HERSENEN. Basis van van de mens. Psyche verslaving vitaal brein slapen pubers pijn stand van de wetenschap dementie MS

DIT IS EEN BIJLAGE VAN RHIJNVIS MEDIA. DE INHOUD VALT NIET ONDER DE VERANTWOORDELIJKHEID VAN DE TELEGRAAF.

HERSENEN OOK ONLINE VIA UWHERSENEN.NL

Een gemiddeld brein weegt ongeveer 1,36 kilogram, wat een kleine 2 procent van ons lichaamsgewicht is.

Ronald Giphart: ‘De omgeving waarin wij leven is fundamenteel veranderd. Dat kunnen onze hersenen niet bolwerken’

Basis van van de mens

JUNI 2016

Hersenen eisen maar liefst 20 procent van onze energie op én 20 procent van onze zuurstof.

Erik Scherder: ‘Behandel pijn bij dementerende ouderen’

Extra

Lees extra artikelen exclusief online via:

uwhersenen.nl • Interview met Edwin van der Sar • Revalideren bij NAH

Psyche | verslaving | vitaal brein | slapen | pubers | pijn | stand van de wetenschap | dementie | MS

2 Voorwoord

HERSENEN

INHOUD PAG. 3

Beroerte voorkomen door linker hartoor sluiting

PAG. 4

‘Dwangstoornis nog in de taboesfeer’

PAG. 4

‘Ik ben letterlijk chronisch ziek’

PAG. 5

Natuurlijk gedrag uit de oertijd geeft mismatch

PAG. 6

Stand van de wetenschap

PAG. 7

Vitaal brein = beweging, voeding en rust

PAG. 8

Slecht slapen door kriebelbenen

PAG. 8

Slapen is gezond

PAG. 9

Grip op slaap bij pubers

PAG. 10

Wat gebeurt er in je brein? Van kind naar puber tot volwassene

PAG. 12

De andere kant van autisme

PAG. 13

Behandel pijn bij dementerende ouderen

PAG. 14

Leven met MS: ‘Niet gezond, wel gelukkig’

PAG. 15

Een ziekte zo erg… dat niemand het er over heeft

Lees ook het interview met Edwin van der Sar op uwhersenen.nl/sport

Lees ook over revalideren bij NAH op uwhersenen.nl/nah

DEZE SPECIAL ONLINE LEZEN? WWW.UWHERSENEN.NL

VOORZICHTIG NAAR DE TOEKOMST KIJKEN Het kan zomaar zijn dat je in je leven plotseling specialist moet worden in een onderwerp dat tot dan toe een enorme ver-van-je-bed-show was. Op 4 september 2015 zijn Romijn en ik van de ene op de andere seconde begonnen aan de meerjarige opleiding NAH. We waren het niet van plan. Niet dat we te oud zijn om te leren maar we hadden een volmaakt leventje: kersvers getrouwd, succesvol eigen theatergezelschap, een grootschalige verbouwing van ons huis en plannen voor een wilde campervakantie.

N

AH, wat staat voor ‘Niet Aangeboren Hersenletsel’ is niet zoiets wat je er in de avonden bij de LOI even bij doet. NAH is een lang en zwaar traject dat je zomaar in de schoot geworpen krijgt. In Romijn zijn geval een herseninfarct. En jaarlijks 400.000 mensen met hem. Hierbij ons verhaal. 4 september. Na de try out van onze nieuwe voorstelling ‘Feest’ voldaan naar huis. Onderweg. In de auto. Romijn, je praat raar. Scheef gezicht. Ik weet hoe laat het is. Tijd voor 112. Ambulance. Wegwezen. Ziekenhuis. EHBO. Mevrouw wat is de geboortedatum van meneer. Bloedverdunners. Formulieren. Felle lampen. F***zooi. Neuro-stroke. Kritieke toestand. Wat een toestand. Wachten. Slappe koffie. Zitten naast het bed. Wachten. Hopen. Bidden wellicht. Onderzoeken. Nachtzusters. Dag dokter, wat is er aan de hand? Terminologieën. Zondagnacht stabiel. Ontslag. Naar revalidatiecentrum. Intern. Dat wel. Naar huis voor schone onderbroeken. Buiten wordt het vroeger donker. Revalidatietraject.

COLOFON Dit is een bijlage bij De Telegraaf. De inhoud van deze bijlage valt niet onder de hoofdredactionele verantwoordelijkheid van De Telegraaf. Rhijnvis Media ontwikkelt themabijlagen voor nationale dagbladen en magazines.

Projectmanager: Sanne Jans Auteurs: Annemarie Moerman Annemarie van de Weert Eindredactie: Frits Mulder Vormgeving: Leon Mooijer © Copyright 2016

Acteur Romijn Conen is herstellende van een herseninfarct.

Het woord alleen al. Rechterhelft verlamd. Opnieuw leren zitten. Opnieuw leren staan. Je man aankleden. Klamme douche. Krijg maar eens een sok aan bij een verlamd been. Afasie. Geen taal meer. Niets is meer vanzelfsprekend. Niets spreekt meer vanzelf. Naar huis voor tandenborstel. Revalidatierooster. Loopgroepen. Fysio. Ergo. Logo. Aap noot Mies. Revalidatievoedsel. Gadverdamme. Niet voor mijn fijnproever! Dat nooit. Naar huis om te koken. Eten mee terug nemen. Dag liefje, zie je morgen weer.

Je man aankleden. Krijg maar eens een sok aan bij een verlamd been’ Verbetering. Grote stappen. Dat geeft hoop. Kleine stukjes lopen. Met een stok. Dat wel. Onverwachte complicaties. Spasticiteit in rechterhelft. Gaat nooit meer over. Volgens de therapeuten. Naar huis om te huilen. Thuis de verbouwing leiden en lijden. Afwassen in de badkuip.

Koken op de houtkachel. Godzijdank een zachte winter. Dat wel. Voor kerst de nachten samen weer thuis. Op de po-stoel in de huiskamer. Over je nek omdat ‘grote mannen bah’ echt bah is. Samen kerst. Doodmoe onder de kerstboom. Maar thuis. Dat tenminste wel. Hulptroepen. Vrienden. Familie. Onbekenden. Gelukkig wel zeg. Overdag met de Taxi naar het revalidatiecentrum. Sjiek hoor. Ik blijf thuis. Ik kan geen ziekenhuis meer zien. Zijn woorden komen terug. Mijn overlevingsadrenaline zakt weg. Alweer moe. Ik ben te moe om moe te zijn. Hoop houden. Botox tegen de spasme. Koffie voor de bouwvakkers. Pilletjes tegen de nachtmonsters. Eerste blokje om buiten. Eerste keer weer op de fiets. Een driewieler. Dat dan wel. Lente in zicht. Kozijnen plaatsen. Vloeren storten. De stappen die hij maakt zijn niet meer zo groot als in het begin maar ze zijn er wel. Moed niet verliezen. Voorzichtig naar de toekomst kijken. Voorzichtig huilen om het verleden. Bezig blijven. Nieuwe plannen. Nieuwe doelen. Nieuw leven. Veranderen.

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen of openbaar gemaakt worden in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch of door fotokopieën, opname, of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Rhijnvis Media BV.

Frederiksplein 1-5 1017 XK Amsterdam Telefoon: 020-763 05 77 www.rhijnvismedia.nl

We moeten wel. Kost tijd. Alles kost tijd. Maar gelukkig hebben we nog tijd. Wij hebben alle tijd van de wereld. Het is onduidelijk wanneer de examens NAH klaar zijn en of we ooit zullen slagen. Maar we hebben hoop. Maar we hebben elkaar. We hebben het leven. Dat wel… Nanna Tieman is schrijver en regisseur en heeft samen met haar partner en acteur Romijn Conen een theatergezelschap. Hun verhaal over revalidatie en wederopbouw kunt u volgen op de Facebookpagina Bouwen. Zij vervullen tevens een ambassadeursfunctie bij de Edwin van de Sar Foundation. TEKST: NANNA TIEMAN W W W.UWHERSENEN.NL / VOORWOORD

Kruip in het hoofd van een puber.

Pubers moeten hun eigen weg ontdekken en zich los maken van hun ouders. Toch hebben ze diezelfde ouders ook nodig om grenzen te stellen en bij te sturen. Maar waar begin je? Bij het begrijpen dat hun hersenen anders werken dan die van ons. Meer weten? Kijk op hersenstichting.nl/puberhersenen.

Geef om je hersenen

HERSENEN

DEZE SPECIAL ONLINE LEZEN? WWW.UWHERSENEN.NL

Beroerte 3

BEROERTE VOORKOMEN DOOR LINKER HARTOOR SLUITING

Meer dan 300.000, met name oudere Nederlanders, lijden aan de hartritmestoornis boezemfibrilleren, met klachten zoals hartkloppingen, kortademigheid, en vermoeidheid. Een nog belangrijker probleem is dat deze hartritmestoornis de kans op een beroerte vergroot. Omdat de boezem van het hart niet meer goed samentrekt, gaat het bloed minder snel stromen, waardoor de kans op kleine stolseltjes toeneemt. Als een stolseltje losschiet en in de hersenen beland ontstaat hierdoor een beroerte.

D

e kans op een beroerte wordt groter door bijkomende factoren zoals leeftijd boven de 65 jaar, vrouwelijk geslacht, vaatlijden, hartfalen, suikerziekte, en hoge bloeddruk. Bij patiënten met twee of meer risicofactoren is het nodig om antistollingsmedicatie te gaan gebruiken, ook wel bloedverdunners genoemd, waardoor de kans op een beroerte met zo’n 70% afneemt. De traditionele medicijnen worden gedoseerd door continu de bloedwaardes voor de stolling

te laten controleren bij de Trombosedienst. Tegenwoordig gebruiken steeds meer patiënten de directe antistollingsmiddelen die geen controle meer nodig hebben.

Foto boven: Het zogenaamde linker hartoor parapluutje wordt via de lies naar het hart opgevoerd.

Een nadeel van alle antistollingsmedicijnen blijft echter dat er hierdoor

meer, en soms zeer ernstige, bloedingen kunnen optreden. Dit heeft 10 jaar geleden al geleid tot het zoeken naar een andere oplossing om beroertes te voorkomen. Onderzoek bij patiënten met boezemfibrilleren toonde aan dat stolsels met name voorkomen in het hartoortje, een doodlopend aanhangsel van de linkerboezem. Zo ontstond het idee voor het zogenaamde linker hartoor parapluutje, wat via een dunne holle buis via een bloedvat in de lies naar het hart wordt opgevoerd, en dan in het hartoor wordt opengevouwen om het daarmee af te sluiten. Na enkele maanden is dit parapluutje volledig vergroeid met het hart, en is antistolling niet langer nodig. Inmiddels zijn er met dit parapluutje al meerdere grote studies gedaan die aantonen dat dit minstens zo effectief is als antistolling, zonder de nadelen van bloedingen. Hoewel de recente EWOLUTION studie in Europa liet zien dat deze ingreep bij bijna alle patiënten succesvol was met een lage kans op complicaties, wordt het voorlopig met name toegepast bij patiënten die wel antistolling nodig hebben maar dit niet kunnen of mogen

gebruiken, of waar het niet effectief is gebleken. Ook in Nederland zijn er enkele ziekenhuizen, waaronder het St. Antonius Ziekenhuis Nieuwegein sinds 2009, die linker hartoor sluiting voor deze indicaties toe-

Na enkele maanden is dit parapluutje volledig vergroeid met het hart, en is antistolling niet langer nodig’ passen. Toch gebeurt dit nog maar heel weinig, omdat in tegenstelling tot de ons omringende landen, in Nederland nog geen vergoeding voor deze ingreep wordt verstrekt. Bron: Dr. Lucas Boersma, cardioloog, St. Antonius Ziekenhuis Nieuwegein TEKST: REDACTIE RHIJNVIS MEDIA W W W.UWHERSENEN.NL /BEROERTE

Hoe je succesvol van je verslaving afkomt I k heb ongeveer twintig jaar rondgelopen met de gedachte “wat is er in hemelsnaam met mij aan de hand? Godsgruwelijke, godvergeten eenzaamheid. De hel.’’ Alcohol hielp, cocaïne hielp, geld hielp, seks hielp, alles wat mij voor korte of langere duur verdoofde hielp. Zo heb ik geleefd totdat ik 34 jaar werd. Toen was ik geestelijk failliet. Nederlandse hulpverlening was een lachertje: koffie drinken (met veel suiker, je moet toch wat..) en een dagboek bijhouden.

Onder: Behandellocatie Nijmegen

Amsterdam Den Haag

Utrecht Nijmegen Tilburg

Trubendorffer zit door heel Nederland’

Dick Trubendorffer, algemeen directeur: ‘Ik ben dit jaar 20 jaar clean en ik ben jaren geleden begonnen aan “Trubendorffer”. Momenteel de meest succesvolle organisatie in Nederland op het gebied van “ambulante hulp bij verslaving”’ Gelukkig kon ik naar de Verenigde Staten. Daar vond ik erkenning en hulp voor mijn situatie. Ik ben dit jaar 20 jaar clean en ik ben jaren geleden begonnen aan “Trubendorffer”. Momenteel de meest succesvolle organisatie in Nederland op het gebied van “ambulante hulp bij verslaving”. Met 6 locaties door heel Nederland bereik ik nu iedereen die er genoeg van heeft en open staat voor hulp. Trubendorffer biedt een unieke en doelgerichte verslavingsbehandeling waarbij het niet nodig is dat je ‘‘opgenomen’’ wordt.

Sinds 2005 behandelt ons team van psychiaters, psychologen en artsen verslavingen bij cliënten uit heel Nederland. Onze deskundigen werken doelgericht en op persoonlijke wijze aan het herstel van de verslaafden samen met hun naasten. Je doet de behandeling terwijl je gewoon thuis blijft wonen waardoor je sociale leven niet nog verder onder druk komt te staan.

Unieke werkwijze Trubendorffer biedt verslavingszorg op basis van volledige onthouding van

Trubendorffer behandelt de volgende verslavingen: • Alcoholverslaving • Cocaïneverslaving • Wietverslaving • Seksverslaving • Gokverslaving • Eetverslaving • Internetverslaving • Medicijnverslaving • Relatieverslaving • Gameverslaving • Parallelle stoornissen

Marjolein, behandelaar Trubendorffer het gebruik van verslavende middelen en verslavend gedrag. De behandeling bestaat uit intensieve en frequente gesprekstherapie met een behandelaar. Dit zowel bij ons op locatie als per telefoon en internet. Daarbij komt groepstherapie en een verplichting tot het bijwonen van zelfhulpgroepen. De behandeling is ambulant: je slaapt dus gewoon thuis en je wordt gestimuleerd zoveel mogelijk je vaste activiteiten (werk en studie) voort te zetten of weer op te gaan pakken. Wij zijn altijd open: ook ’s morgens zeer vroeg, ’s avonds, in het weekend en met de feestdagen. Dit maakt het mogelijk de behandeling buiten reguliere werk- of studietijden om te doen.

ling, zowel beroepsinhoudelijk als organisatorisch. Bij Trubendorffer wordt er door de behandelaar veel aandacht besteedt per cliënt. Hierdoor is het mogelijk om goed contact te onderhouden met de omgeving (partner, familie en huisarts) van de cliënt en verdiepend aan de slag te gaan. Ook wordt er gewerkt volgens de meest moderne methodes, zo is de inzet van E-Health een groot onderdeel van de behandeling. De nagestreefde verhouding tussen onze cliënten en onze behandelaars kan het best beschreven worden als no-nonsense, persoonlijk en niet-hiërarchisch maar soms ook confronterend. Wij zijn tenslotte geen zachte heelmeesters.

Maak nu een afspraak voor een gratis intake gesprek: 0800 – 999 999 8

www.trubendorffer.nl

Onze medewerkers Trubendorffer bestaat uit jonge, enthousiaste behandelteams. Waarin ruimte wordt gemaakt voor opleidingen en ontwikke-

Trubendorffer, voor hulp bij verslaving.

Autobiografie van een succesvol afgekickte cliënt In zijn boek Uit de Goot schrijft Paul Roozendaal (ex-cliënt Trubendorffer) over zijn leven als verslaafde en de lange weg naar zijn herstel. Over zijn talloze mislukte afkickpogingen bij verschillende klinische- en ambulante verslavingsklinieken tot het maken van zelfmoordplannen. Hij besloot zijn herstel nog één laatste kans te geven in 2013 bij Trubendorffer. Wilt u kans maken op dit bewogen boek? Wat moet u hiervoor doen: de eerste 100 personen die onze Facebookpagina ‘Trubendorffer, hulp bij verslaving’ liken, krijgen van ons dit boek opgestuurd.

4 Psyche

HERSENEN

DEZE SPECIAL ONLINE LEZEN? WWW.UWHERSENEN.NL

‘DWANGSTOORNIS NOG IN DE TABOESFEER’ Een angststoornis beheerst het leven van Agnes (42) al sinds haar kleutertijd. Ze heeft de dwanghandelingen nu redelijk onder controle, maar denkt niet dat ze ooit dwangvrij wordt. „Dwang helpt mij om door de jungle van de dag te komen.”

V

ier jaar was ze toen het begon; ze moest van zichzelf onder de bank kijken, iets recht leggen of dingen tellen. En dat ging ver. „Gezinsleden moesten meedoen. En ik was bang dat als ik iets niet deed mensen in mijn omgeving zouden doodgaan.”

Zelfmoordpoging „Toen ik negen was, was ik 24/7 aan het dwangen”, vervolgt ze. „Ik kon op een gegeven moment niet meer normaal functioneren en ging op mijn twaalfde in therapie. Mijn dwang was verergerd doordat ik niet

Ik kon niet meer normaal functioneren’ in een veilige omgeving opgroeide – het was mijn overlevingsstrategie – maar het was niet de oorzaak. Toch praatte de kinderpsychiater twee jaar lang alleen maar over mijn gezinssituatie. Het hielp niets.”

Agnes probeerde (alternatieve) therapieën, kreeg obsessies en depressies, deed een zelfmoordpoging en belandde in de crisisopvang. Ze bleek een extreme vorm van OCD (Obsessive Compulsive Disorder) te hebben. Een intensief pakket aan therapieën volgde. Jarenlange psychotherapie en de juiste medicatie zorgden ervoor dat het beter ging.

Knipperen naar voorwerpen „Het is hanteerbaar”, zegt Agnes, die nu sociaal psycholoog is. Ze moet nog steeds van alles – tellen, nummerborden oplezen en met haar ogen knipperen naar voorwerpen – maar is niet meer bang dat geliefden dood-

gaan als ze het niet doet. „En ik doe het zo dat niemand het merkt.” Ze vindt het raar als ze hardop zegt wat ze doet. Toch schaamt ze zich niet. „Mijn collega’s weten niet dat ik in een inrichting heb gezeten, maar naar mijn sociale omgeving ben ik heel open. Een dwangstoornis zit nog erg in de taboesfeer. Meer openheid is goed. Tegen iedereen die eronder lijdt en er niet over praat wil ik zeggen: je hebt een stoornis, maar je bent niet gek.” Meer weten? Kijk voor praktische tips en cursussen op psyq.nl/selfie TEKST: ANNEMARIE MOERMAN W W W.UWHERSENEN.NL /ANGST

‘IK BEN LETTERLIJK CHRONISCH ZIEK’ Hij heeft al dertien jaar geen druppel alcohol meer gedronken en geen drugs meer gebruikt, maar toch is Kevin (38) verslaafd. „Een verslaving is niets anders dan diabetes of astma; de ziekte blijft, daar kun je niets aan doen.”

verantwoordelijk zijn voor het feit dat ze verslaafd zijn, maar wel voor hun herstel. De grootste valkuil: het gat van het gebruiken opvullen met iets anders van buitenaf. „Je moet het van binnenuit opvullen.”

Onzekerheid

K

evin is zorgcoördinator bij verslavingskliniek Mirage en kent de kant van de patiënt. Toen hij 25 jaar was, liet hij zich bij Mirage opnemen vanwege een cocaïne- en drankverslaving. Kevin had een groot verantwoordelijkheidsgevoel, was bang om fouten te maken en wilde alles en iedereen te vriend houden. Hij draaide lange dagen op zijn werk, waar hij op zijn tenen liep. ‘s Avonds dook hij de kroeg in om te ontladen. „Het vervelende is dat je dat heel snel ‘nodig’ gaat hebben. Ik was al vanaf de lunch bezig met het moment dat ik naar de kroeg kon. Gebruiken werd mijn beste

Voor Kevin zelf betekende dat anders omgaan met zijn onzekerheid. „Ik heb geleerd mezelf te zijn en bewuster keuzes te maken. Ik gebruik niet meer omdat het niet mág, maar omdat het niet hóeft. Ik heb wat ik wil – een vriendin, vrienden, mijn droomhuis en sport – door goed voor mezelf te zorgen.” vriend, drank en drugs mijn meest kostbare bezit.”

Grootste valkuil Toen hij zich liet opnemen, was hij vooral – zoals ze het in behandelkringen noemen – extern gemotiveerd. „Ik stond op het punt alles te verliezen: mijn huis, familie en werk. Ik dacht: als ik stop met

GELOOF JE HET SELFIE?

Houd jezelf niet voor de gek! De persoon op de foto is een model en wordt alleen gebruikt voor illustratieve doeleinden. Foto: Branislav Bokun © Dreamstime.

‘Die angst maakt me hopeloos. Ik durf geen stap meer buiten de deur te zetten.’ Pak het aan: psyq.nl/selfie ONDERDEEL VAN PARNASSIA GROEP

gebruiken, komt alles goed. Dat is wat 90 procent van de mensen die zich laat opnemen, denkt. Maar de verslaving is niet de oorzaak. Ik ben, net als die andere verslaafden, letterlijk chronisch ziek.” Kevin liet zich na zijn behandeltraject omscholen om in de verslavingszorg te kunnen werken. Hij wil mensen meegeven dat ze niet

Meer weten over de hersenaandoening verslaving? Kijk op www.hersenstichting.nl/ alles-over-hersenen/ hersenaandoeningen/verslaving

TEKST: ANNEMARIE MOERMAN W W W.UWHERSENEN.NL / VERSL AVING

- ADVERTORIAL -

‘Antidepressiva nauwelijks beter dan placebo’ Prof.dr. Michaël Maes doet al jaren onderzoek naar oorzaken en behandelmethoden van onder meer depressie aan universiteiten over de hele wereld, van Brazilië tot Australië. We vroegen de Belgische neuropsychiater naar de laatste stand van zaken in de wetenschap. Wat is de oorzaak van depressie? ,,In de jaren ‘90 dachten we dat het vooral lag aan tekorten aan serotonine en het aminozuur tryptofaan in de hersenen en het bloed, maar later is wetenschappelijk aangetoond dat depressies te wijten zijn aan ontstekingen. Het is een ziekte van het immuunsysteem, zoals multiple sclerose (MS) of Parkinson.” Hoe vindt u de huidige behandelmethoden tegen depressie? ,,Er wordt te veel en te vaak antidepressiva voorgeschreven aan mensen met een lichte of matige depressie, terwijl uit onderzoek is gebleken dat antidepressiva voor die patiënten nauwelijks beter werkt dan een placebo. Daardoor krijgen mensen bijwerkingen van een medicijn dat verder weinig effect heeft.” Wat is de juiste manier om depressie te behandelen? ,,Mensen met depressies of een hoger risico daarop, bijvoorbeeld door genetische belasting, kunnen preventief een aantal dingen doen: gezond eten, niet roken en zorgen voor voldoende lichaamsbeweging, ontspanning en weinig stress. Bloedonderzoek kan uitwijzen of zij bepaalde supplementen nodig hebben om een tekort aan antioxidanten in het bloed aan te vullen.”

Al ruim 13 jaar ervaring met het behandelen van verslavingsproblematiek Mirage is een gespecialiseerde kliniek die hulp biedt bij verslaving, of het nu gaat om een alcohol-, drugs- of gokverslaving. Wij richten ons op “mensen zoals u en ik”. Mirage werkt 13 jaar zeer succesvol volgens het Mirage Model. Het model bestaat uit een gebalanceerde combinatie van wetenschappelijk ontwikkelde behandelvormen van

de reguliere verslavingszorg en de filosofie van de zelfhulp. Centraal in het Mirage Model staat het ontwikkelen van zelfinzicht en het nemen van verantwoordelijkheid voor het herstel. Bij Mirage gaan wij op verschillende manieren aan de slag met de patiënt en zijn verslaving. Mirage biedt klinische- en poliklinische (ambulante) hulp. De

kliniek van Mirage is in Den Haag. De poliklinieken zijn in: Amsterdam, Haarlem en Den Haag.

Voor meer informatie: www.mirageverslavingszorg.nl of bel 088-358 37 41

HERSENEN

DEZE SPECIAL ONLINE LEZEN? WWW.UWHERSENEN.NL

- ADVERTORIAL -

NATUURLIJK GEDRAG UIT DE OERTIJD GEEFT MISMATCH © RUUD POS

Ons brein is niet opgewassen tegen de moderne maatschappij. Dat komt omdat wij voor een belangrijk deel nog net zo geprogrammeerd zijn als onze prehistorische voorouders. Hierdoor ontstaat ‘mismatch’. Auteur Ronald Giphart en hoogleraar evolutionaire psychologie Mark van Vugt schreven er samen een boek over.

D

e mismatchtheorie is een concept in de evolutionaire biologie en psychologie welke verwijst naar het feit dat de ontwikkeling van de oermens geen gelijke tred houdt met de veranderingen in de moderne leefomgeving. Sinds de landbouwrevolutie zo’n 13.000 jaar geleden is onze leefsituatie ingrijpend veranderd. De ontwikkelingen gaan sindsdien razendsnel en de maatschappij is almaar complexer geworden. “Hierbij moeten we ons realiseren dat de mens eigenlijk pas heel kort op de aarde rondloopt”, legt Van Vugt uit. De evolutie van de mens gaat ongeveer 2,5 miljoen jaar terug. Van al die tijd bestaat de homo sapiens slechts 60.000 jaar. Als je de menselijke evolutie als een uur zit dan heeft in de laatste 17 seconden pas de landbouwrevolutie plaatsgevonden. In dat tijdbestek hebben onze hersenen dus feitelijk gezien al deze veranderingen moeten bijbenen.” Door deze relatief korte culturele evolutie is ons brein nog uitgerust met mechanismen die grotendeels nog hetzelfde zijn als die van mensen in de oertijd. Die zijn in onze moderne omgeving niet altijd even functioneel zijn. Een klassiek voorbeeld is hoe mensen altijd leefden in kleine en hechte groepen waarin een hoge mate van onderlinge afhankelijkheid was. Dat werd

Ronald Giphart en Mark van Vugt.

sinds de landbouwrevolutie compleet anders. Dit is een compleet andere omgeving dan de grote en anonieme steden waar mensen nu vaak sinds de industriële revolutie wonen en de kantoortuinen en fa-

De omgeving waarin wij leven is fundamenteel veranderd. Dat kunnen onze hersenen niet bolwerken’ briekshallen met kunstmatig licht waar ze werken. Wetenschappers weten al vrij lang dat deze onnatuurlijke omgevingen een negatieve invloed hebben op ons welzijn. “De mens is creatief en daardoor in staat

Het boek Mismatch geeft inzicht in hoe we een gezonder en gelukkiger leven kunnen leiden.

tot grote uitvindingen”, licht Van Vugt toe. “Het doel is immer een efficiëntere en consistente productie te realiseren. De veranderingen lossen misschien aan de ene kant iets op, maar creëren aan de andere kant ook weer nieuwe problemen in de leefomgeving. Meestal met grote implicaties voor de gezondheid van de mens.”

Uw herstel van BURN-OUT begint zodra u ervoor

Bestsellerauteur Ronald Giphart raakte gefascineerd door het gegeven dat we kennelijk dagelijks worden misleid door ons oeroude brein: “Mismatch verklaart waarom er zoveel mensen rondlopen met lichamelijke klachten, overgewicht, depressies en burnouts. In ons werk komt mismatch ook veelvuldig voor zonder dat we ons ervan bewust zijn. Onlangs is wetenschappelijk aangetoond dat jagers en verzamelaars geen last hadden van maagzweren en slapeloosheid; veelvoorkomende klachten van mensen met burn-out. In de oertijd was er alleen acute stress, bijvoorbeeld als iemand werd aangevallen door een roofdier. Dat gaf een vluchtreactie, maar die was van korte duur. Permanente stress van deadlines of geldproblemen zijn constant en kunnen we maar nauwelijks ontlopen.” In het populair wetenschappelijk boek beschrijft Giphart met behulp van de wetenschappelijke onderbouwing van Van Vugt hoe het menselijk brein ons gedrag aanstuurt in reactie op externe en interne prikkels en. Van Vugt: “De hersenen zijn een informatieverwerkend orgaan. De ontwikkeling van de individuele hersenen is altijd een complex samenspel tussen genen en omgeving. We kunnen mismatch daarom enigszins voorkomen door organisaties te ontwerpen die meer op de oeromgeving lijken. Zo faciliteren we natuurlijk gedrag.” De wetenschapper wijst naar een plant in de hoek van zijn kamer. “Die plant is dan wel nep, maar ons oerbrein reageert alsof die echt is. Door de omgeving er natuurlijker uit te laten zien, voelen mensen zich beter. We zouden onze werkplekken, schoolpleinen en ziekenhuizen letterlijker groener moeten maken. Daarnaast moeten bedrijven mensen stimuleren om meer te bewegen tijdens hun werk. De oermens zat ook nooit stil en al helemaal niet acht uur per dag starend naar een computerscherm.” TEKST: ANNEMARIE VAN DE WEERT W W W.UWHERSENEN.NL /BURN-OUT

kiest!

MindTuning™

gespecialiseerd in angst- en burn-outoplossingen.

28.000 mensen kozen eerder voor een snel en duurzaam herstel met MindTuning.

‘Ik sta nu positief en krachtig in het leven.’ Belangstellend geworden? Kijk op MINDTUNING.NL of bel 0182 612345.

Burn-out 5

Herstel van burn-out Het is heel normaal om onder bepaalde omstandigheden geestelijk opgebrand te raken. In een split second dient het zich aan. Het voelt als een shock. De buitenwereld dringt nauwelijks nog tot je door. Genieten van zaken als lekker eten, een goed boek, muziek of prachtige natuur is er niet meer bij. Je bent nog amper in staat helder te denken. Deze staat wordt ook wel burn-out genoemd. Herstellen van een burn-out kan gelukkig wel; als je daarvoor kiest. Een van de mogelijkheden is het volgen van een coaching-traject. Tijdens de sessies leer je valkuilen te herkennen, onderliggende oorzaken te begrijpen en terugval in de toekomst voor te blijven. Om zodoende de zintuiglijke ruis in de hersenen op te sporen en te verhelpen. “Wij noemen dat ook wel het tunen van de mind”, aldus Pieter Frijters van Frijters Mind Tuning. “Daarmee bereiken we dat alles wat zich afspeelt in de buitenwereld en van belang is, weer helder tot iemand doordringt. Want pas dan begint het herstel. Vaak gebeurt dit al tijdens de eerste sessie.” MindTuning is het resultaat van 24 jaar onderzoek naar wat mensen succesvol maakt. De methode leert gedachtenmanagement toe te passen en ‘krachtdenken’ te ontwikkelen. Frijters: “Dit is een nieuwe manier van denken die veel verder gaat dan positief denken alleen. Hiermee ervaren mensen hoe echt waarnemen werkt. Waardoor ze meer ruimte voelen in hun lijf en hun zelfvertrouwen toeneemt. Je wordt je bewust van eigen kracht in het herstel van de burn-out en leert burn-outklachten in korte tijd positief om te buigen naar een evenwichtige balans.”

6 Dementie

HERSENEN

DEZE SPECIAL ONLINE LEZEN? WWW.UWHERSENEN.NL

Neurobioloog Helmut Kessels: ‘Gedragstherapie waarmee je het brein fit houdt, zou Alzheimer kunnen voorkomen dan wel uitstellen. Dat is hoopgevend.’

Gebruik je hersenen

HET ALZHEIMERMYSTERIE

STAND VAN DE WETENSCHAP

In Nederland hebben zo’n 250.000 mensen Alzheimer. Wereldwijd zijn er ruim 100 miljoen patiënten. Toch weten we nog weinig over de ziekte en is er geen geneesmiddel.

VRAAG Kunnen we, als de ziekte van Alzheimer met de afbraak van hersencellen eenmaal heeft toegeslagen, nog iets doen om het ziekteproces te beïnvloeden? Antwoord Prof. Dr. D.F. Swaab: “Veel mensen met Alzheimer lijden aan nachtelijke onrust door een verstoord dag- en nachtritme. Ons onderzoek heeft geleerd dat meer licht in de leefomgeving hiertegen helpt. Licht stimuleert de biologische klok en verbetert daarmee een het slaap/waakritme, het vermindert de onrust en verbetert de stemming. Daarnaast verbetert het ook het geheugen en de andere verstandelijke vermogens. Hiermee hebben we iets in handen waarmee we de gevolgen van de ziekte van Alzheimer kunnen verminderen. Maar we moeten proberen om deze fase van de ziekte

van Alzheimer zo veel mogelijk uit te stellen door de hersenen van jongs af aan tot hoge leeftijd te stimuleren. Hierdoor bouw je extra reserves in de hersenen op en stel je het begin van de ziekte van Alzheimer uit. ‘Use it or lose it’, noem ik dat.”

U

it observatiestudies blijkt dat het stimuleren van de hersenen door te leren, opdrachten te doen en informatie op te nemen, helpt om de kans op de ziekte van Alzheimer te verkleinen. Gedragstherapie waarmee je het brein fit houdt, zou dus Alzheimer kunnen voorkomen dan wel uitstellen. Dat is hoopgevend. Om deze stelling wetenschappelijk te onderbouwen,

Het ziekteproces treedt later op als mensen mentaal actief zijn’ onderzoekt neurobioloog Helmut Kessels de werking van onze hersenen. Wat er precies gebeurt bij Alzheimer weten we nog niet precies, maar om ooit tot genezing te komen, hebben we verfrissende inzichten nodig. Kessels behoort tot de nieuwe generatie onderzoekers die het denkproces van onderaf benadert in plaats van te focussen op hóe het aantastingproces precies werkt.

“De ziekte is eigenlijk een vervroegde, versnelde veroudering van de hersenen. Zenuwcellen veranderen en er treedt geheugenverlies op. Dus als we weten hoe kennis in ons hoofd blijft zitten en hoe we dingen kunnen onthouden, dan kunnen we ook achterhalen hoe en wanneer de kans op Alzheimer zich voordoet. Daarom doe ik experimenten om te bestuderen hoe de zenuwcellen veranderen en hoe ze minder vatbaar worden voor Alzheimer.” Tot het wetenschappelijk bewijs voor de werking van Alzheimer er is, gelooft Kessels in het advies er alles aan te doen lichaam en brein fit te houden. “Zorg voor stimulans: ontdek nieuwe plaatsen, ontmoet nieuwe mensen en zorg voor lichamelijke beweging. Het is nu nog geen absolute waarheid, maar we weten wel dat mensen met zo'n actieve leefstijl gemiddeld pas op latere leeftijd Alzheimer krijgen, áls ze het al krijgen.” TEKST: ANNEMARIE VAN DE WEERT W W W.UWHERSENEN.NL /GEHEUGEN

De ziekte van Alzheimer voorkomen kan niet, maar uitstellen wel. Als we onze hersenen stimuleren, dan helpt dat om ze fit te maken en houden. Dus leef gezond en houdt je hersenen actief. Hoe vroeger we beginnen met het stimuleren van de hersenen, hoe beter beschermd we lijken te worden. De wetenschap en bedrijven werken hard aan het ontwikkelen van een geneesmiddel. Soms pakken kleine biotech bedrijven, zoals Crossbeta Biosciences uit Utrecht, dapper deze spreekwoordelijke handschoen op. Helaas laat een echt geneesmiddel nog jaren op zich wachten, dus tot die tijd is je hersenen actief en fit houden de beste remedie.

Dementie Over het algemeen onthouden vrouwen dingen beter én langer dan mannen door een verhoogde activiteit in de hippocampus, de regio verantwoordelijk voor het langdurig opslaan van herinneringen. Helaas tonen cijfers aan dat bijna 7 procent van vrouwen boven de 75 lijdt aan een vorm van dementie. Bij mannen is dat 5 procent. De sociale impact op de omgeving is enorm. “Dementie is een groot maatschappelijk probleem”, vertelt Pieter Roelfsema, directeur Nederlands Herseninstituut. “Het is van het grootste belang om meer inzicht te verschaffen in wat er nu precies ontspoort in de hersenen van mensen die dementie ontwikkelen. Daar is nog veel onderzoek voor nodig.”

Uitvinding Utrechtse biotech voor diagnose en behandeling van Alzheimer en Parkinson Een ontdekking door Crossbeta Biosciences is van grote waarde in de zoektocht naar een geneesmiddel voor de ziekte van Alzheimer en Parkinson. Bij Alzheimer en Parkinson spelen ontregelde eiwitten een rol. Deze worden ook wel oligomeren genoemd en zijn giftig voor hersencellen. In het laboratorium is het heel lastig werken met deze schadelijke oligomeren omdat ze snel uit elkaar vallen. Crossbeta heeft een techniek ontdekt die dit voorkomt. Geneesmiddelonderzoek wordt hierdoor veel efficiënter. Ook zijn de stabiele oligomeren van Crossbeta van groot belang voor het maken van antistoffen, waarmee vroege detectie van die schadelijke eiwitten mogelijk is. Bovendien bieden deze antistoffen perspectief als geneesmiddel. Voor de ziekte van Alzheimer heeft Crossbeta al zo’n antistof in ontwikkeling en met een subsidie van de Michael J. Fox foundation gaat Crossbeta voor Parkinson ook zo’n antistof ontwikkelen.

Crossbeta Biosciences www.crossbeta.com ZGM adv TELEGRAAF 155 x130.indd 1

02-05-16 16:04

HERSENEN

DEZE SPECIAL ONLINE LEZEN? WWW.UWHERSENEN.NL

We bewegen steeds minder, zowel jong als oud. Dit is alarmerend omdat lichamelijke activiteit belangrijk is voor lichaam en geest. Door te bewegen verklein je de kans op hoge bloeddruk en hart- en vaatziekten, maar ook suikerziekte type 2. En dat zorgt er weer voor dat je minder kans hebt op het krijgen van dementie.

Vitaal brein 7

Lees ook het interview met Edwin van der Sar op uwhersenen.nl/sport

VITAAL BREIN = BEWEGING, VOEDING EN RUST Het lichaam gaf toen een heel sterk signaal af en Ard kreeg een herseninfarct. “Ik realiseerde me dat het anders moest! Ik heb toen weer structuur in mijn leven gebracht. Dat hield in: goede voeding, dagelijkse beweging en rust op z’n tijd. Dat bracht me weer terug bij een gezonde leefstijl. Niks bijzonders eigenlijk als je erover nadenkt.”

Gezonde levensbalans “Qua voeding kun je simpelweg zeggen: als het niet van een boom of een struik komt, of uit de aarde of uit de zee, dan is het niet goed. Ik eet nu geen bewerkte voedingstoffen meer. Dat is niet makkelijk, maar wel mogelijk. Wat beweging betreft houd ik

M

et zijn topsportverleden zou je zeggen: die blijft wel bewegen, dat zit in z’n genen. Maar veertig jaar geleden, toen Olympisch schaatskampioen en fysiotherapeut Ard Schenk stopte en weer een ‘normaal’ leven oppakte, ging dat helemaal niet zo eenvoudig. “Ik raakte, net als velen van ons, verstrikt in de val van een druk bestaan. Alles willen en geen keuze maken. Ik was actief in talloze besturen van het NOC*NSF,

© HESTER-DOOVE

Gaan onze hersenen echt beter werken als we meer bewegen? Jazeker, als we bewegen dan verbetert het vermogen tot initiatief nemen, zaken plannen, impulsen beheersen en zelfregulatie. Allemaal functies die we nodig hebben om zelfstandig te functioneren. Sporters weten dat maar al te goed. Ook na hun pensioen blijven zij actief. Ard Schenk deelt zijn verhaal.

ARD SCHENK

Voormalig Olympisch schaatskampioen en fysiotherapeut

een uur per dag aan. Niks intensiefs hoor, maar in een zodanig tempo dat je hartslag iets omhoog gaat. Dat kan van alles zijn, dus ook een stevige wandeling. Daarnaast neem ik op een dag ook een uur rust. Dan zijn alle prikkels zeg maar ‘even’ weg. Ik noem dat mijn ZEN-moment.” Een gezonde leefstijl geeft niet het eeuwige leven, maar de kwaliteit ervan gaat wel met sprongen vooruit is de ervaring van Ard Schenk. Hij zet

zich dan ook in als promotor van een gezonde levensbalans. “Het lijkt saai, maar het tegendeel is waar. ‘Men’ heeft moeite met het schenken van aandacht aan het lichaam omdat er zoveel aanbod is in de maatschappij dat we steeds van alles moeten. Maar wat is de lol van steeds maar achter de feiten aanlopen, moe zijn en uiteindelijk stress krijgen?” In de landelijke tour 'Het fitte brein' vertelt Ard Schenk hoe je ook op hoge leeftijd nog gezond en fit kunt blijven – of worden.

TEKST: ANNEMARIE VAN DE WEERT W W W.UWHERSENEN.NL / VITA AL-BREIN

Ik was wel vermoeid, maar luisterde er niet naar. Doorgaan was het devies’ chef de mission van de schaatsploeg en lid van de technische commissie van de ISU. Dan heeft de dag te weinig uren en is er geen ruimte meer voor beweging en ontspanning. Dat leidde bij mij tot overgewicht. Bij het aantrekken van mijn skischoenen moest ik na de linker aangetrokken te hebben even ‘omhoog komen’ omdat mijn buik in de weg zat. Ik was wel vermoeid, maar luisterde er niet naar. Doorgaan was het devies.”

De Cum Laude reeks van Sanders Onder de naam Cum Laude heeft Sanders Puzzelboeken een nieuwe serie puzzeluitgaven samengesteld. In deze reeks vindt u titels met uitdagende puzzels. Voor alle duidelijkheid: uitdagend betekent niet per se moeilijker. U zult echter bij deze puzzels minder goed uit de voeten kunnen met de standaardoplossingen. Er is voor elk wat wils: een kruiswoord-, een sudoku- en een Zweedse variant. En voor wie niet kan kiezen is er de Varia.

ADER BEGRIP BEROERTE BEWEGING BOVENKAMER CEREBELLUM

Nu in de winkel: de Cum Laude Kruiswoord nummer 3!

DENKEN DUBBEN

PUZZEL&WIN

WOORD ZOEKER

ADER BEGRIP BEROERTE BEWEGING BOVENKAMER CEREBELLUM DENKEN DUBBEN ENDORFINE GEEST HALFROND HERINNEREN HERSENKRAKER HERSENLETSEL HERSENSCHIM HERSENVLIES HERSENVOCHT HOOFD INSPANNEN

ENDORFINE

S

GEEST

I

N

E

B

B

U

D

HALFROND

V

H

G

N

I

G

E

W

E

B

N

T

E

H

A

L

F

R

O

N

D

T

E

HERSENKRAKER HERSENLETSEL

HERINNEREN

K

L

I

E

R

R

L

V

A

T

E

N

H

R

N

H

G

E

E

S

T

B

N

E

I

K

C

L

E

M

I

HERSENSCHIM HERSENVLIES

E

T

R

E

O

R

E

B

N

E

B

B

O

L

R

C

U

N

S

L

E

K

I

R

T

N

E

V

S

E

V

E

E

E

E

L

S

D

HERSENVOCHT

L

E

D

E

H

C

S

L

I

G

R

N

L

N

K

M

P

L

P

F

HOOFD

I

M

I

H

C

S

N

E

S

R

E

H

N

D

K

A

T

E

A

O

M

A

S

S

A

G

E

T

N

S

H

I

N

O

I

K

O

B

N

O

KIEN

P

I

R

G

E

B

S

R

K

R

E

D

R

R

N

R

E

N

H

KLIER

W

U

N

E

Z

E

R

N

E

F

P

E

G

R

E

LEREN

N

LOBBEN

KIEN KLIER LEREN LOBBEN MASSAGE ORGAAN RECEPTOR REDE REUKPRIKKEL SCHEDEL

H

L

H

T

L

SLIM VATEN VENTRIKEL VERBEELDING ZENUW

E

A

N

I

K

V

A

E

R

K

N

U

O

A

C

E

E

E

B

N

I

N

D

R

E

E D A

E

B E L:

0909501056 1

(45 ct. p

er gesp

rek)

INSPANNEN

Sanders Puzzelboeken

Win een MASSAGE iPad mini 2 t.w.v. € 299,ORGAAN

Zo doet u mee! Los de prijspuzzel op. De letters in de vakjes onder de RECEPTOR puzzel vormen de oplossing. U kunt uw oplossing t/m 30 juni 2016 als volgt doorgeven: bel naar 0909 - 5010561 en spreek uw oplossing in (45 ct. per REDE gesprek) of sms DENK[spatie]oplossing naar 3553 (45 ct. per ontvangen REUKPRIKKEL bericht, tarieven zijn excl. de gebruikelijke belkosten.) Prijswinnaars krijgen bericht en staan ook op www.sanderspuzzels.nl De spelvoorwaarden staan SCHEDEL op: www.sanderspuzzelboeken.nl/spelvoorwaarden.

SLIM

VATEN VENTRIKEL VERBEELDING

8 Slapen

HERSENEN

DEZE SPECIAL ONLINE LEZEN? WWW.UWHERSENEN.NL

Tips voor een goede nachtrust: • Ontspan minstens een uur voor het slapengaan • Houd smartphones, laptops en tablets buiten de slaapkamer • Creëer een rustige, donkere slaapomgeving • Probeer elke dag op ongeveer hetzelfde tijdstip naar bed te gaan, ook in het weekend • Zorg voor voldoende beweging overdag • Drink geen alcohol of dranken met cafeïne een aantal uur voordat je gaat slapen

RESTLESS LEGS SYNDROOM (RLS)

SLECHT SLAPEN DOOR KRIEBELBENEN Een branderig, kriebelend gevoel in de benen en een onbedwingbare drang om te bewegen, vooral ‘s avonds en ‘s nachts. Het Restless Legs Syndroom (RLS) kan mensen in hun dagelijks leven flink hinderen, weet Harry Hartemink van de Stichting Restless Legs.

Z

o’n 7 procent van de volwassen bevolking lijdt aan deze hersenziekte. De exacte oorzaak van RLS is (nog) niet bekend. „Wel is de algemene veronderstelling dat het te maken heeft met de stof dopamine en het ijzer in de hersenen”, zegt Hartemink, zelf patiënt.

Verkeerde medicatie De progressieve ziekte is niet te genezen, maar met behulp van medicijnen kunnen klachten wel verminderen. „Het gebeurt nog dat verkeerde medicijnen worden voorgeschreven; middelen die niets helpen of juist meer klachten geven. Het is belangrijk dat huisartsen weten wat RLS inhoudt, zodat ze het op tijd signaleren en de juiste medicatie kunnen voorschrijven.” Lastig voor patiënten is dat hun omgeving vaak niet begrijpt wat RLS is. „Mensen zeggen: ‘Dat heb ik ook weleens’. Maar die rusteloze benen voelen meestal beter als je

naar bed gaat. Bij RLS-patiënten begint het vaak pas als ze rust nemen. Sommigen slapen zo slecht dat ze op het depressieve af vermoeid raken.”

Koffie en chocola Patiënten kunnen proberen klachten, die in ernstige gevallen ook in de rest van het lichaam optreden, te verminderen. „Zorgen voor een rustige slaapomgeving, een paar uur voor het slapengaan niet intensief sporten en matig zijn met koffie, chocola en alcohol”, aldus Hartemink. „Maar wat voor de een werkt, werkt niet voor de ander.” Hartemink tipt: „Laat, als je denkt dat je RLS hebt, de huisarts op ijzer prikken. Dat kan te laag zijn en problemen geven.” Meer weten? Kijk op www.stichting-restless-legs.org TEKST: REDACTIE RHIJNVIS MEDIA W W W.UWHERSENEN.NL /RLS

SLAPEN IS GEZOND

De hersenen hebben rust nodig, maar dat betekent niet dat ze niets doen als jij slaapt. Je kunt zelfs slapend slim worden! Lees hier wat slaap doet voor je hersenen, wat er gebeurt als je niet goed slaapt en wat je kunt doen om een nog betere nachtrust te krijgen.

Wist je dat... …op je zij slapen de meest gezonde positie is? Volgens Amerikaanse wetenschappers (2015) worden afvalstoffen in de hersenen in die slaaphouding sneller opgeruimd. Bij mensen, en dieren, is de zijligging sowieso favoriet.

Wist je dat... …je hersenen ‘s nachts nieuwe dingen kunnen opnemen en aanleren? Onderzoek (2012) van de Nederlandse neurowetenschapper Eelco van Dongen suggereert dat het mogelijk is om de geheugenverwerking bij slapende mensen met geluidprikkels van buitenaf te sturen.

De gevolgen van weinig slaap E

en slechte of verstoorde slaap kan negatieve gevolgen hebben voor je gezondheid. Op de korte termijn kan het leiden tot concentratie- en geheugenproblemen. Op de lange termijn kan het zorgen voor een verminderd afweersysteem en heb je een hoger risico op onder

meer angst en depressie, diabetes type 2, hart- en vaatziekten en dementie. Groningse onderzoekers ontdekten in 2012 dat door chronisch slaaptekort de hippocampus – het hersengebied dat betrokken is bij leren, geheugen en emoties – krimpt.

RESTLESS LEGS SYNDROOM RESTLESS LEGS SYNDROOM RESTLESS LEGS SYNDROOM Onrustige benen? Slapeloze nachten? Doodmoe?

Onrustige Slapeloze nachten? Doodmoe? Onrustigebenen? benen? Slapeloze nachten? Doodmoe?

Blijf niet rondlopen met rusteloze benen.

Blijf niet rondlopen met rusteloze benen. Blijf niet rondlopen met rusteloze benen. Stichting deelt kennis en strijdt voor erkenning. Stichting deelt kennis en strijdt voor erkenning.

Stichting deelt kennis en strijdt voor erkenning.

Het Restless Legs Syndroom is een internationaal erkende neurologische ziekte. De ziekte kreeg die

Het Restless Legs Syndroom is een internationaal erkende neurologische ziekte. De ziekte kreeg die

erkenning pas in 2005. De Stichting RLS werd in 1999 opgericht, door enkele patienten en

Het Restless Syndroom is een RLS internationaal erkende neurologische ziekte. patienten De ziekteenkreeg die erkenning pas inLegs 2005. De Stichting werd in 1999 opgericht, door enkele

neurologen. Voornaamste reden was het gebrek aan kennis over RLS en het onbegrip voor RLS-

erkenning Voornaamste pas in 2005. De was Stichting RLS aan werd in 1999 opgericht, enkele en neurologen. reden het gebrek kennis over RLS en het door onbegrip voor patienten RLS-

patiënten. De Stichting RLS is een vrijwilligersorganisatie die subsidie krijgt van het Rijk en wordt

patiënten. De Stichting RLS is reden een vrijwilligersorganisatie subsidie krijgt en wordt neurologen. Voornaamste was het gebrek aandiekennis over RLSvanenhet hetRijk onbegrip voor RLS-

ondersteund door donateurs. is geen financiële ondersteuning vanuit de farmaceutische industrie. ondersteund donateurs. Er isisEr geen ondersteuning vanuit de farmaceutische patiënten. door De Stichting RLS een financiële vrijwilligersorganisatie die subsidie krijgt vanindustrie. het Rijk en wordt ondersteund door donateurs. Er is geen financiële ondersteuning vanuit de farmaceutische industrie.

Kijk voor meer informatie de behandeling en contactgegevens van de Stichting Kijk voor meer informatie overover RLS, RLS, de behandeling ervan ervan en contactgegevens van de Stichting RLS op RLS op www.stichting-restless-legs.org. U kunt zichook daaropgeven ook opgeven als donateur. De stichting is telefonisch www.stichting-restless-legs.org. kunt zich daar als donateur. De stichting telefonisch Kijk voor meer informatie overURLS, de behandeling ervan en contactgegevens vanisde Stichting RLS op

bereiken 0900 - 757 46(136ct/min, (1 ct/min, op weekdagen en’s8avonds). uur ’s avonds). te te bereiken via via 0900 - 757 46 36 op weekdagen tussentussen 7 en 8 7uur

www.stichting-restless-legs.org. U kunt zich daar ook opgeven als donateur. De stichting is telefonisch

te bereiken via 0900 - 757 46 36 (1 ct/min, op weekdagen tussen 7 en 8 uur ’s avonds).

HERSENEN

DEZE SPECIAL ONLINE LEZEN? WWW.UWHERSENEN.NL

Slapen 9

Wist je dat... …je hersenen in je slaap een schoonmaakbeurt krijgen? Amerikaanse onderzoekers ontdekten in 2013 dat het brein tijdens de slaap de hersenen ontdoet van gif- en afvalstoffen. Als de hersenen tijdens de schoonmaak wakker zouden zijn, zou dat te veel energie kosten.

Muziekmomentje voor slechte slapers S

laapproblemen? Amerikaanse wetenschappers ontdekten dat de hersenen van slechte slapers continu bezig zijn met het verwerken van informatie in plaats van met slapen. Bij die mensen blijkt het deel van de hersenen dat bewegingen controleert, de zogenoemde motorcortex, actiever en gevoeliger voor veranderingen te zijn. De reden

hiervoor is nog niet bekend. Wellicht kunnen mensen die slecht slapen een muziekmomentje inlassen voordat zij naar bed gaan. Deense onderzoekers ontdekten namelijk dat luisteren naar muziek voor het slapengaan zorgt voor een betere nachtrust. De richtlijn is tussen de 25 en 60 minuten. Het grote voordeel: het kost niks en heeft geen bijwerkingen!

e lichaam maakt soms ongecontroleerde bewegingen in de overgang van wakker zijn naar slapen. De hersenen schakelen op dat moment over van bewuste naar

Een kind op tijd in bed krijgen is makkelijker gezegd dan gedaan. Toch is het nodig want slaap is van cruciaal belang voor de algehele ontwikkeling. In het bijzonder pubers maken een intensieve fase door waarbij voldoende nachtrust een belangrijke basis is voor goed functioneren.

P

Stuiptrekking door gemengde signalen J

GRIP OP SLAAP BIJ PUBERS

onbewuste toestand en wetenschappers vermoeden dat de hersenen daardoor gemengde signalen doorgeven aan de spieren. Met een kleine stuiptrekking tot gevolg. Het zou ook kunnen dat de hersenen de ontspanning verkeerd interpreteren, bijvoorbeeld als een val, en daardoor de spieren laten reageren. Er is een vermoeden dat factoren als stress, angst, oververmoeidheid en cafeïne ervoor zorgen dat een hypnagoge schok, zoals de officiële naam luidt, vaker voorkomt. TEKST: ANNEMARIE MOERMAN W W W.UWHERSENEN.NL /SL APEN

ubers met chronisch slaaptekort functioneren overdag minder goed. “Te weinig slaap maakt niet alleen overdag vermoeid, wat gevolgen heeft voor de schoolprestaties, maar ook prikkelbaar”, vertelt Dr. Laura Rigter, Projectleider Gezonde Hersenen bij de Hersenstichting. “Daarnaast zorgt een slaaptekort voor geheugen- en concentratieproblemen. En het is bewezen dat kinderen met een slaaptekort meer snacken, ongezond eten dus.” Genoeg redenen om toch vooral grip te krijgen op het slaappatroon van jouw puberende zoon of dochter.

leidt waarmee de Hersenstichting ouders inzicht wil geven in het ontstaan van pubergedrag. “Dat kinderen in de puberteit steeds langer op blijven komt ook omdat het slaappatroon van pubers verandert als gevolg van de ontwikkeling van de hersenen. Pubers gaan op een gege-

Avondmensen

ven moment steeds later op de avond melatonine aanmaken waardoor ze dus ook echt pas later slaperig worden. Die verschuiving maakt dat ze veranderen in avondmensen. ’s Ochtends blijven ze langer doorslapen en

Veel ouders wijten het niet op tijd naar bed willen van hun kind aan pubergedrag. “Dat is niet helemaal terecht”, aldus Rigter die de campagne ‘Kruip in het hoofd van een puber’

Concentratie en aandacht verbeteren met werkgeheugentraining De Cogmed Werkgeheugen Training is een wetenschappelijk bewezen methode om de concentratie en het werkgeheugen te verbeteren. De Cogmed Werkgeheugen Training vindt plaats onder begeleiding van een coach en is geschikt voor zowel kinderen als volwassenen met werkgeheugenen concentratieproblemen, bijvoorbeeld veroorzaakt door ADD, ADHD, burn-out en niet aangeboren hersenletsel (NAH).

Cogmed helpt bij:

√ Beter concentreren √ Beter informatie onthouden √ Beter het overzicht bewaren √ Beter afleidingen negeren √ Gestructureerder werken

De Cogmed training kan bij kinderen met werkgeheugenproblemen tot betere leerprestaties leiden. Er is ook een Cogmed training voor volwassenen met cognitieve problemen. Het kan zijn dat iemand snel is afgeleid, informatie slecht opneemt en zeer vermoeid raakt van mentale taken. Dit is onder andere te zien bij cliënten die herstellen van een traumatisch NAH, CVA, whiplash, chemokuur of een burn-out. Voor een succesvolle werkhervatting, moet de cognitieve belastbaarheid verbeteren. Dit bereik je door het brein intensief te trainen. Het resultaat is dat informatie beter wordt opgenomen, concentratie verbetert, structuur in het werken toeneemt en mentale vermoeidheid vermindert.

Voor wie is Cogmed? Cogmed is inzetbaar van jong tot oud en beschikbaar in drie versies, vanaf de leeftijd van 4 jaar oud tot ver in de volwassenheid. Elke versie helpt op een specifieke manier het werkgeheugen te trainen via adaptieve opdrachten die zich aanpassen aan het niveau van de gebruiker. Kijk voor meer informatie op www.cogmed.nl

Dat kinderen in de puberteit steeds langer op blijven komt ook omdat het slaappatroon van pubers verandert’

zijn moeilijk uit bed te krijgen. Niet omdat ze lui zijn, maar simpelweg omdat er een tijdelijke verandering plaatsvindt in het slaappatroon. Ouders weten dit vaak niet.” Hoe je ze toch in slaap krijgt? Rigter: “Minder dan een uur voor het slapen gaan niet meer laten sporten, geen cafeïne houdende dranken en ook eigenlijk geen televisie in de late uurtjes, maar ontspannende activiteiten zoals lezen. Overigens hebben ook mobiele telefoons en tablets aanzienlijke invloed op het uitstel van de slaap. Het blauwe licht dat die apparaten uitstralen onderdrukt namelijk de aanmaak van melatonine. Zorg er dus voor dat pubers een uur voor het slapen gaan geen mobiele apparaten meer in hun handen hebben.” TEKST: REDACTIE RHIJNVIS MEDIA W W W.UWHERSENEN.NL /PUBERS

Sambrosa slaapdranken voor een goede nachtrust!

20% Korting* op uw

bestelling bij Easy Sleep Plaza met de Code: SAMBROSA20 *Geldig tot 20/6/2016. Deze aanbieding geldt niet voor de Sambrosa Original.

Bel ons voor gratis advies over welke Sambrosa het best bij u past: 0577-461051 www.easysleepplaza.com

HERSENEN

10 Hersenontwikkeling

DEZE SPECIAL ONLINE LEZEN? WWW.UWHERSENEN.NL

VAN KIND NAAR PUBER TOT VOLWASSENE

WAT GEBEURT ER IN JE BREIN? Het brein ontstaat tijdens de zwangerschap en ontwikkelt zich na de geboorte door. Wat gebeurt er precies in verschillende fasen van ons leven? Margriet Sitskoorn, hoogleraar klinische neuropsychologie aan Tilburg University, legt het uit. © IRENE SITSKOORN

Margriet Sitskoorn schreef meerdere boeken over de hersenen, waaronder Het maakbare brein en Passies van het brein. In haar nieuwste boek IK² - De beste versie van jezelf staan inzichten, testen, oefeningen en methodieken om je hersenen en je vaardigheden te ontwikkelen.

Het kinderbrein

„De hersenen nemen na de geboorte niet alleen toe in omvang en structuur, maar ontwikkelen ook in functie. Neuroplasticiteit zorgt ervoor dat er voortdurend nieuwe cellen en verbindingen (synapsen) tussen de cellen worden gemaakt. Bij de geboorte heeft een kind per hersencel zo’n 2500 synapsen. Een synaps is een verbinding tussen de uitlopers van twee cellen en daar vindt de informatieoverdracht plaats. Tegen de tijd dat een kind drie jaar oud is, zijn er al zo’n 15.000 synapsen per cel. Dat maakt dat je juist als je jong bent veel kunt leren; de hersenen zijn nog heel flexibel, ofwel neuroplastisch. Tegelijkertijd vindt ook het zogenoemde pruning process plaats, ofwel snoeien: de verbindingen die niet worden gebruikt, worden ongedaan gemaakt. Dit gebeurt vooral in je jeugd en pubertijd/adolescentie, maar gaat je hele leven door. De neuroplasticiteit is niet op elk moment in elk gebied van de hersenen hetzelf-

de. Daardoor ontwikkelen sommige hersengebieden en de vaardigheden die daarbij horen ook eerder dan andere gebieden en vaardigheden. Zo komt het dat een kind al wel kan begrijpen wat je zegt, maar zelf nog niet kan praten. De motoriek komt namelijk trager op gang. Voor ouders is het goed om zich te realiseren dat, ook al begrijpt je kind wat je zegt en kan hij praten, nog niet alle gebieden in zijn hersenen zijn ontwikkeld. Je kunt hem op een bepaalde leeftijd drie opdrachten geven, maar als zijn hersenen die nog niet tegelijkertijd kunnen verwerken, is dat dus geen onwil maar onvermogen.”

Het puberbrein

„Vanaf je tiende/elfde jaar totdat je midden twintig bent, gebeurt er ontzettend veel in de hersenen. Vooral de prefrontale cortex heeft dan een grote mate van neuroplasticiteit. Het is Sturm und Drang in het puberbrein; de emotionele

en rationele netwerken ontwikkelen zich allebei in een rap tempo. Je bioritme en hormonen zorgen voor fysieke en psychische veranderingen en tegelijkertijd worden er steeds meer sociale en cognitieve eisen aan je gesteld. Je moet zelfstandiger zijn, weloverwogen keuzes maken en allerlei andere belangrijke vaardigheden ontwikkelen. Logica, structuur, vooruitdenken, debatteren, ongewenst gedrag onderdrukken en het verschil tussen goed en kwaad zijn vaardigheden die zich dan vooral ontwikkelen. Deze vaardigheden zijn minder goed zichtbaar wanneer je kind bijvoorbeeld leert lopen of zindelijk wordt. Ouders vergeten weleens dat pubers nog heel veel moeten leren. Begeleiding daarbij is hard nodig. Waar je met het leren van bepaalde motorische vaardigheden op topsportniveau vaak al jong moet beginnen als je iets wilt bereiken, geldt dat je voor bijvoorbeeld schaken nog heel ver kunt komen als je daar pas in de puberteit op begint te trainen. De plasticiteit in de netwerken met de functies die je daarvoor nodig hebt, zijn dan juist groot. In de pubertijd wordt een golf van synaptogenese in de prefrontale hersenschors gevolgd door een golf van pruning. Ook reorganiseren de hersenverbindingen zich onder invloed van ervaringen en komt er meer witte stof in de hersenen bij. Door deze processen kunnen hogere vaardigheden zoals doorzettingsvermogen, verantwoordelijkheid, moraliteit en sociale vaardigheden zich beter ontwikkelen. Wat je in deze tijd allemaal doet en meemaakt heeft grote invloed op deze ontwikkeling.”

Het volwassen brein

„Volwassenen hebben nog maar de helft over van de synapsen die zijn aangemaakt in de vroege jeugd. De hersenen krimpen gaandeweg een beetje. Neuroplasticiteit neemt af, maar verdwijnt niet. Het voordeel van ouder worden is dat je zelf kunt bepalen wat je wilt leren en daar je tijd aan kunt besteden. Als je jong bent, bepaalt je omgeving dat in grote mate en is er minder ruimte om zelf je tijd in te delen. Je kunt tot aan je dood blijven leren, mits je niet te maken krijgt met bepaalde ziekteprocessen die de hersenen aantasten. We weten intussen dat het verval, dat met de jaren komt, kunt tegengaan door de hersenen cognitief uit te dagen. Aandachtstraining en meditatietraining werken goed. Net als een paar keer in de week flink bewegen en over het algemeen goed slapen. Dit is eigenlijk belangrijk in alle levensfasen; bij kinderen is dit vanzelfsprekender, volwassenen verleren het of nemen er de tijd niet meer voor. Nog een voordeel van ouder worden: de emotieregulatie is veel beter dan in de jonge jaren.” TEKST: ANNEMARIE MOERMAN W W W.UWHERSENEN.NL /ONTWIKKELING

- ADVERTORIAL -

Man/vrouw Een mannen- of een vrouwenbrein? Dat bestaat niet, ontdekten Israëlische onderzoekers eind vorig jaar. Volgens neurowetenschapper Daphna Joel zijn er wel kleine verschillen tussen mannen en vrouwen, maar slechts een minderheid van de deelnemers had op alle hersengebieden de meest mannelijke of meest vrouwelijke variant. In het gewicht van de hersenen zit wel verschil: bij een vrouw weegt het brein 1245 gram en bij een man 1375 gram. Mannen zijn over het algemeen ook iets groter dan vrouwen.

WERKHERVATTING DOOR GERICHTE TRAINING VAN DE HERSENEN Aandoeningen en letsel kunnen het goed functioneren van het brein aantasten. Dit komt doordat ze een beschadiging of een verstoring van de neurofysiologie teweeg brengen, als ook lichamelijke inactiviteit, onzekerheid en spanningen. Rust en de tijd lossen deze problemen niet op. Cogmed is een gerichte training om de concentratie en aandacht te verbeteren.

“D

oor dagelijks het brein te trainen, creëer je progressie”, licht psycholoog en fysiotherapeut Jan Verhoeven van Condite toe. “Gerichte werkgeheugentraining geeft niet alleen meetbare veranderingen, maar vooral een verbetering van functioneren. Ook belangrijk: door het brein te trainen doe je zelfvertrouwen op.” Cogmed is daarmee een vorm van revalidatie na bijvoorbeeld een

hersenschudding, whiplashtrauma, burn-out, depressie of chemotherapie bij kanker. “Het aantal prikkels en de informatie die het brein na een ziekte weer te verwerken krijgt is enorm. Met alleen een fysieke revalidatie kom je er vaak niet”, aldus Verhoeven.

TEKST: REDACTIE RHIJNVIS MEDIA W W W.UWHERSENEN.NL /COGMED

Cogmed Werkgeheugentraining is een waardevolle aanvulling op de begeleidingstrajecten van Condite naar werkhervatting. Psycholoog Jan Verhoeven: “Voorafgaand aan de training screenen we de cliënt uitgebreid. We kijken naar cognitieve problemen én naar overige problemen die het functioneren in de weg staan. In het begeleidingstraject leert de cliënt hoe hij cognitief belastend werk weer oppakt en krijgt hij bijvoorbeeld slaapcoaching, fysieke opdrachten of cognitieve gedragstherapie. Een goede balans tussen werk en privé is het resultaat.”

Verkrijgbaar bij Jumbo Supermarkten in het diepvriesvak.

4 stuks

voor € 4,99

VOOR MEER INFORMATIE:

Zie onze website www.bouwsteentjes.nl [email protected]

Hersentraining

Als onze hersenen ontregeld zijn, ontstaan problemen met denken, voelen, doen en laten. Trage hersenactiviteit kan bijvoorbeeld samengaan met ontspannen zijn en gaan slapen, maar ook met ‘aandachttekort’, zoals bij ADHD. Als hersenen echter optimaal functioneren, zijn we tot bijzondere prestaties in staat.

N

eurofeedback helpt bij klachten, maar ook bij beter presteren. Bij 60 tot 80 % van cliënten met ADHD zien we na neurofeedback klachten verminderen, of geheel verdwijnen. Bij sporters, managers en musici, die met neurofeedback trainden, zijn prestaties aanzienlijk verbeterd. Neurofeedback is geschikt voor volwassenen, adolescenten en kinderen. Wetenschappelijke ondersteuning is aangetoond bij ADHD, ADD, angst, slaapproblemen, epilepsie, topsport en topmusici. Veelbelovend zijn de resultaten bij autisme, niet aangeboren hersenletsel en tinnitus (oorsuizen).

Effectief & oorzaakgericht behandelprogramma voor depressie en burn-out Neurofeedback is hersentraining, waarbij het brein leert beter te functioneren. Er worden sensoren op het hoofd geplakt, die hersenactiviteit kunnen waarnemen. Als het doel wordt bereikt, kun je dat met behulp van een computer zien en horen. Als dat vervolgens systematisch wordt beloond, zal het brein zich daarnaar gedragen. Neurofeedback wordt in de Verenigde Staten al tientallen jaren gebruikt en raakt ook in Nederland steeds meer bekend. Om te weten of hersenactiviteit ontregeld is, wordt een hersenscan gemaakt. Dat kan snel en tegen lage kosten met een EEG, waarbij met een soort badmuts vol sensoren de elektrische activiteit van het brein wordt gemeten. De resultaten staan in tabellen, grafieken en overzichtelijke plaatjes, zodat naar verschillen met gezonde mensen kan worden gekeken. En bij gezonde ‘toppers’ kan worden gekeken hoe ze nog betere prestaties kunnen bereiken. Dit is (en wordt) wetenschappelijk onderzocht. Meer informatie: www.psynip.nl/ neurofeedback Goede neurofeedback vereist kennis en oefening. Bij de Sectie Neurofeedback van het Nederlands Instituut van Psychologen (NIP) zijn psychologen aangesloten die de titel (register) psycholoog NIP voeren, een door het NIP erkende opleiding in neurofeedback hebben gevolgd en kwalitatief goede neurofeedback bieden. Zie hiervoor: www.psynip.nl/vindeenpsycholoog

Online cursus om zelfstandig alcoholgebruik te verminderen.

Doe vandaag nog de zelftest op www.minderdrinken.nl

gratis en anoniem Minderdrinken.nl helpt u om uw drinkgedrag onder de loep te nemen en te veranderen. U doet dit online, zelfstandig, op een zelf gekozen moment en een zelf gekozen plaats.

Waarom wachten tot het nieuwe jaar met goede voornemens?

Online cursus om zelfstandig alcoholgebruik te verminderen.

Ontwikkeld door psychologen van het Trimbos-instituut

Ontwikkeld door psychiater prof. Dr. Maes & Revitalis Huidige stand van zaken De wachttijden van het GGZE voor aandoeningen zoals depressie en burn-out zijn op dit moment langer dan drie maanden. Mensen die behandeling nodig hebben, kunnen vaak niet zo lang wachten. Ze krijgen daarom direct medicatie voorgeschreven. Hierdoor is het medicijngebruik voor deze en andere aandoeningen de laatste jaren alleen maar toegenomen. De toename sinds 2007 van het gebruik van antidepressiva is onder jongeren het grootst: 40 procent. Meer dan 1 miljoen Nederlanders gebruiken intussen antidepressiva. Uit onderzoek blijkt echter dat deze middelen nauwelijks beter werken dan een placebo en dat ze enkel werken bij zeer ernstige depressies. Bij 30 procent van de gebruikers is sprake van een ernstige depressie. Bovendien behandelen ze niet de oorzaak van de aandoening en hebben ze veel bijwerkingen.

Nieuwe ontdekkingen Prof dr. Maes, internationaal wetenschapper op het gebied van depressie, auto-immuunziekten en chronische vermoeidheidsziekten, doet al jaren onderzoek naar de oorzaken van depressie en andere stress gerelateerde aandoeningen. Uit recent wetenschappelijk onderzoek blijkt dat er aantoonbare lichamelijke oorzaken zijn. Prof. Maes ontdekte

dat de oorzaken van een depressie te vinden zijn in onder meer laaggradige ontstekingsactiviteit op celniveau, tekorten aan bepaalde vitamines, mineralen en vetzuren en een lekkende darm. Nieuwe innovatieve onderzoeken kunnen deze onderliggende oorzaken blootleggen. Vervolgens kan er een duurzame oplossing worden geboden zonder dat het noodzakelijk is om chemische medicatie te gebruiken.

Het programma Prof. Maes heeft in samenwerking met gezondheidscentrum Revitalis een behandelprogramma ontwikkeld dat is gericht op de oorzaak van deze aandoeningen, op zowel het lichamelijke als op het emotionele/mentale niveau. Op basis van fysiek onderzoek worden tekorten aan vitamines, mineralen en vetzuren aangevuld en krijgen mensen voedingsadvies. Een bijkomende effectieve behandeling voor het emotionele/mentale gedeelte van depressies en stress-gerelateerde aandoeningen is de mindfulness based cognitive therapy. Hierbij worden mensen door middel van coaching sessies begeleid. Voor meer informatie over dit behandelprogramma zie: revitalis.nl

Voor meer informatie over dit behandelprogramma ga naar revitalis.nl

‘Met Symphony de regie over het eigen leven terug’

V

roeger dacht men dat na de puberteit de hersenen waren volgroeid en niet meer konden leren en veranderen. Echter tonen huidige onderzoeken het tegenovergestelde aan. Dit is in vele gevallen erg positief. Zo ben je nooit te oud om iets nieuws te leren. Helaas leren hersenen soms ook iets ‘verkeerds’ aan. Zo kunnen hersenen uit het niets of na een ongeluk (terwijl het weefsel hersteld is) pijn blijven of gaan produceren, zonder duidelijke oorzaak of aanleiding. Veel artsen en behandelaren zitten dan met hun handen in het haar omdat zij op zoek zijn naar de oorzaak, terwijl deze meestal niet vindbaar is. Hersenen zorgen voor deze (aanhoudende) pijn. De mogelijkheid van de hersenen om te veranderen heet neuroplasticiteit. Door middel van gedragsverandering en het blijven toepassen van een nieuwe leefstijl leren de hersenen weer een ‘goed’ signaal aan. Een intensieve multidisciplinaire behandeling

waarbij fysieke, sociale en mentale vlakken worden meegenomen, kan hiertoe bijdragen. Symphony is een medisch behandelcentrum waar deze behandeling voor cliënten met pijn wordt aangereikt. Via een persoonlijk traject in een multidisciplinair team, werken wij samen met de cliënt aan verbetering van de kwaliteit van leven en kalmering van het pijnsysteem. Dit multidisciplinaire team bestaat uit een arts, fysiotherapeut, psycholoog en indien nodig een diëtist. Voor Symphony is een behandeltraject pas geslaagd als de cliënt weer de regie heeft over zijn/haar leven. Vertrouwen heeft in de toekomst, zowel in werk als privé, zodat de klachten niet langer het dagelijks leven bepalen.

12 Autisme

HERSENEN

DEZE SPECIAL ONLINE LEZEN? WWW.UWHERSENEN.NL

Mensen met een psychiatrische beperking dragen het stigma dat zij geen gewoon leven kunnen leiden, laat staan kunnen werken. Ze krijgen voortdurend een stempel opgelegd. Geheel onterecht, want aandoeningen als autisme brengen juist ook kwaliteiten met zich mee. Ze hebben vaak een scherp oog voor detail, zijn analytisch en recht door zee. Jasper Vink vertelt zijn verhaal over het overwinnen van zijn beperkingen en de focus op wat hij wel kan.

DE ANDERE KANT VAN AUTISME

Jasper (37) woont sinds februari 2015 onder begeleiding in een appartementencomplex voor mensen met psychiatrische kwetsbaarheid en/of verslavingsproblemen. Hoe hij daar is beland? “Wel, mijn verhaal begint in mijn vroege jeugd”, vertelt Jasper aan de keukentafel van het Lister gebouw in Houten.

“T

oen ik acht jaar was, verhuisde ik met mijn ouders en tweelingzus naar Driebergen. In deze beginperiode had ik veel last van verschillende zenuwtics en maagklachten, maar de dokter kon niks vinden dus werden de symptomen weggewuifd. Ik werd altijd veel gepest op school , maar ook bij het spelen op straat én bij het uitvoeren van hobby’s. Iedereen vond mij maar een raar jongetje. Ik was heel druk en dus irritant. Althans, dat is wat een van mijn pesters mij later vertelde. Ondanks dat ik nadrukkelijk aanwezig was had ik niet de kracht om mijzelf te verweren. Door het pesten voelde

Stoornis In Nederland heeft ruim 1 procent van de bevolking een of andere vorm van een autistische stoornis. Autisme zie je vaak niet aan de buitenkant. Mensen met autisme zijn overgevoelig voor geluid en andere prikkels van buitenaf. Ze hebben grote moeite met sociale contacten en het houden van overzicht.

ADHD versus Autisme Omdat ADHD en Autisme twee uiterste van elkaar zijn en elkaar in negatieve zin kunnen beïnvloeden is het iedere dag een strijd om hier doorheen te komen. ADHD wilt spanning, sensatie en onrust, Autisme wilt rust, regelmaat en structuur. Bepaalde opvattingen uit de maatschappij zijn een soort karikatuur van wat het in werkelijkheid is, ADHD (creativiteit) en Autisme (eerlijkheid en perfectionisme) zijn prima in te zetten.

Film 'Autist!' tegen vooroordelen over autisme Autist! is een korte film die de strijd aangaat met de vele vooroordelen over autisme en het doorbreekt het taboe wat op autisme rust. De film is bedacht door Jeanne Rutgers. BEKIJK DIT FILMPJE ONLINE: W W W.UWHERSENEN.NL /AUTISME

ik mij vernedert. Ik was een buitenbeentje en snapte de rest niet. Ik liep daardoor constant met angst en paniek rond.” Rond zijn puberteit kreeg Jasper in de gaten dat er meer was dan zijn slaapkamer of directe omgeving en ontplooide hij sociale activiteiten. “Helaas voor mij ging dit gepaard met overmatig alcoholgebruik want ik ontdekte dat ik met drank op zonder angst sociaal actief kon zijn. Ik heb desondanks mijn Atheneum afgerond. En toen ging het langzaamaan mis. Studeren kon ik na 7 jaar afzien op de middelbare school door mijn concentratieproblemen niet meer opbrengen. Vanaf mijn 19de moest ik ook het ouderlijk huis ver-

laten omdat ik en mijn ouders niet meer met elkaar konden omgaan. Er waren constant conflicten doordat wij elkaar niet begrepen. Ik ben op een kamertje gaan wonen en ben gaan werken als elektronica-verkoper. Helaas bleef alcohol een pertinente rol spelen in mijn leven. Mijn eerste relatie strandde en ik ging van 70 kilo in een half jaar tijd naar 100 kilo. Dat kwam doordat ik de pijn en verdriet van de verbroken relatie niet kon bolwerken zonder overmatig drankgebruik en eten. Mijn werk bleef zich desondanks wel ontwikkelen en ik klom op tot Financieel Adviseur. Totdat ik op mijn 27ste overspannen raakte en in een kliniek terecht kwam.”

KickASS game helpt het ontwikkelen van sociale capaciteiten Deze week lanceerde wethouder Jannie Visscher de nieuwe app KickASS. KickASS is een applied game voor jongeren en adolescenten met autisme, ontwikkeld door behandelaren en gameontwikkelaars, bedoeld voor het oefenen van sociale situaties. Ook geeft de app inzicht in de persoonlijke ontwikkeling, zodat jongeren met ASS daar gericht aan kunnen werken.

Lister werkt met gespecialiseerde begeleiders en ervaringsdeskundigen voor mensen met psychiatrische aandoeningen en/of verslavingsproblemen. Meer weten? [email protected] of www.lister.nl

'Serious gaming' is een fenomeen dat steeds gangbaarder wordt bij de behandeling van jongeren met autisme. Gamen sluit vaak goed aan op de belevingswereld van deze jongeren. Op dit moment is er al een breed scala aan apps en games die kunnen worden ingezet bij de behandeling en begeleiding van jongeren met ASS. (Bron en foto: Medicalfacts.nl)

Daar kreeg Jasper na een bijzonder uitgebreid psychologisch onderzoek zijn eerste diagnoses: ADHD en OCD en depressieve klachten. ADHD is naast impulsiviteit en hyperactiviteit ook een stoornis waarbij er weinig tot geen informatiefilters zijn en waarbij de tijdsindicatie verstoord is. “Ik was zeer emotioneel toen ik dit las. Ik had eindelijk antwoord op de vraag waarom ik was wie is was. Ik voelde mij na de opname van 4 maanden als herboren en kreeg nieuw werk. Toch ging het niet lang daarna weer mis. Mijn functie bracht een hoge werkdruk met zich mee. Ik moest presteren en vele activiteiten tegelijk uitvoeren. Om mijn angsten, stress en spanning te overwinnen greep ik wederom naar de fles. Op advies van vrienden onderging ik nogmaals een psychologisch onderzoek omdat ik her en der geluiden hoorde van autisme. Dit bleek waarheid te worden. Ik kreeg de diagnose Asperger, een informatieverwerkingsstoornis met zintuigelijke gevoeligheden. Het is een vorm van hoog functionerend autisme en gaat gepaard met rigiditeit en inflexibiliteit. Toen stortte mijn wereld letterlijk en figuurlijk in. Mijn brein stopte er letterlijk mee. Het voelde als kortsluiting. Ik had jaren op mijn tenen gelopen, mezelf overvraagd en stuk gezopen (zelfmedicatie bleek later). Ook had ik dusdanig veel camouflage handelingen bedacht waardoor ik extreem dwangmatig was geworden en tevens last had van extreem veel negatieve dwanggedachten doordat ik van alles wat er was gebeurd mezelf de schuld gaf.” Vanaf zijn 30ste krijgt Jasper professionele begeleiding. Eerst nog zelfstandig, maar tegenwoordig bij Lister. “Hier word ik persoonlijk begeleid en kan ik wanneer nodig begeleiding inschakelen. Dit heeft even geduurd want ik was erg gewend het op eigen houtje te moeten doen (of mijn netwerk te gebrui-

ken). Wat het mij heeft opgeleverd is ruimte in mijn hoofd. Door bijna iedere dag met een begeleider te praten kan ik beter relativeren en informatie analyseren. Ik kan nu leren accepteren wat ik niet meer kan (eigenlijk nooit gekund heb) en waar ik mijn focus op kan leggen (wat gezond gedrag is). Doordat ik begeleid woon en niet meer de verantwoordelijkheid heb voor bijvoorbeeld een koopwoning, kan ik mezelf ontwikkelen en ontplooien. Ik kom er nu achter waar mijn kracht ligt: hyperfocussen bij onderwerpen en werk dat ik interessant en leuk vind. Ik heb een ‘ik maak eerst mijn werk af voordat ik naar huis ga’-mentaliteit. Ben dus zeer bevlogen, trouw, loyaal en gemoti-veerd. Dit zijn absoluut kernkrachten die mij helpen

Veel mensen met autisme hebben interesses waarin ze zichzelf kunnen verliezen’ weer op eigen benen te leren gaan staan. Dit gaat niet in een dag of een week, maar ik heb nog 2 en een half jaar om weer zelfstandig te kunnen gaan wonen en zelfstandig te kunnen functioneren. Tot die tijd ‘gebruik’ ik de hulp om weer structuur en ritme op te bouwen, om weer onderdeel uit te kunnen maken van de maatschappij. Ik heb nu lieve, trouwe en ‘normale’ vrienden wat zorgt dat ik kan kijken en ervaren hoe zij dingen doen. Deel uitmaken van de maatschappij zorgt voor eigenwaarde en dat is van essentieel belang. Laat de maatschappij zich wat beter verdiepen in de stigma’s rondom autisme en ADHD om erachter te komen dat ‘wij’ ook een rol kunnen spelen en niet worden weggezet als ‘raar’. Dat vind ik mezelf al genoeg.” TEKST: ANNEMARIE VAN DE WEERT W W W.UWHERSENEN.NL /AUTISME

HERSENEN

DEZE SPECIAL ONLINE LEZEN? WWW.UWHERSENEN.NL

Interview 13

BEHANDEL PIJN BIJ DEMENTERENDE OUDEREN

Neuropsycholoog Erik Scherder staat aan het hoofd van een team dat al jaren onderzoek doet naar de pijnbeleving van mensen met een dementie of een verstandelijke beperking. “Door hun cognitieve kwetsbaarheid, zijn zij mogelijk minder in staat om aan te geven dat er pijn is in hun lichaam. Hierdoor kunnen mensen met een hersenaandoening pijn lijden zonder dat zij daarvoor adequaat behandeld worden.”

H

de hersengebieden worden aangetast, red…) is pijn echter weer een heel ander verhaal. In dat geval doet het omgekeerde zich voor en ervaren mensen met de ziekte van Alzheimer juist méér pijn. De reden daarvan is dat het deel van ons brein dat de thalamus heet, de

Als mensen met dementie pijn hebben, kom je er vaak niet achter omdat men zich over het pijnsignaal minder goed kan uiten’ ken partners, familie of medische staf niet altijd direct aan pijn. De bestrijding van pijn staat daardoor helaas te weinig op de agenda bij

Erik Scherder

© JESSE MEIJERS

et is een belangrijk topic omdat pijn de kwaliteit van leven enorm aantast. Acute pijn door oppervlakkig stoten of vallen is vaak tijdelijk –tenzij er echt iets gebroken, gescheurd of verrekt is- maar interne pijnen zijn veel moeilijker op te sporen, zeker als mensen er zélf niet meer goed over kunnen communiceren. Een mens kan daardoor onnodig gaan lijden en heeft eigenlijk medische hulp nodig. Maar als mensen met dementie pijn hebben, kom je er vaak niet achter omdat men zich over het pijnsignaal minder goed kan uiten. “De resultaten van een aantal studies laten zien dat mensen met Alzheimer mogelijk minder pijn ervaren”, vertelt Scherder, die beschouwd wordt als de pionier in de begeleiding van ouderen met dementie. “Dat komt doordat de diepere hersengebieden waar zich ook de emotionele pijnbeleving bevindt, zijn aangetast. Vandaar dat mensen met de ziekte van Alzheimer in hun beleving minder pijn kunnen voelen. Zo kan het gebeuren dat niemand merkt dat een patiënt na een val zijn heup heeft gebroken: hij voelt daar immers weinig tot niets van en rept niet over pijn. Of het is er wel, maar ze kunnen het niet meer aanduiden en de verzorgenden of arts herkennen het niet.”

of onrustig worden. Over het algemeen wordt aangenomen dat dit symptomen van de ziekte zijn. Bij dergelijke gedragsverandering den-

zintuigelijke waarneming niet meer goed doorgeeft. De waarneming van de stand waarin het lichaam zich bevindt raakt dan verstoord en het doorgeven van bepaalde prikkels raakt ontregelt. Gevolg: er kunnen meer pijnprikkels ontstaan, spontaan vanuit het centraal zenuwstelsel, terwijl het lichaam daar geen directe aanleiding toe geeft. Op deze manier kan pijnbeleving versterkt worden en dus juist vele malen groter zijn. Als je steeds minder in staat bent pijn aan te geven maar je hebt het wel, heb je ook minder kans op behandeling ervan. Scherder: “Dementerende ouderen kunnen geagiteerd, verward, gespannen

Pijnbeleving Bij vasculaire dementie (waarbij bloedvaten en verbindingen tussen

De bevlogen Neuropsycholoog weet zeker dat ‘mensen met een dementie’ zich prettiger zullen voelen en mobieler worden als hun pijn adequaat wordt behandeld. “Pijn weerhoudt je immers om mee te doen met activiteiten. En het kan zelfs leiden tot depressie. Met bewegen verrijk je sowieso de omgeving dus als het even kan moeten we proberen te voorkomen dat mensen onnodig aan pijn lijden. Daardoor gaan hun hersenen beter functioneren. Dat blijkt uit veel prachtige neurobiologische studies. Een verrijkte omgeving betekent ook dat er mensen zijn met wie je kunt praten, met wie je samen eet. Dat je de krant nog leest, genoeg daglicht hebt en buiten komt. Zo kun je het dag- en nachtritme beïnvloeden. Mensen die hangen of slapen, missen de totale invloed aan prikkels en informatie. Dan kwijnen ze letterlijk weg.”

ouderen met dementie. Datzelfde geldt voor apathisch gedrag. Iemand zit misschien stil omdat irritatie aan het bewegingsapparaat misschien tot ernstige pijn kan leiden. Als iemand niet kan verwoorden of hij pijn voelt, moeten wij die stap naar bewustwording maken en bijvoorbeeld analyseren waarom iemand stil zit.”

Pijnbestrijding Voor ieder mens geldt dat ouderdom gebreken met zich meebrengt. Er is toename van pijn te verwachten en meer slijtage aan de gewrichten bijvoorbeeld. Maar dat geldt natuurlijk precies zo voor iemand die oud wordt en aan een dementie lijdt. “Voor iedereen is een juiste behandeling dus van cruciaal belang!”, benadrukt Scherder. “Er kan nog veel meer nagedacht worden over pijn bij ouderen die cognitief kwetsbaar zijn. Het is overigens geen enkele kritiek op de zorg, die is me heilig. Maar we hebben een enorme stap te maken. Zeker als je kijkt naar de stijging van het aantal patiënten met een dementie. Daarom is bewustwording belangrijk.” Wereldwijd zijn er tot nu toe slechts 3 onderzoeken naar pijnbestrijding bij mensen met een vasculaire dementie. Maar de uitkomsten zijn veelbelovend voor het verbeteren van de kwaliteit van leven. Scherder: “Wat je wil voorkomen is dat mensen met een dementie een rustgevend middel (sedatie) krijgen terwijl er eigenlijk sprake is van pijn. In één studie werd zo’n sederend middel (Haldol) vervangen door paracetamol. Wat bleek? Er trad een geweldige verbetering op in de kwaliteit van leven. Hun stemming verbeterde en ze namen vaker deel aan sociale activiteiten.” TEKST: ANNEMARIE MOERMAN W W W.UWHERSENEN.NL /SCHERDER

Hersenfitness Voor een optimaal functionerend brein Je brein is verantwoordelijk voor al je gedachten, gevoelens en gedrag. Dus ook voor stress, slapeloosheid, hyperactiviteit en depressiviteit. Het mooie is, dat je brein flexibel en veerkrachtig is. Het kan zichzelf aanpassen en verbeteren. NeurOptimal® neurofeedback is een vorm van hersenfitness: het helpt je brein om zo goed mogelijk in conditie te komen én te blijven. Tijdens een neurofeedbacktraining zit je rustig in een stoel. Net als bij een EEG, meten een paar

sensoren op je hoofd de hersenactiviteit. Geavanceerde software monitort je brein en geeft de hersenen een signaal wanneer je uit balans raakt. Dat signaal leert je brein dat

Neurofeedback helpt onder meer bij burn-out-klachten, depressiviteit, ADHD, slapeloosheid en ‘chemobrein’ er iets gebeurt wat niet de bedoeling is. Je hersenen sturen zichzelf bij. Na een aantal trainingen merk je dat je ’s ochtends uitge-

Wil je wat aan je problemen doen? rust opstaat, dat je lekkerder in je vel zit, dat je een helder hoofd hebt en je beter kunt concentreren, en dat je de zonnige kant van het leven weer ziet. NeurOptimal® is de nieuwste, meest geavanceerde neurofeedbacktraining ter wereld. Je kunt de trainingen op zich volgen of deze, in overleg met je behandelend arts of psycholoog, combineren met behandeling of therapie.

Wil je beter slapen, je beter voelen of beter presteren? Vind een trainer bij jou in de buurt op www.nvnf.nl Overigens hebben topsporters en topmusici de hersentrainingen ook ontdekt. Je hoeft tenslotte niet ziek te zijn om beter te worden.

Wil je van je medicatie af? Wil je ‘gewoon’ beter functioneren of presteren? Kan je eigenlijk wel trainen om je chronische pijn, depressie, add/adhd, slaapstoornissen, hersenletsel, faalangst –te verlichten of zelfs kwijt te raken? Zijn er manieren om je geheugen, concentratie, lezen en rekenen te verbeteren?

Natuurlijk zijn daar manieren voor! De laatste jaren is zowel uit wetenschappelijk onderzoek als uit de praktijk gebleken dat Neurofeedback een uitstekende methode is voor de behandeling van heel veel klachten. Een paar kenmerken en tegelijkertijd

voordelen van de therapie zijn: • Het is objectief: door middel van hersenscans (zogenaamde QEEG’s) wordt gekeken hoe het brein werkt en hoe het brein door de trainingen veranderd is. • Neurofeedback heeft geen vervelende bijwerkingen • Neurofeedback is leuk om te doen • De resultaten zijn blijvend • Neurofeedback is geen gesprekstherapie, mensen die ‘uitgepraat’ zijn hebben nog steeds veel baat bij deze trainingen.

Nieuwsgierig? Waarom komt u niet eens langs voor een vrijblijvend/gratis informatiegesprek? Kunnen wij u haarfijn uitleggen wat het is en hoe het werkt.

14 Multiple Sclerose

HERSENEN

DEZE SPECIAL ONLINE LEZEN? WWW.UWHERSENEN.NL

LEVEN MET MS

‘NIET GEZOND, WEL GELUKKIG’ Hard werken, een agenda vol etentjes en feestjes en veel reizen: het leven lachte Elvira KramerBolijn (37) toe. Totdat ze de diagnose MS kreeg. „Ik zag mezelf al in een rolstoel.” Een verhaal over tegenslag én een grote dosis optimisme.

T

ypisch de gedachte van iemand die net te horen heeft gekregen dat ze MS heeft, zegt Elvira nu over dat moment in die dokterskamer. „Ik barstte in huilen uit. Je denkt meteen aan het ergste, een rolstoel.” Maar het zit niet in haar aard om lang bij de pakken neer te zitten. „Je kunt als een zielig hoopje op de bank gaan zitten en er niet meer vanaf komen, maar ik wil léven.” De diagnose kwam, hoewel ze al een tijdje tobde met haar gezondheid, totaal onverwacht. „Ik was veel duizelig en raakte mijn evenwicht kwijt als ik mijn ogen sloot. Daar slikte ik staaltabletten voor,

maar die hielpen niet. Ook liep ik raar. Ik dacht aan een beklemde zenuw in mijn been, iets dat overgaat. Maar mijn omgeving vond dat ik naar de huisarts moest.”

Stoma en katheter Die huisarts stuurde Elvira, toen 29 jaar, door naar de neuroloog. Ze kreeg nog diezelfde dag een MRIscan. Een week later hoorde ze de diagnose. Een intensief traject volgde. Ze bezocht onder meer een

En dan ben je op je

31e voor honderd

procent afgekeurd’ fysiotherapeut, ergotherapeut, een maatschappelijk werkster en een psycholoog. „Ik ben heel goed opgevangen en dat hielp me om alles een plekje te geven.” Elvira was secretaresse, maar dat ging niet meer, bleek na een langdurig re-integratietraject. „En dan ben je dus op je 31e voor hon-

derd procent afgekeurd. Dat was een klap. Maar ik heb het vrij snel geaccepteerd en het gaf me ook wel rust.” Die rust is belangrijk, want haar lichaam heeft veel te verduren. MS-patiënten krijgen in meer of mindere mate aanvallen – een schub genoemd – waarbij nieuwe klachten ontstaan of bestaande klachten verergeren. „In een slechte periode sleep ik weer met mijn

been”, legt Elvira uit. „Ik ben altijd moe, mijn evenwicht is verstoord en ik heb intussen vanaf mijn middel naar beneden toe geen gevoel meer. Mijn blaas en darmen zijn onherstelbaar beschadigd, waardoor ik moet katheteriseren en een stoma heb.”

Mama is anders Ondanks haar beperkingen wilde Elvira een van haar dromen, moe-

der worden, niet opgeven. Ze raakte snel zwanger en in 2012 werd zoon Dex geboren. „Fysiek ging het met mij tijdens de zwangerschap super. Ik kon alleen niet natuurlijk bevallen, omdat ik niet genoeg kracht zou hebben om te persen. Dus werd het een keizersnede.” Het moederschap is pittig. Hele dagen zorgen voor Dex is te veel, maar met de hulp van haar (schoon)

MS sloopt de zenuwen Reni en Daan de Boer, dansend op de prachtige muziek “Wonderful Tonight” van Eric Clapton. Reni heeft multiple sclerose (MS). Op haar zeventiende werd ze ziek. Wat leek te beginnen als een fikse griep ging maar niet over. Zes jaar later kreeg ze de diagnose MS. De ziekte dwong haar om haar plannen bij te stellen en haar energie te verdelen. MS treft vooral jonge mensen in de bloei van hun leven. MS is een (progressieve) chronische ziekte van het centrale zenuwstelsel: de hersenen en het ruggenmerg. Waarom is onderzoek naar MS hard nodig?

et i n t n e k e t e b “Ziek zijn n e t e i n e g t n ku dat je niet .” n e v e l t e h van

TV-commercial Dancing Girl

Radio-commercial Dancing Girl

MSonderzoek.nl

Rondom MS januari 2016

MS is de meest invaliderende ziekte onder jonge mensen en is zeer ingrijpend voor zowel de persoon zelf als zijn of haar omgeving. Omdat er nog geen medicijn bestaat tegen deze wrede ziekte, is onderzoek hard nodig. Stichting MS Research financiert dit onderzoek naar MS. Dit doet zij al meer dan 35 jaar en streeft bovendien naar goede kwaliteit van zorg voor alle mensen met MS.

Onderzoek helpt MS de wereld uit. Geef! Ga naar msonderzoek.nl

msonderzoek.nl – Voorschoten

HERSENEN

DEZE SPECIAL ONLINE LEZEN? WWW.UWHERSENEN.NL

Huntington 15

- ADVERTORIAL -

Wat is MS? Multiple Sclerose (MS) is een ziekte waarbij de bescherm- en isolatielaag rondom de zenuwen in hersenen, ruggenmerg en oogzenuwen is beschadigd. Hierdoor kunnen problemen ontstaan met lopen, voelen en zien. De ziekte komt voor bij ongeveer 1 op de 1000 Nederlanders; tweeënhalf keer zo vaak bij vrouwen als bij mannen. MS treft vooral jonge mensen tussen de twintig en vijftig jaar. De precieze oorzaak is niet bekend. Genezing is niet mogelijk. Bron: Hersenstichting

© LEON MOOIJER

ik niet ziek was. Natuurlijk zou ik zonder mijn beperkingen meer kunnen, maar we plannen nu ook avondjes uit.”

Baaldag familie – met wie ze heel close is – gaat het prima. „Ik ben zo blij dat ik een kind heb, ook al is het fysiek zwaar. Ik krijg zo veel positieve energie van dat jongetje met zijn grote glimlach. Voor hem moet ik opstaan en dat doe ik met liefde.” Dex weet dat zijn moeder vaak moe is. „Maar ik benoem het ziekzijn niet”, zegt Elvira. „Ik zeg altijd: ‘mama is anders’. Aan mijn man Arthur heb ik weleens gevraagd of

Ik spaar mijn energie om met Dex te voetballen’ hij niet liever een gezonde vriendin wilde zoeken, maar dat vond hij zo gek. Hij zei: ‘Je bent nog steeds die leuke Elvira’. Eerlijk gezegd vind ik zelf ook dat ik niet ben veranderd. Sterker nog, ik denk dat mijn leven niet heel anders zou zijn als

Positief blijven klinkt lastig in haar situatie, maar dat is het voor Elvira niet. „Natuurlijk heb ik weleens een baaldag. Als ik een paar uur op pad ben geweest, moet ik daarvan bijkomen. Mensen zien niet hoe vaak ik op bed lig om weer op te laden. Of dat ik al mijn energie spaar om even met Dex te voetballen.” Die gevreesde rolstoel is er gekomen; ze gebruikt hem tijdens dagjes uit. Of ze hem later permanent nodig heeft, weet ze niet. „Ik ben totaal niet met de toekomst bezig. Ik kijk niet naar de beperkingen of wat er kan gebeuren, maar naar wat ik allemaal wél kan. En naar wat ik heb: een mooi gezin en fijne familie en vrienden. Vroeger schreef ik in vriendenboekjes dat ik gezond en gelukkig wilde worden. Nu ben ik niet gezond, maar wel gelukkig.”

TEKST: ANNEMARIE MOERMAN W W W.UWHERSENEN.NL /DIAGNOSE-MS

EEN ZIEKTE ZO ERG… DAT NIEMAND HET ER OVER HEEFT De ziekte van Huntington is een van de meest onbekende en tegelijkertijd verschrikkelijkste ziektes. Een combinatie van de symptomen van ALS, Parkinson en Alzheimer, waarbij hersencellen worden aangetast door samenklonterende eiwitten. De ziekte uit zich in psychische problemen, evenwichtsstoornissen, epileptische aanvallen, steeds moeilijker kunnen bewegen en praten en verstandelijke achteruitgang. Uiteindelijk leidt het tot de dood. Er is geen geneesmiddel.

M

eer dan 10.000 Nederlanders worden gekweld door deze vreselijke en erfelijke ziekte binnen hun families. Over die ziekte wordt echter weinig gesproken. Maar als een vader of moeder het heeft dan hebben de kinderen 50% kans ook Huntington te krijgen. Dat is een grote kans dus. Toch wordt de ziekte vaak stilzwij-

gend van generatie op generatie doorgegeven. En lopen kinderen en kleinkinderen bewust of onbewust het risico gendrager te zijn, de ziekte weer door te geven, en zelf ziek te worden. Dat komt omdat risicodragers vaak van dichtbij hebben gezien wat die ziekte inhoudt. Hoe je aftakelt, en uiteindelijk niet meer kunt func-

Het taboe rond deze ziekte moet worden doorbroken want het verwoest levens’ tioneren. Maar gendrager blijken te zijn heeft ook al eerder consequenties. Voor je baan, je hypotheek, je verzekering, je relatie, je kinderwens. Door deze dilemma's, maar ook de heftige symptomen wordt de ziekte vaak letterlijk doodgezwegen. De stichting Campagneteam Huntington is opgericht door ge-

Campagneteam Huntington: vlnr. Cindy Meershoek, Marijke Jacobs, Melanie Kroezen, Eric Reits, Aiko de Raaf en Ivo Braakhuis.

troffen families om dit taboe te doorbreken. Samen zijn zij een landelijke campagne gestart om fondsen te werven voor onderzoek naar een geneesmiddel. Want juist nu zijn er doorbraken in verschillende Nederlandse laboratoria die aangrijpingspunten zullen opleveren voor een therapie. Om de aanmaak van de klonter-gevoelige eiwitten te remmen, of de afbraak ervan te versnellen. Daarmee is de ziekte te voorkomen en te remmen. Voor die onderzoeken is 4 miljoen euro nodig. Dat is haalbaar, toch? En het gaat voor de volle 100% naar onderzoek. Daar hebben we wel uw hulp bij nodig. Bezoek onze website www.doodgezwegen.nl voor het tv spotje, informatie en voor interviews, en voor de verschillende manieren waarop u kunt bijdragen aan het doorbreken van het stilzwijgen en het mogelijk maken van onderzoek naar een geneesmiddel. TEKST: ANNEMARIE VAN DE WEERT W W W.UWHERSENEN.NL /HUNTINGTON

"Ik geniet met volle teugen van de seizoenen." Dhr. de Wit uit Smilde

Gevarieerd warm eten was nog nooit zo eenvoudig

Elke dag genieten van een smakelijke warme maaltijd Met Lekker Thuis zet u in een handomdraai een heerlijke warme maaltijd op tafel. U kiest het gerecht waar u trek in heeft, verwarmt dat in de oven of magnetron en binnen een kwartier kunt u uw bordje volscheppen. Alle Lekker Thuis maaltijden worden in eigen keuken bereid waarbij onze koks zoveel mogelijk gebruikmaken van verse streekproducten. Zo kunt u kiezen uit 70 vriesverse maaltijden die diepgevroren én gratis bij u worden thuisbezorgd. Gemakkelijker dan dat bestaat niet!

Proef de Lekker Thuis vriesverse maaltijden nu extra voordelig!

Vernieuw assortime d nt

Bezoe www.lekk k er-thu voor aanvra is.nl g van de cata en logus

Assortiment met zomerse maaltijden nu voor slechts € 29,90

Dat is nog geen 5 euro per maaltijd!

Dit assortiment bestaat uit: Kibbeling met Parijse worteltjes en sperziebonen • Oma’s gehaktbal met spinazie • Macaroni met ham en kaas • Kip met broccoli • Rundvleeskroketten met appelmoes • Gegrilde kippenbout met groentemix.

Bestelbon JA,

• Lekker Thuis

Ik wil graag gebruik maken van de aanbieding. Hierbij bestel ik de zomerse maaltijden (art.nr: 3240) voor slechts € 29,90.

• Deze actie is geldig tot 24-06-2016. • Lekker Thuis maakt telefonisch een afspraak voor het bezorgen. • Betaling bij levering. Bij voorkeur d.m.v. pin (voor uw eigen veiligheid en die van onze bezorger).

• Gevarieerd, keuze uit ruim 70 maaltijden • Gemakkelijk te verwarmen in magnetron of oven • Gezond en verantwoord samengesteld • Gratis thuisbezorgd • Gemakkelijk te bewaren in uw diepvries • Goede éénpersoonsporties dus geen verspilling door te grote hoeveelheden Gratis • Geen abonnement of afnameverplichting thuisbez door Lek orgd • Gemakkelijk te bestellen via telefoon of ker Thuis de website www.lekker-thuis.nl

Naam: Adres: Postcode: Plaats: Tel.:

Actievoorwaarden: Deze aanbieding is niet geldig in combinatie met andere acties of aanbiedingen van Lekker Thuis.

T0606

Stuur deze bon in een envelop zonder postzegel naar: Lekker Thuis, Antwoordnummer 191, 4700 VB Roosendaal

Lekker Thuis, dat is eten met vele voordelen!

Kijk voor meer informatie op www.lekker-thuis.nl of bel gratis 0800 - 62258453