Groen Beleggen in het kort Groen Beleggen is de roepnaam voor de faciliteit die particulieren een fiscaal voordeel biedt als zij sparen of beleggen bij een ‘groene instelling’ die het geld gebruikt om ‘groenprojecten’ te financieren. De particulier neemt genoegen met een lagere rente en de banken geven dat rentevoordeel door aan de investeerders.
De Regeling groenprojecten omschrijft aan welke voorwaarden een project moet voldoen om in aanmerking te komen voor groenfinanciering. Kort gezegd gaat het om projecten die een duidelijk voordeel bieden voor natuur en milieu en een vernieuwend karakter hebben. Projecten die aan de criteria voldoen kunnen van SenterNovem of Dienst Regelingen van het ministerie van LNV een groenverklaring krijgen. De Regeling groenfondsen regelt de aanwijzing van krediet- en beleggingsinstellingen tot ‘groene instellingen’. Zo’n groene instelling heeft een groenfonds of groenbank die particulier groen vermogen belegt in groenprojecten met een groenverklaring. De meeste Nederlandse banken hebben een groenfonds of groenbank. Deze groene instellingen staan onder toezicht van De Nederlandse Bank. In de Wet op de Inkomstenbelasting ten slotte is geregeld dat groen vermogen tot een maximum van 53.421 euro per persoon (2007) is vrijgesteld van de 1,2% vermogensrendementsheffing in box 3. Daarnaast geldt een heffingskorting van 1,3% van het vrijgestelde groene vermogen in box 1. Tezamen geeft dat een fiscaal voordeel van maximaal 2,5%. Zo’n 230.000 particulieren hebben in de loop der jaren 6 miljard euro groen belegd, waarmee ongeveer 5.000 groene projecten zijn gefinancierd.
Groen Beleggen in cijfers Totaal ingelegd
Spaarders/
Gemiddelde inleg
in mln. euro’s
Beleggers
in euro’s
aantallen spaarders en
Ultimo 2006
5.915
229.500
25.769
beleggers
Ultimo 2005
5.107
205.400
24.864
Ingelegd vermogen en
800
600
400
200
Aantal afgegeven 0
groenverklaringen
1995/96
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
1995/96
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
1600
1200
800
Totaal toegekend
400
projectvermogen in 0
miljoenen euro’s
Afgegeven groenverklaringen
Natuur, bos en landschap Biologische landbouw
Afgegeven
en toe gekend projectvermogen
2006
2005
2006
2005
82
291
40.374.000
282.417.209
88
86
53.087.119
42.859.178
129
189
319.404.590
661.939.543
Gesloten Kas
5
0
10.174.931
0
Agrificatie
1
2
1.316.238
32.935.369
Duurzame energie
41
74
273.476.800
304.288.227
Duurzaam bouwen
11
9
10.590.432
15.028.220
Groen Label Kassen
groen verklaringen
Toegekend projectvermogen [euro’s]
Fietspadinfrastructuur
0
0
0
0
Vrijwillige bodemsanering
0
0
0
0
Andere projecten Totaal
39
25
94.624.987
159.040.244
396
676
803.049.097
1.498.507.990
Categorie/Omschrijving
CO 2
NO x
Natuur
Bio logische
1,4 dichloor
NH 3
[ton/a]
[kg/a]
[ha]
landbouw
benzeen-
[ton/a]
[ha]
eq. [ton/a]
e1 Biologische sector plantaardig
1.086
221
e2 Biologische sector dierlijk
1.709
a Bos en andere houtopstanden
82
c1 Landgoederen volgens Natuurschoonwet 1928
38
d1 Subsidieregeling natuurbeheer 2000
295
d2 Subsidieregeling agrarisch natuurbeheer
8.633
e1/2 Biologische sector gemengd e3 Groen Label Kassen
288 104.000
49.920
e4 Gesloten Kas
1.598
767
g2 Windenergie
229.659
110.236
g3 Zonne-energie fotovoltaïsch
23
9
g4 Zonne-energie thermisch
31
31
6.202
6.202
681
681
g5 Aardwarmte g7 Warmtepompen g8 Warmte- en koudeopslag g9 Warmtedistributie h Duurzaam bouwen
47
561
561
15.846
15.846
423
423
k Andere projecten
234.112
112.374
Totaal
593.136
297.050
9.048
3.083
Effecten per jaar op klimaatverandering en op ruimte van de groenprojecten uit 2006
natuur, bos en landschap
5,0%
biologische landbouw
6,6%
groen label kassen
39,8%
gesloten kas
1,3%
agrificatie
0,2%
duurzame energie
34,0%
duurzaam bouwen
1,3%
bodemsanering fietspadinfrastructuur andere projecten
Aandeel per categorie van het in 2006 toegekende projectvermogen
0,0% 0,0% 11,8%
221
47
Overzichtstabel 1995-2006 Aantal projecten categorie
1995/96
a t/m d Natuur, bos en landschap e1/e2 Biologische landbouw
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2
16
2
3
3
17
26
67
210
291
17
244
140
143
94
162
87
69
80
26
77
64
250
281
92
188
1
1
e3 Groen Label Kassen
82
719
86
88
1.210
189
129
1.296
e4 Gesloten Kas f Agrificatie
1
2006 Totaal
5
5
2
1
6
g Duurzame energie
120
77
68
62
56
57
218
97
99
74
41
969
h Duurzaam bouwen
4
42
100
103
75
44
39
28
18
9
11
473
i Fietspadinfrastructuur
1
j Bodemsanering
1
k Andere projecten
1
1
2
17
17
23
24
14
8
18
11
18
25
160
397
359
412
307
539
671
364
614
676
396 4.895
1995/96
2006 Totaal
Totaal
39
214
Projectvermogen in mln euro categorie
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
a t/m d Natuur, bos en landschap
9
268
0,1
1
62
104
16
24
56
282
e1/e2 Biologische landbouw
5
100
40
66
44
78
48
36
37
43
53
550
25
119
156
439
591
288
551
662
319
3.151
1
8
e3 Groen Label Kassen e4 Gesloten Kas f Agrificatie
2
40
864
10
10
33
1
45
g Duurzame energie
179
295
240
137
95
188
350
199
227
304
273
2.487
h Duurzaam bouwen
8
61
63
76
87
55
51
77
33
15
11
537
i Fietspadinfrastructuur
7
j Bodemsanering
1
7
0,2
1
k Andere projecten
165
154
135
209
29
48
44
4
110
159
Totaal
366
880
504
608
474
913
1.108
628
1.022
1.499
95
1.152
803 8.805
Groene instellingen ABN AMRO Groen Fonds
K.A. Berkhout, Postbus 283, (AA3434), 1000 EA Amsterdam Telefoon (020) 628 39 48
[email protected] www.abnamro.nl ABN AMRO Groenbank
Th. J. Riper, Postbus 2355, 3000 CJ Rotterdam Telefoon (010) 282 03 37
[email protected] www.abnamro.nl ASN Groenprojec tenfonds
B.J. Blom, Postbus 30502, 2500 GM Den Haag Telefoon (070) 356 93 60
[email protected] www.asnbank.nl For tis Groenbank BV
H.J. Stuyling de Lange, Postbus 1045, 3000 BA Rotterdam Telefoon (010) 401 80 49
[email protected] ING / Postbank Groen NV
R.P.H. Paardenkooper, Green Finance NA 02.42, Postbus 1800, 1000 BV Amsterdam Telefoon (020) 652 38 93
[email protected] www.ingbank.nl Rabo Groen Bank BV
L. Hans, Postbus 17100, 3500 HG Utrecht Telefoon (030) 216 68 79
[email protected] www.rabobankgroep.nl/duurzaamheid Nationaal Groen Beleggingsfonds
H.R. Balk, Postbus 15, 3870 DA Hoevelaken Telefoon (033) 253 92 55
[email protected] www.groenfonds.nl Triodos Groenfonds NV
Hann Verheijen, Postbus 55, 3700 AB Zeist Telefoon (030) 694 27 02
[email protected] www.triodos.nl
Een impressie
Een ontmoeting met een minister, twee watermakers, een bankier, een woningbouwer, een particuliere belegger, een pluimveehouder en een biologische bakker.
Tekst en foto's: Morten de Boer
W
ie zijn de spelers in het speelveld van Groen Beleggen? De particuliere beleggers natuurlijk, en de bedrijven die met groen
geld milieu vriendelijke projecten financieren, maar ook de banken en de overheid die de fiscale regeling mogelijk maakt. Dit is het verslag van een rondreis langs mensen die met de regeling te maken hebben en mensen die er iets over te vertellen hebben. We zien hoe zowel high tech als low tech projecten in de regeling passen en spreken met mensen die de werking van de regeling uit de praktijk kennen.
2
Op de werkkamer van de minister van Volkshuisves-
voor het einde van de huidige kabinetsperiode. Dat zijn
ting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer hangt een
500 extra windturbines met rotorbladen van 45 meter en
reproductie van een gezicht op Deventer van Salomom
een ashoogte van 100 meter. Zo heeft Jacqueline Cramer
van Ruysdael uit 1657. Hiermee wil minister Jacqueline
nog meer straffe plannen. Ze wil dat we met z’n allen jaar-
Cramer wel op de foto. “Misschien een beetje kitsch, maar
lijks twee procent op het energieverbruik gaan besparen.
wel leuk”, zegt ze. Dan zie ik dat er aan de oever van de IJs-
En dat we in 2020 dertig procent minder broeikasgassen
sel een wanstaltige windturbineboom is geschilderd, een
uitstoten dan in 1990, en twintig procent van onze ener-
allegorie op Cramers ‘schoon en mooi Nederland’, waarin
giebehoefte dekken met duurzame energie. Hoe dat
een hoofdrol is weggelegd voor innovatieve milieutech-
precies moet staat in het programma Schoon en Zuinig,
nologie. ‘Schoon’ staat voor energie en klimaat, ‘mooi’
maar wat betekent dit nou voor Groen Beleggen? Om te
voor het programma Mooi Nederland waarmee zaken
beginnen dat de criteria voor groene projecten wellicht
worden aangepakt als het ontwikkelen van nationale
aangescherpt moeten worden “om de lat net weer wat
landschappen, meer groen in en om de stad en het tegen-
hoger te leggen om een goede afstemming te hebben
gaan van verrommeling van het landschap. Windturbine-
met initiatieven die wij vanuit dit kabinet op het gebied
bomen bij Deventer zullen er dus niet komen, maar als
van energie en klimaat willen nemen”, aldus de minister.
het aan de minister ligt zal het windenergievermogen in
Maar er zit ook uitbreiding van de regeling in het vat: “Ik
de komende jaren wel verdubbelen, als het even kan nog
zou het fijn vinden als we de innovaties op het gebied van
energie en klimaat niet alleen maar via subsidies zouden
regeling mag nog wat meer een innovatieve, vernieuwen-
stimuleren. We willen, met name met de banken, kijken
de associatie krijgen. Op het gebied van duurzaamheid
naar mogelijkheden voor financiering op een marktcon-
zetten we high tech ook echt in op een vernieuwende
forme manier. En een van de regelingen die er dan uit-
manier. Daardoor maken we nu slagen die we voorheen
springt is natuurlijk de groenregeling. Ik vind het goed om
niet maakten omdat er toen een grote kloof was met de
de initiatieven die wij als overheid nemen op dit gebied te
‘alternatieve’ technologie. Dat vind ik het belangrijkste.
laten aansluiten op regelingen zoals deze. Dat geldt ook
We kiezen niet voor het een of het ander, maar we willen
voor Mooi Nederland; daar zitten ook weer raakvlakken
juist het spectrum verbreden.”
met de groenregeling, zoals innovaties in natuur, bos en
Voorbeelden van die verbreding zijn al onder de groen-
landschap en biologische landbouw.” De minister steekt
projecten te vinden. Zo zijn er twee projecten die met
niet onder stoelen of banken dat ze warm loopt voor de
waterzuivering te maken hebben, een in Spijkenisse waar
groenregeling. “Ik heb ook privé flink groen belegd. Ik
de biologische zuivering van drinkwater met louter high
vind dat heel zinnig omdat de regeling enerzijds goed is
tech is opgelost en een in Meijendel waar traditionele
voor het milieu en anderzijds aantrekkelijk is voor zowel
duinwaterzuivering gecombineerd wordt met natuurher-
de consument als de investeerder en de bank. Het feit dat
stel. “Ik vind beide systemen heel aantrekkelijk. In Meijen-
we het zo hebben kunnen organiseren dat iedereen er
del heb ik vorige maand nog gefietst. Ik houd erg van de
enthousiast over is vind ik een reuze pre. Ik vind het dus
duinen. ‘Groen’ en ‘blauw’ worden steeds schaarser in de
een hele goeie regeling.” Duidelijker kan het niet.
Randstad en de vraag is hoe je dat gaat beschermen. Zo’n
Als er iets is dat ze aan de regeling zou willen veranderen is het de uitstraling ervan. “Het palet is goed, maar de
gebied past naadloos in de groenregeling, want het is heel lastig om natuurherstel te financieren.”
3
Meijendel, waar Jacqueline Cramer op doelt, is het duingebied ten noorden van Den Haag. Dat is bij mij om de hoek. De straat uit, langs de Harstenhoek met z’n Shetlanders die op Google Earth van de vroege ochtendzon genieten, en dan bij de Scheveningse watertoren de duinen in voor een wandeling naar het Noorderstrand. Of, voor wie fietst zoals de minister, een tocht dwars door de duinen naar Katwijk. Wat moet hier aan natuur hersteld worden? Het is juist een prachtig afwisselend duingebied met meren, bijzondere flora en naar verluid barstensvol vogels, vossen, reeën en kikkers. Bij de watertoren is ook de Productielocatie Scheveningen van Duinwaterbedrijf Zuid-Holland, waar ik een paar maanden eerder heb afgesproken met het hoofd communicatie, Marijke Poppelier. Samen lopen we de duinen in en het is meteen al raak: “Moet je kijken, dat riet hoort hier niet en die brandnetels al helemaal niet.” We staan aan de rand van een kunstmatig duinmeer, een infiltratieplas voor de drinkwaterproductie. Omdat de hoeveelheid regenwater bij lange na niet genoeg is om de omgeving van drinkwater te voorzien, wordt rivierwater uit de afgedamde Maas bij Brakel, 80 kilometer verderop, naar de infiltratieplassen gepompt. Hier zakt het water langzaam in de bodem, een dicht zuurstofloos zandpakket. Na ongeveer twee maanden zit het op een diepte van zestig meter en wordt het opgepompt, gefilterd door het zand; een passage die bacteriën en virussen niet overleven. “Nu is het Maaswater voorgezuiverd en is het slib er onderweg in Bergambacht uitgezeefd, zodat we het al vrij schoon binnenkrijgen. Maar vroeger was het water veel voedselrijker waardoor de kwetsbare duinvegetatie overwoekerd werd door planten die het goed doen in een stikstof- en fosfaatrijke bodem. Daarom zijn we nu bezig met een grootscheepse verwijdering van het slib dat zich de afge-
lopen jaren heeft afgezet. Maar we hebben niet alles in de hand, want de hoeveelheid stikstof in het regenwater is nog steeds zo groot dat het duin dichtgroeit als we niks doen.” Waar het slib is verwijderd, groeit nu watermunt langs de oevers in plaats van brandnetel en in de plassen zijn fonteinkruiden en kranswieren opgedoken. Maar echt natuurherstel à la Meijendel gaat veel verder. “Wat we doen is de capaciteit van de waterwinning concentreren om elders de natte duinvalleien te herstellen, want het mag natuurlijk niet gebeuren dat er geen water meer uit de kraan komt omdat de rugstreeppad terug moet komen in de duinen.” In de duinvalleien herstelt de oorspronkelijke duinvegetatie zich: orchissen, parnassia en duizendguldenkruid
4
bloeien weer volop. “We laten de natuur zijn gang gaan,
en natuurverenigingen bij de plannen. Daar is een soort
maar we helpen een beetje door te voorkomen dat de
compromis uitgekomen: ‘ja, we gaan aan natuurherstel
plassen ’s zomers helemaal droogvallen, want het publiek
doen, maar nee, we gaan niet al die infiltratieplassen
wil water zien.” Uit onderzoek onder de 650 duizend men-
weghalen, want daar genieten de mensen juist zo van’.”
sen die jaarlijks naar Meijendel komen, blijkt dat vooral de
Na een dik uur lopen belanden we aan een tafeltje bui-
afwisseling in het landschap zeer gewaardeerd wordt en
ten de bedrijfskantine van het Duinwaterbedrijf. Onvoor-
met name ook de infiltratieplassen. Toen een aantal jaren
stelbaar dat in de tussentijd tien miljoen liter drinkwater
geleden een gebied van vierenhalf hectare in een keer
onder onze voeten is weggepompt. Ik vertel dat ik bin-
werd ontdaan van alle begroeiing kwamen er veel pro-
nenkort naar Spijkenisse ga om daar een hypermoderne
testen tegen die kale vlakte. Marijke Poppelier: “Ik moet
waterzuiveringsinstallatie te bekijken die ook met groen
eerlijk zeggen dat ik zelf ook nogal schrok, maar als ik er
geld is gefinancierd, waarop Marijke Poppelier zegt: “Dat
nu kom denk ik ‘jeetje, wat mooi!’ Kaalslag mag dan de
is een en al machine, hier heb je tenminste rust en natuur”.
beste aanpak zijn, voor de recreanten is het minder leuk.
We spreken af dat we nog een keer gaan wandelen, iets
Dat doen we nu dus anders; we betrekken ook bezoekers
noordelijker, in de duinvalleien bij Wassenaar.
5
6
Productielocatie Berenplaat in Spijkenisse is inderdaad
chloorbleekloog zoals we vroeger deden”, aldus Robbert
anders. Waar Meijendel met 2000 hectare duin goed is
Wever, manager productie drinkwater van Evides. De
voor 80 miljard liter drinkwater per jaar, maakt Berenplaat
voordelen van uv-desinfectie waren allang bekend, maar
100 miljard liter drinkwater per jaar op een bedrijfsterrein
toen Evides eraan begon was dat nog nooit op grote
van 25 hectare. Het terrein is de moeite waard, al was het
schaal toegepast. Daarom heeft Evides eerst acht jaar
maar omwille van de prachtige architectuur, het eerste
onderzoek gedaan, tot en met een proefinstallatie op
grote project van Willem Quist. In het kantoorgebouw
ware schaal met een capaciteit van 2500 kubieke meter
(met het uiterlijk van een concertvleugel met veel poten)
per uur om de effectiviteit en de betrouwbaarheid aan te
valt meteen op dat er bij de bouw op meer personeel was
tonen. Ondertussen werd ook een veelbelovend alterna-
gerekend. Het is er weldadig rustig.
tief bekeken, ultrafiltratie, maar dat viel af door het hoge
Berenplaat is als grootste drinkwaterproductiebedrijf
stroomgebruik (dat scheelde hier 18 miljoen kWh per
van de Benelux onderdeel van Evides. Hoewel Berenplaat
jaar). Toen de kogel eenmaal door de kerk was kreeg het
aan de Oude Maas ligt, komt het ‘ruw water’ uit spaar-
project een groenverklaring als wereldwijde milieutech-
bekkens in de Biesbosch. Nadat het gezeefd en gefilterd
nologische primeur.
is, wordt het gedesinfecteerd met ultraviolet licht dat
“Uiteindelijk is er tien jaar over getut voordat we met
alle micro-organismen onschadelijk maakt. “Dat is net
de bouw begonnen. En nu je het vraagt, ja, de groenfi-
zo effectief als een pak duinzand, en een stuk veiliger,
nanciering en andere stimuleringsregelingen hebben de
goedkoper en milieuvriendelijker dan bijmenging van
beslissing lichter gemaakt. Maar het feit blijft dat we van
dat chloor af moesten. Voordat we in 2006 overgingen
Al dat moois is te danken aan een proces waarin de
naar uv-desinfectie reden er wekelijks vrachtauto’s met
uv-installaties (twaalf buizenstelsels met elk twintig uv-
chloor door de straten van Spijkenisse. Wij gebruikten 1,3
lampen) centraal staan. Een volautomatisch proces, waar
miljoen kilo per jaar. Levensgevaarlijk, want een chloor-
Wever dagelijks plezier aan beleeft. Als civiel ingenieur
wolk kan zo’n heel dorp doden.”
is hij op de werkvloer begonnen. “Daar ben ik altijd van
Toch zijn het niet het vermeden risico, de moderne
blijven houden. Ik ben een operationeel mens. De eerste
techniek of het lage energieverbruik waar de bewoners
twee jaar van mijn werkzame leven heb ik dag in dag uit in
in de omgeving en de afnemers van het water warm voor
overall gelopen.” Dat is nu wel anders: doordeweeks een
lopen, maar de smaak van het water. Berenplaat had een
blauwe blazer en een oranje-wit-blauw gestreepte das
slechte reputatie op dat gebied. “Dat kon je vooral merken
en in het weekeinde bij voorkeur het tenue van hockey-
wanneer wij ergens moesten bijspringen. Als Ouddorp
vereniging Leonidas. “Op de werkvloer heb ik gezien
afviel – Ouddorp is een mini-Meijendel dat duinwater
dat een 'voelertje' beter controleert dan een mens. Een
levert – en je gaf die eilanders Berenplaat-water, dan was
volledig geautomatiseerd systeem is op afstand betrouw-
het huis te klein, dan regende het klachten. Toen we net
baarder.” En zo is bij Berenplaat het menselijk handelen
dit systeem hadden moesten we tijdelijk Ouddorp van
tot een minimum teruggebracht. Waar eerst honderd
water voorzien. Billenknijpen dus. Nou, rimpelloos, geen
man het proces dag en nacht bestuurden en onderhiel-
klacht gehad. Dat was onze lakmoesproef, toen wisten we
den, zijn dat er nu nog geen twintig en die gaan om vier
dat we goed zaten.” En: “Wij zouden alle Spa’s en Evian’s
uur naar huis. Groot onderhoud wordt uitbesteed en de
van deze wereld over ons heen krijgen als we hardop zou-
controle wordt gedaan door ‘voelertjes’. “Als er dan toch
den zeggen dat dit water beter is dan wat er in die flessen
een keer iets mis gaat, kan de operator desnoods vanuit
zit. Dat doen we dus niet, maar het is wel zo.”
zijn slaapkamer met een laptop ingrijpen.”
7
Een en al high-tech dus; een groter verschil met Meijendel is haast niet denkbaar. Toch is er iemand die met beide projecten te maken heeft gehad: Richard Paardenkooper, managing director green finance van ING. Hij heeft zowel voor de uv-installatie van Evides als voor het project in Meijendel de groenverklaring aangevraagd en de groenfinanciering geregeld. “Een van de charmes van Groen Beleggen is dat de regeling zo breed is. Kijk naar het natuurherstel in Meijendel waar honderdduizenden mensen komen wandelen. Daar is de burger direct betrokken bij het groene project, die weet er van. En kijk naar Berenplaat: volkomen het omgekeerde. Je hebt bij nutsbedrijven de publiekstrekkers zoals Meijendel, en de nul-komma-nul publiekstrekkers zoals Berenplaat – daar
8
gaat het alleen maar om de innovativiteit en het gebruik
vertelt dat zij altijd zo onder de indruk is van het opmer-
van nieuwe milieutechnieken doordat je een financieel
kingsvermogen van ‘de kenners’, die je om de haverklap
duwtje in de rug krijgt. Het is een prachtige zuivering,
wijzen op een zeldzame orchidee of een bijzondere vogel.
maar het is de achterkant van de regeling, daar merken
Als zelfgekroonde koning Eenoog leidt ze ons langs val-
de mensen helemaal niets van. Meijendel is duidelijk de
leien, pannen en slagen en wijst ons en passant op distels,
voorkant.”
donderkopjes en dodaars. Richard Paardenkooper, die
We besluiten samen naar de ‘voorkant’ van de regeling
binnenkort meer tijd voor dit soort uitstapjes krijgt als
te gaan voor de afgesproken wandeling met Marijke Pop-
hij met pensioen gaat, geniet. “Er hoeft echt geen bord
pelier. Het is inmiddels volop lente en de natuur is, zoals
boven het duin te staan met ‘lang leve Groen Beleggen’,
Paardenkooper zegt, betoverend mooi. Marijke Poppelier
maar ik ben blij dat de ING hieraan heeft meegewerkt en
dat we onderdeel zijn geweest van zo’n mooi natuurpro-
mee, van CO2-reductie met windmolens en warmtepom-
ject.” Hij neemt zich voor om zijn vrouw en zijn 10-jarige
pen tot biologische landbouw en biodiversiteit. De rege-
dochter (“ja, ik ben laat in de wei gekomen”) snel een keer
ling is goed opgezet; zij raakt de burgers, de ondernemers
hier mee naartoe te nemen. “Dit is een stukje museum
en de banken. Bovendien is de regeling kosteneffectief:
voor Nederland, maar wel een museum met een toe-
wij sparen meer alternatieve maatschappelijke kosten uit
komstperspectief. En dat wil ik mijn dochter meegeven.”
dan we fiscaal derven.”
Als ik vraag waarom de bank dat enthousiasme niet wat
Toch is het niet zo dat het groene wapen altijd even
meer uitdraagt om er goeie sier mee te maken bij klan-
effectief is. Paardenkooper noemt het voorbeeld van de
ten, is Paardenkooper weer de bedachtzame, serieuze
duurzame woningbouw, waar de regeling minder effect
bankman. “We hebben duinregeneratie groot in onze
sorteert dan zou kunnen omdat er plafonds gesteld zijn
brochure gezet, maar we gaan 'groen' niet inzetten als pr-
aan de stichtingskosten en aan het bedrag dat groen
instrument. Ons uitgangspunt is altijd geweest: we doen
gefinancierd mag worden. Daardoor blijven potentiële
ons niet mooier voor dan we zijn. Voor ING gaat het eerst
projecten liggen en worden de mogelijkheden onvol-
om de business, daarvoor zijn wij op aarde. Wat we doen,
doende benut. Desondanks is er wel belangstelling voor
doen we goed en we houden rekening met maatschappij
de regeling, met name bij woningbouwcorporaties, die
en milieu. Als de klant een groen product wil dan moet
toch al een maatschappelijke missie hebben en vaak ook
het er zijn, maar we gaan dat niet opkloppen zodat het
de wil om milieuvriendelijk te bouwen. “Ondanks het feit
meer lijkt dan het is.” Dat neemt niet weg dat ING met een
dat het hun weinig oplevert, kijken ze goed naar de eisen
groen balanstotaal van 833 miljoen euro een flink deel
van de groenfinanciering en doen ze absoluut hun best
van de groene projecten in Nederland voor zijn rekening
om de regeling mee te nemen in hun bouwplannen. Dat
neemt, zowel aan de voorkant als aan de achterkant. “In
is toch wel positief. En het is leuk voor de bewoners, want
ons ondernemingsplan, dat was in 1995, stond al dat we
die weten heel goed dat ze in een groene woning wonen.
zo gelijkmatig mogelijk in alle categorieën van de rege-
Daarmee is duurzaam bouwen weer een voorbeeld van
ling willen investeren. Wij doen dus over de volle breedte
projecten die aansluiten bij de burger, de voorkant dus.”
9
Paardenkooper raadt me aan eens te gaan praten met Wim van Esschoten, een man van de praktijk die een paar jaar geleden met het bijltje van de groenfinanciering heeft gehakt tijdens de ontwikkeling van Hofstede, een seniorencomplex met zelfstandige woningen voor 55-plussers. Wim van Esschoten, zelf 59 jaar, werkt als manager projecten bij Viveste, een woningcorporatie met ongeveer 5000 woningen in Houten en omgeving. En inderdaad, Viveste heeft al in een vroeg stadium de maatlat duurzame woningbouw naast het bestek gelegd. De maatlat is een overzicht van eisen waaraan woningen moeten voldoen om een groenverklaring te krijgen. Ze bestaat uit twee tabellen, een met ‘basiseisen’ en een met ‘keuzemaatregelen’. De basiseisen hebben betrekking op bijvoorbeeld de hoogte van de energieprestatie-coëfficiënt (epc) en de gebruikte materialen. De tabel met keuzemaatregelen is een opsomming van 135 facultatieve maatregelen – van passieve zonne-energie tot de opvang van regenwater – waarmee punten te verdienen zijn. Wim van Esschoten: “Je moet dus een bepaald aantal punten halen, en daar zaten we al aardig in de buurt door de hoge eisen die de gemeente Houten en wij op het gebied van duurzaam bouwen stellen. Dus toen het bestek geschreven werd hebben we de maatlat erbij gehouden en de zaken aangewezen waarvan we wilden dat de architect ze opnam. Zo is de gebalanceerde isolatie in het bestek opgenomen, net als de samenstelling van het beton en de keuze voor duurzaam geproduceerd hout. En zaken als verplaatsbare tussenwanden en keuzepakketten voor de bewoners, daar zijn ook punten mee te verdienen. Kijk, als wij standaard keukens in nieuwbouw huurwoningen zetten en de bewoners trekken er in, dan staan er de volgende dag al keukenblokken bij het grof vuil. Dan kun je die mensen beter zelf laten kiezen om kapitaalvernietiging te voorkomen.” In het milieubeleidsplan van Viveste staat als eerste
10
punt bij het hoofdstuk Nieuwbouw: Bij nieuwe projecten
Betekent dat nou dat groenfinanciering voor Van
wordt getoetst of het project in aanmerking kan komen
Esschoten eigenlijk te veel moeite is en te weinig ople-
voor groenfinanciering. “Als blijkt dat je aan de eisen kunt
vert? In zekere zin wel en dat zit hem dan vooral in de lage
voldoen, dan pak je dat mee”, zegt Van Esschoten. “Ik
opbrengst. “Kijk, we hadden met ‘Hofstede’ een project
denk dat het bij de meeste corporaties zo werkt. Je kijkt
waar we toch al dingen deden voor de doelgroep, zoals
waar je in de maatlat kunt scoren zonder te veel extra
automatische toegangsdeuren en een afgesloten galerij,
kosten en als dat haalbaar is dan ga je ervoor. Anders niet.
waarvoor we punten scoorden op de maatlat. Maar het
Groenfinanciering is geen doel op zich. Je moet stapels
kan niet zo zijn dat je uiteindelijk voor achtduizend euro
papier inleveren en steeds opnieuw aantonen dat het
aan extra maatregelen moet nemen om een beetje rente-
verduurzaamde hout aan die en die normen voldoet. Het
voordeel te krijgen over tien procent van de bouwkosten.
houdt een keer op. De onrendabele toppen in de sociale
Ja, het is inderdaad zo dat je je door het werken met zo’n
woningbouw worden steeds groter. Wij moeten al aan
maatlat bewust wordt van milieumaatregelen die je kunt
vrij scherpe normen voldoen, dus als we die halen zijn we
nemen zonder dat het je extra geld kost. En dat is een
tevreden. We gaan er niet zelf nog eens onder zitten.”
goede zaak.”
We gaan nog even een kijkje nemen in Hofstede, het
Van Esschoten. “Het ventilatiesysteem koelt de woning
complex met 34 appartementen voor 55-plussers. Hofste-
’s avonds en ’s nachts met buitenlucht, maar dat is over-
de ligt in de nieuwbouwwijk Hofstad in Houten – aan het
dag niet altijd voldoende. En airconditioning zie ik voor-
water, veel groen. Op de binnenplaats spelen de peuters en
lopig niet in de maatlat zitten. Tja, da’s niet duurzaam...”
kleuters van kinderdagverblijf ’t Zonnetje dat eveneens in
Terug in m’n eigen huis dat zonder airco toch heerlijk
het gebouw is gevestigd. Mevrouw Heessen, een bewoon-
koel is ’s zomers, vertel ik over 55-plussers die in Houten
ster van het eerste uur, biedt ons een kopje koffie aan. Ze
senioren zijn, over uv-desinfectie en infiltratieplassen. We
is zeer te spreken over de woning. Desgevraagd zegt ze
hebben een goede vriendin op bezoek, Fré Beijerling, die
dat de energierekening veel lager is dan in haar vorige
het naadje van de kous wil weten. Ze heeft al jaren een
huis; zelfs in de winter heeft ze nergens de verwarming
spaarrekening waar ze eigenlijk vanaf wil omdat ze niet
aan, behalve soms in de woonkamer. Daar staat tegen-
weet wat er met haar geld gebeurt. Groen beleggen, dan
over dat het ’s zomers soms ondraaglijk warm is, vooral
maar? Als ik vertel dat ik naar een biologische pluimvee-
in de galerij. “Het is tegenwoordig meer een probleem
houderij ga om een heel ander groenproject te bezoeken,
om een woning te koelen dan om ’m te verwarmen”, zegt
is de afspraak gauw gemaakt: Fré gaat mee.
11
En zo zitten we begin mei in de auto op weg naar de Gelderse Vallei. Fré’s 17-jarige dochter Jorinde is ook mee, die brengen we na ons bezoek aan Dick de Koning, biologisch pluimveehouder te Overberg, naar het Bevrijdingsfestival in Wageningen. We bespreken wat we weten van biologische legkippen: dat ze in de stal meer ruimte hebben dan scharrelkippen, dat ze buiten vrij kunnen rondlopen, dat ze hun snavel mogen behouden, dat je hun eieren kunt herkennen aan het cijfer nul waarmee de code begint die op het ei gestempeld is. Op het erf van de boerderij van Dick de Koning is alles spic en span. Woonhuis, bijgebouwen, stallen en een grote gloednieuwe schuur – de kippenstal die met groen geld is gefinancierd. Dick de Koning en zijn vrouw Joanne hebben de boerderij minder dan twee jaar geleden
moment goed kunnen draaien en dat is mede gestimu-
gekocht. Het was toen een gemengd bedrijf met veertig
leerd door de regering. Wij krijgen een aantal aftrekpos-
rosékalveren, dertig melkkoeien, honderd vleesvarkens
ten omdat we biologisch produceren. Dat tikt best aan.
en tweeduizend kippen. “We hebben de rosékalveren
We zijn gefinancierd door een groenbank en daardoor
gehouden om het allemaal financieel rond te krijgen,
betalen we toch zo’n vijfduizend euro minder rente. Dat
maar de hoofdzaak is toch de pluimveehouderij.” Want
tikt ook aan. Natuurlijk zouden we het liefst boer zijn met
het gaat hier wel om een behoorlijke investering. Alleen
drie koeien en tweehonderd kippen en onze eigen melk
de kippenstal al kostte een half miljoen euro. “Een gang-
drinken, maar die tijd hebben we gehad. De grond kost
bare kippenstal kost ongeveer 25 euro per kip, onze het
vijftigduizend euro per hectare en je moet investeren
dubbele. Dat kan uit omdat we twee keer zo veel beuren
in stallen en voer. Dat moet wel opgebracht worden.”
voor een biologisch ei als voor een scharrelei. Dus je kunt
Als we naar de kippenstal lopen om kennis te maken
met tienduizend kippen toch een boterham verdienen.
met tienduizend leghennen, blijkt dat er toch wel een
Met batterijhennen moet je er honderdduizend hebben
diepere overtuiging zit achter de keuze voor biologisch.
wil je de kost kunnen verdienen. Dat is pure industrie, dit
Dick de Koning is een gelovig man die afhankelijkheid
is nog het boerenleven.”
van God en natuur verkiest boven het industrialiseren
Dat er überhaupt ruimte is voor biologische pluim-
van een dierenleven. De mens is de hoeder der dieren
veehouderij is volgens De Koning overigens te danken
en dat houdt in dat je ze een zo goed mogelijk leven
aan de consument. “Er zijn gelukkig mensen die gezond
moet geven. De biologische veeteelt sluit het beste aan
voedsel willen en het belangrijk vinden dat een dier het
bij zijn overtuiging, maar dat neemt niet weg dat hij de
goed heeft gehad. Die mensen moeten wij bereiken,
voorschriften die daar gelden soms te ver vindt gaan. Een
want de supermarkten doen niet zo veel moeite voor die
voorbeeld: “Een biologisch kalf komt wel meer buiten,
drie doosjes biologische eieren die ze verkopen. Je moet
maar dan neemt ook de kans op ziekte toe. Als mensen
dus voor elkaar krijgen dat de consument er naar vraagt.
een longontsteking krijgen geef je ze antibiotica; bij een
Als een winkelbedrijf steeds maar ‘nee’ moet verkopen,
kalf mag dat niet want dan is het niet meer biologisch. Ik
komt er vanzelf een moment dat ze ze toch in de schap-
vind het mooi om afhankelijk te zijn, maar we moeten het
pen moeten leggen. Dat zie je nu steeds vaker gebeuren,
niet idealiseren.”
alleen zijn de marges nog veel te hoog. Dat is de volgende
In de kippenstal is het een drukte van belang. Alle
stap, lagere marges op biologische eieren zodat meer
tienduizend hennen zitten binnen. Ze zijn nog maar net
mensen ze gaan kopen.”
van het opfokbedrijf gekomen. Ze moeten nog wennen
Fré is verbaasd over de koude economische kant van
aan de stal en leren waar ze voer en water kunnen vinden
het moderne boerenleven en wil weten of de keuze voor
en waar ze eieren kunnen leggen. “Maar straks lopen er
‘biologisch’ vooral een economische is. Dat lijkt in eerste
duizenden kippen in de wei en dan kun je zien dat ze er
instantie wel het geval. Dick de Koning: ”Ik kan slecht zeg-
echt plezier in hebben. Laten we maar eens kijken of ze er
gen dat we het alleen doen omdat we het leuk vinden of
al zin in hebben.” Dick de Koning zet de luiken open en
dat we biologische kippen zijn gaan houden omdat we er
al snel wagen de eerste kippen zich naar buiten, aanvan-
minder mee verdienen. Het is gelukkig zo dat we op dit
kelijk beducht voor elke beweging en elk geluid en dan
12
parmantig onderzoekend. Ze hebben een zee van ruimte.
en op een gegeven moment zit er niets meer tussen de
Vlak bij de stal gras en houtsnippers, dan een strook
voerkosten en de opbrengst van de eieren. Dan worden
waar Dick eiken en knotwilgen heeft geplant voor de
ze vervangen door nieuwe.”
schaduw en daarachter een grasweide afgewisseld met
Op de terugweg, via Wageningen, concluderen we dat
maïsvelden. Het terrein wordt begrensd door een bos dat
er alle reden is om de biologische veeteelt te steunen
eigendom is van een natuurstichting. “We zijn in gesprek
en dat een kip die bij Dick de Koning terecht komt het
om te kijken of ze ook daar vrij mogen rondlopen. Maar
getroffen heeft. Zeker als je het vergelijkt met de vleeskip
wel ’s nachts binnenkomen, want ze moeten ook granen
in de bio-industrie, die geen kip is maar een kuiken dat
eten en eieren leggen.” Jorinde wil weten hoe oud de kip-
zonder enige bewegingsruimte 23 uur per dag wakker
pen hier worden en schrikt als ze hoort dat de kippen vier
wordt gehouden om te groeien en na 6 weken slachtrijp
maanden zijn als ze komen en dan ongeveer 14 maanden
is met een gewicht van zo’n 2,5 kilo. Voor Fré Beijerling
blijven. “Kort?” reageert De Koning, “dat is langer dan
voldoende reden om de bestemming van haar spaargeld
normaal. Een legcyclus duurt ongeveer een jaar en wij
te wijzigen, al vond ze het wel jammer te moeten zien hoe
proberen ze iets langer te houden. Op hun piek leggen
de economische realiteit de romantiek van kleinschalig-
ze elke dag een ei en daarna neemt het af. De curve daalt
heid uit het boerenleven heeft gehaald.
13
14
De romantiek van kleinschaligheid, die hoop ik te vin-
grote veranderingen van de laatste vijftig jaar. Over de
den in Jubbega. Hier, in het verveende gebied ten oosten
eerste achttien nieuwbouwwoningen waarmee de uit-
van Heerenveen wordt Bolhuis Roggebrood gebakken.
breiding begon en over Zwarte Lies die haar plaggenhut
Bakkerij Bolhuis is winkel, bakkerij en woonhuis in een.
niet wilde verruilen voor een nieuwbouwwoning. En over
Berend Bolhuis en zijn vrouw hebben het bedrijf in 2004
de vijf melkboeren van het dorp die iedere dag brood
overgenomen van zijn vader, Wiebe Bolhuis. In de winkel
kwamen halen en voor de belevering zorgden. “Maar op
staan vitrinekasten met honderden bekers en medailles
zeker moment werd het allemaal minder, die melkboe-
die vader en zoon hebben gewonnen met hun brood,
ren hielden een voor een op. Even hadden we nog een
koek en droogwaren. Wiebe Bolhuis mag dan met pen-
rijdende winkel, maar dat hield ook op...”
sioen zijn, hij is nog dagelijks in de bakkerij te vinden. “Ik
Begin negentiger jaren moest het roer om. Wiebe
heb de zeventig vol”, zegt hij, “dus ik hoef niet zo hard
Bolhuis zocht naar nieuwe wegen om de bakkerij levens-
meer. Wat klusjes, zo nu en dan.” We zitten in de keuken
vatbaar te houden. “Op een gegeven moment was er
van het woongedeelte van de bakkerij, waar zijn vrouw,
in Lelystad een groene markt waar de hele biologische
de moeder van Berend dus, ons voorziet van koffie en
wereld zich presenteerde. Daar zijn we heen geweest
dikke plakken ontbijtkoek met boter en ondertussen het
en we waren in een keer verkocht. Dit was de nieuwe
middagmaal voor de hele familie voorbereidt. Hij vertelt
uitdaging. Zo zijn we begonnen als biologische bakkerij.
met graagte over de geschiedenis van Jubbega en de
Je moet alles opnieuw uitvinden. Biologisch meel konden
we wel krijgen van een molenaar uit Woudsend, maar verder moesten we alles zelf uitzoeken. Biologische boter, suiker, palmvet zonder bijsmaak... dat was allemaal niet zo makkelijk te krijgen als nu. En je moet niet verwachten dat je meteen verkoopt als je met biologisch begint. Na een jaar hebben we licentie aangevraagd, want je mag alleen onder de naam ‘biologisch’ verkopen als je een keurmerk hebt en je bedrijf een paar keer per jaar gecontroleerd wordt. Met het geld van de groenfinanciering konden we uitbreiden en alle producten registreren. Daar gaat nog heel wat geld in zitten. De groenfinanciering is net verlengd en nu zitten we op vier procent rente, tien jaar vast. Je hebt dus echt wel wat aan die groenverklaring.” Toen Bolhuis met zijn biologische producten begon, was er nog nauwelijks markt voor. Het was aan het eind van de geitewollensokkentijd, toen biologische producten verdacht waren als ze er mooi uitzagen. Bolhuis herinnert zich iemand die een supermarkt had en ernaast een biologisch winkeltje. “De sla werd eerst een dag in de supermarkt gelegd en de volgende morgen in de biologische winkel. De klant trapte er ook nog in. Dat is niet meer, veel biologische groenteboeren hebben nu een assortiment waar gangbare groenteboeren u tegen zouden zeggen.” Berend Bolhuis komt binnen om te vragen of zijn vader even in de bakkerij wil helpen. Daar gaan vader en zoon pas gebakken crackers snijden voordat ze opnieuw de oven in gaan voor het afbakken. In de bakkerij is het een gezellige chaos, bijna huiselijk. Berend Bolhuis vertelt dat ze zo’n vijftig soorten brood bakken dat ze regionaal verkopen en honderd tot honderdvijftig dozen à 10 verpakkingen roggebrood, koeken, koekjes en andere droogwaren die via het verdeelcentrum De Nieuwe Band verkocht worden in natuurvoedingswinkels door het hele land. Hij ziet de markt met de dag groeien. Vroeger kwam er een klein publiek op de biologische producten af, maar nu merken ze dat er steeds meer vraag komt van mensen die producten willen zonder residuen van bestrijdingsmiddelen en andere allergene stoffen. De toekomst ziet er goed uit voor de biologische bakkerij. De jongste zoon van Berend Bolhuis is 9 jaar en “heeft er wel een idee bij om de bakkerij over te nemen. De middelste niet, die zit op het gymnasium en is straks te hoog opgeleid.” Kan hij dan niet iets met computers doen voor de bakkerij? Daar wil Wiebe Bolhuis niet van horen. Dan neemt de computer het over. “Bij moderne bakkerijen zitten de recepten in de computer, wij hebben ze in het hoofd. Hier begrijpen wij hoe we moeten bakken; we zijn laborant, proefbakker en bakker. Dat moesten we maar zo houden.”
15
Meer informatie regeling
Voor meer informatie over de inhoud en de werking van de Regeling groen beleggen en de rol van de overheid, kunt u een kijkje nemen op de volgende websites: www.senternovem.nl/groenbeleggen, www.vrom.nl (dossier Groen beleggen) of www.hetlnvloket.nl. Ook kunt u informatie inwinnen via Postbus 51, telefoon 0800-8051, www.postbus51.nl. groenbanken en groenfondsen
Wilt u groen sparen of beleggen, of wilt u weten of dat voor u interessant is, dan kunt u terecht bij de banken die groenfondsen en groene spaarproducten aanbieden. De adressen staan op de achterzijde van deze flap. Zoek op de websites voor meer informatie of neem contact op met een medewerker van uw bank. algemene en onafhankelijke informatie
Meer over groen en duurzaam sparen of beleggen is te vinden in De Duurzaam Geld Gids. Deze gids is te downloaden op de volgende websites: – Consumentenbond: www.consumentenbond.nl (selecteer eerst Geld en verzekeringen en daarna Duurzaam beleggen en sparen); – Vereniging van Beleggers voor Duurzame Ontwikkeling: www.vbdo.nl. – Portaal voor duurzaam, ethisch en groen beleggen: www.duurzaam-beleggen.nl. w w w.senternovem.nl/groenbeleggen
Op www.senternovem.nl/groenbeleggen is veel informatie te vinden over Groen Beleggen en groene financiering. Via deze site zijn alle relevante publicaties te downloaden, zoals wetteksten, handleidingen voor verschillende projectplannen en de jaarverslagen van de regeling.
De officiële tekst van de Regeling groenprojecten is gepubliceerd in de Staatscourant. SenterNovem publicatienummer: 3GB0702
productie en coördinatie: senternovem, utrecht • realisatie: de boer & van teylingen, den haag
Aan deze publicatie kunnen geen rechten worden ontleend.
