desert flower jekino EDUCATIE

desert flower jekino EDUCATIE

desert flower Film en educatie… .. in het vertoningscircuit van Lessen in het Donker, in het kader van Filmfestival Open Doek, een workshop verzorgd door Jekino, een film in de klas... Film kreeg een plaats in het lessenpakket van heel wat scholen en wij zorgen graag voor een goede programmatie en pedagogische omkadering. We maken jaarlijks een pittige selectie van een 30-tal films uit het afgelopen seizoen, organiseren op heel wat plaatsen vertoningen en zorgen voor kant en klare lesmappen voor een boeiende verwerking in de klas. Daarbij spelen we in op de eindtermen en ontwikkelingsdoelen. In elke lesmap wordt aandacht besteed aan een filmtechnische en inhoudelijke benadering van de film en leggen we de focus op één filmterm. We stimuleren jullie graag om de film met een frisse blik te bekijken.

Doelgroep DESERT FLOWER: Vanaf 2de graad P2

jekino EDUCATIE

www.lesseninhetdonker.be www.opendoek.be www.jekino.be

Feedback! We horen graag je reactie op de film en de lesmap. Surf naar onze website en laat je mening achter in de online lesfiche van de film. Je kan er met je leerlingen niet alleen je reactie kwijt; de fiches zijn tegelijk een digitale, meer visuele versie van deze lesmap, met trailers, foto’s en interessante achtergrondinfo.

Inhoudstafel Filmfiche___________________________________4 Korte inhoud Technische kaart In de pers Voor je naar de film vertrekt… Wie deze film maakte_ ______________________6 Na de film: eerste reacties___________________8 Het levensverhaal van Waris Dirie____________10 Inhoudelijke bespreking_____________________14 Thema’s van de film Vrouwenbesnijdenis / Genitale verminking____21 Waarom vrouwen besneden worden Religie Gezondheid Etnische en traditionele redenen Socio-economische factoren Wettelijk kader Slotvraag Focus op de verhaalstructuur: Flashbacks_____29 Verloop van het verhaal Flashbacks inpassen in het verhaal Andere aspecten van de beeldtaal____________37 Muziek Een heldin in beeld Nadrukkelijke metaforen Filmeinde Discussie rond mensenrechten_______________42 Lesbrief voor de leerlingen_ _________________46

Filmfiche Kopieer de filmfiche op de volgende pagina voor je leerlingen. Zo zijn ze meteen goed voorbereid op de voorstelling. Ook voor je collega’s die de leerlingen vergezellen, kan het een handige leidraad zijn.

P3

Filmfiche Korte inhoud In Somalië trekt de kleine Waris met haar familie als nomade door de woestijn. Wanneer ze op haar 12de door haar familie wordt uitgehuwelijkt aan een oude man, vlucht Waris Dirie naar de hoofdstad Mogadishu. Haar oom werkt in London als ambassadeur en Waris mag mee als dienstmeid. Later wil ze niet terug naar Somalië en blijft illegaal in Londen achter, werkend als schoonmaakster in een fastfoodrestaurant. Daar wordt ze ontdekt door een modefotograaf, wat het begin is van een internationale modellencarrière. Het ongelooflijke en dramatische levensverhaal van Waris Dirie in een onderhoudende film verteld.

Technische kaart Regie: Sherry Hormann Scenario: Sherry Hormann, naar de autobiografische boeken van Waris Dirie Camera: Ken Kelsch Met o.a. Liya Kebede Soraya Omar-Scego Sally Hawkins

P4

Waris Dirie Waris Dirie (kind) Marilyn

Timothy Spall Donaldson Craig Parkinson Anthony Mackie Meera Syal

In de pers… Terence Juliet Stevenson Lucinda Neil Harold Jackson Pushpa

Brits-Duits-Oostenrijkse co-productie 2009, 120 minuten Speelfilm in originele versie met Nederlandstalige ondertitels www.desertflower-movie.com/ DESERT FLOWER won o.a. de Juryprijs op het filmfestival van San Sebastian 2009.

“De besnijdenis op zo’n jonge, kwetsbare leeftijd is een schokkend feit dat het emotionele hart van de film vormt. Dirie werkte mee aan de promotiecampagne en verklaarde geëmotioneerd dat de film aan haar verwachtingen voldoet, met een hartverscheurende boodschap die vele mensen moet wakker schudden.” (Entertainment Trend)

carrière als fotomodel en stond op de covers van alle grote modebladen. In België is ze ook gekend sinds een turbulent bezoek in 2008 toen ze vermist raakte in het Brusselse nachtleven. De film brengt op een delicate manier enkele pijnlijke feiten in beeld. Toch kunnen deze scènes shockerend zijn. Je bent dus gewaarschuwd. Veel kijkplezier!

Dat een verhaal met een loodzwaar thema geen loodzware film hoeft op te leveren, bewijst Sherry Hormann.  …Het is een goede keuze dat daarbij een lichte toon wordt aangeslagen met veel milde humor en met niet al te dramatische muziek, anders was het simpelweg een draak geworden, een niet te verteren drama. www.movie2movie.nl

Vóór je naar de film VERTREKT… DESERT FLOWER is een toegankelijke film over een moeilijk en delicaat onderwerp. Om het probleem van vrouwenbesnijdenis aan te kaarten, vertelt regisseur Sherry Hormann het levensverhaal van Waris Dirie, een verhaal dat Waris zelf neerschreef in enkele boeken. Klinkt de naam Waris Dirie je bekend in de oren? Dit Somalisch meisje leefde in Londen als illegaal vluchteling. Ze maakte internationaal

P5

Wie deze film maakte Regisseur Cherien Dabis De Duits-Amerikaanse Sherry Hormann had een heleboel jobs in de filmindustrie, van scenariste en decorontwerpster tot actrice. Ze maakte haar regiedebuut met SILENT SHADOW (1991). In 2009 bewerkte ze het bestsellerboek ‘Desert Flower’ van Waris Dirie en schreef het script voor de gelijknamige film, die ze ook zelf regisseerde. DESERT FLOWER werd gedraaid in vier verschillende landen op drie continenten. Beelden van het nomadenleven werden opgenomen in het Afrikaanse land Djibouti. Grote delen van het verhaal spelen zich af in Londen. Bijna alle binnenopnamen werden gedraaid in een studio in Keulen.

De rol van Waris Dirie wordt vertolkt door actrice en topmodel Liya Kebede, afkomstig uit Ethiopië. Je kent haar misschien van de reclamecampagnes van Estée Lauder. Kedebe had al enige Hollywood-ervaring dankzij rolletjes in o.a. THE GOOD SHEPHERD en LORDS OF WAR. Ze stond op de covers van alle grote modebladen en is nu – net zoals Waris Dirie – ambassadrice voor de VN. In die rol klaagt ze de moeilijkheden van vrouwen en kinderen aan in vele ontwikkelingslanden. Met haar eigen kledinglijn verkoopt ze handgeweven stoffen uit Ethiopië aan grote boetieks.

P7

Na de film: eerste reacties Vlak na de vertoning wil het publiek vaak z’n eerste indrukken kwijt; men heeft nood aan een ontladingsmoment. Het is niet aangewezen om veel dieper in te gaan op de bedenkingen van het publiek, maar men moet hen wel de kans geven om ‘stoom af te laten’. Daarbij kunnen enkele eenvoudige vragen helpen: • •

•

• • •

•

P8

Vond je het een goede film? Waarom (niet)? Hoe kan je de film volgens jou het best omschrijven? Leuk / saai / meeslepend / grappig / schokkend / origineel / spannend / langdradig / platvloers? Welk moment uit de film is je het meest bijgebleven? Welke scène zal het langst in je herinnering blijven? Wat heeft je in de film het meest getroffen? Wat vond je van het einde? Was het een duidelijk einde of bleef je met vragen achter? Wat denk je dat de eerste doelstelling van de filmmakers was? Welke indrukken of informatie wilden ze volgens jou vooral meegeven? Zou je de film aanraden aan je vrienden? Aan je ouders? Aan wie?

•

Met welk gevoel bleef je achter in je bioscoopzetel?

Je kan het ook op een andere manier aanpakken: de babbelronde De leerlingen schrijven hun eerste reactie of idee op een blaadje papier. Deze reacties worden verzameld in een doos. Ga dan met je leerlingen in een kring zitten, haal telkens een papiertje uit de doos en bespreek deze reactie. Je kan het ook op een amusantere manier aanpakken: de babbelbox Je zorgt dat er na de filmvoorstelling een camera klaarstaat aan de deur of in de klas. Hier kunnen leerlingen een eerste, ontladende reactie kwijt. Het is niet de bedoeling dat ze de opname voorbereiden of een lange redevoering houden, wel dat ze snel even ingaan op wat er in de film gebeurde. De nadruk ligt op het spontaan reageren van de leerlingen. Bedoeling is om de video met reacties te gebruiken als aanzet tot een uitgebreide filmbespreking. Deze methode vraagt wat meer organisatie, maar zal de leerlingen wellicht ook meer uitdagen.

Het levensverhaal van Waris Dirie Waris Dirie (° 1965) groeit op in Somalië als nomadendochter in de Darodstam; samen met de andere kinderen hoedt ze het vee. Op 12-jarige leeftijd wordt ze uitgehuwelijkt aan een man van 61. Ze vlucht om haar lot te ontlopen. Na een tocht door de woestijn komt ze aan bij haar grootmoeder en tante in de hoofdstad Mogadishu. Haar oom is ambassadeur in Londen en Waris kan bij hem aan het werk als dienstmeisje. Voor de kleine woestijnnomade is de reis naar Londen een groot avontuur: ze kan niet lezen of schrijven, spreekt geen Engels en zat nog nooit in een vliegtuig. Wanneer haar oom enkele jaren later moet terugkeren naar Somalië, blijft Waris illegaal in Londen. Ze heeft nauwelijks geld maar vindt een baantje als schoonmaakster bij McDonald’s. Daar trekt ze de aandacht van de gereputeerde modefotograaf Terence Donovan. Aanvankelijk begrijpt ze niet wat de man van haar wil, maar wanneer ze na een taalcursus weer contact met hem opneemt, betekent dat het begin van haar modellencarrière.

P 10

Vanwege problemen met haar verblijfsvergunning loopt die aanvankelijk niet van een leien dakje; om te slagen moet ze heel wat op het spel zetten: ze zat in de gevangenis (ongeldig paspoort), ze sloot een schijnhuwelijk af, ze moest zich aanpassen aan een nieuwe cultuur. Maar dankzij Terence Donovan belandt ze in de fameuze Pirellikalender. Later zal ze poseren voor o.a. Revlon, Levi’s en L’Oreal en loopt modeshows op de catwalks van Milaan, Londen en Parijs. In 1987 krijgt ze een rolletje in de Bondfilm THE LIVING DAYLIGHTS. In 1991 verhuist ze naar New York. In 1997 vertelt ze in een interview met het tijdschrift ‘Marie Claire’ over haar besnijdenis op jonge leeftijd (een ingreep waaraan haar zussen en nichtjes later zouden sterven). Een golf van protest barst los. Kofi Annan, Secretaris-Generaal van de Verenigde Naties, biedt haar een baan aan als VN-ambassadrice die zich inzet tegen de genitale verminking van vrouwen. In die functie reist ze de wereld rond en ontmoet presidenten en filmsterren in haar zoektocht naar geld en steun voor haar campagne.

Sinds 2003 is Waris Dirie niet langer in dienst bij de Verenigde Naties, o.a. vanwege haar alcoholprobleem en het vele werk voor haar eigen Waris Dirie Foundation, waarmee ze geld inzamelt voor ontwikkelingsprojecten in Afrika. In België zal Waris Dirie vooral herinnerd worden vanwege haar verdwijning in Brussel in 2008. Verloren in de stad waar ze te gast was op een seminarie werd ze ’s nachts opgepikt door een taxichauffeur en verdween. Twee dagen later kwam ze weer boven water, vol tegenstrijdige verhalen. Waris Dirie heeft het Oostenrijks staatsburgerschap aangenomen en woont nu in Wenen. Haar genitale verminking werd operatief zo goed mogelijk behandeld. Ze heeft één zoon.

Waris heeft ook enkele boeken geschreven: •

•

•

•

P 12

In ‘Mijn woestijn’ vertelt ze haar verhaal, van de vlucht uit de woestijn tot de gloriedagen van haar modellencarrière en haar werkzaamheden voor de VN. Ook in dit boek is haar besnijdenis het keerpunt in haar leven. Voor ‘Dochter van de Nomaden’ keert Waris Dirie terug naar haar geboorteland. “Ondanks de luxe van de beschaving die haar aanvankelijk overweldigde, lag haar hart nog altijd bij de nomaden die ze achterliet en had ze heimwee naar de woestijn.” In Somalië leert ze haar familie, haar volk en ook zichzelf opnieuw ontdekken. ‘Verborgen Tranen’ is een gevoelig verslag van vrouwenbesnijdenis in Europa. Waris vertelt over haar ervaringen in het Westen, haar ontmoetingen met daders en slachtoffers, over haar tegenslagen en successen in deze strijd. ‘Brief aan mijn Moeder’ is voorlopig haar laatste boek.

P 13

Inhoudelijke Bespreking

Thema’s van de film In DESERT FLOWER worden een heleboel thema’s vluchtig aangeraakt. Onder andere: Cultuurverschillen: de kinderlijke tevredenheid van Waris tijdens haar Afrikaanse nomadenbestaan contrasteert met het drukke leven in de Londense metropool. De stad versus het platteland, Europa versus Afrika. Zoals grootmoeder zei: “Ze zullen je daar proberen te veranderen. Maar vergeet nooit waar je vandaan komt.” Ze wordt heel bruusk in haar nieuwe omgeving ‘gesmeten’. Sommige omgangsvormen en gebruiken zijn er zo anders. Waris worstelt met die cultuurverschillen: een meisje dat overleeft in Londen maar dat enkel Engelse zinnetjes kent die ze van de televisie heeft geleerd, dat bang is

P 14

op de roltrap en dat het uur afleest aan de stand van de zon. Vreemd genoeg lijken vele cultuurverschillen weg te vallen wanneer Waris als fotomodel haar modieuze kledij aantrekt. Alsof ze door het dragen van de nieuwe kleren ook een nieuwe, westerse identiteit krijgt.

Vragen aan de leerlingen: •

•

•

Heeft grootmoeder gelijk wanneer ze Waris bij haar vertrek naar Londen waarschuwt: “Ze zullen je daar proberen te veranderen.” Wat is haar goede raad? Herinner je nog momenten waarop Waris worstelt met de cultuurverschillen tussen Somalië en haar nieuwe Britse thuisland? Op welke manieren draagt ze haar Afrikaanse erfenis met zich mee?

Gedwongen huwelijk: Waris vlucht op twaalfjarige leeftijd weg uit Somalië om te ontsnappen aan een gedwongen huwelijk. Een oude man heeft voor haar betaald; Waris zal zijn vierde vrouw worden. Het meisje weigert. Ook in Londen brengt het huwelijk haar weinig geluk. Om een werkvergunning te krijgen, gaat ze een schijnhuwelijk aan met de concièrge. Maar Neil gelooft in de mythe van dit huwelijk (“Ik hou van je. Hoe kan er buiten jou nog iemand anders zijn?”). Hij beschouwt haar als zijn ‘bezit’ en wil zijn rechten laten gelden: “Jij bent mijn vrouw. Bedrieg me niet.” Wanneer de inspecteurs op bezoek komen, maakt hij misbruik van de situatie en kust haar langdurig op de mond. Op het moment dat Waris haar werkvergunning krijgt, doet ze dadelijk haar trouwring af. Ze beschouwt het huwelijk als verbroken.

Vragen aan de leerlingen: •

•

P 16

Waarom vlucht Waris uit Somalië? Kan je haar beslissing begrijpen, hoewel de gevolgen groot zijn? Hoe verloopt het (schijn)huwelijk met Neil, de huisbewaarder? Wat zouden de problemen van een schijnhuwelijk kunnen zijn? Heb je ooit over zulke gevallen gehoord in de realiteit? Kan je begrijpen waarom Waris met Neil huwt? Wat vind je van haar beslissing?

Vrouwelijkheid: Vanaf het moment dat ze haar eerste maandstonden krijgt, is Waris een vrouw. In Somalië is haar vrouwelijkheid een puur fysieke, en geen gevoelsmatige zaak. Wie geslachtsrijp is, moet haar plichten als vrouw vervullen: trouwen en kinderen baren. In Londen leert Waris dankzij Marilyn haar vrouwelijkheid ontdekken. Haar schaamtegevoel is heel anders ontwikkeld. Tijdens de fotoshoot slaat ze verlegen de armen om zich heen en haar gezicht verkrampt telkens de sluiter van het fotoapparaat klikt. Het kost haar de grootste moeite om zich uit te kleden voor een dokter. In de discotheek brengt Harold Jackson haar voor het eerst ‘in verleiding’. Het kost haar veel moeite om kleine barrières te overwinnen en Harold mag niet te hard van stapel lopen. Wanneer ze Marilyn in bed aantreft met een man, is dat een heel verwarrende ervaring, die voor Waris grote gevolgen krijgt wanneer ze – letterlijk – met Marilyn haar ‘vrouwelijkheid’ (besneden vagina) onderzoekt. Een heel emotioneel moment; verbijsterd zitten beide vrouwen samen te huilen. We weten nauwelijks hoe Waris’ gevoelsleven zich ontwikkelt (eenmaal zien we haar wegdromen in een liefdesvisioen over Harold), maar we weten wel dat ze trots is om een vrouw te zijn. Ze noemt vrouwen “de ruggengraat van Afrika” en in haar slotspeech verklaart ze wat het betekent om een vrouw te zijn in Afrika. “Ik wilde geen vrouw worden, want dat staat

gelijk aan pijn en ellende.” Maar nu heeft ze haar vrouwelijkheid ontdekt en haar vrouw-zijn leren waarderen.

Vragen aan de leerlingen: •

•

•

In welke scènes ontdek je dat Waris worstelt met schaamte over haar vrouwelijkheid en zelfs over haar charme en schoonheid? Over Harold Jackson komen we weinig te weten. Hoe evolueert haar contact met hem? Welke gevoelens heeft ze volgens jou voor Harold? Waarom? Waarom noemt Waris de Afrikaanse vrouwen “de ruggengraat van Afrika”? Wat bedoelt ze daarmee? Hoe beschrijft ze wat het is om ‘een vrouw te zijn in Afrika’? Op welke manier is haar visie op haar vrouw-zijn veranderd?

Familiebanden: hoewel Waris gevlucht is uit Somalië, blijft de binding met haar familie sterk. Bij haar vlucht uit Somalië verbreekt ze de gelofte aan haar broer om altijd bij hem te blijven. Wanneer ze in Mogadishu aankomt, kan de familie haar vlucht niet goedkeuren, maar ze geven haar toch onderdak. Grootmoeder toont begrip: “Een meisje dat zo’n barre tocht aflegt, moet daar een goede reden voor hebben.” De familie laat haar niet in de steek en zorgt voor haar verhuis naar Londen. Op het hoogtepunt van haar carrière mist ze haar moeder en broer, die ze al 20 jaar niet meer gezien heeft. Ze onderlijnt de liefde voor haar familie in haar speech voor de VNP 18

vergadering, die begint met de woorden: “Ik hou van mijn moeder, ik hou van mijn familie, ik hou van Afrika.”

Vragen aan de leerlingen: • •

•

Hoe toont de film dat ze de belofte breekt aan haar broer om altijd bij hem te blijven? Hoe reageert haar familie wanneer ze – op de vlucht – toekomt in Mogadishu? Kan iedereen haar beslissing goedkeuren? Wat kan je aflezen uit de openingswoorden van Waris’ speech? Denk je dat ze haar familie vergeven heeft wat ze haar aandeden?

Het modellenleven: zovele meisjes dromen van een carrière als fotomodel. Waris krijgt die droom zomaar in de schoot geworpen. Met haar aangeboren gratie maakt ze zich schijnbaar moeiteloos de lichaamstaal van de fotomodellen eigen. Maar DESERT FLOWER toont ook de ijdelheid die eigen is aan het modellenleven en maakt duidelijk dat er aan veel dromen ook scherpe kantjes zijn verbonden. De mensen in het modellenbureau gaan behoorlijk grof en hautein met elkaar om en Waris’ manager is een keiharde tante. Het is het begin van een hectisch, glamoureus modellenbestaan - kijk hoe ze met veel poeha de luchthaven binnenparaderen! Maar de problemen uit haar verleden als illegaal vluchteling blijven Waris achtervolgen.

Vragen aan de leerlingen: •

•

•

Wat maakt het beroep van fotomodel zo aanlokkelijk? Waarom dromen zoveel meisjes van dit beroep? Heeft Waris ooit van zo’n leven gedroomd? Waris heeft opvallend weinig moeite om zich de vaardigheden van een model eigen te maken. Denk je dat het in werkelijkheid ook zo makkelijk is? Over welke talenten moet een fotomodel beschikken? Welk beeld schetst de film van het modellenmilieu?

Maar hét thema van de film is natuurlijk de vrouwenbesnijdenis. De film doet over dit thema onvermijdelijk enig debat ontstaan. P 19

Vrouwenbesnijdenis / Genitale verminking

Tegenwoordig wordt de term ‘genitale verminking’ verkozen boven ‘besnijdenis’: “Onder seksuele verminking van vrouwen verstaat men alle ingrepen die leiden tot een gedeeltelijke of volledige verwijdering van de externe geslachtsorganen of elke andere verminking van deze organen beoefend omwille van culturele of andere redenen en niet voor therapeutische doeleinden (Wereldgezondheidsorganisatie, 1997).”

In Afrikaanse landen zoals Somalië of Djibouti wordt deze praktijk toegepast op de meerderheid van de meisjes. In landen zoals Senegal of de Ivoorkust, maar ook in Indonesië en op het Arabisch schiereiland is het enkel een zaak van bepaalde etnische groepen. De ergste vorm, de infibulatie, komt vooral voor in Oost-Afrika (Somalië, Djibouti, Soedan, Egypte, Ethiopië,…). Elk jaar ondergaan zo’n 2 miljoen kleine meisjes een dergelijke ingreep.

Men spreekt over besnijdenis Type 1 & Type 2 wanneer de clitoris afgesneden wordt alsook een deel van (of de volledige) kleine schaamlippen. Men spreekt over infibulatie (Type 3) wanneer men na het afsnijden van de clitoris en de kleine schaamlippen, de grote schaamlippen samen naait waarbij er slechts een kleine opening gelaten wordt voor het doorlaten van urine en menstruatiebloed.

Er is één constante: de besnijdenis is een vrouwenzaak. Mannen staan hier buiten. Het is een ingreep die moeders opleggen aan hun dochters en die vrijwel altijd door een vrouw wordt uitgevoerd: oude vrouwen, vroedvrouwen, gediplomeerde dokters en verloskundigen.

P 21

In de volksmond moeten een aantal clichés de genitale verminking rechtvaardigen. Let wel: deze uitspraken berusten niet op wetenschappelijk feiten. Integendeel. - “Vrouwen verliezen enkel het uitpuilende stukje van de clitoris. Meisjes missen dat niet; ze kunnen tenslotte nog altijd voelen. Er komt nauwelijks pijn aan te pas. De pijngrens van vrouwen ligt veel hoger dan die van mannen.” - “Het is iets dat moet gebeuren. Als er pijn aan te pas komt, is dat het lot van de vrouw. Dat is noodzakelijk om sterker te worden.” - “Dokters doen het, dus zal het wel goed zijn.” - “Een besneden vrouw geeft haar echtgenoot meer seksueel plezier. Hoe strakker genaaid, hoe prettiger voor de man.” - “Een onbesneden vagina is onrein. Geen man wil met een onreine vrouw trouwen. Hij zou door iedereen worden uitgelachen.” - “De besnijdenis beschermt de gezondheid van de vrouw. Infibulatie voorkomt dat de uterus naar buiten valt. Zonder besnijdenis begint een vrouw te stinken en krijgt ze wormen in haar vagina.”

Waarom vrouwen besneden worden? Afhankelijk van de leeftijd waarop de besnijdenis gebeurt (die verschilt

P 22

per cultuur) worden er verschillende redenen genoemd: • Op heel jonge leeftijd (bijvoorbeeld op 3 jaar, zoals bij Waris Dirie): men vindt het bevorderlijk voor de geestelijke gezondheid van meisjes om alle seksuele verleiding zo vroeg mogelijk uit het leven te bannen. Sommigen geloven dat de clitoris van het meisje later zal uitgroeien tot een penis. • In de puberteit: het maakt deel uit van de ritus die de volwassenheid inluidt. Het is een feestelijke gebeurtenis (vergelijkbaar met het katholieke vormsel) die vaak in groep wordt gevierd, wanneer bijvoorbeeld alle meisjes van het dorp samen worden besneden. • Vlak voor het huwelijk: als een onderdeel van de huwelijksritus, het symbool van de toewijding van de vrouw aan haar echtgenoot.

Religie Vaak wordt de besnijdenis in verband gebracht met religieuze voorschriften, maar in werkelijkheid is er geen enkele religie die seksuele verminking van vrouwen oplegt. Het komt zowel voor in het Christendom (o.a. de kopten in Egypte), het Animisme (natuurgeloof), de Islam (bepaalde Islamitische strekkingen in Oost-Afrika beschouwen het als de plicht van een goede moslim,

hoewel er in de Koran nergens naar verwezen wordt) en het Jodendom (o.a. de Falashas in Ethiopië). Genitale verminking is op geen enkele manier vergelijkbaar met de (religieuze) besnijdenis van jongens.

Gezondheid Genitale verminking zou gezond zijn: volgens sommigen houdt het de vagina schoon, volgens anderen bevordert het de vruchtbaarheid. Anderen vrezen dat de clitoris een man impotent kan maken of zelfs kan doden tijdens de geslachtsgemeenschap. Sommigen geloven dat het kindersterfte voorkomt of dat besnijdenis kinderziektes kan voorkomen. In werkelijkheid zijn er heel wat medische redenen in te roepen tegen besnijdenis. Er is het gevaar van de ‘operatie’ zelf, waarbij vaak infecties optreden. Sommige kinderen bloeden dood of raken geïnfecteerd door de kruiden die gebruikt worden om het bloeden te stelpen. Door zulke ontstekingen kunnen vrouwen steriel worden of een miskraam krijgen.

zich voor het eerst vragen stelde over haar toestand toen ze in een openbaar toilet naast zich een vrouw hoorde plassen. Zo’n geluid kon een dichtgenaaide vrouw toch niet voortbrengen? De ingreep kan artsen in Afrika én in Europa voor grote dilemma’s plaatsen. In sommige Afrikaanse landen proberen dokters een substituut te voorzien: een minimale ingreep op een medisch verantwoorde manier. Het blijft voor artsen een moeilijke keuze: het is een verboden ingreep en dokters durven niet altijd tornen aan eeuwenoude tradities. Maar wanneer een arts weigert om de ingreep uit te voeren, zullen de ‘patiënten’ kiezen voor een traditionele besnijdenis, die meer risico’s inhoudt. En wat moet een Europese dokter doen in zo’n geval? In DESERT FLOWER zie je hoe zelfs een Somalische verpleger in een ziekenhuis in Londen gaat dwarsliggen om een corrigerende operatie bij Waris te voorkomen.

Bij Waris Dirie gebeurde het dichtnaaien van de vagina te strak. Dat veroorzaakt inwendige pijn en is minder hygiënisch bij menstruatie of bij het plassen, omdat het vocht het lichaam slechts druppelsgewijs kan verlaten. Waris vertelt dat ze

P 23

Eventuele gevolgen van seksuele verminking: • • • • • • • • • •

Hevige pijn gepaard met angst en eventuele shock Bloeding, eventueel met dood tot gevolg Ontsteking van wonden, infectie van urinewegen of genitaliën Letsels aan omliggende organen Incontinentie, menstruatiepijnen Littekenpijn Problemen bij de zwangerschap en bevalling Seksuele problemen Risico op HIV-overdracht De psychologische gevolgen tekenen een vrouw voor het leven: gedragsproblemen, verlies van vertrouwen, angst, beklemming, depressie, enz.

Traditionele en etnische redenen Besnijdenis is een ritueel dat het groepsgevoel en de binding met de wortels versterkt; enkel op die manier kunnen vrouwen zich met hun cultuur en hun voorvaderen verbonden voelen. Ze leren groepstradities te respecteren en verantwoordelijke leden van de samenleving te worden. Onbesneden vrouwen kunnen door de gemeenschap uitgesloten worden. Ze mogen bijvoorbeeld niet deelnemen aan P 24

begrafenisplechtigheden of aan het bereiden van voedsel. Het kan ook gevolgen hebben voor de familieleden. Zo mogen jongens van een Keniaanse stam niet geïnitieerd worden als krijgers zolang ze een onbesneden oudere zus hebben. In sommige landen is besnijdenis verboden, maar wordt dat verbod niet altijd gevolgd. De operatie wordt dan clandestien uitgevoerd. In Djibouti trekken vrouwen voor de ingreep naar de grens met Somalië. In Kenia heeft het verbod meer effect omdat vrouwenorganisaties er voorzien in een vervangende ritus, de zogenaamde ‘Ntanira na Mugambo’ of besnijdenis met woorden, waarbij de overgang naar de vrouwelijkheid op traditionele manier wordt gevierd maar zonder bijbehorende besnijdenis. In landen zoals Somalië is besnijding zodanig verspreid (zo’n 99 % van de vrouwen) dat veel meisjes niet eens van het bestaan van onbesneden vrouwen afweten. Ook Waris reageert vol ongeloof wanneer ze ontdekt dat Marilyn niet besneden werd. De strijd tegen genitale verminking is heel moeilijk te voeren als vrouwen niet eens weten dat er een alternatief is.

Socio-economische factoren In veel landen is het besneden zijn een voorwaarde om huwbaar te zijn.

Wanneer vrouwen economisch erg afhankelijk zijn van mannen, zijn ze meer bereid om zich aan hun eisen te onderwerpen. In sommige landen kunnen onbesneden vrouwen niet erven. Soms worden vrouwen betaald voor hun besnijdenis.

Wettelijk kader Het wettelijk verbod op genitale verminking wordt ondersteund door internationale verdragen zoals het Internationaal Verdrag inzake Rechten van het Kind (art. 24: “Maatregelen nemen om traditionele praktijken die schadelijk zijn voor de gezondheid van kinderen af te schaffen”) of het Afrikaans Handvest voor de Rechten van de Mens en de Volkeren. In verscheidene Afrikaanse landen (o.a. Senegal, Burkina Faso, Ivoorkust, Djibouti, Kenia,...) is de besnijdenis bij wet verboden. Onlangs spraken 34 islamitische geleerden uit Mauretanië een fatwa (juridisch advies) uit waarin ze genitale verminking afkeuren. Ook volgens de Belgische wetgeving is het strafbaar, cfr. Art. 409 in het Strafwetboek: “Hij die eender welke vorm van verminking van de genitaliën van een persoon van het vrouwelijk geslacht uitvoert, vergemakkelijkt of bevordert, met of zonder toestemming van deze persoon, zal bestraf worden. De daders (ouders en/of besnijdster) kunnen vervolgd worden voor een besnijdenis uitgevoerd in België,

in Europa of in Afrika tijdens een vakantie.” België is één van de landen waar de ‘dreiging van een besnijdenis’ een reden is voor het aanvragen van asiel. Dirk Van den Bulck, commissarisgeneraal voor Vluchtelingen in een interview met De Standaard (20/11/2009): “Als een meisje het risico loopt om verminkt te worden, is dat voor ons een gegronde reden om het kind en de ouders het statuut van vluchteling toe te kennen. We merken tegenwoordig een aanzienlijke stijging van het aantal asielaanvragen om die reden omdat we sinds anderhalf jaar een actief beleid voeren rond genitale verminking. In 2008 waren er 141 positieve beslissingen. In 2009 zullen er dat ongeveer evenveel zijn. De meeste vluchtelingen komen uit Guinee, waar genitale verminking nog een heel courante praktijk is. Om te voorkomen dat ouders hun kind later toch nog zouden besnijden, moeten de vluchtelingen jaarlijks kunnen aantonen dat hun kind sindsdien niet is verminkt. Anders kunnen ze vervolgd worden en hun statuut als vluchteling verliezen.” “Elke persoon die vermoedt dat een meisje risico loopt besneden te worden, wendt zich best tot de dichtstbijzijnde politiepost of belt 101 (politie) of 112 (Europees noodnummer).”

P 25

Slotvraag DESERT FLOWER maakt een taboeonderwerp toegankelijk en bespreekbaar voor het grote publiek. Slaagt de film er in zichtbaar te maken wat de psychologische gevolgen van genitale verminking zijn in het leven van een vrouw? Hoe beïnvloedt “een mishandelde kinderziel in een geschonden vrouwenlichaam” de rest van een mensenleven? Bron: veel van deze informatie werd gevonden in de uitgaven van GAMS (Groupement d’hommes et de femmes pour l’Abolition des Mutilations Sexuelles féminines), Brialmontstraat 11, 1210 Brussel. 02/319-43-40. [email protected]; www. gams.be GAMS is ook uitgever van het beeldverhaal ‘Diariatou ten opzichte van traditie’, waarin het probleem op een aanschouwelijke manier wordt uitgebeeld. In bijlage bij het boek vind je een boel feitelijke informatie. Afbeelding stripverhaal.

P 26

Het Manifest van Waris Dirie Voor haar VN campagne stelde Waris Dirie een manifest op waarin ze eist dat: - iedereen in Europa toegeeft dat vrouwenbesnijdenis een probleem is waarvoor we de ogen niet mogen sluiten. - elke religie duidelijk aangeeft dat ze tegen vrouwenbesnijdenis is. - elk slachtoffer de nodige hulp krijgt. alle Europese regeringen voorschriften bepalen om meisjes en vrouwen te beschermen tegen genitale verminking, zowel in Europa als tijdens hun vakanties. - alle Europese regeringen wetten uitvaardigen waarmee uitvoerders van vrouwenbesnijdenissen en hun medeplichtigen gestraft kunnen worden. - elke verminking van een minderjarige moet worden aangegeven aan de bevoegde instantie. - alle Europese landen genitale verminking aanvaarden als reden voor het verlenen van asiel. iedereen beseft dat vrouwenbesnijdenis geen onderdeel van een religie of cultuur is, maar een misdaad. - slachtoffers van genitale verminking op een zorgzame, menselijke manier worden behandeld. - iedereen die werkzaam is in de verpleging geïnformeerd wordt over genitale verminking en weet hoe slachtoffers behandeld moeten worden.

- elke vrouw, indien gewenst, gratis chirurgische en psychologische hulp krijgt. - er openlijk over vrouwenbesnijdenis gediscussieerd kan worden. - hulporganisaties voor genitale verminking de nodige financiële middelen krijgen. - iedereen haar droom deelt en helpt verwezenlijken: het einde van genitale verminking! “Female genital mutilation has nothing to do with culture, tradition or religion. It is a torture and a crime, which needs to be fought against. If genital mutilation were a problem affecting men, the matter would long be settled.”

Bron: http://mens-en-samenleving. infonu.nl Bron: GAMS ‘Diariatou ten opzichte van traditie’

P 27

Focus op Verhaalstructuur: Flashbacks De verhaalstructuur van DESERT FLOWER is opvallend. Het verhaal krijgt samenhang door het ‘vertelmoment’ (Waris’ leven in Londen) regelmatig af te wisselen met een terugblik op het verleden in zogenaamde flashbacks. Die flashbacks voegen altijd een nieuwe dimensie toe aan het verhaal en geven het kleur. Ze helpen ons een volledig beeld te vormen van Waris Dirie en geven diepgang aan het hoofdpersonage. De flashbacks helderen stapje voor stapje de achtergronden op die noodzakelijk zijn om het verhaal te begrijpen. Stel je voor dat de regisseur het verhaal choronologisch had verteld, dan was het een heel andere film geworden. In dat geval zouden we te maken hebben gehad met een typische ‘From zero to hero’-story. We zouden de triomftocht van Waris gevolgd hebben vanuit de woestijn tot op de catwalk. Een klassiek ‘Assepoester’-verhaal. Maar de zaken die regisseur Sherry Hormann in DESERT FLOWER wil duidelijk maken (de verschrikking van de

besnijdenis, een meisje dat haar vrouwelijkheid ontdekt) zouden op die manier nauwelijks tot hun recht komen. De film zou in dat geval beginnen met de besnijdenis-scène. Een heel ongelukkige keuze: de film zou beginnen met een emotioneel hoogtepunt dat vele toeschouwers bovendien zou afschrikken.

Verloop van het verhaal Flashback 1: Proloog De film begint met een korte schets van Waris’ kinderjaren in Somalië. De sfeer in het dorp is vrolijk en levendig. We leren Waris kennen: een meisje dat speelt met een klein geitje en veel van haar broertje houdt. Ze belooft hem nooit in de steek te laten. De woestijnnomanden met hun kamelen leveren sprookjesachtige beelden op.

P 29

Londen We maken een sprong in de tijd: 6 jaar later ontmoeten we de inmiddels volwassen Waris Dirie in de straten van Londen. In deze lang uitgesponnen passage leren we Waris beter kennen en zien we haar tijdens enige bepalende momenten uit haar Londense leven: • haar ontmoeting met Marilyn en het groeien van hun vriendschap. • haar (sociale) hulpeloosheid, die o.a. blijkt wanneer ze Marilyn onophoudelijk blijft aanklampen op straat. • haar ontmoeting met de fotograaf Terence Donovan. • haar eerste ontmoeting met Harold Jackson tijdens een discotheekbezoek. • haar eerste confrontatie met de seksuele gewoontes, en daarbij aansluitend de ontdekking van haar eigen besnijdenis – is dan niet elke vrouw besneden? • haar bezoek aan het ziekenhuis, waar de meningen van de Engelse dokter (hij vindt dat Waris zo snel mogelijk geopereerd moet worden) en de Somalische verpleger (hij verwijt haar onbeschaamdheid en beweert dat ze haar ouders te schande maakt) lijnrecht tegenover elkaar komen te staan. Dan keren we via een flashback terug naar Somalië om het verdere verloop van haar jeugd te ontdekken.

P 30

Flashback 2: Vrouwelijkheid Deze scènes belichten de prille aspecten van haar vrouwelijkheid: haar eerste menstruatie en de aankondiging van haar huwelijk als 4de vrouw van een 61-jarige man. Waris vlucht te voet door de woestijn of achterop een vrachtwagen. Wanneer de chauffeur haar aanrandt, slaat ze met een steen op zijn hoofd. Is hij dood? Tenslotte komt ze aan bij haar grootmoeder in de stad.

Londen Waris maakt haar intrede in de modellenwereld: • haar bezoek aan Terence Donovan en haar eerste, schuchtere fotoshoot. • haar introductie bij een modellenbureau. • als fotomodel legt Waris geleidelijk haar schuchterheid af. Ze ontbolstert. Nu haar carrière zich ontwikkelt, botst ze onvermijdelijk op haar verleden: • ondanks haar mooie lichaam zijn haar voeten ruw en verweerd van het woestijnzand. Daar wordt ze door haar manager onverbloemd op gewezen. • ze is illegaal en krijgt op haar eerste reis problemen met de douane. Deze verwikkeling is de aanleiding voor een nieuwe flashback.

Flashback 3: van Mogadishu naar Londen Dankzij haar grootmoeder kan ze naar Londen. De reis is voor dit onervaren meisje een enorme opdracht. In Londen woont ze in de Somalische ambassade, maar veel geluk vindt ze daar niet.

Londen We volgen de belangrijkste stappen in de aanloop van haar modellencarrière: • Waris gaat een schijnhuwelijk aan om een werkvergunning te krijgen. • Als model moet ze haar schaamte overwinnen. • Ze neemt het initiatief om Harold Jackson op te zoeken. Maar ze kan de situatie niet correct inschatten. • Waris wordt gevraagd voor een interview rond het thema ‘The day that changed my life’.

P 32

Flashback 4: De besnijdenis Terwijl ze vertelt over haar besnijdenis, krijgen we beelden te zien van die vreselijke gebeurtenis. De interviewer blijft huilend achter. In de slotscène vertelt Waris haar verhaal in de VN-vergadering in New York. Marilyn begeleidt haar en ook Harold Jackson is ter plaatse... Haar speech maakt diepe indruk en eindigt met een ode aan het vrouwzijn.

Flashbacks inpassen in het verhaal De flashbacks passen uitstekend in de verhalende structuur, maar ook op beeldend niveau moeten deze overgangen van heden naar verleden in de film ingepast worden. De overgangen moeten ‘vloeiend’ verlopen; er moet een inhoudelijke én beeldende link blijven tussen heden en verleden. Daar is Sherry Hormann uitstekend in geslaagd: • een flashback via de ogen van een gesluierde etalagepop, die ons voert naar de ogen van een gesluierde Somalische vrouw. • op de tafel van de gynaecoloog probeert ze weg te vluchten in herinneringen. Bij het einde van deze flashback belanden we terug in het ziekenhuis. • wachtend in het douanekantoor legt ze zich te rusten en droomt over haar tijd in de Somalische ambassade in Londen. • Waris’ vertelstem in het interview voert ons mee naar de laatste en meest emotioneel beladen flashback.

P 34

Vragen voor de leerlingen •

•

•

• •

•

Het verhaal wordt verteld via flashbacks. Stel dat het leven van Waris Dirie chronologisch was gemonteerd. Hoe zou het verhaal dan verlopen? Met welke scène zou de film dan beginnen? Welke impact zou dat hebben op het verloop van het verhaal? Waarom wordt DESERT FLOWER een “Assepoesterverhaal” genoemd? Voldoet de film aan deze omschrijving? Soms ondersteunen de flashbacks het verloop van het verhaal. Op andere momenten benadrukken ze de contrasten tussen Afrika en Europa. Kan je daar voorbeelden van geven? Van welke passages hield je het meest: van de scènes in Londen of de taferelen in Afrika? Beschrijf Waris’ ontmoeting met Marilyn. Op welke manier worden ze vrienden? Welke rol speelt Marilyn in het verdere leven van Waris? De film eindigt met een speech. Welke boodschap geeft Waris in die toespraak aan haar publiek? Op welke manier doet ze dat? Waarom kost het haar zoveel moeite om aan die speech te beginnen? Brengt ze het er goed vanaf?

Andere aspecten van de beeldtaal

Muziek

Een heldin in beeld

De muziek (een sentimentele soundtrack met uitsluitend westerse klanken) is in deze film nadrukkelijk aanwezig en ondersteunt op een bijna overdreven manier de emoties op het scherm. In sommige scènes is die nadrukkelijke rol van de muziek heel opvallend. Bijvoorbeeld: • De opgewekte muziek die het levendige karakter van het Afrikaanse dorp beklemtoont. • De dramatische en droevige klanken wanneer Warris door de woestijn vlucht. • De vrolijke muziek terwijl de meisjes uitgelaten in de gang van het huis oefenen op hoge hakken.

De film wordt gedragen door het hoofdpersonage en de camera staat helemaal ten dienste van haar. Ondanks haar armoedige leven in Londen verschijnt ze in beeld als een prinses, een koningin: haar rijzige gestalte en fijne gelaatstrekken vullen het scherm volledig. Vaak komt ze centraal in beeld in close up. Dat gebeurt het meest opvallend tijdens haar speech in de slotscène. Het scherm is volledig gevuld met haar gelaat. Foto: gezicht in beeld Ondanks het ruime budget (€ 11 miljoen) oogt de film vrij ‘vlak’. De (studio)decors zijn veeleer onopvallend omdat alle aandacht wordt opgezogen door het hoofdpersonage. Het is zoals het moment waarop de fotograaf naar haar kijkt door de lens: enkel gefocust op Waris lijkt de hele wereld rondom haar te verdwijnen.

P 37

Nadrukkelijke metaforen Beelden vertellen het verhaal, maar soms voegen ze ook een extra betekenis toe op een symbolisch niveau. In DESERT FLOWER gebeurt dat heel nadrukkelijk. Het lijkt alsof de regisseur haar publiek onderschat en de metaforen daarom extra dik in de verf zet: •

•

•

•

P 38

Desert Flower is niet enkel de titel van de film maar ook de vertaling van de naam Waris Dirie, ‘bloem van de woestijn’. Zou de film daarom beginnen met het beeld van een orchidee, de bloem die de vrouwelijkheid het dichtst benadert en die makkelijk de ongeschondenheid van het vrouwelijk geslacht kan symboliseren? Het beeld van de wegwaaiende sluier, meegevoerd door de wind, is mooi, maar ook heel nadrukkelijk: alsof Waris door haar vlucht ook (de symbolen van) haar onderdanigheid van zich afgooit. In de ambassade leeft ze opgesloten. Ze heeft geen contact met de buitenwereld. Alsof ze leeft achter tralies. Dat is ook de manier waarop ze in beeld wordt gebracht. Als poetsvrouw in de ambassade wordt Waris minachtend behandeld. Toch wordt ze sterker; binnen in haar groeit een nieuwe, sterke vrouw. Wanneer ze de spiegel

•

•

•

•

schoonmaakt en het sop wegveegt, ziet ze zichzelf steeds helderder. Alsof ze haar eigen persoonlijkheid in de spiegel ontdekt. Terwijl ze oefent op hoge hakken, lijkt het tapijt onder haar voeten te veranderen in golvende woestijngrond, om haar te herinneren aan haar afkomst. Haar modellencarrière wordt samengevat in een reeks beelden van de catwalk, die begint met het beeld van een gesluierde vrouw die haar gewaad aflegt en verandert in een fotomodel. Het lot van haar broertje die eenzaam achterblijft, wordt verbeeld in de sentimentele scène waarin hij – op het moment dat Waris uit Somalië vertrekt – dromerig een vliegtuig nastaart dat boven het dorp passeert. Wanneer het kleine kind op de plaats van de besnijdenis aankomt, troepen gieren boven haar samen.

Filmeinde DESERT FLOWER heeft een open einde. We weten niet of Waris een relatie begint met Jackson, of haar speech iets verandert, of ze haar ouders ooit nog terugziet,… Tijdens de eindgeneriek komen we wel één en ander te weten over de besnijdenis, maar niet over hoe het afloopt met Waris Dirie. De regisseur focust niet op haar levensverhaal maar stuurt ons naar huis met belangrijkere thema’s om over na te denken: de onrechtvaardige situatie voor veel Afrikaanse vrouwen en de verschrikking van de besnijdenis.

P 40

Vragen voor de leerlingen: •

• •

•

•

Herinner jij je momenten waarop de muziek nadrukkelijk aanwezig was? Welke? Hoe zou jij het klankpalet van DESERT FLOWER omschrijven? Wat was het openingsbeeld van de film? Vanwaar die keuze? Beschrijf haar leven in de ambassade in Londen. Hoe wordt haar leven daar in beeld gebracht? Waarom? Herinner je je nog de sequentie waarin Waris’ modellencarrière in één flits wordt samengevat? Met welk beeld begon de scène? Heeft de film een open einde? Waarom (niet)? Was je tevreden met deze afloop? Komen we nog iets over het verdere leven van Waris Dirie te weten? Vanwaar die keuze van de regisseur?

Discussie rond mensenrechten Doelstellingen • •

•

Kennismaken met de Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens. Stilstaan bij en nadenken over de betekenis en relevantie van verschillende rechten en van hun sociale gevolgen. Leren samenwerken in groep, naar de argumenten van anderen leren luisteren.

Na het zien van DESERT FLOWER zijn de leerlingen waarschijnlijk geschokt en zullen ze ‘vrouwenbesnijdenis’ fanatiek verwerpen. Een gezonde reactie. Maar het is zinvol om zulke tradities ook ‘van de andere kant’ te bekijken. Zo gaan leerlingen inzien dat je een recht niet kan claimen zonder rekening te houden met de rechten van anderen. Hoewel het een barbaars gebruik is, gaat er een lange traditie achter schuil én een oprecht geloof dat men ‘het goede’ doet. De waarheid is niet altijd zwart-wit en westerlingen kunnen hun visie op ‘zwart’ en ‘wit’ niet klakkeloos transponeren naar een ander land, een andere cultuur.

P 42

Voorbereiding Je hebt nodig: • Een verklaring van de Universele Rechten Van de Mens, die je makkelijk op het internet kan terugvinden, o.a. via http://www10.antenna.nl/ amnestynijmegen/?Mensen-_ en_kinderrechten:Universele_ Verklaring_van_de_Rechten_ van_de_Mens. • U kan zelf een aantal rechten kiezen die toepasselijk zijn op de voorgelegde conflicten. Je kan de leerlingen vragen om het juiste artikel (= recht) te koppelen aan het bijbehorende conflict. • Een aantal kaartjes met de beschrijving van concrete conflictsituaties.

Voorbeelden van concrete conflicten 1. In het ziekenhuis biedt een Afrikaanse vrouw zich aan voor een onschuldige ingreep aan de knie. Tijdens het onderzoek ontdekt de arts dat

de vrouw besneden is en dat een ingreep aangewezen is om haar van deze ongemakken te verlossen. Onmiddellijk barst er een discussie los. Sommigen onder het medisch personeel vinden dat het onderdrukken en verminken van jonge vrouwen verboden moet worden in elk land ter wereld. Anderen vinden dat het ziekenhuispersoneel eerbied moet tonen voor het geloof en de tradities van anderen. Zij vinden zulk een operatie een typische uitdrukking van het Westen dat zijn macht oplegt aan andere, minder ‘sterke’ culturen. 2. In Somalië worden jonge meisjes uitgehuwelijkt. Zij moeten vaak trouwen met veel oudere mannen zodat hun familie een bruidsschat kan ontvangen. Fatima, een moslimmeisje, begrijpt de westerse idee van ‘trouwen uit liefde’ niet. Zij vindt het belangrijk om goede afspraken te maken zodat ook haar familie hier voordeel uit haalt. Ze vindt dat deze traditie mag blijven bestaan binnen haar cultuur. Malika, ook een moslima, is radicaal tegen het uithuwelijken van meisjes. Zij vindt dat iedereen vrij is om zelf te kiezen met wie ze trouwen. Volgens haar moet deze traditie worden afgeschaft.

van joodse afkomst en vindt dat elke man besneden moet zijn. Een onbesneden man is volgens hem onrein. Jeroen vindt mannenbesnijdenis niet meer van deze tijd: het is onmenselijk om een stuk huid weg te snijden omwille van religieuze en ‘hygiënische’ redenen. Jeroen vindt dat zowel mannenbesnijdenis als vrouwenbesnijdenis getuigt van een gebrek aan eerbied voor het individu. Maar volgens David is de eer van een persoon net verbonden aan die besnijdenis: pas na de besnijdenis wordt een man een volwaardig lid van de gemeenschap. 4. In de media is een bericht verschenen over de dood van een moslimmeisje. Volgens het artikel werd het meisje vermoord door haar broers omdat ze weigerde te huwen met een oudere neef. Charlotte vindt dit mensonwaardig; ze begrijpt niet dat een broer in staat is om zijn eigen zus te vermoorden. Volgens haar heeft iedereen het recht om zelf te kiezen met wie hij of zij trouwt. Laïla is het hier niet mee eens. Ze is zelf moslim en zegt dat het de eer van een familie schaadt wanneer een meisje een huwelijk weigert.

3. David en Jeroen praten over mannenbesnijdenis. David is

P 43

Instructies Verdeel de deelnemers in groepjes. Maak de groepjes niet te groot; 3 à 5 deelnemers is ideaal. Elke groep krijgt een kaartje waarop een conflictsituatie beschreven staat (voorzie eventueel meerdere kaartjes per groep). Elke groep gaat – aan de hand van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens – na om welk recht het bij dit conflict precies gaat. Zij moeten een aantal voorstellen doen om het conflict op te lossen. Je kan het debat op gang helpen door de leerlingen een aantal vragen te stellen: • Zijn alle rechten volgens jou evenwaardig? Vind je dat sommige rechten belangrijker zijn dan anderen? Zo ja: welke en waarom? • Hebben sommige rechten voorrang op andere, afhankelijk van de situatie? Met andere woorden: is de context volgens jou belangrijk? • Hoe kan je op een objectieve manier bepalen welke rechten voorrang hebben?

Nabespreking Maak de leerlingen duidelijk dat elke situatie in de reële context moet geplaatst worden. De toepassing van deze rechten moet bekeken worden in het licht van de omstandigheden waarin ze worden opgeëist. Stel daarom de volgende vragen aan de leerlingen: • Vond je het moeilijk om te bepalen om welke rechten het

• • • •

ging in de conflictsituatie? Vond je dit conflict relevant in het kader van DESERT FLOWER? Ving je in de media al vaker berichten op over een gelijkaardig conflict? Vond je het moeilijk om een oplossing voor het conflict te bedenken? Was er bij jullie in de groep veel discussie over het vinden van een geschikte oplossing?

Andere mogelijkheden 1. Verdeel de klas in groepjes van drie à vijf personen. 2. Voorzie per groepje twintig kaartjes. Op elk kaartje staat één recht. Bijvoorbeeld: ‘Het recht niet gefolterd te worden’. 3. Vraag de groepjes om vijf à acht rechten te selecteren die het meest toepasbaar zijn op de film DESERT FLOWER. Welke rechten zouden de inwoners van Somalië volgens jou bij voorkeur moeten opeisen? 4. Na afloop kan elk groepje ‘hun’ rechten presenteren aan de rest van de klas. Zo kan het debat worden verdergezet. Vraag de leerlingen om uit te leggen waarom ze net die rechten gekozen hebben. Gaat iedereen in de klas akkoord met hun keuze? In een nabespreking kan je hen achteraf wijzen op de moeilijkheid om keuzes te maken en op de verschillende opinies over mensenrechten die in de klas aan bod kwamen. Op de volgende pagina vind je de lesfiche voor de leerlingen.

P 44

Heen en weer switchend tussen Londen en Somalië vertelt DESERT FLOWER het verhaal via flashbacks. Die helpen ons een volledig beeld te vormen van Waris Dirie en helderen stapje voor stapje de achtergronden op die noodzakelijk zijn om haar verhaal te begrijpen.

Genitale verminking van vrouwen is een schokkend feit. De film brengt het op een delicate manier in beeld, maar toch kunnen deze scènes shockeren.

Je kan het verhaal van DESERT FLOWER ook nalezen in de boeken die Waris Dirie schreef over haar leven: Mijn Woestijn, Dochter van de Nomaden, Verborgen tranen en Brief aan mijn moeder.

De rol van Waris Dirie werd vertolkt door actrice en topmodel Liya Kebede, afkomstig uit Ethiopië. Je kent haar misschien van de reclamecampagnes van Estée Lauder. Ze stond op de covers van alle grote modebladen en is ambassadrice voor de VN. In die rol klaagt ze de moeilijke levensomstandigheden van vrouwen en kinderen aan in vele ontwikkelingslanden. Waris Dirie zelf poseerde voor o.a. Revlon, Levi’s en L’Oreal, liep op de catwalks van Milaan, Londen en Parijs en speelde mee in de Bond-film THE LIVING DAYLIGHTS.

Vanaf het moment dat Waris haar eerste maandstonden krijgt, is ze een vrouw en wordt ze verondersteld haar vrouwelijke plichten te vervullen: trouwen en kinderen baren.

“Onder seksuele verminking van vrouwen verstaat men alle ingrepen die leiden tot een gedeeltelijke of volledige verwijdering van de externe geslachtsorganen of elke andere verminking van deze organen beoefend omwille van culturele of andere redenen en niet voor therapeutische doeleinden (Wereldgezondheidsorganisatie, 1997).”

“Vrouwen zijn de ruggengraat van Afrika. Maar ik wilde geen vrouw worden, want dat staat gelijk aan pijn en ellende.”

Er is geen enkele religie die seksuele verminking van vrouwen oplegt.

De naam Waris Dirie betekent letterlijk ‘Bloem van de Woestijn’... Desert