Crabbehof & Zuidhoven groene wijken waar jong en oud prettig wonen

Crabbehof & Zuidhoven groene wijken waar jong en oud prettig wonen

de

Wijkschets Crabbehof / Zuidhoven 2005 - 2008 en het

Wijkjaarprogramma Crabbehof / Zuidhoven 2006

December 2005

2

3

4

Inhoudsopgave 1.

Inleiding

deel I Wijkschets Crabbehof / Zuidhoven 2005 – 2008

pagina 7 9

2. 2.1. 2.2. 2.3. 2.4. 2.5. 2.6.

Schets van Crabbehof / Zuidhoven Algemeen oordeel Demografische staat Fysieke staat Sociale staat Economische staat Veiligheid in de wijk

11 11 13 14 15 16 16

3. 3.1. 3.2. 3.3. 3.4.

Wijkanalyse Crabbehof Sterke kanten Zwakke kanten Kansen Bedreigingen

18 18 19 20 21

4. 4.1. 4.2. 4.3.

Visie op Crabbehof Visie 2015-2020 / voorlopige horizon Visie 2010-2015 / wijk in constante verandering Visie 2005-2009 / wijk maakt zich gereed voor verandering

22 22 22 23

5. 5.1. 5.2. 5.3.

Doelen in Crabbehof Behouden en aantrekken middengroepen Handhaven en verbeteren van leefbaarheid en veiligheid Versterken van vertrouwen van bewoners

24 24 24 24

6. 7. 7.1 7.2 7.3 7.4

Samenvatting wijkschets Van wijkschets naar wijkjaarprogramma Effectmeting Communicatie Financiering Samenwerking en organisatie

25 27 27 27 27 27

deel II Wijkjaarprogramma Crabbehof / Zuidhoven 2006

29

8. 8.1. 8.2. 8.3.

Doelen wijkjaarprogramma in schema’s Schema behouden en aantrekken middengroepen / hoofddoelstelling 1 Schema handhaven en verbeteren van leefbaarheid en veiligheid Schema versterken van vertrouwen van bewoners

31 32 33

9.

Activiteiten- en projectkaarten 2006

35

bijlagen • SWOT analyses fysiek, sociaal en veiligheid in Crabbehof • Wijkmanagementteam(plus) & wijkbeheer overleg in Crabbehof/Zuidhoven

41 43

5

6

1.

INLEIDING

1.1. Algemeen De gemeente Dordrecht werkt aan het handhaven en vergroten van de leefbaarheid in haar stadswijken, door het ontwikkelen en wijkgericht uitvoeren van een samenhangende aanpak voor (groot)stedelijke vraagstukken. De stad is daarvoor in elf wijken verdeeld, waarvan Crabbehof & Zuidhoven er één is. Het succes van deze aanpak staat of valt met de mate waarin de gemeente, bewoners en hun organisaties, de woningcorporaties, dienstverleners, de politie, scholen en andere maatschappelijke actoren productief samenwerken. Dit vraagt om een samenhangende benadering van de vraagstukken in de wijk én een op maat gesneden gezamenlijk actieprogramma: de wijkschets & het wijkjaarprogramma. 1.2. Planmatig wijkgericht werken De wijkschets en het wijkjaarprogramma zijn gemeentelijke instrumenten voor planmatig wijkgericht werken. De wijkschets is het advies van het wijkmanagementteam (Wijk MT) en haar samenwerkende partners aan het gemeentebestuur voor de uitvoering van het leefbaarheidbeleid in de wijk. De wijkschets wordt om de vier jaar opnieuw gemaakt en wordt na twee jaar bijgesteld (naar aanleiding van de tweejaarlijkse monitor Leefbaarheid & Veiligheid). Het wijkjaarprogramma wordt jaarlijks gemaakt en is de uitwerking van de wijkschets in concrete maatregelen, projecten en activiteiten voor het daaropvolgende jaar. 1.3. Wijkschets Crabbehof / Zuidhoven 2005 – 2008 Het wijkmanagementteam Crabbehof & Zuidhoven heeft voor de periode 2005 – 2008 een nieuwe wijkschets opgesteld. Hierin doen het wijkmanagementteam en haar samenwerkende partners richting gevende uitspraken voor het in Crabbehof & Zuidhoven in de komende jaren uit te voeren beleid. Dit spitst zich toe op de aandachtsvelden: • • • •

de fysieke staat van de wijk de sociale staat van de wijk de economische staat van de wijk de veiligheid in de wijk

De wijkschets levert daarmee (in)directe input voor de wijkjaarprogramma’s, het Grotestedenbeleid III, de herstructurering in Dordrecht West, de Kadernota, de veiligheidsanalyses (stedelijk & wijken) van de afdeling Openbare Orde en Veiligheid, de jaarplannen van de politie en van het openbaar ministerie, en de jaarlijkse offertevraag aan de Dordtse Welzijnsorganisatie. Natuurlijk is de wijkschets geen op zichzelf staande planvorm. De wijkschets wordt in het bijzonder getoetst aan het Regionaal Meerjaren Ontwikkelingsprogramma. In deze wijkschets worden gegevens uit de Staat van de Wijken, uit Dordt op z’n droogst en uit de monitoren Leefbaarheid & Veiligheid over Crabbehof/Zuidhoven vergeleken met gegevens over heel Dordrecht en de andere wijken in Dordrecht West. De monitorresultaten van Crabbehof/Zuidhoven zijn gemiddelden van grote verschillen tussen enerzijds het grotere Crabbehof (CBS wijken 0900 en 0901) en anderzijds het kleine Zuidhoven (CBS wijk 1000). Deze gemiddelden schetsen een veel te somber beeld van Zuidhoven en geven een licht te positief beeld van Crabbehof. Daarom zijn kenmerkende gegevens over beide wijken ook afzonderlijk vermeld. Dat is bovendien nuttig omdat Crabbehof als herstructureringswijk binnen Dordrecht West is aangewezen en Zuidhoven nadrukkelijk niet. Natuurlijk zal dat in de komende jaren voor beide wijken andere consequenties hebben. 1.4. Beleidskader wijkschets Het Regionaal Meerjaren Ontwikkelingsprogramma 2005-2009 (RMOP) is een integratie van rijksbeleid met gemeentelijke invulling (GSB III) én gemeentelijk bestuurlijk beleid (MJP 2002-2006). Het RMOP is het gezamenlijke strategische beleidskader van Dordrecht en de andere Drechtsteden. Aandachtspunten hierin zijn: kennisinfrastructuur, wonen, werken, recreëren en sociale ontwikkeling.

7

De bijbehorende doelstellingen zijn: • verbeteren van de objectieve en subjectieve veiligheid • verbeteren van de kwaliteit van de leefomgeving • verbeteren van de kwaliteit van de samenleving • het binden van midden- en hogere inkomens aan de stad • vergroten van de economische kracht van de stad Het gemeentebestuur van Dordrecht geeft binnen deze regionale kaders een eigen kleur en accenten aan haar beleid. Dordrecht werkt aan een leefbare en aantrekkelijke stad, die schoon, heel en veilig is. Een stad met goede dienstverlening en met aandacht voor de sociale ontwikkeling van haar inwoners. De stad moet goede vestigingsfactoren hebben voor bewoners, bezoekers en bedrijven. Dordrecht wil zich onderscheiden met haar historie, cultuur, water en natuur. 1.5. Wijkjaarprogramma Crabbehof / Zuidhoven 2006 In dit wijkjaarprogramma staan activiteiten en projecten benoemd die in 2006 door de gemeente en haar samenwerkingspartners in de wijk worden uitgevoerd. Deze activiteiten en projecten leveren bijdragen aan één of meer doelen die in de wijkschets geformuleerd zijn. Het wijkjaarprogramma is kaderstellend en sturend voor de inzet door gemeentelijke diensten. Het programma sluit aan op de gemeentelijke sectorplanningen om daarin inzet en middelen te waarborgen. In dit jaarprogramma zijn de maatregelen, activiteiten en projecten ingedeeld in de categorieën 1, 2 en 3. Hiermee maakt het wijkmanagementteam duidelijk wat haar prioriteiten zijn. Overigens betekent dat niet automatisch dat activiteiten in categorie 1 belangrijker zijn dan in categorie 2 of 3. Categorie 1: Managen Integrale projecten op wijkniveau, direct gericht op de doelen uit de wijkschets; waarvan het managementteam trekker of opdrachtgever is; waarop het directe sturing of invloed kan uitoefenen; waartoe het bevoegd is en waarover het rapporteert. Categorie 2: Monitoren Projecten en activiteiten die invloed en/of gevolgen hebben voor de leefbaarheid en veiligheid in de wijk; en die daarom monitoren, actief volgen en afstemming behoeven; en waaraan het wijkmanagementteam meerwaarde kan toevoegen. Categorie 3: Melden Projecten en activiteiten die het wijkmanagementteam passief volgt, met name reguliere uitvoeringsactiviteiten. 1.6. Gegevensbronnen De gegevensbronnen voor het opstellen en bijstellen van de wijkschets en het wijkjaarprogramma zijn de monitor Leefbaarheid & Veiligheid 2005, Staat van de Wijken Crabbehof/Zuidhoven (tabellenboek 2004), Dordt op z’n droogst nr. 30 (situatie 1.1.2005), eerdere edities van deze documenten, tenslotte de informatie uit het wijkmanagementteam(+) en van bewoners (zoals uit Wijkbeheer Overleggen). 1.7. Leeswijzer Dit document heeft twee delen: wijkschets (deel 1) en wijkjaarprogramma (deel 2). Deel 1 – de wijkschets - beschrijft eerst de huidige situatie van de wijk, gevolgd door de analyse van de sterke en zwakke punten, kansen en bedreigingen (SWOT analyse) van de wijk. De analyse is toegespitst op de aandachtsvelden sociaal, fysiek, economisch en veiligheid. Op basis daarvan wordt vervolgens de visie voor de wijk geformuleerd. Deze visie geeft invulling aan de missie (zie ondertitel van dit document) die bondig aangeeft welke opdracht we moeten volbrengen. Daarna worden de doelen geformuleerd. Deze doelen geven aan hoe de missie en de visie bereikt zullen worden en kunnen dus een meerjarenperspectief hebben. Ten slotte volgt een samenvatting van de wijkschets. Deel 2 – het wijkjaarprogramma – bestaat uit twee onderdelen: In enkele schema’s worden de (meerjaren)doelstellingen uit de wijkschets via meetbare doelstellingen (SMART) vertaalt in concrete inspanningen. Maatregelen, projecten en activiteiten worden daarna vastgelegd in projectformulieren en activiteitenschema’s (en ingedeeld in de categorieën).

8

deel I Wijkschets Crabbehof / Zuidhoven 2005 – 2008 groene wijken waar jong en oud prettig wonen

December 2005

9

10

2.

SCHETS VAN CRABBEHOF / ZUIDHOVEN NU

2.1. Algemeen oordeel over Crabbehof / Zuidhoven De aangrenzende wijken Crabbehof en Zuidhoven, met hun typisch naoorlogse structuur en bouwstijl, kenmerken zich ook door hun groene woonomgeving. In andere opzichten echter zijn het twee aparte gebieden. Het grotere Crabbehof heeft veel inwoners met lage inkomens in sociale huurwoningen. In het kleine Zuidhoven wonen vooral mensen met hogere inkomens in duurdere koopwoningen. Geen wonder dat bewoners ook zelf vinden dat ze in aparte wijken wonen. In de woningvoorraad en in het openbaar gebied van Crabbehof worden in de komende vijftien jaar grote stedebouwkundige ingrepen uitgevoerd. Daardoor gaat er veel veranderen. Uit de SWOT analyses (zie inleiding en bijlagen) blijkt bovendien dat ook de huidige toestand in Crabbehof op meerdere terreinen om een intensieve aanpak vraagt. Daarom gaat deze wijkschets vooral over Crabbehof. De monitor Leefbaarheid & Veiligheid 2005 geeft (voor het eerst tijdig) gedetailleerde aparte gegevens over de twee wijken. In de wijkschetsen en wijkjaarprogramma’s 1999, 2001 en 2003 gebruikten we uitsluitend de gecombineerde gegevens van beide wijken samen. Deze gemiddelden geven een licht vertekend beeld van de werkelijkheid: veel te negatief voor Zuidhoven, licht te positief voor Crabbehof. Enkele kenmerkende gegevens cbs wijk aantal woningen % huur / koop aantal huishoudens % éénoudergezinnen gemiddeld besteedbaar inkomen * inwoners % autochtoon / allochtoon % 65 jaar en ouder % werkzoekend % uitkering sociale dienst

Crabbehof / Zuidhoven

Crabbehof

Zuidhoven

0900 / 0901 / 1000 4.223 74 / 26 3.947 13 19.000 7.835 62 / 38 25 14,7 9,0

0900 / 0901 3.812 77 / 23 3.564 15 18.000 6.950 60 / 40 22 15,0 9,5

1000 411 44 / 56 383 3 28.100 885 88 / 12 44 2,9 0,7

Toelichting Bron: Dordt op z’n droogst nr. 30 / situatie 1.1.2005 / mei 2005 * inkomens volgens CBS Regionale Inkomensverdeling 2000, recentere cijfers zijn niet beschikbaar Indicatorscore oordeel over de buurt Het percentage bewoners dat denkt dat hun ‘buurt zal achteruitgaan’ daalde in Crabbehof/Zuidhoven van 39%(1999) naar 29%. Het deel van de bewoners dat denkt dat hun ‘buurt zal vooruitgaan’ steeg in dezelfde periode van 4% naar 8%. In de monitor Leefbaarheid & Veiligheid geeft de indicatorscore oordeel over de buurt een algemeen oordeel weer van de bewoners over hun buurt. In Crabbehof/Zuidhoven verbeterde dit oordeel stapsgewijs van 5,6(1999) naar 7,5(2003) en daalde weer naar 7,2 nu. Dat is niettemin beter tot veel beter dan in andere wijken in Dordrecht West. Zie volgende tabel. De stedelijke indicatorscore oordeel over de buurt is 7,6. Zuidhoven scoort hiervoor 8,5. Crabbehof krijgt hiervoor slechts 5,8.

11

Rapportcijfer leefbaarheid in de buurt In de monitor Leefbaarheid & Veiligheid geven de bewoners ook met hun rapportcijfer leefbaarheid een algemeen oordeel over hun buurt. Uit de monitoren in 1999, 2001 en 2003 is het rapportcijfer bekend van beide wijken samen. Dit rapportcijfer verbeterde licht van 6,5 (1999) naar 6,8 en bleef daarna stabiel (2003 en 2005). Het rapportcijfer leefbaarheid in Crabbehof/Zuidhoven is hoger dan in de andere wijken in Dordrecht West. Zie volgende tabel. Het stedelijke rapportcijfer leefbaarheid is 6,9. Bewoners in Zuidhoven geven hun wijk een 7,7. Crabbehof krijgt van haar bewoners slechts 6,1. Indicatorscore leefbaarheid in de buurt In de monitor Leefbaarheid & Veiligheid geeft ook de leefbaarheidscore (dit is het gemiddelde van de rapportcijfers voor woning, woonomgeving, veiligheid, voorzieningen en de indicatorscore sociale samenhang) een algemeen oordeel weer van de bewoners over hun wijk. Deze leefbaarheidscore van Crabbehof / Zuidhoven steeg licht van 6,2 (1999) naar 6,6 en bleef daarna stabiel (2003 en 2005). De leefbaarheidscore van Crabbehof/Zuidhoven is hoger dan in andere wijken in Dordrecht West. De stedelijke leefbaarheidscore is 6,8. Voor Zuidhoven staat de leefbaarheidscore op 7,3. Crabbehof scoort slechts een 6,0. Algemeen oordeel over de buurt rapportcijfer oordeel over de buurt³ rapportcijfer leefbaarheid³ leefbaarheidscore²

ZH 8,5 7,7 7,3

CR 5,8 6,1 6,0

C/Z 7,2 6,8 6,6

DORD 7,6 6,9 6,8

OK 6,5 6,2 6,2

NK 7,1 6,6 6,5

WW 6,6 6,5 6,3

woning³ woonomgeving³ voorzieningen in de buurt³ Veiligheid in de buurt³ sociale samenhang in de buurt²

8,0 7,9 6,6 7,4 6,6

6,9 6,2 6,5 5,8 4,8

7,4 6,9 6,5 6,5 5,6

7,6 7,0 6,7 6,7 6,1

7,2 6,2 6,3 5,8 5,8

7,2 6,7 6,3 6,4 5,7

7,0 6,6 6,1 6,3 5,5

Bron: monitor Leefbaarheid & Veiligheid 2005 (tabellenboek wijken) ² indicatorscore (hoe hoger, hoe beter) ³ rapportcijfer door bewoners (hoe hoger, hoe beter) Rood: laagste rapportcijfer of score van de wijken in Dordrecht West Lichte verbetering en stabilisering van de leefbaarheid De leefbaarheidscore voor beide wijken samen geeft een lichte verbetering en stabilisering aan. Alle rapportcijfers in de leefbaarheidscore 2005 (zie tabel hierboven) zijn ongeveer gelijk aan de resultaten uit 2003. Evenals in de eerdere monitoren is de leefbaarheidscore lager dan het stadsgemiddelde. Dit verschil in waardering (-0,2) is nu echter kleiner dan in 1999 (-0,4). Aangenomen mag worden dat dit het resultaat is van onze doelgerichte inspanningen in Crabbehof: project Onze Buurt aan Zet (activiteiten voor participatie, veiligheid en leefbaarheid), de School in de Samenleving (samenwerking en extra inspanning door basisscholen, zorg en welzijnswerk voor de ontwikkelingskansen van kinderen) én de intensievere samenwerking van de gemeente met haar partners in de wijk. Deze globale lichte verbetering en stabilisering zijn belangrijk, maar ook zeer betrekkelijk. Op vrijwel alle punten blijft Crabbehof ver verwijderd van het stadsgemiddelde.

12

2.2. De demografische staat van Crabbehof / Zuidhoven Opvallend aan de cijfers over de bevolkingssamenstelling in Crabbehof en Zuidhoven ten opzichte van heel Dordrecht is het lage percentage kinderen én het hoge percentage oudere bewoners. De bevolkingsprognose laat zien dat dit ook de volgende vijftien jaar niet veranderd (zie volgende tabel). In Dordrecht West heeft Crabbehof/Zuidhoven het hoogste percentage 65 plussers. Een kwart van de bewoners is 65 jaar of ouder. In Zuidhoven is dit 44% (387 pers.) en in Crabbehof 22% (1.534 pers.). Stedelijk is 14% van de inwoners 65 jaar of ouder. Volgens de bevolkingsprognose zal het aantal 65 plussers in Crabbehof/Zuidhoven nog licht toenemen van ruim 1900 tot ruim 2000 personen (vanaf 2015). Binnen deze groep ouderen zal het aantal (zorgbehoevende) hoogbejaarden toenemen. Zowel nu als straks wonen er in Crabbehof én Zuidhoven bovengemiddeld veel ouderen. ontwikkeling bevolkingsamenstelling tot 2015 naar leeftijdsgroep (in procenten): 2005

Prognose Z/C

Prognose Dordrecht

leeftijd

DO

ZH

CR

Z/C

2010

2015

2020

2010

2015

2020

00 – 14

19

14

15

14

15

14

15

18

18

17

15 – 24

12

7

14

13

25 – 39

22

9

24

22

40 – 49

15

8

10

10

62

61

61

67

67

66

50 – 64

18

19

15

16

65 +

14

44

22

25

23

24

25

14

16

17

885 6950 7835

8324

8337

8111

totaal (abs.)

Bron: Staat van de Wijken, Crabbehof-Zuidhoven, tabellenboek 2004, juni 2005 In Zuidhoven heeft 88% van de bewoners een autochtone achtergrond. Er wonen 36 bewoners met een niet-westerse achtergrond. In Crabbehof heeft 60% van de bevolking een autochtone achtergrond. De bewonersgroep met een westerse allochtone achtergrond bleef 12%. De bevolking met een niet-westerse allochtone achtergrond nam in Crabbehof toe van 23% (2000) naar 29%. In Crabbehof heeft 5% de Turkse achtergrond, 4% heeft de Marokkaanse achtergrond en 3% is van Surinaamse afkomst. Deze cijfers bleven sinds 2000 ongewijzigd. Het percentage bewoners van Antilliaanse of Arubaanse afkomst steeg van 4% naar 6% (415 personen). De groep ‘overige nietwesterse allochtonen’ groeide van 8% (in 2000) naar 11% (780 personen). Het aandeel gezinnen en samenwonenden (met en zonder kinderen) daalde in Crabbehof/Zuidhoven van 45% (2000) naar 40% van de huishoudens. De groep éénpersoonshuishoudens steeg naar 46%. Het stadsgemiddelde is 33%. In Zuidhoven wonen 42%(162) éénpersoonshuishoudens. En Crabbehof heeft 47%(1.666) éénpersoonshuishoudens. In Crabbehof én Zuidhoven wonen fors bovengemiddeld meer éénpersoonshuishoudens. In Crabbehof/Zuidhoven steeg het aandeel éénoudergezinnen van 10% (2000) naar 13%. Stedelijk ging dit van 10% naar 12%. Nieuw Krispijn heeft 14% éénoudergezinnen, Oud Krispijn 16% en in Wielwijk wonen zelfs 19% éénoudergezinnen. Volgens deze cijfers heeft Crabbehof/Zuidhoven dus niet bovengemiddeld veel éénpersoonshuishoudens. Dat is echter een vertekend beeld: In Zuidhoven wonen 3% éénoudergezinnen (11 huishoudens), in Crabbehof is dit 15% (517 huishoudens).

13

2.3. De fysieke staat van Crabbehof / Zuidhoven De wijken Zuidhoven en Crabbehof zijn in het begin van de jaren ’60 gebouwd. Ze worden begrensd door de Zuidendijk, Laan der Verenigde Naties, de Hugo van Gijnweg, de spoorlijn en de provinciale weg N3. Uitgangspunt bij de bouw was de strikte scheiding van de woon- en de winkelfuncties. Alle winkels zijn geconcentreerd in het winkelcentrum Crabbehof. Beide wijken zijn ruim van opzet met veel (openbaar) groen tussen en rondom de woningen. Veel straten zijn beplant met mooie bomen en hagen. Op enkele plekken zijn fraaie bloemperken aangelegd. Het openbaar groen ziet er (over het algemeen) verzorgd uit. Crabbehof heeft genoeg (ook nieuwe) speelvoorzieningen. Aan twee randen van de wijk zijn mooie waterpartijen, waarlangs gewandeld, gerecreëerd, gerust en gevist kan worden. Kenmerkend voor de stedenbouwkundige opzet zijn de zeven grote plantsoenen (met grote bomen) met daaromheen ééngezinswoningen. In een wijdere kring rondom de plantsoenen én langs de doorgaande wegen staan grote aantallen portieketagewoningen. In cultuurhistorisch opzicht is kasteel Crabbehof een bijzondere plek in de wijk. Rond het kasteelterrein liggen een gracht en een park met wandelpaden. Het gebied rondom de gracht is opnieuw ingericht (opgeleverd in 2005) en is nu een belangrijke en veilige wandelroute naar het winkelcentrum. De wegenstructuur in de wijk is duidelijk en voldoet aan de eisen van deze tijd. Met de uitvoering van het wijkverkeersplan zijn een aantal onveilige situaties opgelost. Het aantal parkeerplaatsen in de wijk is voldoende. Huidige huur- en koopwoningen De woningen in Zuidhoven (411 stuks) zijn voor 56% koopwoningen en voor 44% huurwoningen. Dat komt overeen met de verhouding tussen ééngezinswoningen en appartementen. Van de 3.812 woningen in Crabbehof zijn 23% koop- en 77% huurwoningen. Bijna 90% daarvan zijn portieketagewoningen met 3/4 kamers en met kleine keukens en badkamers. De huishuren en verkoopprijzen zijn er laag in vergelijking met andere wijken. Deze woningvoorraad biedt kansen aan startende huishoudens. Er zijn echter geen mogelijkheden voor een wooncarrière binnen de wijk. In Crabbehof is Woondrecht met 2.200 woningen de grootste sociale verhuurder. Andere verhuurders in de wijk zijn Progrez, Interstede en Van der Vorm, met samen ruim 700 goedkopere en duurdere huurwoningen. Crabbehof heeft naar verhouding veel woningen en wooncomplexen voor bijzondere doelgroepen: zoals De Foyer (jongeren); De Klockelaar, Vreedonk en Zephyr (ouderen), verzorgingshuis Vijverhof en aangepaste (focus)woningen voor gehandicapten. . Toekomst huur- en koopwoningen Om economisch succesvolle bewoners in Crabbehof vast te houden én om nieuwe bewoners met middeninkomens aan te trekken, worden in 2005 tot 2008 op vier verdichtinglocaties (open plekken) circa 350 koopwoningen bijgebouwd: eengezinswoningen en maisonnettes voor jonge huishoudens (met kinderen) én ruime appartementen voor koopkrachtige senioren. Aan de Loudonstraat komen in 2005 de eerste circa 100 koopwoningen gereed. In 2006/2007 volgen er meer op het zogenoemde Quickterrein, aan de Hugo van Gijnweg en aan de zuidoost kant van de wijk (voorheen Ufkensterrein). Daarnaast maakt Crabbehof deel uit van het herstructureringsgebied Dordrecht West. Deze grootschalige herstructurering (vernieuwing) van woningen, openbare ruimte en voorzieningen moet Dordrecht West aantrekkelijker maken voor (ook nieuwe) bewoners met middeninkomens. Eerst worden Oud Krispijn, Wielwijk en Nieuw Krispijn aangepakt. In Crabbehof zal het vervangen van 800 goedkope sociale huurwoningen (sloop, renovatie, nieuwbouw) door ongeveer evenveel (middel)dure huur- en koopwoningen tussen 2010 en 2015 plaatsvinden. Tot 2010 verandert er vrijwel niets aan de bestaande huurwoningen van de woningcorporaties. Deze portiekflats zijn weliswaar verouderd (toegang, indeling, grootte, comfort) maar bouwtechnisch goed genoeg om nog tot 2010 normaal te verhuren. Leegkomende portieketagewoningen zullen in komende jaren vooral gebruikt worden voor het herhuisvesten van huurders uit Wielwijk die door sloop hun woning moeten verlaten. Waardering woonkwaliteit en woonomgeving De indicatorscore woonkwaliteit van Crabbehof/Zuidhoven is 7,5. Dat is opnieuw hoger dan in vorige monitoren en beter dan Oud Krispijn (7,2), Nieuw Krispijn (7,1) en Wielwijk(7,1). Woonkwaliteit scoort stedelijk een 7,7. Zuidhoven scoort hiervoor 8,3. Crabbehof echter slechts 6,7. Deze lage score houdt direct verband met de matige kwaliteit van de huidige huurwoningen, maar dat is niet de enige reden. Het rapportcijfer woonomgeving van Crabbehof/Zuidhoven is 6,9. Dat is stabiel vergeleken met de eerdere monitoren, gelijk aan Oud Krispijn, beter dan Nieuw Krispijn (6,7) en Wielwijk (6,6). Stedelijk krijgt de woonomgeving het rapportcijfer 7,0. Zuidhoven krijgt hiervoor 7,9 en Crabbehof slechts 6,2. 14

2.4. De sociale staat van Crabbehof / Zuidhoven Crabbehof/Zuidhoven heeft goede voorzieningen: drie basisscholen, een uitgebreid winkelcentrum met twee grote supermarkten, een postagentschap, nieuwe wijkbibliotheek, nieuw wijkcentrum, drie peuterzalen en een kinderdagverblijf, sportverenigingen, een vernieuwde speeltuin, verschillende kerken, twee servicepunten/activiteitencentra voor ouderen, een verpleeghuis, een manege en een wijkpark. De wijk is goed bereikbaar per fiets, per bus en met de auto. Aan de rand van de wijk ligt een NS station. Waardering voor wijkvoorzieningen De tevredenheid over de wijkvoorzieningen in Zuidhoven (6,6) en Crabbehof (6,5) groeit richting het stedelijk niveau (6,7). De tevredenheid over basisonderwijs (79%) is gelijk aan het stadsgemiddelde. De tevredenheid over speelgelegenheid (50%), groenvoorzieningen (69%), openbaar vervoer (81%) en winkels (91%) is zelfs flink hoger dan gemiddeld. De tevredenheid over het wijkcentrum (45%) is verrassend hoger dan het stadsgemiddelde (21%). Sociale samenhang In Crabbehof/Zuidhoven voelt 52% van alle bewoners zich volgens eigen opgave (zeer) aan de eigen buurt gehecht. Wielwijk scoort met 48% nog lager. In Nieuw én Oud Krispijn is 62% van de bewoners (zeer) aan hun buurt gehecht. Stedelijk is dit 63%. In Zuidhoven voelt 76% zich (zeer) aan de buurt gehecht, in Crabbehof slechts 40%. In de monitor 2005 staat de indicatorscore sociale samenhang voor Crabbehof/Zuidhoven op 5,6. Dat is beter dan in 1999 (4,4), gelijk aan 2001, maar weer minder dan in 2003 (5,8). Dat is tegelijk wel meer dan Wielwijk (5,3), maar lager dan Nieuw (5,7) en Oud Krispijn (5,8). Sociale samenhang scoort stedelijk een 6,1. Zuidhoven krijgt hiervoor 6,6. Crabbehof slechts een 4,8. Dergelijke verschillen zien we ook bij de waardering voor de (andere) mensen in de buurt, sfeer in de buurt en bij de eigen verantwoordelijkheid van bewoners voor de leefbaarheid. De sociale staat van bewoners In Crabbehof wonen veel sociaal kwetsbare bewoners. De Sociale Staat van Dordrecht 2003 bevat uitgebreide informatie over de sociale staat van de bewoners in Crabbehof en Zuidhoven samen. Een aantal van de sociale kenmerken zijn hieronder weergegeven. Deze cijfers gaan voorbij aan de ongetwijfeld grote verschillen tussen Crabbehof en Zuidhoven. Recent woonwensenonderzoek door de corporaties onder hun huurders in Crabbehof schetst dan ook een somberder beeld: de middengroepen (in leeftijd en inkomen) ontbreken vrijwel, slechts 18% heeft een inkomen boven 1.500 euro per maand, het gebrek aan sociale samenhang krijgt veel kritiek: men woont en leeft het liefst met gelijkgestemden (leeftijd, cultuur, gezinsfase of manier van leven). Leefsituatie in Crabbehof / Zuidhoven % laagopgeleiden % moet schulden maken % ontevreden maatschappelijke positie % verhuismobiliteit % geen gebruik vrijetijdsvoorzieningen % maatschappelijke participatie onvoldoende % (enigszins) sociaal geïsoleerd % gezondheid matig / slecht % voelt zich achtergesteld % pos. visie aanwezigheid allochtonen % pos. houding meer multicultureel contact % multicultureel samenleven belangrijk Indexscore leefsituatie

C/Z

DORD

19 11 7 9 9 10 12 25 11 50 22 68 95

17 5 5 7 8 10 14 16 6 48 13 68 100

OK 31 5 5 12 9 8 17 21 12 45 15 68 97

NK 27 7 6 8 7 19 15 17 6 48 20 56 98

WW 35 16 18 11 25 16 26 27 10 28 15 58 84

Bron: Sociale Staat van Dordrecht 2003 / Kerngegevens sociale staat (tabel 0.1) Groen: gelijk aan / beter dan stedelijk gemiddelde en beste resultaat binnen Dordrecht West Rood: slechter dan stedelijk gemiddelde en slechtste resultaat binnen Dordrecht West

15

2.5. De economische staat van Crabbehof / Zuidhoven Zuidhoven en Crabbehof zijn woonwijken met weinig werkgelegenheid. Na een teruggang in 2001 nam het aantal arbeidsplaatsen sindsdien weer geleidelijk toe. Het aantal (bedrijfsvestigingen) laat hetzelfde patroon zien. In 2004 werkten er 1.066 personen (arbeidsplaatsen van 12 uur en meer per week) bij 136 (bedrijf)vestigingen. Een deel van deze werkgelegenheid betreft het winkelcentrum, de scholen, welzijnsvoorzieningen, verpleegtehuis en andere voorzieningen in het gebied. Werkloosheid en uitkeringsafhankelijkheid De werkloosheid in Crabbehof/Zuidhoven (onder inwoners van 15 t/m 64 jaar) steeg van 12%(2000) naar 18%(2004) en daalde daarna tot nu 14%. De stedelijke werkloosheidcijfers laten hetzelfde patroon zien. In heel Dordrecht steeg de werkloosheid van 7%(2000) naar 10%(2004) en daalde daarna tot 8%(2005). Deze daling van de geregistreerde werkloosheid werd voornamelijk veroorzaakt door een wijziging in 2004 van de inschrijfprocedure bij het CWI Rijnmond, waardoor werkzoekenden zelf verantwoordelijk werden voor verlenging van hun inschrijving. In Crabbehof zit 15% van de beroepsbevolking werkloos thuis. In Zuidhoven slechts 3%. Beide wijken samen hebben gemiddeld 14% werkloosheid. In Nieuw en Oud Krispijn is dit 12%, in Wielwijk zelfs 18%. Werkloosheid in Crabbehof blijft onverminderd bijna dubbel zo hoog als gemiddeld in Dordrecht. Het percentage uitkeringsgerechtigden (onder inwoners van 15 jaar en ouder) bij de Sociale Dienst in Crabbehof/Zuidhoven was 9%(2000), daalde tot 8%(2002) en steeg daarna naar 9%(2005). Stedelijk daalde de uitkeringsafhankelijkheid van 6%(2000) naar 5%(2005). De afhankelijkheid van een sociale dienst uitkering blijft in Crabbehof onverminderd anderhalf keer hoger dan gemiddeld in Dordrecht. Inkomen per huishouden Van Crabbehof & Zuidhoven is geen actueel besteedbaar inkomen per huishouden bekend. De cijfers uit 2000 zijn verouderd, maar geven wel een beeld van de inkomensverschillen. In Zuidhoven hadden huishoudens gemiddeld 28.000 euro besteedbaar inkomen. In Crabbehof slechts 18.000 euro. In Dordrecht was 24.500 euro het gemiddelde inkomen per huishouden. In heel Dordrecht West ligt het inkomen per huishouden gemiddeld fors onder het stedelijk niveau. In het kader van de stedelijke herstructurering zal de inkomensontwikkeling in Dordrecht West vanaf 2005 nauwkeurig worden gevolgd. 2.6. Veiligheid in Crabbehof & Zuidhoven De indicatorscore verkeersveiligheid (hoe lager, hoe beter) in Crabbehof/Zuidhoven is 2,8. Dat is aanzienlijk beter dan in 1999 t/m 2004 en flink beter dan het stadsgemiddelde (3,9). Ook in eerdere monitoren scoorde verkeersveiligheid in Crabbehof/Zuidhoven beter dan het stedelijk gemiddelde. Tussen beide wijken echter bestaan ook op dit punt grote verschillen. Crabbehof scoort met 3,8 iets beter dan het stadsgemiddelde, Zuidhoven scoort met 2,1 zelfs fors beter. Ook de indicatorscore verkeersoverlast (hoe lager, hoe beter) van Crabbehof/Zuidhoven is met 2,9 beter dan het stedelijk gemiddelde (3,4). Feiten over veiligheid In 2004 werden in Crabbehof/Zuidhoven 652 aangiften geregistreerd. Dat is minder (-17%) dan in drie voorgaande jaren (met gemiddeld 780 aangiften per jaar). De criminaliteitsdruk (aantal door de politie geregistreerde aangiften op het aantal inwoners van 15 jaar en ouder) in Crabbehof/Zuidhoven steeg van 11% (2001) naar 12,5% (2003) daalde daarna tot 10% (2004). Stedelijk is de criminaliteitsdruk 10,5% (2004). Criminaliteit in Crabbehof/Zuidhoven komt gemiddeld niet vaker voor dan elders in Dordrecht. Veruit de meeste aangiften betreffen diefstallen en vernielingen. Aangiften van diefstallen (fietsen, uit auto’s, woninginbraak en overige diefstallen) namen in 2004 met bijna een kwart af. Ook stedelijk daalde het aantal aangiften van diefstallen. De aangiften van vernielingen in de wijk namen in 2004 eveneens met een kwart af. Aangiften voor mishandeling / geweldsgebruik (39), straatroof (9) en bedreiging (25) namen iets toe. De indicatorscore dreiging in de buurt (hoe lager, hoe beter) voor Crabbehof/Zuidhoven is gemiddeld 1,2. Dat is beter dan in 1999 (2,0) en 2003 (1,4). Het cijfer is gelijk aan het stadsgemiddelde, beter dan Nieuw Krispijn (1,4) en Wielwijk (1,5), zelfs stukken beter dan Oud Krispijn (2,5). Het verschil echter tussen Crabbehof (2,2) én Zuidhoven (0,5) is op dit punt heel groot. Dat betekent dat bedreiging in Crabbehof bijna tweemaal vaker voorkomt dan gemiddeld in Dordrecht.

16

Meningen en gevoelens over veiligheid In het algemeen voelen vrouwen voelen zich vaker onveilig dan mannen, en jonge mensen vaker dan oudere mensen. Autochtonen voelen zich vaker onveilig dan allochtonen, maar geven veiligheid toch een hoger rapportcijfer dan allochtonen. In Crabbehof/Zuidhoven voelt gemiddeld 27% van de bewoners zich wel eens onveilig in de buurt. Dat wijst erop dat het onveiligheidgevoel na 1999 (49%) en 2003 (35%) fors is afgenomen. In Dordrecht voelt gemiddeld 23% van de inwoners zich wel eens onveilig in eigen buurt, in Nieuw Krispijn 25%, in Wielwijk 27% en in Oud Krispijn 30%. Opnieuw valt weer het verschil op tussen Crabbehof (37%) én Zuidhoven (19%). Als rapportcijfer veiligheid in de buurt krijgt Crabbehof/Zuidhoven gemiddeld een 6,5. Dat is beter dan in 1999 (6,0) en 2003 (6,3). Van de wijken in Dordrecht West heeft Crabbehof/Zuidhoven het hoogste rapportcijfer veiligheid. Het stadsgemiddelde is 6,7. Zuidhoven krijgt hiervoor een 7,4. Crabbehof komt niet verder dan 5,8.

17

3.

WIJKANALYSE CRABBEHOF

Deze wijkanalyse gaat volledig over Crabbehof. Daar bestaan ingewikkelde sociale vraagstukken. En daar zullen de komende periode ingrijpende veranderingen plaatsvinden. Ook Zuidhoven ontkomt niet aan de invloed van veranderingen in de omgeving. De consequenties daarvan zullen later worden uitgewerkt. Het wijkmanagementteam Crabbehof/Zuidhoven heeft deze analyse met behulp van de SWOT methode gemaakt. Met deze methode zijn de sterkten, zwakten, kansen en bedreigingen van Crabbehof in beeld gebracht. Door deze aspecten onderling te vergelijken is de te volgen strategie bepaald. Voor de aandachtsvelden sociaal, veiligheid en fysiek zijn afzonderlijke analyses gemaakt. Dit hoofdstuk beperkt zich tot belangrijkste conclusies. 3.1. Sterke kanten van Crabbehof Crabbehof is een ruim opgezette wijk met veel aantrekkelijk en goed onderhouden openbaar groen, voldoende (goede) speelgelegenheid, openbare ruimte voor recreatie, ontspanning en bewegen. De wijk biedt haar bewoners vele goede voorzieningen. De wegenstructuur is duidelijk en voldoet aan eigentijdse eisen. Er is voldoende parkeergelegenheid en de wijk is goed bereikbaar met de auto, met de bus en op de fiets. Aan de rand van de wijk is een NS station. De woningvoorraad biedt kansen aan starters op de woningmarkt. Crabbehof heeft veel woningen en wooncomplexen voor bijzondere doelgroepen (jongeren, ouderen en gehandicapten). Verdichting, verkoop corporatiewoningen en herstructurering In de periode 2005 – 2008 worden er ongeveer 350 nieuwbouw koopwoningen bijgebouwd en willen de corporaties circa 80 huurwoningen aan (eigenaar) bewoners verkopen. Daardoor krijgt Crabbehof doorstroommogelijkheden voor economisch succesvolle bewoners. Na 2010 worden (in het kader van Dordrecht West) nog eens circa 800 woningen voor huishoudens met middeninkomens gerealiseerd en verdwijnen er evenveel goedkope etagewoningen. Naast de corporaties zijn er in de wijk ook commerciële verhuurders van zowel goedkopere als duurdere huurwoningen. Een aantal woningcomplexen wordt door bijna 900 eigenaar bewoners (appartementen en eengezinswoningen) bewoond. Ook zij hebben belang bij en kunnen bijdragen aan de fysieke en sociale wijkverbetering. Bovendien moet worden gezorgd dat ook de kwaliteit van deze particuliere woningen op peil blijft. Daarvoor moeten ook zij betrokken worden en blijven bij het maken en uitvoeren van plannen in de wijk. Waar nodig zal de gemeente de participatie van eigenaarbewoners (blijven) ondersteunen. Onze buurt aan zet (OBAZ) In Crabbehof is vanaf 2001 tot 2005 het project ‘Onze buurt aan zet’ uitgevoerd: samenlevingsopbouw door middel van sociale activiteiten én fysieke maatregelen op het gebied van leefbaarheid, veiligheid en participatie. Kenmerkend voor deze aanpak is dat wensen van bewoners centraal staan. Er zijn allerlei activiteiten uitgevoerd om ontmoeting tussen bewoners te stimuleren en daarmee de sociale samenhang en de veiligheid te bevorderen. Tegelijk zijn er ook in de openbare ruimte gerichte maatregelen genomen en activiteiten uitgevoerd (schoonmaak, onderhoud en inrichting van openbaar groen en speelplekken, verbeteren van verlichting). Daarvoor is samenwerking van allerlei partners in de wijk ontwikkeld. Met de verhuurder en ondernemers van het winkelcentrum is het project ‘Samen veilig ondernemen’ uitgevoerd. Daardoor zijn de klachten, overlastmeldingen en diefstallen in het winkelcentrum flink afgenomen. Effectieve aanpak onveiligheid en drugsoverlast In Crabbehof staan de Colijnstraat en omgeving al heel lang als onveilige plek bekend: drugsoverlast, lastig vallen op straat, bedreigingen en overlast van scooters door groepen (allochtone) hangjongeren. In de afgelopen drie jaar is het gaandeweg rustiger geworden in dit deel van de wijk. Dat is het positieve resultaat van de gerichte inspanningen tegen drugsoverlast door politie en woningcorporatie, de inzet van straathoekwerkers en een informatie- / ontmoetingspunt voor omwonenden. Van belang is ook de ontwikkeling van de Foyer (huisvesting en begeleiding risicojongeren), waardoor langzaam de bewonerssamenstelling in de Colijnstraat verbetert.

18

3.2. Zwakke kanten van Crabbehof Het merendeel van de woningvoorraad in Crabbehof bestaat uit goedkope huurwoningen, gebouwd aan het begin van de 60er jaren. Voornamelijk portiek(etage)woningen, 3-4 hoog, zonder lift en met kleine keukens en badkamers. Na de oplevering werden de woningen door jonge gezinnen bewoond. Veel van deze eerste bewoners zijn altijd in Crabbehof blijven wonen, zijn nu op leeftijd en verhuisden /verhuizen geleidelijk naar geschiktere huisvesting. Leegkomende woningen zijn vooral aantrekkelijk voor starters op de woningmarkt en voor huishoudens met weinig inkomen. Hierdoor vertrekken kansrijke jonge bewoners zodra zij (door carrière of tweeverdieners) een middeninkomen gaan verdienen. Hierdoor ook groeit de bevolkingssamenstelling met teveel alleenstaande ouderen, éénoudergezinnen, kansarme (alleenstaande) jongeren en (ex)vluchtelingen, vaak werkloos en afhankelijk van een uitkering. Achter teveel voordeuren gaan ernstige sociale problemen schuil: schulden, sociaal isolement en huiselijk geweld. Deze concentratie in Crabbehof van bewoners met (teveel) persoonlijke problemen is de belangrijkste zwakte van de wijk. Dit komt ook op straat en in de buurten tot uiting. Bewoners met grote individuele problemen hebben meestal minder aandacht voor medebewoners en woonomgeving: sociale samenhang neemt af, overlast en onveiligheidgevoelens kunnen toenemen. De wijk is nu onvoldoende toegerust voor het oplossen of compenseren van de meervoudige problemen van deze bewoners. In gewone taal: de wijk kan deze problemen nu niet aan. Kansrijke middengroepen worden (nog) niet behouden Binnen de wijk kunnen bewoners met promotiekansen niet naar betere woningen doorstromen. Want die zijn er nauwelijks. Daarom vertrekken kansrijke jonge mensen uit Crabbehof zodra ze er financieel voldoende op vooruit zijn gegaan. Daarmee verdwijnen potentiële vrijwilligers en mogelijk nieuw bewonerskader, waaraan de wijk veel behoefte heeft. Tenslotte houdt de wijk hierdoor automatisch omgekeerd evenredig veel bewoners met lage inkomens. Daarin komt de komende jaren (door de bouw van koopwoningen) geleidelijk wel verbetering, maar ruim 70% van de woningen zal tot en met 2010 voornamelijk bewoond worden door huurders met lage tot zeer lage inkomens. Concentratie uitkeringsgerechtigden Honderden uitkeringsgerechtigden (waaronder veel eenoudergezinnen) hebben geen of onvoldoende startkwalificaties voor normaal betaald werk. Teveel bewoners hebben geen zinvolle dagbesteding en hangen (tenminste in onze ogen) maar wat rond in de wijk, met nauwelijks geld om te besteden, ontevreden met of berustend in hun bestaan. Velen leven sociaal geïsoleerd, alleen of in kleine eigen kring, nemen minder aan sociale activiteiten deel, gedragen zich minder sociaal en zetten zich nergens voor in. Werkloosheid en uitkeringsafhankelijkheid bedreigen voortdurend de leefbaarheid in de wijk1. De stad als geheel levert dit een blijvend hoog bijstandsvolume op en teveel sociaaleconomisch minder bedeelden. Concentratie bewoners met meervoudige sociale problematiek In Crabbehof wonen – mede door de aard van de woningvoorraad – bovengemiddeld veel bewoners (individuen en huishoudens) met een lage opleiding, een laag inkomen en een zwakke maatschappelijke positie. Daardoor heeft de wijk ook bovengemiddeld veel bewoners met een meervoudige sociale problematiek. Crabbehof is nu onvoldoende toegerust voor het goed opvangen, goed begeleiden, bestrijden en terugdringen van deze problemen. Teveel bewoners hebben teveel sociale problemen tegelijk: werkloosheid, schulden, sociaal isolement, ontevredenheid over het eigen leven, gevoel van maatschappelijke achterstelling, huiselijk geweld. Bewoners met veel individuele problemen hebben in de regel minder aandacht voor hun medebuurtbewoners en hun omgeving: sociale samenhang neemt af, overlast en onveiligheidgevoelens nemen toe.

1

Twee factoren zijn van groot belang voor de verklaring van verschillen in leefbaarheid en veiligheid tussen wijken: sociale samenhang en het aandeel werklozen. Het aandeel werklozen is ten aanzien van de leefbaarheid de meest dominante factor, gevolgd door sociale samenhang. Met betrekking tot de veiligheid is de kwaliteit van sociale relaties de meest belangrijke factor. Andere factoren die bij leefbaarheid een rol spelen, zijn vermogensdelicten en het oordeel over de eigen woning. Tot de factoren die bij veiligheid eveneens van belang zijn, behoren dreiging en vermogensdelicten, het aandeel werklozen, het aandeel jongeren en het oordeel over de eigen woning. Het is dus verstandig beleid te ontwikkelen of te intensiveren ten aanzien van factoren die van belang zijn voor de leefbaarheid en de veiligheid (Intomart BV, Voor het beleid achter de cijfers, Hilversum 2000).

19

Sociale samenhang beneden peil en onder druk Crabbehof heeft zich ontwikkeld tot goedkope wijk voor starters op de woningmarkt: jonge stellen, alleenstaande jongeren, éénoudergezinnen, vluchtelingen, enz. In de bijna 2.200 corporatiewoningen wordt bovengemiddeld veel verhuisd. Dat zal de komende tien jaar ook niet veranderen. Veel nieuwkomers in de wijk beschouwen hun woning als tijdelijk tussenstation en hebben ook daarom minder belangstelling voor contacten in hun woonomgeving. Een groot deel van de nieuwe bewoners heeft een allochtone achtergrond. Hun komst veroorzaakt onrust bij de “oudere” veelal blanke bewoners: wat vertrouwd en bekend was verdwijnt. Dat wordt (niet in de laatste plaats) mede veroorzaakt doordat teveel nieuwkomers de Nederlandse taal slecht beheersen. Kinderen van deze nieuwkomers starten met grote taalachterstand op de basisschool. Vooral in de goedkope woningvoorraad komen contacten tussen de nieuwe(re) en ‘oudere’ bewoners niet meer vanzelfsprekend en gemakkelijk tot stand. Leefstijlen, gedrag en toekomstverwachtingen verschillen daarvoor teveel. Specifieke overlast en criminaliteit Drugshandel en daaraan gerelateerde overlast, criminaliteit en heling zijn in de afgelopen jaren fors teruggedrongen. Toestanden zoals we uit de Colijnstraat kennen, mogen niet meer opnieuw ontstaan. Mede door de blijvend hoge mutatiegraad van de bewoners, moet dit voor alle professionele betrokkenen constant een punt van bijzondere aandacht en zorg zijn. 3.3. Kansen voor Crabbehof Hoofddoel van de herstructurering is het aantrekkelijker maken van de wijken in Dordrecht West voor bewoners met midden- en hogere inkomens. Tegelijk zorgt deze herstructurering ook dat de huidige wijk en de huidige bewoners voor langere tijd bijzondere aandacht (kunnen) krijgen. Dit kan leiden tot verbetering van de leefbaarheid en de veiligheid in de wijk. De Foyer (Colijnstraat) is een woonvorm met begeleiding en voorzieningen voor risicojongeren van 18 tot 25 jaar. Beoogd wordt ook om een goede relatie te ontwikkelen tussen de bewoners en voorzieningen van de Foyer enerzijds en omwonenden in de wijk anderzijds. Zodat ook de omgeving voordeel heeft van de Foyer. Aan individuele risicojongeren biedt de Foyer zeker een kans. Voor Crabbehof kan de Foyer (bij ongunstige ontwikkeling) ook een bedreiging zijn. Zie bij bedreigingen. De Campagne Leefbare Stad richt zich op samenleven, veiligheid, jeugd en beheer van de openbare ruimte. Investeren in prettig samenleven, in zelfvertrouwen, in zelfredzaamheid en in meer én betere bewonersparticipatie zijn thema’s die ook in 2006 verder opgepakt zullen worden. In Crabbehof wordt de campagne daarom ook in 2006 met verschillende activiteiten voortgezet. Bijzonder is dat de woningcorporaties investeren in het woongedrag van hun huurders, bijvoorbeeld door portiekgesprekken, introductie van nieuwe bewoners, huisreglementen en collectieve leefregels. Hiermee pakken de woningcorporaties een rol die verdergaat dan louter verhuren en beheren van woningcomplexen. De sluitende aanpak van drugsoverlast door de politie en de woningcorporaties wordt onverminderd voortgezet. Dit moet leiden tot (nog) minder drugsoverlast. Het voorzetten en verder ontwikkelen van het project Veilig Ondernemen moet (verder) bijdragen aan een groter veiligheidsgevoel en minder diefstallen in het winkelcentrum. In Crabbehof zijn vier nieuwbouwlocaties in ontwikkeling: aan de Loudonstraat en Hugo van Gijnweg, op het Quickterrein en op het Ufkesterrein. Hier worden in 2005 – 2008 circa 350 (koop)woningen voor mensen met middeninkomens gerealiseerd. Daarmee ontstaan voor het eerst ook mogelijkheden voor een wooncarrière in de wijk voor economisch succesvolle wijkbewoners.

20

3.4. Bedreigingen voor Crabbehof Crabbehof is met goede redenen één van de herstructureringswijken in Dordrecht West. Dat biedt (zeker op wat langere termijn) kansen voor de leefbaarheid en veiligheid. Tegelijk schuilt daarin ook een extra bedreiging voor de komende periode. In Dordrecht West wordt eerst de vernieuwing van woningen in Oud Krispijn, Wielwijk en Nieuw Krispijn aangepakt (sloop, renovatie, nieuwbouw). De uitvoering is al volop gaande en voor de nabije toekomst staan nieuwe plannen in de steigers. De vernieuwing van circa 800 woningen in Crabbehof (volgens de PALT afspraken) gebeurt grotendeels pas na 2010. De concentratie van goedkope huurwoningen blijft zeker tot 2010 ongewijzigd, terwijl overal elders in Dordrecht West het aantal goedkope huurwoningen afneemt. Daardoor wordt Crabbehof in de periode 2006-2009 de wijk met verreweg de grootste concentratie goedkope huurwoningen én daardoor ook met de grootste concentratie sociaal kwetsbare bewoners. De sociale huurwoningen in Crabbehof zijn verouderd (grootte, indeling, toegang, comfort), maar bouwtechnisch goed genoeg om nog tot 2010 normaal te exploiteren (zonder ingrijpende investeringen). In Wielwijk zijn de komende jaren honderden woningen nodig voor de herhuisvesting van mensen die door sloop of renovatie (gedwongen) moeten verhuizen. Leegkomende goedkope woningen zullen tot 2010 voornamelijk aan kandidaten uit de sloop- en renovatiewoningen in Wielwijk worden toegewezen. Een deel van deze nieuwkomers in de wijk, komt bovendien terecht in woningen die na 2010 worden aangepakt. Bij elkaar is dit alles helaas een vruchtbare voedingsbodem voor (hernieuwde) achteruitgang van sociale samenhang en voor gebrek aan binding van bewoners met hun omgeving. Als gevolg daarvan kunnen ook de onveiligheidsgevoelens in de wijk telkens weer toenemen. Deze ontwikkeling staat haaks op de inspanningen om de leefbaarheid ook in het huidige Crabbehof voor de huidige én voor nieuwe bewoners (middengroepen) te verbeteren. Natuurlijk wil niemand dat dit sombere scenario werkelijkheid wordt. Dat vereist specifieke afspraken over woningtoewijzing, sociaal zorgvuldige herhuisvesting, opvang en begeleiding van nieuwkomers, intensief beheer van de openbare ruimte, plus extra investeringen en inspanningen (jarenlang) in sociale ontwikkeling, onderwijs en goede zorg- en dienstverlening. Met deze investeringen en inspanningen moet niet worden gewacht tot de herstructurering daadwerkelijk wordt uitgevoerd. Juist in de jaren voorafgaande aan grootschalige sloop, renovatie en nieuwbouw moeten sociale achterstanden, sociale samenhang, veiligheidsgevoel en imagoverbetering hoog op onze agenda staan. Ook het strategische doel van de herstructurering (Dordrecht West aantrekkelijker maken voor middengroepen) is daarmee het beste gediend. We komen hier nog even terug op de Foyer (zie kansen). De Foyer is in essentie een doorstroom huis voor risicojongeren, zij mogen er maximaal twee jaar wonen. Daarmee levert de Foyer blijvend een flinke bijdrage aan de snelle verandering van de bevolkingssamenstelling in Crabbehof. Vanaf 2006 gaat het volgens de plannen om 200 jongeren. Opgeteld bij de honderden extra verhuisbewegingen als gevolg van de herstructurering, kan dit een extra negatief effect hebben op de sociale samenhang (en daarmee op de leefbaarheid en veiligheid). Veel komt aan op een zeer zorgvuldige bedrijfsvoering door de Foyer.

21

4.

VISIE OP CRABBEHOF

Een visie van het wijkmanagementteam op leefbaarheid en veiligheid in Crabbehof voor de komende jaren (en daarmee op de activiteiten en projecten voor de leefbaarheid) staat vanzelfsprekend niet los van de gemeentelijke strategische visie, die er vooral op gericht is om de wijken in Dordrecht West aantrekkelijker te maken voor bewoners met middeninkomens. Het leefbaarheidbeleid in de wijk krijgt hierdoor een extra lading: verbeteren van de actuele leefbaarheid en veiligheid voor huidige bewoners én tegelijk bijdragen aan een geschikt woon- en leefklimaat voor (toekomstige) bewoners uit de maatschappelijke middengroepen. De uitvoering van het leefbaarheidbeleid in de periode 2006 - 2009 moet zo bijdragen aan sociale condities voor fysieke herstructurering in de periode 2010 en daarna. 4.1 Visie op Crabbehof 2015 – 2020 / Voorlopige horizon In 2015 zijn de strategische beleidsdoelen van de gemeente en de woningcorporaties voor Dordrecht West gerealiseerd. Van alle woningen in de wijk is dan ongeveer 55% (=circa 2300) een middeldure koopwoning of duurdere huurwoning, die worden bewoond door economisch succesvolle gezinnen met kinderen, jonge tweeverdieners en welvarende ouderen. Voor deze bewoners zijn er voldoende en passende wijkvoorzieningen. Daarmee is Crabbehof dan een aantrekkelijk woon- en leefklimaat voor bewoners uit de maatschappelijke middengroepen. Ongeveer 45% (=1850) van de woningen is in 2015 een goedkope portieketagewoning (dan weer tien jaar ouder), overwegend bewoond door maatschappelijk zwakkere en kwetsbare bewoners. Gemiddeld zijn zij laag geschoold, vaker werkloos, meer uitkeringsafhankelijk, waaronder bovengemiddeld veel alleenstaanden, ouderen en éénoudergezinnen. Welvarende bewoners (middengroepen) en sociaal zwakkere bewoners delen in 2015 de openbare ruimte, wijkvoorzieningen, diensten en zorg. Daarnaast delen zij (minimale) gedrag- en fatsoensnormen in de (semi-)publieke ruimte. Normen en waarden van de middengroepen bepalen in belangrijke mate de kwaliteit van wijkvoorzieningen. Aanvullend biedt de wijk specifieke voorzieningen, diensten en zorg voor de middengroepen (koopkracht=markt) én de zwakkere groepen (behoefte- en vraaggericht maatwerk). 4.2 Visie op Crabbehof 2010 – 2015 / Wijk in constante verandering In deze periode moet de wijk aantrekkelijker worden voor middengroepen, door het vervangen van circa 800 goedkope huurwoningen door evenveel (middeldure) koopwoningen en duurdere huurwoningen, verkoop van circa 100 corporatiewoningen aan (eigenaar) bewoners, en vernieuwing van openbare ruimte en wijkvoorzieningen. In deze periode vestigen zich in Crabbehof circa 900 huishoudens uit de middengroepen én verlaten circa 900 huishoudens uit zwakkere groepen de wijk. Tezamen leidt dit in deze periode tot ruim 1.700 verhuizingen (exclusief normale woningmutatie en de doorstroom van bewoners in de Foyer). De verhuizingen, leegstand, sloop, bouwverkeer en bouwoverlast zetten de kwaliteit van de fysieke bouw- en leefomgeving onder constante druk. De sociale veranderingen zetten ook de kwaliteit van samenleven onder constante druk. Tezamen staan hierdoor de leefbaarheid en de veiligheid onder constante druk. Dit maakt de wijk in deze periode van herstructurering zeer kwetsbaar. Tegelijk moet de wijk (toenemend) aantrekkelijk zijn voor de middengroepen. En tegelijk moet de wijk ook geschikt en aantrekkelijk zijn én blijven voor de (in aantal afnemende) sociaal zwakkere bewoners. Dit betekent voor de gemeente en haar wijkpartners (binnen regulier beleid én beleid Dordrecht West): • • •

Uitvoeren van regulier wijkbeheer (schoon, heel en veilig), aangevuld intensief beheer waar dat nodig is; Uitvoeren van regulier beleid voor onderwijs, welzijn, participatie, sociaal en zorg, met toereikend aanbod van passende voorzieningen voor de ontwikkeling, begeleiding en ondersteuning van bewoners uit de sociaal zwakkere groepen; Uitvoeren van een aanvullend sociaal programma (Dordrecht West) tegen de negatieve sociale effecten van de herstructurering (zoals het tegengaan van probleemimport uit andere wijken en het ondersteunen van de bestaande (resterende) sociale samenhang. En bovendien gericht op het bevorderen van ‘nieuwe’ sociale samenhang (zoals kennismaken van nieuwe wijkbewoners, ontmoeting, enzovoorts).

22

4.3 Visie op Crabbehof 2005 – 2009 / Wijk maakt zich gereed voor verandering Begin 2006 is ongeveer 26% van de woningen een koopwoning of duurdere huurwoning, bewoond door circa 1.000 koopkrachtige huishoudens (gezinnen met kinderen, tweeverdieners en welvarende ouderen). Begin 2006 is ongeveer 74% van de woningen een goedkope huurwoning, overwegend bewoond door maatschappelijk zwakkere huishoudens (waarvan velen met een meervoudige sociale problematiek). De sociale samenhang én de veiligheidsgevoelens zijn flink onder de maat. In deze periode worden circa 80 corporatiewoningen aan eigenaar bewoners verkocht en worden op verdichtinglocaties (open plekken) circa 350 nieuwe koopwoningen bijgebouwd. In de goedkope corporatiewoningen blijft de bevolkingssamenstelling door de hoge verhuisdruk onverminderd snel veranderen (circa 1.000 verhuisbewegingen, exclusief de doorstroming van bewoners van de Foyer). Gedurende de gehele periode 2006-2009 blijft de problematiek van de aanwezige sociaal zwakkere bewonersgroepen gewoon actueel. Dit wordt bovendien aangevuld met de onzekerheid van 800 huishoudens in goedkope woningen over hun toekomstige huisvesting en woon-/leefomgeving. Dit zet de kwaliteit van het (samen)leven in de wijk onder constante druk. De aanloop naar de fysieke herstructurering kan leiden tot achterblijvend onderhoud en normvervaging in het gebruik van de openbare ruimte, de woningen en de voorzieningen. Tezamen zet dit de leefbaarheid en veiligheid onder constante druk. Dit alles maakt de wijk ook tijdens de aanloop naar de herstructurering zeer kwetsbaar. Tegelijk moet de wijk in deze periode aantrekkelijker worden voor huidige, nieuwe en toekomstige bewoners uit de middengroepen. En tegelijk moet de wijk geschikt(er) worden, zijn en blijven voor huidige en nieuwe bewoners uit de sociaal zwakkere groepen. Tenslotte moet de wijk in deze periode ook worden voorbereid op de grootschalige fysieke herstructurering. Dit betekent voor de gemeente en haar wijkpartners (binnen regulier beleid én beleid Dordrecht West): • • • •

•

Uitvoeren van regulier wijkbeheer (schoon, heel en veilig), aangevuld intensief beheer waar dat nodig is; Uitvoeren van regulier beleid voor onderwijs, welzijn, participatie, sociaal en zorg, met toereikend aanbod van passende voorzieningen voor de ontwikkeling, begeleiding en ondersteuning van bewoners uit de sociaal zwakkere groepen; ontwikkelen passender aanbod voorzieningen voor middengroepen; Uitvoeren van een aanvullend sociaal programma (Dordrecht West) tegen de negatieve sociale effecten van de (komende) herstructurering (zoals het tegengaan van probleemimport uit andere wijken en het ondersteunen van de bestaande (resterende) sociale samenhang. En bovendien gericht op het bevorderen van ‘nieuwe’ sociale samenhang (zoals kennismaken van nieuwe wijkbewoners, ontmoeting, enzovoorts); Voorbereiden van de organisatie en samenwerking van gemeente en wijkpartners op de grootschalige herstructurering (2010-2015).

Aan het einde van deze periode is ongeveer 34% van de woningen een (middeldure) koopwoning of duurdere huurwoning, bewoond door circa 1.400 koopkrachtige huishoudens (gezinnen met kinderen, tweeverdieners en welvarende ouderen). Eind 2009 is ongeveer 66% van de woningen een goedkope huurwoning, overwegend bewoond door maatschappelijk zwakkere huishoudens (waarvan velen met een meervoudige sociale problematiek). Voorafgaand aan de komende herstructurering is de wijk daarop zo goed mogelijk voorbereid. Ondermeer door gehandhaafde en toegenomen leefbaarheid, veiligheid, vertrouwen, sociale samenhang, beter imago en verbeterde passende voorzieningen voor zowel middengroepen én zwakkere groepen. Tegelijk zijn de gemeente (wijkmanagementteam) en de wijkpartners goed voorbereid voor hun (reguliere en aanvullende) taken gedurende de herstructurering, ondermeer uitgewerkt in (intensief) beheerprogramma’s en een fors sociaal programma (regulier én Dordrecht West) 2010-2015.

23

5.

DOELEN 2005 – 2008

Om haar visie te realiseren stelt het wijkmanagementteam als haar hoofddoelen in 2005 - 2008: • zoveel mogelijk vasthouden en aantrekken van bewoners met middeninkomens • handhaven en verbeteren van sociale samenhang, veiligheid(gevoelens) en leefbaarheid • versterken van het vertrouwen van bewoners 5.1. Behouden en aantrekken van middengroepen Nieuwbouw van koopwoningen op verdichtinglocaties én door verkoop van corporatiewoningen aan nieuwe eigenaar bewoners moeten een halt toeroepen aan het wegtrekken van sociaal-economisch succesrijke bewoners. Het wijkmanagementteam zal zich (binnen haar taakopdracht) inzetten voor zo gunstig mogelijke randvoorwaarden voor deze nieuwbouw en verkoop van corporatiewoningen. Ook zal het wijkmanagementteam bevorderen dat woonprojecten voor bijzondere doelgroepen (de Foyer en Vreedonk) een goede relatie met hun omgeving ontwikkelen en behouden. Tenslotte zal het wijkmanagementteam zich ook sterk maken voor ondersteuning aan de verenigingen van eigenaren. 5.2. Handhaven en verbeteren van leefbaarheid en veiligheid Voor zover daarvoor de organisatorische en financiële randvoorwaarden aanwezig zijn, zal het wijkmanagementteam zich ook de komende jaren sterk maken voor het handhaven en verbeteren van de sociale samenhang, veiligheid(gevoelens) en de leefbaarheid in de wijk. Daarvoor zal het waar nodig specifieke intensief beheerplannen maken en uitvoeren. In de bestaande sociale toestand zal de zorg voor een schone, hele en veilige woonomgeving vooralsnog vrijwel geheel door professionals geleverd moeten worden. 5.3. Versterken van het vertrouwen van bewoners De in Crabbehof ontwikkelde praktijk van sociaal investeren in huidige én nieuwe bewoners blijft onverminderd noodzakelijk en wordt binnen de beschikbare randvoorwaarden doorgezet: school in de samenleving, opvoedingondersteuning, doorbreken van sociaal isolement, goede communicatie in de wijk, stimuleren van sport en spel, organiseren van ontmoeting en kennismaking tussen bewoners, portiekgesprekken, afspreken van gezamenlijke leefregels, sluitende zorg- en hulpverlening aan de meest kwetsbare bewonersgroepen (jongeren / ouderen), enzovoorts. Dergelijke activiteiten zullen samenhangend worden uitgewerkt in een sociaal programma (leefbaarheid en veiligheid) 2005-2008. Ook hiervoor geldt in de komende jaren dat het initiatief en de daadkracht daarvoor vooralsnog eenzijdig door professionals ingebracht moeten worden.

24

6.

SAMENVATTING WIJKSCHETS CRABBEHOF 2005 - 2008

Sterkten Een ruime wijk met veel groen, goede voorzieningen, een duidelijke wegenstructuur, voldoende parkeerplaatsen en goed bereikbaar, met woningen voor starters en voor bijzondere doelgroepen. Voor de doorstroming van middeninkomens wordt gebouwd en verkocht. De huidige bewoners zijn redelijk tot zeer tevreden over de wijkvoorzieningen. De waardering voor de woonkwaliteit is sinds 2003 licht verbeterd. De waardering voor de woonomgeving bleef gelijk. Door gerichte inspanningen van professionele partijen zijn de leefbaarheids- en veiligheidscores sinds 2003 gestabiliseerd en zelfs licht verbeterd. Daardoor ook groeit een sterker netwerk van organisaties en professionals in de wijk. Zwakten De waardering door huidige bewoners voor de kwaliteit van wonen, woonomgeving en leefbaarheid in het algemeen is ver beneden het stedelijke peil. Teveel huidige bewoners worden door economische en sociale problemen in hun maatschappelijke functioneren beperkt. Deze hoge concentratie van bewoners met ernstige problemen is het grootste vraagstuk in Crabbehof. Sociale samenhang en veiligheid(gevoelens) staan door huidige en veranderende bevolkingsopbouw onder druk en scoren ver beneden het stedelijke peil. Daardoor blijven de komende jaren ook de bestuurlijke participatie (deelname aan overleg / eigen initiatief van bewoners) en het vrijwilligerswerk door bewoners nog ongewenst laag. Het handhaven en verbeteren van de sociale samenhang, veiligheid(gevoelens) en de leefbaarheid vereisen daarom constant actief ingrijpen door professionele verantwoordelijken (intensief wijkbeheer en sociale interventies). Crabbehof blijft de komende jaren nog te weinig aantrekkelijk voor bewoners met middeninkomens. Kansen De bouw van nieuwbouw koopwoningen en verkoop van huurwoningen bieden de komende jaren voor het eerst doorstroommogelijkheden binnen de wijk aan bewoners die beter gaan verdienen. Daarmee wordt een begin gemaakt met het vasthouden en aantrekken in de wijk van meer bewoners met middeninkomens. Het scheppen van een goed woonklimaat voor bewoners met middeninkomens, vereist in Crabbehof (naast het terugdringen van sociaal-economische en individuele problemen van huidige bewoners) ook de komende jaren voortgaande activiteiten voor het verbeteren van de sociale samenhang en de veiligheid(gevoelens). De grootschalige stedelijke herstructurering (vernieuwen woningen, openbare ruimte en wijkvoorzieningen) biedt Crabbehof hiervoor tot 2012 een nieuw tijdelijk extra beleidskader. De financiering van personele capaciteit, faciliteiten en uitvoering voor noodzakelijk intensief wijkbeheer en gerichte sociale interventies moet tijdig in 2006 tot 2010 beschikbaar zijn. Daarvoor moeten nu met voorrang concrete plannen worden uitgewerkt en ingediend. Bedreigingen De noodzakelijke gedwongen herhuisvesting van honderden huishoudens met lage inkomens uit Wielwijk in de leegkomende woningen in Crabbehof, is de komende periode een extra bedreiging voor de sociale samenhang en veiligheid(gevoelens) in de wijk. Deze verhuisstroom komt bovenop de extra doorstroming van de bewoners van de Foyer. Door specifieke afspraken over woningtoewijzing, sociaal zorgvuldige herhuisvesting, opvang en begeleiding van nieuwkomers, door intensief beheer van openbare ruimte en met voortgaande (extra) investeringen in sociale ontwikkeling, onderwijs en goede zorg- en dienstverlening kan die dreiging (hopelijk) worden gekeerd. Het definitieve einde in 2005 van het project Onze Buurt aan Zet én eind 2006 ook van de Campagne Leefbare Wijken maakt het dringend noodzakelijk om alternatieve aanvullende financiering te vinden voor noodzakelijke sociale interventies.

25

Visie 2005 - 2008 Crabbehof zal zich ontwikkelen tot een aantrekkelijke en veilige woonwijk voor zowel huidige en (meer koopkrachtige) nieuwe wijkbewoners. In de komende jaren wordt eerst het wegtrekken van kansrijke (jonge) bewoners tot staan gebracht door nieuwbouw van koopwoningen en door verkoop van corporatiewoningen. In 2009 heeft Crabbehof nog steeds erg veel sociaal kwetsbare bewoners en een snel veranderende bevolkingssamenstelling. Intensief wijkbeheer, zorgvuldige herhuisvesting en sociale interventies door professionals zorgen ervoor dat de sociale samenhang, veiligheid(gevoelens) en de leefbaarheid desondanks niet opnieuw verslechteren maar verder verbeteren. Daarmee verbeterd tevens het imago van de wijk. Om dit te bereiken leveren het wijkmanagementteam en haar partners zoveel mogelijk maatwerk per buurt en bewonersgroep. Doelen Om haar visie te realiseren formuleert het wijkmanagementteam als haar hoofddoelen in 2005 - 2008: • zoveel mogelijk vasthouden en aantrekken van bewoners met middeninkomens • handhaven en verbeteren van sociale samenhang, veiligheid(gevoelens) en leefbaarheid • versterken van het vertrouwen van bewoners

26

7.

VAN WIJKSCHETS NAAR WIJKJAARPROGRAMMA

In het wijkjaarprogramma 2006 worden de drie hoofddoelstellingen uit deze wijkschets uitgewerkt in maatregelen, activiteiten en projecten. De gemeentelijke wijkmanager - in samenwerking met het wijkmanagementteam - is hiervoor verantwoordelijk. Het wijkmanagementteam bewaakt en bevordert de goede uitvoering van het programma. Voor sommige projecten is het wijkmanagementteam zelf trekker en eindverantwoordelijke, andere projecten in de wijk zal het wijkmanagementteam actief of passief volgen. Het team rapporteert over de ontwikkelingen in de wijk aan het gemeentebestuur en aan de directies van de gemeentelijke sectoren. 7.1. Effectmeting De tweejaarlijkse monitor Leefbaarheid & Veiligheid van het Sociaal Geografisch Bureau is een middel voor het meten van de leefbaarheid en de veiligheid in de wijk. De uitkomsten geven de ontwikkelingen in afgelopen jaren weer. Dat is een graadmeter voor het effect van de inspanningen door gemeente, woningbouwcorporaties, politie, welzijnswerk en andere organisaties in de wijk. Het geeft beleidsmakers een beeld hoe de bevolking denkt over de leefbaarheid en veiligheid in hun buurten en wijken. De monitor is ook een goed instrument voor ‘meer vraaggericht’ werken. Met de uitkomsten van de monitor kan de uitvoering van het beleid worden bijgesteld. De gespecificeerde rapportages geven een preciezer beeld van de situatie en effecten op het wijk- en buurtniveau. 7.2. Communicatie Communicatie en interactie met bewoners en organisaties loopt als rode draad door het wijkgericht werken. In Crabbehof/Zuidhoven functioneert een georganiseerd overlegcircuit: wijkmanagementteam (gemeente), wijkmanagementteam plus (gemeente en andere professionals), bewonerscommissies en leefbaarheidoverleg van woningcorporaties, wijkbeheer overleg (themabijeenkomsten van bewoners, gemeente en organisaties. Hiermee worden standpunten en belangen in de wijk gepeild én wordt geprobeerd om bewoners meer bij de besluitvorming en bij activiteiten in de wijk te betrekken. Binnen afzonderlijke projecten krijgt de communicatie met de betrokken bewoners steeds bijzondere aandacht. Tenslotte is goede communicatie tussen gemeentelijke en andere professionals van groot belang. Wijkmanager en wijkmanagementteam(plus) functioneren hiervoor als spinnen in hun web. 7.3. Financiering Veel in het wijkjaarprogramma bestaat uit het voortzetten van bestaande activiteiten en uit reguliere werkzaamheden. Deze worden door de betrokken organisaties uitgevoerd binnen hun normale werkprogramma en worden uit hun reguliere budgetten gefinancierd. Voor sommige activiteiten en projecten is extra financiering nodig: eenmalig, tijdelijk of blijvend. Eerst wordt beslist welke activiteiten in de normale werkprogramma’s van de gemeente en de wijkpartners opgenomen worden. Voor de overige activiteiten zoeken we financiering uit subsidies voor grote stedenbeleid, campagne leefbare stad, specifieke veiligheidsbudgetten, mogelijke andere overheidsubsidies en bijdragen (financieel, personeel, materieel, facilitair) door de organisaties en instellingen in de wijk. 7.4. Samenwerking en organisatie De intensieve en goede samenwerking van gemeente, politie, woningbouwverenigingen en welzijnswerk wordt onverkort voorgezet en verder uitgebouwd. Investeren in samenwerken, met respect voor ieders eigen identiteit, belangen en opdracht blijkt de cruciale succesfactor voor het wijkgerichte werken. Met de Wijkschets Crabbehof 2005 – 2008 en met het Wijkjaarprogramma 2006 probeert het wijkmanagementteam Crabbehof/Zuidhoven een actuele impuls te geven aan beter en effectiever wijkgericht werken in Crabbehof en Zuidhoven.

27

28

deel II Wijkjaarprogramma Crabbehof / Zuidhoven 2006 groene wijken waar jong en oud prettig wonen

29

30

Wijkjaarprogramma Crhof/Zh 2006

Hoofddoelstelling 1 :

1. Behouden en waar mogelijk aantrekken van middengroepen

Behouden en aantrekken middengroepen (korte termijn)

Verdichtinglokaties 1. Bouw Hugo van Gijnweg 2. Planontwikkeling / bouw Ufkesterrein 3. Bouw woningen Quickterrein 4. Onderzoek herbestemming lege schoolgebouwen

Eigen woningbezit 5. Verkoop corporatie woningen 6. Pilot ondersteunen VVE’s

Bijzondere woonvormen 7. Foyer: Inrichting buitenruimte, voorzieningen. 8. Klockelaar: Inrichting buitenruimte 9. Ontwikkelingen Vijverhof i.r.t. voorzieningen

Opstellen en uitvoeren plan van aanpak Dordt-West,

Visie

Intensief beheer

10. Visie voorzieningen 11. Woonvisie 12. Visie ontwikkelgebieden, spoorstrook, Zuidendijk

13. Plan van aanpak intensief beheer kwetsbare buurten 14. Maatregelenplan herstructurering 15. Doorstroming, (her) huisvesting i.r.t. herstructurering en Foyer

Communicatie 16. Behouden / versterken imago van de wijk 17. Wijkgerichte communicatie 18. Wijkmt +

31

Wijkjaarprogramma Crhof/Zh 2006

Hoofddoelstelling 2:

2. Vasthouden van de leefbaarheids- en veiligheidsscores op huidige niveau

In 2006 is het rapportcijfer leefbaarheid op gelijk niveau als in 2003.

Fysiek beheer

Fysieke aanpassingen

19. Beheer openbare ruimte afstemming corpo’s 20. Schouwen 21. Schone wijk

7. Herinrichting Colijnstraat (Foyer) 8. Herinrichting buitenruimte Klockelaar 22. Ondertunneling Laan der VN 23. Aanleg/uitbreiding water lokatie Oude Stoof

Sociaal beheer 24. Sociaal investeren 25. Kennen en gekend worden ( Introductie nieuwe bewoners ) 26. Plaatsingsbeleid, leefregels, portiekgesprekken 27. Overlastbestrijding

In 2006 is het rapportcijfer veiligheid op gelijk niveau als in 2003

Projecten 13. Opstellen/uitvoeren p.v.a. intensief beheer kwetsbare buurten 14. Maatregelenplan gevolgen herstructurering 28. Campagne activiteiten

Communicatie 17. Wijkgerichte communicatie 18. Wijkmt + 29. Wijk en buurt (beheer) bijeenkomsten

Veiligheid 30. Wijkgericht toezicht 31. Veiligheidsoverleg Crhof/WW 32. Aanpak drugsoverlast 27. Overlastbestrijding 33. Veiligheid winkelcentrum

32

Wijkjaarprogramma Crhof/Zh 2006

Hoofddoelstelling 3:

3. Versterken van het vertrouwen van bewoners

Verbeteren sociale samenhang

Activiteiten 34. Activiteiten wijkcentrum 35. Activiteiten Ouderencentrum Klockelaer 7. Voorzieningen en activiteiten Foyer 36. Jongerenwerk (preventief) 37. SiS Activiteiten 38. Inzet Sportstimulering (BOS impuls)

Sociale samenhang/ sociaal beheer 24. Sociaal investeren 25. Kennen en gekend worden (introductie nieuwe bewoners) 26. Plaatsingsbeleid, leefregels, portiekgesprekken 39. Feesten en activiteiten op buurtniveau 27. Overlastbestrijding 40. Antillianenprogramma (act. op wijkniveau)

Versterken zelfredzaamheid bewoners

Projecten 13. Opstellen / uitvoeren p.v.a. intensief beheer kwetsbare buurten 14. Maatregelenplan gevolgen herstructurering 28. Campagne activiteiten 41. Verbeteren gebruik en activiteiten Speeltuin 42. Plan Gezondheidsbevorderende activiteiten

Communicatie 17. Wijkgerichte communicatie 18. Wijkmt + 29. Wijk (beheer) bijeenkomsten

Hulp en dienst verlening 7. Voorzieningen Foyer 35.Voorzieningen Klockelaer 37. SiS 43. Meetingpoint. 44. Ontwikkeling HOED 45. Woonzorgzone

33

9.1

Categorie 1 activiteiten en projecten

Naam project of activiteit: 7. Ontwikkeling Foyer: Deelproject: Inrichting buitenruimte en voorzieningen Status van het project: [ ] Regulier werk [X] Nieuw werk (project) Doel: - Bijdrage leveren aan een verdere ontwikkeling van de Foyer (uitgroeien tot 200 plaatsen in 2005). - Ontwikkelen van een plan voor herinrichting/aanpassing van de woonomgeving en een locatie voor voorzieningen. - Ontwikkelen van een helder en doorzichtig toewijzingsbeleid op grond van de Magic Mix. - Zorgdragen voor een goede inpassing van de Foyer in de wijk. Tijdsplanning van totale project/activiteit: 2002/2006 Beoogde resultaten: De Foyer heeft als woon en leefvorm voor jongeren plek in en relatie met de wijk. Binnen de Foyer is e.e.a. goed georganiseerd (toewijzing, verhuur, begeleiding etc.) Benodigde capaciteit en budget: Middelen Foyer Zijn capaciteit en budget al geregeld: ja / nee Eindverantwoordelijke / contactpersoon: Projectleiding Foyer: G. Isabella/I. Lammers Deelproject: J. Gommans Rol van het wijkMT Zie omschrijving doel Partners waarmee wordt samengewerkt: Diverse gem. diensten/Woondrecht/Trivium/De grote Rivieren/Direksjon/DWO Betrokkenheid / invloed bewoners(organisaties): Nieuwsbrieven, krantenartikelen, infoavonden etc. Communicatie: Rapportage aan projectleiding c.q. stuurgroep Foyer Overig: Onderdeel van het project Foyer

35

Naam project of activiteit: 14. Opstellen/uitvoeren p.v.a. intensief beheer kwetsbare buurten Status van het project: [ ] Regulier werk [X] Nieuw werk (project) Doel: Komen tot een intensief beheerplan voor de kwetsbare buurten in Crabbehof, in relatie met de toekomstige herstructurering (woonvisie). Het plan van aanpak bevat samenhangende maatregelen op het vlak van overlastbestrijding, beheer en sociale activiteiten. Tijdsplanning van totale project/activiteit: 2006-2010 Beoogde resultaten: Helder uitvoerbaar plan, dat kan rekenen op draagvlak bij betrokken organisaties en bewoners Uitvoering plan door diverse partijen conform afspraken. Benodigde capaciteit en budget: Uren wijkmt en wijkmt + Middelen voor uitvoering Zijn capaciteit en budget al geregeld: Nee Via programma Dordt-West Eindverantwoordelijke / contactpersoon: Wijkmanager Rol van het wijkMT 1 Leveren bijdrage aan het plan, organiseren van financiën en capaciteit voor de uitvoering (vanaf 2006), integreren van (onderdelen v/h) plan in reguliere werkzaamheden, integreren in /afstemmen met relevant beleid dan wel projecten (m.n. Dordt-West) Partners waarmee wordt samengewerkt: Wijkmt + (m.n. Woondrecht/Progrez/Interstede/politie/DWO) Betrokkenheid / invloed bewoners(organisaties): D.m.v. o.a. buurtavonden bewoners betrekken bij het opstellen van het plan Communicatie: Wijkniveau: buurtavonden/wijkkrant/ buurtkrant Onderdeel van communicatieplan Dordt-West Overig: Onderdeel van Plan van Aanpak Dordt-West

36

9.2

Categorie 2 activiteiten en projecten

Activiteit 1. Bouw Hugo van Gijnweg 2. Planontwikkeling/bouw Ufkesterrein 3. Bouw woningen Quickterrein 4. Onderzoek herbestemming leegstaande schoolgebouwen 5. Verkoop corporatiewoningen 6. Pilot ondersteunen VvE’s 8. Klockelaer: inrichting buitenruimte 9. Ontwikkeling Vijverhof i.r.t. voorzieningen 10. Visie ontwikkeling voorzieningen 11. Woonvisie Crabbehof 12. Visie Ontwikkelgebieden, Spoorstrook, Zuidendijk 14. Maatregelenplan herstructurering 15. Doorstroming, (her)huisvesting i.r.t. herstructurering en foyer 16.Behouden/versterken imago van de wijk 17. Wijkgerichte communicatie 18. Wijkmt + 19. Beheer openbare ruimte, afstemming met corpo’s 20. Schouwen 21. Schone wijk 22. Ondertunneling Laan der VN 23. Aanleg/uitbreining water lokatie Oude Stoof 24. Sociaal investeren 25. Kenner en gekend worden, introductie nieuwe bewoners 26. Plaatsingsbeleid, leefregels, portiekgesprekken 27. Overlastbestrijding

Sector + contactpersoon SO - H. Peters SO - H. Peters

Korte omschrijving Bouw appartementen Bouw eengezins koop woningen

Woondrecht/ SO - H. Peters O&W- M. Suart

Bouw koopwoningen Mogelijkheden van deze lokaties onderzoeken

Woondrecht, Progrez

Bevorderen eigen woningbezit

BBO

Ontwikkelen van een werkwijze die VvE’s ondersteunt bij het realiseren van groot onderhoud

Woondrecht SO - H. Peters O&W O&W Projectleider A.v. Hezik Projectleiders A.v. Hezik en H.Peters

Woonvisie i.h.k.v. herstructurering Dordt-West Visie i.h.k.v. herstructurering Dordt-West

Projectleider A.v. Hezik

Dordt-West

Woondrecht,Progrez, Interstede Projectleider A.v. Hezik Projectleider A.v. Hezik

i.h.k.v. herstructurering

PBW – J. Gommans

Organiseren van samenwerking en afstemming in de wijk Door afstemming v/h beheer van de “openbare” ruimte met de corporaties, komen tot een nettere wijk

SW- J. Engelen SW- J. Engelen SW- J. Engelen SO - H. Peters SO - H. Peters O&W- M. Suart DWO-J.Steegs Interstede, Woondrecht

Bevorderen van contacten en ontmoetingen tussen bewoners

Woondrecht,Progrez, Interstede, DWO

Bevorderen van contacten tussen bewoners in complexen, afspraken maken mbt. leefbaarheid

Woondrecht,Progrez, Interstede, Politie 37

28.Campagneactiviteiten

PBW – J. Gommans

29. Wijk en buurt gericht (beheer) bijeenkomsten 30. Wijkgericht Toezicht

PBW – J. Gommans

31. Veiligheidsoverleg Crabbehof 32. Aanpak drugsoverlast 33. Veiligheid winkelcentrum 34. Activiteiten wijkcentrum

Toezicht PBW – J. Gommans

Leefbaarheid vergroten middels campagneactiviteiten Toezicht door toezichthouders op specifieke locaties of thema’s Signaleren problemen mbt veiligheid, actie en afstemming

Politie, Woondrecht PBW – J. Gommans

O&W – K. Tienhoven DWO-J.Steegs 35. Activiteiten O&W – K. Tienhoven ouderencentrum Klockelaer DWO-J.Steegs 36. Jongerenwerk O&W – K. Tienhoven (preventief) DWO-J.Steegs 37. Sis activiteiten Scholen, DWO 38.Inzet Sportstimulering en S&R BOS impuls 39. Feesten en activiteiten DWO op buurtniveau 40. Antillianenprogramma, O&W- G-Isabella activiteiten op wijkniveau 41. Verbeteren gebruik en PBW- J. Gommans activiteiten speeltuin 42. Plan O&W- M.Suart Gezondheidsbevorderende activiteiten 43. Meetingpoint DWO Colijnstraat 44. Ontwikkeling HOED O&W- M.Suart (huisartsen onder een dak) 45. Ontwikkeling SO-projectleider Woonzorgzone

Bevorderen van contacten tussen buurtbewoners

38

Crabbehof & Zuidhoven groene wijken waar jong en oud prettig wonen

Bijlagen

bij de Wijkschets Crabbehof / Zuidhoven 2005 - 2008 en bij het Wijkjaarprogramma Crabbehof / Zuidhoven 2006

39

40

SWOT Sociaal Sterk • • • • • • • •

Totaal aantal uitkeringsgerechtigden afgenomen, nog wel flink boven Dordts gemiddelde Sociale samenhang toegenomen Tevredenheid voorzieningen gestegen ten opzichte van 2001 Sfeer in de buurt net iets hoger dan Dordts gemiddelde Verloedering onder Dordts gemiddelde Verscheidenheid aan voorzieningen in de wijk (manege, winkelcentrum etc) Onze Buurt aan Zet-aanpak Actieve houding corporaties (portiekgesprekken, kennen en gekend worden

Zwak • • •

• • • • • • • • •

Kans • • • • • • •

Ontwikkeling Foyer Campagne-aanpak Portiekgesprekken door de corporatie (in elk complex ieder jaar opnieuw in verband met hoge verhuismobiliteit) Opname in Dordrecht West en GSB Ontwikkeling School in de Samenleving Zuidhoven betrekken bij Crabbehof (uitwisseling) Aanwezigheid van diverse bevolkingsgroepen maakt de wijk kleurrijk

Bewoners zijn iets meer gehecht aan de stad dan aan de buurt De huishoudens bestaan uit relatief veel lage inkomens en relatief veel ouderen Bovendien zijn er veel eenpersoonshuishoudens (ouderen en 20-30ers) (bijna de helft van totaal aantal huishoudens) Toename éénoudergezinnen Lichte toename aantal minderheden Tevredenheid voorzieningen nog steeds onder Dordts gemiddelde Aandeel bewoners dat denkt dat de buurt achteruit zal gaan is het hoogst van alle wijken Oordeel over de buurt onder Dordts gemiddelde Sociale samenhang onder Dordts gemiddelde Medeverantwoordelijkheid voor de buurt nog iets onder Dordts gemiddelde Leefbaarheid in de buurt nog iets onder Dordts gemiddelde Actieve inzet van bewoners nog iets onder Dordts gemiddelde

Bedreiging • De wijk ontwikkelt zich nog steeds als een starterswijk met alle gevolgen van dien • Ontwikkeling Foyer • Vermindering bewonerskader • Minder gemeenschappelijke normen en waarden (heeft veel impact op het veiligheidsgevoel en sociale samenhang) • Voorzieningenniveau komt onder druk te staan • Stoppen Onze buurt aan zet per 1 januari 2005 • Dordrecht West • Blijvende kwetsbaarheid van ouderen en eenoudergezinnen

41

SWOT Veilig Sterk • • • • • • • Kans • • • • •

Onze buurt aan zet: aanbrengen verlichting, etc. Samen Veilig ondernemen Crabbehof: bevorderen veiligheid in het winkelcentrum Verkeersveiligheid neemt toe Minder ervaren overlast Verloedering onder Dordts gemiddelde Aandeel bewoners dat meent dat drugsoverlast vaak voorkomt, flink afgenomen Onze Buurt aan zet-aanpak

Voortzetten sluitende aanpak bij drugsoverlast (politie en corporatie) Verdere ontwikkeling Foyer Verdere ontwikkeling Samen Veilig ondernemen Crabbehof Opname in Dordrecht West en GSB Proeftuin politie

Zwak • • • • • • •

Drugshandel (kleine groep, is bekend in de buurt) Drugsgerelateerde overlast (in bepaalde buurten) Zware criminaliteit en heling (in bepaalde buurten) Stijging criminaliteit in Crabbehof én Zuidhoven Veiligheid buurt onder Dordts gemiddelde Veiligheidsgevoelens iets afgenomen Overlast nog iets boven Dordts gemiddelde

Bedreiging • Berichtgeving in de media bij incidenten werkt stigmatiserend en werkt onveiligheidsgevoelens in de hand • Ontwikkeling Foyer • Stoppen Onze buurt aan zet per 1 januari 2005 • Beheer en inrichting openbare ruimte (hoog niveau is nodig) • Dordrecht West

SWOT Fysiek Sterk • • • • • • • • • • Kans • • • • •

Stedenbouwkundige opzet van de wijk (ruim, veel groen) Goede ligging (prima verbindingen met de hoofdwegen) Oordeel woonomgeving gelijk aan Dordts gemiddelde Rapportcijfer woning gelijk aan Dordts gemiddelde Verloedering onder Dordts gemiddelde Algemene evaluatie van de buurt is toegenomen Speelmogelijkheden voor kinderen worden goed gewaardeerd Ontwikkeling woonvisie Ruim aanbod voorzieningen en woonvormen voor ouderen Onze Buurt aan zet-aanpak Opname in Dordrecht West en GSB Ontwikkeling woonvisie Verdere ontwikkeling van de Foyer Campagne-aanpak Samenwerking met provincie Zuid-Holland

Zwak • • • • • •

Geen mogelijkheden voor een wooncarrière binnen de wijk Eenzijdige voorraad, vooral kleine 3- kamer etage-portiekwoningen Weinig gezinswoningen in de wijk De wijk geeft een monotone indruk, weinig afwisseling De wijk heeft geen eigen identiteit Oordeel over de woonkwaliteit onder Dordts gemiddelde

Bedreiging • Stoppen Onze buurt aan zet per 1 januari 2005 • Ontwikkeling Foyer • Geen betrokkenheid bij de openbare ruimte • Beheer en inrichting openbare ruimte (hoog niveau is nodig) • Voorzieningenniveau komt onder druk te staan • Dordrecht West

42

WIJKBEHEEROVERLEG CRABBEHOF/ZUIDHOVEN DEELNEMERSLIJST ORGANISATIE

ADRES

PC

TELEFOON

E-MAIL

Onderwijs en welzijn Stadsontwikkeling Stadswerken:Wijktaken Sport en Recreatie

Jacqueline Gommanswijkmanager Hilde v Kruiningen man. assistent Max Suart accountmanager Henk Peters accountmanager Jos Engelen accountmanager André Veth accountmanager

Admiraalsplein 418 Admiraalsplein 418 Hellingen 20 Spuiboulevard 300 Kerkeplaat 3 Patersweg

3317 GJ 3311 GR 3311 GZ 3311 GR 3313 LC 3311 GZ

651 0816 651 0816 639 8715 639 6264 639 5847 631 6554

[email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected]

POLITIE Post Crabbehof/Zuidhoven

G-J. Tomassen

P.A. Genestetstraat 60

3314 SW

0900-8844

xxx

Colijnstraat 168 Van Baerleplantsoen 26 Callistolaan 2 Postbus 355, Zwijndrecht Schiedamsedijk 51

3317 GJ 3314 BH 3318 JA 3330 AJ 3000 CX

651 0847 633 6888 654 8888 612 1155 010 – 4040100

xxx xxx xxx xxx xxx

Dordtse Welzijns Organisatie Clusterleider mw. J. Steeghs Opbouwwerk mw. A. Vaillant Opbouwwerk(OBaZ) mw. A. v.d. Berg

De S. Lohmanweg 100 De S. Lohmanweg 100 De S. Lohmanweg 100

3311 TD 3317 TD 3317 TD

651 1057 617 3240 617 3240

xxx xxx xxx

Meetingpoint Trivium Adviesraad Gehandicapten De Klockelaar Bibliotheek Crabbehof Verzorgingshuis Vijverhof Verpleeghuis Crabbehof Parochie Verrezen Christus

Colijnstraat 166 Colijnstraat 147 Singel 331 T. v. Poortvlietstraat 161 De S. Lohmanweg 110 Henri Polakstraat 7 Gr. V. Prinstererweg 38 Nolensweg 8

3317 GJ 3317 GJ 3311 HE 3317 HS 3317 LA 3317 KN 3317 SP 3317 LE

654 9889

xxx

6314444 611 9003 617 3739 617 0033 652 8888 xxx xxxx

xxx xxx xxx xxx

GEMEENTE ONDERWIJS&WELZIJN Programmabureau Wijken

NAAM

WONINGBOUWCORPORATIES Woondrecht A. Helleman Woondrecht B. Nooijens Woningstichting Progrez H. Vennix Interstede M.Kooijman Kamerbeek Vastgoed

FUNCTIE

huismeester med. Leefbaarheid med. leefbaarheid med. leefbaarheid

mw. M. Hezemans J. v. Gelderen/A.Kant mw. T. van Zijp dhr. A. Kojak - ouderenadviseur mw. J. Parel Dhr. Kuhlman

xxx

Andreaskerk

T.A. Eijsinga

Gentiana 1

3317 HH

DEETOS

A. Nijhuis

Waterman 64

3328 RC

Scholen John F. Kennedyschool Don Boscoschool M. Montessorischool

G. Hüsen F.J.J.M. van Geel K. Groenendijk

Bosstraat 1 Nolensweg 2 Troelstraweg

3317 KM 3317 LE 3317 TE

617 6070 617 2234 617 3806

xxx xxx

Kranenburgstraat 2

3317 RA

617 6614

xxx

xxx xxx

Winkeliersvereniging Crabbehof

xxx xxxx

xxx xxx

BEWONERSVERENIGINGEN- EN COMITES Bewonerscie. V. Bosseplnts. mw. M. Bolk B.C. Interstede mw. E. Heuseveldt B.C. Woondrecht p/a De Nieuwe Stoof Huurdersvereniging Loudonstraat J. van den Hout Voorzitter Huurdersvereniging Loudonstraat Mw. J. Koppelaar Secretaris St. Zuidendijk 329/393 Th. v. Wijk Stichting Leefbaar Zuidendijk K. Verheul Stichting Leefbaar Zuidendijk A. Roosendaal Wijkvereniging Zuidhoven mw. C. Kraal Wijkvereniging Zuidhoven J.W. Verstraate Voorzitter Wijkvereniging Zuidhoven J. Helmenbach Secretaris Huurderscie. Crabbehof A.J. v.d. Linde/S.v. Gils St. Welzijnswerk Crabbehof L. Ravesloot St. Welzijnswerk Crabbehof G. Sonnemans Werkgroep Ouderen Cr/Zh p/a De nieuwe Stoof Bewoner J. Reijenga Bewoner A.J. v.d. Werken Bewoner C. Smit Bewoner D.C. Groeneveld Bewoner J. Kupers Bewoner A. Philippsborn Bewoner J. Brouwers

Van Bosseplantsoen 110 Wiardi Beckmanplantsoen 4 De S. Lohmansweg 100 Loudonstraat 107 Loudonstraat 107 Zuidendijk 329 Zuidendijk 285 Zuidendijk 283 Monarda 5 Robinia 8 Salvia 8

3317 PN 3317 TS 3317 TD 3317 PB 3317 PB 3317 NR 3317 NP 3317 NP 3317 HL 3317 HR 3317 JN xxxx xx Tak v. Poortvlietstraat 245 B 3317 TJ V. d. D. v. Maasdamplnts. 7 3317 EV De S. Lohmanweg 100 3317 TD Loudonstraat 317 3317 PG T. v. Poortvlietstraat 59 C 3317 JR T. v. Poortvlietstraat 165 A 3317 JS W. H. Vliegenstraat 33 3317 GR Van Hogendorpplantsoen 31 3317 TP W. H. Vliegenstraat 107 3317 GR Talmaweg 12 3317 RB

617 7762 617 2618 617 3240 654 0706 651 4076 618 4751 617 8294 618 0009 617 0815 617 3388 617 1020 651 2521 617 4444 617 3459 617 3240 617 9289 617 7455 617 4689 617 1501 617 7991 617 1690 xxx xxxx

Wijkkrant De Galerij A. Reinhardt Speeltuinvereniging Crabbehof / A. Kist

Van Oldenbarneveltplein 113 3317 ET Van Karnebeekstraat 2 3317 KX

617 0687 617 6608

Redactie

xxx xxx xxx [email protected] [email protected] xxx xxx xxx xxx xxx xxx xxx xxx xxx xxx xxx xxx xxx [email protected] xxx 44

POLITIEK CDA PvdA VVD ECO-Dordt Groen Links Christenunie/SGP AOV/Ouderenunie Beter voor Dordt D66 Katif

Fracties S.Tasgin mw. J. v.d. Bergh H. Veenenbos W. Bolk M. Ruisch H. Mostert H. Tazelaar D. Schalken J. J.W. v. Dongen J.B. Katif

p/a Voorstraat 367 xxx xxx xxx

3311 CT xxxx xx xxxx xx xxxx xx

xxx xxxx xxx xxxx xxx xxxx

xxx xxx xxx

xxx xxx

xxxx xx xxxx xx

xxx xxxx xxx xxxx

xxx xxx

45