De groep van de Hakrinbank N.V. was tijdens de laatst gehouden Avondvierdaagse een opvallende verschijning die veel lof oogstte door haar fraaie verschijning en de happiness die zij uitstraalde. Happiness, geluk, blijdschap, wordt door elk mens op een andere manier beleefd, maar is uiteindelijk bepalend voor zijn welzijn. Ons jaarverslag heeft dit jaar als thema happiness, omdat het gelukkig zijn van onze medewerkers en onze klanten en het geluk en het welzijn van de gemeenschap waarin wij werken, een belangrijke doelstelling is van onze bankinstelling. Many persons have a wrong idea of what constitutes true happiness. It is not attained through self-gratification but through fidelity to a worthy purpose. Helen Keller
HAKRINBANK N.V.
MISSIE De Hakrinbank biedt als innovatieve en dynamische instelling haar klanten een integraal pakket van hoogwaardige financiële diensten aan. Deskundige medewerkers leveren in teamverband maatwerk voor maximale klanttevredenheid.
VISIE Onze visie is om de geprefereerde aanbieder van financiële diensten in Suriname te zijn door uitmuntende kwaliteit.
KERNWAARDEN De Hakrinbank heeft vier kernwaarden gedefinieerd die richtinggevend zijn voor de realisatie van de strategische doelen, de acties die deze ondersteunen en de vertaling naar de organisatiestructuur, systemen en de waarden, normen en gedragingen binnen de organisatie, te weten Betrouwbaarheid Service en klantgerichtheid Teamwork Kwaliteit Deze kernwaarden die de Hakrinbank heeft gedefinieerd zijn verankerd in de organisatiestructuur en cultuur en vormen de leidraad bij alle activiteiten van onze bank. Ze maken duidelijk waar het concern voor staat en dienen als toetssteen voor haar handelen.
MANAGEMENTTEAM
Van links naar rechts: H. Liu Hung Chung, onderdirecteur Operations, drs. J. Bousaid, algemeen directeur, mr. M. Tjon A Ten, directeur Operations en drs. G. Raghoenathsingh, onderdirecteur Finance.
INHOUDSOPGAVE
Missie, Visie en Kernwaarden
3
Organigram
4
Functieverdeling
5
Vijf jaar geconsolideerde kerncijfers
6
Bericht van de Raad van Commissarissen
8
Verslag van de Directie
11
Inleiding Economische ontwikkelingen in 2007 Het bedrijf van de bank Nationale Trust- en Financierings Maatschappij N.V. De financiële ontwikkeling van de bank
11 13 29 43 44
Accountantsverklaring
51
Jaarrekening 2007
53
Geconsolideerde balans per 31 december 2007 vóór winstverdeling Geconsolideerde balans per 31 december 2007 ná winstverdeling Geconsolideerde winst- en verliesrekening over 2007 Vennootschappelijke balans per 31 december 2007 vóór winstverdeling Vennootschappelijke balans per 31 december 2007 ná winstverdeling Vennootschappelijke winst- en verliesrekening over 2007 Toelichting op de jaarrekening
54 55 56 57 58 59 60
Overige gegevens
66
Curricula vitae en nevenfuncties van leden van de Raad van Commissarissen en Directie Hakrinbank
66
Adressenlijst
69
Suriname: macro-economische kerndata
70
3
ORGANIGRAM HAKRINBANK N.V.
Algemeen Directeur
Directeur Operations
Onderdirecteur Operations
Onderdirecteur Finance
Human Resources & General Affairs
Internal Audit
Credits Insurance Nationale Trust & Financierings Mij. N.V. Credit Administration Affiliates (Credits)
Marketing & Public Relations
Foreign Transfers
Compliance & Legal
Information & Communication Technology
Domestic
Administration & Management Information (Accounting)
Cash
4
Administration & Management Information (Financial Controlling)
Affiliates (Operations)
Treasury & Securities
Risk Management
Maintenance & Technical Support
FUNCTIEVERDELING RAAD VAN COMMISSARISSEN Mr. A.K.R. Shyamnarain Ir. R.A. Mac Donald Drs. H.B. Abrahams G. Lie Sem-Nawikromo H.R. Ramdhani Drs. M.M. Sandvliet, M.Sc. Drs. J.J.F. Tjang-A-Sjin
- President - Vice President
DIRECTIE Drs. J.D. Bousaid Mr. M.M Tjon A Ten
- Algemeen Directeur - Directeur Operations
ONDERDIRECTEUREN H.S.K. Liu Hung Chung - Operations Drs. G.M. Raghoenathsingh MBA - Finance
Mevr. Mr. M.M. Tjon A Ten
Drs. J.D. Bousaid
Human Resources & General Affairs Mr. M. Naarendorp, Hoofd Drs. I. Lo Fo Sang
Credits Drs. S. Jadoenathmisier, coördinator Account Managers C. Halfhide-Chou Drs. S. Kisoensing-Jhauw L. Venloo Ir. P. Quintius E. Frangie M.Sc.
Insurance R. Tjon A Kon, Hoofd Credit Administration Drs. I. Loenersloot, Hoofd
Treasury & Securities Drs. P. Tjon Kiem Sang, Hoofd Drs. R. Amirkhan
Compliance & Legal Mr. M. Schaap Maintenance & Technical Support R. Tjokro, Hoofd
Nationale Trust & Financierings Mij. N.V. H. Vijzelman, Hoofd Drs. R. Sitaram, Onderhoofd G. Jong M.Sc.
Foreign Transfers L. Karg, Wnd. Hoofd
Administration & Management Information R. Liesdek, Accounting Drs. R. Sheorajpanday, Fin. controlling
Information & Communication Technology T. Sanches, Hoofd Ing. R. Mahabier A. Semoedi Ing. T. Csaba
Internal Audit B. Jewbali, Hoofd
Domestic M.Tjon, Hoofd
Risk Management (vacant)
Cash A. Budel-Samiran, Hoofd
Marketing & Public Relations Drs. N. Elliot M.Sc.
Affiliates Branchmanagers
Affiliates Branchmanagers
- Tourtonne Drs. V. Ramtahalsing
- Nickerie R. Mangala, Hoofd A. Anandbahadoer, Onderhoofd
- Nieuwe Haven Drs. N. Elshot-Chelius
- Tamanredjo S. Resomardono
- Latour R. Wimpel - Flora Drs. R. Mohamatsaid
5
VIJF JAAR GECONSOLIDEERDE KERNCIJFERS (in duizenden SRD)
2007
2006
2005
2004
2003
Balans Liquide middelen Klanten Overige activa
120.230,2 431.991,8 243.530,7
104.159,4 306.449,0 195.854,6
97.240,7 229.730,0 144.708,6
104.589,0 161.942,5 133.074,3
68.977,0 95.350,4 87.195,8
Totaal activa
795.752,7
606.463,0
471.679,3
399.605,8
251.523,2
Spaargelden Andere toevertrouwde middelen Eigen vermogen
328.758,9 423.688,4 43.305,4
238.981,7 334.243,6 33.237,7
185.265,1 265.183,5 21.230,7
121.691,3 262.371,4 15.543,1
81.220,0 158.331,4 11.971,8
Totaal passiva
795.752,7
606.463,0
471.679,3
399.605,8
251.523,2
55.123,8 29.983,5 1.242,6 23.897,7 8.603,2 15.294,5 5.122,7 -
49.236,5 27.848,8 1.439,3 19.948,4 7.181,4 12.767,0 4.657,0 -
36.659,5 21.690,5 1.725,9 13.243,1 4.767,5 8.475,6 2.731,8 -
27.500,6 17.405,2 1.515,9 8.579,5 3.088,5 5.491,0 1.862,8 -
22.012,8 13.989,0 1.240,7 6.783,1 3.120,2 3.662,9 1.076,9 11,6
54 40,0 2,18 5,44 10,56
56 46,9 2,37 5,48 11,31
59 46,1 1,95 4,50 10,01
63 39,9 1,69 3,89 10,19
64 40,2 1,69 4,76 11,68
465.696 32,84 11,00 7.333,33 33,49 92,99 150,00 69.854
465.696 27,41 10,00 6.666,67 36,48 71,37 136,00 63.335
465.696 18,20 6,07 3.910,67 32,23 45,59 124,00 57.746
465.696 11,79 4,00 2.666,68 33,92 33,38 106,00 49.364
252 7
254 7
247 7
238 7
Resultaten Bedrijfsopbrengsten Operationele bedrijfslasten Voorziening kredietrisico's Bedrijfsresultaat vóór belastingen Belastingen Nettoresultaat Dividend in contanten Dividend in aandelen Ratio’s (in %) Efficiencyratio Return on average equity Return on average assets Capital ratio BIS ratio Gegevens van aandelen*) Aantal uitstaande aandelen Nettowinst per aandeel Dividendbedrag per aandeel Dividend (in %) Uitkeringspercentage Intrinsieke waarde (zichtbare) Beurskoers per aandeel Marktkapitalisatie (x SRD 1.000) Aantal medewerkers Aantal kantoren
*) x SRD 1; voor vergelijkingsdoeleinden zijn de bedragen herleid en gebaseerd op 1 aandeel van nominaal SRD 0,15 1) berekend over aantal aandelen voor stockdividend 2) exclusief aandelen uit agioreserve 3) inclusief aandelen uit agio van SRD 0,0015
6
465.696 9,431) 2,803) 1.850,002) 29,402) 25,71 79,20 36.883 235 7
RAAD VAN COMMISSARISSEN
Kloksgewijs van links voor: H. Ramdhani, drs. M. Sandvliet M. Sc., ir. R. Mac Donald, vice president-commissaris, drs. J. Tjang-A-Sjin, mr. R. Shyamnarain, president-commissaris, G. Lie Sem-Nawikromo en drs. H. Abrahams.
7
BERICHT VAN DE RAAD VAN COMMISSARISSEN
Aan de aandeelhouders houders te behandelen onderwerpen. De Raad heeft met grote belangstelling de ontwikkelingen met betrekking tot de internationale kredietcrisis gevolgd. Ofschoon directe nadelige gevolgen hiervan goeddeels aan ons zijn voorbij gegaan, ziet de Raad toch voldoende aanleiding om samen met de Directie na te gaan of de bestaande interne procedures op het gebied van Risk Management in dit verband adequaat genoeg zijn. Het lid drs. M. Sandvliet M.Sc. van de Auditcommissie heeft namens de Raad in juni 2007 in St. Lucia deelgenomen aan de jaarvergadering van de Caribbean Association of Audit Committee Members (CAACM). Rond deze jaarvergadering vond ook een conferentie plaats met als centraal thema het maximaliseren van excellence in Corporate Governance. De Raad bestudeert de uitkomst van deze conferentie en gaat na hoe het Corporate Governance beleid van de vennootschap met de daaruit verkregen inzichten kan worden verrijkt. Voorzover niet reeds apart in dit verslag besproken, zijn de werkzaamheden van de Raad voor het overige in overeenstemming met hetgeen terzake in de Corporate Governance Code van de vennootschap is voorgeschreven.
Met genoegen doen wij u hierbij verslag van onze werkzaamheden in het boekjaar 2007, waarin ook de werkzaamheden van onze Auditcommissie en Remuneratie en Benoemingscommissie aan de orde komen. Voorts treft u hierin ons pre-advies ten aanzien van het vaststellen van de jaarrekening en het voorstel inzake de winstverdeling. Werkzaamheden van de Raad van Commissarissen In 2007 is de Raad 12 keer in een reguliere vergadering bijeen geweest en 15 keer in een buitengewone vergadering. De reguliere vergaderingen vinden maandelijks plaats en worden plenair met de Directie gehouden, terwijl de buitengewone vergaderingen afhankelijk zijn van de te bespreken onderwerpen en over het algemeen alleen voor leden van de Raad zijn bestemd. Onze werkzaamheden hadden voornamelijk betrekking op de resultaten en de strategie van de vennootschap. Bespreking en beoordeling van de periodiek door de Directie aan de Raad gepresenteerde realisatiecijfers en goedkeuring van de Beleidsnota 2008 met de daarbij behorende Exploitatie- en Investeringsbegroting 2008 maakten hiervan deel uit. Daarnaast stonden de Corporate Governance, het Risk Management, het participeren van de Raad in de voorbereiding van een Strategisch Plan voor de beleidsperiode 2008-2010 en een aantal andere onderwerpen op onze agenda. Op enkele hiervan wordt in het volgende nader ingegaan.
Werkzaamheden in relatie met de Directie De Raad is in 2007, op grond van het terzake uitgebrachte advies van externe consultants, voortgegaan met de voorbereiding van het invoeren van een systeem van performance management voor de Directie. Gezien de complexiteit van de materie en de nauwgezetheid, die bij de voorbereiding van de invoering van het een en ander is vereist, heeft de Raad deze werkzaamheden nog niet kunnen afronden. Het is ons streven om in het boekjaar 2008 terzake tot een definitief besluit te komen. Conform onze toezegging op de jaarvergadering 2006, doen wij op deze jaarvergadering aan u een voordracht met betrekking tot de invulling van de functie van Financieel Directeur (Chief Financial Officer), binnen de Raad van Bestuur van de Bank. Wij stellen u voor drs. G.M. Raghoenatsingh MBA met ingang van 1 juli 2008 in die functie te benoemen. Ons voorstel is als apart onderwerp op de agenda opgenomen.
Corporate Governance De vennootschap streeft ernaar om de aandeelhouders en andere stakeholders steeds tijdig en adequaat te informeren over relevante ontwikkelingen in haar bedrijfsvoering. Eind augustus 2007 heeft de vennootschap voor de eerste keer haar door de externe accountant beoordeelde halfjaarcijfers gepubliceerd. Ook het houden van onze jaarvergadering op een zo kort mogelijke termijn na het verstrijken van het betreffende boekjaar past in dit streven. In dit verband heeft de vennootschap ook voorzieningen getroffen, die het mogelijk maakten dat de aandeelhouders vooraf hebben kunnen beschikken over de relevante stukken, die betrekking hebben op de op deze algemene vergadering van aandeelhouders
Werkzaamheden van de Auditcommissie De Auditcommissie heeft zich gedurende het boek-
8
jaar voortdurend bezig gehouden met de financiële ontwikkelingen binnen de bank, zoals die tot uitdrukking kwamen in de Exploitatie- en Investeringsbegroting 2007, de maandelijkse realisatiegegevens en rapportages van de Administration & Management Information (AMI) department en de interne en externe accountant. Met de Directie is er regelmatig overleg geweest over onder meer de door de externe accountant opgestelde jaarstukken en over diverse onderwerpen, die in de management letter over het boekjaar 2006 door hem aan de orde zijn gesteld. Ook de door tussenkomst van de Directie ontvangen rapportages van AMI en de Risk Management Department (RMD) zijn daarbij onderwerp van bespreking geweest. Voorts is de Commissie in dit verslagjaar nauw betrokken bij de implementatie en het monitoren van het door de Directie ingezette beleid gericht op kostenbeheersing en efficiencyverbetering. De Commissie heeft de beoordeelde halfjaarcijfers en gecontroleerde jaarcijfers besproken met de externe accountant en heeft samen met hem een traject uitgezet voor het vervroegen van het tijdstip waarop het accountantsrapport wordt uitgebracht. Dit past in het streven om stakeholders zo vroeg mogelijk te kunnen voorzien van de financiële gegevens van de vennootschap. Het lid drs. M. Sandvliet M.Sc. heeft in juni 2007 deelgenomen aan de jaarvergadering van de Caribbean Association of Audit Committee Members (CAACM), die op Saint Lucia werd gehouden. Voorafgaand aan de jaarvergadering participeerde hij in een pre-conference training over het nut, de rol en de verantwoordelijkheden van audit committees, alsmede in een conferentie rond het thema “Maximalisatie van excellence in Corporate Governance”. De Audit-commissie heeft steeds in de reguliere vergaderingen van de Raad verslag gedaan van zijn werkzaamheden.
gewerkt aan het voorstel voor benoeming van drs. G.M. Raghoenathsingh MBA tot Chief Financial Officer (CFO). Ook hiervoor verwijzen wij graag naar hetgeen hierboven in dit verslag is opgenomen. De Commissie heeft steeds in de reguliere vergaderingen van de Raad verslag gedaan van zijn werkzaamheden. Onafhankelijkheid en samenstelling van de Raad Naar het oordeel van de Raad voldoen alle commissarissen aan de vereisten van onafhankelijkheid in de zin van de Corporate Governance Code van Hakrinbank N.V. Elders in dit jaarverslag zijn de persoonsgegevens en de nevenfuncties van de leden van de Raad opgenomen. Op eigen verzoek treedt Ir. R.A. Mac Donald terug als vice president-commissaris, maar blijft wel deel uitmaken van de Raad. De Raad bedankt hem voor zijn bijdrage in de functie van vice president-commissaris en heeft besloten om drs. H.B. Abrahams met ingang van 1 mei 2008 als vice president-commissaris aan te wijzen. In 2007 hebben zich verder geen mutaties voorgedaan in de samenstelling van de Raad, die onveranderd uit zeven leden bestaat.Volgens rooster zijn de commissarissen mevrouw G. Lie-Sem-Nawikromo en de heren drs M. Sandvliet M.Sc. en H.R. Ramdhani aan de beurt om af te treden. Zij stellen zich ter beschikking om te worden herbenoemd. Wij bevelen hun herbenoeming aan. Honorarium van de leden van de Raad In ons vorig verslag hebben wij u meegedeeld dat de Raad zich heeft beraden over een voorstel voor herziening van het honorarium voor leden van de Raad. Het algemeen uitgangspunt daarbij is geweest dat de leden adequaat dienen te worden gecompenseerd voor de door hen verrichte werkzaamheden. Uitgaande van de daarbij gegeven motivering is toen ook besloten het honorarium te brengen op een niveau, waarin de verhouding tussen honorarium, verantwoordelijkheid, relevante expertise en het tijdsbeslag van de verrichte werkzaamheden voldoende tot uitdrukking komen. Het door de Raad terzake uitgewerkt voorstel voor het boekjaar 2008 is apart op de agenda opgenomen.
Werkzaamheden van de Remuneratie en Benoemingscommissie De Remuneratie- en Benoemingscommissie heeft in 2007 verder gewerkt aan de implementatie van de door de Raad goedgekeurde aanpassingen van de pensioenregeling voor respectievelijk de Directie en enkele gewezen directieleden en een bijstelling van de beloning van de Directie. Zij heeft zich ook beziggehouden met de verdere voorbereiding van de invoering van het in ons vorig verslag aangekondigde systeem van performance management voor de Directie. Wij verwijzen gaarne naar hetgeen terzake onder “Werkzaamheden in relatie tot de Directie” is opgenomen. Voorts heeft de Commissie
Jaarrekening en voorstel winstverdeling De Raad biedt u hierbij de jaarrekening van onze vennootschap aan over het boekjaar 2007. Deze jaarrekening bestaat uit de vennootschappelijke balans per 31 december 2007, de vennootschappelijke winst- en verliesrekening over 2007, de geconsolideerde balans per 31 december 2007, de gecon-
9
solideerde winst- en verliesrekening over 2007 en de toelichtingen daarop. Het boekjaar van de vennootschap loopt gelijk met het kalenderjaar. Conform het bepaalde in onze statuten hebben wij de jaarrekening door de externe accountant doen onderzoeken. Zijn terzake gegeven goedkeurende verklaring is bijgevoegd.
voor uitkering aan de aandeelhouders en SRD 10,17 miljoen toe te voegen aan de Algemene Reserve. Het dividend per aandeel van nominaal SRD 0,15 kan op grond van het voorgaande worden vastgesteld op SRD 11. Hiervan is in september 2007 per aandeel reeds SRD 3 als interimdividend uitgekeerd, hetgeen resulteert in een slotdividend van SRD 8 per aandeel van nominaal SRD 0,15. Het uit te keren dividend komt overeen met 33,5% van de nettowinst en correspondeert met een dividendpercentage van 7.333,33%.
Het bedrijfsresultaat is in hoofdzaak de uitkomst van de in de Beleidsnota 2007 opgenomen strategische doelstellingen en het op grond daarvan vastgestelde beleid, dat door de Directie is uitgevoerd. Ook dit jaar is het bedrijfsresultaat mede beïnvloed door de voortgaande positieve ontwikkelingen in de macro-economische omgeving in Suriname. De toenemende concurrentie op de lokale markt voor financiële produkten heeft daarop echter ook een matigende invloed gehad. Hoewel deze nog geen meetbare directe nadelige gevolgen op het bedrijfsresultaat heeft gehad, manifesteren zich verder sinds geruime tijd ook enkele internationale ontwikkelingen, die zowel voor de Raad en de Directie, als voor de beleidsmakers en andere stakeholders op sociaaleconomisch gebied, een punt van voortdurende aandacht vormen. Wij hebben hierbij met name het oog op de verslechterende positie van de US Dollar ten opzichte van de EURO, de toenemende prijzen voor aardolie en andere grondstoffen op de wereldmarkt, de kredietcrisis op de internationale financiële markten en de steeds duidelijker wordende tekenen van een op handen zijnde internationale recessie. Hoge wereldmarktprijzen voor aardolieprodukten, voedsel en EURO gerelateerde goederen en diensten, houden in sommige gevallen, naast de aantrekkelijke kant van meer opbrengsten voor onze grondstoffen, ook het gevaar in dat daarmee door import de inflatie in Suriname wordt aangewakkerd. Toename van de inflatie zal ongetwijfeld een zeer nadelige invloed hebben op de economische bedrijvigheid in het land en dus ook op de resultaatontwikkeling van onze vennootschap. Onze beleidmakers en alle andere actoren op sociaaleconomisch gebied zullen daarom al hun inzicht en wijsheid moeten aanspreken bij het treffen van maatregelen gericht op het neutraliseren van de nadelige effecten, die onze nationale economie van deze internationale ontwikkelingen zou kunnen ondervinden.
Wij adviseren u deze jaarrekening vast te stellen en daarmee décharge te verlenen aan de Directie voor het door haar in het boekjaar uitgeoefende bestuur en aan de Raad van Commissarissen voor het daarop gehouden toezicht. Voorts geven wij u in overweging het voorstel inzake de winstverdeling goed te keuren. Dank voor het goede resultaat De Raad bedankt de Directie voor de wijze waarop zij de belangen van onze vennootschap in het afgelopen boekjaar heeft behartigd en in het bijzonder voor haar inspanningen en strategische keuzes, die hebben geleid tot het goede bedrijfsresultaat. Wij bedanken verder de staf en de overige medewerkers voor hun individuele bijdragen aan een succesvol jaar voor onze vennootschap en erkennen tevens dat zij een niet te ontberen ondersteuning zijn geweest voor het bereiken van de gestelde doelstellingen. Voorts bedanken wij de cliënten en andere relaties voor het in Hakrinbank N.V. gestelde vertrouwen, dat een goede basis bleek voor wederzijds voordeel. En last but not least bedanken wij u, onze aandeelhouders, voor de ondersteuning die wij van u in ons werk genieten. Als organisatie putten wij hieruit inspiratie om voortdurend te streven naar excellence in alles wat wij doen. Paramaribo, 15 april 2008 Raad Van Commissarissen
Mr. A.K.R. Shyamnarain - President-Commissaris Ir. R.A. Mac Donald - Vice President-Commissaris Drs. H.B. Abrahams G. Lie Sem-Nawikromo H.R. Ramdhani Drs. M.M. Sandvliet M.Sc. Drs. J.J.F. Tjang-A-Sjin
De winst vóór belastingen bedraagt SRD 23,90 miljoen. Na aftrek van belastingen resteert een nettowinst van SRD 15,29 miljoen. Wij stellen voor om van de nettowinst SRD 5,12 miljoen te bestemmen
10
VERSLAG VAN DE DIRECTIE
Aan de aandeelhouders
Het door de directie gevoerde bedrijfsbeleid heeft in het verslagjaar vruchten afgeworpen. De belangrijkste bedrijfsdoelstellingen in 2007 waren duurzame groei, verbetering van de rentabiliteit, aanscherping van het balansbeheer, verhoging van de efficiency, versterking van het risicomanagement evenals het customerrelations management. Andere doelstellingen waren verhoging van het niveau van employeesatisfactie en social corporate citizenship. Deze doelstellingen zijn goeddeels gerealiseerd.
Met genoegen kunnen wij U rapporteren dat onze bankinstelling in het boekjaar 2007, wederom goede bedrijfsresultaten heeft gerealiseerd. Deze zijn het resultaat van de stimulerende macro-economische omgeving en het door de directie gevoerde beleid en kwamen tot stand in een klimaat van toenemende concurrentie binnen de financiële sector, waarbij steeds meer het prijswapen wordt ingezet. Het geconsolideerd balanstotaal steeg met ruim 31% tot bijna SRD 800 miljoen en de winst vóór belastingen nam met 20% toe tot SRD 23,9 miljoen. Deze groeipercentages liggen iets boven onze eigen projecties, welke steeds aan het begin van het jaar worden opgemaakt.
Onze dochteronderneming, de Nationale Trust- en Financierings Maatschappij N.V., die op 1 juli haar 40-jarig bestaan herdacht, heeft een goed boekjaar afgesloten. Het balanstotaal groeide met 42%, terwijl de winst vóór belastingen met 23% toenam. Het balanstotaal overschreed in de loop van het jaar de SRD 100 miljoen, hetgeen als een bijzondere mijlpaal kan worden beschouwd. De groeicijfers liggen boven het budget van 2007.
De belangrijkste performance ratio's van onze bank bleven op een goed niveau. De return on assets bedroeg 2,18% en de return on equity kwam uit op 40,0%. De efficiencyratio verbeterde van 56% naar 54% en de non-performing ratio kredieten kwam iets boven de 1,6% te liggen. Aangezien het tempo van de efficiencyverbetering omhoog moet, werd medio 2007 een speciale multi-disciplinaire commissie “Verhoging bedrijfsefficiency en aanscherping kostenbeheer” ingesteld onder leiding van de Chief Operations Officer. Deze commissie heeft inmiddels een inventarisatie gepleegd en concrete voorstellen uitgewerkt, waarvan enkele in uitvoering zijn genomen.
De koers van het aandeel “Hakrinbank N.V.”steeg op de Surinaamse Effectenbeurs met ruim 10% tot SRD 150 per ultimo 2007. Het uit te keren dividend over het boekjaar 2007 beloopt SRD 11 per aandeel van nominaal SRD 0,15. Er is reeds interimdividend uitgekeerd in september 2007 van SRD 3 per aandeel. De totale dividenduitkering van SRD 11 correspondeert met een dividendpercentage van 7.333 en een dividend pay-out ratio van 33,5%. Dit levert een aantrekkelijk rendement op voor onze aandeelhouders en een gunstige koers/winst verhouding.
De belangrijkste macro-economische grootheden lieten in 2007 een positief beeld zien, hetgeen gunstig doorwerkte op het consumenten- en producentenvertrouwen. Onze bank heeft hiervan mogen profiteren via een duidelijk toegenomen business-volume. Zo groeiden de vorderingen op klanten met 41% hetgeen boven onze verwachting was. Zowel het consumentenkrediet alsook de bedrijfsleningen leverden hieraan een bijdrage.
In het vervolg van dit verslag wordt uitgebreid ingegaan op de economische ontwikkelingen in het jaar 2007, welke van belang zijn voor de performance van ons bedrijf. Dit verslag is uitgebreider dan gebruikelijk in de bancaire sector. De reden hiervoor is dat vanwege de beperkte beschikbaarheid van en toegankelijkheid tot actuele statistische informatie voor grote delen van de samenleving, is besloten in ons jaarverslag hieraan extra aandacht te besteden. Vervolgens komen ontwikkelingen binnen onze bank en dochteronderneming, de Nationale Trusten Financierings Maatschappij, aan de orde. In het laatste gedeelte wordt de financiële ontwikkeling van onze instelling belicht en het winstverdelingsvoorstel behandeld.
Onze positie op de vreemde valutamarkt is in 2007 verbeterd en ons businessvolume steeg. Van tijd tot tijd waren er wel spanningen tussen vraag en aanbod op de markt waarneembaar, die echter goed konden worden geredresseerd, mede door ondersteuning van de Centrale Bank van Suriname.
11
De Hakrinbank N.V. heeft zich gecommitteerd aan het helpen van kleine en middelgrote ondernemingen. Als jonge, succesvolle ondernemer heeft Bernadette Agbulos gebruik gemaakt van het integraal pakket van hoogwaardige financiële diensten van de Hakrinbank N.V., waardoor zij haar eigen fitnesscentrum B-Fit in snel tempo heeft kunnen opzetten. A business is successful to the extent that it provides a product or service that contributes to happiness in all of its forms. Mihaly Csikszentmihalyi
Economische ontwikkelingen in 2007
De ontvangsten op de Gewone Dienst bedroegen SRD 1.828,2 miljoen, SRD 244 miljoen of 15,3% hoger dan begroot.
De economie van Suriname blijft zich bevredigend ontwikkelen. De diverse macro-economische variabelen laten een gunstig beeld zien. Zo is volgens voorlopige schattingen van het Planbureau het Bruto Binnenlands Product (gecorrigeerd voor prijsstijgingen) met 5,3% gegroeid. Sedert 2002 is het BBP met gemiddeld 5,6% per jaar gestegen. De groei wordt gedragen door een hausse op de voor Suriname relevante grondstoffenmarkten en een deels hiermee samenhangend hoog consumptie- en investeringsniveau. Deze factoren hebben een positieve uitwerking op de overheidsfinanciën, de monetaire en financiële ontwikkelingen, alsook op de gang van zaken in de diverse bedrijfstakken. Problematisch is echter dat het inflatietempo nog te hoog is, hetgeen risico's in zich bergt ten aanzien van voortzetting van de aangeduide ontwikkelingen. In dit hoofdstuk wordt op een en ander nader ingegaan.
Realisatie Begroting Realisatie 2006 2007 2007 Directe belastingen Indirecte belastingen Niet-belastingmiddelen Totale ontvangsten
591,8 653,8 334,7 1.580,3
603,2 649,9 331,1
737,6 731,5 359,1
1.584,2 1.828,2
De uitgaven op de Gewone Dienst bedroegen SRD 1.656,8 miljoen, een overschrijding van SRD 28 miljoen (1,7%) van de begroting. De lopende uitgaven zagen er (in miljoenen SRD) als volgt uit: Realisatie Begroting Realisatie 2006 2007 2007
Overheidsfinanciën Het geschetste gunstige beeld weerspiegelt zich in de omstandigheid dat - evenals in de voorgaande 4 jaren - de realisatiegegevens inzake de overheidsfinanciën op kasbasis veel beter zijn uitgevallen dan de door De Nationale Assemblee goedgekeurde begroting voor het dienstjaar 2007, welke hieronder is weergegeven.
Lonen en salarissen Goederen en diensten Subsidies/overheidsbijdragen Intrest staatsschuld
603,0 286,9
737,4 432,4
692,4 411,0
338,8 101,7
387,9 71,1
458,9 94,5
Totaal lopende uitgaven 1.330,4
1.628,8 1.656,8
Ontwerpbegroting dienstjaar 2007 (x SRD 1 miljoen)*) Omschrijving
Uitgaven
Ontvangsten
Verschil
in % BBP
Gewone dienst Kapitaalsdienst
1.628,8 534,1
1.584,2 252,3
-44,6 -281,8
-0,8 -4,8
Totaal Gewone en Kapitaalsdienst
2.162,9
1.836,5
-326,4
-5,6
*) Bron: Financiële Nota 2007
De lonen en salarissen stegen in 2007 met ongeveer 15%; iets minder dan begroot. Uitgaven in verband met materiële aanschaffingen en diensten stegen met 43%. Opvallend is de sterke stijging van subsidies en overheidsbijdragen met meer dan 35% tot SRD 458,9 miljoen. Deze uitgaven maken ruim 28% van de lopende overheidsuitgaven uit, hetgeen erg hoog is.
De betere uitkomst moet vooral worden toegeschreven aan meevallers in de belastingontvangsten en dividenduitkeringen van staatsbedrijven (m.n. Staatsolie N.V.) en aan lagere dan begrote kapitaalsuitgaven. Het overschot op de totale begroting bedraagt SRD 238,6 miljoen, zijnde ongeveer 3,5% van het Bruto Binnenlands Product.
13
Het overschot op de Gewone Dienst bedroeg SRD 171,4 miljoen. Mede door tekortschietende uitvoeringscapaciteit waren de gerealiseerde kapitaaluitgaven van SRD 247,8 miljoen substantieel lager dan begroot.
financieringsbronnen voor dit doel worden aangeboord. De tijd is rijp om bedoelde hervorming nu eindelijk ter hand te nemen. Een lichtpunt is de aankondiging van de regering om in 2008 te starten met de vorming van een stabilisatiefonds, dat als doel heeft het effect van conjuncturele schommelingen te verminderen, alsook bij te dragen tot financiering van hervormingsplannen. Waarschijnlijk zal het fonds gevoed worden met dividenduitkeringen van o.a Staatsolie N.V. en staatsinkomsten uit de bauxiet- en goudsector.
De meevallers aan zowel de inkomsten- als uitgavenzijde leidden ertoe dat op de totale begroting een overschot werd gerealiseerd van SRD 238,6 miljoen, zijnde circa 3,5% van het geschatte BBP, in plaats van het gebudgetteerd tekort van SRD 326,4 miljoen. De structuur van de overheidsfinanciën bleef niettemin zwak mede vanwege het hoge aandeel van de lopende uitgaven in het totaal. Hierdoor vormen de overheidsfinanciën een risico voor de economische stabiliteit op langere termijn. Het is dan ook jammer dat er nauwelijks stappen vooruit zijn gezet op het gebied van Public Sector Reform, terwijl de condities daarvoor juist gunstig zijn. De groeivooruitzichten zijn immers goed en er kunnen diverse
Staatsschuld Door het gerealiseerde overschot is de overheid in staat geweest haar uitstaande schuld aanzienlijk terug te brengen. Onderstaand overzicht geeft aan dat zowel de binnenlandse- als buitenlandse schuld hebben bijgedragen tot deze daling. Bij de beoordeling moet rekening gehouden worden met het feit dat de definitie van staatsschuld zoals vastgelegd in Aan het einde van 2007*) 2006
Soort crediteur
2005
Binnenlandse schuld naar crediteur (x SRD 1000) Schulden aan de Centrale Bank van Suriname Schulden aan het bankwezen Schulden aan particulieren
302.598 151.204 136.591
326.007 206.395 121.036
412.760 198.710 83.748
Totaal binnenlandse schuld
590.392
653.438
695.218
22.717 54.441
19.540 61.966
18.473 90.442
Totale binnenlandse schuld inclusief Overheidsgaranties en Gecommitteerde leningen + garanties
667.550
734.944
804.133
Buitenlandse schuld naar crediteur (x USD 1000) Multilaterale crediteuren Bilaterale crediteuren Commerciële crediteuren
70.437 225.334 0
63.672 319.804 5.078
54.768 317.053 15.744
Totaal buitenlandse schuld
295.771
388.554
387.565
Overheidsgaranties Gecommitteerde leningen
19.873 86.102
0 101.934
2.294 96.557
401.746
490.488
486.415
Overheidsgaranties Gecommitteerde leningen + garanties
Totale buitenlandse schuld inclusief Overheidsgaranties en Gecommitteerde leningen *) voorlopige cijfers Bron: Bureau voor de Staatsschuld
14
De Surinaamse Overheid is momenteel in onderhandeling met deze twee bevriende landen en naar verwachting zal spoedig een overeenkomst inzake herstructurering van deze schulden bereikt worden.
de Wet op de Staatsschuld afwijkt van die welke internationaal gangbaar is. Volgens de Surinaamse definitie worden de nog niet opgenomen bedragen van afgesloten leningen en de niet afgeroepen staatsgaranties wél gerekend tot de staatsschuld, terwijl dat internationaal niet gebruikelijk is. Tegen deze achtergrond is het gewenst de definiëring in de Wet op de Staatsschuld opnieuw te bezien, omdat deze leidt tot overschatting van de actuele schuld. Per 31 december 2007 bedroeg deze overschatting SRD 77,2 miljoen bij de binnenlandse en USD 106 miljoen bij de buitenlandse staatsschuld.
Het aangescherpte management van de staatsschuld, het nakomen van internationale schuldverplichtingen en de verbeterde economische parameters waren belangrijke redenen voor het internationaal ratingsbureau Standard and Poor's om de kredietwaardigheid van Suriname in 2007, evenals in 2006, met 1 trede te verhogen, waardoor deze uitkwam op “B+” voor internationale leningen en “BB-” voor binnenlandse leningen. Onze verwachting is dat bij continuering van het beleid, de creditrating van Suriname spoedig verder kan worden verhoogd. Doelstelling moet zijn het bereiken van een investmentgrade rating (≥ BBB-) op middellange termijn.
Zowel de binnenlandse als de buitenlandse staatsschuld vertoonden in het verslagjaar een aanzienlijke daling. De totale binnenlandse schuld nam af met SRD 67,4 miljoen tot SRD 667,6 miljoen als gevolg van de aflossing van schatkistpapier in bezit van commerciële banken en van voorschotten van de Centrale Bank van Suriname. De aflossingen vonden plaats vanwege de verbeterde financiële positie van de Staat.
Monetaire ontwikkeling De aangroei van de monetaire reserve heeft de Centrale Bank van Suriname in staat gesteld haar beleid verder te versoepelen. Zo werd per 3 januari 2007, het verplichte SRD kasreservepercentage voor de commerciële banken verlaagd van 27 naar 25 van de reserve base, zijnde alle SRD tegoeden van het publiek bij deze bankinstellingen. Daarenboven werd het percentage van de verplichte kasreservemiddelen dat mag worden aangewend voor langlopende concessionele bouwkredieten verhoogd van 9 naar 10 procent van de SRD reserve base.
Per saldo daalde de buitenlandse schuld van Suriname aanzienlijk en wel met bijna USD 89 miljoen. De commerciële crediteuren werden geheel afbetaald en met de pariteitsmiddelen uit de Nederlandse ontwikkelingshulp werd medio 2007 een schuld van circa USD 100 miljoen aan de Nederlandse Investeringsbank voor Ontwikkelingslanden vervroegd afgelost. Alleen in de aflossing van de bilaterale schuld aan Brazilië en de U.S.A. zijn er nog achterstanden.
In onderstaande tabel zijn de oorzaken van de mutaties in de liquiditeitspositie van de Surinaamse economie weergegeven, M2 (in miljoenen SRD): 2007*)
2006*)
2005
1. Liquiditeitscreatie t.b.v. de overheid 2. Kredietverlening aan de private sector 3. Overige oorzaken van liquiditeitscreatie
-114,3 154,1 -228,5
-31,7 58,8 -89,2
25,4 71,5 -58,8
Totaal binnenlandse liquiditeitscreatie
-188,7
-62,1
38,1
4. Liquiditeitstoevoer uit het buitenland
466,8
263,9
56,3
Totaal 1 t/m 4
278,1
201,8
94,4
18,9
18,3
21,01)
Liquiditeitsquote (M2: Nom. BNP Marktprijzen) *) voorlopige cijfers 1) eigen schatting Bron: Centrale Bank van Suriname
15
De binnenlandse liquiditeitenmassa, M2, een belangrijke variabele voor de monetaire politiek van de Centrale Bank van Suriname, steeg in 2007 met SRD 278,1 miljoen oftewel 25,7% tot SRD 1.360,1 miljoen. Deze aanzienlijke toename is volledig toe te rekenen aan liquiditeitstoevoer uit het buitenland samenhangend met het overschot op de lopende rekening van de betalingsbalans. Binnenlandse factoren, met name het financieringsgedrag van de overheid, veroorzaakten per saldo een liquiditeitsvernietiging. De liquiditeitscreatie uit hoofde van bruto kredietverlening aan de private sector bedroeg SRD 154,1 miljoen, hetgeen significant meer is dan in 2006.
diteitseis hangt samen met de extra risico's die (US) dollarisering van bankbalansen met zich meebrengt. Het is niet onmogelijk dat dit percentage verder verhoogd wordt als de (US) dollarisering niet vermindert. Mede naar aanleiding van de vermindering van de SRD kasreserve verlaagden de commerciële banken aan het begin van 2007 hun SRD debetrentetarieven. In de loop van het jaar volgden meer verlagingen onder invloed van de toegenomen concurrentie binnen het bankwezen. De rentemarge van commerciële banken liep daardoor terug. Aan het begin van het verslagjaar is de rente op 6 maands schatkistpapier van de Republiek Suriname verlaagd van 10% tot 8% per jaar. Ook de voorschotrente van de Centrale Bank van Suriname werd verminderd tot 10% per jaar.
De aanzienlijke liquiditeitsgroei heeft geleid tot een stijging van de liquiditeitsquote, zijnde de binnenlandse liquiditeitenmassa (M2) in procenten van het bruto nationaal product. Deze variabele schommelt nog onder het langjarig gemiddelde niveau van circa 25%. Hierbij moet echter worden opgemerkt dat betaalmiddelen en bancaire saldi luidende in vreemde valuta niet in de binnenlandse liquiditeitenmassa zijn opgenomen, zodat de liquiditeitsgroei toch scherp in de gaten moet worden gehouden teneinde inflatoire effecten te beteugelen.
Op 2 januari 2008 is de rente op het schatkistpapier verder verlaagd tot 7,5% per jaar en de voorschotrente van de Bank tot 9,5%. De Centrale Bank van Suriname liet het SRD kasreservepercentage per begin 2008 vooralsnog onveranderd, vooral met het oog op de liquiditeitspositie van het bankwezen.
De Centrale Bank van Suriname liet het kasreservepercentage voor de vreemde valuta's in 2007 onveranderd op 33,3 van de relevante reserve base. De banken mogen een deel van de verplichte kasreserves beleggen in solide en liquide vermogenstitels. De hoge liqui-
De wisselkoers De wisselkoersverhouding met de US dollar, onze belangrijkste handelsvaluta, heeft in het verslagjaar vrijwel geen fluctuaties gekend. In onderstaande staafdiagram is de koersontwikkeling van de USD op maandbasis aangegeven.
USD aankoop- en verkoopkoersen 2007 2.82 2.80 2.78 2.76 2.74 2.72 2.70
jan
feb
mrt
apr
mei
juni
juli
aug
sept
okt
nov
dec
Aankoop
2.758
2.758
2.757
2.757
2.758
2.758
2.758
2.761
2.754
2.753
2.758
2.756
Verkoop
2.800
2.800
2.800
2.800
2.800
2.800
2.800
2.800
2.801
2.800
2.800
2.800
16
Vanaf het tweede kwartaal deden zich van tijd tot tijd aanbodtekorten op de vreemde valutamarkt voor, die een lichte druk op de wisselkoers legden. Hierdoor boden wisselkantoren en anderen valuta aan tegen verkoopkoersen die de voorgeschreven maxima van de Centrale Bank van Suriname iets overschreden. De commerciële banken die zich daarentegen aan deze maxima houden, prijsden zich bijgevolg in deze periode vrijwel uit de markt. Dit noopte de Centrale Bank van Suriname ertoe om medio 2007 een speciale voorziening te treffen inhoudende dat banken US dollars bij de Bank mogen afnemen onder het beding van terugverkoop op termijn tegen dezelfde koers. Van deze mogelijkheid is door banken slechts op beperkte schaal gebruik gemaakt.
omvang van onze monetaire reserve en de voortdurende gunstige ontwikkelingen op de wereldmarkt voor onze belangrijkste exportproducten, zal naar verwachting de wisselkoersstabiliteit ook in 2008 behouden kunnen worden. De betalingsbalans Vooral de verdere stijging van de wereldmarktprijzen voor onze belangrijkste exportproducten t.w. aardolie, aluinaarde en goud, leidde in 2007 tot een toename van de waarde van onze goederenexport met 41% tot USD 1.311,9 miljoen. Vanwege de toegenomen bedrijvigheid en de consumentenvraag nam ook de import fors toe, en wel met USD 249,5 miljoen of wel 28,7%. Het overschot op de handelsbalans steeg met ruim USD 131 miljoen tot USD 193,6 miljoen. Op de dienstenbalans was er een groter tekort door gestegen uitgaven. De primaire inkomensbalans liet na vele jaren een overschot zien dat deels te danken is aan de gestegen rente-inkomsten uit hoofde van beleggingen van banken op de internationale gelden kapitaalmarkt.
Opvallend is dat ondanks de inflatie in Suriname in afgelopen jaren, de nominale wisselkoers van de SRD t.o.v. de USD stabiel is gebleven. De reële effectieve wisselkoers van de SRD t.o.v. de USD is sinds 2000 echter gestegen met 40% (zie IMF staff report March 2007, pg 12). Deze stijging is veroorzaakt door het beduidend snellere inflatietempo alhier. Vandaar dat wij geen voorstander zijn van een appreciatie van de SRD t.o.v. de US dollar, mede ook gezien de negatieve consequenties voor de Surinaamse exportindustrie. Continuering van de nominale wisselkoersstabiliteit ook op lang termijn vereist daarom het terugdringen van de inflatie door middel van management van de macro-economische vraag, alerte monetaire politiek, een beheerste loonkostenontwikkeling en verhoging van de arbeidsproductiviteit.
Saldi van de betalingsbalans op kasbasis (in miljoenen USD) 2007*) Goederenverkeer Dienstenverkeer Primaire inkomens Inkomensoverdrachten
De appreciatie van de Euro t.o.v. de USD zette zich in het verslagjaar voort. Internationale economische en politieke ontwikkelingen alsmede een relatief hoge rente in de Europese Unie als gevolg van het beleid van de Europese Centrale Bank lagen hieraan ten grondslag. Vanwege de koppeling van de SRD aan de USD en het bijgevolg vrij zweven van de SRD tegenover de EURO, werd deze valuta veel duurder op de binnenlandse valutamarkt. De verkoopkoers van de Centrale Bank van Suriname steeg van SRD 3,67 per begin 2007 naar SRD 4,13 per ultimo van het verslagjaar ofwel met 12,5%.
2006
2005
193,6 62,3 -163,9 -74,1 -34,9 -150,8 -25,9 -51,6 -40,5 75,4 35,9 22,1
Lopende rekening 220,8 11,7 -333,1 Kapitaalrekening -193,9 -157,3 118,2 Nog te rubriceren posten1) 133,7 232,3 231,7 Saldo der niet-monetaire sectoren
160,6
86,7
16,8
*) voorlopige cijfers 1) mutaties in vreemde muntrekeningen van ingezetenen Bron: Centrale Bank van Suriname
De lopende rekening werd door bovengeschetste ontwikkelingen gunstig beïnvloed en vertoonde een aanzienlijk overschot van USD 220,8 miljoen. Door de mutaties op de diverse deelbalansen van de betalingsbalans bedroeg het saldo der niet monetaire sectoren USD 160,6 miljoen.
Begin 2007 breidde de Centrale Bank van Suriname haar wisselkoersnoteringen uit met de valuta's van landen in de nabije regio. Vanwege de continuering van het prudent beleid van de monetaire autoriteiten, de voldoende
17
Monetaire reserve Vooral door de gunstige ontwikkeling van de betalingsbalans steeg het netto buitenlands actief in 2007 met USD 177,2 miljoen of 68,4% tot
USD 436,1 miljoen. Dit bedrag is goed voor de financiering van 3,6 maanden import van goederen en diensten, wat iets boven de internationaal gehanteerde minimumnorm van 3 maanden import is.
De ontwikkeling van de monetaire reserve (in miljoenen USD)
aan het einde van Omschrijving
2007*)
2006*)
2005
1. Monetaire autoriteiten a. Goudvoorraad b. Bijzondere trekkingsrechten I.M.F. c. Reservepositie in het I.M.F. d. Deviezenvorderingen e. Deviezenverplichtingen aan ingezetenen f. Deviezenverplichtingen gedekt door zekerheidsstellingen
34,8 0,9 9,7 398,8 -39,9 -0,6
23,0 1,3 9,2 235,5 -28,8 -0,6
15,5 2,0 8,8 138,4 -22,5 -0,6
Totaal 1
403,7
239,6
141,6
407,0 -340,7 -27,7
303,5 -253,7 -24,3
242,9 -211,2 -5,3
38,6
25,5
26,4
442,3
265,1
168,0
-6,2
-6,2
-5,9
436,1
258,9
162,1
2. Deviezenbanken a. Deviezenvorderingen b. Deviezenverplichtingen aan ingezetenen c. Deviezenverplichtingen aan niet ingezetenen Totaal 2 Totaal 1 +2 3. Schulden in SRD aan niet-ingezetenen Netto buitenlands actief *) voorlopige cijfers Bron: Centrale Bank van Suriname
gewenst dat de Centrale Bank van Suriname een extra buffer opbouwt die in het kader van haar functie als lender of last resort kan worden ingezet, indien onverhoopt banken behoefte hebben aan tijdelijke liquiditeitssteun.
Onze verwachting is, dat de monetaire reserve in 2008 verder zal stijgen. Een voortgaande opbouw van deze reserve is belangrijk, teneinde de waarde van de Surinaamse Dollar zo nodig effectief te kunnen verdedigen. Bovendien is het, gezien de hoge graad van de (US) dollarisering van de bankbalansen,
18
De Surinaamse Effectenbeurs
Onderstaande tabel biedt inzicht in de handel op de Surinaamse Effectenbeurs in het jaar 2007
Fondsen
Assuria C.I.C. De Surinaamsche Bank Elgawa Hakrinbank Margarine & Vettenfabriek Self Reliance Surinaamse Brouwerij Torarica Varossieau VSH-United
Nom. waarde Omzet per stuk aantal (stuks) 0,10 0,01 0,10 0,01 0,15 0,01 0,01 5,00 0,10 0,10 0,01
Totaal aandelen
Omzet effectief
Beginkoers jan. 2007
Slotkoers dec. 2007
137.773 3.300 290 691 496 546 234
1.694.942,50 22.470,00 10.130,50 99.858,00 4.364,60 8.572,20 5.046,00
11,60 6,80 9,00 1,80 136,00 5,20 8,60 73,00 39,00 9,00 21,50
15,50 6,80 47,25 6,00 150,00 5,20 8,60 98,00 39,20 16,00 21,50
143.330
1.845.383,80
Beursindex per 31 december 2007: 1.769,7 Bron: Vereniging voor de Effectenhandel in Suriname
De Surinaamse Effectenbeurs vertoonde in 2007 wederom een groei van de effectieve omzet met ruim 4% tot SRD 1,85 miljoen. Indien de verhandeling in 2006 van claims Hotelmaatschappij Torarica buiten beschouwing wordt gelaten en alleen wordt gekeken naar de omzet in aandelen, bedraagt de groei circa 93%. Het aantal verhandelde aandelen nam af en in 4 fondsen vond geen enkele transactie plaats. Meest verhandelde aandelen waren die van Assuria en Hakrinbank die respectievelijk 91,9% en 5,4% van de totale aandelenomzet voor hun rekening namen.
mag worden dat investeren in beursgenoteerde aandelen gemiddeld genomen een aantrekkelijk reëel rendement heeft afgeworpen. Op 20 september van het verslagjaar werd de omzetwaarde voor de vaststelling van de slotnotering van aandelen opgetrokken met SRD 1.000 tot SRD 3.000. Deze aanpassing houdt verband met de ontwikkeling van de omzetten en om een goede koersvorming te waarborgen. In het verslagjaar heeft De Surinaamsche Bank N.V. haar aandelen verwisseld en werd een nieuwe nominale waarde in de Surinaamse Dollar vastgesteld. Deze exercitie heeft geleid tot aanpassing van de beurskoers.
Het aantal genoteerde fondsen en brokers bleef onveranderd. De meest actieve broker was Assuria Beleggingsmaatschappij met 86% van de omzet.
De sterke koersstijging van aandelen “Varossieau N.V.” is het gevolg van de verbeterde bedrijfsperspectieven na de overname van een meerderheidsaandelenpakket door multinational Sigma Kalon Group, die voor de overname een premie op de beurskoers betaalde.
De beursindex die de marktwaarde-ontwikkeling aangeeft van een vastgesteld pakket beursgenoteerde aandelen, steeg in het verslagjaar met 289,1 punten ofwel 20% tot 1.769,7. Deze toename ligt ruim boven het inflatiepercentage, zodat geconcludeerd
19
Het bankwezen in Suriname Het commerciële bankwezen in Suriname heeft in 2007 een voorspoedige ontwikkeling doorgemaakt. Balanstotalen stegen fors en de rentabiliteit bleef op peil (zie onderstaande tabel).
gaande risico's. Het beleid van de Centrale Bank van Suriname en de commerciële banken is erop gericht om deze trend te keren. De Bank heeft in dit kader een hoge vreemde valutakasreserveverplichting van 33,3% aan de commerciële banken opgelegd en zij
Kerncijfers van het algemene bankwezen in Suriname (in miljoenen SRD)
Per jaarultimo
2007*)
2006*)
2005
Balanstelling
3.784,6
2.871,0
2.276,6
Uitleenbare- en kasmiddelen Rekeningcourantgelden (verplichte kasreserve)
696,4 (197,9) 6)
539,7 (179,4) 4)
443,4 (179,0) 2)
498,5
360,3
264,4
409,1 181,8 194,6
311,8 126,5 157,3
252,3 94,3 131,0
1.284,0
955,9
742,0
984,2 5) 223,5 53,6
765,3 3) 177,4 42,6
656,2 1) 138,5 28,3
5,14
5,48
5,75
10,71
11,13
11,57
Spaargelden Termijndeposito's Kapitaal en reserves Totaal uitleenbare- en kasmiddelen Kredietverlening en beleggingen in SRD Kredietverlening en beleggingen in USD Kredietverlening en beleggingen in EURO Kengetallen Capital ratio I (kapitaal en reserves in % van de balanstelling) Capital ratio II (kapitaal en reserves in % van de kredietverlening) 1. exclusief voorziening dubieuze debiteuren ad SRD 26,5 miljoen 2. exclusief SRD 51,3 miljoen bouwkredieten t.l.v. de kasreserve 3. exclusief voorziening dubieuze debiteuren ad SRD 36,1 miljoen 4. exclusief SRD 76,8 miljoen bouwkredieten t.l.v. de kasreserve 5. exclusief voorziening dubieuze debiteuren SRD 35,2 miljoen 6. exclusief SRD 115,9 miljoen bouwkredieten t.l.v. de kasreserve *) voorlopige cijfers Bron: Centrale Bank van Suriname
Het geconsolideerd balanstotaal groeide met 32% en de totale kredietverlening met ruim 33%. Uitleenbare SRD middelen stegen met 34,3%, hetgeen iets meer is dan de groei van de SRD kredietverlening. Zowel de capital ratio I als II vertoonden een lichte teruggang, doch zij bleven ruim boven de gehanteerde normen. In voorgaande jaren is aandacht besteed aan de (US) dollarisering van bankbalansen en dan vooral aan de daarmee gepaard
streeft ernaar haar deviezenreserve zodanig op te bouwen, dat zij een rol kan vervullen indien een bank onverhoopt (vreemde valuta) liquiditeitssteun behoeft. Commerciële banken verstrekken renteincentives voor SRD kredieten en hebben escape clausules opgenomen in vreemde valuta kredietarrangementen, zodat deze leningen indien nodig geconverteerd kunnen worden naar de Surinaamse dollar.
20
wezen aan het Institute for Graduate Studies and Research van de Universiteit van Suriname, in
Zoals uit onderstaande staafdiagram blijkt heeft deze aanpak succes opgeleverd in 2007.
(US) Dollarisering 1996 – 2007 in procenten van het totaal der deposito’s respectievelijk kredieten 60 50 40 30 20 10 0
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
Vreemde valuta deposito's in % van de totale deposito's van de algemene banken Vreemde valuta kredieten in % van de totale kredieten van de algemene banken aan de private sector
op de macro- en micro-aspecten van het functioneren van de algemene banken in Suriname.
Het aandeel van de vreemde valuta deposito's in het totaal der deposito's daalde licht met 0,5 procentpunt tot 56,4%. De dollariseringsquote in de kredietverlening nam in sterkere mate af en wel met 3,1 procentpunten tot 49,4%. Onze verwachting is dat deze quote in 2008 verder zal afnemen vanwege het nog kleine renteverschil van enkele procentpunten tussen SRD - en vreemde valutakredieten.
Zijn adviezen ter versterking van het bankwezen in Suriname zijn waardevol en interessant, vandaar dat wij deze in verkorte vorm alsvolgt weergeven. 1. Het streven naar vergroting van de doelmatigheid van het functioneren van de lokale algemene banken maakt het doorvoeren van een herstructurering van de bancaire sector wenselijk. 2. De private banken zullen de in het kader van bedoelde herstructurering te nemen maatregelen goeddeels zelf moeten doorvoeren, waarbij vooral moet worden gestreefd naar een verdere verbetering van de effectiviteit en efficiëntie van hun functioneren. 3. Een bijdrage tot de gewenste verhoging van de effectiviteit en de efficiëntie van de banken kan in het bijzonder worden geleverd door het voeren van een beleid gericht op het bereiken van een optimale bedrijfseconomische omvang van de individuele bankinstellingen. 4. Doordat moet worden aangenomen dat het huidige forse groeitempo van de activiteiten van de commerciële banken niet duurzaam zal kunnen worden gehandhaafd, kan de schaalvergroting binnen het bankwezen in Suriname op den duur alleen worden gerealiseerd door een zekere samenvoeging in de bancaire sector.
In september 2007 bereikten de directies van Royal Bank of Canada (RBC) en die van de Trinidadiaanse RBTT Financial Group een principe-overeenkomst inzake de overname van laatstgenoemde door de Canadese bank. Deze acquisitie moet omstreeks medio 2008 een feit zijn. RBC's activa in de Caraïbische regio zullen dan circa USD 27,5 miljard bedragen en het aantal branches zal toenemen van 46 naar 130 waarvan 5 in Suriname. Deze overname kan een zekere invloed hebben op de concurrentieverhoudingen in de financiële sector van ons land en in andere Caraïbische (ei)landen. Mede gelet op de in betekenis toenemende tendens tot consolidatie in het internationale bankwezen, ging Prof. Dr. A. Caram in zijn oratie “Een zoektocht naar het evenwichtige bankieren” bij zijn aanvaarding van het ambt van bijzonder hoogleraar in de Hakrinbank leerstoel Geld-, Krediet-, en Bank-
21
A good education is another name for happiness. A. Plato
Prof. dr. Anthony Caram tijdens zijn plechtige inaugurele oratie op 7 januari 2008 ter gelegenheid van de instelling van de Hakrinbank leerstoel Geld-, Krediet- en Bankwezen aan de Universiteit van Suriname. Hij is de eerste hoogleraar die deze leerstoel zal bekleden.
performing loans en dollariseringsratios evenals de problematiek van de kleine staatsbanken.
5. Essentieel is dat strategische allianties worden aangegaan tussen de lokale banken en buitenlandse instellingen die een goede reputatie genieten. Op deze wijze kunnen de beperkingen voortvloeiend uit de kleine omvang van de binnenlandse markt worden verlicht. 6. Als onderdeel van de herstructurering van het bankwezen dient de problematiek van de staatsbanken zonder verder uitstel op een kosteneffectieve wijze te worden opgelost. Overigens mag een oplossing als hier bedoeld niet leiden tot het verloren gaan van de nuttige functies die de staatsbanken kunnen vervullen. 7. De activiteiten van de staatsbanken dienen te worden overgedragen aan een publiek-private instelling, die zich primair zal bezighouden met het verstrekken van kredieten en garanties ten behoeve van levensvatbare ontwikkelingsprojecten en met het dekken van speciale financieringsbehoeften, waarin de commerciële financiële instellingen niet dan wel in onvoldoende mate kunnen voorzien. 8. De overheid zal moeten zorgdragen voor het scheppen van doelmatige institutionele kaders waarbinnen banken verder kunnen gedijen. Dit vereist tevens de onverkorte voortzetting van het gedurende de afgelopen jaren gevoerde voorzichtige budgettaire en monetaire beleid, omdat naar de ervaring leert macro-economische verstoringen belangrijke oorzaken zijn van het ontstaan van problemen in de bancaire sector. 9. Als onderdeel van het streven naar versterking van de financiële stabiliteit dient de Centrale Bank van Suriname een doelgerichte bijdrage te blijven leveren aan het waarborgen van de gezondheid en de integriteit van het financiële systeem. 10. Verder onderzoek is nodig om concreet te kunnen vaststellen in welke richting het monetaire beleid en de financiële markten zich dienen te ontwikkelen.
De inflatie In onderstaande tabel zijn de door het Algemeen Bureau voor de Statistiek opgestelde inflatiecijfers over de afgelopen vijf jaren opgenomen. Deze zijn gebaseerd op prijsveranderingen van een vast representatief consumptiepakket van 240 goederen en diensten. Prijsopnames worden verricht in Paramaribo, Wanica en Nickerie bij een totaal van ruim 260 meetpunten. Jaar
20031) 20042) 2005 2006 20073)
Gemiddelde inflatie (%)
Jaareinde inflatie (%)
23,0 9,1 9,5 11,3 6,4
13,1 9,1 15,8 4,7 8,4
1) extrapolatie op basis van realisatiegegevens januari tot en met juni 2003 2) schatting op basis van realisatiegegevens maart t/m december 2004 3) voorlopige cijfers
Uit bovenstaand overzicht blijkt dat de consumentenprijzen in 2007 met 6,4% zijn gestegen. De inflatie volgens de jaareindemethode (december 2007 t.o.v. december 2006) bedroeg 8,4%. Laatstgenoemde methode meet prijsbewegingen sneller dan het jaargemiddelde, zodat geconcludeerd mag worden dat het inflatietempo zich versnelt. Deze versnelling is het gevolg van stijgende aardolieprijzen op de wereldmarkt, de sterke appreciatie van de EURO t.o.v de SRD en de internationale prijsstijgingen van agrarische- en zuivelproducten (agflatie). Hierdoor begint het inflatiespook in veel landen op te doemen en is bestrijding daarvan weer hoog op de beleidsagenda geplaatst. Probleem hierbij vormt het feit dat externe prijsstijgingen niet te bestrijden zijn met binnenlandse beleidsinstrumenten, zeker in kleine landen als Suriname. Voorts is het binnenlandse inflatietempo hoger dan dat in het voor onze export relevante buitenland. Een en ander houdt in dat de binnenlandse kostenontwikkeling in toom dient te worden gehouden, mede door bij het arbeidsvoorwaardenoverleg 2008 beheerste loonstijgingen overeen te komen. Hierbij is een realistische opstelling van de vakbonden van groot belang, teneinde de economische stabiliteit en groei evenals de concurrentiepositie van ons land niet in gevaar te brengen. Voorkomen moet worden dat er zich een voor de
De vooruitzichten voor 2008 voor de bankensector in Suriname zijn gunstig. Vanwege de voortgaande economische groei wordt een hoger businessvolume verwacht evenals verbetering van de rentabiliteit. De artikel IV consultatiemissie van het IMF die begin 2008 ons land bezocht, concludeerde ten aanzien van de financiële sector dat “Financial soundness indicators have generally strengthened, but there is room for further improvement”. Aandacht werd gevraagd voor het terugdringen van non-
23
2007 geprofiteerd van de gunstige ontwikkelingen op de wereldmarkt. De vraag- en aanbodverhouding leidde tot gemiddeld hogere prijzen dan in het voorgaande jaar.
Surinaamse economie funeste loon-prijs spiraal ontwikkelt. Ontwikkelingen in belangrijke productiesectoren De stabiele macro-economische omgeving en de gunstige internationale conjunctuur hadden een positieve uitwerking op zowel de productie als export van ons land. Vooral de sectoren mijnbouw, hotel en horeca, bouw en constructie, en handel leverden een grote bijdrage aan de door de Stichting Planbureau Suriname geschatte groei van het reële Bruto Binnenlands Product van 5,3%. Verheugend is ook dat de bijdrage van lokale investeerders een opgaande lijn laat zien.
In het verslagjaar steeg de aluinaardeproductie met 1,3% tot 2.178.475 metrieke ton, dit is een benutting van 99% van de productiecapaciteit van de raffinaderij. Ook de geëxporteerde hoeveelheid nam toe en wel met 1,6% tot 2.161.753 metrieke ton. De totale exportwaarde bedroeg USD 701,2 miljoen, een toename met 6,5%. De gemiddelde exportprijs steeg in 2007 met 4,3% tot USD 324,0 per metrieke ton. Van de totale exportwaarde werd USD 123,5 miljoen naar Suriname overgemaakt in verband met lokale betalingen (exclusief aan Staatsolie N.V., voor geleverde olieproducten). Dit bedrag beliep USD 33,3 miljoen ofwel 36,9% hoger dan in 2006. De Staatsinkomsten uit deze sector bedroegen USD 85,9 mln, hetgeen 92,6% hoger is dan in het voorgaande jaar. Het aantal werknemers daalde echter verder en wel met circa 11% tot 1.163 personen. De vooruitzichten voor 2008 zijn positief mede vanwege de aanhoudend hoge wereldmarktvraag en ontwikkelingen aan de aanbodzijde van de markt.
De wereldmarktprijzen van onze belangrijkste minerale exportproducten lagen hoger dan in 2006. Vooral de prijzen van aardolie en goud stegen fors. In het verslagjaar was ook een significante toename van de wereldmarktprijs van rijst zichtbaar als gevolg van de veranderde vraag- en aanbodverhouding. De Surinaamse padieproducenten zullen in de komende jaren daar de zoete vruchten van plukken. Ook de bananenindustrie had een goed jaar; na vele jaren werd er door de Stichting Behoud Bananensector in Suriname (SBBS) een bescheiden operationele winst geboekt. Door de inwerkingtreding begin 2008 van de Economic Partnerships Agreements met de Euro-pese Unie, zullen Surinaamse bananen nu heffingenvrij laatstgenoemde markt mogen betreden, waardoor het rendement zal verbeteren.
De onderhandelingen tussen de Surinaamse overheid en de alhier opererende bauxietmaatschappijen inzake de ontginning en verwerking van de bauxietvoorkomens nabij het Bakhuysgebergte in WestSuriname zijn in het verslagjaar van start gegaan. De maatschappijen hebben interesse om de bauxiet te mijnen en deze in de raffinaderij te Paranam te verwerken tot aluinaarde. Suriname streeft echter naar een geïntegreerde bauxietindustrie in West Suriname, welke technisch en bedrijfseconomisch haalbaar lijkt. Ook is ons land geïnteresseerd in participatie in het aandelenkapitaal. Een conceptovereenkomst op hoofdlijnen is inmiddels bij betrokken partijen in studie. De onderhandelingen zullen naar verwachting in 2008 worden afgerond.
In het laatste kwartaal 2007 werd de telecommunicatiemarkt geliberaliseerd en traden 2 nieuwe spelers toe tot de markt, te weten Uniqa en Digicel. De concurrentie heeft geleid tot een uitbreiding van de dienstverlening en lagere prijzen. Ook in de toerismesector werd fors geïnvesteerd. Het aantal toeristen neemt toe, waardoor capaciteitsuitbreiding in de hotelsector plaatsvond. In december werden twee moderne en luxe hotels geopend, te weten Best Western Elegance Hotel en Royal Torarica. Eind 2008 zal Marriot Courtyard Hotel haar deuren openen.
Aardoliesector Het jaar 2007 is voor onze Staatsoliemaatschappij uitstekend verlopen en volgens algemeen directeur M. Waaldijk was het zelfs het beste in de geschiedenis van het bedrijf. De totale aardolie jaarproductie steeg met ruim 12% tot circa 5,4 miljoen barrels. Per ultimo 2007 bedroeg de dagproductie 16.000 barrels, waarvan een belangrijk deel gewonnen werd uit het nieuwe Calcutta olieveld.
Gezien het huidige en het in 2008 verwachte investeringsvolume zal naar onze verwachting de economische groei op een goed peil blijven. Bauxietsector De gezamenlijk in Suriname opererende bauxietmaatschappijen, Suralco en BHP-Billiton, hebben in
24
De sterke stijging van de goudprijs hangt vooral samen met de toename van de aardolieprijs die economische vooruitzichten negatief beïnvloedt, de zwakte van de US dollar en geopolitieke spanningen in de wereld. Ook angst voor toenemende inflatie en grote instroom van institutionele beleggers in de goudmarkt zorgen voor hogere prijzen. Diverse analisten verwachten dat de goudprijs verder omhoog zal gaan en de grens van USD 1.000 in de loop van het eerste kwartaal van 2008 zal overschrijden.
Vanwege de gestegen olieprijzen en de productietoename groeide de bruto-omzet met 26% tot USD 335 miljoen. De gemiddelde netto verkoopprijs van de zgn. “Saramacca crude oil” bedroeg USD 56,50 per barrel, een toename van iets meer dan USD 10,00 t.o.v. 2006. De winst vóór belasting steeg met bijna 50% tot USD 225 miljoen. Aan de staatskas (dividend + diverse belastingen) en aan de betalingsbalans werd een bijdrage van meer dan USD 100 miljoen geleverd. De olieraffinaderij had een hoge capaciteitsbenutting en verwerkte 2,6 miljoen vaten ruwe olie tot HVGO, diesel-en stookolie en bitumen. De productie werd grotendeels aan de Suralco verkocht. De raffinagecapaciteit zal in de komende jaren worden verdubbeld tot 15.000 barrels per dag, terwijl ook gasoline, premium diesel, stookolie, zwavelzuur en bitumen, zullen worden geproduceerd. De hiermee gemoeide kosten worden geraamd op USD 370 miljoen. Dit project moet in 2012 gereed zijn.
De gunstige ontwikkelingen op de wereldmarkt hebben positief doorgewerkt op de goudsector in Suriname. Hoewel het totale productievolume stabiel bleef op circa 22.500 kg, verbeterde de rentabiliteit. Er werd dan ook verder geïnvesteerd in uitbouw van de productiecapaciteit en de exploratie. Het grootste goudwinningsbedrijf in Suriname, IAMGOLD, een beursgenoteerd Canadees bedrijf, produceerde in 2007 circa 270.000 troy ounces (8.400 kg), hetgeen 10% lager is dan in 2006. De teruggang is vooral te wijten aan een staking van de arbeiders, waardoor de productie ongeveer een maand kwam stil te liggen. Daarnaast werden vanwege de hoge marktprijzen ook de gebieden geëxploiteerd met lagere gemiddelde goudvoorkomens per ton aarde. De hoge goudprijzen zorgden echter voor een zekere mate van compensatie, waardoor de rentabiliteit behouden bleef. De Rosebel goudmijn is het belangrijkste bezit van IAMGOLD. In 2008 zal USD 25 mln. worden geïnvesteerd in een tweede verwerkingslijn en in equipment teneinde de productie te verhogen.
De exploratie in het Surinaamse off-shore gebied, waar vier buitenlandse oliemaatschappijen actief zijn in verschillende blokken zee-areaal, wordt voortgezet. De Spaanse maatschappij Repsol YPF treft voorbereidingen om in april 2008 een olieboring te verrichten in het West Tapir blok, waarmee een bedrag van USD 50 miljoen gemoeid zal zijn. Dan zal na 25 jaar weer een zeeboring plaatsvinden. Wij hopen dat deze gunstige resultaten zal opleveren. De exploratie-activiteiten op het landareaal zullen opgevoerd worden, aangezien de huidige reserves niet toereikend zijn om de productie op langere termijn te waarborgen.
Het grootste goudwinningsbedrijf in Surinaams bezit nl. Sarakreek Resource Corporation, dat een concessie bezit ten zuiden van het stuwmeer aan de Sarakreek, boekte wederom bevredigende bedrijfsresultaten. Er zijn plannen voor uitbreiding van de bedrijfsactiviteiten, die waarschijnlijk met een buitenlandse joint venturepartner zullen worden uitgevoerd.
De vooruitzichten voor 2008 zijn goed. Het bedrijf streeft ernaar de productie verder te verhogen tot 5,6 miljoen barrels. De totale investeringen zijn begroot op USD 131 miljoen. Ook zal een 2-dimensionaal seismisch onderzoek vóór de kustvlakte worden uitgevoerd.
De goudproductie van de vele kleinschalig opererende porknokkers bleef volgens erg ruwe schattingen evenals in 2006 steken op ongeveer 10.000 kg met een waarde van ongeveer USD 200 mln. De stagnerende productie was vooral het gevolg van de uitmijning van de rijkere gebieden aan de oppervlakte, de afname van het aantal nieuwe vindplaatsen en de sterk toegenomen prijs van dieselolie, die de productiekosten omhoog stuwde.
Goudsector De stijgende trend van de goudprijs op de wereldmarkt heeft zich in 2007 voortgezet. In het laatste kwartaal was er sprake van een versnelling, die ook in het begin van 2008 doorging. De gemiddelde goudprijs op de London Metal Exchange bedroeg in het verslagjaar USD 695.39 per troy ounce (31,1 gram), hetgeen 15,2% hoger was dan in 2006. Op 22 november werd de grens van USD 800 doorbroken en medio januari 2008 overtrof de goudprijs voor het eerst in de geschiedenis de USD 900.
25
Zuid-Oost Azië en de zwakke USD hebben geleid tot grotere vraag. - de lagere wereldproductie door klimaatverandering (droogte/overstromingen); alsook - de productie van biobrandstof in reaktie op hoge olieprijzen.
Alcoa/Suralco en haar joint-venture partner Newmont Mining Corporation, het op één na grootste goudmijnbouwbedrijf ter wereld, zetten in 2007 hun exploratie-onderzoek nabij het Nassaugebergte in Oost-Suriname, voort. Vanwege de bevredigende resultaten wensen de betrokken maatschappijen op korte termijn een Memorandum of Understanding te ondertekenen met de Surinaamse overheid inzake de mogelijke exploitatie van deze goudvoorkomens.
Door bovengeschetste ontwikkelingen zijn de vooruitzichten vrij goed. Rekening wordt gehouden met een toename van zowel de productie als export en met een rentabiliteitsverbetering bij vooral de padieproducenten. Het beleid van de regering moet erop gericht zijn knelpunten te helpen wegwerken, onder andere door verbetering van de natte en droge productie-infrastructuur, versterking van de marktwerking op de kunstmestmarkt en stimulering van de import van landbouwmachines en onderdelen. Mede hierdoor zou op middellange termijn het braakliggende areaal van ± 40.000 ha grotendeels wederom kunnen worden ingezaaid. Een extra ondersteuning aan de ontwikkeling van de rijstsector, biedt het in het kader van de samenwerking tussen de Europese Unie en het Cariforum beschikbaar
Agrarische sector Rijstsector In 2007 is het beplante rijstareaal verder teruggelopen tot 42.811 ha. De teruggang was vooral te merken bij de grotere landbouwbedrijven. Omdat de productiviteit verbeterde bleef niettemin de productie van natte padie ongeveer gelijk. In onderstaande tabel zijn kerngegevens opgenomen die een goed beeld verschaffen van de ontwikkeling in de sector in de afgelopen vijf jaren.
Beplant areaal (ha) Produktie droge padie (Mt) Gemiddelde productie per ha (Mt) Exporthoeveelheid (Mt) Exportwaarde (USD 1,000) Exportprijs cargorijst (USD/mton/gemid) Exportprijs witte rijst (USD/mton/gemid)
2007*)
2006
2005
2004
2003
42.811 181.647 4.244 52.499 15.415 257 328
44.232 182.659 4.130 41.462 11.516 236 297
45.563 163.955 3.598 35.877 8.913 220 301
49.020 174.490 3.560 51.830 11.891 190 268
54.425 193.685 3.695 41.949 9.097 191 273
Bron: Ministerie van Landbouw, Veeteelt en Visserij *) voorlopige cijfers
gestelde bedrag van € 9.255.000. De uitvoering van het betreffende programma verloopt vrij goed en de actoren in de rijstsector putten hieruit voordeel.
Het exportvolume nam toe met 11.000 metrieke ton, mede als gevolg van de goede afzetmogelijkheden. Het grootste deel van de export (witte rijst) ging naar Caricomlanden (53%) gevolgd door de Europese Unie (34%), die met name cargorijst afnam. Door de nominale stijging van rijstprijzen op al onze exportmarkten nam de exportwaarde significant toe. De stijging zal naar verwachting de komende jaren aanhouden vanwege structurele ontwikkelingen aan zowel de vraag- als aanbodzijde van de markt. Deze zijn met name: - de achterblijvende productie bij een groeiende wereldbevolking. - de koopkrachtstijging in met name landen in
Bananenindustrie De Stichting Behoud Bananensector (SBBS) heeft in 2007 een goed jaar gehad. Voor het eerst werd een bescheiden winst geboekt. Het beplante areaal nam toe tot 1.558 ha en de gemiddelde productie per ha bedroeg 36,2 ton bananen. De exporthoeveelheid steeg met bijna 10.000 ton tot 56.254 ton, welke volledig op de markt van de Europese Unie werd afgezet. De FOB waarde bedroeg USD 19,4 miljoen, een toename met 38% t.o.v. 2006, welke deels ook te
26
danken is aan de appreciatie van de Euro ten opzichte van de USD. De SBBS is voornemens om het beplante areaal successievelijk uit te breiden tot 1.850 ha.
Een zorgpunt vormt de ontwikkeling van de inflatie. Een rol hierbij speelt het feit dat voortdurende internationale prijsstijgingen van aardolie, petrochemische producten en granen, in relatief sterke mate doorwerken in de lokale economie. Daarnaast vormen de zwakte van de US Dollar en een onbeheerste loonkostenontwikkeling eveneens risicofactoren.
Aan het einde van het verslagjaar had het bedrijf 2.113 werknemers in dienst en was daarmee na de overheid, de grootste werkgever in Suriname. In 2006 is een managementovereenkomst aangegaan met Agrisol, waarbij onder meer twee consultants die reeds als adviseur fungeerden, in het managementteam zijn opgenomen.
De gunstige economische vooruitzichten bieden ook perspectief op succes bij de zo gewenste herstructurering van de Surinaamse economie. In dit verband is de uitvoering van een Public Sector Reformprogramma van groot belang, zowel voor de overheid als de private sector. Evenzeer belangrijk is de instelling van een stabilisatiefonds, teneinde het effect van externe economische schokken te kunnen afzwakken.
De gezamenlijke inspanningen van de bij het bedrijf betrokken ministers, het bestuur en het management van SBBS hebben erin geresulteerd, dat het bedrijf vanaf begin 2008, vrije toegang heeft tot de bananenmarkt van de Europese Unie (EU) zonder heffing van invoerrecht of enige andere belemmering. Zoals bekend moeten Latijns Amerikaanse landen in tegenstelling tot de ACP landen wel een heffing betalen. Dit handelsregime biedt een zeer sterke ondersteuning aan de bananensector in ons land. Ondertussen is hiertegen weer protest bij de World Trade Organization (WTO) aangetekend door Latijns Amerikaanse bananenproducenten.
Zwaarwichtig is dat de onderhandelingen met multinationals inzake de ontginning van onze natuurlijke hulpbronnen worden afgerond op een voor alle betrokken partijen acceptabele en voordelige wijze. In april 2008 start Repsol YPF met een olieboorprogramma voor de Surinaamse kust. Wij hopen dat dit goede resultaten zal opleveren. In januari 2006 is de Caricom Single Market officieel van start gegaan, terwijl in 2009 de single economy een feit moet zijn. Deze verdergaande regionale integratieprocessen zullen ingrijpende gevolgen hebben voor het investeringsklimaat en het Surinaams bedrijfsleven.Wij dienen in onze strategische planning hiermede rekening te houden. In dit verband is ook van belang de inwerkingtreding van de Economic Partnerships Agreements met de Europese Unie per begin 2008. Het Surinaams bedrijfsleven dient met het oog op bovenaangehaalde processen haar concurrentiepositie te versterken. De overheid dient in dit kader te zorgen voor een doelmatig institutioneel kader en voor een stimulerend ondernemingsklimaat.
Het privatiseringsproces wordt in 2008 voortgezet en zal naar verwachting binnen afzienbare tijd kunnen worden afgerond aangezien er meer duidelijkheid is gekomen in het handelsregime van de Europese Unie. Als uitvloeisel van één en ander zien de vooruitzichten voor de bananenindustrie er thans hoopgevend uit. Vooruitzichten voor het jaar 2008 De economische vooruitzichten voor 2008 zijn gunstig en onze verwachting is dat de trends uit het recente verleden zich zullen voortzetten. De reële groei van het BBP zal volgens projecties van het IMF uitkomen op 7% en er wordt rekening gehouden met een overschot op de betalingsbalans en bij de overheidsfinanciën. De monetaire verhoudingen zullen redelijk evenwichtig blijven en de deviezenreserve zal verder toenemen. Hierdoor zal de nominale wisselkoersverhouding met de USD onveranderd blijven.Vanwege ontwikkelingen op de wereldmarkt, zal vooral de rijstsector een zeer gunstige periode doormaken.
Wij zijn ervan overtuigd dat ons land goede perspectieven heeft om versneld een duurzame ontwikkeling te realiseren. Er moeten echter de juiste beslissingen daartoe genomen worden, terwijl een pro-actieve en professionele houding vereist is.
27
John Kipchumba en David Mutai, de Keniaanse winnaars van de Srefidensi Marathon 2007 tijdens een lunch meeting in het Penthouse op de 7e etage van het Hakrinbank hoofdkantoor. Belangstellend kijken zij naar een foto van hun Surinaamse concurrenten op pagina 41 van het Hakrinbank jaarverslag 2006.
The best and fastest way to learn a sport is to watch and imitate a champion. Jean Claude Killy
Het bedrijf van de bank
personele kostensfeer. In reaktie hierop is medio 2007 een multidisciplinaire commissie ingesteld, onder leiding van de Chief Operations Officer (COO), die tot taak heeft beleidsvoorstellen te presenteren ter verbetering van het kostenmanagement en verhoging van de efficiency. Inmiddels zijn voorstellen uitgewerkt en is gestart met de implementatie daarvan.
Inleiding In het boekjaar, zijn wederom gunstige bedrijfsresultaten geboekt. De bank maakte een stevige groei door en het bedrijfsrendement is gestegen. Ook is veel energie gestopt in de verbetering van de interne beheersing van bedrijfsprocessen. De aansturing van de organisatie vindt plaats op basis van taakstellende budgetten met zoveel als mogelijk gekwantificeerde doelstellingen. Deze zijn vastgelegd in het jaarplan dat onderdeel is van het strategisch beleidsplan.
Medio 2007 werd het anti-money laundering softwarepakket “Topaz” in gebruik genomen. Hierdoor zijn wij in staat systematischer transacties te monitoren, zodat voorkomen kan worden dat gelden via onze bank worden witgewassen. In het verslagjaar is een volwaardige Marketing en Public Relations afdeling opgezet, via welke alle marketing-activiteiten van de bank zullen worden gecoördineerd. Daartoe werd een staflid in dienst genomen om leiding te geven aan deze afdeling. In 2007 zijn diverse marketingacties succesvol uitgevoerd, terwijl onze medewerkers verder werden getraind in commerciële vaardigheden en klantvriendelijkheid.
Wij stellen met tevredenheid vast dat de bedrijfsdoelen voor het jaar 2007 goeddeels zijn gerealiseerd. De belangrijkste bedrijfsdoelstellingen waren duurzame groei en verbetering van de rentabiliteit, aanscherping van het balansbeheer, verhoging van de productiviteit, versterking risicomanagement, evenals customer relationsmanagement. Daarnaast werd gestreefd naar verhoging van het niveau van employeesatisfactie, aanscherping HRM beleid en sterke betrokkenheid bij de gemeenschap waar wij deel van zijn door actieve sponsoring van nuttige projecten.
Onze bank vervult een voorhoederol op het gebied van social corporate citizenship, door middel van donaties aan nuttige gemeenschapsprojecten. Wij richten ons hierbij met name op sport, onderwijs, gezondheidszorg en cultuur. Het belangrijkste door ons gesponsorde project was de instelling van een bijzondere leerstoel “Geld-, Krediet-, en Bankwezen, aan de Anton de Kom Universiteit, welke bij het Institute for Graduate Studies and Research is ondergebracht. De leerstoel wordt bemand door een bijzonder hoogleraar in de persoon van Dr. A.R. Caram, die op het vakgebied zijn sporen heeft verdiend. De bijzonder hoogleraar startte in april 2007 met zijn werkzaamheden en sprak op 7 januari 2008 zijn oratie “Een zoektocht naar het evenwichtige bankieren” uit tijdens een plechtige ceremonie in de aula van de Universiteit van Suriname.
Het geconsolideerd balanstotaal steeg in het verslagjaar met 31,2% tot SRD 795,8 miljoen, vergeleken met 28,6% in 2006. De groei in de geconsolideerde kredietverlening bedroeg circa 36%, hetgeen ruim boven het budget ligt. De US dollariseringsgraad van de kredietportefeuille daalde met 4 procentpunten naar 44% als gevolg van een bewust gevoerd beleid gericht op terugdringing hiervan. De kwaliteit van de kredietportefeuille bleef op een goed peil getuige de lage non-performing ratio van 1,62%. Het marktaandeel van de Hakrinbank op de kredietmarkt bleef vrijwel gelijk op circa 24%. Het balansbeheer bleef op een goed peil en per ultimo 2007 was het aandeel van de interestgenererende activa in de totale activa ongeveer 84%. Dit had een gunstige uitwerking op de winst vóór belastingen, die met 20% toenam tot SRD 23,9 miljoen.
Een bijzondere donatie werd gedaan voor de afbouw van het dierenasiel in de Cultuurtuin. Mede dankzij een bijdrage van de Hakrinbank, konden twee Keniaanse atleten van formaat meedoen met de Srefidensi marathon van ons land. Aan het Open Luchtmuseum te Nieuw Amsterdam in het district Commewijne werd een substantiële donatie gedaan voor realisatie van de moderniseringsplannen.
Een belangrijke operationele doelstelling was de verbetering van de bedrijfsefficiency, gemeten aan de hand van de efficiencyratio. Deze verbeterde van 56% naar 54% per ultimo 2007; een verdere verbetering wordt nagestreefd. Deze ratio is overigens nadelig beïnvloed door onvoorziene tegenvallers in de
In het verslagjaar heeft de Centrale Bank van Suriname (CBvS) een on site-inspectie uitgevoerd
29
Corporate Governance Corporate Governance ofwel deugdelijk ondernemingsbestuur is bij banken van buitengewoon belang, aangezien zij de economische stabiliteit en ontwikkeling bevorderen. Bovendien beïnvloeden banken de handelwijze op dit terrein van hun vele corporate cliënten en daardoor ook hun risicomanagement. Effectieve governancepraktijken binnen een bankinstelling zijn een voorwaarde voor behoud van vertrouwen van het publiek. Vandaar dat de directie en raad van commissarissen van de Hakrinbank het van belang achten om “best practices” voor corporate governance door te voeren binnen de organisatie en een voortrekkersrol te vervullen in de Surinaamse samenleving. Onze bank is voorzover bekend het eerste bedrijf in Surinaamse handen dat enige jaren terug een formele corporate governance code heeft opgesteld. Wij zijn voorstander van een nationale code die als leidraad zou kunnen dienen voor het handelen van het gehele Surinaams bedrijfsleven.
bij onze bank. Naast enkele specifieke afdelingsgebonden onderzoeken heeft de CBvS ook een overall evaluatie gemaakt van de bank op bestuurlijk, operationeel en financieel gebied. Dit is geschied aan de hand van de internationaal gangbare CAMELS rating systematiek. Hierbij staat CAMELS voor Capital Adequacy, Asset quality, Management and board supervision, Earnings, Liquidity, en Sensitivity to market risk. Op basis van de evaluatie wordt per component een score toegekend van 1 (zeer goed) tot 5 (zeer slecht), hetgeen resulteert in een compositie rating. De Centrale Bank van Suriname heeft onze bank op alle componenten geëvalueerd, met uitzondering van 'Sensitivity to market risk'. De (overall) composite rating van onze bank bedroeg 2, hetgeen een goede score is. In het verslagjaar is veel energie gestopt in de opstelling van een strategisch plan voor de beleidsperiode 2008-2010. Dit kwam tot stand na discussies en workshops tussen directie, RvC, staf en medewerkers van de bank, met actieve en deskundige ondersteuning van consultants van KPMG Business Advisory Services. Het plan is in hoofdlijnen gericht op het realiseren van groei in winstgevendheid en het vergroten van het aandeel op de kredietmarkt in Suriname. Realisatie van deze doelstellingen zal worden bevorderd door aanscherping van het Customers Relations Management, verbetering van kostenbeheersing en efficiencyverhoging. De belangrijkste groeibevorderende factoren zijn verruiming van het cliëntenbestand, innovatie van producten, diensten en distributiekanalen en het aangaan van diverse vormen van partnerships. De drivers voor efficiencyverbetering zijn kostenbesparing, productiviteitsverhoging en het optimaliseren/herzien van interne bedrijfsprocessen (business processes reëngineering). Deze strategieën moeten gerealiseerd worden in een dynamische markt met toenemende concurrentie, krapper wordende marges en stijgende investeringskosten als gevolg van ICT ontwikkelingen en het voldoen aan compliancevereisten op het gebied van anti-money laundering en corporate governance. Het strategisch plan biedt ons een goed kompas voor de ontwikkelingsrichting van de bank.
De corporate governance code van de Hakrinbank, die op onze website is te vinden, bevat richtlijnen voor het handelen van de directie, raad van commissarissen en de aandeelhouders. In aparte reglementen zijn de taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden van directie, raad van commissarissen, Audit-, en Remuneratie en Benoemingscommissie vastgelegd. De directie van de Hakrinbank is belast met het besturen van de bank, hetgeen inhoudt dat zij verantwoordelijk is voor de realisatie van de bedrijfsdoelstellingen, de strategie en het beleid en de daaruit voortvloeiende resultatenontwikkeling van de bank. Directiebeslissingen worden zoveel als mogelijk in consensus genomen. Voorzover in uitzonderingsgevallen dit niet mogelijk is, neemt de Algemeen Directeur, de hoogst verantwoordelijke functionaris van het directieteam, in laatste instantie een definitieve beslissing. Hij legt naar buiten toe verantwoording af over het gevoerde bedrijfsbeleid, met name aan de Raad van Commissarissen en de Algemene Vergadering van Aandeelhouders. Het directieteam, ook wel Raad van Bestuur genoemd, bestaat momenteel uit 2 leden namelijk een Algemeen Directeur of Chief Executive Officer (CEO) en een Operations Directeur of Chief Operations Officer (COO). Het is de bedoeling dit team op zeer korte termijn uit te breiden met een Financieel Directeur of Chief Financial Officer (CFO).
Hierna wordt nader ingegaan op de belangrijkste ontwikkelingen die zich in 2007 hebben voorgedaan binnen onze organisatie en haar diverse afdelingen, inclusief de dochteronderneming, de Nationale Trust- en Financierings Maatschappij.
30
De komende jaren zal verdere verbetering van corporate governance prioriteit hebben binnen onze bankinstelling, ook omdat er naar onze mening een hoge correlatie bestaat met een goede bedrijfsperformance en het creëren van duurzame waarde voor onze stakeholders.
De Raad van Commissarissen heeft tot taak toezicht te houden op het directiebeleid en op de algemene gang van zaken en dan met name op het financieel beleid, ondernemingsstructuur, performance van directieleden en risicomanagement. De raad vergadert één keer per maand met de directie of zoveel meer als hij nuttig acht, en wel op basis van een vooraf opgestelde agenda door de President Commissaris en de Algemeen Directeur. Op deze maandelijkse meeting komen onder meer de volgende onderwerpen aan de orde:
Prestatie-indicatoren en benchmarkanalyse De belangrijkste indicatoren die wij hanteren om onze bedrijfsperformance te meten en te monitoren zijn het rendement op onze activa (Return on Assets), de kwaliteit van onze belangrijkste activa, de kredietportefeuille (non-performing ratio), het rendement op ons eigen vermogen (Return on Equity) en onze algehele efficiency (Efficiency Ratio).
- Goedkeuring beleidsvoorstellen van de directie; - Beoordeling (tussentijdse) financiële rapportages; - Bespreking rapportages van de Audit- en Remuneratie- en Benoemingscommissie; - Evaluatie van de bedrijfsresultaten in relatie tot de geprojecteerde strategische doelstellingen; - Beoordelen en vaststellen van de (half) jaarcijfers na analyse en advies van de Auditcommissie; alsook - Periodieke beoordeling van de performance van het management en vaststelling van de arbeidsvoorwaarden.
Wij zijn van mening dat de concurrentie in het bankwezen op regionale schaal zal toenemen door de inwerkingtreding van de CARICOM Single Market and Economy. Daarom achten wij het van belang om steeds een goed inzicht te hebben in de performance van de Hakrinbank in vergelijking met de grotere, goed presterende banken uit het Caraïbisch gebied. Hiertoe verrichten wij jaarlijks een benchmarkonderzoek waarin wij onze performance vergelijken met die van deze banken. Het resultaat van dit onderzoek levert voor 2007 een positief overall beeld op. In vergelijking met de peer group is onze performance bevredigend. Deze group bestaat uit NCB Jamaica Ltd., Republic Bank Ltd., RBTT Financial Holdings Ltd., Scotiabank Trinidad & Tobago Ltd., Barbados National Bank Inc., Republic Bank (Guyana) Ltd., DSB Bank NV. en RBTT Bank Suriname N.V.
De Raad van Commissarissen opereert onafhankelijk ten opzichte van de directie en andere stakeholders of belangengroepen. Hij bespreekt tenminste één keer per jaar buiten aanwezigheid van de directie zowel zijn eigen functioneren als dat van de individuele leden en de conclusies die hieraan verbonden moeten worden. Binnen de Raad van Commissarissen zijn twee gespecialiseerde commissies ingesteld t.w. een Auditcommissie en een Remuneratie- en Benoemingscommissie, die elk uit 3 RvC leden bestaan. De Auditcommissie onder voorzitterschap van drs. H. Abrahams, is verantwoordelijk voor de bewaking van de tijdigheid, de kwaliteit en integriteit van de financiële rapportages van de bank, de naleving van wet- en regelgeving, alsook de onafhankelijkheid en het functioneren van de interne- en externe accountants van de bank. De Remuneratiecommissie, die aangestuurd wordt door de heer H. Ramdhani, doet aanbevelingen aan de RvC terzake de (her)benoeming van leden van de directie en RvC, opvolgingsplanning voor leden van de directie, de managementdevelopment, en de bezoldiging van de directieleden. Een overzicht van de werkzaamheden van bovengenoemde commissies is te vinden in het rapport van de Raad van Commissarissen aan het begin van dit jaarverslag.
Return on Assets (RoA) De RoA is afgenomen van 2,37% in 2006 naar 2,18% in 2007. Onze RoA ligt, evenals die van andere Surinaamse banken, onder het gemiddelde en de range binnen de peer group varieert tussen de 1,87% en 3,69%. Ons Assets and Liabilities Management heeft als doel de balanssamenstelling te optimaliseren. De belangrijkste aangrijpingspunten hierbij zijn het aandeel van de interestgenererende activa in de totale activa en de ratio vorderingen op klanten/ toevertrouwde middelen. Het aandeel van de interestgenererende activa in de totale activa is enigszins afgenomen van 84,3% per ultimo 2006 naar 83,8% per ultimo 2007. Dit is met name het gevolg van de toename van het aandeel van de liquide middelen in
31
De RoE varieert binnen de peer group tussen de 22,20% en 28,87%.
de totale activa van 11,9% naar 13,3% als gevolg van de ruime liquiditeit in de samenleving welke voor een deel is neergeslagen bij het bankwezen. De ratio vorderingen op klanten/toevertrouwde middelen is gestegen van 57,8% naar 62,4%. Hoe hoger dit percentage hoe effectiever wij onze intermediatiefunctie tussen aanbieders van en vragers naar kapitaal vervullen. Rekening houdend met de per ultimo 2007 vigerende kasreservepercentages en ons prudent liquiditeitsbeheer, is dit niveau vrij goed. Hoewel ons Assets and Liabilities Management in het verslagjaar heeft geresulteerd in een op zich goede balanssamenstelling, is er sprake van een terugloop van de RoA. De belangrijkste oorzaak hiervan is gelegen in de daling van de interestmarge. De verwachting is dat de margeverkrapping zich in 2008 zal voortzetten, zij het in een rustiger tempo. Teneinde de RoA op peil te houden zal meer dan in voorgaande jaren de focus op groei van de overige baten moeten liggen. Tevens zullen vrije VV-middelen op de internationale kapitaalmarkt belegd moeten worden. Dit kan een gunstiger rendement opleveren dan beleggingen bij buitenlandse banken. Gelet op de volatiliteit van de internationale kapitaalmarkten en de hiermee samenhangende risico's, zal een eventuele aanpassing van de beleggingsstrategie echter zeer behoedzaam moeten worden doorgevoerd. Een belangrijke oorzaak van de relatief lage RoA in vergelijking met de Caraïbische banken is het feit dat de door de CBvS vastgestelde kasreservepercentages voor Surinaamse banken erg hoog zijn. Hierdoor is een relatief groot deel van onze activa niet, danwel slechts tegen lage rendementen uitzetbaar. In het licht van de toenemende concurrentie zouden deze percentages meer in lijn gebracht moeten worden met die in de overige CSME-lidstaten.
Efficiencyratio Onze efficiency is in het verslagjaar verbeterd; de efficiency ratio liep terug van 56% in 2006 naar 54% in 2007. Het tempo van de verbetering moet echter worden opgevoerd, mede omdat deze ratio in vergelijking met onze peer group hoog is. In het verslagjaar is daarom een multi-disciplinaire commissie onder voorzitterschap van de COO ingesteld met als doel de mogelijkheden voor verbetering van de bedrijfsefficiency en kostenbeheersing in kaart te brengen en hieromtrent concrete voorstellen te doen. Onze bank is thans in de implementatiefase van diverse voorstellen. Tevens zal meer dan in voorgaande jaren prioriteit gegeven worden aan een grondige doorlichting en verbetering van onze bedrijfsprocessen. Het streven is erop gericht om in 2008 de efficiency ratio met 1,5 - 2 procentpunten te verbeteren. De efficiencyratio binnen de peer group varieert tussen de 41% en 60%. Non-performing ratio De non-performing ratio van de geconsolideerde kredietverlening is verbeterd van 2,0% per ultimo 2006 naar 1,62% ultimo verslagjaar. Deze verbetering is vooral gerealiseerd bij de consumentenkredieten, verstrekt door onze dochteronderneming, de NTFM. Een ratio van 1,62% indiceert een goede kwaliteit van onze kredietportefeuille en steekt gunstig af bij onze peer group, waar deze varieert van 1,30% tot 4,17%. Ook is de ratio gunstiger dan onze interne norm van maximaal 3% waarop beleidsmatig wordt gestuurd. De gemiddelde ratio van de 3 Surinaamse banken uit de peer group bedraagt circa 6%, hetgeen hoger is dan het gemiddelde van de totale groep.
Return on Equity (RoE) Onze RoE is afgenomen van 46,9% in 2006 naar 40,0% in 2007. Deze afname is het gevolg van de groei van het gemiddelde eigen vermogen met 40,5%, mede door de periodieke herwaardering van onze onroerende goederen per ultimo 2006. De toename van het eigen vermogen had een positieve invloed op onze solvabiliteitspositie en daarmee op onze financiële soliditeit. Doordat de winstgroei lager uitviel dan de groei van het eigen vermogen nam de ratio echter af. Gezien de achterliggende oorzaak, geeft de afname van de RoE geen reden tot zorg, temeer omdat deze ratio in vergelijking met onze peer group op een goed niveau ligt.
Wij zijn tevreden over de verbetering van de nonperforming ratio aangezien een lage ratio een gunstige invloed heeft op onze winstgevendheid, omdat dan minder specifieke debiteurenvoorzieningen moeten worden getroffen. Daarnaast beschermt deze ratio de continuïteit van de rente-ontvangsten, hetgeen vooral in een periode van dalende rentetarieven en -marges van groot belang is. Er wordt weleens beweerd dat de rentemarge van Surinaamse banken erg hoog is, hetgeen ook de debetrente zou opstuwen. Een benchmarkanalyse laat zien dat ons land niet uit de pas van de omliggende Caraïbische landen loopt.
32
Resultaten benchmarkonderzoek 2007 (cijfers in %)
Instelling
Periode
RoA
RoE
2007 2007 2007 2007 2007 2007 2007 2007
2,77 3,69 2,20 3,58 2,29 1,87 1,87 2,18
24,84 28,87 22,20 25,39 22,46 25,93 26,72 40,00
NCB Jamaica Ltd. Republic Bank Ltd. RBTT Financial Holdings Ltd. Scotiabank Trinidad & Tobago Ltd.1) Barbados National Bank Ltd.1) Republic Bank Guyana Ltd. DSB Bank N.V. Hakrinbank N.V.
Efficiency ratio 57 45 60 42 51 41 53 54
Non-performing ratio 2,60 2,00 2,90 1,30 3,58 4,17 n.b. 1,62
Bron: Externe Jaarverslagen 1) non-performing ratio per ultimo 2006
Rentemarge in enkele Caraïbische landen (cijfers in %)
LAND Jamaica (J$) Jamaica (USD) Guyana (G$) Trinidad & Tobago (TT) Trinidad & Tobago (TT) Barbados (BD) Suriname (SRD) Suriname (USD)
Per
Debetrente
Creditrente
Interestmarge
Mei 2007 Oktober 2006 December 2007 Maart 2006 December 2006 December 2006 December 2007 December 2007
17.06 9.80 12.4 9.49 n.b. 10.7 12.9 9.7
5.02 5.14 3.15 2.42 n.b. 4.8 6.3 3.1
12.04 4.66 9.25 7.07 7.40 5.9 6.6 6.6
Bron: Centrale Bankverslagen en IMF-statistieken
Aangezien krediet het belangrijkste product is van een commerciële bank, worden het rentetarief en de interestmarge als indicatoren van de concurrentiepositie van banken gebruikt. Uit bovenstaande tabel blijkt onder meer dat zowel de debet- als creditrente in Suriname iets hoger ligt dan in andere Caraïbische landen. Wellicht houdt dit verband met onze historie van hoge inflatie en wisselkoersinstabiliteit. De rentemarge in Suriname is echter kleiner dan in de meeste Caraïbische landen en zal in 2008 naar onze verwachting iets verder dalen. Deze marge wordt overigens negatief beïnvloed door het hoge, door de Centrale Bank van Suriname vastgestelde kasreservepercentage voor SRD tegoeden evenals de relatief lage efficiency van Surinaamse banken. Hierbij speelt de kleinschaligheid van de Surinaamse banken ook een rol.
Gezien de economische integratie van Suriname in de CSME is het gewenst dat het monetair beleid van de Bank in de pas loopt met dat in de regio. Ook zal schaalvergroting binnen het Surinaams bankwezen efficiencyvoordelen opleveren. Credits Department De vorderingen op klanten, waaronder met name de kredietverlening aan corporate en consumer cliënten, groeiden ondanks een sterke concurrentie in het verslagjaar met SRD 125,5 miljoen ofwel 41% tot SRD 432,0 miljoen. Deze toename ligt boven het groeicijfer van ruim 33% voor het bankwezen als geheel en is ook hoger dan de door ons gebudgetteerde stijging van de geconsolideerde kredietverlening. Ons marktaandeel bleef met circa 24% vrijwel onveranderd.
33
Bij zowel de Hakrinbank als bij onze dochteronderneming, de Nationale Trust- en Financierings Maatschappij, was de groei ruim boven het budget. Dit is te danken aan een voortvarende commerciële aanpak ondersteund door een concurrerende tariefstelling. Door de verhevigde concurrentie in de markt zijn de rentemarges verder afgenomen. Door volumegroei hebben wij niettemin onze gebudgetteerde rente-inkomstendoelstelling gehaald.
wordt verwezen naar het verslag over de gang van zaken bij deze maatschappij. De beleggingen in schatkistpromessen namen af tot SRD 14,7 miljoen, als gevolg van aflossingen vanwege de verbeterde financiële positie van de Staat. Het rendement op deze beleggingen is verder teruggelopen door de neerwaartse aanpassing van de rente van 10% tot 8% per jaar met ingang van 3 januari 2007. Deze rente is begin januari 2008 verder verlaagd naar 71/2% per jaar.
Hieronder volgt een overzicht van onze kredietverlening naar sectoren volgens het classificatiemodel dat gehanteerd wordt door de Centrale Bank van Suriname.
De kwaliteit van de kredietportefeuille bleef zoals eerder aangegeven op een goed peil. In het verslag-
Kredietverlening naar sectoren ( in duizenden SRD)
Sectoren 2007
aan het einde van in % 2006
in %
Agrarische sector Visserij Bosbouw Mijnbouw Nijverheid Constructie- en installatiebedrijven Electriciteit, gas en water
22.579,3 15.177,6 3.024,1 1.349,2 33.801,2 11.901,8 67,7
5,2 3,5 0,7 0,3 7,8 2,8 -
22.462,7 12.717,6 183,9 2.206,4 31.594,9 6.496,7 30,7
7,3 4,2 0,1 0,7 10,3 2,1 -
Totaal direct productieve sectoren
87.900,9
20,3
75.692,9
24,7
Handel Transport, opslag en communicatie Dienstverlening Woningbouw Overige (vnl. consumentenkrediet)
122.974,1 5.936,1 34.679,9 92.350,4 88.150,4
28,5 1,4 8,0 21,4 20,4
86.939,6 3.095,1 20.746,6 53.015,7 66.959,1
28,3 1,0 6,8 17,3 21,9
Totaal overige sectoren
344.090,9
79,7
230.756,1
75,3
Totaal commerciële kredieten
431.991,8
100,0
306.449,0
100,0
Schatkistpromessen (overheid)
14.745,0
32.104,0
446.736,8
338.553,0
Totaal generaal
jaar verbeterde de non-performing ratio door effectief kredietbeheer van 2,0 naar 1,62%. Doelstelling is de ratio ook op langere termijn steeds onder ons intern maximumniveau van 3% te houden.
De kredietgroei werd vooral gerealiseerd in de sectoren handel, woningbouw, nijverheid, alsook in het consumentenkrediet. Bij laatstgenoemde kredietvorm speelde onze dochtermaatschappij, de Nationale Trust- & Financierings Maatschappij (NTFM), een belangrijke rol. Voor een nadere toelichting
34
De afdeling Credits werd in dezelfde periode onder het aandachtsgebied van de CEO gebracht. Het ligt in ons voornemen om op middellange termijn een Chief Commercial Officer aan te trekken om leiding te geven aan de commerciële activiteiten van de bank en zodoende ook de CEO te ontlasten. In het kader van voormelde reorganisatie is eveneens invulling gegeven aan de functie van coördinator Credits department. De directe verantwoordelijkheid voor het beheer van de corporate kredietportefeuille zal aan deze functionaris worden overgedragen. Binnen het kredietbedrijf van de Hakrinbank zal de nadruk ook in de toekomst blijven liggen op volumegroei met als noodzakelijke ingrediënten de kwaliteit van onze dienstverlening, een commercieel verantwoorde aanpak en een pro-actief prijsbeleid. Groei is immers cruciaal voor het behoud van de rentabiliteit van de bank op korte en langere termijn.
Mede vanwege de verlaging van het verplichte SRD kasreservepercentage van 27 naar 25 werd begin 2007 een algehele vermindering van de SRD debetrente doorgevoerd, waardoor ons overall rentetarief met 2,2 procentpunten omlaag ging. De basistarieven voor vreemde valuta kredietuitzettingen bleven in het verslagjaar ongewijzigd, echter werden rentekortingen verstrekt aan debiteuren met een goede creditrating. Bovengeschetste rentebewegingen leidden ertoe dat het verschil tussen de basisdebetrente in SRD en vreemde valuta in het verslagjaar verder afgenomen is en nu slechts enkele procentpunten bedraagt. Dit heeft mede tot een lagere (US) dollarisering van onze kredietportefeuille geleid. De dollariseringsratio daalde in het verslagjaar met circa 4 procentpunten tot 44% per jaarultimo. Deze afname is ook het gevolg van rente-incentives die zijn aangeboden bij de aanvraag van een SRD krediet. De (US) dollariseringsratio is onder de door ons gedefinieerde korte termijn richtsnoer van maximaal 50% van de geconsolideerde kredietverlening. Gestreefd zal worden om in 2008 deze ratio verder terug te dringen door het nadrukkelijker stimuleren van de SRD kredietverlening.
Marketing en Public Relations Department Na een gedegen voorbereidingsperiode werd in de tweede helft van het verslagjaar een zelfstandige Marketing en Public Relations afdeling opgezet, welke wordt aangestuurd door een aangetrokken marketingmanager. Deze stafafdeling zal alle activiteiten van de Hakrinbank op het onderhavige beleidsterrein coördineren en dient bij te dragen aan het realiseren van met name onze commerciële doelstelligen.
In het verslagjaar voldeed onze bankinstelling aan de vereisten zoals vastgelegd in de regeling “Kredietclassificatie en debiteurenvoorzieningen” en alle overige regelingen van de Centrale Bank van Suriname in het kader van het bedrijfs-economisch toezicht op algemene banken.
In 2007 zijn diverse activiteiten ontplooid gericht op het in kaart brengen van de behoeften van onze cliënten, zodat onze dienstverlening daar beter op kan inspelen. Diverse marketingacties in verband met het 40-jarig bestaan van onze dochteronderneming, de Nationale Trust- & Financierings Maatschappij, zijn succesvol verlopen. Onze medewerkers werden verder getraind in commerciële vaardigheden en klantvriendelijkheid. De marketingafdeling heeft voor 2008 een robuust marketingplan opgesteld, dat o.a. klantenonderzoek, product- en marktontwikkeling, e-marketing, customer relationsmanagement en corporate social citizenship projecten omvat. Evenals in 2006 ontvingen wij begin 2008 een Customer Service Award in de categorie “Dienstverleners”, uitgereikt door de Suriname Yellow Pages. Deze waardering zal ons stimuleren om onze Customer Service verder te verbeteren.
Een door de Centrale Bank van Suriname uitgevoerde on-site inspectie binnen onze bankinstelling leverde een overall gunstige beoordeling op. Deze inspectie betrof een compleet onderzoek naar de financiële positie van de bank waaronder evaluatie van de kredietportefeuille. De in ons vorig jaarverslag aangekondigde organisatorische wijziging binnen de afdeling Credits, waarbij alle krediettechnische zaken door het accountmanagement zullen worden verricht, is in het laatste kwartaal van het verslagjaar grotendeels geïmplementeerd. Deze wijziging moet efficiencyvoordelen in het kredietverleningsproces met zich meebrengen. De verantwoordelijkheid voor een snelle doorlooptijd van de kredietbeoordeling is thans geheel bij de accountmanagers gelegd. De Credit Administration Department zal haar ondersteunende administratieve taak behouden.
35
De aan de Hakrinbank uitgereikte stimuleringsprijs voor Customer Service geinitieerd en uitgereikt door de Suriname Yellow Pages in samenwerking met consumentenorganisaties en de American Chamber of Commerce of Suriname (AmCham).
36
Risk Management Department In de tijdsplanning van het op een gestructureerde wijze vorm en inhoud geven aan de in 2006 geoperationaliseerde Risk Management Department (RMD) is vanwege het onvoorziene vertrek van de risk manager vertraging opgetreden. Dientengevolge zijn de voor 2007 geformuleerde beleidsdoelstellingen slechts gedeeltelijk gerealiseerd.
Systematisch wordt momenteel het zwaartepunt van interne audits verlegd van financiële naar meer operationele en risk-based audits. Bij de Hakrinbank is de versterking van de risicobeheeringsprocessen één van onze belangrijke doelstellingen. Hierbij is een betere verankering van een goed operationeel risicobeheer en interne controle binnen onze organisatie noodzakelijk. De bijdrage die onze Internal Audit department moet leveren in met name de verbetering van de kwaliteit van de interne en administratieve organisatie alsook de effectiviteit van het risicobeheer wordt daarom belangrijker.
De RMD heeft zich in het verslagjaar vooral gericht op het doorlichten van het kredietrisicobeleid en het uitvoeren van creditriskassessments. In dit kader werd onze Credit Quality Assessment Matrix (CQAM), welke gehanteerd wordt bij de classificatie van kredieten en het daarop gebaseerde specifieke voorzieningensysteem, herzien. Hierdoor beschikt onze bank over een goed en up to date instrument bij het beoordelen en beheren van een individueel krediet, alsook bij het managen van de totale kredietportefeuille. Ook is onze Corporate Loan Policy herschreven. In dit kader vond een systematische hergroepering plaats van de diverse onderwerpen en zijn elementen inzake kredietrisicobeheersing en compliance nadrukkelijker ingebracht. Verder zijn riskmanagementrapportages ontwikkeld die de Credits department in staat stellen de kredietportefeuille op een betere wijze te kunnen managen, specifiek de non-accrual portefeuille en de kredieten die “in default” dreigen te geraken.
Het “Risk Based Audit” project waarvan melding is gemaakt in ons vorig jaarverslag past volledig in dit kader. Het uiteindelijke doel van dit project is te komen tot een Internal Audit department waar de controles gebaseerd zullen zijn op “risk-based auditing” principes. Er is gekozen voor een organisatiebrede en top-down benadering vanuit het strategische naar het operationele niveau. De risicoanalyses op procesniveau zullen worden ingekaderd in het risk management raamwerk van de bank. Tegen de achtergrond hiervan zijn in het verslagjaar de Treasury & Securities en Administration & Management Information departments doorgelicht. Hierbij zijn de risk management- en risk assessment onderdelen en internal audit aspecten van deze afdelingen volledig doorlopen en het internal control framework volgens het COSO Enterprise Risk Management model, geformuleerd. Ook zijn de controleprogramma's volgens het risk based audit principe volledig herschreven. De geïdentificeerde risico's, met name die bij processen die als “high risk” zijn aangemerkt, zullen bij audits meer aandacht krijgen.
In 2008 zal het risicomanagementraamwerk van de organisatie verder gestructureerd en aangescherpt worden op basis van het Enterprise Risk Management (ERM) principe, een geïntegreerd risicobeheersingsraamwerk. In dit kader zullen wij verder gaan met de bedrijfsbrede verankering van ons risicomanagement en om de eigen verantwoordelijkheid van alle geledingen binnen het bedrijf hierbij te vergroten en prioriteit geven aan acties om deze risico's terug te dringen. In dit kader zal een Credit & Risk handboek worden ontwikkeld en het kredietrisicobeleid verder worden uitgewerkt terwijl de risk management rapportages verder ontwikkeld c.q. aangescherpt zullen worden. De implementatie van het project “Risk Based Audit” dat in november 2006 van start ging en met ondersteuning van onze externe accountant en Deloitte & Touche Nederlandse Antillen en Aruba wordt uitgevoerd, past in dit beleidsvoornemen.
De bedoeling is dat aan het einde van 2008 de nieuwe controleprogramma's voor alle afdelingen zullen zijn geformaliseerd en geïmplementeerd. De audit over het boekjaar 2008 zal dan conform de nieuwe controleprogramma's plaatsvinden. Treasury and Securities Department De belangrijkste taken van deze afdeling zijn het liquiditeitsbeheer, de aan- en verkoop van vreemde valuta en valuta swaptransacties, evenals de effectenbemiddeling.
Internal Audit Department In overeenstemming met onze bedrijfsfilosofie ligt interne controle sterk verankerd in de organisatie.
In het verslagjaar is door het voeren van een nauwgezet liquiditeitsbeheer, de liquiditeitspositie van de bank steeds op een bevredigend niveau gehouden.
37
Administration and Management Information (AMI) Department
Het beleggen van vrije liquiditeiten via een grote investmentbank op de internationale kapitaalmarkt is verder uitgebouwd. Het in 2007 gerealiseerde beleggingsrendement is lager dan in 2006, maar wel hoger dan de creditrente op de geldmarkt. Er zullen verdere stappen worden gezet in de aanscherping van het liquiditeitsbeheer van vooral de vreemde valuta's.
Accounting In het verslagjaar is bijzondere aandacht besteed aan de vergroting van de operationele efficiency. In dit kader is de electronische verwerking van transacties in het interbancair betalingsverkeer verder uitgebreid. Tevens is een aanvang gemaakt met het installeren van het door onze ICT department ontwikkelde salarisprogramma bij cliënten ten behoeve waarvan wij maandelijks de salarisverwerking verrichten. Dit zal leiden tot een verbetering van de efficiency.
Vanwege het iets teruggevallen gemiddelde aanbod op de valutamarkt bleven de transactievolume's gedurende het eerste deel van het jaar achter bij het afdelingsbudget. De handhaving van de smalle bandbreedte voor de wisselkoersen door de Centrale Bank van Suriname en de sterke stijging van de EURO t.o.v. de USD sinds medio 2007, hebben enige verstoring veroorzaakt op de valutamarkt, waardoor de vrije marktkoersen soms iets boven de toelaatbare bandbreedte uitkwamen en de concurrentiepositie van banken, die slechts binnen de bandbreedte mogen handelen, nadelig is beïnvloed. Continue monitoring van de markt alsook een actieve benadering van marktpartijen, waarbij ook nieuwe cliënten werden benaderd, hebben hun vruchten afgeworpen. Hierdoor konden de afdelingsdoelstellingen uiteindelijk toch nog worden gerealiseerd. Wij hebben in het verslagjaar gebruik gemaakt van de mogelijkheden geboden door de Centrale Bank van Suriname om vreemde valuta te kopen op basis van een “sale and buy back” overeenkomst.
Controlling In het licht van onze corporate governance doelstellingen is in het verslagjaar wederom aandacht besteed aan verbetering van de informatieverstrekking aan onze aandeelhouders en andere externe stakeholders. In dit kader hebben wij een aanvang gemaakt met de publicatie van onze halfjaarcijfers, die zijn beoordeeld door onze externe accountant. In het kader van de succesievelijke invoering van de International Financial Reporting Standards (IFRS) hebben wij een plan van aanpak gemaakt. Wij achten dit van belang zowel in het licht van de nationale behoefte aan de invoering van een nationale accounting standaard als in het kader van de verdere economische integratie in onder andere het Caraïbisch gebied. In de meeste andere Caraïbische landen zijn IFRS rapportage standaarden voorgeschreven. Hierdoor wordt ook de internationale vergelijkbaarheid van jaarrekeningen vergroot.
De resultaten van onze acties op de Surinaamse Effectenbeurs zijn vermeld in het overzicht omtrent deze beurs elders in dit jaarverslag. In 2007 is de reorganisatie van de Treasury department verder ter hand genomen. Zo is de scheiding tussen front en back office werkzaamheden scherper doorgevoerd. Dit traject zal in 2008 worden afgerond. Eveneens is als onderdeel van ons bankbreed Risk Based Audit project, de formulering van het COSO Risk Management raamwerk voor de afdeling afgerond, terwijl ook de auditplans van de afdeling door de Internal Audit department zijn herschreven uitgaande van risk-based auditing principes.
In het kader van een betere monitoring van de realisatie van onze strategische doelstellingen zijn er in het verslagjaar individuele performance-rapportages ontwikkeld. Hierdoor is meer inzicht verkregen in de specifieke performance van met name commerciële functionarissen. Dit stelt ons in staat om scherper aan te sturen en op termijn een meer op performance gebaseerde beloningsstructuur in te voeren. Domestic en Cash Department Het terugdringen van het omvangrijke chartale betalingsverkeer blijft een beleidsprioriteit. Banking Netwerk Suriname (BNETS N.V.), een switch company waarin Hakrinbank N.V., DSB bank N.V., RBTT bank (Suriname) N.V. en Surinaamse Postspaarbank participeren, speelt in dit opzicht ook
Ook zijn de eerste stappen gezet in verband met de doorlichting van de processen inzake openbewaargeving van waardepapieren met de bedoeling een hogere efficiency en betere kwaliteit van onze dienstverlening te bereiken. In 2008 zullen vervolgacties plaatsvinden.
38
werd in oktober 2007 vakkundig gesloopt en geschonken aan Stichting Monumentenzorg die ervoor zal zorgdragen dat het gebouw en de blikslagerij die hierin gehuisvest was, weer opgezet zullen worden op het terrein van het Openluchtmuseum te Nieuw Amsterdam. In de loop van 2008 zal begonnen worden met de grondige renovatie van het bedrijfspand, waarna de uitbouw ter hand zal worden genomen. Er is een meerjaren investerings- en financieringsplan opgesteld, waarbij uiteraard rekening is gehouden met de immobiliaregels van de Centrale Bank van Suriname die vereisen dat deze investeringen met eigen vermogen worden gefinancierd. Volgens planning zullen successievelijk de Nationale Trust & Financierings Maatschappij N.V. en andere afdelingen naar de nieuwe lokatie verhuizen, waardoor de drukte op het hoofdkantoor kan verminderen.
een belangrijke rol met name door het electronisch betalingsverkeer via POS apparaten te bevorderen. BNETS N.V. organiseerde ter ondersteuning van dit doel in het laatste kwartaal 2007 een loterij gebaseerd op transacties van POS-gebruikers. Ter verdere verbetering van onze klantenservice is in het verslagjaar ons ATM-netwerk uitgebreid met drie machines, terwijl ook ons POS-apparatenbestand toenam. Foreign Transfers Department Zowel het aantal inkomende als het aantal uitgaande internationale transacties is toegenomen, hetgeen mede het gevolg is geweest van het aanbieden van concurrerende transferfees. Een aantal jaren hebben wij in onze jaarverslagen de trendmatige afname vermeld van het aantal letters of credit (L/C’s). In het verslagjaar is sprake geweest van een lichte toename van export L/C's.
Compliance & Legal Department Compliance betekent voor ons het in de meest algemene zin bevorderen en handhaven van de integriteit van onze bank. Bankbreed dient voldaan te worden aan zowel interne als externe regelgeving. Als financiële instelling dienen wij er zorg voor te dragen dat naleving van wet- en regelgeving in de procedures en werkprocessen van onze bank is gewaarborgd. Binnen het Risk Based Audit project dat thans in uitvoering is, worden de compliancerisico's beoordeeld die uit deze processen en procedures voortvloeien en vinden procedurele aanpassingen plaats in verband met het monitoren en bewaken van deze risico's. In het kader van voormeld project wordt de rol van de Compliance Department verder aangescherpt en meer in lijn gebracht met de doelstellingen van de organisatie.
In 2007 verkregen wij formeel de licentie voor uitgifte van Mastercards. Wij verwachten dat, nadat de laatste formaliteiten medio 2008 zijn afgehandeld, een aanvang kan worden gemaakt met het uitgeven van deze creditcards, waarmee onze klanten in alle landen waar Mastercard geaccepteerd wordt, betalingen kunnen verrichten. In het verslagjaar zijn bepaalde werkzaamheden die eerder door de afdeling Foreign Transfers verricht werden, toebedeeld aan de Treasury en Securities Department met name het volledige liquiditeitsbeheer van vreemde valuta. Maintenance and Technical Support (MTS) Department Het moderniseren van onze kantoren, zodat de klanten op prettige wijze hun bankzaken kunnen verrichten, nam een aanvang met de grondige renovatie van het hoofdkantoor. Daarna is in juni 2007 een aanvang gemaakt met de renovatiewerkzaamheden van ons filiaal Nieuwe Haven. In het tweede kwartaal is het filiaal Latour van extra kantoorruimte voorzien, waardoor al onze branches nu over een geschikte lokatie beschikken voor ontvangst van klanten. In verband met uitbreidingsplannen kocht de bank in 2005 een pand aan de Saramaccastraat, welk grenst aan ons hoofdkantoor aan de Dr. Sophie Redmondstraat. De achterbouw van dit monumentale pand
Voor een efficiënte monitoring van transacties is in 2007 een anti moneylaundering software pakket aangeschaft. Het proces van aanmaken van transactieprofielen waarmee actuele transacties van een klant vergeleken worden, wordt voortgezet. Human Resources Management Op personeelsgebied ligt de prioriteit op het werven van getalenteerde medewerkers om de juiste mensen op de juiste plek te krijgen. Werving krijgt een extra accent nu in de komende twee jaren een aantal belangrijke functionarissen met pensioen gaat. Het proces om hen te vervangen is in volle gang. De kwaliteit van onze medewerkers vormt een kritische succesfactor bij het behalen van onze doel-
39
stellingen. In dit opzicht is het blijvend investeren in hun kennis en vaardigheden een vereiste. In het verslagjaar is aan opleiding en training ruim aandacht besteed met het doel onze employees beter uit te rusten voor hun huidige en toekomstige taken.
Information and Communication (ICT) Department In het verslagjaar heeft de ICT Department zorggedragen voor een goede ICT infrastructuur ter ondersteuning van de bedrijfsprocessen.
Bij de Hakrinbank staat de klant centraal. Toenemende concurrentie, globalisatie en elkaar snel opvolgende technologische ontwikkelingen noodzaken tot het bankbreed realiseren van een cultuur, waarbij elke medewerker doordrongen is van de vereiste van klantgericht denken en handelen. In dit verband zal ook een interne communicatie- en overlegstructuur worden opgezet, ter versterking van het customer relations management.
In 2007 is het besluit genomen het softwarepakket van ons ATM/POS drivers en ATM kaartmanagementsysteem te vervangen, zulks ter vergroting van de efficiency van het electronisch betalingsverkeer. In de tweede helft van 2008 zal dit nieuwe pakket in gebruik worden genomen. Onze internetbankingservice is verder verruimd. Uitgevoerde transacties zijn thans onmiddellijk zichtbaar op de rekeningen. Voorts is de mogelijkheid geïntroduceerd voor onze klanten om bedragen voor tickets over te maken naar de KLM via onze internetbanking site. Ook voor de SLM zal deze optie worden uitgewerkt.
Beloning is een belangrijk sturingsmiddel voor onze bank om haar doelstellingen te bereiken. Het beloningsbeleid zal in sterkere mate dan nu het geval is gerelateerd worden aan prestatie. Het proces van aanscherping van de individuele doelstellingen voor de medewerkers afgeleid van onze bedrijfsdoelstellingen past in dit kader.
Credit Administration Department Zoals eerder vermeld zijn de werkzaamheden, die verband houden met het opmaken van de kredietvoorstellen, onder de verantwoordelijkheid gebracht van de Credits Department. De afdeling Credit Administration blijft echter belast met de administratieve afhandeling van de goedgekeurde kredietaanvragen. Teneinde de efficiency van de kredietadministratie te verbeteren hebben de medewerkers van deze afdeling en die van de filialen belast met de kredietadministratie, een refreshmenttraining gehad zowel voor wat betreft de praktische toepassingen van ons ICBS bankpakket als andere krediettechnische zaken. Tevens is nagegaan van welke additionele opties van ons bankpakket gebruik kan worden gemaakt, waarbij ook een externe consultant betrokken is geweest.
John Legiman, staflid werkzaam op de Domestic Department kwam ons op 16 april te ontvallen en op 29 september 2007 overleed plotseling Kenneth Troenodikromo van de Maintenance and Technical Support Department. Wij verliezen in hen 2 actieve en loyale medewerkers. In het verslagjaar vond er een instroom plaats van 17 nieuwe medewerkers, terwijl de dienstbetrekking met 19 werd beëindigd. Ultimo 2007 waren er 252 personeelsleden in onze dienst, onderverdeeld in 147 vrouwelijke en 105 mannelijke employees. Voor de HRM afdeling werd eind 2007 een stafmedewerkster aangetrokken ter versterking van deze afdeling.
Ter ondersteuning van het kredietbeheer door de accountmanagers is de afdeling ertoe overgegaan bepaalde informatie omtrent debiteuren in een geautomatiseerd bestand op computerscherm aan te leveren.
In het verslagjaar werd met de Hakrinbank Werknemers Organisatie (HWO) een collectieve arbeidsovereenkomst afgesloten na interventie door de Bemiddelingsraad voor geheel Suriname. De salarissen van het CAO-personeel werden verhoogd met 12,5% t.o.v het voorafgaand jaar. Daarnaast werd een lumpsum uitgekeerd van een halve maand salaris. Vanwege de sterk stijgende personeelskosten en uit het oogpunt van efficiencyverbetering werd in de tweede helft van het verslagjaar besloten tot een personeelsstop.
Insurance Department Onze bank is agent van alle in Suriname opererende verzekeringsmaatschappijen. Het assortiment verzekeringsproducten dat aan clienten wordt aangeboden, is dan ook erg ruim.
40
Op de cocktailparty die ter gelegenheid van het 40-jarig bestaan van de NTFM werd gehouden, geniet het personeel uitbundig van de sfeer en de versnaperingen.
In het eerste kwartaal van 2007 hebben alle klanten een schrijven ontvangen, waarbij gewezen werd op de sterke stijging van bouwprijzen in de afgelopen jaren met de risico's van onderverzekering en de gevolgen hiervan bij brand. Dit heeft geleid tot een relatief groot aantal aanpassingen van de verzekerde bedragen. Mede hierdoor nam de assurantieprovisie toe met 15,2% t.o.v. 2006.
Coming together is a beginning. Keeping together is progress. Working together is success. Henry Ford
Parsasco N.V. en Self Reliance N.V. hebben zich in 2007 op de markt van levensverzekeringen begeven. Parsasco Leven is een samenwerkingsverband aangegaan met de Trinidadiaanse verzekeringsmaatschappij Beacon, terwijl Self Reliance Leven met het Nederlandse Zwitsers Leven in zee ging.
41
Carolien Marlet werd op de 10km snelloop van de NTFM de beste vrouwelijke atleet. Hier neemt ze enthousiast van een breed lachende algemeen directeur, drs. J. Bousaid, haar prijs in ontvangst. The key ingredient to any kind of happiness or success is to never give less than your best. Russell Simmons
Nationale Trust- en Financierings Maatschappij N.V.
Termijnleningen (objectfinanciering) De termijnleningen namen toe met ruim 30% tot circa SRD 30 miljoen. De branches hebben een belangrijke bijdrage geleverd aan deze toename, die voornamelijk is gerealiseerd door financiering van auto-aankopen. Verwacht werd dat de markt in het verslagjaar enigszins zou zijn verzadigd en dat de stijging van de afgelopen jaren zou afvlakken. Wij zien echter dat de kredietvraag levendig bleef, ook voor financiering van aankopen van nieuwe voertuigen.
Onze dochteronderneming, de Nationale Trust- en Financierings Maatschappij N.V. (NTFM), vierde op 1 juli 2007 haar 40-jarig bestaan. Zij heeft in deze periode een duidelijke bijdrage geleverd aan de ontwikkeling van Suriname en vooral de rijstsector in het district Nickerie door middel van financiering van landbouwequipment. Dit heugelijke feit werd gevierd met een cocktailparty voor relaties, een etentje met het personeel en een massa trimloop. Ook werden donaties aan enkele sociale instellingen gedaan. Hierdoor is wederom duidelijk inhoud gegeven aan onze maatschappelijke verantwoordelijkheid en betrokkenheid.
Persoonlijke leningen De uitzettingen in persoonlijke leningen zijn toegenomen met ruim 33% tot SRD 17 miljoen, ondanks ons aangescherpt intake beleid. Ook hierbij leverden onze branches wederom een belangrijke bijdrage. De groei is het resultaat van de nauwere samenwerking met grote warenhuizen bij financiering van verkopen van duurzame consumptiegoederen aan klanten. Ook lag de gemiddelde leensom hoger dan die in het vorige jaar. De actie “Persoonlijke lening voor de aankoop van schoolbehoeften” voor aanvang van het nieuwe schooljaar is ook in 2007 succesvol verlopen, hetgeen vooral is te danken aan de sterk verlaagde rente.
Het verslagjaar is met bevredigende resultaten afgesloten. Het balanstotaal groeide met 42%, waardoor de SRD 100 miljoen werd overschreden, terwijl de winst toenam met 23%. Vermeldenswaard is dat de branches van de Hakrinbank weer een belangrijke bijdrage hebben geleverd aan dit resultaat. De begrootte groeidoelstellingen zijn ruim overschreden. Echter viel de rentemarge lager uit dan verwacht, vanwege de toenemende concurrentie in de markt voor het consumptief krediet. De overall rendementsdoelstelling werd wel gehaald als gevolg van voormelde volumegroei alsook de aanscherping van het kredietbeheer. In het verslagjaar vond een verdere reorganisatie plaats van de unit die verantwoordelijk is voor de incassi van probleemkredieten. Deze heeft vruchten afgeworpen, die tot uiting zijn gekomen in een verbeterde kwaliteit van de debiteurenportefeuille.
Vermogensbeheer Het door ons beheerde vermogen van derden groeide met 6%. Dit percentage ligt ruim onder dat van 2006 en onze jaarbegroting. Bedoelde vermogens worden vooral belegd in hypotheken luidende in vreemde valuta. De vraag naar deze leningen staat onder druk. Dit door de verdere convergentie van de basisrente in SRD en vreemde valuta. Kredietnemers kiezen daarom vaker leningen in Surinaamse dollars. In het verslagjaar is er onderzoek verricht naar beleggingsmogelijkheden voor onze klanten op de internationale kapitaalmarkt. Het streven is erop gericht om in 2008 de nieuwe producten aan hen aan te bieden.
Ter verbetering van de snelheid en efficiency van het kredietverleningproces zijn enkele bedrijfsprocessen aangepast en zal er in 2008 ook een softwarepakket aangekocht worden. Hypothecaire uitzettingen De hypothecaire uitzettingen groeiden met 63% tot bijna SRD 60 miljoen. Dit was ruim boven onze groeiprognose. Ten grondslag hieraan lagen de vraagtoename als gevolg van de verder dalende rente voor hypotheekleningen en de successievelijke verruiming van het plafond van de concessionele 7% bouwleningen die worden gefinancierd uit onze kasreserve bij de Centrale Bank van Suriname. Per 3 januari van het verslagjaar werd het plafond van deze leningen verhoogd van 9% tot 10% van de reserve base.
Vooruitzichten De vooruitzichten voor 2008 zijn gunstig vanwege de levendige marktontwikkelingen. Vanuit de rijstsector wordt een toename van financieringen voor landbouwequipment verwacht. De hoge productie van 2007, die vooral in de tweede helft tot stand kwam, zal de rentabiliteit positief beinvloeden in 2008. 43
De financiële ontwikkeling van de bank
Geconsolideerde balans De bedrijfsomvang gemeten naar het balanstotaal bedroeg aan het einde van het verslagjaar SRD 795,8 miljoen, een stijging van SRD 189,3 miljoen ofwel 31,2% ten opzichte van ultimo 2006. Deze groei ligt hoger dan in 2006, die uitkwam op 28,6%. Indien dit groeitempo zich voortzet zal onze bank tegen het einde van het boekjaar 2008 de SRD 1 miljard grens kunnen bereiken.
Onze bank heeft in 2007 wederom gunstige financiële resultaten geboekt. Het balanstotaal groeide, de balansverhoudingen verbeterden en operationele resultaten stegen. De belangrijkste financiële doelstellingen die wij in ons Strategisch Beleidsplan 2005-2007 hebben geformuleerd zijn grotendeels gehaald. Deze waren een reële batengroei van minstens 15% en een reële winstgroei van minimaal 10%. Een belangrijke operationele doelstelling namelijk een efficiencyratio van 53% werd echter net niet gerealiseerd, vanwege lager uitgevallen rentemarges en tegenvallers in de personele kostensfeer.
Aan de actiefzijde van de balans is de stijging voornamelijk te zien in de posten Vorderingen op klanten, Vorderingen op kredietinstellingen en Liquide middelen. Ook de post Effecten vertoont een stijging. De post Schatkistpapier daalde als gevolg van aflossingen vanwege de verbeterde financiële positie van de Staat.
Teneinde de bevoegdheden van de Algemene Vergadering van Aandeelhouders te benadrukken bij het besluit over de winstverdeling is ook een balans vóór winstverdeling in dit jaarverslag opgenomen, hetgeen correspondeert met moderne opvattingen ten aanzien van financiële verslaggeving. Bij het preadvies van de Raad van Commissarissen en voor analyse- en vergelijkingsdoeleinden is de balans ná winstverdeling gebruikt.
De post Vorderingen op klanten, hoofdzakelijk bestaande uit onze kredietverlening, steeg aanzienlijk en wel van SRD 306,5 miljoen per ultimo 2006 tot SRD 432 miljoen aan het einde van het verslagjaar. Deze toename van SRD 125,5 miljoen ofwel 41% heeft zich voorgedaan bij zowel de Hakrinbank alsook onze dochteronderneming, de Nationale Trust- en Financierings Maatschappij, en betreft uitzettingen in zowel Surinaams courant als in vreemde valuta. De debiteurengroei vond in grote mate plaats in de sectoren handel, woningbouw, en nijverheid terwijl ook de door onze dochteronderneming verstrekte consumentenkredieten aanzienlijk toenamen.
In het volgende vindt een gedetailleerde behandeling en analyse plaats van de belangrijkste balansposten alsook het geconsolideerde resultaat van de Hakrinbank. Hierna zal het winstbestemmingsvoorstel toegelicht worden. Balanstotaal (in miljoenen SRD) 900
De post Vorderingen op kredietinstellingen nam in het verslagjaar toe met SRD 40,6 miljoen tot SRD 207,2 miljoen vanwege de groei van vreemde valutategoeden die cliënten bij ons aanhouden en die deels bij buitenlandse banken worden geplaatst. Ook de appreciatie van de EURO t.o.v. de Surinaamse Dollar droeg hieraan bij.
795.8
800 700 606.5
600 500
471.7 399.6
400 300
De post Liquide middelen steeg met 46,4% tot SRD 105,5 miljoen hetgeen verband houdt met de toename van de aan ons toevertrouwde middelen. Deze stijging is gecorreleerd met de groei van de binnenlandse liquiditeitenmassa.
251.5
200 100 0 2003
2004
2005
2006
2007
44
De post Effecten vertoont als gevolg van de toename van onze beleggingen op de internationale kapitaalmarkt een stijging van SRD 6,5 miljoen tot SRD 12,6 miljoen.
Geconsolideerde resultaten De geconsolideerde resultaten laten wederom een bevredigende groei zien, zoals blijkt uit onderstaande grafiek.
Aan de passiefzijde kunnen wij 3 hoofdgroepen onderscheiden, namelijk de Schulden aan derden, in het bijzonder de Schulden aan klanten, de Voorzieningen en het Eigen vermogen.
Bedrijfsresultaat vóór belastingen (in miljoenen SRD) 25.0
23.90
22.5
In de post Schulden aan klanten zit onze belangrijkste bron van funding. Deze stegen met SRD 161,7 miljoen ofwel 30,5% tot SRD 691,9 miljoen. Hierbij namen de toevertrouwde spaargelden, waaronder ook de lange termijn beleggingen zijn opgenomen, iets meer toe, namelijk met 37,6% dan de andere schulden, waaronder de tegoeden op girorekeningen zijn opgenomen. Deze ontwikkeling past in ons beleid om meer lange termijn funding aan te trekken om een gezonde fundingsstructuur te handhaven. Dit is ondersteund door de stabiele macroeconomische omgeving waardoor burgers en bedrijven bereid zijn om hun tegoeden langer te beleggen. De post Andere schulden nam toe met 24,7%.
20.5 19.95 17.5 15.0
13.24
12.5 10.0 7.5
6.78
8.58
5.0 2.5 0 2003
De post Schulden aan kredietinstellingen geeft een toename te zien van SRD 18,3 miljoen tot SRD 40,4 miljoen per jaarultimo. Deze post bestaat uit de rekening-courant verhouding met enkele lokale banken, voortvloeiende uit de dagelijkse clearing van interbancaire schulden en vorderingen, en beleggingen van andere banken bij onze instelling.
2004
2005
2006
2007
De bank heeft in het verslagjaar een netto resultaat vóór belastingen van SRD 23,9 miljoen gerealiseerd. Dat is een stijging met bijna SRD 4 miljoen ofwel circa 20% ten opzichte van het resultaat in 2006. Gecorrigeerd voor inflatie bedraagt dit percentage 12,6 wat boven de vastgestelde doelstelling van een reële winstgroei van minimaal 10% is. De nettowinst na belastingen bedraagt SRD 15,3 miljoen tegenover SRD 12,8 miljoen in 2006. De groei van het resultaat is het gevolg van een toename van de baten met SRD 5,9 miljoen ofwel 12% tot SRD 55,1 miljoen terwijl de stijging van de lasten lager uitviel namelijk SRD 1,9 miljoen ofwel 6,6% tot SRD 31,2 miljoen.
Het eigen vermogen is met SRD 10,1 miljoen ofwel 30,3% toegenomen tot SRD 43,3 miljoen. De belangrijkste factor die hieraan heeft bijgedragen is de toevoeging van SRD 10,2 miljoen uit de nettowinst aan de Algemene Reserve, waardoor deze per jaarultimo op SRD 33,8 miljoen uitkwam. De aangroei van het eigen vermogen vergroot de soliditeit van de bank en heeft een positieve invloed op onze bedrijfsactiviteiten. Zo kunnen grotere kredietaanvragen in behandeling worden genomen.
Baten De totale bedrijfsopbrengsten stegen zoals hierboven aangegeven met SRD 5,9 miljoen ofwel 12%, hetgeen lager is dan onze strategische doelstelling. Aan deze groei hebben zowel de rente- als de overige (niet-rente) baten bijgedragen. Het aandeel van de niet-rentebaten in het totaal is t.o.v. 2006 op hetzelfde niveau gebleven namelijk 24,6%. Het beleid is erop gericht dit percentage te brengen naar eenstructureel hoger niveau van ongeveer 33,3%.
De zogenaamde buitenbalansposten, zoals verstrekte garanties en geopende L/C's, die vanwege hun risico invloed hebben op de solvabiliteitstoetsing, zijn in het verslagjaar toegenomen met SRD 0,2 miljoen tot bijna SRD 23 miljoen.
45
Hierbij dient er rekening mee gehouden te worden dat een deel van deze baten een volatiel karakter heeft, zodat alert management geboden is. Het aandeel van de rentebaten bedroeg 75,4%.
De toename van de operationele kosten is lager dan gebudgetteerd. Ons beleid gericht op kostenbeheersing en efficiencyverbetering is hiermee succesvol geweest. We zijn echter nog niet tevreden over het niveau van de efficiencyratio en zullen ook in 2008 hoge prioriteit blijven geven aan kostenbeheersing en efficiencyverbetering.
Rentebaten De netto-opbrengsten uit het rentebedrijf stegen in het verslagjaar met SRD 4,5 miljoen tot SRD 41,5 miljoen. Deze toename is het resultaat van groei van de kredietportefeuille en de beleggingen bij buitenlandse banken. De opbrengsten uit beleggingen in schatkistpapier van de Republiek Suriname zijn vanwege de verlaging van de rente van 10% naar 8% per jaar en door een lager beleggingsniveau, afgenomen. Door verhevigde concurrentie was er sprake van krimpende rentemarges. Dankzij groei van de kredietuitzettingen stegen de rentebaten echter. Deze groei werd ondersteund door de aanscherping van het krediet- en balansbeheer, m.n. het liquiditeitsbeheer. Hierdoor bleef de netto interestmarge ondanks de terugval op een bevredigend niveau.
De toevoeging aan de specifieke debiteurenvoorzieningen bedroeg SRD 1,2 miljoen. Deze dotatie, welke iets lager is dan 2006, is de consequentie van een verbetering van de kwaliteit van de kredietportefeuille. Ratio's Solvabiliteit De belangrijkste solvabiliteitsratio's zijn de capital ratio en de BIS-ratio. De capital ratio - zijnde het aandeel van het zichtbare eigen vermogen in de balanstelling - is een standaard solvabiliteitsratio, terwijl de BIS-ratio meer op het bankwezen is toegespitst. De BIS-ratio relateert het eigen vermogen aan de som van de diverse, naar risicograad gewogen activa, en is een betere maatstaf voor de beoordeling van de solvabiliteit van een bank.
Niet-rentebaten De provisie en overige bedrijfsopbrengsten groeiden met SRD 2,4 miljoen tot SRD 11,9 miljoen. Deze toename kan voornamelijk toegeschreven worden aan de verdiensten uit het binnenlands en buitenlands betalingsverkeer en aan de kredietverlening gerelateerde provisies zoals afsluitprovisie. Ook het assurantiebedrijf heeft een positieve bijdrage geleverd aan deze groei.
De capital ratio bedroeg ultimo verslagjaar 5,44%, hetgeen een afname van 0,04 procentpunt is t.o.v. het voorgaande jaar. Dit is veroorzaakt door de groei van het balanstotaal, die iets hoger uitviel dan die van het eigen vermogen. Het zichtbare eigen vermogen in procenten van de Vorderingen op klanten bedroeg 10,02. In 2006 bedroeg deze ratio 10,85. Deze teruggang heeft te maken met de sterke stijging van de vorderingen op klanten met 41% in 2007, die de toename van 38% van het eigen vermogen overtreft.
Het resultaat uit financiële transacties vertoonde in het verslagjaar een afname van bijna SRD 1 miljoen. In 2006 was nog sprake van een stijging. Deze afname houdt mede verband met de herwaardering van onze vreemde valutapositie in 2006 welke leidde tot een éénmalige koerswinst. Het resultaat uit hoofde van onze beleggingen op de internationale kapitaalmarkt nam toe en was op een bevredigend niveau. Ons beleid om een deel van onze vrije liquiditeiten via een grote investmentbank op de internationale kapitaalmarkt te beleggen wordt zeer prudent uitgevoerd en heeft tot nu toe een redelijk overall rendement opgeleverd.
De BIS-ratio van onze bank beliep 10,56% per ultimo van het verslagjaar vergeleken met 11,31% per eind 2006. Onze bank voldoet zoals gebruikelijk ruimschoots aan deze door de Centrale Bank van Suriname gestelde solvabiliteitstoetsingsnorm, die in belangrijke mate gebaseerd is op het Bazel I kapitaalakkoord dat een minimale kapitaaleis van 8 procent stelt.
Lasten De operationele lasten namen met SRD 2,1 miljoen ofwel 7,7% toe tot circa SRD 30 miljoen. De grootste toename vond plaats bij de personeelskosten als gevolg van de toegekende salarisverhogingen. De toename van de overige bedrijfslasten is met name vanwege gestegen kosten voor automatisering.
In het licht van de verdere groei van de bank blijft de versterking van het weerstandsvermogen een prioriteitspunt voor onze instelling.
46
BIS ratio (in %)
De RoA is iets afgenomen van 2,37 naar 2,18. Onder andere de sterkere toename van het balanstotaal ten opzichte van de toename van de nettowinst ligt hieraan ten grondslag. Ook de krimpende marges als gevolg van de toenemende concurrentie en hoger uitgevallen personele kosten speelden een rol. Onze doelstelling is de RoA te verhogen vooral door groei van de overige baten en de implementatie van efficiencybevorderende maatregelen. De RoA van Surinaamse banken wordt overigens negatief beïnvloed door het hoge kasreservepercentage dat de Centrale Bank van Suriname aan Surinaamse banken heeft opgelegd, waardoor een significant deel van de activa niet of nauwelijks rendeert.
14 12
11.68
11.31 10.19
10
10.56 10.01
8 6 4 2
Return on assets (in %)
0 2003
2004
2005
2006
2007
2.50
2.37
2.25
Rentabiliteit Onze belangrijkste rentabiliteitsindicatoren zijn de RoE en RoA. Bij het onderdeel “Bedrijf van de bank” is al uitgebreid op deze ratio's ingegaan, waarnaar kortheidshalve wordt verwezen. Door de sterke toename van het eigen vermogen vertoont de RoE ondanks de winsttoename een terugval van 46,9 naar 40,0. Absoluut bezien is een RoE van 40,0% een zeer goede ratio, zoals ook uit de eerder gepresenteerde peer group analyse blijkt.
2.18 1.95
2.00 1.75
1.69
1.69
2003
2004
1.50 1.25 1.00 0.75 0.50 0.25
Return on equity (in %) 0 50 46.1
2006
2007
46.9
45 40
2005
Operationeel 40.2
40.0
39.9
De efficiencyratio - die de totale lasten minus de voorzieningen uitdrukt in een percentage van de totale opbrengsten - is een goede maatstaf voor de doelmatigheid van de bedrijfsoperaties. Hoe lager deze ratio des te efficiënter deze worden uitgevoerd. Dit is van groot belang voor de verbetering van de concurrentiepositie, die in een globaliserende wereld cruciaal is.Vandaar dat banken nauwgezet de ontwikkeling van deze ratio volgen en een beleid voeren om deze te verbeteren.
35 30 25 20 15 10 5 0 2003
2004
2005
2006
2007
47
Efficiencyratio (in %)
uitkering van 1/3 deel van de nettowinst. Hierbij wordt rekening gehouden met onze solvabiliteit, winstgevendheid en groeidoelstellingen. Het overzicht hieronder geeft informatie over het aandeel Hakrinbank en haar performance. De ontwikkelingen zijn een reflectie van de voorspoedige bedrijfsontwikkelingen. De winst en het dividend per aandeel vertonen een opgaande lijn. De koers/ winstverhouding duidt op een aantrekkelijke belegging. Voor vergelijkingsdoeleinden zijn de cijfers van 2003 t/m 2005 berekend op basis van de omwisseling van 20 oude aandelen van nominaal SRG 7,50 voor 1 nieuw aandeel van nominaal SRD 0,15, welke in 2006 plaatsvond.
70 64
63 59
60
56
54
50 40 30 20 10 0 2003
2004
2005
2006
2007
Koersontwikkeling aandeel Hakrinbank op de Surinaamse Effectenbeurs (in SRD) De neerwaartse trend van de ratio heeft zich in het verslagjaar voortgezet. Dankzij de sterkere stijging van de baten dan de lasten verbeterde de ratio van 56% in 2006 naar 54% in 2007. De doelstelling van 53% werd door de sterke rentemargeverkrapping en de gestegen personeelskosten echter net niet gehaald. Het streven is deze ratio verder omlaag te brengen door efficiencyverhogende maatregelen tot circa 52% per ultimo 2008. Een verdere aanscherping van het balansbeheer, verhoging van de verdiencapaciteit evenals een strakke doorvoering van kostenbesparende en efficiencyverhogende maatregelen genieten daarom prioriteit.
160 150 150.0
140 130
136.0
120
124.0
110 100
106.0
90 80 70
79.2
60
Hakrinbank aandeel Ons dividendbeleid voorziet in de uitkering van een aantrekkelijk dividend met als dividendpolicy een
50 2002
2003
2004
2005
2006
Kerncijfers inzake het Hakrinbank aandeel (in SRD) per ultimo Koers per aandeel (Effectenbeurs) Intrinsieke waarde per aandeel Marktkapitalisatie (x SRD 1.000) Nettowinst per aandeel Dividend per aandeel Dividendrendement in % Koers/intrinsieke waarde in % Koers/winstverhouding
2007
2006
2005
2004
2003
150,00 92,99 69.854 32,84 11,00 7,3 161,3 4,6
136,00 71,37 63.335 27,41 10,00 7,4 190,6 5,0
124,00 45,59 57.746 18,20 6,07 4,9 272,0 6,8
106,00 33,38 49.364 11,79 4,00 3,8 317,6 9,0
79,20 25,71 36.883 9,43 2,80 3,5 308,8 8,4
48
Winstbestemmingsvoorstel voor het boekjaar 2007
jaar bedragen.Een punt dat ons wel zorgen baart is de toenemende inflatie met consequenties voor de koopkracht van de burgers en de ontwikkeling van de rentestand. Een fiscaal beleid gericht op lastenverlichting zou heilzaam kunnen uitwerken voor zowel de burgers als de ondernemers.
Zoals eerder aangegeven bedraagt de nettowinst SRD 32,84 per aandeel, dat is een stijging met 20% ten opzichte van 2006.Het verbeterde onderliggende resultaat en de redelijke solvabiliteitspositie stellen ons in staat om aan de Algemene Vergadering van Aandeelhouders een 10% hoger contant dividend dan in 2006 voor te stellen. De verhoging van het dividend geeft het belang aan dat wij hechten aan rendement voor onze aandeelhouders.
Onze bank zal van de overwegend gunstige externe economische omgeving profiteren. In onze projecties is rekening gehouden met groei van het businessvolume en toename van de rentabiliteit. De door ons gebudgetteerde groeicijfers liggen wel iets lager dan in 2007, vanwege de verdere verkrapping van marges als gevolg van concurrentie. Door middel van volumegroei en innovatie en diversificatie van onze financiële diensten streven wij ernaar onze rentabiliteitspositie op een bevredigend niveau te houden.
Het winstbestemmingsvoorstel is: 1. Een totaal dividend van SRD 11 per aandeel van nominaal SRD 0,15, hetgeen een dividendpercentage oplevert van 7.333,33. In september 2007 is er reeds SRD 3 als interimdividend in contanten uitgekeerd, waardoor het slotdividend SRD 8 bedraagt. Totaal aan dividend zal worden uitgekeerd SRD 5,1 miljoen, hetgeen overeenkomt met een uitkeringspercentage van 33,5. In 2006 bedroeg dit percentage 36,5 hetgeen verband hield met de uitkering van een jubileumdividend i.v.m. het 70-jarig bestaan van de Hakrinbank. 2. Het resterende winstsaldo ad SRD 10,2 miljoen zal worden toegevoegd aan de Algemene Reserve.
In 2007 is door ons veel energie en tijd gestopt in de opstelling van een nieuw en ambitieus strategisch plan voor onze bank dat de periode 2008-2010 beslaat. Aan het begin van het onderdeel “Het bedrijf van de bank” is in hoofdlijnen aangegeven wat de strategische doelstellingen omvatten. Het jaar 2008 is het eerste jaar van uitvoering van dit plan. Doelstellingen voor dit jaar zijn vastgelegd in het jaarplan en wij zullen ons volledig inzetten om deze te realiseren. Al onze medewerkers hebben in het verslagjaar wederom buitengewone prestaties geleverd, hetgeen ook steeds de basis is geweest voor onze opvallende bedrijfsperformance in de afgelopen jaren. Wij zijn hen dan ook zeer veel dank verschuldigd voor de getoonde inzet en niet aflatende loyaliteit.
Het winstbestemmingsvoorstel leidt tot een verdere versterking van het eigen vermogen van de bank. Deze vermogensversterking bevordert de soliditeit en groei van onze bank, terwijl ook aan de door de Centrale Bank van Suriname gestelde eisen wordt voldaan inzake de financiering van investeringsprogramma's met eigen vermogen. Tevens heeft het een positieve invloed op de bedrijfsactiviteiten aangezien grotere kredietaanvragen in behandeling kunnen worden genomen.
Onze dank gaat ook uit naar de leden van de Raad van Commissarissen voor de plezierige samenwerking. Zeer bijzondere dank zijn wij ook verschuldigd aan onze vele en gewaardeerde klanten, voor hun business, het geschonken vertrouwen en loyaliteit jegens de Hakrinbank N.V. en de NTFM N.V.
Vooruitzichten 2008 Het internationaal ratingsbureau “Standard & Poors” verwacht dat de Surinaamse economie in 2008 verder zal groeien, ondanks de dreigende recessie in de Verenigde Staten en de mogelijke consequenties voor de wereldmarkt. De verwachting is dat de prijzen van aluinaarde, aardolie en goud, zijnde onze belangrijkste exportproducten, op peil zullen blijven en dat vanwege voortgaande en toenemende investeringen de groei positief zal worden beïnvloed. De geschatte reële toename van het Bruto Binnenlands Product (BBP) tussen 2008-2010, zal 5% per
Paramaribo, 15 april 2008
Directie Hakrinbank N.V. Drs. J.D. Bousaid, Algemeen Directeur
49
In verband met het 40-jarig bestaan van de NTFM op 1 juli 2007 doneerde de topman, de heer H.Vijzelman, een cheque ten behoeve van de afbouw van het dierenasiel in de Cultuurtuin. Dr. L. Bansse-Issa, voorzitter van de Stichting Dierenbescherming, neemt deze gift stralend in ontvangst. An act of goodness is of itself an act of happiness. No reward coming after the event can compare with the sweet reward that went with it. Maurice Maeterlinck
50
ACCOUNTANTSVERKLARING
Een controle omvat het uitvoeren van werkzaamheden ter verkrijging van controle-informatie over de bedragen en de toelichtingen in de jaarrekening. De keuze van de uit te voeren werkzaamheden is afhankelijk van de professionele oordeelsvorming van de accountant, waaronder begrepen zijn beoordeling van de risico's van afwijkingen van materieel belang als gevolg van fraude of fouten. In die beoordeling neemt de accountant in aanmerking het voor het opmaken van en getrouw weergeven in de jaarrekening van vermogen en resultaat relevante interne beheersingssysteem, teneinde een verantwoorde keuze te kunnen maken van de controlewerkzaamheden die onder de gegeven omstandigheden adequaat zijn maar die niet tot doel hebben een oordeel te geven over de effectiviteit van het interne beheersingssysteem van de vennootschap. Tevens omvat een controle onder meer een evaluatie van de aanvaardbaarheid van de toegepaste grondslagen voor financiële verslaggeving en van de redelijkheid van schattingen die het bestuur van de vennootschap heeft gemaakt, alsmede een evaluatie van het algehele beeld van de jaarrekening.
Aan: de Algemene Vergadering van Aandeelhouders, de Raad van Commissarissen en Directie van de Hakrinbank N.V.
Accountantsverklaring Wij hebben de in dit rapport opgenomen jaarrekening 2007 van Hakrinbank N.V., te Paramaribo bestaande uit de geconsolideerde balans per 31december 2007, de geconsolideerde winst- en verliesrekening over 2007, de vennootschappelijke balans per 31 december 2007 en de vennootschappelijke winsten verliesrekening over 2007 met de toelichting gecontroleerd. Verantwoordelijkheid van het bestuur Het bestuur van de vennootschap is verantwoordelijk voor het opmaken van de jaarrekening die het vermogen en het resultaat getrouw dient weer te geven, in overeenstemming met algemeen aanvaarde grondslagen voor financiële verslaggeving. Deze verantwoordelijkheid omvat onder meer: het ontwerpen, invoeren en in stand houden van een intern beheersingssysteem relevant voor het opmaken van en getrouw weergeven in de jaarrekening van vermogen en resultaat, zodanig dat deze geen afwijkingen van materieel belang als gevolg van fraude of fouten bevat, het kiezen en toepassen van aanvaardbare grondslagen voor financiële verslaggeving en het maken van schattingen die onder de gegeven omstandigheden redelijk zijn.
Wij zijn van mening dat de door ons verkregen controle-informatie voldoende en geschikt is als basis voor ons oordeel. Oordeel Naar ons oordeel geeft de jaarrekening een getrouw beeld van de grootte en de samenstelling van het vermogen van Hakrinbank N.V. per 31 december 2007 en van het resultaat over 2007 in overeenstemming met algemeen aanvaarde grondslagen voor financiële verslaggeving.
Verantwoordelijkheid van de accountant Onze verantwoordelijkheid is het geven van een oordeel over de jaarrekening op basis van onze controle. Wij hebben onze controle verricht in overeenstemming met algemeen aanvaarde richtlijnen met betrekking tot controle opdrachten. Dienovereenkomstig zijn wij verplicht te voldoen aan de voor ons geldende gedragsnormen en zijn wij gehouden onze controle zodanig te plannen en uit te voeren dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de jaarrekening geen afwijkingen van materieel belang bevat.
Paramaribo, 15 april 2008 Hiralal Lutchman & Co An independent correspondent firm of Deloitte Touche Tohmatsu Namens deze was getekend drs. M.R.A. Lutchman RA
51
JAARREKENING 2007
HAKRINBANK N.V.
bestaande uit:
- geconsolideerde balans vóór winstverdeling - geconsolideerde balans ná winstverdeling - geconsolideerde winst- en verliesrekening - vennootschappelijke balans vóór winstverdeling - vennootschappelijke balans ná winstverdeling - vennootschappelijke winst- en verliesrekening - toelichting
53
GECONSOLIDEERDE BALANS PER 31 DECEMBER 2007 VOOR WINSTVERDELING (in SRD)
ACTIVA Liquide middelen Schatkistpapier Vorderingen op kredietinstellingen Vorderingen op klanten Effecten Deelneming Materiële vaste activa Overlopende activa
PASSIVA Schulden aan kredietinstellingen Schulden aan klanten: - Spaargelden - Andere schulden Overige schulden Overlopende passiva Voorzieningen
Maatschappelijk kapitaal 120.000 Gestort en opgevraagd kapitaal Agioreserve Herwaarderingsreserve Algemene reserve Resultaat verslagjaar
Verplichtingen wegens verstrekte borgtochten en garanties Verplichtingen wegens onherroepelijke accreditieven
2007
2006
105.485.107 14.745.085 207.239.512 431.991.830 12.600.297 168.000 19.519.700 4.003.192
72.055.445 32.103.968 166.609.343 306.449.015 6.083.422 168.000 20.656.739 2.337.078
795.752.723
606.463.010
40.349.149
22.072.559
328.758.879 363.110.691 3.729.072 2.374.500 9.002.386
238.981.745 291.222.248 6.302.153 2.756.311 7.233.350
747.324.677
568.568.366
69.854 916 9.486.491 23.576.257 15.294.528
69.854 916 9.590.657 15.466.242 12.766.975
48.428.046
37.894.644
795.752.723
606.463.010
18.402.235 4.567.138
19.234.844 3.527.142
22.969.373
22.761.986
Paramaribo, 15 april 2008 Raad van Commissarissen: Mr. A.K.R. Shyamnarain - President-Commissaris Ir. R.A. Mac Donald - Vice President-Commissaris Drs. H.B. Abrahams G. Lie Sem-Nawikromo H.R. Ramdhani Drs. M.M. Sandvliet M.Sc. Drs. J.J.F. Tjang-A-Sjin
Directie: Drs. J.D. Bousaid - Algemeen Directeur Mr. M.M. Tjon A Ten - Directeur Operations
54
GECONSOLIDEERDE BALANS PER 31 DECEMBER 2007 NA WINSTVERDELING (in SRD)
ACTIVA Liquide middelen Schatkistpapier Vorderingen op kredietinstellingen Vorderingen op klanten Effecten Deelneming Materiële vaste activa Overlopende activa
PASSIVA Schulden aan kredietinstellingen Schulden aan klanten: - Spaargelden - Andere schulden Overige schulden Overlopende passiva Voorzieningen
Maatschappelijk kapitaal 120.000 Gestort en opgevraagd kapitaal Agioreserve Herwaarderingsreserve Algemene reserve
Verplichtingen wegens verstrekte borgtochten en garanties Verplichtingen wegens onherroepelijke accreditieven
2007
2006
105.485.107 14.745.085 207.239.512 431.991.830 12.600.297 168.000 19.519.700 4.003.192
72.055.445 32.103.968 166.609.343 306.449.015 6.083.422 168.000 20.656.739 2.337.078
795.752.723
606.463.010
40.349.149
22.072.559
328.758.879 363.110.691 8.851.728 2.374.500 9.002.386
238.981.745 291.222.248 10.959.113 2.756.311 7.233.350
752.447.333
573.225.326
69.854 916 9.486.491 33.748.129
69.854 916 9.590.657 23.576.257
43.305.390
33.237.684
795.752.723
606.463.010
18.402.235 4.567.138
19.234.844 3.527.142
22.969.373
22.761.986
Paramaribo, 15 april 2008 Raad van Commissarissen: Mr. A.K.R. Shyamnarain - President-Commissaris Ir. R.A. Mac Donald - Vice President-Commissaris Drs. H.B. Abrahams G. Lie Sem-Nawikromo H.R. Ramdhani Drs. M.M. Sandvliet M.Sc. Drs. J.J.F. Tjang-A-Sjin
Directie: Drs. J.D. Bousaid - Algemeen Directeur Mr. M.M. Tjon A Ten - Directeur Operations
55
GECONSOLIDEERDE WINST- EN VERLIESREKENING OVER 2007 (in SRD)
2007
2006
41.543.200 11.838.030 1.724.477 18.140
37.075.211 9.452.944 2.684.064 24.280
55.123.847
49.236.499
19.569.202 2.725.568 7.688.806 1.242.571
18.090.462 2.546.749 7.211.616 1.439.274
31.226.147
29.288.101
WINST VÓÓR BELASTING Inkomstenbelasting
23.897.700 8.603.172
19.948.398 7.181.423
WINST NA BELASTING
15.294.528
12.766.975
BEDRIJFSOPBRENGSTEN Interestmarge Provisie Resultaat financiële transacties Overige bedrijfsopbrengsten
BEDRIJFSLASTEN Personeelskosten Afschrijvingen Overige bedrijfslasten Voorziening kredietrisico's
Paramaribo, 15 april 2008 Raad van Commissarissen: Mr. A.K.R. Shyamnarain - President-Commissaris Ir. R.A. Mac Donald - Vice President-Commissaris Drs. H.B. Abrahams G. Lie Sem-Nawikromo H.R. Ramdhani Drs. M.M. Sandvliet M.Sc. Drs. J.J.F. Tjang-A-Sjin
Directie: Drs. J.D. Bousaid - Algemeen Directeur Mr. M.M. Tjon A Ten - Directeur Operations
56
VENNOOTSCHAPPELIJKE BALANS PER 31 DECEMBER 2007 VOOR WINSTVERDELING (in SRD)
ACTIVA Liquide middelen Schatkistpapier Vorderingen op kredietinstellingen Vorderingen op klanten Effecten Deelneming Materiële vaste activa Overlopende activa
PASSIVA Schulden aan kredietinstellingen Schulden aan klanten: - Spaargelden - Andere schulden Overige schulden Overlopende passiva Voorzieningen
Maatschappelijk kapitaal 120.000 Gestort en opgevraagd kapitaal Agioreserve Herwaarderingsreserve Algemene reserve Resultaat verslagjaar
Verplichtingen wegens verstrekte borgtochten en garanties Verplichtingen wegens onherroepelijke accreditieven
2007
2006
105.485.107 14.745.085 207.239.512 325.570.246 12.600.297 106.396.606 19.460.681 3.760.258
72.055.445 32.103.968 166.609.343 234.229.665 6.083.422 71.645.235 20.567.778 2.089.398
795.257.792
605.384.254
40.349.149
22.072.559
328.658.274 362.606.806 3.146.955 3.066.176 9.002.386
238.852.238 291.018.006 5.356.282 2.957.175 7.233.350
746.829.746
567.489.610
69.854 916 9.486.491 23.576.257 15.294.528
69.854 916 9.590.657 15.466.242 12.766.975
48.428.046
37.894.644
795.257.792
605.384.254
18.402.235 4.567.138
19.234.844 3.527.142
22.969.373
22.761.986
Paramaribo, 15 april 2008 Raad van Commissarissen: Mr. A.K.R. Shyamnarain - President-Commissaris Ir. R.A. Mac Donald - Vice President-Commissaris Drs. H.B. Abrahams G. Lie Sem-Nawikromo H.R. Ramdhani Drs. M.M. Sandvliet M.Sc. Drs. J.J.F. Tjang-A-Sjin
Directie: Drs. J.D. Bousaid - Algemeen Directeur Mr. M.M. Tjon A Ten - Directeur Operations
57
VENNOOTSCHAPPELIJKE BALANS PER 31 DECEMBER 2007 NA WINSTVERDELING (in SRD)
ACTIVA Liquide middelen Schatkistpapier Vorderingen op kredietinstellingen Vorderingen op klanten Effecten Deelneming Materiële vaste activa Overlopende activa
PASSIVA Schulden aan kredietinstellingen Schulden aan klanten: - Spaargelden - Andere schulden Overige schulden Overlopende passiva Voorzieningen
Maatschappelijk kapitaal 120.000 Gestort en opgevraagd kapitaal Agioreserve Herwaarderingsreserve Algemene reserve
Verplichtingen wegens verstrekte borgtochten en garanties Verplichtingen wegens onherroepelijke accreditieven
2007
2006
105.485.107 14.745.085 207.239.512 325.570.246 12.600.297 106.396.606 19.460.681 3.760.258
72.055.445 32.103.968 166.609.343 234.229.665 6.083.422 71.645.235 20.567.778 2.089.398
795.257.792
605.384.254
40.349.149
22.072.559
328.658.274 362.606.806 8.269.611 3.066.176 9.002.386
238.852.238 291.018.006 10.013.242 2.957.175 7.233.350
751.925.422
572.146.570
69.854 916 9.486.491 33.748.129
69.854 916 9.590.657 23.576.257
43.305.390
33.237.684
795.257.792
605.384.254
18.402.235 4.567.138
19.234.844 3.527.142
22.969.373
22.761.986
Paramaribo, 15 april 2008 Raad van Commissarissen: Mr. A.K.R. Shyamnarain - President-Commissaris Ir. R.A. Mac Donald - Vice President-Commissaris Drs. H.B. Abrahams G. Lie Sem-Nawikromo H.R. Ramdhani Drs. M.M. Sandvliet M.Sc. Drs. J.J.F. Tjang-A-Sjin
Directie: Drs. J.D. Bousaid - Algemeen Directeur Mr. M.M. Tjon A Ten - Directeur Operations
58
VENNOOTSCHAPPELIJKE WINST- EN VERLIESREKENING OVER 2007 (in SRD)
2007
2006
Bedrijfsopbrengsten
49.739.404
43.785.037
Bedrijfslasten
28.420.889
25.941.381
Winst vóór belasting
21.318.515
17.843.656
Inkomstenbelasting
6.023.987
5.076.681
15.294.528
12.766.975
WINST NA BELASTING
Paramaribo, 15 april 2008 Raad van Commissarissen: Mr. A.K.R. Shyamnarain - President-Commissaris Ir. R.A. Mac Donald - Vice President-Commissaris Drs. H.B. Abrahams G. Lie Sem-Nawikromo H.R. Ramdhani Drs. M.M. Sandvliet M.Sc. Drs. J.J.F. Tjang-A-Sjin
Directie: Drs. J.D. Bousaid - Algemeen Directeur Mr. M.M. Tjon A Ten - Directeur Operations
59
TOELICHTING BEHORENDE BIJ DE GECONSOLIDEERDE JAARREKENING 2007
Algemeen Er is zowel een balans vóór als een balans ná winstverdeling opgemaakt. De voorgestelde winstverdeling over 2007 is in de balans ná winstverdeling reeds verwerkt. De winstverdeling over 2006 is op de Algemene Vergadering van Aandeelhouders van 3 mei 2007 als volgt vastgesteld (bedragen in SRD): Nettowinst Contant dividend
12.766.975 4.656.960
Toevoeging aan de Algemene reserve
8.110.015
Voor zover niet anders vermeld zijn activa en passiva gewaardeerd op hun nominale waarde. De uitstaande vorderingen en schulden in vreemde valuta zijn omgerekend tegen op balansdatum geldende Centrale Bank van Suriname koers voor aankoop van bankbiljetten (2007: USD 1 = SRD 2,71 en EUR 1 = SRD 3,970 / 2006: USD 1 = SRD 2,71 en EUR 1 = SRD 3,559). Op de vorderingen op klanten zijn specifieke voorzieningen uit hoofde van kredietrisico's in mindering gebracht. Jaarlijks wordt deze (per saldo) mutatie in de voorzieningen in de Winst- en Verliesrekening verantwoord. De inkomstenbelasting zoals deze is opgenomen in de Winst- en Verliesrekening is berekend over de commerciële winst (na aftrek van het resultaat op deelnemingen). Het verschil met het werkelijk verschuldigde bedrag is gemuteerd in de voorziening latente belastingverplichtingen. De onroerende goederen zijn gewaardeerd op basis van vervangingswaarden. De opstallen worden lineair afgeschreven gedurende de geschatte gebruiksduur.Veranderingen in de waarde worden ten gunste of ten laste van de herwaarderingsreserve gebracht, onder aftrek van de op die mutaties betrekking hebbende belastingen. De herwaarderingsreserve is, na aftrek van deze latente belastingverplichting, afzonderlijk onder het eigen vermogen opgenomen. De belastinglatentie is berekend op haar contante waarde, uitgaande van een belastingtarief van 36%. In de geconsolideerde jaarrekening zijn de cijfers verwerkt van de bank en haar 100% dochteronderneming de Nationale Trust- en Financierings Maatschappij N.V. De voorgestelde winstverdeling over 2007 luidt als volgt (bedragen in SRD): Dividend in contanten - interim-dividend - slotdividend Toevoeging aan de algemene reserve
1.397.088 3.725.568 10.171.872 15.294.528
De onderstaande toelichting is, tenzij anders vermeld, toegespitst op de geconsolideerde jaarcijfers, waarbij de bedragen zijn opgenomen in SRD.
60
BALANS PER 31 DECEMBER 2007
2007
2006
Liquide middelen Onder deze post vallen kasgelden, direct opeisbare tegoeden bij de Centrale Bank van Suriname alsmede de kasreserve in SRD bij de Centrale Bank van Suriname, welke niet ter vrije beschikking staat van de Hakrinbank N.V.
105.485.107
72.055.445
Schatkistpapier Deze post betreft beleggingen in schatkistpromessen van de Republiek Suriname. De looptijd bedraagt 6 maanden en de rente op jaarbasis bedraagt 8% (2006: 10%).
14.745.085
32.103.968
Vorderingen op kredietinstellingen Hieronder zijn opgenomen vorderingen op binnenlandse en buitenlandse kredietinstellingen. Tevens omvat deze post de door de Centrale Bank van Suriname verplicht voorgeschreven vreemde valuta kasreserve aangehouden bij buitenlandse banken; deze staat niet ter vrije beschikking van de Hakrinbank N.V.
207.239.512
166.609.343
Vorderingen op klanten Onder dit hoofd zijn opgenomen vorderingen uit hoofde van kredietverlening en overige vorderingen. De noodzakelijk geachte voorzieningen zijn in mindering gebracht.
431.991.830
306.449.015
Effecten Deze post betreft het bezit in aandelen Nationale Ontwikkelingsbank N.V. (N.O.B.) ad nominaal SRD 95 en beleggingen in buitenlandse fondsen via een internationale investment broker. De aandelen N.O.B. zijn gewaardeerd op de laagste van de aanschaf- en marktwaarde en de beleggingen in buitenlandse fondsen tegen de marktprijs per balansdatum.
12.600.297
6.083.422
Deelneming (in de vennootschappelijke balans) Deze post betreft een 100% deelname in het kapitaal ad SRD 5.000 van de Nationale Trust- en Financierings Maatschappij N.V. De waardering is geschied tegen de intrinsieke waarde; de vordering op haar nominale waarde. Tevens is hieronder opgenomen de deelname in het kapitaal van BNETS N.V. ad SRD 168.000. De waardering is geschied tegen de verkrijgingsprijs (aanschafwaarde).
106.396.606
71.645.235
ACTIVA
61
2007
2006
Materiële vaste activa Onroerende goederen: Boekwaarde per 1 januari Investeringen Correcties Herwaardering Afschrijvingen
16.523.168 223.083 839.126
11.770.562 326.003 -2.468 10.408.413 5.979.342
Boekwaarde per 31 december
15.907.125
16.523.168
Vervangingswaarde Cumulatieve afschrijvingen
31.319.236 15.412.111
31.096.153 14.572.985
15.907.125
16.523.168
Inventarissen en transportmiddelen: Boekwaarde per 1 januari Investeringen Correcties Afschrijvingen
4.133.571 1.401.797 -36.351 1.886.442
4.125.186 2.003.822 1.995.437
Boekwaarde per 31 december
3.612.575
4.133.571
13.129.648 9.517.073
11.764.202 7.630.631
3.612.575
4.133.571
19.519.700
20.656.739
4.003.192
2.337.078
Aanschafwaarde Cumulatieve afschrijvingen
Totaal Overlopende activa Hieronder zijn opgenomen onderhanden investeringen, vooruitbetaalde bedragen voor kosten die ten laste van de volgende jaren komen en nog te ontvangen bedragen wegens nog niet geïnde baten.
62
2007
2006
40.349.149
22.072.559
16.663.433 312.095.446
13.868.057 225.113.688
328.758.879
238.981.745
363.110.691
291.222.248
Overige schulden Onder deze post zijn passiva opgenomen, die niet onder één van de overige posten kunnen worden gerubriceerd.
8.851.728
10.959.113
Overlopende passiva Hieronder zijn opgenomen de vooruit ontvangen bedragen van baten die ten gunste van volgende jaren komen en nog te betalen bedragen terzake van lasten, die aan verstreken jaren zijn toe te rekenen.
2.374.500
2.756.311
1.630.954 1.782.407 4.804.150 649.375 135.500
1.760.562 1.282.407 3.405.506 649.375 135.500
PASSIVA Schulden aan kredietinstellingen Hieronder zijn opgenomen verplichtingen jegens lokale en buitenlandse banken. Schulden aan klanten (Spaargelden) Hieronder zijn opgenomen: Deposito's en spaarcertificaten Saldi van spaarrekeningen
Schulden aan klanten (Andere schulden) Onder dit hoofd zijn de met de bedrijfsuitoefening van de bank samenhangende schulden opgenomen, voorzover zij niet onder spaargelden en schulden aan kredietinstellingen zijn gepresenteerd.
Voorzieningen Onder dit hoofd zijn opgenomen: Voorziening latente belastingverplichtingen Voorziening pensioenen Voorziening (medische) kosten en gratificatie/toeslagen gepensioneerden Onderhoudsfonds Voorziening eigen risico verzekeringen
9.002.386
7.233.350
Gestort en opgevraagd kapitaal De nominale waarde van een aandeel bedraagt SRD 0,15 Balanswaarde per 1 januari
69.854
69.854
Balanswaarde per 31 december
69.854
69.854
Agioreserve Balanswaarde per 1 januari
916
916
Balanswaarde per 31 december
916
916
63
2007
2006
9.590.657
5.693.677
-104.166
3.896.980
9.486.491
9.590.657
Algemene reserve Balanswaarde per 1 januari Toevoeging uit de nettowinst
23.576.257 10.171.872
15.466.242 8.110.015
Balanswaarde per 31 december
33.748.129
23.576.257
Verplichtingen wegens verstrekte borgtochten en garanties Onder deze post zijn opgenomen de voor rekening van derden afgegeven bankgaranties.
18.402.235
19.234.844
Verplichtingen uit hoofde van onherroepelijke accreditieven Deze post omvat gestelde onherroepelijke, respectievelijk geconfirmeerde accreditieven.
4.567.138
3.527.142
Herwaarderingsreserve Balanswaarde per 1 januari Toevoeging uit hoofde van herwaardering materiële vaste activa onder aftrek van latente belastingverplichtingen. Balanswaarde per 31 december
Valuta aan- en verkoopcontract In het kader van een afgesloten valuta aan- en verkoopcontract met de Centrale Bank van Suriname (CBvS) heeft de Hakrinbank N.V. per balansdatum de verplichting openstaan tot wederverkoop in tranches op diverse data in 2008 van een bedrag van in totaal USD 1.750.000 aan de CBvS tegen ontvangst van de tegenwaarde in SRD, tegen identieke contractkoersen als gehanteerd bij de aankoop van de betreffende US dollars van de CBvS.
64
WINST- EN VERLIESREKENING OVER 2007
2007
2006
Interestmarge Deze post omvat het voordelig verschil tussen de interestbaten uit kredietverlening, beleggingen en overige uitzettingen enerzijds en de interestlasten der opgenomen en toevertrouwde gelden anderzijds.
41.543.200
37.061.187
Provisie Hieronder zijn begrepen de opbrengsten uit dienstverlening.
11.838.030
9.326.575
1.724.477
2.684.064
18.140
24.280
19.569.202
18.090.462
Afschrijvingen Hieronder zijn opgenomen de afschrijvingen op materiële vaste activa.
2.725.568
2.546.749
Overige bedrijfslasten Hieronder zijn begrepen huisvestings-, kantoor-, computerkosten e.d.
7.688.806
7.071.223
Voorziening kredietrisico's Deze post betreft de toevoeging aan de specifieke voorziening voor debiteuren uit hoofde van kredietrisico's.
1.242.571
1.439.274
Inkomstenbelasting Deze post betreft de inkomstenbelasting berekend over het in de winst- en verliesrekening verantwoorde winst voor belasting.
8.603.172
7.181.423
1.397.088 3.725.568 10.171.872
651.974 4.004.986 8.110.015
15.294.528
12.766.975
Resultaat financiële transacties Hieronder zijn opgenomen valutakoersresultaten, valuta omrekeningsverschillen en waardeverschillen effecten. Overige bedrijfsopbrengsten Hieronder zijn opgenomen overige opbrengsten, niet voortvloeiende uit de kernactiviteiten van de bank. Personeelskosten Deze post omvat de salarissen, bonussen, sociale lasten en andere voorzieningen voor het personeel.
Winstverdeling Contant dividend - interim-dividend - slotdividend Toevoeging aan de algemene reserve
65
OVERIGE GEGEVENS
Curricula vitae en nevenfuncties van leden van de Raad van Commissarissen en Directie Hakrinbank
Raad van Commissarissen Mr. A.K.R. (Roy) Shyamnarain President-Commissaris Fiscaal jurist met een aanvullende algemeen juridische opleiding (Rijksuniversiteit Leiden). Hij is partner bij Tjong A Hung Belastingadviseurs en heeft werkervaring opgedaan bij de Belastingdienst in Nederland en als adviseur van de minister van Financiën in Suriname. Hij is tevens voorzitter van de Deviezencommissie en lid van de Commissie van Toezicht IFONS.
Ir. R.A. (Richard) Mac Donald Vice President-Commissaris Is levensmiddelentechnoloog (Landbouw Hogeschool Wageningen) en bekleedt thans de functie van directeur van het Medisch Wetenschappelijk Instituut. Hij heeft ruime werkervaring opgedaan in het bedrijfsleven en was jarenlang directeur van Varossieau N.V. Hij is lid van de Staatsraad en lid van de Raad van Commissarissen van Jetzza International N.V.
Drs. M.M. (Milton) Sandvliet M.Sc. Commissaris Algemeen econoom (Anton de Kom Universiteit) met een Master of Science degree in International Business (University of the West Indies). Hij is Hoofd Economische en Administratieve Diensten bij Civil Aviation Safety Authority Suriname en heeft werkervaring opgedaan als directeur STPO en stafambtenaar Internationale Economische Betrekkingen bij het Ministerie van Handel en Industrie.
66
G. (Ghamie) Lie Sem-Nawikromo Commissaris Heeft een comptabele opleiding met aanvullende opleidingen in Financieel Management en Marketing. Zij is waarnemend onderdirecteur Algemeen Maatschappelijk Zorg van het Ministerie van Sociale Zaken en heeft werkervaring opgedaan in diverse comptabele functies bij de overheid en als directeur Algemene Oudedagvoorzieningsfonds. Nevenfunctie: Trainer ICT.
Drs. H.B. (Enrico) Abrahams Commissaris Behaalde in 1969 zijn doctoraal diploma in de Algemene Economie aan de Erasmus Universiteit te Rotterdam met als specialisatie Geld-, Krediet- en Bankwezen en Openbare Financiën. Hij is Administrateur-Generaal van het Bureau voor de Staatsschuld. Heeft werkervaring opgedaan als Hoofd Economische en Sociale Planning bij het Planburo Suriname en als directeur van de Melkcentrale N.V.
H.R. (Harold) Ramdhani Commissaris Heeft een handelsopleiding op mastersniveau en is directeur/eigenaar van zijn eigen bedrijf RAMSHOLDING. Hij is lid van de Staatsraad, voorzitter van het bestuur tevens waarnemend directeur van de Stichting Experimentele Landbouwbedrijven Prins Bernhard Polder (zaaizaad) en de veeteeltbedrijven Baboenhol en Tibiti en lid van het Nationaal Luchtvaart Onderhandelings en Adviesorgaan.
Drs. J. J.F. (Johan) Tjang-A-Sjin Commissaris Behaalde in 1971 zijn doctoraal diploma in de Bedrijfseconomie aan de Erasmus Universiteit te Rotterdam. Hij was directeur van N.V. Comfish en jarenlang directeur van Fernandes Concern Beheer N.V. Hij is ook vice president-commissaris van de N.V. Self Reliance Assurantie Maatschappij, lid van de Commissie van Toezicht van het IFONS en consultant voor Business Development.
67
De Directie Drs.J.D. (Jim) Bousaid Algemeen Directeur Jim Bousaid studeerde Economie met als specialisatie Geld-, Krediet- en Bankwezen, en Openbare Financiën aan de Erasmus Universiteit te Rotterdam. Na zijn terugkeer in Suriname werkte hij enige tijd als projectontwikkelaar bij een semi-overheidsinstelling. In 1984 werd een dienstbetrekking bij de Hakrinbank aanvaard en sindsdien zijn diverse commerciële en financiële functies bekleed. In 2002 volgde de benoeming tot Algemeen Directeur. De heer Bousaid was van maart 2005 - maart 2007 voorzitter van de Surinaamse Bankiersvereniging en is sinds 2004 lid van de Board of Directors van de Caribbean Association of Indigenous Banks. Hij is ook Honorair Consul van de Republiek Turkije in Suriname. Mr. M.M. (Mariëtte) Tjon A Ten Directeur Operations Mariette Tjon A Ten studeerde in 1977 af als jurist aan de Rijksuniversiteit Leiden, Nederland. Zij trad in mei 1981 in dienst van de Hakrinbank en heeft zowel bij de bank als de dochtermaatschappij NTFM diverse functies bekleed.Op 1 augustus 2002 werd zij benoemd tot Directeur. Sedert maart 2007 is zij secretaris van de Surinaamse Bankiersvereniging.
H. S.K.G. (Harold) Liu Hung Chung Onderdirecteur Operations Harold Liu Hung Chung heeft een comptabele en informatica opleiding genoten. Hij is vanaf 1969 verbonden aan de Hakrinbank en heeft sindsdien diverse functies bekleed. Op 1 augustus 2001 werd hij benoemd tot Onderdirecteur Operations.
Drs. G.M. (Gerard) Raghoenathsingh MBA Onderdirecteur Finance Gerard Raghoenathsingh is bedrijfseconoom, en bezit tevens een masters degree in Business Administration van de Maastricht School of Management met als specialisatie Corporate Strategy and Economic Policy. Hij is vanaf 1991 verbonden aan de Hakrinbank en heeft sindsdien diverse functies bekleed. Op 1 augustus 2001 werd hij benoemd tot Onderdirecteur Commercial. Sedert juni 2006 is hij secretaris van de Vereniging voor de Effectenhandel in Suriname.
68
Adressenlijst
HAKRINBANK N.V. HOOFDKANTOOR Dr. Sophie Redmondstraat 11-13 Telefoon: (597) 477722 Fax: (597) 472066 - (597) 475073 P.O.Box 1813 Paramaribo E-mail:
[email protected] [email protected] Website: www.hakrinbank.com Swiftcode: HAKRSRPA
BIJKANTOREN
Nieuwe Haven Havencomplex Telefoon: (597) 401836 Tel./Fax: (597) 402466
Flora Mr. Jagernath Lachmonstraat 164 Telefoon: (597) 497875 Fax: (597) 499357
Tourtonne Hk. Anamoestraat/Plutostraat Telefoon: (597) 451977 Fax: (597) 551362
Tamanredjo Hadji Iding Soemitaweg 471 Telefoon: (597) 0356446 Fax: (597) 0356447
Latour Hk. Indira Gandhiweg/Latourweg 10 Telefoon: (597) 481802 Tel./Fax: (597) 481856
Nickerie G.G. Maynardstraat 49 Telefoon: (597) 0231176, (597)0231711, 0231750 Fax: (597) 0231931
DOCHTERMAATSCHAPPIJ Nationale Trust- en Financierings Maatschappij N.V. (NTFM) Dr. Sophie Redmondstraat 11-13 Telefoon: (597) 410000 Fax: (597) 479874 E-mail:
[email protected]
69
SURINAME: macro-economische kerndata
2007*)
2006
2005
2004
2003
5.889,4 5,3 5,4 2.178 22.660 181.647
5.270,2 5,1 4,8 2.133 21.960 182.659
4.466,4 5,5 4,4 1.940 21.700 163.955
3.642,7 8,1 4,1 2.014 21.586 174.490
2.947,9 6,0 4,3 2.005 11.710,9 193.685
6,4 8,4
11,3 4,7
9,5 15,8
9,1 9,1
23,0 13,1
1.311,9 1.118,3 220,8 160,6 436,1 3,6
931,1 868,8 11,7 86,7 258,9 2,8
677,7 841,6 -333,1 16,8 162,1 1,7
633,3 592,8 -138,4 37,2 142,2 1,5
487,3 448,1 -148,2 0,2 104,2 2,0
Wisselkoers Gemiddelde officiële wisselkoers (USD) Gemiddelde vrije marktkoers (USD)
2,78 2,80
2,78 2,80
2,77 2,80
2,76 2,72
2,58 2,73
Staatsschuld Binnenlandse staatsschuld (mln. SRD) Buitenlandse staatsschuld (mln. USD)
590,4 295,8
653,4 388,6
695,2 387,6
539,2 382,1
410,4 381,9
Monetaire en Financiële sector Maatschappelijke geldhoeveelheid M1 (mln. SRD) 1.177,7 Binnenlandse liquiditeitenmassa M2 (mln. SRD) 1.360,1 Nationale liquiditeitsquote (%) 21,0 Gewogen gemiddelde nominale Depositorente (SRD,%) 6,3 Gewogen gemiddelde nominale Kredietrente (SRD,%) 12,9
941,3 1.082,0 18,9 6,6 15,3
772,9 880,2 18,3 6,7 16,3
697,5 785,7 20,1 8,1 19,1
547,1 614,4 19,1 8,5 21,0
Overheidsfinanciën Ontvangsten Gewone Dienst (mln. SRD) Uitgaven Gewone Dienst (mln. SRD) Tekort/surplus totale rekening(mln. SRD) Tekort/surplus totale rekening in % van BBP
1.580,3 1.330,4 49,2 1,0
1.286,5 1.247,6 -98,2 -2,0
1.087,8 1.160,0 -72,2 -1,9
858,4 835,5 2,9 -0,1
Productie Nom. BBP factorkosten (mln. SRD) Reële BBP-groei (in %) Aardolieproductie (mln. barrels) Aluinaardeproductie (1000 m.ton) Goud (in kg) Padieproductie (m.ton) Inflatie (in %) Consumentenprijsindex (gemiddelde) Consumentenprijsindex (jaareinde) Betalingsbalans (kasbasis) Goederenexport (mln. USD) Goederenimport (mln. USD) Saldo lopende rekening (mln. USD) Saldo niet monetaire sectoren (mln. USD) Monetaire reserve (mln. USD) Importdekkingsquote (mnd)
1.828,2 1.656,8 238,6 3,5
Bronnen: Stichting Planbureau Suriname, Centrale Bank van Suriname, Ministerie van Financiën, Ministerie van L.V.V., Bureau voor de Staatsschuld, Algemeen Bureau voor de Statistiek, Internationaal Monetaire Fonds en eigen schattingen *) voorlopige cijfers
70
Ontwerp/layout: I.D. Graphics Foto’s: Collectie Hakrinbank, Hijn Bijnen (coverfoto), Claudett de Bruin, Guillo Grant, Anton de Kom Universiteit van Suriname CTP en druk: Leo Victor N.V.