ADLO project: VerKOHt! Korteomloophout (KOH) voor (bio)diversiteit in het landbouwlandschap
16 december 2010
Pieter Verdonckt, Proclam
Projectperiode: 1 februari 2010 – 31 januari 2012 Budget:
75.000€
Partners:
- Proclam vzw - Vereniging voor Bos in Vlaanderen vzw - Instituut voor natuur- en bosonderzoek (INBO) - Sylva Van Hulle - Gemeente Zedelgem - New Holland - Ugent
Doelstellingen: - sensibiliseren + informeren rond de teelt • Studieclubs • Infoloket • Brochure ‘teelt in beeld’ • Website (www.energiehout.be, www.enerpedia.be) - demonstreren, optimaliseren en advies & begeleiding Praktijkonderzoek - verhogen van de genetische diversiteit en het gebruik van inheemse boomsoorten. - nagaan van potenties voor multifunctionele toepassingen voor KOH - opvolgen huidige proefpercelen en optimaliseren beheer
Kader Europese doelstelling 20-20-20 in Vlaanderen Potentieel hernieuwbare energie 2020 per hernieuwbare energiebron 40.000 35.000 Wind offshore +/- 10% 30.000 Wind onshore +/- 5%
GWh
25.000
Zon +/- 5%
20.000
Ondergrondse technieken / warmtepompen +/- 10% Biomassa +/- 70%
15.000 10.000 5.000 0 2008
BAU 2020
PRO 2020
Bron: VEA
KOH in Vlaanderen A-hout en kleinschalig blijkt beste optie: Ketels met vermogen < 300KW (rubriek 43 Vlarem I) vrij van vergunning of meldingsplicht (verplicht jaarlijks onderhoud, geen emissiemetingen) niet-afvalhout (biomassaproducten)
Vergunning klasse
• Exploitatie van productiebossen • Hout van eigen kweek: - Kleine landschapselementen - Korteomloophout
< 300 kW: geen ≥ 300 kW – 0.5 MW: 3 0.5 MW – 5 MW: 2 > 5 MW: 1
Afvalhout
Vergunning klasse
Massief onbehandeld afvalhout A-hout (enkel mechanische behandeling)
Niet toegelaten voor verbranding
5 MW: 2 > 5 MW: 1
*Snoeihout afkomstig van tuinen, stedelijk groen aangevoerd (1): hergebruik door compostering of mulching (Ladder van Lansink) naar containerparken (2): hergebruik in spaanplaatindustrie (1)
Niet verontreinigd behandeld afvalhout B-hout (geverfd, verlijmd gelakt of veredeld hout plaathout) Verontreinigd behandeld afvalhout C-hout (verduurzaamd) (zware metalen , PAK’s,…) Massief onbehandeld afvalhout A-hout
* Afval van houten verpakkingen (2) 1 < 300 kW: geen
Status van snoeihout uit natuurgebieden met beheerplan = A-hout (1): hergebruik door compostering of mulching (Ladder van Lansink) (2): hergebruik in spaanplaatindustrie
Landbouwer Dirk Talpe, Wervik (±2ha) - aanplant in 2008
- 2000m² serre (sierteeltbedrijf) - 30 ton droog hout/jaar ≈ 10.000l stookolie - hout afkomstig van KOH en KLE
Lokale productie en afzet! Energie-inhoud van 1m³ hout is tot 10x lager dan van 1m³ stookolie, in combinatie met de relatief lage houtprijzen => verre transporten niet interessant.
Proefpercelen Aanplant in 2004: 1 ha in Brugge (Ryckevelde) Aanplant in 2008: 0,5 ha in Beitem 1 ha in Wervik Aanplant in 2009 1ha in Wervik Aanplant in 2010: 2 ha in Zedelgem 0,5 ha in Brugge
Opbrengsten van bestaande percelen Rendement KOH Beitem Rendement DS(kg/ha/jaar)
18000 16000
14000 12000 10000 8000 6000 4000 2000 0
=> Gemiddelde DS opbrengst is 11,39 ton
TORA
RAAMBERGER OLOF INGER TORDIS
opbrengsten van bestaande percelen Ryckevelde (1 ha) – ton DS jr/ha
Beitem (0,5ha) – 15000 stekken/ha
Rendement DS (ton/ha/jaar) Stekken / ha
17 800
11 850
Torhild
8,5
7,3
TORA
8,91
Tora
15,4
12,1
RAAMBERGER
7,70
Tordis
15,3
10,1
OLOF
13,75
Schwerinnii
11,1
6,6
INGER
11,33
Olof
12,9
11,1
TORDIS
15,27
Rap
5,0
3,9
Gemiddelde
11,39
11,4
8,5
Gemiddelde
Rendement DS (ton/ha/ jaar)
Oogsttijdstip na eerste 3 groeiseizoenen. Oogsttijdstip na eerste 2 groeiseizoenen.
Inschatting Rendabiliteit Inschatting biomassaproductie: => 10 ton DS (0% vocht)/ha/jaar => 13 ton droge houtsnippers (30% vocht)/ha/jaar => 15,6 ton verse houtsnippers (50% vocht)/ha/jaar Equivalent aan 3900l stookolie/ha/jaar => Iedere 3 jaar kan 39 ton droog hout geoogst worden per ha
= ±1/3 ton droge houtsnippers
Rendabiliteit
Berekeningen voor 3 ha KOH 3 verschillende scenario’s: 1- Landbouwer plant 3 ha KOH en droogt zijn houtsnippers zelf (<30%) om ze te verkopen tegen de marktprijs van 75€/ton. - 3ha KOH - droogruimte 2- Landbouwer plant 3 ha KOH en verkoopt de snippers nat, net na de oogst tegen de marktprijs van 25€/ton. - 3 ha KOH 3- Landbouwer plant 3 ha KOH en droogt zijn houtsnippers zelf (<30%) om ze te gebruiken voor verwarming op zijn bedrijf. - 3ha KOH - droogruimte - verwarmingsketel op hout
Inschatting Rentabiliteit Jaar 1
Kosten aanleg
kost € (excl. BTW) Terreinvoorbereidende werken
Chemische onkruidbestrijding 73 Bemesten (stalmest) 0 inwerken met cultivator 50
Ploegen en eggen 140 Aantal stekken (15000/ha) Prijs stekken (0,12€) 1800 Aanplanten met preiplanter (4pers) 900 Mechanische onkruidbestrijding
1320
Algemeen beheer
100
Subtotaal 1 ha
4.383
Totaal 3 ha
13.149
Kosten en investeringen voor de aanplant Investeringskosten
Kostprijs € (excl BTW) Aanplant 3 ha KOH
13.149
Verwijderen aanplant na 21 jaar
2500
kosten /ha Jaar 1, 2, 3 (cyclus 1)
Cyclus 2
Kostprijs € (excl BTW) Algemeen beheer
100
Oogst
900
Bemesten
0
Etc.
=> 1000€ per cyclus (3 jaar)
In het geval u de snippers droog wil verkopen of zelf gebruiken investering
Prijs (excl BTW)
droogruimte
5000 €
In het geval u de snippers zelf wil gebruiken voor verwarming Verondersteld verbruik ±10.000l stookolie/jaar Prijs houtverbrandingsinstallatie Verwarmingsketel 100kW
20000 €
Aanvoersysteem houtsnippers en 5500 € vooropslag Vlif-steun (30%)
-7650 €
buffervat 10.000l
6500€
Onderhoud en nazicht (21j)
300€ x 21 jaar = 3600 €
Totale investeringskost
30.650€
Scenario 1 Landbouwer verkoopt droge houtsnippers ( 3ha ) Productieprijs per ton
52,36 € = ((jaarlijkse afschrijving 3ha en droogruimte) + beheerkosten)) 39 ton
Bruto inkomsten per ton houtsnippers Winst per ton
75 € 22,64 € x 13 ton x 3 ha
Jaarlijkse netto-opbrengst per ha
883,07 €
Statische terugverdientijd investering (jaar)
24,78
Scenario 2 Landbouwer verkoopt verse houtsnippers (w= 50%) (3ha ) Productieprijs per ton
38,54 € = (jaarlijkse afschrijving 3ha +beheerkosten) 46,8 ton
Bruto inkomsten per ton houtsnippers Winst per ton
25 € -13,54 € x 15,6 ton x 3 ha
Jaarlijkse netto-opbrengst per ha Statische terugverdientijd investering (jaar)
-633,84 € /
Scenario 3 Landbouwer gebruikt zelf geproduceerde houtsnippers voor verwarming Productieprijs per ton
89,78 € = (afschrijving 3ha en droogruimte) + beheerkost + afschrijving en onderhoud verwarmingsketel) 39 ton
Bruto inkomsten per ton droge houtsnippers
171,15 €
Winst per ton
81,37 €
Jaarlijkse nettoopbrengst per ha
3173,54 €
= (uitgespaarde kost 10000l stookolie + verkoop overschot snippers)
-
(afschrijving aanplant, droogruimte en ketel + beheerkost +onderhoudskost ketel)
Statische terugverdientijd investering (jaar)
8,60
Inschatting Rendabiliteit Interessantste scenario: Landbouwer plant 3 ha KOH en droogt zijn houtsnippers zelf (<30%) om ze te gebruiken voor verwarming op zijn bedrijf. => Actualisatievoet 4% => Rekening houdend met prijsstijging energie 5% 10,4 ton droog hout/ha
1 3 ton droog hout/ha
15,6 ton droog hout/ha
18,2 ton droog hout/ha
(=8 ton DS)
(=10 ton DS)
(=12 ton DS)
(=14 ton DS)
Netto contante waarde
71.427
87.670
101.748
128.345
IRR (Internal rate of return)
12,07%
13,69%
14,94%
16,72%
Dynamische terugverdientijd (jaar)
10
10
9
8
Inschatting Rendabiliteit Vergelijking van jaarlijks netto inkomen/ ha met akkerbouwteelten Korteomloophout => 3173 €/ha Rotatie wintertarwe- aardappelen-maïs =>1466 €/ha Let op! Sinds 2010 kunnen toeslagrechten geactiveerd worden voor KOH (gem. voor Vlaanderen 460€/ha)
teeltcyclus
Arbeidsuren/ha Cyclus 21j
bespuiten
0,5u
ploegen
3u
Eggen
2u
planten
32u (4 personen x 8u)
onkruidbestrijding
12u =(4x3u)
Algemeen beheer
42u = 2u x 21
Totale arbeid (21j)
91,5 u
Gemiddelde jaarlijkse arbeid
4,35 u
Houd er verder rekening mee dat een verwarmingsketel op hout ook meer werk en opvolging vraagt.
Randvoorwaarden - Opbrengsten zijn variabel en hangen af van; - bodemomstandigheden en type - plagen zoals wilgenhaantje en eventuele ziekten of schimmels (bv. roest)
- Oogstmachines zijn schaars (oogstkost 900€) - Kopakker moet apart gevaloriseerd worden, niet meegenomen in berekening omdat grootte van de kopakker (12 m breed) is erg variabel: bv. perceel 1 ha : 100m x 100m => maximaal 24% is kopakker
ECONOMISCH x ECOLOGISCH ECONOMISCH - Diversificatie van de landbouwteelten - Ontwikkeling lokale economie en houtige biomassamarkt - Zelfvoorzienend of deelname aan lokale projecten betreffende hernieuwbare energie
ECOLOGISCH - Meerjarige teelt en weinig gewasbeschermingsmiddelen - Stabieler en natuurlijker milieu dan gangbare intensievere jaarlijkse akkerteelten -ontwikkeling van kruidachtige vegetatie en rijk bodemleven -natuurlijk evenwicht (insecten en hun predatoren) - Ruime kopakker, geen nadelige invloed van gewasbeschermingsmiddelen van de nabijgelegen teelt.
KOH voor (bio)diversiteit in het landbouwlandschap Studie Labo Bosbouw Ugent • •
•
Zomer 2010: onderzoek van een 8-tal locaties (Nederland, België en Frankrijk) Vergelijking van biodiversiteit in een KOHperceel en een maïsakker gelegen in een vergelijkbare landbouwmatrix. Bemonstering van planten en hogere (in de voedselpiramide) ongewervelden (natuurlijke vijanden wilgenhaantje)
Opvolging door INBO (O. Dochy) (2009-2010)
Biodiversiteit sterk afhankelijk van:
•
Omliggend landschap
•
Fase van ontwikkeling
•
Structuurdiversiteit
•
Beheer van KOH
Insecten Hoge aantallen en soorten insecten in vgl met andere gewassen. Naast verschillende potentiële plaagsoorten als bv. wilgenhaantje, wilgen-galwesp-mug, bladwespen en blad- en bastluizen… komen ook tal van nuttige insecten zoals kevers, spinnen, vliegen, motten en vlinders voor.
Vogels Volgens literatuur meest frequente vogelsoorten aangetroffen in KOH; merel, heggenmus, graspieper, roodborst, zanglijster, fitis en winterkoninkje
Totaal Wervik – Beitem –Ryckevelde: 25 soorten Steeds aangetroffen soorten: merel, koolmees, pimpelmees, tjiftjaf Meest bijzondere waarnemingen: bosrietzanger, spotvogel en houtsnip Let op: Akkervogels van open landschappen (zoals veldleeuwerik, gele kwikstaart, patrijs,…) kunnen nadelige effecten ondervinden als KOH in open landschap wordt aangeplant.
Plantengroei Eenjarige
Afhankelijk van: - Bodemtype - Voorgaand landgebruik en beheer (bv. bemesting, gebruik v herbicides) - Frequentie van oogst - Licht
=>
Meerjarige
101 plantensoorten aangetroffen (allen algemeen en kenmerkend voor voedselrijke graslanden, akkers en ruigten)
Zoogdieren
- reeën en konijnen - muizen (6 soorten) - vleermuizen
Biodiversiteit verhogen
Biodiversiteit verhogen Gebruik van streekeigen boomsoorten of aanplant van streekeigen houtkant langs de aanplant. => Verhogen structuurdiversiteit en nestgelegenheid
Zedelgem 1 ha klassiek KOH-perceel Gudrun (Salix dasyclados) Tordis (Salix schwerinii x S. Viminalis) x S. Viminalis)
Klara
((Salix burjatica x S. Viminalis)x S.burjatica) x (S. viminalis x (S. Schwerinii x S. Viminalis))
1 ha inheems beworteld plantgoed ruwe berk zwarte els boswilg
Rijckevelde (Brugge) 0, 5 hectare inheems beworteld plantgoed gewone esdoorn zwarte els gewone es Aanvulling bestaande klassieke KOH-perceel
Tora
Biodiversiteit verhogen Zorg voor verschillende leeftijdsklassen in de aanplant en verzeker habitatcontinuïteit => Scheppen van een leefomgeving voor natuurlijke vijanden van mogelijke plagen als wilgenhaantjes, stam- en bladluizen => Voorzien van dekking en nestgelegenheid voor vogels en kleine zoogdieren
Wervik • Aanplanting machinaal oogstbare inheemse houtkant • Oogst tegelijk met KOH-aanplant • Doelstellingen van de landbouwer: - verhogen structuur en soortendiversiteit - habitatcontinuïteit verhogen (nooit helemaal gekapt) - hogere biodiversiteit en ecologisch evenwicht wat resistentie en productie ten goede kan komen
Biodiversiteit verhogen Natuurvriendelijk beheer van kopakker of inzaai van pollen en nectarplanten
Potenties voor biodiversiteit - Meerwaarde voor biodiversiteit en landschap in kleinschalig landschap - Korteomloophout voor realiseren van natuurverweving en natuurverbinding in bosrijke gebieden - Buffer langs waterloop, natuurgebieden of bosrand - Bufferen van industrie en infrastructuur Bedreiging! verdwijnen van open ruimten (bv. polders en leemstreek) en akkervogels van open landschap
Andere potentiële functies - CO2-neutrale en hernieuwbare brandstof - koolstofvastlegging - Phytoremediatie - Erosie - Groenfilters - Rendabel groen -…
Knelpunten - Oogstmachines zijn nog schaars
- Kortemloophout niet volledig uit het bosdecreet gehaald - Geen vergoedingssysteem voor ecosysteemdiensten geleverd door de aanplant van korteomloophout (cfr agromilieumaatregel) - In tegenstelling tot andere Europese landen is er geen investeringssteun vanuit de overheid bv UK tot 50% investeringssteun Ierland tot 60% investeringssteun - Relatief lage marktprijs van houtsnippers
Bedankt voor uw aandacht!
