Lesmap
De Indiaan jekino EDUCATIE
Film en Educatie ...
... in het vertoningscircuit van Lessen in het donker, in het kader van Filmfestival Open Doek, ter gelegenheid van een workshop verzorgd door Jekino of van een een film in de klas... Het medium film kreeg een plaats in het lessenpakket van heel wat scholen, daarom zorgen wij graag voor een degelijke programmatie en pedagogische omkadering. We maken jaarlijks een pittige selectie van een 30-tal films uit het afgelopen seizoen, organiseren op heel wat plaatsen vertoningen en zorgen voor kant-en-klare lesmappen voor een boeiende verwerking in de klas. Daarbij spelen we in op de eindtermen en ontwikkelingsdoelen. In elke lesmap streven we naar een filmtechnische en inhoudelijke benadering van de film en focussen we op één filmterm.
jekino
Inhoudstafel Filmfiche...................................................................4 Synopsis Technische kaart Citaten uit de pers Inleiding op de film Wie de film gemaakt heeft......................................6 Regisseuse Ineke Houtman Productiehuis Bos Bros Filmindrukken verzamelen......................................10 Babbelbox De 5 W-vragen Hoeveel sterren? De personages.........................................................12 Het verhaal...............................................................16 Thema’s in de film...................................................20 Adoptie Indianen Naamgeving Focus op … .............................................................30 Op de set Bijlagen.....................................................................36 Lesbrief voor de leerlingen.....................................42
EDUCATIE
www.opendoek.be
www.jekino.be
www.lesseninhetdonker.be
Doelgroep DE INDIAAN: 2de + 3de graad lager onderwijs
Online filmfiche! Surf naar www.filmfiches.be en laat je (sterren)mening achter bij de film die je zag. De fiches zijn een digitale, meer visuele uitdieping van deze lesmap met trailers, foto’s en interessante achtergrondinfo.
2
Filmfiche Kopieer de filmfiche op de volgende pagina voor je collega’s die de kinderen vergezellen naar de voorstelling. Het is een handige leidraad die hen meteen goed voorbereid op de filmvisie!
3
Filmfiche Synopsis
“De meeste kinderen komen uit de buik van hun moeder. Ik kom uit het vliegtuig.” Als baby kwam Koos uit Peru maar hij doet geweldig zijn best om op zijn oer-Hollandse vader te lijken. Net als papa is hij gek op motoren. Dan gebeurt het onverwachte: mama wordt – wonder boven wonder – zwanger. Dat ziet Koos niet zitten: nu zal hij een broertje krijgen dat wél op papa lijkt en dat net zulke lange zwembenen zal hebben als hem. Een groep Peruaanse straatmuzikanten helpt hem op weg in de zoektocht naar zijn wortels en hij ontdekt dat hij eigenlijk een indiaan is. Vanaf dan doet Koos er alles aan om een échte indiaan te zijn. Ondanks al die grote problemen is er één ding dat Koos al die tijd blijft dwars zitten: waarom lukt het hem niet om zijn zwemdiploma te halen?
Technische info DE INDIAAN
Regie: Ineke Houtman Scenario: Nynke Klopmaker Producenten: Bos Bros. Film – TV Productions Nederland, 2009 75 minuten Jeugdspeelfilm Distributeur: Jekino Nederlands gesproken Met o.a. Matthias den Besten Bastiaan Ragas Angelique de Bruijne Hans Dagelet Claire Lapadu David Verbaas
4
Koos Papa Jaap Mama Tjitske Opa Douwe Isa Illari
Citaten uit de pers “Het charmant-laagdrempelige kinderavontuur in DE INDIAAN bestaat uit alledaagse, voor elk kind herkenbare situaties, gemengd met indianenrituelen. Dat levert een meeslepend avontuur op. En daartoe hoeft de productie niet het vliegtuig in naar Peru; het avontuur begint gewoon op de hoek van de straat.” (De Volkskrant) “Een fijne, vertrouwde familiefilm van het team achter MINOES en HET PAARD VAN SINTERKLAAS, die het gevoelige onderwerp van adoptie op precies de goede manier tackelt.” (Veronica magazine) “De vragen die in DE INDIAAN gesteld worden, zijn dus niet uit de lucht gegrepen: Waar kom ik vandaan? Waarom is mijn huid anders dan die van anderen? Wie zijn mijn biologische ouders? Waarom woon ik niet meer bij hen? Maar de mooiste vraag die Koos stelt, is toch wel: “Als mensen een baby in hun buik hebben, moeten ze vaak huilen. Moeten ze ook huilen als ze hun kind met het vliegtuig gaan halen?” (Generiek )
Inleiding op de film Welke film krijgen we te zien en waarover gaat de film? Een film wordt doorgaans beter ontvangen als kinderen vooraf een juist verwachtingspatroon hebben. Kinderen moeten bij aanvang van een schoolvertoning zeker de titel weten van de film die ze gaan bekijken. Enkele zinnen over de inhoud van de film helpen om hun aandacht te focussen. Maak hen nieuwsgierig, pols naar hun verwachtingen. In bijlage vind je een afbeelding van de filmposter. Misschien kan je bij de vertoner vooraf ook een echte poster ophalen. Toon de poster aan de kinderen. Waaraan denken jullie bij het woord ‘indiaan’? Denken jullie dat de film daarover zal gaan? Wat zie je allemaal op de poster? Vind je daar iets geks aan? Wat? Waarom?
5
Wie de film gemaakt heeft Regisseuse Ineke Houtman De Nederlandse Ineke Houtman studeerde aan de filmacademie en ging in 1981 voor de televisie werken. Bij de Nederlandse omroep VPRO kwam ze op de pas opgerichte jeugdafdeling terecht. Behalve tv-programma’s maakte Ineke Houtman in de volgende jaren ook enkele speelfilms voor kinderen: MADELIEF en POLLEKE zijn twee prachtige bewerkingen van de boeken van Guus Kuijer
niveau. En een thema dat iedereen van elke leeftijd herkent: erbij willen horen. Veel adoptiekinderen kijken op een dag in de spiegel en verwachten om een ‘Hollands’ gezicht te zien. Naarmate ze ouder worden, botsen ze vaker op hun ‘anders zijn’ en willen ze op zoek naar hun wortels. Ze stellen zich vragen: wie zijn mijn ouders en waarom deden ze me weg? De ouders van Koos proberen daar verantwoord mee om te gaan. Maar met een nieuwe baby op komst, pakken ze het onhandig aan. Daarom groeit er een misverstand.” Kan jij aan een internationaal publiek uitleggen wat ‘het knakkergevoel’ is? “Een ‘knakker’ is een gezellige, joviale man. Zo’n vent die je op de schouder klopt en zegt: “Hé knakker”. In deze film zijn de ‘knakkers’ een bende motorrijders: kerels die houden van motorrijden en het gevoel van vrijheid dat daarbij hoort. Wanneer Koos zich afzet tegen zijn vader, beweert hij: “Indianen houden niet van motoren.” Om hem te kwetsen.” Maar Koos groeit wel op in een warm gezin. “Het verhaal gaat over de vraag: wie is jouw familie? In onze moderne wereld kan je gedeeltelijk kiezen wie je familie is. Je familie, dat zijn diegenen die van je houden en vooral ook diegenen van wie jij houdt. Koos gaat z’n eigen weg – zoals dat een kinderheld past – en zet zich af tegen zijn familie. Tot hij beseft hoeveel ze allen om elkaar geven.”
Productiehuis Bos Bros.
Ineke over DE INDIAAN
“Toen scenariste Nynke Klophamer me vertelde dat ze een film ging schrijven over een geadopteerd Peruaans jongetje dat dolgraag op zijn stoere, blonde vader wilde lijken, was ik meteen verkocht. Ik zag een ontroerende en avontuurlijke film voor me. Met een zoektocht op kinderlijk
6
DE INDIAAN is de nieuwste film uit de stal van Bos Bros. Deze Nederlandse producent heeft internationaal z’n naam gevestigd als specialist in kwaliteitsfilms en tv-series voor een kinder- en jeugdpubliek. Bos Bros. maakte o.a. ABELTJE, MINOES, HET ZAKMES, PLUK VAN DE PETTEFLET en HET PAARD VAN SINTERKLAAS en ontving daarvoor in Nederland en op alle internationale festivals talrijke prijzen. Producent Burny Bos: “We ontwijken de hedendaagse kinderwereld niet, maar zoeken die juist op. We proberen ons altijd bewust te zijn van wat we aan ’t vertellen zijn
7
en wat daarvan de betekenis kan zijn voor ons publiek. We bevragen ons altijd over de belevingswereld en de veranderende rolpatronen in de samenleving. Kindertelevisie die enkel het klaslokaal vertegenwoordigt, is geen realistische televisie. Je moet ook ‘de speelplaats op’.” Van jou komt de uitspraak: “jeugdtelevisie behoort onder de nationale gezondheidszorg te vallen”. “Vroeger werd je opgevoed door ouders, Kerk en school. De Kerk is grotendeels weggevallen, de scholen hebben hun handen vol met ‘leren’ en ouders hebben het te druk met hun carrière. Daardoor zijn televisie en internet de belangrijkste opvoeders geworden. In Nederland word je gecontroleerd van bij je geboorte: eerst zuigelingenzorg, dan de schooltandarts, en dat gaat zo maar door tot je 16 bent. Leesen leerboekjes voor school worden allemaal gescreend. Die moeten verantwoord zijn. Prima, zo hoort het. Alleen de beeldmedia mogen in wilde weg alles op het publiek loslaten. Op televisie kan alles. Daar mag iedereen de grootste shit uitstorten. Omdat kwaliteit geen streefdoel is.”
8
9
Filmindrukken verzamelen
Enkele leuke manieren om kort na de film de indrukken en reacties van de kinderen op te vangen.
Babbelbox Je kan ervoor zorgen dat er na de filmvoorstelling een camera klaar staat aan de deur. Op deze manier kunnen de leerlingen een eerste, ontladende reactie kwijt. Het is niet de bedoeling dat ze een lange redevoering houden maar wel dat ze snel even reflecteren over wat er in de film gebeurde. Bedoeling is om de video met reacties mee te nemen naar de klas om er daar verder mee aan de slag te gaan. De nadruk ligt op het spontaan reageren van de leerlingen. Het is niet de bedoeling dat ze deze videoopname voorbereiden.
10
De 5 ‘W’ vragen Je kan het verhaal kort samenvatten door een antwoord te geven op de 5 ‘W’-vragen: • • • • •
Over WIE gaat het verhaal? WAAR speelt het verhaal zich af? WANNEER speelt het verhaal zich af? Over WAT gaat het verhaal? WAAROM krijgt het verhaal een wending (of waardoor)?
bepaalde
Je kan de letter W op het bord schrijven en de kinderen zelf de vraag(woorden) laten zoeken aan de hand van deze beginletter. Als het wat stroef verloopt, kan je hen met een voorbeeld op weg helpen. Laat de kinderen vervolgens de vragen beantwoorden. Zo brengen ze alle belangrijke info uit de film overzichtelijk samen.
Hoeveel sterren? In krantenartikels kennen recensenten vaak ‘sterren’ toe om hun appreciatie voor een film aan te tonen. De kinderen kunnen hetzelfde doen op een blaadje papier. Wie de film heel goed vond, beloont de film met veel sterren; weinig sterren betekent dat je de film niet goed vond. Laat de kinderen hun aantal sterren motiveren.
11
De personages Koos Koos kwam als baby vanuit Peru terecht bij zijn Nederlandse adoptieouders. Hij is dol op sleutelen aan motoren, samen met papa. Maar van zwemmen houdt hij helemaal niet; hij wil niet met z’n hoofd onder water. Door de onverwachte komst van een baby in het gezin, wordt Koos plots geconfronteerd met het feit dat hij niet écht op zijn ouders lijkt. Hij begint een zoektocht naar zijn en wortels en zijn identiteit. Die leidt hem naar zijn indianenroots. Koos wordt gespeeld door het 8-jarige jongetje Matthias den Besten. Die komt niet echt uit Peru maar uit Guatemala. Hij woont in Nederland sinds hij 6 maanden oud is. Matthias den Besten: “Ik heb zelfs al 2 zwemdiploma’s! In Nederland moet je daarvoor door een gat duiken, baantjes zwemmen, enz. Net zoals in de film komt het hele gezin je aanmoedigen vanop de tribune. Maar ik hou meer van voetballen dan van zwemmen; Feyenoord is m’n favoriete club. En ik speel ook tennis en gitaar.” Wil je graag nog meer acteren? Matthias: “Heel graag. Het was heel leuk op de set. Ik mocht met een motor rijden, met een katapult schieten,.... Ik moest het allemaal zelf doen; ik werd niet vervangen door een stuntman. De film waarin ik het liefst wil meespelen is... DE INDIAAN 2.”
12
Papa Jaap Papa is een echte ‘handige Harry’ die houdt van motorrijden. Hij is een lieve kerel: speels, stoer, luidruchtig,.. Maar hij is erg onhandig met zijn zoon. Praten met Koos is niet zijn sterkste kant.
Mama Tjitske Mama is reuzelief en doet erg haar best om Koos te begrijpen en te helpen. Ze vertelt hem alles wat ze weet over zijn geboorte en over zijn vaderland Peru. Helaas is dat niet zo veel. Verder is ze toch vooral bezig met de zwangerschap en de baby die op komst is.
Opa Douwe Opa Koos is een oude zeekapitein. Hij heeft veel gezien en meegemaakt in zijn leven. Hij begrijpt hoe Koos zich voelt en vangt hem op terwijl mama en papa druk in de weer zijn met de nieuwe baby. Koos heeft met hem een heel mooie, intieme band.
13
Isa Isa is het buurmeisje en de beste vriendin van Koos. Later wilt ze kapster worden; Koos is nu haar proefkonijn. Wanneer Koos er op uit trekt, gaat ze met hem mee op avontuur.
Illari Het stille en ietwat mysterieuze jongentje Illari is samen met zijn familie uit Peru naar Nederland gekomen. Hij weet veel over de oorspronkelijke indianen en hun tradities en hij zet Koos op weg in zijn zoektocht.
14
15
Het Verhaal
De geadopteerde Koos is dol op zijn stoere vader Jaap. In het weekend sleutelen ze samen aan motoren. Koos zou willen dat hij ook zo’n lange zwembenen had, net als papa en opa Douwe. Maar Koos houdt niet van water; hij is bang om te duiken en gaat liever niet naar de zwemles. Wanneer mama op een dag – totaal onverwacht – zwanger blijkt, maakt Koos zich zorgen. De nieuwe baby zal natuurlijk blank zijn. En stel dat het ook een jongetje is… Hoewel zijn ouders hem verzekeren dat ze evenveel van hem zullen houden als van de baby, is Koos daar nog niet zo zeker van...
voornaam; ze kiezen een naam die past bij het karakter van hun kind. De vader van Illari geeft Koos een ‘ekeko’ mee, een geluksbrenger. De pop kan wensen in vervulling doen gaan. Koos fluistert in het oor van de ekeko dat hij wil weten wat zijn naam is. Thuis vertelt Koos trots dat hij een indiaan is en dat hij naar Peru wil. Dat zal voorlopig niet lukken; eerst moet de baby komen. Koos laat zich niet van zijn stuk brengen en heeft nog maar één doel: indiaan worden! Illari leert hem allerlei rituelen en ze gaan op zoek naar hun eigen indianenplek: een klein eilandje midden in het meer. Ze roeien naar het eilandje waar Illari een koker tevoorschijn haalt. Daarin zit Koos z’n indianennaam. Illari gooit de koker in het meer en zegt dat Koos dapper moet zijn om zijn naam te ontdekken. Maar Koos durft de koker niet opduiken. Dan is het zover: de baby wordt geboren. Nu kunnen ze naar Peru! Maar papa maakt duidelijk dat dit voorlopig nog niet kan. Illari gaat echter wel naar Peru. Dan gaat hij wel met hem mee! Koos glipt het huis uit, maar de Peruanen zijn al vertrokken. Dan gaat hij maar met de roeiboot, want Peru ligt ‘aan de andere kant van het grote sop’ zoals opa zegt. Zijn vriendinnetje Isa ziet Koos vertrekken. Ze weet niet goed wat ze van zijn plan moet denken maar belooft het niet te verklappen.
Op een dag komt ziet hij aan de supermarkt een stel mannen die op hem lijken: gitzwart haar, gedrongen gestalte, rechte neus… Peruanen! “Jij bent één van ons,” beweren ze. Die avond doorzoekt Koos de doos die hij uit het kindertehuis in Peru heeft meegekregen. Hij bekijkt zijn geboortepapieren en merkt dat zijn biologische ouders hem geen voornaam hebben gegeven. Hij gaat op zoek naar de groep Peruanen en leert Illari kennen, het jongetje uit de groep. Ze vertellen hem dat hij afstamt van de Inca’s, dat hij een indiaan is, net zoals zij. Inca’s geven hun kinderen pas op latere leeftijd een
16
17
Wanneer papa en mama ontdekken dat Koos weg is, zijn ze vreselijk ongerust. Isa verklapt haar geheim en ze gaan naar Koos op zoek. Intussen wordt het weer almaar guurder: regen, wind, bliksem... Koos kan in de storm de roeiboot niet recht houden en belandt in het water. Op de bodem van het meer ziet hij de koker liggen. Hij raapt al zijn moed bij elkaar en duikt... Hij zwemt tot op het eiland, opent de koker en leest eindelijk zijn echte naam: Yaku! Ook papa en Isa zijn inmiddels bij het eiland aangekomen en zijn opgelucht wanneer ze Koos terugvinden. Maar Koos is nog steeds boos op papa; hij wil enkel als Yaku aangesproken worden. Papa praat op hem in: hij is trots om een zoon te hebben die een indiaan is. En hij zal altijd de eerste zoon blijven, daar verandert niemand iets aan, ook de nieuwe baby niet. Opgelucht vallen ze elkaar in de armen. Je bent wie je bent en je familie zijn de mensen die van je houden.
18
19
Thema’s in de film 1. Adoptie Koos is geadopteerd. Jaap en Tjitske zijn wel zijn mama en papa maar niet zijn biologische ouders. Wellicht zijn er ook in jullie klas/school geadopteerde kinderen. Wat is hun verhaal? Waar komen zij vandaan? Wat weten ze over het land waar ze geboren werden? Zijn ze al ooit op zoek gegaan naar meer informatie over hun land en/of hun familie? Piekeren ze daar soms over? Acteur Matthias den Besten: “Ik heb een Hollandse familie: vader, moeder, broer, zus en nog een jonger zusje uit Nigeria. Van m’n familie in Zuid-Amerika weet ik niets.”
Via www.adoptievlaanderen.be en www.adoptietrefpunt.nl vind je heel wat informatie over hoe het adoptieproces in zijn werk gaat, boekenlijsten voor kinderen, …
20
Interview met Ilse, mama van Moos en Serik Ilse en Koen hebben 2 adoptiekindjes: Moos en Serik. Ilse: “Moos (° 2002) werd geboren in Viëtnam en kwam thuis toen hij 4 maanden was. Serik (° 2007) werd geboren in Kazachstan en was 1,5 toen hij thuis kwam.” ‘Thuis’ is in dit geval: Beersel, bij adoptieouders Ilse en Koen,... mama en papa. Op een regenachtige zondagmiddag keek Moos samen met mama en papa naar DE INDIAAN. Kleine broer Serik deed zijn middagdutje. Wij waren benieuwd wat de “ervaringsdeskundigen” van de film vonden. Ilse: “Het duurde even voor we in de gaten hadden dat de jongen in de film Koos heette en niet Moos. Maar het is wel opmerkelijk dat Moos tot het einde geboeid bleef kijken.” Misschien omdat hij iets herkende in het verhaal van Koos? Ilse: “Moos voelt zich niet anders dan de andere kinderen. Hij kwam naar huis toen hij 4 maanden oud was en heeft geen herinneringen aan zijn geboorteland of aan het weeshuis waar hij verbleef. De adoptie lijkt weinig invloed te hebben op de persoon die hij nu is. Wat hem wel beïnvloedt, is het feit dat volwassenen en oudere kinderen hem vaak als ‘een speciaal geval’ beschouwen. Hij heeft op school en in zijn omgeving te veel positieve aandacht gekregen. Nu hij wat groter wordt, maakt hij daar wel eens misbruik van. Hij speelt dat schattige en exotische uit in zijn contact met oudere kinderen. Niet bij leeftijdsgenoten of kleinere kinderen, want die zien geen verschil; zij zijn daar (nog?) niet mee bezig. Wat ik een beetje vreemd vond is dat Koos enerzijds niet wil opvallen en liefst zoveel mogelijk op papa wil lijken, maar dan toch zijn roots gaat opzoeken en zich onmiddelijk thuis voelt bij de Peruanen die hij ontmoet. Hij ziet Peru echt als zijn thuisland.”
21
Moos, denk jij nooit aan Viëtnam en aan je mama ginds? Moos: “Neen. Ik heb daar niemand gekend, dus waarom zou ik?” Ilse: “Binnen een paar jaar willen we wel met hem naar Viëtnam gaan, maar Moos heeft daar nu echt nog geen nood aan. Misschien is hij nog te jong, maar ik heb niet de indruk dat hij in zijn ‘roots’ geïnteresseerd is. Het zijn vooral wij – volwassenen, die hem een beetje pushen. Daar betrap ik mezelf ook op. Wij komen regelmatig samen met andere adoptie-ouders. Ook bij hen valt me op dat kinderen vaak niet bezig zijn met hun roots en zich weinig vragen stellen. Zeker de jongens niet; meisjes zijn misschien gevoeliger op dat punt en stellen zich sneller vragen.” Wil Moos ook zo graag op zijn papa lijken? Ilse: “Hij wil liefst zo weinig mogelijk opvallen. Toen ze in de kleuterklas een zelfportret moesten tekenen, gebruikte Moos zijn roze potlood. De juf vroeg of hij geen andere kleur wou gebruiken, maar Moos begreep niet waarom. Het lijken alweer de volwassenen te zijn die het ‘anders zijn’ benadrukken. Kinderen lijken daar niet zo mee bezig.” Koos heeft een doos vol souvenirs. Hebben jullie ook zo een koffertje voor Moos en Serik meegebracht? Ilse: “Vanuit Viëtnam hebben we geen souvenirs meegebracht. Andere adoptieouders vroegen bvb. wel de kleertjes uit het weeshuis, maar ik vond het eerlijk gezegd wat misplaatst. Ze hadden alle moeite om de eindjes aan elkaar te knopen, en dan vond ik het niet gepast om een souvenir mee te nemen. Van zijn ontvangst bij de thuiskomst hebben we wel nog het spandoek dat de neefjes maakten en het pakje dat hij toen droeg. We hebben wel bewust veel gefilmd en foto’s getrokken, zowel in Viëtnam als in Kazachstan. Daar willen met de kinderen regelmatig naar kijken. Moos kijkt liever naar dingen waar hij wel een herinnering aan heeft, foto’s van feestjes en uitstappen. Serik reageert wel op de beelden uit Kazachtstan. Hij was al wat ouder en heeft nog een zeker referentiekader, een vorm van herkenning.Ik weet niet of Moos’ desinteresse een bewuste vorm van negeren of ontvluchten is. Nu en dan is hij enorm lastig en dan heb je snel de neiging om de link te leggen naar adoptie en worstelen met je afkomst en dergelijke. Maar op andere momenten denk ik: elk kind doet wel eens lastig en is wel eens onhandelbaar.”
22
Hoe ga je er mee om wanneer je kind een signaal geeft dat hij met zijn identiteit worstelt? Ilse: “Zeker niet zoals Koos’ ouders aanvankelijk doen. Ze reageren traag. De signalen waren nochtans duidelijk. Daar moet je als ouder op inpikken; je mag het niet negeren. Ik zou Moos of Serik nooit alleen laten in hun zoektocht. Daarom is het een positieve wending dat ze op het einde van de film wel de indianennaam van de jongen gebruiken.” Hebben jullie de kinderen andere namen gegeven of hebben ze hun oorspronkelijke naam behouden? Ilse: “Moos’ Viëtnamese naam was Hoang Quy Tran. Of die naam ook iets betekent, weten we niet. Het schijnt wel een mooie Viëtnamese jongensnaam te zijn. De naam Moos stond bij ons al lang bovenaan het lijstje van kindernamen. De link met ‘Mozes’, de vondeling die in een mandje op het water dreef, is in het licht van de adoptie mooi meegenomen. Op zijn identiteitskaart staat Hoang Quy als tweede naam. Toen hij net leerde schrijven en op school zijn naam moest invullen op een test, gebruikte hij plots wel zijn Viëtnamese naam. Hij associeerde die naam met officiële papieren en dacht dat dit ook gold voor schooltesten. Serik heeft wel zijn geboortenaam behouden. Serik is een keizerlijke naam in Kazachstan. We hebben die behouden omdat de naam ook in onze taal uitspreekbaar is en hij tenslotte al 1,5 jaar zo aangesproken werd. En eigenlijk ook een beetje onder druk van Moos.” Moos: “Serik is een mooie naam. Mama en papa wilden mijn broer Wolf noemen, maar dat is toch een echte jeanettennaam? Serik is veel mooier.” Is de film DE INDIAAN relevant om adoptie bespreekbaar te maken? Ilse: “Voor adoptieouders kan de film een aanleiding zijn om te polsen of kinderen hier mee bezig zijn. Maar kinderen geven dat doorgaans zelf wel aan, en dan moet je daar als ouder op inspelen – niet zoals Koos’ ouders dus. Verder is deze film wel relevant om te praten over het aspect ‘huidskleur’. ‘Zwart’ of ‘geel’ betekent niet noodzakelijk ‘vreemd’. Dat is zeker nuttig om mee te geven.”
23
2. Indianen Veel kinderen denken bij het woord ‘indiaan’ dadelijk aan mannen met een hoofdtooi van veren die in een tipi wonen. Want zo zagen de zgn. prairie-indianen er uit die Noord-Amerika bevolkten en die we vooral leerden kennen via verhalen en western films. DE INDIAAN verwijst naar een heel andere, veel bredere betekenis van ‘indianen’. Indianen zijn de oorspronkelijke bewoners van Noord-, Midden- en Zuid-Amerika. In het Noorden woonden de indianen van de prairie, uit MiddenAmerika kennen we vooral de Azteken en de Maya’s en in het Andes-gebergte in Zuid-Amerika, waar ook Koos vandaan komt, woonden de Inca’s (zie verder). Er ontstond enige polemiek omtrent de film: werden de Inca-rituelen wel correct uitgebeeld? Ondanks deze discussie, bevestigen dat meeste stemmen dat de film heel herkenbaar en realistisch is. Er was een Peruaanse adviseur op de filmset aanwezig die alles controleerde. Ook het verhaal over de ekeko-pop is correct. Ineke Houtman: “Dat vond ik ontzettend belangrijk! Ik zou me ook boos maken op een buitenlandse film waarin alle Nederlanders op klompen lopen.”
Een vergissing van Columbus: De naam ‘Indianen’ is eigenlijk het gevolg van een vergissing van Columbus. De ontdekkingsreiziger die als eerste voet aan wal zette op Amerikaanse bodem, dacht dat hij eigenlijk in India was aangekomen, en noemde daarom de inheemse bewoners ‘Indianen’. Hij had zich zowat ‘een halve wereldbol’ van bestemming vergist, maar de native Americans dragen daarvan nog steeds de gevolgen.
Via de databank van educatief materiaal op www.kleurbekennen.be vind je een heleboel correcte upto-date informatie en lesmateriaal over indianen. Op webje-indianen.yurls.net vind je een heleboel informatie over indianen op kindermaat. De site bevat ook heel wat spelletjes die je op school kan gebruiken.
Peru Koos werd geboren in Peru. Waar ligt Peru? Peru ligt aan de westkust van Zuid-Amerika, langs de Grote Oceaan, en heeft heel wat buurlanden: Ecuador, Colombia, Bolivia en Chili. Sinds de Spaanse veroveraars er eeuwen geleden voet aan wal zetten, op zoek naar goud en rijkdom, spreekt de bevolking er Spaans. Maar vooral in het Andes-gebergte zijn er 2 oorspronkelijke indianentalen bewaard gebleven: het Aymara en het Quechua. In Peru wonen bijna 30 miljoen mensen.
De Inca’s De Inca’s waren een indianenvolk dat leefde in Ecuador, Peru, Bolivia, Argentinië en Chili. De glorietijd van de Incabeschaving duurde ruwweg van 1438 tot 1532, dus slechts één eeuw. Toen werd het hele Inca-rijk verwoest door de Spaanse troepen onder leiding van Francisco Pizarro. De Inca’s hadden hun eigen taal, het Quechua en aanbaden Moeder Aarde (‘Pachamama’) en andere natuurgoden, zoals bergen, rivieren en de zon, maan en sterren. Eén van de belangrijke goden die door de Inca’s werden vereerd, was de zonnegod Inti.
24
25
Schrift
Ekeko: de geluksgod
De Inca’s hadden geen manier van schrijven zoals wij die nu kennen. Om hun boekhouding bij te houden, gebruikten ze de quipu’s: een horizontaal stuk touw waaraan verschillende verticale strengen van verschillende kleuren hingen, op regelmatige afstanden geknoopt.
El Ekoko is de geluksgod van de Aymara-indianen die in Peru in het Andes gebergte woonden. ‘Ekeko’ betekent ‘overvloed’ in het Aymara. Ekeko wordt – net als in DE INDIAAN – vaak uitgebeeld als een vrolijke, gezet, klein mannetje met een blij gezicht die kinderen vaak aan het lachen brengt. Hij is verslaafd aan eten en heeft korte benen, zodat hij niet kan weglopen. Je zult Ekeko meestal tegenkomen met verschillende huishoudelijke artikelen, snoepgoed, confetti en andere versierselen aan zijn kledij bevestigd. Meestal hangt er ook een sigaret in een mondhoek of doet hij zich te goed aan een smakelijke maaltijd. Deze brenger van geluk en voorspoed heeft een eigen feestdag op 24 januari tijdens het feest van Alasita. Ekeko is meer dan een geluksbrenger. Hij is ook de vruchtbaarheidsgod die een gezin kan zegenen met gezonde kinderen.
De conquistadores In 1532 kwam de Spaanse ontdekker Francisco Pizarro met een leger naar Peru. Hij wilde er goud vandaan halen en de mensen bekeren tot het Katholicisme. De Spaanse veroveraars (conquistadores) vermoordden ontstellend veel Inca´s en brachten vreemde ziektes met zich mee, waar de indianen aan stierven. De Spanjaarden bleven lang aan de macht. Pas in 1821 werd Peru onafhankelijk.
Machu Picchu Machu Picchu was een belangrijke stad van de Inca’s. De Spanjaarden hebben Machu Picchu nooit gevonden en daardoor werd de stad niet – zoals vele andere Incasteden – vernietigd. Niemand weet waarom Machu Picchu precies werd gebouwd, maar wetenschappers denken dat het de woonplaats was voor belangrijke mensen, zoals priesters en koningen. Er woonden waarschijnlijk zo’n 750 à 1000 mensen. In de stad is er een woonzone (met een groot plein in het midden), een militaire zone en een godsdienstige zone. Daar bevinden zich de tempels voor de zonnegodin en de maangodin, alsook een zonnewijzer. De Inca´s wisten door de stand van de zon precies welke maand en dag het was. Pas in 1911 werd de stad ontdekt door de Amerikaan Hiram Bingham. In 2007 werd Machu Picchu tot één van de “zeven nieuwe wereldwonderen” gekozen.
26
Volgens de legende kwam El Ekeko bij de mensen thuis en hing hen een buideltje om de hals dat hen – afhankelijk van de inhoud – rijkdom zou brengen of geluk in de liefde. Vandaag de dag geven Peruanen elkaar een kleine Ekeko van aardewerk als geluksgeschenk. Als je een wens hebt, moet je die op een papiertje schrijven en in één van de vakjes van het popje stoppen. Een Ekeko pop zal je enkel geluk brengen als je hem van iemand cadeau hebt gekregen. Opdracht: Heeft er iemand thuis een ekeko-poppetje? Wie zouden ze dit graag geven? Is er een speciale wens die ze op een briefje willen schrijven? Kennen de leerlingen nog andere geluksbrengers? En hoe moet de geluksbrenger of gelukspop van de klas er uitzien?
27
3. Naamgeving “Hoet heet jij?” Het is misschien wel de belangrijkste vraag die we aan de andere mensen stellen. Jouw naam bepaalt immers mee wie jij bent; hij is het belangrijkste onderdeel van jouw identiteit. Wie niet gekend wil worden, neemt een andere naam aan... een valse naam! Zo word je ‘iemand anders’. Koos heeft ook een naam gekregen... misschien wel twee namen? Want als hij wil ontdekken wie hij was en waar hij vandaan komt, is zijn oorspronkelijke naam het eerste wat hij wil achterhalen. Tot hij ontdekt dat hij nog geen naam had... Nu hij een indiaan wil worden, is een naam het eerste wat hij nodig heeft. Ook in België kregen kinderen tot voor kort vaak de voornaam van de vader (moeder) of grootvader (grootmoeder). Eigenlijk is dat ook bij Koos het geval, al beseft hij zelf niet dat ‘Koos’ een verbastering is van ‘Jakobus’... net zoals de naam van zijn vader ‘Jaap’. En laat ‘Yaku’ nou net toevallig in dat rijtje passen! En de eigenlijke betekenis van Yaku – water! – blijkt voor Koos bovendien heel toepasselijk.
Opdrachten: • •
• •
•
Ben jij tevreden over jouw naam? Wist je dat je je naam ook officieel kan laten veranderen? Maar dat is geen eenvoudige klus; het kost heel wat tijd en geld. En je geeft daarmee natuurlijk ook een stuk van je identiteit op. Welke naam zou je voor jezelf kiezen? Geef jezelf een totemnaam, of laat je vrienden of klasgenoten er een voor jou bedenken. Ken je mensen die ‘naar iemand genoemd zijn’? Hun naam is dan een eerbetoon aan een ander persoon: een familielid, een beroemdheid, iemand waarvoor de naamgevers (meestal de ouders) een grote bewondering hadden. Welke namen vind jij mooi? Stel een lijstje op van je favoriete jongensen meisjesnamen.
Namen hebben vaak een geschiedenis én een betekenis. Daarom kozen de Inca’s, net zoals vele andere indianenvolkeren, een naam die paste bij het karakter van een kind... maar daarvoor hadden ze wat tijd nodig. Ook bij ons gebeurt het bij sommige jeugdbewegingen dat je een naam krijgt toegewezen die bij jou past. Zo’n naam noemen we – helemaal in de indiaanse traditie – een totemnaam. Ook jouw naam heeft vast een oorsprong, een betekenis. De kan je heel eenvoudig terugvinden op het internet. Raadpleeg bijvoorbeeld: • www.naambetekenissen.nl • www.gerardlenting.nl/naam/nameng.html • of een van de vele andere websites over dit onderwerp.
28
29
Focus op… ‘Op de set’ Bij dit gedeelte van de lesmap vind je een videofragment terug op de online lesfiche. Je kan deze bereiken via www.opendoek.be > filmeducatie of via www.lesseninhetdonker.be. Bekijk dit ‘making off’ fragment klassikaal (via een beamer) of laat de kinderen het individueel of in kleine groepjes aan de computer bekijken. In bijlage vind je ook enkele setfoto’s ter illustratie.
De regisseur: vertelt de acteurs wat ze moeten doen en/of zeggen en hoe ze dat moeten doen. De regisseur bepaalt ‘het gezicht van de film’.
De cameraman: bedient de camera
Wie zie je op de set? Volgende personen komen aan bod in het fragment. Kunnen de kinderen hen herkennen? Kennen ze hun functie op de filmset? De acteurs: spelen een rol (= acteren) in het verhaal De figuranten: bewegen in de achtergrond
De geluidsman/vrouw: neemt het geluid op De costumière: zorgt voor de kleding van de acteurs en figuranten
30
31
Op zoek naar de acteurs
Wat zie je op de set?
Het jongetje dat Koos speelt is geen professioneel acteur. Een moedig, grappig en goed acterend jongetje met een indiaans uiterlijk was niet zomaar te vinden in Nederland. Via een adoptievereniging hoorde Matthias van de casting en zo werd hij ‘ontdekt’. De man die de vader van Illari speelt, ontmoette regisseuse Ineke Houtman op een markt waar hij truien verkocht. De andere indianen van de familie kwam de cameraman tegen toen hij ging zwemmen. Hij vroeg of ze geïnteresseerd waren, en ze wilden dadelijk meewerken aan de film.
Volgende elementen komen aan bod in het fragment. Kunnen de kinderen ze herkennen? Kennen ze hun functie? Een filmklap: op zo’n bordje staan de titel van de film, wie de regisseur en/of cameraman is, welke scène ze opnemen en de hoeveelste ‘take’ (= poging) het is (want een scène wordt vaak een heleboel keren opgenomen tot alles écht goed zit). Met het bordje wordt een klap gegeven wanneer de opname kan beginnen. Na de klap mogen alleen de acteurs nog praten; alle andere aanwezigen op de set moeten muisstil zijn.
Lol op de set Matthias den Besten is de hoofdacteur in DE INDIAAN. Hij vond het heel fijn om een film te maken en had veel plezier op de set. Vooral de scènes met de motoren vond hij reuzeleuk. “Ik vond het best gaaf. Ik had nog nooit op een motor gezeten. Nu mocht ik de hele ochtend rondrijden in een zijspan op een dijk. Het was wel koud. Ik kreeg een heleboel dekens en warme kruiken om me op te warmen. Meestal zat de zijspan vast aan een auto; dat was veiliger. En op het einde, wanneer we wegrijden met de baby in de zijspan en ik achterop, zat er een stuntman aan het stuur. Bastiaan Ragas (die de rol van papa speelt) had wel rijlessen gevolgd maar ze durfden hem nog niet met een baby laten rijden.”
32
Een camera op rails: zorgt ervoor dat de camera vloeiend kan bewegen
33
Een boom of hengel: lange ‘stok’ waaraan een micro wordt bevestigd om het geluid op te nemen. Er bestaan verschillende hoesjes om over de micro te trekken, naargelang de sterkte van de wind.
Een regisseur moet op de filmset met onzettend veel dingen rekening houden. Ook met het weer. Voor de slotscènes op het water had Ineke Houtman een heuse storm nodig... maar die krijg je niet zomaar op bestelling. “Die scènes waren de moeilijkste van de film. Om dat omslaande weer te suggereren en de lucht te verduisteren moesten we kleurenfilters en special effects gebruiken. Zo’n windmachines hebben een beperkte reikwijdte. Daarom hield ik de cadrages vrij krap; ik kon niet echt in de diepte werken.” Matthias den Besten: “Ik vond die scènes met het bootje de leukste van de film. Het was niet midden op zee, maar toch een heel eind buiten de kust. Het bootje kantelde echt om. En de golven die je ziet, werden gemaakt met jetski’s.”
Lichten en reflecterende panelen: zorgen voor de juiste belichting en sfeer. Kunnen het er bv. zonnig laten uitzien terwijl het in werkelijkheid slecht weer is.
34
35
Bijlagen
camera en hengel
acteurs en figuranten
Bijlagen
camera, rails, regisseur, acteur, belichting (in de verte)
camera, regisseur en acteurs
Bijlagen
“De meeste kinderen komen uit de buik van hun moeder. Ik kom uit het vliegtuig.” Als baby kwam Koos uit Peru maar hij doet geweldig zijn best om op zijn oer-Hollandse vader te lijken. Net als papa is hij gek op motoren. Dan gebeurt het onverwachte: mama wordt – wonder boven wonder – zwanger. Dat ziet Koos niet zitten: nu zal hij een broertje krijgen dat wél op papa lijkt en dat net zulke lange zwembenen zal hebben als hem. Een groep Peruaanse straatmuzikanten helpt hem op weg in de zoektocht naar zijn wortels en hij ontdekt dat hij eigenlijk een indiaan is. Vanaf dan doet Koos er alles aan om een échte indiaan te zijn.
Lesbrief voor de leerlingen
In DE INDIAAN stelt Koos zich een heleboel vragen: Waar kom ik vandaan? Waarom is mijn huid anders dan die van anderen? Wie zijn mijn echte ouders? Waarom woon ik niet meer bij hen? Maar de mooiste vraag die Koos stelt is: “Als mensen een baby in hun buik hebben, moeten ze vaak huilen. Moeten ze ook huilen als ze hun kind met het vliegtuig gaan halen?”
Koos is geadopteerd. Misschien zijn er ook op jullie school geadopteerde kinderen. Wat is hun verhaal? Waar komen zij vandaan? Wat weten ze over het land waar ze geboren werden? Zijn ze al ooit op zoek gegaan naar informatie over hun land en/of hun familie? Piekeren ze daar soms over?
Ineke Houtman (regisseur van DE INDIAAN): “Het verhaal gaat over de vraag: wie is jouw familie? Je familie, dat zijn diegenen die van je houden en vooral ook diegenen van wie jij houdt. Koos gaat z’n eigen weg – zoals dat een kinderheld past – en zet zich af tegen zijn familie. Tot hij beseft hoeveel ze allen om elkaar geven.”
Ilse is de mama van 2 geadopteerde kindjes. Haar zoon Moos komt uit Viëtnam. “Toen ze in de kleuterklas een zelfportret moesten tekenen, gebruikte Moos zijn roze potlood. De juf vroeg of hij geen andere kleur wou gebruiken, maar Moos begreep niet waarom. Het lijkt lijkt alsof het altijd de volwassenen zijn die vinden dat geadopteerde kinderen ‘anders’ zijn. Kinderen lijken daar niet zo mee bezig.”
Online filmfiche! Matthias den Besten (die de rol van Koos speelt): “Het was heel leuk om een film te maken. Ik mocht met een motor rijden, met een katapult schieten,.... Ik moest het allemaal zelf doen; ik werd niet vervangen door een stuntman. Ik wil graag nog meer acteren. De film waarin ik het liefst wil meespelen is... DE INDIAAN 2.”
Surf naar www.filmfiches.be en laat je (sterren)mening achter bij de film die je zag. Je vindt er ook You Tube-fragmenten, extra beeldmateriaal en weetjes over de film op terug.
De Inca’s waren een indianenvolk dat leefde in Ecuador, Peru, Bolivia, Argentinië en Chili. De glorietijd van de Incabeschaving duurde slechts 100 jaar. Toen werd het hele Inca-rijk verwoest door de Spaanse legers. Op zoek naar goud moordden de Spaanse veroveraars zowat het hele Incavolk uit. Maar Machu Picchu, de geheime stad die de Inca’s hoog in de bergen bouwden, werd nooit door de Spanjaarden ontdekt.
