ENERGIEKE GEDACHTEN (door Jeroen Bergman)

NIEUWSBRIEF LECTORAAT NIEUWE ENERGIE JANUARI 2010

ENERGIEKE GEDACHTEN (door Jeroen Bergman) Duurzame mobiliteit, wat is dat? Duurzaam volgens van Dale: duur·zaam bn, bw; -zamer, -st 1 lang durend 2 weinig aan slijtage of bederf onderhevig.

Is duurzame mobiliteit iets dat lang mee gaat en weinig onderhoud kost of gaan we toch uit van de gedachte dat we allemaal langdurig willen blijven genieten van onze mobiliteit? Het leefmilieu ontzien, is dat een voorwaarde of een leuke bijkomstigheid? Als je nu om je heen kijkt, wordt er erg veel aandacht besteed aan het terugdringen van het verbruik en de uitstoot van onze bestaande vervoermiddelen. De co2 uitstoot wordt als maatstaf genomen. Ook alternatieve brandstoffen en aandrijvingen worden als een oplossing gezien.

Als je elke dag naar je werk gaat, zie je eigenlijk al dat dit niet de definitieve oplossing is van het mobiliteitsvraagstuk. Ook het duurder maken van onze huidige mobiliteit is geen duurzame oplossing. Mensen willen mobiliteit niet opgeven. Het zit in onze genen gebakken dat we er op uit willen gaan en vrijheid ervaren. Ik denk dat de grootste uitdaging niet zit in de techniek van de voertuigen maar in het veranderen van onze mobiliteitsbehoefte. We zitten nu met z’n allen lekker warm en luxe alleen in onze auto en rijden grote afstanden naar ons werk. Met een elektrische of wat voor hybride auto dan ook gaat dat niet veranderen. Een elektrische auto in de file is misschien wel duurzaam maar niet mobiel. We moeten dus of dichter bij ons werk gaan wonen of met ander vervoer naar ons werk. Hoe dat te realiseren is, weet ik ook nog niet. Ik stap zelf ook elke dag in de auto omdat ik geen andere optie heb die even gemakkelijk en comfortabel is.

ENERGIEMANAGEMENT Zin en onzin over biobrandstof De bekende voorraden aardolie zullen over ongeveer 50 jaar uitgeput zijn. Om ook daarna nog aan de mondiale energievraag te kunnen voldoen, zoeken we alternatieven. Biobrandstof is één optie naast vele andere natuurlijk. Maar wat er in de kranten verschijnt over biobrandstof is niet altijd positief. Zo 1

NIEUWSBRIEF LECTORAAT NIEUWE ENERGIE JANUARI 2010 zou grootschalige toepassing een bedreiging vormen voor tropische regenwouden en de wereldvoedselproductie. Maar is dat wel zo? Of is de situatie genuanceerder? Biobrandstoffen worden gemaakt uit biomassa. Dus voordat de vraag beantwoord kan worden moet vastgesteld worden wat “biomassa” is: •

Reststromen die vrijkomen bij het oogsten en verwerken: - primair: stro, bietenloof, snoei- en

Excuse me. I’m going to need this to run my car.

dunningshout - secundair: aardappelstoomschillen, bierborstel, bietenpulp - tertiair: sloophout, GFT •

Aquatische biomassa: algen, wieren, waterplanten

•

Landbouwgewassen (graan, rijst, mais, palmolie, sojabonen)

•

Bosbouwproducten (hout)

Biomassa Biomassa in de vorm van reststromen kan heel goed gebruikt worden als biobrandstof. Dit gebeurt al op redelijk grote schaal en een bekend voorbeeld is de bio-energiecentrale langs het spoor bij Sittard. Ook aquatische biomassa, die bijvoorbeeld vrijkomt bij het reinigen van sloten, beken en vijvers, is een reststroom, die goed kan dienen als (grondstof voor) biobrandstof. Landbouwgewassen lijken in eerste instantie niet geschikt als bron van biobrandstof, omdat deze gewassen nodig zijn voor de voedselvoorziening.

Diervoeder Toch valt daar wel meer over te zeggen. In demonstratieprojecten in Nigeria, Oeganda en Ethiopië is aangetoond dat de productiviteit per hectare daar 2 tot 3 keer zo hoog kan worden, door gebruik te maken van andere methoden. Daarnaast wordt er wereldwijd meer dan 55 miljoen hectare gebruikt 2

NIEUWSBRIEF LECTORAAT NIEUWE ENERGIE JANUARI 2010 voor katoen, rubber, koffie, thee, tabak, sisal, cacao, etc. Aan diervoeders offeren we meer dan 50% van de maïsoogst en meer dan 90% van de sojabonen. Daarvan zien we een groot deel terug als consumptievlees, maar helaas is de voedingswaarde veel lager dan de voedingswaarde van al het voer dat voor de dieren gebruikt is. Er kan dus veel landbouwgrond vrijkomen voor “biobrandstof” als wereldwijd gestopt wordt met de (pluim)veeteelt en het houden van huisdieren of als we zouden afzien van minder belangrijke producten als koffie, thee en tabak. En, heel erg belangrijk, niemand hoeft daardoor honger te leiden.

Bosbouwproducten Bosbouwproducten staan als grondstof voor biomassa ook ter discussie, omdat houtkap ten koste kan gaan van bossen en regenwouden. En dat is dan weer een ernstige bedreiging voor de biodiversiteit. Veel dier- en plantensoorten zullen uitsterven als hun leefomgeving verwoest wordt. Het is duidelijk dat dit niet past bij een duurzame energievoorziening en wereldwijd moet er streng op worden toegezien dat dit niet gebeurt. De afgebrande en illegaal gekapte bossen moeten weer hersteld worden en een goede handhaving van de regels moet afgedwongen worden. In de praktijk betekent dit, dat er meer regie moet komen vanuit de (semi)overheid om dit proces in de juiste kanalen te leiden. Ondanks de risico’s hoeven we bosbouwproducten niet volledig uit te sluiten als grondstof voor biobrandstof. Duurzame bosbouw is mogelijk, wanneer snel groeiend hout gebruikt wordt op cultuurgronden. Uiteraard moet na de kap van de volwassen bomen het perceel worden herbebost, zodat de CO2-kringloop weer gesloten wordt en de natuur zich kan herstellen.

Procentueel De schattingen van de mogelijke bijdrage van biomassa aan de energieproductie in 2050 lopen uiteen van 40 tot 1100 EJ (1 Exajoule = 1018 Joule). Hierbij is het laagste getal gebaseerd op het gebruik van alleen reststromen. Dit is relatief eenvoudig haalbaar. De bovengrens van 1100 EJ kan slechts gerealiseerd worden met toepassing van intensieve landbouwtechnieken op kwalitatief goede grond. Aangezien de wereldbehoefte aan primaire energie rond het jaar 2050 geschat wordt op 1200 EJ moeten we constateren dat biomassa een groot potentieel heeft. Een door Shell ontwikkeld

3

NIEUWSBRIEF LECTORAAT NIEUWE ENERGIE JANUARI 2010 energiescenario houdt het er echter op dat rond het jaar 2050 biomassa slechts 5% van de energievraag dekt. Dit houdt in dat vooral de reststromen benut zullen worden. Daar waar snelgroeiende gewassen gekweekt worden louter en alleen voor de energiemarkt moet ervoor gewaakt worden dat bossen en regenwouden gespaard blijven en dat voedselproductie niet verdrongen wordt door “energieproductie”. Voedsel moet ook in ontwikkelingslanden betaalbaar blijven en dat is niet vanzelfsprekend, omdat rijke landen bereid zijn hoge prijzen te betalen voor zowel voedsel als energie.

Conclusie Technisch gezien kan biomassa een zeer belangrijke bijdrage leveren aan de mondiale energievoorziening. De benodigde biomassa moet in eerste instantie komen uit reststoffen en een efficiëntere landbouw. Daarmee kan de genoemde bijdrage van 5% in het jaar 2050 gerealiseerd worden. Als het nodig is om een groter deel van het potentieel aan bio-energie aan te spreken, dan zullen consumptiepatronen aangepast moeten worden, omdat minder grond ingezet kan worden voor “luxe producten”. Maar wees gerust, zover zal het waarschijnlijk niet komen, omdat er naar verwachting ook op andere manieren voldoende duurzame energie kan worden opgewekt. Biomassa heeft voor het Lectoraat Nieuwe Energie geen prioriteit. Wij willen wel graag een adviesrol invullen als het om deze materie gaat. Meer weten: [email protected]

NIEUWE ENERGIE EN ONDERWIJS Klimaathoax??? Als docent aan een HBO-instelling wordt je geacht de resultaten van wetenschappelijk onderzoek toegankelijk te maken voor je studenten. Ten behoeve van de klimaattop in Kopenhagen zijn er dikke rapporten geschreven en is er een stroom van informatie vrijgegeven uit onderzoeken, die allemaal de conclusie rechtvaardigen dat het niet goed gaat met het klimaat en dat actie dringend nodig is. De presentaties van Al Gore hebben de politiek en het brede publiek wereldwijd gealarmeerd en een indringend beeld geschetst van de catastrofes, die te verwachten zijn als ingrijpende acties achterwege blijven. 4

NIEUWSBRIEF LECTORAAT NIEUWE ENERGIE JANUARI 2010 In dit publicitaire en politieke geweld worden nu ook tegengeluiden hoorbaar, die de geloofwaardigheid waarmee de beweringen van de klimaatwetenschappers worden gepresenteerd in een heel ander daglicht stellen. Daarbij wordt er melding gemaakt van manipulatie en achterhouden van gegevens, blokkeren van publicatie van afwijkende inzichten in vooraanstaande wetenschappelijke tijdschriften. Is er twijfel over de integriteit van de onderzoekers en worden zelfs de conclusies van het meest vooraanstaande instituut op dit gebied (IPCC) ter discussie gesteld en wordt aan hun wetenschappelijke integriteit getwijfeld. Politici die op basis van de in een dubieus daglicht gestelde rapportage beleid proberen te maken, krijgen de hoon over zich heen van opportunistische tegenstanders en verliezen zo de vertrouwensbasis bij hun kiezers. Deze onduidelijkheden hebben natuurlijk ook hun weerslag op het werk dat we doen in de lectoraten, die rondom het thema duurzaamheid, hun activiteiten ontplooien. Studenten en medewerkers stellen vragen over de onderbouwing van de posities die je inneemt en vragen in colleges naar duiding van al deze geluiden. Dus dit onderwerp is er een waar je iets mee moet! Toen ik aan het begin van de 90-er jaren bij DSM werkte werd voor de eerste keer de Business Strategic Dialog (BSD) georganiseerd. Daarin werden we uitgedaagd om na te denken over de toekomst door een schets te maken van de wereld zoals die er over 25 jaar zou uitzien. Ik vond dat een hele uitdaging, 25 jaar is een eeuwigheid vooruit om een businessomgeving voor een bedrijf te kunnen projecteren. Ondertussen zijn de 25 jaar bijna om en zitten we midden in datgene wat we hadden voorzien: een wereld die gedomineerd wordt door de effecten van het aanlopen tegen zijn eigen begrenzingen. In de 80-er jaren werden twee bewegingen zichtbaar: het ontwikkelen van de wereldwijde netwerken voor grondstofwinning, productie en distributie (globalisering en internationalisering) enerzijds en het verfijnen van het aanbod van producten tot op het niveau van de behoefte van een enkele consument (mass-customisation) anderzijds. Bij de enorme mensenmassa’s in de niet-westerse wereld, voor wie een dergelijke ontwikkeling steeds meer in beeld kwam door de ontwikkeling van de communicatiemedia, was het verlangen naar het delen in die welvaart volkomen gerechtvaardigd. Maar daarbij was het ook volstrekt duidelijk dat de begrenzingen van het gesloten systeem “aarde” onherroepelijk zouden worden bereikt als die ontwikkelingen zich zouden voltrekken op de manier zoals dat was gebeurd in de westerse wereld. 5

NIEUWSBRIEF LECTORAAT NIEUWE ENERGIE JANUARI 2010 Ook de eerste inzichten over het gedrag van chaotische systemen en het onvoorspelbare karakter van de toestand van een systeem, nadat er een kantelpunt was overschreden, maakten het duidelijk dat de vrijheid die je had om een complex systeem zoals de aarde te beïnvloeden eigenlijk zeer beperkt was. Je kon het risico niet nemen om het systeem over een onbekende grens heen te duwen, omdat daarmee mogelijk een keten van gebeurtenissen zou worden getriggerd waarover je geen controle meer zou hebben. Met deze inzichten kijk ik nu naar de discussie tussen verschillende kampen in de klimaatdiscussie. Het wordt steeds duidelijker dat de discussie niet alleen maar op wetenschappelijke gronden wordt gevoerd, maar dat er ook grote belangen in het geding zijn. Wetenschappelijk prestige, financiering van onderzoeksinstituten, belangen in bedrijven, politiek gewin, corruptie, etc. Een beetje surfen op internet levert je de ene case na de andere op en al deze cases worden je ook voorgehouden door de studenten. Ook zij proberen hun positie te bepalen in dit dispuut en als docent moet je in dat proces een ondersteunende rol spelen. Waar sta ik nu als het gaat om de motivatie waarmee ik mij inzet voor duurzaamheid en nieuwe energie? Allereerst is het voor mij duidelijk dat de processen die nu aan de orde zijn in potentie een effect kunnen hebben op globale schaal. Mijn vermogen om op dat niveau ook maar het kleinste deukje in het boterpak te slaan is natuurlijk futiel. Ook onderzoek doen, dat ook maar iets aan de inzichten over het al dan niet optreden van en milieucatastrofe toevoegt, ligt ver buiten mijn bereik. Voor mij is het van belang dat het voor onze studenten duidelijk wordt, dat het zo langzamerhand wel steeds relevanter wordt om kritisch te staan ten aanzien van hun handelen. Vooral techniekstudenten komen in posities waarin ze beslissingen nemen over het gebruik van materialen en hulpmiddelen, de organisatie van productie- en logistieke netwerken en de resources die ze daarbij inzetten. Inzicht in de mogelijke effecten van die beslissingen is dus een belangrijke competentie die je als opleidingsinstituut moet ontwikkelen. Maar je kunt ze ook het perspectief bieden dat een veranderende wereld niet alleen bedreigend is, maar ook kansen biedt. Nieuwe randvoorwaarden vereisen nieuwe vormen waarin voorzien kan worden in de behoeften van consumenten, of deze nu wonen in Europa, Amerika of in Afrika. Maar dit vergt wel een andere aanpak. Een van de doelen van het studentenbedrijf E-Grr is inzicht bieden in de 6

NIEUWSBRIEF LECTORAAT NIEUWE ENERGIE JANUARI 2010 mogelijkheden om de negatieve impact van je beslissingen ten aanzien van de inrichting van gebouwen en processen zo beperkt mogelijk te maken en om de waarde van hulpbronnen als energie naar waarde in te kunnen schatten. Het project Wijkenergie is erop gericht veel nauwkeuriger te onderzoeken wat de mogelijkheden zijn om lokaal in de energiebehoeften te voorzien binnen een gebied met een beperkte omvang. De insteek van RiBuilT is om dat heel consequent te onderzoeken op een veel breder gebied dan alleen op het gebied van energie. Waar sta ik dus in het grote debat over het al dan niet stijgen van de temperatuur met 2 graden of meer en of daarvan de mens of de zon daarvan de veroorzaker is? Het kan mij eerlijk gezegd niet meer zo boeien. Mijn conclusie is dat voor mij, in mijn rol als docent aan een HBO-instelling en als lid van een kenniskring, iedere ontwikkeling interessant is die gericht is op het vermijden van verspilling, voorkomen van uitputting en het maximaal benutten van de lokaal beschikbare menselijke en materiële hulpbronnen. Voorlopig kan ik daarmee al heel aardig uit de voeten. Meer weten: [email protected]

Bezoek Fachschule fur Technik Freiburg In het kader van het op te richten LeerWerkBedrijf Zonne-energie hebben we een bezoek gebracht aan de Walther Rathenau school. Deze school is te vergelijken met een middelbare school gecombineerd met middelbaar beroepsonderwijs in Nederland. In het Duitse onderwijssysteem gaan de leerlingen na de basisschool (Grundschule) naar de Hauptschule (VMBO), Realschule (VMBO-T en HAVO) of Gymnasium (VWO/gymnasium). Het bezoek stond in het teken van het op te richten student leerbedrijf zonne-energie. Onze bijzondere interesse ging dan ook uit naar het vakgebied duurzame energie en in het bijzonder zonne-energie. Van hun scala aan opleidingen valt het vakgebied duurzame energie onder de Fachschule fur Techniek-Gebaudesystemtechniek die binnen de scholengemeenschap Walther Rathenau valt. De school beschikt over de volgende faciliteiten op het gebied van duurzame energie: 1. Practicumlokaal duurzame energie 2. Zonnetoren 3. Zonnepanelendak gebouw Walther Rathenau 4. Technische ruimte van het gebouw zelf 7

NIEUWSBRIEF LECTORAAT NIEUWE ENERGIE JANUARI 2010 1. Practicumlokaal duurzame energie Binnen dit practicumlokaal stonden een aantal nieuwe energietechnieken waaraan de leerlingen metingen konden uitvoeren. Onder andere stonden hier de volgende proefopstellingen: een houtpalletketel met automatische toevoerinrichting, een houtpalletmoederhaard met handmatige toevoer van houtpallets, een houtblokkenmoederhaard met handmatige toevoer van houtblokken, bio-olieketel, gebalanceerde ventilatie-unit, warmte-opslag in gelaagde buffervaten, warmte-opslag in buffervaten met PCM’s, dakintegratie voor pv-panelen en zonnecollectoren en een op zonnewarmte aangedreven absorptiekoelmachine.

2. Zonnetoren Deze zonnetoren bestond uit een aantal verschillende typen zonnecollectoren en pv-panelen. In de ruimte eronder kunnen studenten metingen verrichten aan deze systemen.

3. Zonnepanelendak gebouw Walther Rathenau Het schoolgebouw is eigendom van de gemeente Freiburg. De Fachschule heeft het dak van de school voor een symbolisch bedrag van € 1,- gehuurd van de gemeente. Op het dak heeft de school momenteel ca. 85 kW aan pvpanelen geplaatst. Deze leveren met de Duitse terugleververgoeding een zodanige winst op dat de school verwacht de panelen binnen een termijn van ca. 5 à 6 jaar terug te verdienen. Daarna leveren de pv-panelen elk jaar ca. € 40.000,- op. Dit bedrag zal worden gebruikt om investeringen in het onderwijs te financieren. Onder het dak van het gebouw (dit was voorheen een sterrenwacht) waar een groot deel van de pv-panelen op liggen is een meetruimte ingericht waar de leerlingen metingen kunnen verrichten aan het pv-systeem.

4. Technische ruimte van het gebouw Vanwege de economische crisis heeft de Walther Rathenau Gewerbeschule € 500.000,- gekregen voor het doen van investeringen in het onderwijs. De school heeft een deel van dit geld gebruikt om (één van) de technische ruimte(n) van de gebouwen te renoveren. Bij deze renovatie is gebruik gemaakt van duurzame energietechnieken. Zo is er voor de warmteopwekking gekozen voor een 8

NIEUWSBRIEF LECTORAAT NIEUWE ENERGIE JANUARI 2010 houtpalletketel in combinatie met 4 mini-wkk apparaten ( met 1 stirlingmotor aangedreven, 2 otto-motor aangedreven en 1 brandstofcel). Om het aantal draaiuren te vergroten zijn er twee grote gelaagde buffervaten geplaatst. Naast deze technische ruimte ligt een meetruimte waar studenten aan de apparaten in de technische ruimte kunnen meten.

Er waren in geen van de meetruimten op het moment van ons bezoek leerlingen aanwezig. Hierdoor hebben we niet echt een beeld gekregen van wat de leerlingen meten en welke analyse ze op de meetdata uitvoeren. Dit beeld hebben we in andere practicumlokalen wel gekregen, omdat we hier met leerlingen konden spreken. Op de vraag in hoeverre zij een leerwerkbedrijf hebben antwoordde de heer Brand dat er soms op verzoek van bedrijven dingen onderzocht worden. Conclusie: Interessant om te zien welke mogelijkheden deze school aan haar studenten biedt op het gebied van nieuwe energietechnieken. We hebben er inspiratie voor de mogelijkheden voor het LeerWerkBedrijf Zonne-energie op kunnen doen. Een voorbeeldmodel voor een LeerWerkBedrijf was deze school echter niet.

NIEUWE ENERGIE IN DE REGIO WaterstofRegio Op 10 februari 2010 vindt er in het Conference Center High Tech Campus te Eindhoven, een officiële startbijeenkomst plaats van het project WaterstofRegio. Aanwezig zijn hierbij o.a. de 2 betrokken (Belgische en Nederlandse) ministers. Nadere informatie bij Jack Theunisz ([email protected] of 045 4006165)

Electric Challenge op Francorchamps: Hogeschool Zuyd daagt de auto-industrie uit De Hogeschool Zuyd heeft er weer een record bij. Met ware doodsverachting heeft Willem Janssen op 10 november 2009 met de volledig elektrisch aangedreven Think City van de Hogeschool Zuyd het 7 kilometer en 4 meter lange circuit van Spa-Francorchamps gerond in een beste tijd van 4 minuten, 56 seconden en 64 honderdsten. Kimi Räikkönen met de McLaren F1 hoeft zich voorlopig nog geen zorgen te maken dat zijn baanrecord sneuvelt, maar de snelste tijd voor volledig elektrische serieproductieauto’s met Europese typegoedkeuring staat. Maar eerlijkheidshalve, veel concurrentie is 9

NIEUWSBRIEF LECTORAAT NIEUWE ENERGIE JANUARI 2010 er nog niet. De Think is immers de eerste elektrische auto met deze Europese toelating. En dat is de reden voor deze actie. De Hogeschool Zuyd daagt de auto-industrie op deze manier uit om dit record zo spoedig mogelijk te verbeteren met hun elektrische creaties. Wanneer dit lukt, zijn ze immers beschikbaar voor de Europese markt. Want nu zijn ze er nog niet. De Think City, geïmporteerd uit Noorwegen door Elmonet, toont aan dat elektrisch rijden een volstrekt haalbaar concept is. Na een nachtje laden, gewoon aan het stopcontact, kan de Think tot 180 kilometer ver rijden. Na een ruim aantal rondes op topsnelheid over het circuit is de Think dan ook gewoon op eigen kracht vanuit de Ardennen teruggereden naar zijn thuishonk in Heerlen. En wie nog sceptisch is over de CO2 uitstoot, Hogeschool Zuyd ontwikkelt een zonnelaadstation, waardoor de Think jaarlijks ca. 20.000 km volledig CO2 neutraal kan rijden.

Inmiddels heeft de Vlaamse minister Ingrid Lieten een poging gedaan om met onze Think een recordronde op het circuit van Zolder te rijden, maar door de invallende duisternis en de afwezigheid van officiële tijdwaarnemers is helaas geen rondetijd genoteerd. Deze uitdaging staat dus nog open voor de eerste Nederlandse minister die zich bij Willem Janssen meldt! Zie voor beelden TV Limburg en http://www.flickr.com/photos/think_on_tour/ Voor inlichtingen: [email protected]

Congres Duurzaamheid Loont 2010 Op 27 januari 2010 vindt de 2de editie van de Limburgse Dag van de Duurzaamheid plaats. Dit zal gebeuren in het kader van Duurzaamheid Loont. Het congres wordt georganiseerd in het Continium in Kerkrade en staat dit jaar geheel in het teken van de jeugd. Het congres zal bestaan uit een klimaatdebat, een opleidingen- en banenmarkt en diverse lezingen en workshops. In het klimaatdebat zullen studenten van 5-6 VWO het opnemen tegen vertegenwoordigers uit het bedrijfsleven, onderwijs en semi-overheid. Deze rol zal worden ingevuld door Bert Kersten, Ralf Krewinkel, Leo Gommans en Ton Goedmakers. Ze zullen hun beleid op het gebied van duurzaamheid verdedigen tegen de kritische vragen van de studenten. De leiding van het debat zal in handen liggen van excentrieke kunstenaar Dick Evers. 10

NIEUWSBRIEF LECTORAAT NIEUWE ENERGIE JANUARI 2010 Op de opleidingen- en banenmarkt zullen scholen en bedrijven vertegenwoordigd zijn, die opleidingen en werk aanbieden op het gebied van duurzaamheid. Hierdoor worden de studenten in contact gebracht met deze scholen en bedrijven en komen ze zo alles te weten over carrièremogelijkheden in de duurzame sector. Er vinden ook diverse lezingen en workshops op het gebied van duurzaamheid plaats. Lezingen worden gegeven door Dr. Jacques Kimman en Ir. Ronald Rovers van Hogeschool Zuyd en door de eerder genoemde debatleider Dick Evers. In de workshops gaan de studenten interactief aan de slag met duurzaamheid. Als afsluiting zal er een leuke mystery act met muziek en dans plaatsvinden. Voor meer informatie kunt U terecht op de website: www.duurzaamheidloont.eu.

Limburgse Dag van de Nieuwe Energie 2010 21 april 2010 vindt de tweede editie van de Limburgse Dag van de Nieuwe Energie plaats. De eerste editie was een groot succes en maar liefst 90% van de bezoekers gaf aan dat ze de volgende keer graag weer erbij zouden willen zijn. De tweede editie staat in het teken van transitie naar een duurzame energievoorziening. Vertegenwoordigers uit het bedrijfsleven, onderwijs en (semi)overheid worden uitgenodigd om meer te leren over dit belangrijke onderwerp. Het congres zal bestaan uit een plenaire sessie en daarna een aantal interactieve workshops met experts op het gebied van duurzaamheid en nieuwe energie. De keynotespreker van dit congres zal de Duitse politicus Dr. Hermann Scheer zijn. Hij is een expert op het gebied van zonne-energie en hij wordt door velen gezien als de initiator voor de grootschalige transitie naar duurzame energiebronnen in Duitsland. De komst van Dr. Scheer is een primeur voor de Provincie Limburg. Als U deze deel wilt nemen aan dit toonaangevende congres dan kunt U zich inschrijven op de website: www.dagvandenieuweenergie.nl.

SB10 Op 11, 12 en 13 oktober 2010 zal de Euregional Conference Sustainable Building (SB10) plaatsvinden. Dit is een samenwerking tussen de universiteiten en hogescholen van Heerlen, Luik, Hasselt en Aken. Thema van dit internationale congres is de ontwikkelingen op het gebied van duurzaam bouwen. De focus ligt vooral op zero-impact building en 11

NIEUWSBRIEF LECTORAAT NIEUWE ENERGIE JANUARI 2010 energieneutraal bouwen. Bezoekers krijgen voorbeelden te zien van alle nieuwe ontwikkelingen op dit gebied. Een keur van internationale sprekers zal deelnemen aan dit congres. Kijk voor meer informatie op de website: www.ribuilt.eu/SB10.

Colofon De nieuwsbrief wordt uitgegeven door het lectoraat Nieuwe Energie. Heb je vragen en/of opmerkingen neem dan contact op met Hella Wilmes. [email protected] Eindredactie: Werner Eussen, [email protected] Of kijk op de website van het lectoraat. www.hszuyd.nl/nieuweenergie Hier vind je nieuwsberichten en links op het gebied van nieuwe energie etc.

12