Film en educatie
SKin jekino EDUCATIE
Film en Educatie ... ... in het vertoningcircuit van Lessen in het donker, in het kader van Filmfestival Open Doek, ter gelegenheid van een workshop verzorgd door Jekino of van een film in de klas... Het medium film kreeg een plaats in het lessenpakket van heel wat scholen, daarom zorgen wij graag voor een degelijke programmatie en pedagogische omkadering. We maken jaarlijks een pittige selectie van een 30-tal films uit het afgelopen seizoen, organiseren op heel wat plaatsen vertoningen en zorgen voor kant-en-klare lesmappen voor een boeiende verwerking in de klas. Daarbij spelen we in op de eindtermen en ontwikkelingsdoelen. In elke lesmap streven we naar een filmtechnische en inhoudelijke benadering van de film en focussen we op één filmterm.
Inhoudstafel Filmfiche...................................................................4 Regie en productie...................................................6 Regisseur Anthony Fabian Van idee naar scenario Op zoek naar acteurs en geld En… Actie! De Rode Loper Sandra Laing Filmbespreking in de klas.......................................12 Focus op thema: identiteit......................................15 Personages...............................................................21 Apartheid en de wet op bevolkingsregistratie......24 Opdracht: Mensenrechten.......................................30 Genetica: zwart-wit..................................................32 Bibliografie...............................................................34 Fiche voor de leerlingen..........................................36 Bijlage: de echte Sandra Laing...............................38
jekino EDUCATIE
www.jekino.be
www.opendoek.be
www.lesseninhetdonker.be
Doelgroep SKIN: Vanaf tweede graad secundair onderwijs
Feedback!
Filmfiche
We horen graag je reactie op de film, de bespreking en lesmap. Surf naar www.lesseninhetdonker.be om een evaluatiefiche in te vullen. Ook de leerlingen kunnen hun reactie kwijt op de pagina van de film die ze zagen.
Kopieer de filmfiche op de volgende pagina voor je leerlingen. Zo zijn ze meteen goed voorbereid op de voorstelling! Ook voor je collega’s die de leerlingen vergezellen, kan het een handige leidraad zijn.
2
3
Filmfiche Synopsis Skin is een ontroerend coming of age-verhaal dat zich afspeelt tijdens het apartheidsregime in Zuid-Afrika. Door een genetische gril van de natuur wordt Sandra Laing geboren als zwart kind van twee blanke Afrikaners. Sandra krijgt, samen met haar oudere, blanke broer, een liefdevolle opvoeding in het Zuid-Afrika van de jaren ’50. Maar als de gekleurde Sandra op tienjarige leeftijd naar een ‘whites only’ school gaat, verandert haar leven. Ouders en leerkrachten beginnen te klagen en er wordt naar excuses gezocht om haar van school te sturen. Het is het begin van een hartverscheurende, dertig jaar durende strijd voor een eigen plek in de snel veranderende Zuid-Afrikaanse maatschappij.
Technische info 107 minuten, Zuid-Afrika / Verenigd Koninkrijk, 2008 Regie: Anthony Fabian Scenario: Helena Kriel, Jessie Keyt, Helen Crawley Camera: Dewald Aukema, Jonathan Partridge Montage: St. John O’Rorke Muziek: Helene Muddiman Producent: Anthony Fabian, Genevieve Hofmeyr, Margaret Matheson Cast: Sophie Okonedo, Sam Neill, Alice Krige, Tony Kgoroge, Ella Ramangwane, Akhlaghi, Neshat Nazari Distributie in België: Brunbro
Uit de pers geplukt… “De keiharde realiteit van de segregatiewetten krijgt een gezicht: Sandra Laing weet hoe het voelt om je nergens thuis te voelen. Dat thema maakt deze film niet alleen vanuit een historisch, maar ook vanuit een psychologisch oogpunt interessant.” Movie2Movie “De Britse actrice Sophie Okonedo draagt het afschuwelijke lot van de vrouw die om haar huidskleur overal wordt uitgekotst, met een mooie, tragische finesse. Door haar kijk je toch weer geschokt naar het recente verleden, en de idiotie achter rassenscheiding.” Trouw
glimp van de film… Een trailer met Nederlandse ondertitels vind je op youtube.com. Bekijk ook de officiële site: http://www.skinthemovie.net/
Vóór je naar de film gaat Skin toont een intiem en eerlijk portret over identiteit. Welke factoren bepalen wie we zijn? Wat beïnvloedt ons zelfbeeld en hoe kan racisme de zoektocht naar onze identiteit bemoeilijken? Met schitterende vertolkingen van Sophie Okonedo als Sandra en Sam Neill als haar halsstarrige vader. Wat alles nog veel pijnlijker maakt is dat de film gebaseerd is op waar gebeurde feiten. Op het einde van de film, tijdens de aftiteling, krijg je beelden te zien van de echte Sandra Laing.
Filmprijzen Skin won een indrukwekkende lijst publieksprijzen op verschillende belangrijke internationale festivals, onder andere op het Cinema Novo Festival 2009 in Brugge.
4
5
Regie en productie 1. Regisseur Anthony Fabian Anthony Fabian heeft als regisseur vijf kortfilms en vier documentaires op zijn naam staan, maar Skin is zijn eerste bioscoopfilm. In Hollywood werkte hij vooral als ‘music supervisor’, de man die bestaande songs voor een film kiest, en ervoor zorgt dat ze de toestemming krijgen om die songs te gebruiken. Anthony Fabian deed dit vooral voor films waarin klassieke muziek centraal staat, zoals Restoration (1995), Schubert (1998) en Hilary and Jackie (1998), maar ook voor de James Bondfilm Goldeneye (1995).
Vooral het schrijven van het scenario bleek een lange lijdensweg. Het is immers een erg complex verhaal dat zich over verschillende jaren afspeelt, en dat vele vragen oproept. Welke gebeurtenissen laat je zien? Welke schrap je? In totaal hebben vijf scenaristen aan het scenario gewerkt.
Anthony Fabian over het scenario: Deze film behandelt historische feiten, politieke gebeurtenissen en de absurditeiten van apartheid. Toch focussen we vooral op het persoonlijke: dit is bovenal het verhaal van de zoektocht van één vrouw; een zoektocht naar liefde, identiteit en familie. Hoewel het verhaal zich over 30 jaar afspeelt, blijft het gebald dankzij de flashbackstructuur. De film begint bij de volwassen Sandra aan het einde van de apartheid. Ze is blij voor haar land, maar de pijn van het verlies van haar ouders blijft haar achtervolgen. Hierna volgen we haar van kleine meid tot de ontroerende climax: Sandra’s hereniging met haar moeder.
Daarnaast maakte hij ook reportages over o.a. Luciano Pavarotti, Cecilia Bartoli, Joshua Bell, Jean-Yves Thibaudet, en componist John Tavener.
3. Op zoek naar acteurs en geld
2. Van idee naar scenario
Behalve een scenario, heb je natuurlijk ook acteurs en geld nodig. En veel acteurs zeggen pas toe als er geld is, maar dat geld kan je pas krijgen op basis van de acteurs die in je film spelen. Hoe los je deze vicieuze cirkel op?
Anthony Fabian hoorde voor het eerst over Sandra Laing in juli 2000, tijdens een radioreportage op BBC 4. Dagenlang bleef het verhaal door zijn hoofd spoken, hij was er dadelijk van overtuigd dat dit een interessante en pakkende film kon opleveren. Zes weken nadat Fabian de reportage op de radio had gehoord, zat hij op het vliegtuig naar Zuid-Afrika om
6
Sandra Laing te ontmoeten. Hij had slechts één doel: haar vertrouwen winnen en toestemming krijgen om haar verhaal te verfilmen. Dit werd de start van een enorm avontuur dat acht jaar zou duren.
In juli 2005 tekende Sophie Okonedo een document waarin ze verklaarde dat ze de hoofdrol zou vertolken als de producenten het geld bij elkaar konden krijgen. Dat was toen een echte doorbraak, want Sophie Okonedo was op dat moment, dankzij haar Oscarnominatie, een gegeerde naam.
7
Met die verklaring kon Fabian geld loskrijgen om een pilot te filmen: drie korte scènes uit de film, die gebruikt werden om andere geldschieters over de streep te trekken. En die pilot bleek een schot in de roos. Dankzij die korte sfeermaker hadden ze relatief snel het nodige geld bij elkaar, en konden ze een indrukwekkende cast samenstellen.
Sophie Okonedo (Sandra Laing) In de rol van Sandra Laing zien we Sophie Okonedo, misschien niet echt een grote naam, maar ze heeft toch al een Oscarnominatie op zak voor haar rol in Hotel Rwanda (2004). Voor ze op het witte doek te zien was, schitterde Okonedo bij o.m. de prestigieuze Royal Shakespeare Company en de BBC-reeksen Doctor Who en Spooks.
Sam Neill (Abraham Laing) De afgelopen dertig jaar, speelde Sam Neill in meer dan 60 films en meer dan 30 televisiedrama’s. Hij werkte met de beste regisseurs, waaronder John McTiernan: The Hunt for Red October (1990), Jane Campion: The Piano (1993), Steven Spielberg: Jurassic Park (1993), Robert Redford :The Horse Whisperer (1998) en François Ozon: Angel (2007). Hij werd maar liefst drie maal genomineerd voor de Golden Globes.
Alice Krige (Sannie Laing) Alice Krige werd geboren in Zuid-Afrika. Ze speelde haar eerste filmrol in de klassieker Chariots of Fire (1981), en speelde sindsdien in bijna 30 films en meer dan 45 tvreeksen. Ze is waarschijnlijk het meest bekend als ‘the Borg Queen’ in Start Trek: First Contact en Star Trek Voyager: End Game.
4. En… actie! De zenuwslopende opnames startten in september 2007. De opnames duurden 42 dagen, op meer dan 50 locaties, met 77 hoofd- en bijrollen, en honderden – voor één scène zelfs bijna duizend – figuranten, die allemaal geschminkt, gekleed en gevoed moesten worden.
8
Anthony Fabian over het beeld Skin ziet eruit als een epische film, dankzij het indrukwekkend landschap van Zuid-Afrika. Het eerste deel van Sandra Laings levensverhaal baadt in de fletse, vale kleuren van de blanke gemeenschap. Het tweede deel over haar leven in de zwarte gemeenschap, zit vol bonte contrasten, waardoor Sandra bijna letterlijk in een wereld vol kleuren lijkt te springen.
Anthony Fabien over het geluid Afrikaanse instrumenten als de hoorn, de kora en de duimpiano krijgen een rol naast traditionele westerse instrumenten, met een uniek resultaat. Daarnaast zit de film ook vol andere geluiden, van vogels en dieren tot en met de vele geluiden van de Zuid-Afrikaanse Townships. Anthony Fabian: “Als debuterend regisseur was de scène waar Sandra en haar gezin uit hun huis worden gejaagd, de moeilijkste. Er waren honderden figuranten, geiten, honden, kippen, oude en versleten bulldozers, een decor dat in elkaar moest zakken, …Gelukkig had ik een talentvolle cameraman, Dewald Aukema, en een ervaren regieassistente Mary Soan. Dankzij hen konden we die scène filmen op anderhalve dag. Eigenlijk stond er slechts één dag op de planning, maar die middag begon het net heel hard te regenen. (zucht) Hoe we die opnameperiode hebben overleefd, weet ik nog steeds niet.”
5. De Rode Loper Skin beleefde zijn wereldpremière op het Toronto Film Festival in september 2008. Aanvankelijk waren weinig filmdistributeurs van plan om de film in de zalen uit te brengen, en het had niet veel gescheeld of niemand had deze film kunnen zien. Pas toen de film op verschillende filmfestivals de ene prijs na de andere begon te winnen (en dan vooral publieksprijzen), werd de aandacht van de distributeurs opnieuw gewekt.
9
De film ging in België in première op 18 november 2009, maar hield het door de zware concurrentie jammer genoeg niet lang uit. Enkele weken na zijn release was de film weer uit de Belgische zalen verdwenen, even stilletjes als hij gekomen was.
6. Sandra Laing
Sandra Laing heeft de voorbije jaren erg hard gewerkt om de film mee te promoten. In een van de interviews krijgt ze de vraag of ze haar familie vergeven heeft. Sandra Laing antwoordt: “Ja, ik heb mijn familie vergeven. Ik heb de kans niet gekregen om mijn vader om vergiffenis te vragen, maar ik heb mijn moeder weer ontmoet voor ze stierf. Nu zijn er enkel nog mijn broers. Zij willen nog steeds niet met me spreken. Ze zijn nog altijd kwaad omdat ik thuis ben weggegaan en omdat ik de zwarte gemeenschap verkoos boven hen.” ‘Ik wil dat mensen weten dat als er iets gebeurt in hun leven, dat ze er over moeten praten. Ik ben heel lang erg verdrietig geweest, en kwaad. Ik wou vooral alleen zijn en met rust gelaten worden. Maar dankzij deze film ben ik aan het veranderen. Deze film heeft mij geholpen om gelukkiger te worden. Ik zou nu niets aan mijn leven willen veranderen. Al wil ik de mensen wel vragen om voor mij te bidden, zodat mijn broers mij ooit zullen vergeven. Ik mis hen enorm.” Sandra Laing
Anthony Fabian wou niet alleen Sandra Laings levensverhaal vertellen, hij wou er ook voor zorgen dat deze dame uit de armoede zou geraken. Anthony Fabian: “Toen ik haar in september 2000 ontmoette, was ze werkloos, en had ze nauwelijks genoeg geld om eten en kleren te kopen.” Toen hij de rechten verkreeg om haar verhaal te verfilmen, klopte hij aan bij een uitgever om de rechten van haar levensverhaal te verkopen. Judy Stone zou Sandra Laings biografie schrijven, onder de titel When She was White. Met het geld van die rechten kon Sandra Laing een eigen huis kopen. Maar daar hield het voor Fabian niet op. Hij hielp haar ook met de verwezenlijking van haar grote droom: een winkel uitbaten, naar het voorbeeld van haar vader. Die winkel, Sandra’s Rainbow Tuckshop, werd in 2003 geopend.
10
11
Filmbespreking in de klas Het verhaal in Skin is echt gebeurd, en er bestaan dan ook foto’s uit het leven van de echte Sandra Laing die haar levensverhaal vertellen. Met die foto’s kan je de leerlingen de link laten leggen tussen de film en het waar gebeurde verhaal. Laat de leerlingen bij elke foto stilstaan. Bij elke foto kan je dezelfde vier vragen stellen: Wat: Wanneer in het verhaal is deze foto genomen, denk je? Vorm: Hoe werd die periode verfilmd? (opvallende aspecten qua geluid, muziek, cameravoering, kleur, licht, dialogen, acteerprestaties, …) Waardering: Wat was er sterk, en wat minder sterk aan die scènes? Zouden ze het zelf anders aangepakt hebben? Hoe? Vragen: Zijn er zaken die ze niet begrepen hebben, hebben ze vragen over de inhoud, de personages, etc. In bijlage op pagina 38-39 vind je de foto’s zonder tekst. Wat: Sandra Laing gaat naar school en wordt geconfronteerd met haar anders-zijn. Uiteindelijk wordt ze zelfs van school gestuurd. Vorm: Veel sepiakleuren, er hangt zelfs een dromerige mist over het scherm, alsof alles een verre droom lijkt. De schorsing van Sandra heeft een duidelijke opbouw: eerst is er niets aan de hand, op enkele blikken na. Langzaam aan wordt het erger (een vriendin van haar werd geslagen, er waren opmerkingen in de klas), tot het onhoudbaar wordt (een leerkracht slaat haar zonder reden). Vragen: Waarom is het zo moeilijk voor de gemeenschap om Sandra te aanvaarden?
12
Wat: Sandra met haar moeder en jongere broer. Als ze haar pas geboren broertje verzorgt aan het water, komt haar vader aangerend met het goede nieuws dat Sandra opnieuw als blank geclassificeerd is. Vorm: Het is de laatste scène van de jonge Sandra. Daarna wordt ze vertolkt door de oudere actrice Sophie Okonedo. Vragen: Waarom is haar vader zo fanatiek bezig met die classificatie? Sandra zelf lijkt veel minder blij met het nieuws dan haar vader. Waarom? Wat: Sandra heeft haar familie verlaten en leeft nu in armoede met haar vriend Petrus. Ondanks het gemis van haar familie lijkt ze toch min of meer gelukkig. Vorm: De regisseur wou Sandra’s leven in de zwarte gemeenschap, met veel meer kleuren en contrasten verfilmen dan haar leven bij haar blanke ouders. “Sandra lijkt bijna letterlijk in een wereld vol kleuren te springen,” zegt hij. Heb je dit gemerkt? Vragen: Kan je begrijpen waarom Sandra’s vader zijn dochter nooit meer wil zien? Kan je begrijpen waarom Sandra haar vader de rug toekeert? Sandra leeft nu in volkomen armoede. Is ze toch gelukkig, denk je?
13
Focus op thema: identiteit Wat: Deze foto kan met verschillende gebeurtenissen gelinkt worden. Daarnaast is het ook de enige foto die ze altijd en overal bijhoudt. Het is zowat het enige wat ze uit het huis haalt vlak voor het door bulldozers vernietigd wordt. Petrus kan dat niet begrijpen. Vragen: Vergelijk de acteurs met de echte personen. Lijken ze op elkaar? Wat is je eerste indruk van de echte vader van Sandra? Sympathiek of niet? Waarom (niet)? Stel dat je huis wordt platgewalst door een bulldozer, maar je mag nog één ding pakken. Wat zou je meenemen? Heb jij foto’s waar je enorm aan gehecht bent? Wat: Op het einde van de film bezoekt Sandra haar moeder in het bejaardentehuis. In het echte leven leed haar moeder aan geheugenverlies, toen ze haar eindelijk durfde te bezoeken. Vorm: Deze scène loopt het gevaar te sentimenteel te worden. Hoe hebben de makers dit vermeden? Vragen: De echte Sandra Laing vond deze reünie met haar moeder erg belangrijk. Kan je begrijpen waarom? En waarom heeft het volgens jou zo lang geduurd?
14
Net als romans hebben ook films een thema. Het is de essentie van de film, waar de film wezenlijk over gaat. Voorbeelden zijn: communicatie tussen verschillende culturen in Babel, racisme in Crash, drugstrafiek in Traffic, vrijheid in Gladiator, anders zijn dan de anderen in X-Men, etc. Waar gaat Skin echt over? Het verhaal speelt zich af tijdens het apartheidsregime, maar is dat het thema? Bovenal gaat Skin over een meisje dat noch blank noch zwart is. Over een meisje dat op zoek is naar wie ze is, bij welke groep ze thuishoort. Kortom, over identiteit. Als je de film van naderbij bekijkt, zie je dat bijna elke scène doordrongen is van het thema identiteit. Het is dan ook makkelijk om de leerlingen klassikaal, in groepjes of individueel op zoek te laten gaan naar scènes waar het thema identiteit aan bod komt. Wij zetten er alvast enkele op een rij:
1. De begingeneriek Je ziet een voet waar een kous over getrokken wordt, meisjeshanden die een uniform dichtknopen, een diadeem in kroezelig haar. En dan zie je uiteindelijk de jonge Sandra Laing helemaal in haar schooluniform. Trots en vol verwachting kijkt ze in de spiegel. Dan rent ze weg, en blijft de camera even stilstaan bij de lege spiegel. Een eerste verwijzing naar het thema identiteit.
15
2. De eerste schooldag
6. Onderzoek Sandra wordt ‘wetenschappelijk’ onderzocht om te bepalen of ze nu blank of zwart is. Zo moet ze onder andere de ‘potloodtest’ ondergaan (zie hoofdstuk Apartheid)
3. Sandra Laing bij de meid
4. De persconferentie
Dat ze als zwarte wordt bestempeld lijkt ze zelf niet zo erg te vinden. Eindelijk hoort ze ergens bij. Maar in een door apartheid geregeerd land, heeft die stempel zware gevolgen. Scholen, cafés, winkels, en zelfs toiletten waar ze tot dan altijd probleemloos binnenmocht, worden plots verboden terrein. Haar vader gaat de strijd met het gerecht aan. Maar die hele strijd heeft slechts één effect op Sandra: dat ze zich meer en meer als het lelijke eendje voelt.
7. What if the baby looks like Sandy?
5. Insmeren met crème
16
Als haar moeder zwanger is, vraagt haar broer: “Maar wat als de baby op Sandy lijkt?” Zelfs haar bloedeigen broer ziet haar blijkbaar niet meer als ‘een van hen’.
17
9. Ze kan niet trouwen met haar man Als Petrus en Sandra willen trouwen, wordt Sandra nog maar eens op haar ‘anders-zijn’ gewezen: omdat ze als ‘blanke’ ingeschreven staat, mag ze niet trouwen met haar zwarte vriend. Het lijkt alsof ze gedoemd is om er nooit bij te horen, om nooit een normaal leven te kunnen leiden.
10. Het einde van de relatie met Petrus
8. Sandra voelt zich meer op haar gemak bij de zwarte Petrus Ze heeft de situatie eindelijk een beetje aanvaard, als de wet opnieuw verandert. Omdat ze blanke ouders heeft, mag Sandra zich vanaf nu ook blank noemen. Het is vooral haar vader die door het dolle heen is. Maar eens ze opgroeit en er jongens in het spel komen, blijkt die wetsverandering niet echt een cadeau. Ze wordt al scheef bekeken als ze met een blanke jongen ergens een ijsje gaat eten. Dit vindt ze zelf zo erg, dat ze uit het café vlucht door de het wc-venstertje.
Als ze een gezin sticht met Petrus lijkt het er even op dat ze eindelijk haar thuis gevonden heeft. Dat het lelijke eendje een zwaan geworden is, en eindelijk gelukkig kan worden. Helaas blijkt dit happy end van korte duur. Door haar opvoeding, haar diploma’s en haar ouders, wordt ze ook door de zwarte gemeenschap als een vreemde eend beschouwd. Zelfs haar eigen man verwijt haar dat ze in zo’n beschermd milieu is opgegroeid en dat ze hem enkel ongeluk heeft gebracht. Na het verlies van zijn huis werd Petrus een verbitterde en dronken man en als hij haar ook nog begint te slaan, zal ze haar man verlaten. Vanaf dat moment zal ze geen moeite meer doen om ergens bij te horen. Ze heeft er genoeg voor gevochten, en steeds verloren. Pas tien jaar later zal ze opnieuw haar moeder ontmoeten, en zullen ze mekaar kunnen vergeven.
Tijdens die vluchtpoging ontmoet ze Petrus, een zwarte handelaar. Bij hem lijkt ze eindelijk zichzelf te kunnen zijn. Uiteindelijk kiest Sandra voor een leven bij haar zwarte vriend Petrus. Zelfs als die keuze inhoudt dat haar vader haar niet meer wil zien, dat ze voortaan in armoede zal leven en niet meer kan genieten van alle privileges waar je als blanke recht op hebt.
18
19
Vragen • • • • • •
• • • •
• •
20
Hebben alle films een thema? Wat is de laatste film die je gezien hebt? Wat zou het thema kunnen zijn van die film? Heb je een lievelingsthema? Wat zijn de verschillende thema’s van Skin? En wat is het belangrijkste thema, denk je? Kan je enkele scènes opsommen die het thema ‘identiteit’ bespelen? Probeer er vijf te vinden. Tijdens de begingeneriek maakt de jonge Sandra Laing zich klaar om naar school te gaan. Wanneer ze de kamer verlaat, blijft de camera even stilstaan bij de lege spiegel. Waarom is dat, denk je? Waarom heet de film Skin (huid), denk je? Wat zegt je huid over jou? Je littekens? Je piercings? Tatoeages? Kan je aan de hand van je huid afleiden wat voor iemand je bent? Heb jij ooit het gevoel gehad dat je nergens echt thuishoorde? Waar en wanneer was dat? Kan je de situatie van Sandra Laing vergelijken met de situatie van de tweede en derde generatie migranten in België? In België worden ze als migranten gezien, maar in hun moederland worden ze als Belgen bekeken. Gaat deze vergelijking op, denk je? Met welke andere personen/groepen/culturen die je kent uit de media kan je de situatie van Sandra Laing vergelijken? Zoek informatie op over de Zuid-Afrikaanse sprintster Caster Semenya. Wat is het verband tussen haar verhaal en dat van Sandra Laing?
Personages
Sandra Laing Sandra groeit op in het beschermde en liefdevolle milieu van blanke Afrikanen, maar heeft het uiterlijk van zwarte Afrikanen. Als kind stelt ze zich nauwelijks vragen bij haar uitzonderlijke situatie. Pas als ze van school wordt gestuurd, wordt Sandra met de neus op de feiten gedrukt: ze is anders dan de anderen. Van nature uit is Sandra geen vechtster, zelfs geen bijzonder sterke vrouw. Het liefst van alles wil ze simpelweg niet opvallen. En net dat is in haar situatie niet mogelijk. Die verplicht haar om keuzes te maken die tegen haar zachte natuur indruisen: ze zal haar familie de rug toekeren, ze laat heel bewust de weelde vallen waarin ze leefde en uiteindelijk verlaat ze haar echtgenoot. Dat zijn moeilijke stappen voor iemand die het liefst van alles iedereen te vriend houdt.
21
Abraham Laing
Petrus
Als zijn dochter van school wordt gestuurd, begint Abraham een verbeten strijd om Sandra weer als blanke te laten classificeren. En dat heeft zijn redenen. Tijdens het apartheidsregime mocht iemand van ‘het zwarte ras’ officieel niet onder hetzelfde dak als een blanke wonen. Zijn strijd heeft dus minder te maken met ‘wat de buren zouden denken’, dan met zijn gedrevenheid wil om zijn gezin bijeen te houden. Maar nooit stelt hij het apartheidsregime zelf in vraag. Zwarte klanten in zijn winkel behandelt hij kordater en norser dan blanken. Als Sandra verkering heeft met een zwarte man, beschouwt Abraham dat zelfs als de grootste belediging en schande. En dat wás het ook in die tijd! Dat hij zijn dochter uit zijn leven verbant, is misschien niet te verantwoorden, maar wel te begrijpen.
Petrus is de aantrekkelijke groenteboer waar Sandra verliefd op wordt. Als Sandra voor hem zelfs haar huis verlaat, doet hij zijn best om haar een nieuwe thuis te geven. Hij blijft bij dit alles haar goedlachse steun. Tot hij zijn huis verliest. Petrus wordt bitter en begint te drinken. Zo erg dat hij Sandra begint te slaan.
Sannie Laing Met haar moeder lijkt Sandra de diepste band te hebben. Ze geeft haar dochter warmte, steun en liefde. Maar Sannie is ook een kind van haar tijd. Als ze hoort dat haar dochter iets zou kunnen voelen voor een zwarte man, slaat ze haar gewoon in het gezicht. Als haar man Sandra later uit het gezin verbant, vindt Sannie het vreselijk, maar rebelleren doet ze niet. Je zou als excuus kunnen stellen dat vrouwen in het ZuidAfrika van die tijd hun echtgenoot moesten gehoorzamen, maar Sannie is niet de zwakke vrouw die gebukt gaat onder de tirannie van haar echtgenoot. Ook Sannie kan de schande die Sandra over de familie brengt moeilijk verkroppen. Als haar man op zijn ziektebed Sandra wil opzoeken, verbiedt ze het hem. En ook na zijn dood, gaat Sannie niet actief naar haar dochter op zoek.
22
Onder het apartheidsregime was het mogelijk dat een plek die enkel voor zwarten bedoeld was, plots opnieuw gedefinieerd werd als een plek voor blanken. Zwarten moesten dan verdwijnen zonder dat ze een financiële vergoeding kregen voor het verlies van hun woning. Meestal moesten ze verhuizen naar overbevolkte Townships waar in de verste verte geen werk te vinden was. Het verhaal van Petrus is helaas het verhaal van duizenden mannen en vrouwen.
Vragen • • • • • • •
Wie zijn de belangrijkste personages? Wat zijn de belangrijkste karaktereigenschappen van Sandra Laing? Motiveer. Abraham Laing probeerde vooral zijn gezin samen te houden. Hoezo? De moeder Sannie Laing is geen zwak figuur. Waarom niet? Stel: je bent de advocaat van Abraham Laing die zijn daden moet verdedigen. Hoe zou je dat aanpakken? Doe hetzelfde voor Sannie Laing en voor Petrus. De broers van Sandra willen in het echte leven nog steeds geen contact hebben met haar. Kan je begrijpen waarom?
23
Apartheid en de wet op bevolkingsregistratie De film opent met de volgende tekst: Apartheid: was een systeem van rassenscheiding wettelijk bepaald door de blanke minderheid in ZuidAfrika van 1948 tot 1994. The Population Registration Act (wet op bevolkingsregistratie - 1950): rangschikte alle inwoners volgens hun ras. Mensen van verschillend ras mochten niet naar dezelfde winkels of scholen gaan, of in hetzelfde huis wonen.
Apartheid De Zuid-Afrikaanse nationalistische partij (de Nasionale Party) behaalt in 1948 een absolute meerderheid een grijpt deze kans om het land te reorganiseren. Blanken en zwarten moesten apart leven. Ze willen blank en zwart laten leven, apart van elkaar. Tijdens de crisis van de jaren ’30 waren sommige blanken zo arm dat ze met zwarten moesten concurreren om werk te vinden. De Nasionale Party wou voorkomen dat dit ooit opnieuw zou gebeuren. Enkele apartheidswetten die werden ingevoerd: • • • • • • •
24
De wet op verbod van gemengde huwelijken (1949) De ontuchtwet (1950) - verbod op seksuele relatie met iemand van een ander ras. De wet op bevolkingsregistratie (1950) - het registeren van ras was verplicht. De groepsgebiedenwet (27 april 1950) - werkverbod voor andere rassen in stedelijke gebieden. De wet op aparte gerieven (1953) - verbod op het gebruik van dezelfde openbare voorzieningen. De wet op Bantoe-onderwijs (1953) - zwarten werden onderwezen in het Afrikaans De wet op werkgelegenheid (1956) - betere banen waren gereserveerd voor blanken.
In 1960 weigerde een grote groep zwarten in Sharpeville hun pasjes te dragen. De regering riep de noodtoestand af, en de politie opende het vuur. Na 187 dagen stond het dodental op 69 en waren er 187 gewonden. Maar het blanke regime verpinkte niet, en de apartheidswetten bleven gelden. Elk politiek protest, zelfs vreedzaam protest, werd zwaar gestraft. Tot 1989 kon iedereen op elk moment opgepakt en zes maanden lang opgesloten worden, zonder proces. Duizenden gevangen stierven na martelpraktijken.
25
In 1989 wordt F.W. De Klerk president en vanaf dan gaat het snel. Hij laat een aantal leiders van de zwarten vrij, waaronder Nelson Mandela die 26 jaar in de gevangenis heeft doorgebracht. In 1991 worden de meest racistische apartheidswetten afgeschaft. 1994 wordt een historisch jaar. Voor het eerst worden parlementsverkiezingen gehouden waarvoor ook de ‘zwarten’ mogen kiezen. Nelson Mandela wordt president. Hij schaft alle apartheidswetten af en werkt aan een nieuwe grondwet.
Wet op bevolkingsregistratie Als je ras bepaalt wat je wel of niet mag doen, is het natuurlijk belangrijk te bepalen tot welk ras je hoort. Dus riep de regering de wet op bevolkingsregistratie in het leven. Op het paspoort van elke inwoner van Zuid-Afrika moest genoteerd staan tot welk ras ze behoorden. Het apartheidsregime had enkele pseudo-wetenschappelijke testen die je ras moesten bepalen. Er waren vier mogelijkheden: Blank, Zwart, Indiër of Gekleurd (als je verschillende rassenkenmerken in je bloed had). In de film Skin zijn er twee scènes waarin Sandra tests moet ondergaan. Op school ondergaat ze een ‘medisch onderzoek’ waarin haar armen en benen gemeten worden. Later moet ze ook nog de potloodtest ondergaan: als een potlood in het haar blijft steken, is ze zwart. Het zou een grap kunnen zijn, maar deze potloodtest werd echt uitgevoerd. Bovendien waren de implicaties vaak rampzalig. Wie als zwart bestempeld werd, was gedoemd om de rest van haar of zijn leven in armoede door te brengen.
26
Uit Sandra Laings biografie: “Sandra is tenminste gespaard gebleven van de ‘scrotum-test’, die op baby’s werd uitgevoerd. Dokters keken of het kind een klein plekje op de stuit had: dat is vooral te zien bij Indische borelingen.” Het ras werd ook nog bepaald aan de hand van volgende punten: 1. De kleur van de vingernagels. De nagelriem van een zwarte of gekleurde zouden meer roze zijn dan die van blanken. 2. De oorlel-test. De oorlel van een zwarte zou zachter zijn dan die van anderen. 3. De ooglid-test. Het ooglid van een zwarte of een gekleurde contrasteerde meer met hun huidskleur dan bij blanken. 4. Wat eet je als ontbijt? Als je pap antwoordde, was de kans groot dat je zwart was. 5. Slaap je op een hoog bed of een laag bed? Zwarten sliepen op een laag bed. 6. Speel je liever voetbal of rugby? Voetbal werd beschouwd als de sport van de zwarten. 7. In welke taal roep je het uit als een dokter je onverwachts knijpt? Sandra Laing was dus niet de enige die deze absurde testen moest ondergaan. Elk jaar werden er dan ook mensen ‘geherdefinieerd’.
Hier zijn bijvoorbeeld de statistieken van 1984: • • • • •
518 gekleurden werden geherdefinieerd als blanken. 2 blanken werden geherdefinieerd als Chinezen 1 blanke werd geherdefinieerd als Indiër 1 blanke werd een gekleurde 89 gekleurden werden zwarten
27
Vragen • • • • • •
De film opent met de verklaring van twee begrippen: de apartheid en de wet op bevolkingsregistratie. Waarom deze twee termen, denk je? Waarom heeft de Zuid-Afrikaanse regering de wet op bevolkingsregistratie ingevoerd? Uit welke scènes merk je dat de film zich afspeelt tijdens het apartheidsregime? Bekijk de lijst met testen. Welke vind je de meest absurde? En welke de meest vernederende? Kan je de apartheid vergelijken met de manier waarop Joden werden behandeld aan het begin van de tweede wereldoorlog? Kan je apartheid vergelijken met de manier waarop asielzoekers vandaag in Europa behandeld worden?
Vooroordelen Apartheid is het gevolg van vooroordelen die een bevolkingsgroep heeft over een ander. Als we eerlijk zijn hebben we allemaal vooroordelen tegenover bepaalde mensen. Heb jij ergens een hekel aan zonder dat daar een redelijke verklaring voor is? (rare eetgewoontes, slechte tvprogramma’s, muziek, voetbalploegen, etc.) Op internet vind je de grote vooroordelen- en discriminatietest, waar je zelf kan zien welke vooroordelen bewust of onbewust je wereldvisie bepalen. http://krux2. ikon.nl/~krux/modules.php?name=GVD
28
29
Mensenrechten Links vind je enkele gebeurtenissen uit het leven van Sandra Laing. Rechts staat een selectie van de dertig Universele Rechten van de Mens. Duid aan welke gebeurtenis een schending is van welk mensenrecht.
Sandra’s feiten 1. De jonge Sandra werd op school vaak gepest, zowel fysisch als psychisch. De leerkrachten beschermden haar niet, ze keurden het zelfs goed of deden zelfs mee. Sandra werd verschillende keren geslagen door leerkrachten. 9. Als officieel ‘blanke’ heeft Sandra het recht niet om samen te wonen met haar vriend Petrus en haar kinderen. Op dat moment heeft ze geen papieren, waardoor ze opnieuw een arrestatie en een gevangenisstraf riskeert. 10. In haar zwarte gemeenschap zijn er geen medische voorzieningen. Gelukkig verlopen haar bevallingen zonder complicaties. 11. Tijdens het apartheidsregime was het mogelijk dat een plek die enkel voor zwarten bedoeld was, geherdefinieerd werd als een plek die enkel voor blanken was bestemd. Zwarten moesten dan verdwijnen zonder dat ze een financiële vergoeding kregen voor het verlies van hun woning. De inwoners van zo’n wijk die van bestemming veranderde, werden twee weken op voorhand verwittigd. 12. Op het begin en het einde van de film zien we Sandra deelnemen aan de eerste democratische verkiezingen in Zuid-Afrika. Tot dan toe (in 1994) hadden enkel blanken stemrecht.
De universele rechten van de mens 1.
We zijn allemaal vrij en gelijkwaardig geboren.
2. Discrimineer niet: deze rechten komen iedereen toe, ongeacht onze verschillen. 3. Het recht op leven en het recht te leven in vrijheid en veiligheid. 4. Niemand heeft het recht ons tot slaaf te maken. Wij kunnen niemand tot slaaf maken. 9. Niemand heeft het recht ons in de gevangenis te stoppen zonder een goede reden en ons daar te houden, of ons het land uit te sturen. 10. Het recht op een proces: Als we berecht worden, moet dat in het openbaar gebeuren. 13. Vrijheid van bewegen: We hebben allemaal het recht in ons land te gaan waar we willen en te reizen waar we dat zelf willen. 16. Huwelijk en gezin: Iedere volwassene heeft het recht te trouwen en een gezin te stichten als hij of zij dat wil. Mannen en vrouwen hebben dezelfde rechten. 17. Iedereen heeft het recht dingen te bezitten of ze te delen. Niemand mag ons iets afnemen zonder een goede reden. 20. Niemand kan ons dwingen tot een groep te behoren als we dat niet willen. 21. Het recht op democratie: We hebben allemaal het recht om deel te nemen aan de regering van ons land. 29. We hebben plichten ten opzichte van de andere en we moeten moeten hun rechten en vrijheden beschermen. 30. Niemand kan deze rechten en vrijheden van ons afnemen.
30
31
Genetica: Zwart-Wit
W.E. Du Bois (1868-1963), de meest vooraanstaande Afro-Amerikaanse mensenrechtenactivist van zijn tijd, was een blanke geboren uit twee zwarte ouders. De wetten van Mendel Gregor Mendel was een monnik die rond 1865 proeven deed met erwten. Hij stelde vast dat wanneer hij paarse en witte erwten met elkaar kruiste, alle nakomelingen paars waren. Maar wanneer hij nu deze paarse nakomelingen onder elkaar ging kruisen dan zag hij bij 1/4 van deze tweede generatie de witte kleur terugkomen.
Een opvallende tweeling: eentje is zwart en eentje blank. Zowel de moeder als de vader hebben een blanke moeder en een zwarte vader.
Als het mogelijk is dat twee paarse erwten een witte erwt kunnen voortbrengen, kunnen ook twee blanken een zwart kind voortbrengen. Voorwaarde is wel dat de ouders zwarte genen in zich dragen. In een land als Zuid-Afrika waar blanken en zwarten voor honderden jaren naast elkaar hebben geleefd, is het niet onmogelijk dat zowel de moeder als de vader van Sandra zwarte genen in hun bloed hadden. Maar tijdens het apartheidsregime schreeuwde je zoiets uiteraard niet van de daken.
Vragen • • • •
Is het mogelijk dat twee blanke ouders een zwart kind krijgen? Wat zou jouw eerste reactie zijn als je plots een broertje of zusje kreeg dat er compleet anders uitziet dan jij? Heb je broers of zussen met een heel ander kleur van haar dan de rest van de familie? Zoek op het internet naar andere voorbeelden die doen denken aan de situatie van Sandra Laing.
Nog zo’n tweeling. Beide ouders leken blank, maar de moeder had wel een Nigeriaanse vader.
32
33
Bibliografie • • • • • • •
Film Education – Skin Recources http://www.filmeducation.org/skin/introduction/index. html Oxfam Solidariteit: Inleef ateliers Zuid-Afrika http://www.oxfamsol.be/nl/Inleefatelier-Zuid-Afrika. html Production Company Elysian Films: Skin http://www.elysianfilms.com/skin.htm Skin – de officiële website http://www.skinthemovie.net/ Universele verklaring van de rechten van de mens: http://www.ohchr.org/en/udhr/pages/Language. aspx?LangID=dut Understanding Apartheid – Teacher’s Notes http://www.apartheidmuseum.org/supplements/ The Story of Africa – BBC World Service http://www.bbc.co.uk/worldservice/africa/features/ storyofafrica/index_section12.shtml
Fiche voor de leerlingen: Op de volgende pagina vind je een fiche voor de leerlingen. Daarop staan een aantal trefwoorden, citaten en vragen die met de film te maken hebben. Je kan deze fiche gebruiken als leidraad tijdens de bespreking van de film.
NIEUW! Een online lesfiche voor de leerlingen met You Tubefragmenten, extra beeldmateriaal en weetjes over de film vind je terug op de website www.lesseninhetdonker.be, www.jekino.be of www.opendoek.be
34
35
Fiche voor de leerlingen
Waarom heet de film Skin, denk je?
Is Sandra’s vader de slechterik uit de film? Of zou je zijn keuzes en beslissingen kunnen begrijpen? Probeer het personage te verdedigen.
Het verhaal van Skin gaat over een donker meisje met blanke ouders dat opgroeit tijdens het apartheidsregime in Zuid-Afrika. Maar vergeet het verhaaltje. Waar gaat de film volgens jou in essentie over? Wat is het thema?
‘Ik wil dat mensen weten dat als er iets gebeurt in hun leven, dat ze erover moeten praten. Ik ben heel lang erg verdrietig geweest, en kwaad. Ik wou vooral alleen zijn en met rust gelaten worden. Maar dankzij deze film ben ik aan het veranderen. Deze film heeft mij enorm geholpen om gelukkiger te worden. Ik zou nu niets aan mijn leven willen veranderen. Al wil ik de mensen wel vragen om voor mij te bidden zodat mijn broers mij ooit zullen vergeven, want ik mis ze enorm.” Sandra Laing
Zegt jouw uiterlijk iets over wie je bent? Over je persoonlijkheid of bijvoorbeeld over je favoriete muziek?
Apartheid is het gevolg van vooroordelen die een bevolkingsgroep heeft tegen een andere. Als we eerlijk zijn hebben we allemaal vooroordelen. Heb jij ergens een hekel aan zonder dat daar een logische verklaring voor is? (Rare eetgewoontes, slechte tv-programma’s, muziek, voetbalploegen, etc.)
Wat weet je over apartheid? Wat is het? Wanneer? Waar? Waarom? Noem enkele belangrijke namen van mensen die een rol hebben gespeeld in de geschiedenis van Zuid-Afrika.
Zijn er bepaalde scènes, momenten in de film bijgebleven? Waarom?
Surf zeker ook eens naar http://www.skinthemovie.net/
Heb jij ooit het gevoel gehad dat je nergens echt thuishoorde?
Wij horen graag je reactie op deze film. Laat die achter op lesseninhetdonker.be (selecteer de film op de homepage).
Bijlage De echte Sandra Laing