Aan het einde van de dag wordt het programma nog eens met iedereen nabesproken tijdens de debriefing. Bovendien worden alle betrokkenen geacht elkaar ook tijdens het uitvoeren van het programma gericht aan te spreken: eerst de naam van de persoon noemen en dan de vraag of het verzoek. Dit dient te worden gevolgd door een ‘echo’ van de aangesprokene: het herhalen van de vraag/het verzoek. Aanspreken gebeurt niet alleen informatief, maar zo nodig ook corrigerend. En dat in beide richtingen, dus ook van assistent naar specialist. TRM vormt aldus een aanvulling op de al bestaande time-outprocedure.

PILOT We hadden het vermoeden dat TRM ons zou kunnen helpen om zowel de veiligheid als de onderlinge aanspreekcultuur te verbeteren. Om dit te onderzoeken voerden we in 2012 een pilot uit. Hiervoor werkten we samen met een in TRM gespecialiseerd bureau. Voor twee specialismen (orthopedie en chirurgie) werden de artsen en circa tien operatie- en anesthesieassistenten getraind om TRM op de kamer toe te passen. De pilot duurde ongeveer tweeënhalve maand. Uit de evaluatie kwam naar voren dat TRM een zinvolle aanvulling vormt op de al bestaande PVS-lijsten. Om die reden besloten we TRM op de OK in te voeren.

PROJECTSTRUCTUUR Het invoeringstraject werd begeleid door een stuurgroep. Deze bestond uit een orthopeed, een anesthesioloog, een operatieassistent, een anesthesieassistent en de projectleider. De stuurgroep besloot gebruik te blijven maken van het externe bureau,

H

zij het minder intensief: waar in de pilot nog alle betrokkenen

et Westfriesgasthuis streeft naar een uniforme en

waren getraind door dit bureau, kozen we nu voor het systeem

veilige werkwijze op de operatiekamers. Daarom

van train de trainer. Dit hield in dat drie operatieassistenten

hebben we hier al in 2011 het Patiënt Veiligheid

door het bureau werden opgeleid tot interne trainer. Zij werden

Systeem (PVS) ontwikkeld. De time-out en sign-out zijn in dit

vervolgens verantwoordelijk voor het trainen van hun collega’s

digitale systeem, gebaseerd op de SURPASS-checklist, volledig

en de specialisten. De belangrijkste reden voor deze keus was de

geïntegreerd. De volgende stap op weg naar meer uniformiteit

verwachting dat de betrokkenheid van de medewerkers groter

en patiëntveiligheid was teamresourcemanagement (TRM, zie

zou zijn als zij werden getraind door hun eigen collega’s. Daar-

kader ‘Wat is teamresourcemanagement’). Dit is op onze OK’s

naast speelden echter ook budgettaire overwegingen een rol.

inmiddels routine. In de praktijk van de OK in het Westfriesgasthuis werkt TRM

DE TRAINING

als volgt. Op elke operatiekamer komt aan het begin van de

In de loop van 2013 volgden alle operatie-/anesthesieassisten-

dag het complete team van artsen en operatie-/anesthesieassis-

ten en snijdend specialisten een trainingstraject. In totaal

tenten bij elkaar voor een briefing. Daarin worden alle bijzon-

circa 120 personen kregen een presentatie, volgden een e-lear-

derheden doorgesproken van ingrepen die op het programma

ningmodule en deden mee aan een trainingsdag.

staan: wat zijn specifieke aandachtspunten bij de betreffende patiënten, waar moeten we nog aan denken met betrekking tot de logistiek en zijn alle benodigde zaken voor het programma geregeld? Direct na iedere ingreep vindt ook een sign-out

VOORBEREIDING Tijdens de voorbereidende presentatie vertelde het externe bureau en/of de projectleider wat TRM inhoudt en wat we ermee OK MANAGEMENT APRIL 2014

OKO0214.indd 35

35

4/26/14 11:51 AM

beogen. De aansluitende e-learningmodule konden de artsen

zagen niet direct de noodzaak van de TRM-briefing naast de

en OK-medewerkers op het werk of online vanuit huis door-

al bestaande time-out. Ook vonden enkelen dat het te veel tijd

werken. Hiervoor bekeken ze vier instructieve video’s, waarin

kostte, en meenden ze dat ze niet altijd op tijd konden zijn

onderwerpen aan de orde kwamen als situational awareness

voor de briefings. Anderen hadden gewoon enige koudwater-

(bewustwording van de concrete situatie en ieders rol daar-

vrees voor de opener communicatie en het risico kritisch

in), situationeel leidinggeven, onderlinge communicatie en

aangesproken te worden door een operatieassistent.

werken onder stress. Na het bekijken van deze video’s dienden

Tijdens de invoering van TRM bleek echter dat deze aarzeling

zij een aantal vragen te beantwoorden om te laten zien dat ze

deels voortkwam uit onbekendheid. Menig arts gaf bij de eva-

de theorie onder de knie hadden.

luatie van de trainingsdag aan enthousiast te zijn geworden en meer inzicht te hebben gekregen in de eigen rol en het

TRAININGSDAG ZELF: VIDEO-OPNAMEN Op de trainingsdag zelf voerden de artsen en OK-medewerkers de TRM-briefing, sign-out en debriefing voor het eerst op de kamer uit. Ook moesten ze tijdens het opereren de TRM-aanspreekcultuur in de praktijk toepassen. Dit alles werd de gehele ochtend door de interne trainer op video vastgelegd. In de middag analyseerden de interne trainers de gemaakte opnamen. Aan het eind van de trainingsdag kwamen de trainer en het hele team bij elkaar. De trainer wees hen aan de hand van videofragmenten op situaties waarin zij TRM goed hadden toegepast, en op de positieve effecten daarvan. Maar ook de leermomenten kwamen aan de orde.

eigen handelen. Ze werden daarin ook op sleeptouw genomen door enthousiaste operatie- en anesthesieassistenten.

TRM ALS ROUTINE Medio 2014 is TRM algemene praktijk op onze OK. Maar wat heeft ons dat opgeleverd? Dat we men z’n allen nog bewuster omgaan met kwaliteit en patiëntveiligheid. Waar de PVS-lijst soms als een wat bureaucratische routine werd gezien is het OK-team nu actief bezig met de (de)briefings en sign-outprocedures. Ook bestaat op de kamer nu een cultuur waarin het normaler is geworden om elkaar – zo nodig kritisch – aan te spreken. Waar TRM tijdens de implementatie soms nog een doel op

BESMETTELIJK ENTHOUSIASME Vanaf dat moment werden de betrokkenen geacht TRM elke dag toe te passen. Doordat OK-teams steeds van samenstelling veranderen, was het in de invoeringsfase onvermijdelijk dat er regelmatig een team op een kamer stond waarvan sommigen al wél en anderen nog niet getraind waren. Een onverwacht positief effect daarvan bleek te zijn dat ook de nog niet getrainden nieuwsgierig werden naar TRM. Zij gaven vervolgens aan snel getraind te willen worden.

zich leek, is het nu een dagelijks middel geworden dat we routinematig toepassen. Men realiseert zich dat een goede briefing, time-out, sign-out, gerichte communicatie en een volledige overdracht de veiligheid en efficiëntie op de operatiekamers verhoogt, zowel voor patiënt als team, en dat werken op de OK een echte team effort is. En zo was het ook bedoeld: niets meer of minder dan een methode om optimaal en gestructureerd veilig met elkaar samen te werken. Dat viel ook aansprakelijkheidsverzekeraar MediRisk op, die ons na een recente audit hiervoor het predicaat ‘Best

CHECKPUNTEN OP PAPIER Ter ondersteuning van de uniforme toepassing van TRM kregen alle medewerkers een zak-kaartje met de voornaamste checkpunten van TRM. Op alle kamers werden bovendien posters met deze inhoud opgehangen. TRM was dus overal zichtbaar aanwezig.

Practice’ gaf. ■

Wat is teamresourcemanagement? Teamresourcemanagement (TRM) is een veiligheidstraining voor multidisciplinaire teams. Het is ontwikkeld in de

VAN WEERSTAND NAAR ACCEPTATIE

luchtvaart om incidenten aan te pakken die het gevolg zijn

Wie dit leest zou de indruk kunnen krijgen dat iedereen TRM

van een suboptimale samenwerking in de cockpit. Daar

direct enthousiast omarmde. Een groot deel van de operatie-

wordt deze benadering ook wel crewresourcemanagement

en anesthesieassistenten deed dat inderdaad; zij zagen al snel

of CRM genoemd. TRM maakt betrokkenen bewust van hun

dat TRM tegemoetkwam aan hun behoefte om vooraf beter en

eigen rol en opstelling in een team, en van die van anderen.

gestructureerder geïnformeerd te worden over de patiënten

Door de kennis van de eigen houding en eigenschappen en

van die dag. Daarnaast waardeerden ze de verbetering van de

die van anderen te verbeteren, kunnen obstakels om elkaar

communicatie, zowel onderling als met de artsen.

aan te spreken worden weggenomen.

Bij een aantal artsen bestond echter enige reserve. Sommigen 36

OK MANAGEMENT APRIL 2014

OKO0214.indd 36

4/26/14 11:51 AM

Van checklists naar teamperformance

Briefing houdt iedereen scherp De time-outprocedure heeft het aantal verwisselingsfouten omlaag gebracht, heeft MediRisk geconstateerd. Er valt volgens de verzekeraar echter nóg meer winst te behalen door deze procedure te zien als een team effort. Tekst: Medirisk

D

e Inspectie voor de Gezondheidszorg heeft alle Neder-

dergelijke werkwijze niet zonder slag of stoot worden door-

landse ziekenhuizen verplicht gesteld per 1 juli 2009

gevoerd. Dat vraagt om heldere afstemming over ambities

met een time-outprocedure op de operatiekamers te

en doelstellingen en om een open en enthousiaste houding

werken. Uit onderzoek van verzekeraar MediRisk is gebleken

van de operatiemedewerkers, operateurs, anesthesisten en

dat inmiddels voor iedere operatie deze veiligheidsprocedure

managers, zo blijkt uit de ervaringen van de twee genoemde

wordt doorlopen. Dat heeft geleid tot een aanzienlijke da-

ziekenhuizen. Veiligheidsprocedures zijn voor hen geen doel

ling van het aantal verwisselingsclaims: van gemiddeld 29

op zich maar dragen bij aan een hoger doel: een veilige en

(2004-2008) naar 21 (2009-2013) per jaar over een totaal van

efficiënte operatie.’

61 ziekenhuizen. Dit is een daling van 38 procent en goed nieuws, want dit soort fouten is kennelijk te voorkomen. Vol-

AANVULLENDE PROCEDURE

gens MediRisk is echter nog een grote verbeterslag mogelijk

In ziekenhuizen waar de briefing wordt uitgevoerd, wordt

wanneer het team in deze time-outs niet alleen de checklist

deze door de teamleden zelfs hoger aangeschreven dan de

afloopt maar elkaar daadwerkelijk informeert over zaken die

time-outprocedure voorafgaand aan de operatie. Toch vul-

van belang zijn voor de betreffende operatie.

len beide procedures elkaar goed aan. Het controleren van en informeren over relevante aspecten voor een veilige en

BRIEFING VERSTERKT TEAMPERFORMANCE

efficiënte operatie wordt zo goed ingevuld. ‘Zorgverleners

Winst valt te behalen wanneer de time-out wordt gezien

stellen elkaar makkelijker vragen dan voorheen en houden

als een team effort. ‘In een aantal ziekenhuizen, waaronder

elkaar scherp’, aldus Jongbloed. ‘Die communicatie is zicht-

Ziekenhuis Gelderse Vallei en het Westfriesgasthuis, zagen

baar verbeterd. De briefing vervult een belangrijke rol in

wij interessante ontwikkelingen die de teamperformance

het versterken van het teamgevoel door te benadrukken dat

versterken’, vertelt Bart Jongbloed, preventieadviseur bij

elk lid een belangrijke en onmisbare rol heeft in het goed

MediRisk. ‘Op deze operatieafdelingen voeren zij vooraf-

laten slagen van de operatie.’

gaand aan elke operatiesessie een briefing uit waarbij alle teamleden, inclusief de anesthesioloog en de operateur, aan-

BEZOEK OPERATIEAFDELINGEN

wezig zijn en het programma wordt doorgenomen: wat zijn

Vanaf juli 2013 bezoeken preventieadviseurs van MediRisk

de specifieke aandachtspunten bij de betreffende patiënten,

alle operatieafdelingen van de bij MediRisk aangesloten

waar moeten we nog aan denken met betrekking tot logis-

ziekenhuizen. In een tweedaagse audit werden inmiddels

tiek en zijn alle benodigde zaken voor het operatieprogram-

al honderden time-outprocedures beoordeeld op de cor-

ma geregeld?’

recte navolging van de richtlijn ‘Het operatief proces’, die is

Het is essentieel dat het operatieteam samen bepaalt welke

vastgelegd op initiatief van de Nederlandse Vereniging voor

samenwerkingsmogelijkheden nodig zijn om meer grip te

Anesthesiologie (NVA) en de Nederlandse Vereniging voor

krijgen op onverwachte gebeurtenissen en daar flexibel op

Heelkunde (NVvH) in oktober 2011. In mei 2014 zijn alle

te kunnen inspelen. Jongbloed: ‘Vanzelfsprekend kan een

audits afgerond. ■ OK MANAGEMENT APRIL 2014

OKO0214.indd 37

37

4/26/14 11:51 AM

Wij beschermen helpende handen Zonder kleurstof en parfumvrij

Sterilium® med Optimale handdesinfectie. Intelligent gecombineerd. Handdesinfectiemiddel op basis van ethanol met bewezen huidverzorgende ingrediënten.

Q Q Q Q Q

*getest op MNV (murine norovirus)

PAUL HARTMANN B.V. www.paulhartmann.nl

Uitvoerig getest en geregistreerd. Hoogwaardige bestanddelen. Effectief tegen MNV* Uitstekende werkzaamheid en verdraagzaamheid Snelle werking en huidvriendelijk Wetenschappelijk onderzoek ten behoeve van bescherming tegen infecties.

Postbus 26 6500 AA Nijmegen

T 024 372 36 10 E [email protected]

OK nieuws.nl Snel op de hoogte met

OK nieuws.nl

Ontwikkelingen in de wereld van de OK volgen elkaar in snel tempo op. Daarom vindt u op www.OKnieuws.nl: • het laatste nieuws • agenda • achtergrondverhalen • filmpjes • vacatures • weblog Paul Meijsen • mijn dag

Meld u aan voor de gratis nieu wsbrief. Da n ontvangt u het OK-nieuws laatste vanzelf in uw mail box.

OKnieuws.nl, is dé nieuwssite voor de OK: van operatieassistent tot anesthesiemedewerker en van OK-manager ager tot chirurg.

OKO0214.indd 38

4/26/14 11:51 AM

COLOFON

Ranking en toezicht

OK Operationeel is hét vakblad voor operatieassistenten, anesthesiemedewerkers en leidinggevenden van operatieafdelingen. Het blad wordt gemaakt door Uitgeverij Y-Publicaties in samenwerking met de LVO (Landelijke Vereniging van Operatieassistenten) en de NVLO (Nederlandse Vereniging Leidinggevenden Operatieafdeling. Het blad wordt verspreid onder alle LVO- en NVLO-leden. Verdere verspreiding vindt plaats onder alle OK-afdelingen in Nederlandse ziekenhuizen, particuliere klinieken en opleidingscentra.

Redactie

Als manager OK ben je in het begin van het jaar altijd weer druk met het aanleveren van de prestatie-indicatoren. We hadden dit jaar in ieder geval weer een hele lijst: pijnscores, time-outprocedure, juiste toediening antibioticaprofylaxe, screening op ondervoeding enzovoort. Hoe meer afdelingen er onder je verantwoordelijkheid vallen, hoe meer indicatoren je op

Hoofdredacteur: Menno Goosen [email protected] Redactiecoördinator LVO: Hennie Mulder Redactiecoördinator NVLO: Jeannette Ronchetti

Trudie Doodeman, bestuurslid

moet hoesten. Het is een hele klus! Prestatie-indicato-

NVLO, redactie OK Management

ren zijn meetbare aspecten die de kwaliteit, de veilig-

Jeannette Ronchetti, bestuurslid

heid en de doelmatigheid van de zorg inzichtelijk

Uitgeverij

NVLO, redactie OK Management

maken. Prestatie-indicatoren zijn een fenomeen in de

Y-Publicaties Postbus 10208 1001 EE Amsterdam Telefoon: 020-520 60 77 E-mail: [email protected] www.y-publicaties.nl Kijk ook op onze website www.oknieuws.nl Uitgever: Ralf Beekveldt Hoofdredacteur: Menno Goosen Beeldredactie: Menno Goosen Eindredactie: Marloes van Hoorn Tekstcorrectie: Marijn Mostart en Ron Brassinga Lay-out: Thomson Digital Opmaakbegeleiding: Hans Jansens (Impaginator.nl) Druk: BalMedia

Advertenties

gezondheidszorg en zijn bedoeld om inzicht te geven in de organisatieresultaten over één kalenderjaar. In toenemende mate wordt zorginstellingen en beroepsbeoefenaren gevraagd informatie over de eigen prestaties aan te leveren aan bijvoorbeeld verzekeraars, patiënten- en cliëntenorganisaties, beleidsmakers en overheden, de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) en raden van toezicht van zorginstellingen. Als ziekenhuizen en indirect als operatiecomplex lijken we te zijn overgeleverd aan de ranking van de verschillende bekende lijstjes, zoals de AD-top 100 en de Elsevier-lijst. Deze lijsten van best en slechtst functionerende ziekenhuizen dienen als vergelijkingsmateriaal voor de patiënt en moeten een prikkel opleveren voor de ziekenhuizen en behandelaars. Maar kloppen deze lijstjes wel? Sta je als ziekenhuis in 2012 op de vijftigste plaats, is het zomaar mogelijk dat je het volgende jaar veertig plaatsen bent gestegen of gedaald. Ook

Cross Media Nederland BV Telefoon: 010-7421942 E-mail: [email protected] Web: www.crossmedianederland.com

lijkt er sprake van tegenstrijdige informatie. Ziekenhuizen kunnen goed scoren op de ene

Abonnementen

kwaliteit en transparantie van het prestatieniveau? Hoe zien uniforme en integere referentie-

SP Abonneeservice Postbus 105 2400 AC Alphen a/d Rijn Telefoon: 0172-476085 E-mail: [email protected]

relatie hebben met onze

Toezending van OK Operationeel is voor LVO- en NVLOleden onderdeel van hun lidmaatschap. Voor niet-leden gelden de volgende abonnementsprijzen: jaarabonnement: € 65,50 Losse nummers: € 8,50 Abonnementen buiten Nederland: € 82,50 Alle prijzen zijn incl. btw en verzendkosten. Prijswijzigingen voorbehouden. Opzegging betaalde abonnementen: schriftelijk, uiterlijk twee maanden voor afloop van de abonnementsperiode. Bij niet tijdige opzegging wordt het abonnement automatisch met een jaar verlengd. © 2014 OK Operationeel / OK Management Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. Aan de totstandkoming van deze uitgave is de uiterste zorg besteed. Voor informatie die nochtans onvolledig of onjuist is opgenomen, aanvaarden auteur(s), redactie en uitgever geen aansprakelijkheid. Voor eventuele verbeteringen van de opgenomen gegevens houden zij zich aanbevolen. ISSN 1872-6712

indicator en slecht op de andere. Op welke manier kunnen we deze lijstjes daadwerkelijk gebruiken ter verhoging van de kaders eruit? Kaders die deugen, consistent zijn, onafhankelijk zijn opgesteld en een directe eigen beroepsnormen. Op welke manier maken we de juiste schakeling naar de richtlijnen ‘Toezicht op het Operatieve Proces’ (IGZ), de vangnetcriteria van MediRisk en het 10 puntenprogramma (VMS)? Dat lijken ons interessante vragen voor ons volgende congres! Zet de data maar vast in je agenda: donderdag 25

NVLO-informatie Bestuur NVLO

Redactie OK Management-katern

Mimoen Ahmidi, voorzitter

Menno Goosen, hoofdredacteur

[email protected]

[email protected]

06-22 77 88 72

020-520 60 77

Jeannette Ronchetti, redactie

Jeannette Ronchetti,

OK Management en social media

redactie en social media

(Zie onder redactie)

[email protected] én

Trudie Doodeman, redactie (Zie onder redactie)

06-55 73 33 11 Trudie Doodeman,

en vrijdag 26 septem-

redactie

ber in Congrescentrum

[email protected] én

Woudschoten te Zeist.

[email protected] 06-146 07 695

Binnenkort volgt meer informatie over de

De NVLO is dé professionele en

Adverteren:

inschrijving.

ondernemende beroepsvereniging

Cross Advertising

Volg de NVLO op Twit-

voor leidinggevenden op de

010- 742 10 23

operatieafdeling.

[email protected]

Lid worden kan via www.nvlo.nl.

www.crossmedia nederland.com

ter (@OKmanagers) en like ons op Facebook! Veel leesplezier!

OKO0214.indd 39

[email protected]

www.nvlo.nl

4/26/14 11:51 AM

Only one

company has StageOne Select - the only modular hip spacer mold Personalized The only customizable hip spacer molds t create a spacer with antibiotic of choice

Optimized The only spacer with textured surface 1 t increased surface area promotes higher antibiotic elution

Exceptional The only reinforced modular hips cement molds, with 150 combinations t bone sparing, maintains soft tissue tension and increases mobility for the patient

+ 31 78 629 29 29 [email protected] - www.biomet.com biomet.com ©2012 Biomet.® All pictures, products, names and trademarks herein are the property of Biomet, Inc. or its subsidiaries.

1. Bassam A. Masri, Clive P. Duncan, Christopher P. Beauchamp, Nancy J. Paris, Jennifer Arntorp. Effect of Varying Surface Patterns on Antibiotic Elution from antibiotic-loaded Bone Cement. The Journal of Arthroplasty Vol. 10, No. 4, 1995, 453-459.

OKO0214.indd 40

One Surgeon. One Patient. ®

4/26/14 11:51 AM