Inhoudsopgave
INHOUDSOPGAVE 1. Omschrijving en situering van de problematiek ......................................... 1.1. Definitie dementiesyndroom (DSM-IV-RT) ........................................ 1.2. Symptomen ........................................................................................... 1.2.1. Cognitieve symptomatologie ..................................................... 1.2.2. Gedragsmatige en psychologische symptomen ........................ A. Inleiding ............................................................................... B. Delusies of wanen ............................................................... C. Hallucinaties ......................................................................... D. Agitatie ................................................................................. E. Agressie ................................................................................ F. Stoornissen in diurnaal ritme .............................................. G. Stemmingsstoornissen .......................................................... H. Angst en fobieën .................................................................. I. Seksuele symptomen ........................................................... 1.2.3. Persoonlijkheidsveranderingen .................................................. 1.2.4. Deficits in activiteiten dagelijks leven ...................................... 1.3. Definitie en beschrijving van specifieke dementies ............................ 1.3.1. Omkeerbare versus onomkeerbare vormen van dementie ....... 1.3.2. Ziekte van Alzheimer (DAT) .................................................... 1.3.3. Vasculaire dementie (VAD of MID) ........................................ 1.3.4. Dementie door andere somatische aandoeningen ..................... A. Inleiding ............................................................................... B. Dementie met Lewy-bodies ................................................. a. Parkinson-dementie ......................................................... b. Diffuse Lewy-bodies disease (DLBD) ........................... c. Alzheimer’s disease met Lewy-bodies ........................... d. Ziekte van Huntington .................................................... D. Frontotemporale dementie (FTD) ....................................... E. Normale-drukhydrocefalie ................................................... F. Aids-related dementia .......................................................... G. Ziekte van Creutzfeldt-Jakob .............................................. H. Multiple sclerose .................................................................. I. Persisterende dementie door middelengebruik – alcoholdementie ............................................................................... J. Dementie door multipele oorzaken ..................................... 1.4. Differentiaaldiagnose van dementiële syndromen ............................... 1.4.1. Ten opzichte van fysiologische inkrimping van cognitieve vaardigheden .............................................................................. 1.4.2. Ten opzichte van delirium ........................................................ 1.4.3. Ten opzichte van depressie ....................................................... 1.5. Diagnostiek van dementiële syndromen ..............................................
15 15 16 16 17 17 19 20 20 21 22 22 23 23 24 25 26 26 29 31 32 32 33 33 33 34 34 34 35 36 36 37 38 40 40 40 42 44 48 9
Inhoudsopgave
1.5.1. Biologische merkers van dementie ........................................... A. Inleiding ............................................................................... B. Proteïne-tau .......................................................................... C. -amyloïd proteïne .............................................................. D. Acetylcholine ....................................................................... E. Combinaties van verschillende biologische merkers .......... 1.5.2. Klinisch-diagnostisch onderzoek ............................................... 1.5.3. Gestandaardiseerde evaluatieschalen niet-cognitieve, met dementie geassocieerde stoornissen .............................................. A. Inleiding ............................................................................... B. Gestandaardiseerde schalen voor de evaluatie van BPSD . a. Middelheim frontality score (MFS) ................................ b. Behavior pathology in Alzheimer’s disease rating scale (Behave-AD) ................................................................... c. Cohen-Mansfield agitation inventory (CMAI) ............... d. Neuropsychiatric inventory (NPI) .................................. e. Geriatric depression scale (GDS) ................................... f. Cornell scale for depression in dementia (CSDD) ........ C. Gestandaardiseerde evaluatieschalen activiteiten dagelijks leven (functionele schalen) .................................................. a. Katzschaal ........................................................................ b. Instrumental activities of daily living (IADL) ............... c. Functional assessment staging (FAST) .......................... d. Functional capacity scale (FCS) ..................................... D. Gestandaardiseerde schalen globale klinische evaluatie dementie ............................................................................... a. Global deterioration scale (GdetS) ................................. b. Clinical dementia rating scale (CDR) ............................
49 49 50 50 51 51 52 57 57 57 57 58 59 59 60 60 61 61 61 61 62 62 62 63
2. Epidemiologie ............................................................................................... 2.1. Invloed van demografie, geslacht en etniciteit .................................... 2.2. Europese gegevens ............................................................................... 2.3. Nederlandse gegevens .......................................................................... 2.4. Belgische gegevens ...............................................................................
65 65 67 67 69
3. Bevorderende en beschermende factoren .................................................... 3.1. Inleiding ................................................................................................ 3.2. Geslacht en leeftijd ............................................................................... 3.3. Genetische voorbeschiktheid ................................................................ 3.4. Omgevingsfactoren ............................................................................... 3.4.1. Hygiënische factoren ................................................................. A. Voeding ................................................................................ B. Alcoholgebruik ..................................................................... C. Rookgedrag ..........................................................................
73 73 74 74 76 76 76 79 81
10
Inhoudsopgave
3.4.2. Zware metalen en spoornelementen .......................................... 3.4.3. Hoofdtraumata ........................................................................... 3.4.4. Solventen .................................................................................... 3.4.5. Infecties ...................................................................................... 3.5. Sociale factoren .................................................................................... 3.5.1. Socioculturele factoren .............................................................. 3.5.2. Opleidingsniveau en professionele activiteit ............................ 3.6. Individuele risicoparameters ................................................................. 3.6.1. Arteriële hypertensie .................................................................. 3.6.2. Hyperhomocysteïnemie ............................................................. 3.6.3. Hypercholesterolemie ................................................................ 3.6.4. Risicofactoren voor het ontwikkelen van VAD ....................... 3.6.5. Diabetes mellitus ....................................................................... 3.6.6. Gebruik van bepaalde medicatie ............................................... 3.6.7. Vitamine B12- en foliumzuurtekorten ....................................... 3.7. Mogelijke beschermende factoren ....................................................... 3.7.1. Antioxidantia .............................................................................. 3.7.2. Anti-inflammatoire farmaca of factoren ................................... 3.7.3. Oestrogenen ............................................................................... 3.7.4. Geheugentraining .......................................................................
83 85 86 87 88 88 89 90 90 91 93 94 95 99 100 101 101 103 104 107
4. Belasting voor patiënt en zijn omgeving ..................................................... 4.1. Belasting voor de patiënt ..................................................................... 4.1.1. Verminderde zelfredzaamheid ................................................... 4.1.2. BPSD .......................................................................................... 4.1.3. Achteruitgang lichamelijke gezondheid .................................... 4.1.4. Levenskwaliteit .......................................................................... 4.2. Belasting voor zorgverleners ................................................................ 4.2.1. Omschrijving .............................................................................. 4.2.2. Tijdsbelasting ............................................................................. 4.2.3. Financiële belasting ................................................................... 4.2.3. Psychosociale belasting ............................................................. 4.2.5. Fysieke gezondheid ................................................................... 4.2.6. Gevolgen van belasting zorgverlener voor de patiënt .............. 4.3. Belasting voor de maatschappij ...........................................................
109 109 109 109 110 110 111 111 112 113 113 115 116 117
5. Voorzieningen voor dementerenden en personen met geheugenstoornissen in het algemeen ............................................................................................. 5.1. Inleiding ................................................................................................ 5.2. Thuiszorg en extramurale dienstverlening ........................................... 5.2.1. Inleiding ..................................................................................... 5.2.2. Actoren ....................................................................................... A. Mantelzorgers ....................................................................... B. Huisartsen .............................................................................
123 123 124 124 125 125 125 11
Inhoudsopgave
C. Geneesheren-specialisten ..................................................... D. Verpleegkundigen ................................................................ E. Verzorgenden ....................................................................... F. Ergotherapeuten ................................................................... G. Kinesisten ............................................................................. H. Logopedisten ........................................................................ 5.2.3. Diensten en netwerken .............................................................. A. Diensten voor gezinszorg .................................................... B. Dienst maaltijdenbedeling ................................................... C. Poetsdienst ........................................................................... D. Dienstencentra ...................................................................... E. Medische huizen .................................................................. F. Centra voor geestelijke gezondheidszorg (CGG) ............... G. Bejaardenoppas- en gezinsopvangdiensten ......................... H. Expertcentra dementie ......................................................... 5.3. Inrichtingen en intramurale dienstverlening ........................................ 5.3.1. Inleiding ..................................................................................... 5.3.2. Tijdelijke inrichtingen ............................................................... A. Ziekenhuisdiensten ............................................................... B. Geriatrische diensten (index G) .......................................... C. Psychogeriatrische diensten en gespecialiseerde diensten .. D. Dagopvang- en dagverzorgingscentra ................................. E. Nachtopvang en kort verblijf in het bejaardentehuis ......... 5.3.3. Permanente institutionele en semi-institutionele inrichtingen voor bejaarden ........................................................................... A. Rusthuizen voor bejaarden (ROB)(België) of bejaardenoorden (Nederland) .............................................................. B. Verpleeghuizen (Nederland) of rust- en verzorgingstehuizen (RVT) (België) .............................................................. C. Psychiatrische verzorgingstehuizen (PVT’s) ...................... D. Serviceflats, verblijven en seniories .................................... 5.4. Geheugenklinieken (interface extra- en intramurale zorg) ................. 5.4.1. Inleiding ..................................................................................... 5.4.2. Historisch perspectief ................................................................ 5.4.3. Vroege detectie van dementie ................................................... 5.4.4. Differentiële diagnostiek ........................................................... 5.4.5. Behandeling van dementie ........................................................ 5.4.6. Educatie en sensibilisatie .......................................................... 5.4.7. Psychologische en sociale begeleiding ..................................... 5.4.8. Onderzoek .................................................................................. 5.4.9. Uitdagingen ................................................................................
125 126 126 126 127 127 127 127 128 128 128 128 129 129 129 129 129 130 130 130 130 131 131 132 132 132 133 133 134 134 135 138 139 140 140 141 142 142
6. Strategieën voor primaire preventie ............................................................. 143 6.1. Inleiding ................................................................................................ 143 12
Inhoudsopgave
6.2. 6.3. 6.4. 6.5. 6.6.
Algemene overwegingen ...................................................................... Genetic counseling ............................................................................... Statinegebruik bij hypercholesterolemie .............................................. Aspirinegebruik ..................................................................................... Preventie van cerebrovasculaire infarcten ...........................................
143 144 145 147 148
7. Strategieën voor secundaire preventie ......................................................... 7.1. Vroegdetectie ........................................................................................ 7.2. Preventie verdere ontwikkeling problemen ......................................... 7.2.1. Bij dementie ............................................................................... 7.2.2. Bij cerebrovasculair lijden ........................................................ 7.2.3. Bij MCI ...................................................................................... 7.3. Preventie van mentale en fysieke decompensatie van mantelzorgers of zorgverstrekkers ...............................................................................
151 151 152 152 153 154
8. Behandeling van dementie ........................................................................... 8.1. Inleiding ................................................................................................ 8.2. Psychosociale interventies .................................................................... 8.2.1. Inleiding ..................................................................................... 8.2.2. Aanpassing van omgevingsfactoren .......................................... 8.2.3. Activiteitenprogramma’s ........................................................... 8.2.4. Muziek, stemmen en taal .......................................................... 8.2.5. Gedragstherapie ......................................................................... 8.2.6. Massage en aromatherapie ........................................................ 8.2.7. Lichttherapie .............................................................................. 8.2.8. Belevingsgerichte benaderingen ................................................ 8.3. Cognitieve rehabilitatie ......................................................................... 8.3.1. Inleiding ..................................................................................... 8.3.2. Revalidatietherapie .................................................................... A. Functietraining ..................................................................... B. Strategie- en compensatietraining ....................................... a. Inleiding ........................................................................... b. Externe strategieën .......................................................... c. Interne strategieën ........................................................... d. Executieve strategieën ..................................................... 8.4. Medicamenteuze behandeling van dementie ....................................... 8.4.1. Inleiding ..................................................................................... 8.4.2. Acetylcholinesterase-inhibitoren ............................................... A. Donepezil ............................................................................. B. Rivastigmine ........................................................................ C. Galantamine ......................................................................... 8.4.3. Andere antidementica in klinische praktijk .............................. 8.4.4. Terugbetalingsmodaliteiten antidementica in België en Nederland .............................................................................................
161 161 162 162 163 164 165 166 166 166 166 167 167 169 169 169 169 170 170 171 173 173 174 175 176 177 178
159
179 13
Inhoudsopgave
8.4.5. Geneesmiddelen met specifiek effect op BPSD ....................... A. Antipsychotica ..................................................................... B. Benzodiazepines ................................................................... C. Antidepressiva ...................................................................... a. Tricyclische antidepressiva ............................................. b. Selectieve serotonine re-uptake-inhibitoren (SSRI’s) .... c. Andere antidepressiva ..................................................... D. Anti-epileptica ......................................................................
181 182 183 183 183 184 184 185
9. Ethische en juridische overwegingen ........................................................... 9.1. Inleiding ................................................................................................ 9.2. Autorijden en dementie ........................................................................ 9.3. Competentie of beslissingsbekwaamheid van dementerenden ............ 9.4. Deelname aan wetenschappelijk onderzoek ........................................ 9.5. Aanvaardbaarheid placebogebruik in klinische studies ....................... 9.6. Schuldgevoel bij de zorgverlener ......................................................... 9.7. Beperken van bewegingsvrijheid ......................................................... 9.8. Levenseinde .......................................................................................... 9.9. Living will ............................................................................................ 9.10. Aanstelling bewindvoering ................................................................. 9.11. Voeding ...............................................................................................
187 187 188 190 191 196 197 198 201 203 204 209
10. Interessante adressen, telefoonnummers en websites ................................ 10.1. Adressen en telefoonnummers van instellingen met specifieke geheugenconsultaties en/of geheugenklinieken ............................... 10.1.1. Nederland ............................................................................. 10.1.2. België ................................................................................... 10.2. Websites ............................................................................................
213 213 213 217 219
11. Bibliografie ................................................................................................. 221 12. Trefwoordenlijst .......................................................................................... 261
14
