23/01/2015
Plaats van de context?
ADHD vanuit contextueel perspectief Gil Borms
• Expressie van de symptomen is meer subtiel in de volwassenheid. • Noodzaak om zicht te krijgen op de ontwikkeling
www.upckuleuven.be
Hoofdaccent: diagnostiek:DSM-5 B. Verscheidene symptomen van onoplettendheid of hyperactiviteit- impulsiviteit zijn aanwezig voor het 12de jaar aanwezig C. Verscheidene symptomen van onoplettendheid of hyperactiviteit- impulsiviteit zijn aanwezig op twee of meer terreinen (bv op school of werk; met vrienden of gezinsleden; tijdens andere activiteiten) D. Er zijn duidelijke aanwijzingen dat de symptomen interfereren met het sociale, schoolse of beroepsmatige functioneren, of de kwaliteit daarvan verminderen.
Risico • Verstoorde herinnering • Te veel uitgaan van de neutraliteit van de partner – Relationele problemen/echtscheiding – Partner met eigen emoties – Partner met eigen problematiek
Hoofdaccent: diagnostiek • Via heteroanamnese: . al dan niet voorkomen van de symptomen van het individu (DSM-5), vanuit de ogen van het systeem . ontwikkeling • Doel: – Meerdere meningen – Meerdere invalshoeken
Hoofdaccent: systeemtherapeutische behandeling De symptomen van het individu en hun vertaling (lineair) vanuit de ogen van het systeem + Het functioneren van het systeem en zijn leden onder invloed van de symptomen/kenmerken van alle leden en hun onderlinge invloed (circulair)
1
23/01/2015
Richtlijnen European consensus statement on diagnosis and treatment of adult ADHD: the European Network adult ADHD BMC Psychiatry 2010, 10:67
Optimal treatment algorithm: • • • • •
psycho-education of ADHD and comorbid disorders pharmacotherapy for ADHD and comorbid disorders coaching cognitive behaviour psychotherapy (individual and group) family therapy
Richtlijnen Canadian ADHD Resource Alliance – nov. 2014 Family therapy: As ADHD is a highly heritable disorder, there are often negative interpersonal dynamics between the parents and conflicts with the children. As a result, there is often a need to address family issues, lack of structure and the conflicts that exist. The central goal of family therapy is to reduce the level of negative emotions and to address the family’s approach to problem-solving and conflict resolution.
Richtlijnen European consensus statement on diagnosis and treatment of adult ADHD: the European Network adult ADHD BMC Psychiatry 2010, 10:67
Optimal treatment algorithm: • Ideally, the treatment plan would also involve the adult’s partner, family or close relationships.
Bij de systeemtherapeut • Complexiteit van het leven • Behandeling gericht op: ADHD en zijn evolutie de gevolgen van ADHD en het verwerken ervan voor alle leden de gewone thema’s van een systeem, onder invloed van ADHD
Gewone thema’s van een systeem, onder invloed van ADHD 1. Psychische problemen in de familie van oorsprong
• Ouders van kinderen met ADHD hebben twee tot acht keer hogere kans om zelf ADHD te hebben (Faraone, 2004) • Het gezinsfunctioneren én ook het relationeel functioneren is verstoord. Of die ouder met ADHD de vader of de moeder is, heeft geen belang (Minde, Eakin, Hechtman, Ochs, Bouffard, Greenfield, & Looper, 2003)
2
23/01/2015
Gewone thema’s van een systeem, onder invloed van ADHD • Men vindt meer psychiatrische stoornissen bij familieleden van kinderen met ADHD (Biederman, e.a. 1995; Faraone, e.a. 1995).
2. Loyaliteit tav de familie van oorsprong
Vanuit systemisch oogpunt:
Gewone thema’s van een systeem, onder invloed van ADHD
• Intergenerationeel door geven van emotionele en interactionele patronen • Een uitgesproken hoog investeren door de persoon met ADHD in intergenerationele verticale loyaliteit
3. Horizontale loyaliteit, genegenheid, betrokkenheid, liefde
‘Family therapy for ADHD’ Everett & Everett, 1999
Vanuit systemisch oogpunt: • Zwakke horizontale loyaliteit • Laag zelfbeeld, gevoel van falen en schuldgevoelens worden doorgegeven • Als afhankelijkheid niet tijdig kan worden afgebouwd, wordt ze doorgegeven aan de partner ‘Family therapy for ADHD’ Everett & Everett, 1999
Partner zonder ADHD • • • • •
Compensatie strategieën Wat is ADHD, wat niet? Gevoel ‘te veel’ Negatieve spiraal Minder voldoening binnen het huwelijk Eakin, e.a. 2004 +
3
23/01/2015
Partner met ADHD: • • • • •
Geldbeheer Emotieregulatie Communicatie Intimiteit Zelfbeeld Eakin, e.a. 2004 +
Thema’s van conflict • Communicatie • Persoonlijke intimiteit, attent zijn en seksualiteit • Financiën en geldbeheer • Ouderlijke verantwoordelijkheden Everett & Everett 1999
Gewone thema’s van een systeem, onder invloed van ADHD • Meer problemen in intieme relaties • Onderhandelingsvaardigheden Maya, e.a. 2014
Ouder – kind relaties • Ouders van kinderen met ADHD ervaren meer stress en meer disfunctionele interactiestijlen Anastopoulos,Guevremont, Shelton, & DuPaul, 1992; Anderson, Hinshaw, & Simmel, 1994; Fischer, 1990; review in Johnston & Mash, 2001
• Meer echtscheidingen bij moeders met kinderen met ADHD Fischer 1990
4. Opvoedingsvraagstukken, stabiliteit
Ouder – kind relaties • Kinderen met ADHD–ouders hebben hogere waarden van psychopathologie en lager sociaal functioneren dan kinderen met niet-ADHD ouders Minde, e.a. 2003
• Verhoogde kans op echtscheiding voor volwassenen met ADHD Barkley 2008; Michielesen e.a. 2014
• Verhoogd risico voor mishandeling Briscoe-Smith & Hinshaw 2006, Ford ea 1999
4
23/01/2015
Gewone thema’s van een systeem, onder invloed van ADHD
5. Communicatieproblemen
• Deze ouders met ADHD zijn meer geneigd om stress te ervaren in hun ouderlijke rol, los van het feit of hun kinderen zelf ADHD hebben (Barkley, et al. 2008)
Gewone thema’s van een systeem, onder invloed van ADHD • Men ziet in deze families meer interpersoonlijke conflicten, negatieve communicatie en een gevoel van tekortkoming in de rolneming (de vaardigheid om je in te leven in wat de ander voelt, waarneemt, wil en denkt) (Barkley, 2006; Lewis-
6. Laag zelfbeeld van een van de partners, afgrenzing
Abney, 1993; Pelham, Lang, Atkeson, Murphy, Gnagy, Greiner, Vodde-Hamilton, & Greensladel, 1997)
Peer rejection • Geschat wordt dat de helft van de lagere school kinderen met ADHD verworpen wordt door hun leeftijdsgenoten, tegen 10-15% van de doorsnee kinderen van dezelfde leeftijd Hoza 2005
• Zelfs in een succesvolle groep, als deze studenten, lijkt een laag zelfbeeld stabiel te blijven (Dooling-Litfin, & Rosen, 1997)
• Deze verwerping kan al gebeuren binnen de eerste uren na de ontmoeting Erhardt 1994
5
23/01/2015
Gewone thema’s van een systeem, onder invloed van ADHD
6. Rouw
• Eén jaar vroeger begin met seksuele activiteit en meer risicovol gedrag (meer partners, minder gebruik van contraceptie) dan de normale controles (Barkley et al., 2006). Dit risicovol gedrag leidde tot opvallend meer risico voor tienerzwangerschap (38 vs 4%) • Een onafhankelijke bijdrage van ADHD, los van de gedragsproblematiek.
Besluit • Zelfs in een succesvolle groep, als deze studenten, lijkt een laag zelfbeeld stabiel te blijven (Dooling-Litfin, & Rosen, 1997).
• Veel aanwijzingen in onderzoek over ADHD dat de context belangrijk is. • Realiteit te complex om volledig te vatten in vaststaande feiten. • Oppassen voor stereotiep denken – elke casus is verschillend. • De context is een aandachtspunt en hulp zowel voor diagnostiek als voor therapie.
6