D EI EI
D
0
From general acceptance to general doubt in two years
E-voting in the Netherlands
KIESRAAD
0
8
0 0 4 1i
1-l
G) 1 G) -
I
.—
1
w
m
ci
•—
0c
zE
S 0 0 £3 £3 £3 0
KIESRAAD
0
• Voting machines introduced in 1995 • 99% of manicipalities used voting machines • Voters from abroad could vote through internet • Plans to use internt voting also for voters within country
Situation 2006
0
S 0 0 0 0 0 0
KIESRAAD
• Very little provisions regarding voting machines in Election Act • Details in ministerial Regulation for the approval on voting machines 1997 • Not updated with regard to security provisions
Legislation
•
m
CP)
•
-1z
—
G) 0
1
-mø CDCI)
-h
cDr%) Cl)O -%
o C’)
0
E
0
OG)
(0 0 0
1
1-
02Q. G)
0w.
(1)
G)
2
0W
1
0
w
0”0
s.C.)
L.
—
OØ
I-c.)
E
t
—
Zw
0 LL.,
•
•
E
EI 0
0
S 0 EI 0
KIESF
0
• Government withdrew Sdu approval • 22 municipalities voted with paper ballot • Voters from abroad: internet voting with RIES • Elections without problems
Effects
0
1-
0
(1)
1
‘1-s
E
1 .
c.l)
LLI
‘1-.
>1
cILiD .
.
S 0 0 0 0 0 0
KIESRA AD
0
.
• Two committees, one on history of decision making, one on future • First one: mistakes made in process, not enough knowledge within gouvernment • Second one: ‘Voting with Confidence’: no more e-voting without paper trail, suggestion for new system
Advisory Committees
0
(1)
fb
-‘
.
.
.
.
ci) > >
-D
0
CD
r+
—I
-‘
—
—
w
-‘ —.
w
-‘
—.
—
0 (1)
-‘
-‘
—
CD
—
CD 0 0
CD (1) (1)
— —
CD
3
—
CD
(1) 0 .‘ CD CD
o
1
t
0
0
3
CD
S
KIESRAAD
0
•1
1.
• Withdrawal of approval of current voting machines • Ministerial regulation withdrawn • Techincal committee to investigate proposed new system
Gouvernment decision.
o
ci 0 ci ci 0 ci
• Technical committee: System not feasible because of Tem pest problems • Cabinet decision: for now no experiments with new system of e-voting, back to paper ballot (May 2008)
Printer and scanner
cl ci cl cl cl ci
KIESRAAD
2006 elections: internet voting was used
0
• Plans to implement permanently • Parliament asked for certifying procedure • Cabinet decision: no internet voting for EP elections in 2009
.
Internet voting
0
ci
cl
S ci cl ci ci
KIESRAAD
• Waterboards planned to use internet voting for elections in november 2008 • Includes all voters in the Netherlands, 12 millions • Parliament asked questions about system • Independent test: systems not secure • NGO managed hack
Internet voting 2
• o
KIESHAAD
0
• Very recent decision by gouvernment: no internet voting during waterboard elections • Gor now: no e-voting in the Netherlands
Internetvoting3
0
S
KIESRAAL3
• developments in computer science and security issues have to be linked to e-voti ng • Introduction of e-voting not without intensive testing by supporters and critics • Gouvernment has to have enough own knowledge to prevent market to take over
Conciusions part 1
(1)
.2
E
G)
0 0
1-1
.—
r..
1
(0) G)
= (1)
t ‘1”
0
G) -
E 4-.
4.’
G)
t:
Eo
(1)
1Hfl
II-
.2
0
t5 0
0 C#) LU DDDOD
•1
T
1..
CU.
LF%
.
•
•_
0
•
CD
0
4
— — Onderwerp Datum
tion Assistance Commission woensdag 27 februari 2013 17:23:35
De Amerikaanse website van de Election Assistance Commission (EAC) http:/Iwww.eac.gov biedt informatie over het testen en certificeren van stemmachines en verkiezingssoftware.
Met deze tool kan een risicoanalyse uitgevoerd worden van verschillende soorten stemmachines. De volledige omschrijving van de tool is hier te vinden: http://www.eac.gov/assetsll /Documents/eoathreattrees.pdf een powerpoint met een samenvatting is te vinden op: http://www.eac.gov/assets/1 /Documents/eoa_summarization.pdf
Voting system guidelines (waar moeten machines aan voldoen) Quality monitoring program (which requires manufactures to submit reports of any voting system irregularities that occur with EAC-certified systems). Voting System Testing and Certification Program Manual (0MB 3265-0004). Voting System Test Laboratory Accreditation Program (waarin bepaald wordt waaraan keuringsinstanties moeten voldoen) en nog veel meer...
-
-
-
-
S
0
Verslag bezoek aan Londen van 2 mei tot en met 4 mei 2012
Medewerkers van het secretariaat hebben van 2 mei tot en met 4 mei 2012 een bezoek gebracht aan Londen in verband met de burgemeester- en gemeenteraadsverkiezingen aldaar. Het bezoek was met name ingegeven door het feit dat bij deze verkiezingen elektronisch geteld werd en de kans aanwezig is dat dit in Nederland op termijn ook zal worden ingevoerd. Het ministerie van BZK is bezig met de ontwikkeling van een nieuw stembiljet dat elektronisch geteld moet kunnen worden. Recentelijk is getest met het stemmen met een drietal prototypen nieuw stembiljet en is ook getest met het elektronisch tellen ervan. Er is gesproken met LondenElect (de gemeentelijke organisatie van de verkiezingen), IntElect (de leverancier van de elektronische telapparatuur) en The Electoral Commission (de Engelse Kiesraad). Hiernaast zijn op de dag van stemming stemlokalen bezocht en is een tellocatie bezocht. Gesprek met LondenElect en IntElect op 2 mei Op deze dag voorafgaand aan de dag van stemming is gesproken met van gemeente Londen en van lntElect.I was de Greater Londen Returning Officer (GLRO), hoofd verkiezingen van gemeente Londen. Doel van het gesprek was een algemene uitleg over de wijze waarop de verkiezingen georganiseerd waren en specifiek over hoe het elektronisch telproces geregeld was. Op 3 mei 2012 vonden er twee verkiezingen plaats in de gemeente Londen, te weten de verkiezing voor de burgemeester en de verkiezing voor de Londense gemeenteraad. In navolging op de jaren 2000, 2004 en 2008 heeft de Londense gemeenteraad besloten om elektronisch te tellen. Hiervoor is men een samenwerkingsverband aangegaan met IntElect. IntElect levert de scanners waarmee geteld wordt en voorziet deze van de nodige software. Hiernaast verzorgt IntElect ook de stembiljetten, stembussen, uitslagberekeningssoftware en allerlei aanverwante zaken die het elektronisch tellen mogelijk maken. De uiteindelijke verantwoordelijkheid voor de verkiezingen blijft uiteraard belegd bij LondenElect. Hiernaast wordt de telapparatuur getest door een onafhankelijke instantie. Tijdens het bezoek aan LondenElect en IntElect is veel verteld over de organisatie van de verkiezingen en het elektronisch tellen. Er wordt op drie locaties in de stad centraal geteld, waarbij de stembiljetten voor de drie verschillende stemming tegelijkertijd geteld worden. Doormiddel van een barcode registreert de scanner voor welke stemming een bepaald stembiljet is. Als er buiten het stemvakje iets is aangegeven, dan wordt het stembiljet door de scanner niet geaccepteerd en in een aparte lade uitgeworpen en wordt vervolgens handmatig beoordeeld of het geldig of ongeldig is. Dit proces gebeurt met computerschermen, die ook aan de aanwezige waarnemers in de tellocatie worden getoond. Dit om het proces transparant te maken. Gedurende het telproces is per constituency op schermen te volgen hoe ver men is met de telling en wat de voorlopige uitkomst is. De uitslagen gaan uiteindelijk langs elektronische weg naar City Hall, alwaar de uitslag wordt vastgesteld. In heel Londen zijn 324 scanners ingezet, die werden bediend door zon 400 scanner operators. Hiernaast waren nog ongeveer 1000 andere mensen bij de telling betrokken
I]
Afspraak met The Electoral Commission op 3 mei Tijdens het gesprek met The Electoral Commission kwam het onderwerp fraude aan de orde. Sinds 2000 zijn de mogelijkheden om per brief te stemmen (postal voting) uitgebreid Zo hoeft er geen reden meer te worden opgegeven waarom hier gebruik van gemaakt wordt. Dit heeft ervoor gezorgd dat het aantal fraudegevallen bij het briefstemmen is toegenomen, hetgeen samenhangt met een gebrek aan controle bij de registratie voor postal voting. Men is voornemens wijzingen aan te brengen in de registratieprocedure, waardoor het aantal fraudegevallen zou moeten afnemen. .
1
Zo vraagt men zich af of de baten wel opwegen tegen de kosten. Zou je met meer mensen in een handmatig telproces niet net zo snel klaar zijn als in een elektronisch telproces? Waarschijnlijk is een elektronisch telsysteem pas op de langere termijn rendabel. Wel vindt men het goed dat transparantie van het elektronische telproces, ten opzichte van eerdere verkiezingen, meer aandacht heeft gekregen. Bezoek aan te/locatie op 4 mei Op 4 mei, de dag na de stemming, is een bezoek gebracht aan een tellocatie. Het bleek een groots opgezette Organisatie. Er werd geteld in een grote hal en er was veel beveiliging aanwezig. Op deze tellocatie werden de stemmen van vijf constituencies (kiesdistricten) geteld, waarbij het telproces ook in deze vijf districten was opgedeeld. Het gehele proces was strak georganiseerd en opgedeeld in een aantal stappen. In de eerste instantie werden de stembussen geopend, vervolgens werden de stembiljetten verdeeld in zogenoemde ‘batches’ (een partij stembiljetten afkomstig uit een stembureau en dat gedurende het gehele proces bij elkaar bleef), de ‘batch’ werd geregistreerd en kreeg een nummer, de stembiljetten werden gescand en tot slot werden de stembiljetten die de scanner niet accepteerde handmatig beoordeeld. De scanners waren voorzien van software en de verschillende soorten stembiljetten (voor de burgemeestersverkiezing en de verkiezing van de gemeenteraad) werden gelijktijdig gescand. Door middel van een barcode op het stembiljet, registreerde de scanner voor welke verkiezing een bepaald stembiljet was ingevuld. Het telproces was weliswaar openbaar, maar men kon slechts de telling bijwonen als men tevoren was geregistreerd als waarnemer. De meeste waarnemers waren afgevaardigden van een partij. Zij hielden vooral toezicht op de handmatige beoordeling van stembiljetten die niet door de scanner waren geaccepteerd en volgden dit op computerschermen. Er waren niet veel kiezers als waarnemer aangemeld. Gedurende het gehele proces was op schermen te volgen hoe ver men was met het tellen en wat de voorlopige uitkomst van de telling was. Aan het einde van de telling werden de resultaten elektronisch naar City Hall gezonden, alwaar de uitslag ‘s avonds om twaalf uur bekend werd gemaakt.
0
Verslag “EMB Dialogne”, Stockholm, 5-8 december 2011, georganiseerd door International IDEA ( Institute for Democracy and Electoral Assistance) Aanwezig: vertegenwoordigers van 33 landen (waarvan 8 uit Europa) Namens de Kiesraad aanwezig: De opening vond plaats door de heer Vidar Helgesen, secretaris-generaal International IDEA. De heer netwerk facilitator ACE Electronic Knowledge Network, ging vervolgens nader in op wat ACE is en wat voor mogelijkheden ACE biedt aan mensen die in de praktijk met verkiezingen te maken hebben. ,
ACE is ‘s werelds grootste online verkiezingennetwerk (www.aceproject.org), waar kosteloos informatie te vinden is over kiesrecht en verkiezingen “all over the world”. Ook over Nederland, ontdekte ik enkele maanden geleden. De op onderdelen deels verouderde info heb ik vervolgens geactualiseerd. ACE biedt voorts de mogelijkheid om vragen te stellen aan het “Practicioners’ Network”, waarbij ik inmiddels ben aangesloten. Gemiddeld ontvang ik ca. één vraag per week. —
—
Vijf sessions: 1. The transition from controlled EMBs to politically independent EMBs; 2. E-Voting pyramid of trust; 3. The role of EMBs in promoting gender equality in electoral processes; 4. Social Media; 5. Elections and Conflict. ad 1. IDEA gaat binnenkort een rapport uitbrengen over dit thema. Het rapport beschrijft dat EMBs zich in verschillende fases van ontwikkeling kunnen bevinden. Een onderscheid wordt gemaakt tussen “institutional independence” en “fearless independence”, waarbij “fearless” refereert aan politieke onafhankelijkheid van een EMB, die niet buigt voor invloed vanuit de overheid, politiek of anderszins op zijn besluitvorming. Interessant is dat uitgegaan wordt van een soort van ideaal type EMB: “Several keyfunctions are identijïable as core tasks of an independent EMB, inciuding: the process ofelectoral boundary delimitation, the authorily to negotiate intra gouvernemental arrangements, the authorily to present its own budget, final authority over the voter ‘s roll, certfication of candidates an partjes to compete, control ofpolling, counting and tabulation, and the certfication of electoral resuits.” Dit is het doel waar het streven op gericht zou moeten zijn, Aldus IDEA. Voor zover EMBs hieraan nog niet voldoen, is sprake van EMBs “in transition”. Een citaat aangaande financiële onafhankelijkheid:
“Financial authonoiny nieans granting EMBs authority over the use offzinds (for exaniple allowing ii its own acount,), releasing the budget in its entirety once approved by the legislature, and ensuring that the funding is stijficieni for the functioning of the Eit’L4 and of the election.”
Het (nog) concept-rapport kent een 9-tal aanbevelingen (zie bijlage 1). zag als “challenges” Een van de samenstellers van het concept-rapport voor zich ontwikkelende EMBs: de toenemende financiële druk vanuit bezuinigende overheden en de introductie van nieuwe technologieën (hoe zorgen de EMBs ervoor dat ze hiervoor “klaar” zijn, zowel in financiële als in personeel zin); de wereldwijde ontwikkelingen tot verlening van kiesrecht aan niet-ingezetenen —
—
-
-
-
-
het blijvend interesseren van groepen van personen ongeren bijv.) voor het democratisch proces van verkiezingen.
Q
ad 2. Deze sessie stond in het teken van de presentatie van en “policy paper” door IDEA, getiteld “Introducing Electronic Voting: essential considerations”. Een in mijn ogen uitstekend rapport, waarin zowel de positieve als de negatieve kanten van e-voting op een heldere wijze in kaart worden gebracht. De managementsamenvatting, sterktes en zwaktes van e-voting in het algemeen, aanbevelingen en bijlage A zijn als bijlage 2 bij dit verslag gevoegd. hoofd vcOndergetekende maakte samen met “Electoral Commisioner” India, en sessie. Waar mijn hoofd verkiezingen Peru, deel uit van het discussiepanel voor mede-panelleden en gloedvol betoog hielden voor de vele voordelen van e-voting, was mijn PREZI-presentatie van een geheel andere aard: de teneergang van electronische sternmachines in Nederland in de periode 2006-2008. Na afloop van mijn presentatie werd ik aangeschoten door een VN-medewerkster met de vraag of ik de presentatie nogmaals zou willen verzorgen tijdens een volgend jaar (in maart of mei) door de VN te organiseren conferentie te Kenia, met name voor de Afrikaanse landen. Ik heb deze vraag even aangehouden (m.n. vanwege het kostenaspect). ,
mw.I
gaf een toelichting op de geschiedenis van e-voting in België. Ter zijde merkte hij op dat het gewest Vlaanderen vrijdag 9 december naar verwachting gaat beslissen over de aanschaf van nieuwe electronische stemmachines 1 Besluitvorming in Brussel (twee gemeenten) staat vervolgens geagendeerd voorjanuari 2012. verwacht dat invoering gerealiseerd gaat worden, ondanks enige weerstand van de zijde van het Vlaamse ministerie van Financiën tegen het kostenaspect (80% betaald door Vlaamse gewest en 20% door federale regering).
Op de website van het Vlaamse gewest is hierover tot op heden (12/12) evenwel nog niets te vinden.
2
1
ad 3. International IDEA heeft een “Democracy and Gender programme”. Doeleinden: “Strengthen the integration of gender dimensions/aspects in democratic institutions and processes; Promote the equal distribution of power and influence between women and men in shaping sustainable democratic processes, institutions and decision making.” -
-
Hoofdconclusie van de discussies was toch wel dat de mogelijkheden voor een EMB om “gender equality” in het verkiezingsproces te promoten in de praktijk beperkt zijn en vooral zullen afhangen van wettelijke mogelijkheden ter zake. ad 4. IDEA is bezig met het ontwikkelen van en programma dat de impact van media en sociale media op het verkiezingsproces onderzoekt. Onderzocht worden de betrokkenheid van jongeren met sociale media en de relatie met democratisch bestuur. De heer “Chief Electoral Officer, Elections Canada” vertelde over de ervaringen van zijn Organisatie met het gebruik van sociale media. Dit gebruik is tot dusver beperkt gebleven, aldus de heer Mayrand, onder meer tot het lokaal werven van jonge mensen voor werkzaamheden en informatieverstrekking/voorlichting aan kiezers (“every vote counts”). EMBs zijn over het algemeen voorzichtige organisaties; sociale media zijn het tegenovergestelde. Belangrijk is om wat dit aangaat een balans te vinden tussen “message control” en “letting things go”. Je kunt evenwel in de discussies worden “gezogen”, bijv. toen Elections Canada zich ineens geconfronteerd wist met 3.000 “petitions” van klagende burgers. Mayrand noemde ook het voorbeeld van “vote swapping”, het maken van afspraken over stemgedrag. Wanneer dat beperkt blijft tot enkele personen is er nog niet zoveel aan de hand, maar wanneer het er ineens 10.000 blijken te zijn, ontstaat toch een andere situatie. ,
De directeur Kiesraad India, zag in het gebruik van sociale media en uitgelezen mogelijkheid om jonge kiezers weer te interesseren van voorkiezingen. India kent al jaren een constant dalende opkomst bij verkiezingen. Jongeren en met name ook meer ontwikkelde jongeren interesseren zich niet meer zo voor de verkiezingen. Volgens hem moeten EMBs hierop actie ondernemen en kunnen zij het zich niet (langer) veroorloven om dit niet ook als hun probleem te zien. ,
—
—
Tijdens de discussie kwam de vraag op of een EMB wel zo geschikt is om zelf gebruik te maken van sociale media. Zou “outsourcing” niet onder omstandigheden beter kunnen zijn. (Raad van Europa) noemde een interessant voorbeeld uit het VK. De heer Mayrand achtte outsourcingsmogelijkheden beperkt. ad 5. International IDEA is bezig met de ontwikkeling van een zgn. “Electroral Risk Management Tool” (bijgevoegd als bijlage 3), waarin een relatie wordt gelegd tussen verkiezingen en conflict/geweld. Tekortkomingen in het verkiezingsproces kunnen nI.
3
leiden tot conflict/geweld. Indicatoren stellen verkiezingsautoriteiten in staat om adequate maatregelen te treffen in potentieel conflictueuze situaties. In de conferentiemap bevond zich ook een paper uit 2010, getiteld “Ballots or Bullets: 2 Potentials and Limitations in Conflict Context”, opgesteld door Swisspeace. In het paper worden analytische en praktische beschouwingen gewijd aan “elections as peace building instrument in post-conflict societies”. Centraal staat de vraag: wanneer en waarom zijn verkiezingen soms wel en soms niet een geschikt middel om een einde te maken aan conflicten?
0
0
2
Een in Zwitserland (Bern) gevestigd onderzoeksinstituut.
4
KIESRAAD
-
2_
E
II
Notitie
Onderwerp
Noorse verkiezingen
Datum 18 oktober 2011
Kenmerk
Onderdeel
Inlichtingen Aan
Blad 1 van 1
Aantal bijlagen
Hierbij doe ik u, als toegezegd, enige informatie toekomen betreffende de recente Noorse verkiezingen in 10 steden en 9 regio’s. Officiële rapporten laten nog op zich wachten. Het ODIHR rapport zal waarschijnlijk vôôr de Kerst uitkomen, evenals het rapport van het Congres voor Lokale en Regionale overheden (orgaan van de Raad van Europa, dat onder andere gemeenteraadsverkiezingen observeert). Het rapport van de Noren zelf wordt pas volgend jaar september verwacht. Dit hangt samen met een lopende discussie in het parlement over nut en effecten van enkele nieuw toegepaste procedures (niet alleen e-voting, maar ook een hele nieuwe aanpak van het kiesproces, mcl. invoering van een elektronisch kiesregister in de stemlokalen). De betreffende minister heeft van het parlement de tijd gekregen om uitgebreid onderzoek ter zake te doen. Uit de thans rneegezonden documenten blijkt dat 16,40 % van de kiesgerechtigden electronisch heeft gestemd en 6,27% met papier tijdens de advanced voting period (e-voting was niet mogelijk op de verkiezingsdag zelf).
0
0
±3
-Oorspronkelijk bericht---Van: Verzonden: vrijdag 17 juni 2011 14:45 -
0
0
Onderwerp Invitation to The Norwegian E-vote 2011 Conference Dear Sir, Dear Madam, E-voring trials will be conducted in the upcoming municipal and
county council elections in Norway in September 2011. Ten municipalities are participating in these trials, and voters in these municipalities (approximately 160.000) will have an opportunity to vote online in the advance voting period (from
thj 10
September). These trials are unique in that they aware of
—
—
of August to
9hhl
of
as far as we are
represent the first venture into verifiable electronic voting
conducted by a national government. The system is able to mathematically prove that all recorded votes are counted correctly, and this is veritiable to independent third parties. Third party verification will be performed during the decryption and counting ceremony 011 n (Election Day). Verifiable elecironic elections are September 12 a relatively recent and to most observers of conventional elections, -
unfamiliar
—
trend. In order to facilitate understanding of the properties
of this new and groundbreaking system, we have therefore invited national and international experts in the fleld of verifiable electronic voting.
In this regard we have the pleasure to invite you to The Norwegian E vote 2011 Conference, which will take place in Oslo on Sunday 11 September 2011. In the evening of 12September you are also most welcome to attend the decryption and counting ceremony. Both the conference and the decryption and counting of e-votes will take place in Plenumsalen, R4, Einar Gerhardsens plass 1, Oslo.
Please find attached the draft program of the conference.
1f you would like to participate in this conference, please fl11 in the attached registration form and send it tc than 22 August 2011. Please be aware of that if the numberof 3
no later
()
•
•
participants gets very high, we will need to set a limit. 1f a limit becomes necessary, you will of course receive information on this. Please note that there is no participation fee for attending the conference, but the participants must cover their own travel, food and hotel expenses. You will tind a list of recommended hotels attached to this e-mail.
Please forward this invitation to any interested parties who might not be inciuded on this distribution.
For more information regarding The E-vote 2011- project, please see our web-site: vww.e-valg.dcpno Thank you very much for your kind co-operation. Best regards,
ry of Local Government and Regional Development www.e-valg.dep.no
* * ***************** ************* ***** **************************** ** ******************* **********
Bezoekt u binnenkort een locatie van de Rijksoverheid? Dan dient u in het bezit te zijn van een geldige Rijkspas of een geldig identiteitsbewijs (paspoort, nationale identiteitskaart, rijbewijs of vreemdelingendocumerit) Indien u bij controle geen geldig identiteitsbewijs kunt tonen, wordt de toegang geweigerd. Legitimatiebewijzen van andere organisaties worden niet geaccepteerd. *********** * ******* *** ********* ********* ***************** ****** **** ******************* **********
Dit bericht kan informatie bevatten die niet voor u is bestemd. Indien u niet de geadresseerde bent of dit bericht abusievelijk aan u is toegezonden, wordt u verzocht dat aan de afzender te melden en het bericht te 4
0
0
0
KIES RAAD
LJ 0
Notitie
Onderwerp
Verslag 8e EMB-congres
Datum 18mei2011 Kenmerk 2011-2000203353 Onderdeel Secretariaat Kiesraad Inlichtingen
Aan
Voorzitter en leden Kiesraad Van
Blad 1 van 4 Aantal bijlagen 0
Op 12 en 13mei hebben het 8e EMB-congres in Wenen (Oostenrijk) bijgewoond. Het thema van de conferentie was ‘Elections in a changing world”. De conferentie werd dit jaar georganiseerd door het Oostenrijkse ministerie van Binnenlandse Zaken in samenwerking met de Venice Commission van de Raad van Europa. heeft een workshop op deze conferenties ingeleid en begeleid, met het onderwerp “The role of modern technology and social media in elections; The right to free vote and the impact of the digital age”. De deelnemers aan de conferentie (vertegenwoordigers van ‘electoral management bodies’ en ministeries, wetenschappers, beleidsmakers, internationale en non-gouvernementele organisaties) kwamen uit ruim 30 verschillende landen. Opmerkelijk is dat dit jaar vaste bezoekers (uit bijvoorbeeld België en Zweden) verstek (moesten) laten gaan. Het aantal deelnemers uit Oost-Europa neemt steeds meer toe. En ook dit jaar waren deelnemers uit onder andere de Verenigde Staten, Mexico en Brazilië aanwezig. —
Hierna zal een kort verslag worden gegeven van het congres. Wanneer de verschillende bijdragen aan het congres en de conclusies beschikbaar zijn, worden deze vanzelfsprekend verspreid. Dag 1 Na een aantal inleidende woorden begon het congres traditiegetrouw met een presentatie van de landen waar het afgelopen jaar verkiezingen hadden plaatsgevonden. Ondanks het uitdrukkelijke verzoek om het kort en bondig te houden, gebruikte een aantal landen dit podium om zeer langdurig het woord te voeren. Veel deelnemers en ook de organisatie waren van mening dat dit onderdeel nu definitief toe is aan een andere invulling, waarbij de spreektijd echt moet worden beperkt tot 2 â 3 minuten per deelnemend land. In een aantal kernzinnen wordt hier de belangrijkste informatie weergegeven:
Datum 18 mei 2011 Ons kenmerk 2011-2000203353 Blad 2 van 4
Azerbaijan: Door nauwe samenwerking met de Venice Commission van de Raad van Europa heeft dit land een indrukwekkend aantal projecten gestart (o.a. trainingen en seminars) om de verkiezingen voor het parlement zo goed mogelijk te laten verlopen. Veel aandacht was gericht op waarneming, onder andere door camera’s te plaatsen in het stemlokaal. Bosnië-Herzegovina: In 2010 op 6 niveaus verkiezingen, ook voor president en vice-president. Belangstelling voor mogelijkheid stemmen in ambassades in buitenland (‘out of country-voters’) viel tegen. Bij verkiezingen onregelmatigheden geconstateerd (in 200 stembureaus > sancties voor 100 stembureaus). Ook gevallen van fraude: gestemd voor anderen (> handschriftdeskundigen ingezet). Véél ongeldige (lees: blanco) stembiljetten. Brazilië: Presidentsverkiezingen. Een (vooral ook cijfermatige) presentatie over het succesvolle gebruik in het verkiezingsproces van biometrische hulpmiddelen en elektronische stemhokjes, waardoor de verkiezingen safe, secure en snel verlopen (binnen 3 uur 97 % van de stemmen geteld). Ook kiezers overzee kunnen langs deze weg stemmen. Zowel hardware als software is ontwikkeld door EMB. Hoge prijs, maar de moeite waard. Finland: In april TK-verkiezingen (op zondag). Opkomst 75%. Zege ‘Ware Finnen’. Nog geen nieuwe regering. Experiment online: online registration. Toename in gebruik mogelijkheid ‘in advance’-stemmen (naar 54% van alle kiezers). Inzet van Facebook. Nieuwe regels financiering politieke partijen. Bedragen bijgehouden op openbare website. Georgië: Bij de laatste verkiezingen lag de aandacht op de verhoging van de opkomst van jongeren door educatie en voorlichting op vooral scholen. Ook was er veel aandacht voor regionale activiteiten, voor vrouwen en voor minderheden. Sociale netwerken worden steeds nadrukkelijker betrokken. Internationale samenwerking krijgt aandacht, en is er oog voor de verbetering van de eigen procedures. Kirgizië: Referendum en verkiezingen parlement achter de rug. Voorbereiding nieuwe Kieswet: grote revisie systeem. Veel kritiek op nieuwe grondwet gekregen, van o.a. Venice Commission.
Datum 18mei2011 Ons kenmerk 2011-2000203353
Letiand: Opmerkelijk was dat er dit jaar minder politieke partijen deelnamen aan de verkiezingen. Ondanks beperktere openingstijden van de stembureaus, waaraan bovendien strikter de hand werd gehouden, was de opkomst hoger. Er was dit jaar voorafgaand aan de verkiezingen een training voor stembureaumedewerkers geweest, met als doel dat de regels overal op dezelfde manier zoude worden toegepast. Moldavië: Referendum over vraag of president direct verkozen zou moeten worden is ongeldig verklaard, door lage opkomst (30,29%). Er waren drie verkiezingen door het parlement voor nodig om nieuwe president te kiezen. Bij parlementsverkiezingen voor het eerst mogelijkheid ‘out of country-voting’ gebruikt. Beslissing Constitutional Court tot hertelling stemmen (op aandringen van Communistische Partij), maar dat leidde niet tot andere uitslag. Slovakije: Verkiezingen parlement. Referendum. Gemeenteraadsverkiezingen. Onregelmatigheden, onder andere verkoop van stemmen. Er bestaat een mogelijkheid tot beroep tegen de uitslag. Verenigd Koninkrijk: Aan referendum over wijziging kiesstelsel hebben 19 miljoen kiezers deelgenomen. Nee: 76 %. Op zelfde dag verschillende andere verkiezingen (‘complex mix of polIs on the same day’) mogelijk speelde dat een rol in de afwijzing. —
In vervolg op deze landenpresentaties vond de eerste dag vervolgens plenair een tweetal presentaties plaats namens de UNIORE (Inter-American Union of Electoral Organisations) en van IDEA (International Institute for Democracy and Electoral Assistance over ACE Electoral Knowledge Network. He middaggedeelte ving aan met een interessante bijdrage van de voorzitter van de U.S. Election Assistance Commission over de rol van moderne technologie en sociale media in het verkiezingsproces. Ditzelfde thema stond vervolgens centraal in de workshops. De laatste plenaire sessie van die middag had een bijzonder technisch en bedrijfs-economisch karakter, en had als onderwerp “Organising smooth elections making processes transparent”. Kernwoord was kwaliteit, en wel in syntactische, semantische en pragmatische zin. Ook de workshops die de eerste dag afsloten gingen over de vraag hoe moderne technologie het verkiezingsproces kan versoepelen. —
Blad 3van4
Datum 18mei2011 Ons kenmerk 2011-2000203353 Blad 4 van 4
Op de avond van de eerste dag waren de deelnemers uitgenodigd op het Oostenrijkse ministerie van Binnenlandse Zaken. Naast een drankje, een hapje en een aantal muzikanten uit de politiekapel was daar de opening van een tentoonstelling over historische verkiezingsposters uit de periode 1911— 1970. Dag 2
Op de tweede dag stond het onderwerp E-voting (quo vadis?) centraal. De dag begon met een plenaire sessie waarin de juridisch adviseur van de president van Estland verslag deed van de verkiezingen in haar land. In Estiand is het gebruik van E-voting vergevorderd. Iedere inwoner heeft een digicard, die gebruikt wordt ter identificatie in het stemproces, maar ook bijvoorbeeld bij financiële transacties of binnen het stelsel van sociale zekerheid. Daarna gingen de deelnemers weer uiteen, en werd in werkgroepen gesproken over de stand van zaken en de toekomst van E-voting. Na een presentatie over het onderwerp “Looking at the debate on Electoral Fraud’ door een vertegenwoordiger van de Verenigde Naties en een vertegenwoordiger van een “Electoral Court” van Mexico werd de middag afgesloten met de conclusies van de verschillende werkgroepen en de (voorlopige) conclusies van de conferentie.
0
KIES RAAD
5
E D
u Memo
Onderwerp
SECRETARIAAT KIESRAAD
Bezoek vergadering Straatsburg Datum 18november2010
Aan
Kiesraad
Inlichtingen
Van
Afschrift aan
Op 16 en 17 november heeft de derde “e-voting Review meeting” in Straatsburg bezocht. Deze bijeenkomst werd georganiseerd door de projectgroep “Good Governance in the Information Society” van de Raad van Europa, en vindt elke twee jaar plaats. De bijeenkomst vloeit voort uit de aanvaarding van aanbeveling “Rec (2204)11” van het Comité van Ministers van de Raad van Europa ten aanzien van wettelijke, functionele en technische standaards voor e-voting. De bijeenkomst biedt de lidstaten een platform om op Europees niveau kennis en ervaring uit te wisselen over beleid en ervaringen op dit terrein. Waarschijnlijk was dit de laatste bijeenkomst in de reeks, omdat de Raad van Europa geen geld meer wil uittrekken voor dit onderwerp. Eerdere bijeenkomsten waren in november 2006 in Straatsburg, en in oktober 2008 in Madrid. Bij deze eerdere bijeenkomsten was de Kiesraad niet aanwezig, wel was het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties vertegenwoordigd. Dit keer was vanuit het ministerie aanwezig. De eerste dag van de bijeenkomst deed een aantal vertegenwoordigers van lidstaten (en Brazilië) verslag over de ontwikkeling en voortgang van e-voting in zijn of haar land.
Daarna gaven vertegenwoordigers van ODIHIR en ACEEEO hun visie op dit onderwerp. De eerste organisatie gaf in hele algemene termen aan waaraan e voting zou moeten voldoen om succesvol te kunnen zijn, de tweede Organisatie gaf vooral een overzicht van de eigen activiteiten (in brede zin).
Blad
Datum 18 november2010 Blad 2 van 2
Vervolgens volgde de presentatie van de richtlijnen van de Raad van Europa voor transparantie van “e-enabled” verkiezingen, gevolgd door discussie over dit onderwerp. De tweede dag startte met de presentatie van het “e-voting handbook”, een uitgave van de Raad van Europa. Dit handzame boekje biedt een overzicht van de verschillende definities van e-voting (in de verschillende landen blijkt de inhoud van dit begrip aanzienlijk te verschillen), en het behandelt achtereenvolgens punten om over na te denken voordat e-voting wordt ingevoerd, de stappen in de voorbereiding die nodig zijn om te zorgen dat e voting voldoet aan allerlei waarborgen (op onder meer juridisch en technisch vlak), de praktische uitwerking van e-voting op, voor en na verkiezingsdag en de evaluatie en follow-up van e-voting. Daarna volgde de presentatie van de richtlijnen van de Raad van Europa voor certificering van “e-enabled” verkiezingen, wederom gevolgd door een algemene discussie. van E De bijeenkomst werd afgesloten met een presentatie van voting.cc, (Corn petence Center for Electronic Voting and Participation). Hij gaf een overzicht van de ontwikkeling van e-voting sinds 2004, de verschillende activiteiten die op dit gebied zijn ontplooid en deed verslag van de inhoud van eerdere bijeenkomsten in onder meer Oslo en Bregenz. Hij deed het voorstel om, zeker nu de bijeenkomsten vanuit de Raad van Europa waarschijnlijk niet worden gecontinueerd, elkaar wel frequent te blijven zien (mogelijk in Bregenz, de bijeenkomst die door E-voting.cc wordt georganiseerd), en om daarnaast een website te starten waarop alle ontwikkelingen op dit terrein worden vermeld. E-voting.cc zal dit idee, dat met veel enthousiasme werd ontvangen, in samenwerking met de projectgroep van de Raad van Europa verder uitwerken.
0
Van: Aan: Onderwerp: Datum:
FW: Referred to yoi maandag 1 maart 2
J Voting Event
-
this March in Munich
Verz
Aan: Onderwerp: Munich
rred to you by
-
1 received your names from
Summit 2010
-
Expat Voting Event this March in -
who speaks highly of both of you.
My intent in this contact is to inform you of Overseas Vote Foundation (OVF) upcoming Fourth Annual UOCAVA Summit 2010 (https://www.overseasvotefoundation .org/initiatives UOCAVAsummit-summit2olo). We currently do not have any attendees from the Netherlands, and 1 thought it would be appropriate to reach out directly to you. We are working to make this the most significant overseas and military event of the year. Summit 2010 will bring the core stakeholder community to the table to build the dialogue on our most serious issues. We will be hosting Summit 2010 in Munich, Germany from March 17— 19 and we are focused on bringing together a select group of approximately 100-130 people for this year’s event. Summit 2010 participants will include a range of key stakeholders inciuding technologists, international observers, policy makers and agency officials, state election officials, government employees and Embassy officials, corporations, voting outreach organization members, overseas American organizations, political party organizers, researchers, political scientists and international press. Some background on OVF: Summit 2010 is hosted annually by Overseas Vote Foundation (OVF), www.overseasvotefoundation.org, a nonprofit, nonpartisan, charitable organization widely recognized for advancing the process of overseas and military voting. Our mission is to facilitate and increase participation of overseas and military absentee voters and we do so through the development of user-friendly, Internet-based voter services for the estimated six million Americans residing outside the United States. [Just to be dear OVF facilitates voting processes with lnternet technology, mainly registration, blank ballot delivery, and information but we do not provide voting online i.e. Voted ballots —
—
—
over the Internet.] Since our founding in 2005, OVF created the first-ever online voter registration system for voters covered under the US Uniformed and Overseas Citizens Absentee Voting Act (UOCAVA) and launched 17 individual websites providing a range of online services to overseas and military voters. In 2008, more than 4.75 million voters visited the OVF websites. Please let me know 1f you would like us to set a meeting or calI to discuss this opportunity further. 1 would be delighted to welcome you at Summit 2010! Regards,
1
www.overseasvotefoundation.org
www.overseasvotefoundation.org/initiatives-1
PVAsummit-summit2OlO
0
17
Data Sheet
—
Non Remote E-Voting
Netherlands Background
In 1965 o (ego) provision wos possed oflowing the use of mochines for voting ond in 1966 the first ottempts were mode to outomote the counting process. In 1967 government possed the first ru)es for the opprovol of voting mochines but in took up until 1997 to poss technicol regu)otions on electronic voting mochine stondords. Since 1994 the use of electronic voting mochines increosed until in 2006 97.7% of Dutch municipolities used e)ectronic voting mochines. Criticisms of the use of e)ectronic voting mochines storted from 2000, the mo)n concerns reloting to the secrecy of the source code ond evo)uotion reports, ond the lock of verifiobility of the moch)nes. However, it took developments in Irelond, wh)ch were using the some NEDAP mochines os the Netherlonds ond the introduction of voting mochines to the city of Amsterdom, to bring these concerns to fruition. Irelond used NEDAP mochines in o 2002 pflot for electronic voting. It intended to implement the mochines notionwide, but in the foce of public opposition estobhshed on Independent Commission on Electronic Voting ond Counting ot Elections to review the suitobility of the mochines it hod procured. The Commission, which published reports in 2004 ond 2006, identified concerns which, while they could be oddressed, did not moke the mochines fit for use in lrish elections. The mom issues roised by the Commission reloted to lock of verifiobility of the mochines in the obsence of on oudit mechon)sm or poper oudit troil. These findings were led Dutch c)tizens to stort osking similor questions obout the suitobflity of the mochines for use in e)ections in the Netherlonds. The estoblishment of o pressure groups coted uWe don’t trust voting computers” in lote 2006. The pressure group monoged to buy some NEDAP mochines ond identified o number of security How in the mochines, inciuding the eosy replocement of progrom chips ofowing the resuits to be monipuloted. Due to the lock of verificotion mechonisms such replocement would go unnoticed. The susceptibility to eovesdropping on the rodio emissions of the voting mochines wos olso demonstroted. In December 2006 the government estoblished the Election Process Advisory Committee to odvise the government on the role of technology in the monogement of elections in the Netherlonds. The Committee’s report, pubflshed in September 2007, recommended thot due to issues of tronsporency ond verifiobUity voting shou)d toke ploce using on)y poper boflots in polling stotions ond effectively ended the Netherlonds’ use of electronic voting mochines. WhiIe the Committee’s report did not rule out the possibflity of electronic voting mochines )n the future which better met the requirements of elections in the Netherlonds, there hove been no moves to introduce new electronic voting mochines.
Opmerking [Pil]: In 2007 two major reports about the electoral processwere published In April the Voting Machines Decisions Cummittee (Cummissie Besluitvorming Stemmachines) issoed report entitled ‘Vuting Machines, a neglected dossier’ (stemmachines, een uermeesd dossier).This reportlisted recommendatioos for both the short and medium terms about uoting machines legislatiun Autumn sam the pablication of the report ‘Votlog with confidence’ (ttemmeo met vertrouwen) issoed by the Aduisory Committee no the Voting Procnss haoism (Adviescommissie inrichting rhietlngspcnces), after which the cebinet adopted a position no the matter.
Opmerking [PJ.2]: Rapport is auailable in English http//www hiesraad nl/nl/Ouerige_Cnnten t/Bnstanden/tngnlsewebsite/Votingwith _cunhdence pdf
In October 2007 the regulation allowing the use of electronic voting machines was withdrawn. Years of Use
1965-2006
Type of Elections/Referenda
All kinds of elections
Type of E-Voting System
The most recent electronic voting machines used in the Netherlands were direct recording electronic voting machines, some with buttons for each of the candidates running for election (NEDAP) other using touch screens (Sdu).
Brief Description of EVoting System
brief description of the key features of the e-voting system (probably couple of short paras maximum)
Status of the E-Voting Option
Discontinued
Eligible Voters
Decisions on the implementation of electronic voting machines were taken on a local level, In the last election to use electronic voting machines in 2006, 97.7% of Dutch municipalities used electronic voting machines. Voting using these machines was the only voting channel available in the polling stations using electronic voting machines.
Other Voting Channels Available
In polling stations using electronic voting, no paper ballot options were available.
—
European, Parliamentary and Local Government
Opmerking [e3): For a brief
0
int,oductioo please see oection 2.2- of the article ‘Electronic vosng in the Netherlando: from earlp Adoptioo to earlp Aboliahmeot° eartiacobs eed Wolter Pietero
Proxy voting has also been available for voters since 1928, and this is meant to be used in case of illness or absence. This does not need to be pre approved, but is merely done by the voter signing the voter card and the proxy using this to vote on election day. A proxy can only cast two proxy votes in an election. Postal voting is available since 1983 for voter living abroad or with work duties abroad on election day. Postal voting is not available for voters in the Netherlands.
Period of E-Voting
The Dutch government has also experimented with remote e-voting, Voters trom abroad wer able to vote through internet at 2006 elections. In 2008 the government decided to cease alle e-voting methods, inciuding the internet voting experiment Election day in polling stations
Legal Basis for E-Voting
The Elections Act httn://www.lexadin.nl/wlg/legis/nofr/eur/lxwened.htm
E-Voting Usage
For each time the e-voting system was used:
Voter Identification Mechanisms
0
-
•
Number of voters casting a vote using e-voting
•
Total number of voters casting a vote in the election/referendum
•
Percentage of total votes cast by e-voting
Since 2009 voters have to show an official identification document before they can vote. Before that it was sufficient to hand over the polling card that eligible voters receive 2 weeks before election day.
Opmerking [P.J.4]: This Is difficolt to sep as machines mere used for a oerp leeg period le t955 53 muelripalities started usieg machines, in 20e6 this amoont had gromn to eearlp all of the municipalities
197,7%l-
Audit Trail
No audit trail existed in any of the voting machines used
E-Voting System Provider
NEDAP and Sdu
Intellectual Property Rights of the E-Voting System
The suppliers owned the intellectual property rights
Open/Closed Source Code
Source code was not readily available
System Testing and Certification • Mechanisms
The minister would approve the machines, based on a rapport by TNO
Transparency Mechanisms
Mechanisms provided to allow transparency and observation of the e- voting system
Court Cases Against the Use of E-Voting
.
In 1997, regulation on voting machines was established, including an extensive list of requirements that voting machines had to meet ( Regeling voorwaarden en goedkeuring stemmachines”). Demands on the verifiability of the counting, however, largely remained unspecified. Voting machines in the Netherlands had to be approved by an evaluation institute. Although multiple institutes could be designated in principle, only TNO has been involved in this procedure thus far. Only TNO (the department doing the evaluation now being called BrightSight) was given the source code of the software running on the machines. .
In 2007-2008 there have been a few court cases involving the withdrawal of the voting machine: www.rechtspraak.nl: UN: B84541, Rechtbank Amsterdam, AWB 07/2340 en AWB 07/2268 UN: 8A7269, Rechtbank Amsterdam, 368844
Key Reports/Documents
/ KG ZA 07-801 AB/M8
OSCE (2006) —The Netherlands Parliamentary Elections 22 November 2006: OSCE/ODIHR Election Assessment Mission Report Gonggrijp, R. and Hengeveld, W-J.(2007) —Studying the NEDAP/Groenendaal Voting Computer: a security perspective, paper presented at USENIX/ACCURATE Electronic Voting Technology Workshop, Boston, USA Election Process Advisory Commission (2007) —Voting With Confidence
)
0
CD
0 0 0
D 0
0
[
Presentation at the International Workshop on E-voting from Abroad May, 18, 2009 in Vienna
E-voting in the Netherlands: lessons learned?
KIES RAAD
0
KIESRAAD
• • • • • •
Introduction Current use of E-voting in the Netherlands What happened? Future of E-voting in the Netherlands International cooperation needed Closing
Outline
KIESRD
0
• First introduction of voting machines in 1965 • Voting machines were manufactured in the Netherlands by private companies: NEDAP and SDU • Generally accepted by public and in politics
• modern, convenient in use and appealing • method to increase the elections turnout • higher turnout reinforces the legitimacy of the electoral process (democracy) • more efficiency in the election process
The Netherlands traditionally in favour of E voting, arguments:
Introduction
0
1
1-
0
0
(1) G)
4.’
i..0Cl) WØG) — II.’
o
4.’
1-
(1) G) (.)
. (1)
‘
•4.’ —
wEo DCI)
.2I
.2x
0 W 0 0
0 (1)
0 0
)1
‘1.’
1
4.’ 1
—
0 00
o
L..
0
ei a)() 0 WOO .0>
LIJ S
4-•
-Cl)
0
u)
L.. 4.’
.D,
0 S
OS
0
LLI
.
.
KIESRAAD
0
• From the central polling stations of Dutch municipalities up to the overall “national polling station” use of software for counting votes and determining resuits; software developed by Dutch Electoral Council
• Coming EP elections entirely by paper ballot
• No more voting machines, no more internet voting from abroad
Current Use in the Netherlands
0
KIESRAAD
Early 2006: • 99% of Dutch municipalities ready to use voting machines • voters from abroad could vote through internet • founding of the Dutch NGO “We don’t trust voting computers” (summer 2006) • NGO succesfully advocated the absence of a paper trail and an “easy way” of tampering in the use of voting machines
Whathappened?
S 0 0 0 0 0 0
KIESHAAD
0
• Government installed two Committees to “audit” the recent events and to advise on the future
• Government had to withdraw several approvements of voting machines and 22 municipalities (inciuding Amsterdam) had to go back to the paper ballot
• NGO “proved” it’s points: tampering with casted votes and a problem with radiation were disciosed
What happened?
0
0
ci
1 0 0 0 0
KIESRAAD
•
E-voting should safeguard the criteria of the COE recommendation • the Dutch e-voting system should safeguard transparency; verifiability; fairness; free, secret and equalsuifrage 1 • concentrate on paper trail and the “tempest problem”
• futu re of E-voting:
• not enough E-knowledge within government administration; should have been involved in software • mistakes in process and management; private companies in the lead instead of government, no risk analysis, lack of security awareness;
Main conciusions of Committees • audit on history of voting machines:
What happened?
4-.
0
c cl) G)
E
(1) (1) (1) 0 (0
o
z
(0
>(0
—
.
4-’
4-.
E 0•—
0) 0
0
0E
>1
1
0W
w 0 1
z cc LLI
4
+Cl)
II
(1)
ir
1-l
(0(0—
•
(0 L
.
ci £3 ci 0 ci cl
KIESRAAD
.
.
.
Conciusion: No more voting machines, no more internet voting from abroad in the near future Back to the paper ballot No further experiments, but an open eye for new developments and technology, especially internationally
Future of E-voting in NL
S 0 0 0 0 0 0
KIESRAAD
0
• Sharing of experiences and joint innovation can possibly lead to a working and trustworthy system • Share costs, share benefits • Problems are “universal”; interoperable processes and open technical standards are needed (inciuding open source software) • Developments in computer science, in risk management and security issues are to be linked
International cooperation needed
0
0
S 0 0 0 0 0 0
KIES RAAD
wwwMkiesraadMnl
More information:
Thank you for your attention
Closing
