2007

2006

JAARVERSLAG 2006/2007

Gemeentemusea Arnhem

Inleiding: versterken! 04 Terugblik 2006/2007 09 Aanwinsten 63 Bezoekcijfers 67 Kerncijfers 68 Tentoonstellingsprogramma 69 Medewerkers 70 Sponsors en subsidiegevers 71

INHOUD

Colofon 72

Inleiding: versterken! Marco Grob

Het door het MMKA in februari 2006 georganiseer­ de ‘Glazenwasserfestival’ was het slotakkoord van het voorgaande jaaroverzicht. Het ‘Glazen­ wasserfestival’ vond plaats ter gelegenheid van de spraakmakende tentoonstelling ‘Van de straat - het sociaal engagement van Johan van Hell (1889-1952)’ en kreeg tot onze trots, met 451 schone ramen in één uur tijd, een eervolle vermelding in het Guiness Book of Records. Door kunst geïnspireerd hard werken werd dus beloond. In dit opzicht bleek deze happening een passende aankondiging voor de twee volgende jaren, de jaren van aanpakken, de jaren van versterking. Voor u ligt het aanzien van deze twee bijzondere jaren. De warme ontvangst van de vorige twee edities van de jaarverslagen deden ons opnieuw kiezen voor de toen gehanteerde formule. Deze biedt u als lezer vooral een visuele reis langs de belangrijkste gebeurtenissen en evenementen uit 2006 en 2007. Dankzij velen die het MMKA en het HMA een warm hart toedragen, is er veel aangepakt om de potentie van deze instellingen zichtbaarder te maken. Het werk is nog niet af, maar in veel opzichten verdienen de musea nu al het predicaat ‘toekomst-proof’.

6

Steviger fundamenten gelegd Het meest zichtbare effect van alle inspanningen ligt besloten in de stenen. Zowel de bezoekers als de medewerkers ervaren dagelijks de aangename veranderingen die de ingrijpende verbouwing van het museum uit 2007 met zich meebracht. Het besluit van de gemeente om geld beschikbaar te stellen voor de beveiliging van het MMKA én voor het wegwerken van achterstallig onderhoud maakte het mogelijk de verbouwing in gang te zetten. Het pand werd opnieuw in de verf gezet, de koepel hersteld, asbest verwijderd, de bedrading vernieuwd en de klimaatbeheersing verbeterd. Ook de winkel en de entree werden verplaatst, waardoor het museumcafé vergroot werd. Bovendien ontstond hierdoor een betere routing in het museum met meer informatieplekken voor het publiek.

P 04 INLEIDING VERSTERKEN!

directeur a.i. februari 2006 - oktober 2008

Beveiliger 1 gehaald hebben. Van degenen die dit diploma niet wilden of konden halen werd een deel overgeplaatst naar een andere functie, van anderen werd - helaas- afscheid genomen. De unit is inmiddels op volle sterkte dankzij een aantal nieuwe, gediplomeerde medewerkers. Daarnaast namen we afscheid van Hadewych Martens en Petra Versluis, die respectievelijk 20 en 10 jaar bij de musea werkten.

Dankzij de financiële steun van de Arnhem Arts Ambassadors is het museum verder verrijkt met een prachtig auditorium. Hierdoor is er een vaste plek gecreëerd waarin groepen bezoekers, beter dan voorheen, ontvangen kunnen worden voor presentaties en lezingen. De spraakmakende - en goed beveiligde - tentoonstellingen, maar ook presentaties en lezingen, kunnen nu plaatsvinden in prettig ogende en aangenaam voelende ruimtes. En naast de verzorging van de ‘geestelijke’ mens beschikken we ook over een prachtige ruimte om de ‘innerlijke’ mens te plezieren. Het museumcafé BOVENOVER is een van de mooist gesitueerde horecagelegenheden in Nederland en ligt midden in de groene beeldentuin met een uniek uitzicht op de Rijn. De kaart van het café biedt een keur aan smakelijke en verrassend opgediende versnaperingen; het is kortom een uitstekende plek om de geestelijke en innerlijke mens nader tot elkaar te laten komen.

De focus scherper gesteld

De kracht van het team De veerkracht van ons team werd in 2006 stevig op de proef gesteld. Eerst verloren we Chris Bosvelt - onze Coördinator Technische Dienst. Het tragische bericht van zijn plotselinge overlijden op 20 mei 2006 trof allen zwaar. Chris werkte bijna 21 jaar voor het museum. We zullen naast zijn gouden handen, die meer dan 200 tentoonstellingen ingericht hebben, ook zijn gouden hart en zijn lach moeten missen.

In 2007 zijn zowel het meerjarenbeleidsplan voor 2007-2010 als het collectieplan Gemeentemusea Arnhem voor 2008-2012 geformuleerd. Het beleid voor de komende jaren is gericht op schaal­ vergroting. Deze schaalvergroting betreft niet alleen de omvang van de tentoonstellingen, maar ook de ondersteuning door spraakmakende(r), intensieve(re) campagnes, die uiteindelijk ook tot een groei van het aantal bezoekers moeten leiden. Groei zit zeker in de inmiddels goed op gang gekomen geïntensiveerde samenwerking met derden in binnen- en buitenland. De schaal­ vergroting wordt verder ondersteund door een heldere profilering van het tentoonstellings- en collectiebeleid. Het MMKA staat bekend als museum voor kwaliteit en experiment, waarbij de thema’s ‘vormen van realisme en figuratie’ en ‘Arnhemse productie’ de boventoon voeren. Het is de ambitie van het museum om de belangrijkste instelling in Nederland te zijn op het gebied van vormen van realisme, een podium voor hedendaagse kunst en vormgeving en een plek waar kennisuitwisseling vanzelfsprekend is. Het HMA wil op zijn beurt de belangrijkste plek in Arnhem worden waar cultuur en geschiedenis van de stad en omgeving te zien zijn.

7

Daarnaast werd directeur Max Meijer ziek. Meijer was inspirator, liep over van de ideeën en was de motor achter de vele initiatieven waarbij de musea waren betrokken. Tot onze spijt heeft hij besloten na zijn herstel zijn carrière een andere wending te geven. Op 28 februari 2007 nam Max Meijer afscheid van het MMKA/HMA. Het MT nam de invulling van het ambitieuze meerjarenbeleidsplan 2007-2010 voortvarend ter hand en presenteerde het op 23 juni 2007 aan de wethouder en de Arnhem Arts Ambassadors. De veranderingen in de afgelopen jaren hebben gezorgd voor nogal wat in- en uitstroom. Directe aanleiding hiervoor is de professionaliseringsslag die binnen de beveiligingsunit werd gemaakt. De medewerkers van deze afdeling moesten namelijk per 1 januari 2008 het basisdiploma

Sterker in beeld De ambities die beide musea in hun beleidsplan kenbaar maakten waren duidelijk zichtbaar in de tentoonstellingen die de bezoekers in 2006 en in 2007 konden bezichtigen. Voorbeelden zijn: ‘John Rädecker. De droom van het levende beeld’, ‘Het Mankes Perspectief’ en ‘Welcome to the World of Happy Fashion’ als onderdeel van Arnhem Mode Biënnale. Deze drie tentoonstellingen groeiden uit tot grote publiekstrekkers.

Het HMA richtte zich in zijn tentoonstellingen op het Arnhem van vroeger en nu. In presentaties zoals ‘Panorama Arnhem’, ‘100 jaar bouwen in Arnhem’ en ‘Emmy Andriessen. Arnhem, September 1945’ konden de toeschouwers zich een beeld van deze stad vormen. Ook de tentoonstelling ‘Arnhemse meisjes’, een ongewone en van tijd tot tijd humoristische kijk op een cultuurgeschiedenis van Arnhem, werd bijzonder goed ontvangen.

8

De tentoonstellingen in de musea fungeerden op hun beurt weer als inspiratiebron en leidden tot samenwerking met andere instellingen. Naar aanleiding van ‘Arnhemse Meisjes’ bijvoorbeeld, konden de bezoekers van het Café Meijers een foto-expositie bewonderen met dezelfde titel. Het Focus Filmtheater stelde een speciaal zomerprogramma samen, geïnspireerd door ‘World Unlimited’. De musea hebben zich de afgelopen jaren echter niet alleen op tentoonstellingsgebied laten gelden. Diverse educatieve programma’s voor scholen en individuele bezoekers zijn eveneens door de musea ontwikkeld. De Stichting Het Burger en Nieuwe Weeshuis maakte het mogelijk dat een medewerker educatie hier uitvoering aan kon geven. De landelijke debatwedstrijd Artwijs groeide in 2006 en 2007 uit tot een landelijk evenement waaraan uiteindelijk werd samengewerkt met tien musea. Ook in 2006 en 2007 konden we ons gelukkig prijzen met een verdere uitbreiding van de collectie. Het verantwoorde aankoopbeleid leidde

P 06 INLEIDING

Dit is mede te danken aan de structurele sponsorbijdrage van Essent N.V. Het museum heeft zich bovendien nadrukkelijk gepresenteerd als podium voor de hedendaagse kunst met tentoonstellingen van onder meer Lida Abdul, ‘Petition for Another World’, Cora Roorda van Eijsinga, ‘Ik begon aan mijn theorie te twijfelen…’, Juul Jacobs ‘Highlights’, Barend van Hoek ‘Barendsoog’ en met de manifestatie van diverse kunstenaars onder de noemer ‘World Unlimited’. Vooral de eerst genoemde tentoonstelling van de getalenteerde Afghaanse kunstenares Lida Abdul, kreeg brede aandacht en oogstte lovende kritieken in de landelijke pers.

tot de aanschaf van prachtige kunstwerken schilderijen, installaties, tekeningen, glazen en porseleinen voorwerpen, voor beide musea. We zijn de Arnhem Arts Ambassadors, de Vereniging van Vrienden Gemeentemusea Arnhem en Akzo Nobel zeer dankbaar voor hun bijzondere schenkingen, waarmee we onze collectie verder konden uitbreiden. Daarnaast sprak de Mondriaan Stichting in november 2007 haar waardering uit voor het gevoerde aankoopbeleid waarmee de subsidie voor de komende twee jaar is gegarandeerd. In 2007 werd de afdeling PR en Communicatie uitgebreid. Als onderdeel van het nieuw PR en marketing beleid werd onderzocht hoe we nieuwe bezoekersgroepen kunnen aanboren en hoe de musea betere partners kunnen zijn in het toeristisch segment. Niet onbelangrijk is ons digitale portaal. Met de financiële steun van Essent N.V. is de nadrukkelijke aanwezigheid van de musea in de wereld van internet gewaarborgd. De twee nieuwe sites hebben veel interactieve mogelijkheden en worden vaak geraadpleegd.

Sterkere verbindingen Goed werk lever je nooit alleen. Als gemeentelijke instellingen mogen de musea zich gelukkig prijzen met de aandacht die de gemeente Arnhem aan ons besteedt. Zonder de financiële steun van de gemeente zouden de musea ook niet kunnen functioneren. Als tegenprestatie leveren de musea hun bijdrage aan het beeld van de stad Arnhem als cultureel bruisende gemeente. De prestatieafspraken met de gemeente met betrekking tot de bezoekersaantallen, de tentoonstellingen, publicaties en/of neven­ activiteiten van de medewerkers zijn in 2006 en 2007 dan ook meer dan vervuld. De realisatie van deze afspraken was niet mogelijk geweest zonder de medewerking van andere collega-instellingen. Gedurende de afgelopen twee jaar heeft er nauwe samenwerking plaatsgevonden met meerdere musea, zoals bij de reeds genoemde tentoonstelling ‘Het Mankes Perspectief’ (met het Drents Museum in Assen en het Scheringa Museum voor Realisme in Spanbroek) of tijdens het succesvolle kunstdebat Artwijs, waaraan in 2006 vijf musea deelnamen en een jaar later maar liefst tien. Ook zijn in samenwerking met Arnhem

Mode Biënnale, CASA, OPA, Bibliotheek Arnhem, de kunstacademie ArtEZ, Focus Filmtheater, het Gelders Archief en Het Domein voor Kunst en Cultuur spraakmakende projecten tot stand gekomen. Het idee dat een museum een plek is waar kennis uitgewisseld wordt, is beide Arnhemse gemeentemusea dan ook niet vreemd. Dat musea grensoverschrijdend bezig zijn bewijzen de projecten die de beeldende kunst met andere kunstgebieden verbinden, zoals met mode, theater (de ‘Trilogie’-voorstelling van leerlingen van ArtEZ) of muziek (concert van Michiel Braam). Ook het nieuw ontwikkelde educatieve programma ‘Bekijk het! Kunstbelevenissen’ is doordrongen van de gedachte dat een actieve beleving van beeldende kunst (via muziek en drama) het bezoek aan een museum spannender en daardoor gewilder maakt. Een letterlijk grensoverschrijdend project is GAP, een Duits-Nederlands Euroregioproject, met als uitvalsbasis Schloss Ringenberg in Hamminkeln, waaraan ook het MMKA deelneemt. GAP is gericht op het opwekken van interesse voor actuele vormen van beeldende kunst. Het project ‘Wereldwijd in Arnhem’ van Sabrina Lindemann en Bianca Visser, dat als aanvulling op de tentoonstelling ‘World Unlimited’ in het MMKA werd gerealiseerd, is daar een prachtig voorbeeld van.

9

Stevige cijfers De musea werken op volle toeren en de cijfers bevestigen het gedegen functioneren van deze gemeentelijke instellingen. De bezoekersaantallen groeiden in 2007 tot 60.000 bezoekers, de bijdrage van de sponsoren bleef aanzienlijk, de investeringen in de bouw en het plaatsen van de nieuwe technische installaties wierpen hun vruchten af. Kortom, het resultaat van de bedrijfsvoering is positief. De toegenomen energielasten, de extra uitgaven voor het huren van depots en de personeelskosten drukken echter zichtbaar op het resultaat. In vergelijking met de tentoonstellingsbudgetten van andere, vergelijkbare musea in Nederland moeten we vaststellen dat we het met ongeveer een kwart van de financiële middelen moeten doen, wat ons in dit opzicht zeer kwetsbaar maakt. Willen we

meetellen in de museumwereld in Nederland dan zal daarin verandering moeten komen.

De afgelopen twee jaren hebben we gebruikt om stevige fundamenten te leggen onder onze instellingen, die als gezonde, stevige organisaties aantrekkelijker moeten zijn voor publiek, sponsoren en andere culturele organisaties. Alleen op deze manier kunnen we de financiële middelen verkrijgen om bijzondere activiteiten en tentoonstellingen te blijven organiseren en zo ook onze positie in de museumwereld van Nederland verder te verstevigen. De bouw van de kunsten- en cultuurclusters in de wijk Rijnboog moet nieuwe impulsen geven aan het culturele leven van Arnhem en vormt dan ook voor een deel onze toekomst, al is het pas over ongeveer tien jaar. “Welke zot bedenkt dat je dit museum moet verplaatsen naar Rijnboog” viel te lezen in het gastenboek. Het zou best eens de mening kunnen zijn van velen van onze trouwe bezoekers. Het museum moet echter met zijn eigen tijd mee kunnen gaan, naar mensen toe kunnen stappen, meedoen met de dynamiek van de wereld om ons heen. Ondanks dat het afscheid nemen van de bijzondere en unieke locaties waarover de musea nu beschikken pijn zal doen, zal een locatie in het centrum een sterk aanzuigende werking hebben. Daarnaast zal het een uitdaging zijn de samenwerking met de partners van het kunstencluster voor het MMKA (De Schouwburg en Focus Filmtheater) en het kenniscluster voor het HMA (de Openbare Bibliotheek, Het Domein voor Kunst en Cultuur Arnhem, de Volksuniversiteit) verder vorm te geven. Beide gemeentelijke musea hebben een grote potentie en verdienen meer publiek. We moeten nu lef tonen en aan iets nieuws beginnen om verder te kunnen bloeien.

10

P 08 INLEIDING

Visie voor de toekomst

MUSEUM VOOR MODERNE KUNST ARNHEM (MMKA)

Terugblik 2006/2007

De grote, succesvolle tentoonstelling van Johan van Hell loopt af. Het MMKA grijpt de start van het nieuwe jaar aan om vol trots de nieuwe aanwinsten te presenteren. Het publiek kan kennismaken met werk van Fransje Killaars, Philip Akkerman, Michael Kirkham, Wouter van Riessen, Barbara Polderman en Corinna Schnitt. Ook presenteert het MMKA vijf wandobjecten van Mirjam Kuitenbrouwer die de ontwikkeling van deze in Arnhem opgeleidde kunstenares en docente goed zichtbaar maken. Een primeur is daarnaast het werk van de Turkse kunstenares Hale Tenger: haar uit 2002 daterende installatie onder de titel ‘Being a Turk Between 26 West-45 East Meridians and 36 South-42 North Parallel’ laat maar liefst 180 buigzame poppen zien. De poppen zijn op de vloer geplaatst, hangen aan het plafond en zijn aan de wanden gemonteerd. De installatie wordt begeleid door klanken uit verschillende Turkse muzikale genres. De gesproken teksten zijn ontleend uit een televisieopname van de beëdiging van Turkse parlementleden. Tenger geeft op deze manier haar visie op het politieke leven in Turkije. Haar werk past dan ook uitstekend in het thema van ‘identiteit en nationaliteit’ zoals dat inmiddels door diverse kunstwerken uit de eigen collectie van het museum tot uitdrukking wordt gebracht.

P 10 WHAT’S NEW?

What’s New? Aanwinsten hedendaagse kunst

Franz Radziwill Blick nach Holland Het gebruik van licht en schaduw in de traditie van de oude meesters uit de Gouden Eeuw wordt tussen 1921 en 1938 het nieuwe thema in het werk van Franz Radziwill, een van de belangrijkste vertegenwoordigers van de Neue Sachlichkeit in Duitsland. Na zijn expressionistische periode zoekt Radziwill naar vernieuwing, zowel in thematiek als in stijl. Zijn blik valt op Nederland, in eerste instantie via de doeken van Rembrandt, Van Goyen en Ruysdael, die hij in Duitse musea kan bewonderen. Daarna, tijdens zijn regelmatige bezoeken aan Nederland in 20er en 30er jaren, ziet Radziwill het Hollandse landschap in het echt. Radziwills beleving daarvan resulteert in een aantal doeken, zoals de Duinen van Schoorl en Monnikendam. De Amsterdams-joodse kunsthandelaar Jack Vecht stelt zijn werk tentoon. Kunstenaars als John Rädecker, Charley Toorop, Kasper Niehaus maken kennis met Radziwills werk en een aantal Nederlandse neorealisten, onder wie Carel Willink en Raoul Hynckes, laat zich overduidelijk door zijn doeken inspireren. De vriendschap tussen de Nederlanders en Radziwill eindigt met een laatste bezoek van de Duitse kunstenaar aan Nederland in 1941. Niet als schilder, maar als soldaat van de Wehrmacht staat Radziwill ditmaal op de stoep van Jack Vecht. Vecht begroet hem als kunstenaar, maar weigert hem vanwege zijn uniform letterlijk de deur. Hoewel het contact tussen Vecht en Radziwill hiermee voorgoed verbroken wordt, blijven de banden tussen het werk van Radziwill, Nederland en de Nederlandse neorealisten voor altijd zichtbaar.

“Lida Abdul overtuigt zelfs terloops”, kopt De Volkskrant in maart 2006 en er volgt een lovende kritiek. De NRC bleef niet achter. Lida Abdul, een uit Afghanistan gevluchtte kunstenares werd door conservator Mirjam Westen in 2005 op de Biënnale in Venetië opgemerkt en meteen op waarde geschat. Al in februari 2006 werd een overzicht getoond van haar video- en fotowerken vanaf 1996. De actuele en indringende vragen die Abdul met haar video- en fotowerken stelt betreffen de ruimte en zijn betekenis, de relatie tussen de gemeenschap en de relatie tot een (ooit) vertrouwde omgeving: het verschil tussen ‘huis’ en ‘thuis’. De verstilde, bijna meditatieve videobeelden van haar recente werk verworden in het hoofd van de kijker tot een krachtige schreeuw. Refererend aan de oorlog stelt Abdul vragen over ‘leegte’: hoe kijken wij naar waar vroeger ‘iets’ was, maar wat nu totaal verwoest is, zonder daarbij in clichés te vervallen. In een van haar meest indrukwekkende videowerken, ‘The White House’ uit 2005, zien we een vrouw in het zwart gekleed. Ze staat bovenop een ruïne van wat vroeger een groots, classicistisch aandoend gebouw moet zijn geweest. De vrouw brengt onvermoeibaar met een kwast een laag witte verf op de stenen aan. Ze voert haar absurde, bijna rituele handeling op een haast dwangmatige manier, maar met een sterke overtuiging uit. Op haar manier wit ze de geschiedenis, neutraliseert haar en sluit tegelijkertijd de herinnering aan vernietiging, dood en eenzaamheid voorgoed in deze stenen op. Het gebouw, de ruïne wordt een sculptuur, een monument van verwoesting. Met het beeld van in de verte rijdende auto’s wordt de toeschouwer uit dit verheven moment gehaald. Het leven gaat immers door. Lida Abdul laat op deze manier zien in staat te zijn het mystieke met het alledaagse in een beeld te vangen. De absurditeit van de wereld om ons heen wordt hierdoor duidelijk en pijnlijk zichtbaar. Tegen deze achtergrond wordt de kunstdefinitie van Abdul duidelijk: “Kunst is een pleidooi voor een andere wereld”.

14

P 12 LIDA ABDUL

Petition for another World. Lida Abdul

Uit 60 jaar vriendschap Schenkingen van de Vereniging van Vrienden van de Gemeentemusea Arnhem 1946-2006 Op 17 april 1946 werd in de Schouwburg Arnhem een nieuwe vereniging van kunstliefhebbers opgericht. Deze vereniging stelde zich tot doel om kunst voor een groter publiek toegankelijk te maken. Het zestigjarig bestaan van de vereniging wordt in 2006 groots gevierd. Naast een tentoonstelling - ‘Uit 60 jaar vriendschap: Schenkingen van de Vereniging van Vrienden Gemeentemusea Arnhem 1946-2006’- verschijnt onder dezelfde titel een rijk geïllustreerde publicatie van het museum (Cahier 8). De geschiedenis, het wel en wee van de vereniging en de belangrijkste schenkingen aan het museum staan hierin centraal. De tentoonstelling en het cahier maken onmiddellijk duidelijk dat de giften van de vereniging een essentieel onderdeel van de collectie van de musea vormen. In chronologische volgorde passeren grote namen als Van Goyen, Charley Toorop, Willink, Zadkine en Schuhmacher de revue, vanzelfsprekend aangevuld met Fernhout, Ket, Sluijters, Mankes, Hynckes, Westerik, Breitner, Koch, en Daumier.

Vereniging van Vrienden Gemeentemusea Arnhem Max Meijer noemt in zijn dankwoord de Vereniging van Vrienden Gemeentemusea Arnhem: “Supporters […] want zo voelt de langjarige betrokkenheid van de vriendenvereniging. De leden en de respectievelijke besturen hebben de afgelopen 60 jaar het museum ‘for better and for worse’ ondersteund. Onbaatzuchtig, vanuit enthousiasme en betrokkenheid bij ons instituut.” De Vereniging van Vrienden van de Gemeentemusea Arnhem bestaat dus 60 jaar en telt meer dan 800 leden. Sinds de oprichting organiseerde de vereniging een groot aantal tentoonstellingen, lezingen, excursies en rondleidingen. Daarnaast doet de vereniging jaarlijks een schenking aan de Arnhemse musea. Bovendien is het werk van de vele vrijwilligers een onontbeerlijke bijdrage bij het goed functioneren van beide instellingen. Onze dank is groot!

‘Slim, snel, kunst en winnen’, dat is waar ARTWIJS voor staat. Het MMKA ontwikkelde in 2002 een concept voor een debatwedstrijd voor jongeren. In 2006 wordt de wedstrijd voor het eerst landelijk georganiseerd door het MMKA en wel in vijf Nederlandse musea, namelijk het Museum Boijmans Van Beuningen in Rotterdam, het Centraal Museum in Utrecht, Kröller-Muller in Otterlo, het MMKA en het Bonnefantenmuseum in Maastricht. Het doel is om leerlingen van het voortgezet onderwijs op een interactieve manier, die aansluit bij hun belevingswereld, kennis te laten maken met moderne en hedendaagse kunst. Aan de hand van een aantal pittige stellingen uit de mond van bekende Nederlanders, worden onder leiding van presentator Willem Alkema (van Dwars!producties) vurige discussies gevoerd. Niet de kennis van moderne en hedendaagse kunst, maar de bereidheid tot het kijken en luisteren, de wil tot nadenken en het zich snel een eigen mening vormen, zijn de belangrijkste eigenschappen om het debat te kunnen winnen. Over deze eigenschappen beschikken zeker de leerlingen van het Arentheem College uit Arnhem, de winnaars van de grote finale die op 26 april 2006 in het MMKA gehouden werd.

P 14 ARTWIJS

ARTWIJS

Onwaarschijnlijk! Illusie en fantasie in eigen collectie Het magische, fantastische en surreële, aangevuld met dromen, gedachten en gevoelens: een tentoonstelling, samengesteld uit de eigen collectie. De trots van de Arnhemse musea, de collectie van neorealisten, wordt gecombineerd getoond met surrealistisch werk van kunstenaars als Paul Delvaux, Joop Moesman, Kor Postma of Maxime van de Woestijne. Welkom in de wereld van het onderbewuste!

‘Niks doen, daar kon hij niet tegen’. Chris Bosvelt

P 16 CHRIS BOSVELT

Op 20 mei 2006 overlijdt plotseling en op veel te jonge leeftijd onze dierbare collega Chris Bosvelt. Op 7 maart 1985 trad Chris in dienst bij het toenmalige Gemeentemuseum Arnhem. Van meubelmaker/timmerman groeide hij door naar de functie van coördinator Technische Dienst. In de twintig werkzame jaren bij ons heeft hij meer dan 200 tentoonstellingen verzorgd. Daarnaast was Chris actief betrokken bij zaken die met de veiligheid en het welzijn van de medewerkers te maken hadden; hij was jarenlang lid van de arbocomissie en deze kennis zette hij de afgelopen vijf jaar ook in voor de medezeggenschapsraad.

World Unlimited De aanleg van een oliepijplijn van de Kaspische naar de Middellandse Zee, Nederlandse kinderen in een gekraakt haventerrein, Oekraïense arbeiders in Tsjechië of arbeiderscollectieven in Venezuela: ‘World Unlimited’ neemt globalisering en zijn invloed op lokale gemeenschappen met behulp van video-installaties, films en foto’s onder de loep. In een negental multimedia installaties die ook de grenzen tussen journalistiek en kunstenaarschap aftasten presenteren Ursula Biemann, Lonnie van Brummelen & Siebren de Haan, Joost Conijn, Jeanne van Heeswijk & Marten Winters, Saskia Janssen, Wieneke Gartz, Oliver Ressler & Dario Azzelini en Julika Rudelius hun betrokkenheid met de realiteit om hen heen. Soms bevindt die realiteit zich om de hoek, en soms aan de andere kant van de wereld. Onderdeel van de tentoonstelling vormt het event ‘Wereldwijd in Arnhem’ dat de theoretische concepten over globalisering tastbaar maakt. Dit project is georganiseerd door het DuitsNederlandse samenwerkingsverband GAP. GAP is erop gericht om de kloof tussen publiek en tentoonstellingsmakers te overbruggen en interesse te kweken voor actuele vormen van beeldende kunst. Onder leiding van VPROradiocoryfee Marten Minkema vertrekt op zaterdag 9 juni 2006 een bus met belangstellenden vanuit het MMKA om organisaties te bezoeken die de maakbaarheid van de wereld om ons heen bewijzen. De passagiers maken kennis met het ruildienstenprincipe van de organisatie LETS Arnhem en de eco-boerderij ‘De Hooilanden’. De film ‘A village does nothing’ is het enige kunstwerk dat het publiek te zien kreeg. De rit wordt afgesloten met een hapje bij ‘de Kookplaats’, een slow food restaurant dat streekproducten propageert. De overtuiging dat persoonlijk initiatief en een eigen levensfilosofie bijdragen aan het verbeteren van de kwaliteit van het leven en zorgen voor een dieper besef van de wereld om ons heen zijn de grootste verdiensten van deze door kunst geïnspireerde beleving.

Concert Michiel Braam & het Wurli Trio

P 18 CONCERT

‘World Unlimited’ wordt ook opgefleurd met een muzikale happening. Michiel Braam, jazzpianist, oud student aan het Conservatorium ArtEZ en momenteel hoofd van de afdeling Jazz & Pop op deze school, geeft met zijn Wurli Trio een geweldig concert. Braam wordt begeleid door Peter Douma op semi-akoestische basgitaar, Dirk-Peter Kölsch op drums en percussie en Frank Gratkowski op altsaxofoon en klarinetten. De meester zelf bespeelt een Wurlitzer 200A keyboard, dat de voor de jaren zeventig zo typische klanken produceert. Het resultaat is een fantastische muzikale middag.

Zomer in Arnhem – Dwars door de collectie De Arnhemse geschiedenis uit het depot gehaald en afgestoft! Het MMKA presenteert kunstwerken uit de eigen collectie, die zelden of nog nooit aan het publiek werden getoond. De wijze van presenteren – dwars door elkaar gehangen stadsgezichten, portretten, oude en nieuwe kunstwerken – vormen een ware ontdekkingstocht door de Arnhemse geschiedenis. Voor de bewoners van Arnhem is het een feest der herkenning, voor ‘buitenstaanders’ een verrassende manier om een eigen beeld te vormen van het Arnhem van toen.

Op 23 juni 2006 ontvangt wethouder voor cultuur Rita Weeda een aanzienlijke sponsorbijdrage uit handen van de voorzitter van de Arnhem Arts Ambassadors, Eiso Alberda van Ekenstein. Met deze bijdrage worden de fundamenten gelegd voor het auditorium in het MMKA. Met het oog op de toekomstige verhuizing van het museum naar Rijnboog is er gekozen voor een auditorium met een flexibel systeem met de mogelijkheid diverse auditoria te creëren. Het ontwerp van het auditorium is van Peter de Groot en MartinPaul Neys van het Arnhemse bureau Hoogte Twee Architecten. Het multifunctionele aspect (tevens lounge) maakt het auditorium als het ware een kunstproject op zich en is daardoor zeer passend in de museale omgeving.

P 20 PRESENTATIE AUDITORIUM

Presentatie van het nieuwe auditorium aan wethouder Weeda

Presentatie meerjarenbeleidsplan 2007-2010 De Gemeentemusea Arnhem presenteren hun meerjarenbeleidsplan aan de Arnhem Arts Ambassadors. De Arnhem Art Ambassadors leveren sinds hun oprichting een aanzienlijke bijdrage aan de financiering en geven advies bij verschillende kunstprojecten in de stad. “Als we in de toekomst succesvol willen zijn, moeten we nu al beginnen met nieuwe groepen aan ons te binden.” Zo luidt een van de belangrijkste ambities in het meerjarenbeleidsplan van het MMKA en HMA. Daarnaast moet de organisatie van meer spraakmakende, grote en kwalitatief hoogstaande tentoonstellingen, betere reclame en de verbouwing van het museum bijdragen aan een stijging van 25% van de bezoekersaantallen.

In een compleet verduisterde zaal, verlicht alleen door kaarsen zit een meisje in een operatiejasje een liedje te neuriën. Zangeres Yaso tovert op deze doordringende manier de opening om in een performance. Het drama van Genie, een verwaarloosd en eenzaam meisje met een grommende en blaffende vader voor haar deur als enige band met de buitenwereld, is het uitgangspunt van de installatie van Cora Roorda van Eijsinga. De tragedie van dit kind zet zich voort na haar ‘bevrijding’, 36 jaar geleden. Nu zijn dat niet de ouders, maar de wetenschappers die Genie als object behandelen. Het verhaal wordt ondersteund door beeldprojectie van proeven met apen. De boodschap wordt al in de eerste zaal duidelijk: aanraking, verzorging en liefde zijn onontbeerlijk voor de sociale ontwikkeling van het individu, ‘nature’ tegenover ‘nurture’. In hoeverre zijn angst, voorkeuren en gewoontes niet aangeboren, maar worden deze juist in onze kinderjaren door opvoeding bepaald? Wat is de rol van ouders of opvoeders? Hoe zijn de rollen tussen kind en ouder verdeeld? In hoeverre worden we door onze natuur bepaald en in hoeverre door de maatschappij waarin wij leven? De museumruimte ademt deze vragen. De bezoeker kan zich hier niet aan onttrekken en de thematiek laat velen niet onberoerd. Antwoorden worden niet gegeven, Cora Roorda van Eijsinga verstaat de kunst van het weglaten. De toeschouwer moet het kunstwerk zelf afmaken door zijn eigen mening te vormen.

P 22 CORA ROORDA VAN EIJSINGA

‘Ik begon aan mijn theorie te twijfelen…’ Cora Roorda van Eijsinga

THE REALISATION OF THE EXHIBITION

MAKING A FINAL EXHIBITION CONCEPT BASED ON IDEAS AND SUGGESTIONS ARTIST, CURATOR AND THE REACTIONS OF THE PUBLIC

SHARING RESULTS OF SESSIONS WITH PEERGROUP

SHARING RESULTS OF SESSIONS WITH PEERGROUP

COLLECTING IDEAS FOR EXHIBITION

INVESTIGATION ON WORK ARTIST

ARTIST & CURATOR

ASSEMBLING QUESTIONS, IDEAS AND REMARKS

VIEWING OF THE WORKS OF ART

COLLECTING IDEAS, QUESTIONS AND SUGGESTIONS

GLOBAL EXHIBITION ANALYSES

PUBLIC & CURATOR

Het MMKA vindt het belangrijk om te luisteren naar het publiek, om echt te weten hoe tentoonstellingen overkomen. Sinds 2002 is daarom door Joke Alkema, conservator en hoofd educatie, het ‘Arnhemse model’ ontwikkeld. Volgens dit model wordt een representatieve afspiegeling van de bezoekers, in een zogenaamde publiekssessie, in een vroeg stadium vragen gesteld over het tentoonstellingsconcept. Vervolgens worden de tentoonstellingen ook achteraf door het publiek geëvalueerd. Kortom door het toepassen van het Arnhemse model kunnen we steeds beter inspelen op de wensen van ons publiek! Zo werd voorafgaand aan de tentoonstelling van Cora Roorda van Eijsinga eveneens een publiekssessie gehouden. In de publiekssessie werden vragen gesteld over het werk van deze kunstenares en over de presentatie. De kunstenares kreeg vervolgens de antwoorden te zien, die op hun beurt weer een inspiratiebron vormden voor de ontwikkeling van haar tentoonstellingsconcept. Ook voor de kunstenares was dit zeer bruikbaar, gezien de essentiële plaats die de toeschouwer in de installaties van Roorda van Eijsinga inneemt.

100% positive

45% negative 39% negative

Only 20% of the students that visited Neverland wanted to visit the museum again and 57% prefered a special student exhibition above a normal exhibition.

Fam. (art students):

First impression of the exhibition: Neverland (students): 55% positive Neverland (visitors): 61% positive

The amount of people who knew about the exhibition concept and who reacted positive, was almost the

Fam. (art students) Selection of works of art 72% Exhibition concept 14% Different reason 14%

Neverland (visitors) Selection of works of art 37% Exhibition concept 59% Different reason 4%

The positive first impression was caused by:

Projects and results: Two exhibitions Neverland (2002) and Fam. (2004) The peer group for Neverland consisted of 55 % students (aged 16 - 17) plus 45 % visitors. The peergroup for Fam. were art students, aged 19 - 23.

TESTING AND EVALUATION: ARTIST AS WELL AS PUBLIC

PUT TOGETHER A PEERGROUP

SELECTION OF THE ARTIST

SELECTION OF A THEME

CURATOR

How to work with the ‘Arnhem communication model’ :

Het ‘Arnhems model’

Arnhem in de 21ste eeuw: jongeren zitten op een bank op straat, op de stoep, ze fietsen, bedrijven de liefde op een matras op de grond. Meisjes met ronde billen zitten met gespreide benen of hangen uitdagend over de vensterbank. Barend van Hoek tekent ‘wat hij op straat heeft gezien’. Zijn werk ademt de sfeer van vanzelfsprekendheid, alledaagsheid, misschien zelfs verveling, leegte. Er zijn geen explosieve emoties, er is geen echte spanning, geen broeierige sfeer. Dit effect bereikt Van Hoek door zijn cartoonachtige stijl. De figuren, getekend met zware contouren op ruw karton, doek of direct op de muur, typeren de jeugd van tegenwoordig: ongedwongen en achteloos. Het is in beeld gebracht in al zijn eenvoud, komisch bijna, zonder dubbele bodem. Scherper is het satirisch commentaar van de kunstenaar bij de serie recent werk, waarin hij de hoofden van zijn stripfiguren door apenkoppen vervangt. Het exhibitionisme van onze tijd wordt onder de loep genomen: schaamteloos genieten van Van Hoeks figuren, van het kijken en bekeken worden in zeer intieme situaties. En de kijker wordt door de kunstenaar in zekere zin in een dubieuze positie geplaatst…Lies Geluk maakte een fascinerend videoportret van de kunstenaar.

P 24 BARENDSOOG

Barendsoog. Barend van Hoek

Afscheid van directeur Max Meijer Druk, drukker, drukst… dat is de afscheids­ receptie van Max Meijer, geliefd museumdirecteur, collega en beleidsmaker. Meijer onderscheidde zich door zijn vakkennis, zijn gevoel voor mensen, zijn interesse in marketing én zijn ambitie om de zichtbaarheid van musea in de buitenwereld te vergroten. In de jaren dat Meijer directeur was (2001-2007), slaagde hij er in om van het museum een krachtig merk te maken en de banden met de stad te verstevigen. Dit mede dankzij zijn buitengewone talent om externe contacten aan te boren en te onderhouden, maar ook dankzij de manier waarop hij zijn eigen mensen inspireerde en ze vrijliet in hun doen en laten. Velen zullen hem missen! Een gesigneerde schaal van Klaas Gubbels, die Max Meijer van het stadsbestuur als afscheidcadeau krijgt, zal een blijvende herinnering vormen aan deze indrukwekkende jaren. Het museumcafé is dankzij schenkingen bij zijn afscheid, verrijkt met een fotowand van kunstenares Hester Oerlemans.

‘The Rädecker exhibition was absolutely incredible! I had never heard of him and now will learn more when I return to the States. Thank You!’ Aldus een van de vele reacties op de groots opgezette tentoonstelling ‘John Rädecker. De droom van het levende beeld’. De beeldhouwer, schilder, tekenaar en graficus Johannes Anton Rädecker behoort tot de belangrijkste vernieuwers van de Nederlandse kunst uit de eerste helft van de 20ste eeuw. Critici loven zijn bijdrage aan de beeldhouwkunst in Nederland. Bij het grote publiek is hij vooral bekend als maker van het vaak bekritiseerde Nationaal Monument op de Dam. Door deze kritiek is de reputatie van deze grote kunstenaar ten onrechte schade toegebracht. De tentoonstelling in het MMKA probeert het beeld van Rädecker bij te stellen. De toeschouwers kunnen kennismaken met zijn in beeld gevat verlangen en ‘de droom van het levende beeld’. In een fraaie litho ‘La Naissance’ uit 1924 stijgt een rank meisjesfiguur op uit een merkwaardige, maskerachtige kop. In dit beeld is de geest van de kunstenaar te herkennen, als kraamkamer van beelden die in materie tot leven worden gebracht, waarmee een droom werkelijkheid wordt. Een paar jaar later komt het ranke meisje zelf in steen tot leven. Vanwege zijn intuïtieve manier van werken in steen, verf en krijt wordt Rädecker vergeleken met niemand minder dan Franse symbolist Odilon Redon. Rädecker legt in zijn schilderijen en tekeningen de nadruk op de psychologische waarde van vorm en kleur. Zijn levensgrote krijttekeningen van naakte figuren en portretten maakten furore. Een bezoekersnotitie getuigt van het feit dat MMKA erin geslaagd is om deze grote kunstenaar uit de vergetelheid te halen: “Dit raakt, komt binnen. Opgezet met grote subtiliteit. Is dus ook een kunst. Rädecker is een fantastische kunstenaar.”

P 26 JOHN RÄDECKER

John Rädecker. De droom van het levende beeld

Monografie Rädecker Wat meldt de wacht van de Amsterdamse wallen? Een hamer is de grote hand ontvallen Armer aan warmte en eenvoud, manbaar hart, Laat gij, ontslapen, Holland en ons allen. (Roland Holst, naar aanleiding van het overlijden van J. Rädecker op 12 januari 1956.) Tien jaar onderzoek van Ype Koopmans, conser­ vator van het MMKA, ligt ten grondslag aan het boek ‘John Rädecker. De droom van het levende beeld’. Deze omvangrijke monografie van de ‘vader van de moderne Nederlandse beeldhouwkunst’ is een verrijking van de kunsthistorische bibliotheek. “Doordat de auteur het volle licht niet alleen laat vallen op het werk van Rädecker, maar ook op zijn lichtelijk anarchistisch levende gezin, raakt de lezer betrokken bij de vele aspecten van dit kunstenaarsbestaan,” schreef Jose Boyens in haar lovende kritiek op het boek. De prachtige publicatie van Koopmans is tot stand gekomen dankzij de steun van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek en het Prins Bernhard Cultuur Fonds.

Vertelkunstenares Alma Smit over de beelden van Rädecker voor kinderen Er gebeuren wonderen op 21 oktober 2006, de gratis museumdag. Voor de ogen van de jongste bezoekers van het MMKA komen de beelden van John Rädecker tot leven. De verhalen ontsnappen uit de stenen… Met dank aan vertelkunstenares Alma Smit!

Topkunst cadeau! Groot is onze dank aan Cor en Maurice van Valen, twee verzamelaars, voor hun recente schenkingen aan het museum. Met het verkregen werk van Atelier van Lieshout, de muurtekening van Job Koelewijn en de foto’s van het kunstenaarsduo L.A. Raeven is de collectie substantieel versterkt. De tentoonstellingstitel is een uiting van onze dankbaarheid en tegelijk afgeleid van de monumentale vloersculptuur ‘Danke Schön’ van Atelier van Lieshout uit 2002. Naast de werken van de genoemde kunstenaars kon het publiek kennismaken met ander werk uit de collectie zoals Carlos Amorales, Kate Ericson & Mel Ziegler, Margaret Honda, Annemarie Nibbering, Ana Prada, Maria Roosen en Sylvie Zijlmans.

P 28 AANWINSTEN 2006

Aanwinsten / schenkingen 2006 Danke Schön

Sluiting in verband met de renovatie “Wat is het museum mooi opgeknapt! Hulde aan de architect!” valt er in het bezoekersboek te lezen. Voordat dat moment echter aanbrak moest er flink wat werk verricht worden. Diverse technische installaties zijn vervangen en er werd veel achterstallig onderhoud gedaan. Ook zijn er nieuwe kantoorruimtes gebouwd, zijn de entree en de winkel naar het centrale deel van het gebouw verplaatst en is de verruiming van het museumcafé gerealiseerd. Door de noodzaak van de aanleg van een nieuwe beveiligingsinstallatie en klimaatbeheersingssysteem is het museum binnenste buiten gekeerd. Dat alles op tijd is afgerond, is te danken aan het betere teamwork! Op een zeker moment waren er maar liefst 140 bouwvakkers tegelijkertijd bezig! En dat alles om werken in en bezoeken aan het museum nog veiliger en aangenamer te maken, zodat het publiek het museum onthoudt als een plek om voor terug te komen.

Tijdelijke huisvesting

P 30 VERBOUWING MMKA

Tijdens de renovatiewerkzaamheden waren de medewerkers van het museum tijdelijk gehuisvest in het kantoorgebouw van het CWI in de Rodenburgstraat.

Sneak preview Op 3 mei 2007 kunnen de relaties van het museum, de bij de renovatie betrokken ontwerpers, de burgemeester en vertegenwoordigers van gemeente en provincie, en de sponsoren een ‘sneak preview’ nemen in het ingrijpend gerenoveerde museum.

“Het Museum voor Moderne Kunst in Arnhem voert een voorbeeldig tentoonstellingsbeleid. Het programma ligt in het verlengde van de vaste collectie en het voorziet in een behoefte, want er wordt een onderbelichte periode in de Nederlandse kunstgeschiedenis ontgonnen”, lezen we in de NRC van 29 juli 2007. Een fraaiere beschrijving van het functioneren van het museum kan men zich niet wensen. Het MMKA mag echter niet op successen van gisteren en vandaag berusten. Met het oog op de toekomst is daarom in augustus 2007 een nieuw collectieplan voor 2008-2012 geformuleerd. De aandachtsgebieden in het nieuwe collectieprofiel betreffen: een verdere versterking van de meest krachtige onderdelen van de collectie, de verscherping van het aankoop- en collectiebeleid, meer ruimte voor het experiment, behoud van de herkenbaarheid en kwaliteit van de Arnhemse collecties en een effectieve samenwerking met collega-instellingen in binnen- en buitenland. Het profiel van de collectie richt zich op de verscheidene vormen van realisme in de kunst van de 20ste en 21ste eeuw, kunstnijverheid, toegepaste kunst en design, alsook ‘stads­gerelateerd erfgoed’ voor het HMA. De Mondriaanstichting waardeert dit plan en kent de musea opnieuw een aankoopsubsidie voor de komende jaren toe.

P 32 COLLECTIEBELEID

Toelichting op het collectiebeleid in het algemeen

Arnhem Mode Biënnale – Happy Fashion – “Mode, heeft net als kunst, het vermogen tot ontroeren en blij maken.” Met dit gegeven als uitgangspunt is Pieter ’t Hoen, toonaangevend modetekenaar en beter bekend als Piet Paris, als artistiek leider gestart met de organisatie van de tweede editie van de Arnhem Mode Biënnale getiteld: ‘Happy Fashion’. Het museum is het beginpunt van een voor velen bijna magische tocht door de wereld van de mode. Duizenden bezoekers maken een wandeling langs de werken van zowel gevestigde topontwerpers als Galliano, Lanvin, Victor & Rolf als de ontwerpen van nieuwe, veelbelovende talenten. Deze tweede editie heeft nadrukkelijk een meer internationaal karakter. Een aantal deelnemers ontwierp nieuwe creaties voor Happy Fashion. Deze speciale ontwerpen werden gelijktijdig in Arnhem, Parijs en New York aangeboden, wat de stad nog duidelijker op de wereldkaart zet. De organisatie van de tweede Mode Biënnale is van mening dat mode beleefd moet worden, en zet daarom talloze shows, lezingen en happenings in. Zelfs de meest kritische bezoeker kon na het zien van een van de kleurrijke shows, de tentoonstellingen en het bewandelen van de sprookjesachtige catwalk die vanaf het MMKA via ArtEZ naar de Steenfabriek leidde, een glimlach op zijn gezicht niet onderdrukken.

Figuratieve kunst 1910-1950 Tegelijkertijd met de arcadische en blije mode van ‘Welcome to the World of Happy Fashion’, kunnen de liefhebbers van de neorealisten in het MMKA terecht voor een keuze uit de vaste collectie van het museum. De geliefde werken van onder anderen Carel Willink, Charley Toorop, Pyke Koch, Johan van Hell en John Rädecker sieren opnieuw de muren van het museum.

Taxatiedag Sotheby’s

P 34 TAXATIEDAG SOTHEBY’S

Een bijzonder kunstwerk gekocht? Op 13 januari 2007 werden in het MMKA moderne schilderijen, tekeningen, grafieken en kunstobjecten door de experts van veilinghuis Sotheby’s getaxeerd.

Het aardse paradijs van Kasper Niehaus: Schilder - criticus - verzamelaar Schilderen was voor Kasper Niehaus een “luxe die het leven waard maakt”. De werken van dit zeldzaam veelzijdige mens - kunstcriticus, schrijver, schilder, verzamelaar, docent en mentor van jonge kunstenaars - ademen de sfeer van de Franse negentiende-eeuwse schilderkunst. Hierbij valt te denken aan de pointillist Georges-Pierre Serat, de postimpressionistische, naïeve schilder Henri Rousseau ‘Le Douanier’ of de symbolist Pierre Puvis de Chavannes. De sjabloonachtige figuren op zijn paradijselijke schilderijen, waar het altijd zomer lijkt te zijn, maken zich niet druk. In technisch opzicht valt er op zijn doeken geen spontaniteit te bespeuren, maar juist een compositorisch gevecht. En terwijl zijn eigen werk vooral aan de 19de eeuw doet denken, gebruikt Niehaus - van 1918 tot 1956 kunstcriticus bij De Telegraaf - zijn pen om hedendaagse stromingen dichter bij het publiek te brengen. Zijn schrijfwerk is “interessant als een kroniek en een spiegel van gebeurtenissen in de Nederlandse kunstwereld”. Niehaus schreef al in 1932 over zichzelf: “Als schilder word ik zo’n beetje vergeten”. Dankzij de uitstekende presentatie van het MMKA, die ook met medewerking van de familie van de kunstenaar tot stand kwam, is Niehaus uit de vergetelheid gehaald.

Publicatie Niehaus Bij de tentoonstelling over Kasper Niehaus verschijnt een beknopte publicatie (Cahier 9) over deze bijzondere persoon. Stichting Victor uit Heiloo maakt de publicatie mogelijk, waarin Marijke de Groot, Ype Koopmans en Peter de Ruiter de teksten verzorgen. Koopmans neemt de receptie van het werk van Niehaus onder de loep. De Groot bespreekt hem hierin als kunstenaar, verzamelaar en connaisseur en maakt de invloeden van zijn werk en verschuivingen in ontwikkeling en techniek zichtbaar. De Ruijter volgt tot slot Niehaus’ pad als kunstcriticus, die voor veel stromingen open stond, maar toch enige moeite had met meer experimentele richtingen.

De afdeling Educatie richt zich niet alleen op het ontwikkelen van lesmateriaal voor groepen van het onderwijs, maar ook op het toegankelijker maken van de musea voor het algemene publiek of wel; de individuele bezoeker. In 2006 en 2007 ontwikkelden de Arnhemse Gemeentemusea diverse projecten voor primair, voortgezet en hoger onderwijs, vaak met andere organisaties. Niet helemaal nieuw, maar wel concreet werd de samenwerking met Het Domein voor Kunst en Cultuur te Arnhem. Met deze vakspecialisten erbij kan er nog beter op de wensen van het onderwijs afgestemd worden. Met het educatieprogramma willen we steeds blijven aansluiten bij de belevingswereld van kinderen en jongeren en vooral ook hun mening horen. We vinden het daarbij vooral belangrijk dat ze een plezierig en enthousiasmerende kennismaking hebben met het museum. En dat streven geldt natuurlijk ook voor alle andere bezoekers! Er is er zodoende flink aandacht besteedt aan het nog toegankelijker maken van de musea voor het publiek. De al eerder genoemde publieksessies van het Arnhemse model zijn daar een voorbeeld van, maar er is ook gewerkt aan een computerapplicatie op de website, de zogenaamde routemaker, waarmee het publiek thuis al het museumbezoek kan voorbereiden. En… aan een nieuwe Kunsttas!

P 36 EDUCATIE

Educatie

Kunsttas en Bekijk het! Kunstbelevenissen Nieuw! Speciaal voor de jongste bezoekers - de Kunsttas. Een tas vol verschillende kaarten met spelletjes en opdrachten. Zulke bagage maakt het ontdekken van de rijkdom van dit museum nog spannender! Kijk, zoek en teken, alleen of in een groep. En: je neemt het tasje na het uitvoeren van alle opdrachten gewoon mee naar huis, als aandenken aan een leerzaam en leuk bezoek. De Kunsttas werd ontwikkeld in samenwerking met Het Domein voor Kunst en Cultuur. Ook paste het MMKA hierbij het ‘Arnhems Model’ toe: tijdens publiekssessies werden ouders en kinderen uitgenodigd om mee te denken over de manier waarop het museum voor deze doelgroep aantrekkelijker zou kunnen worden. Het resultaat was niet alleen een gratis Kunsttas, maar ook de organisatie van multidisciplinaire workshops, op elke eerste zondag van een schoolvakantie. Tijdens deze ‘Bekijk het! Kunstbelevenissen’ beleven kinderen het museum op een andere manier, bijvoorbeeld door middel van dans, muziek of theater.

Impressie van de eerste kunstbelevenis De eerste ‘Bekijk het! Kunstbelevenis’ vindt plaats op 26 augustus. Maar liefst 28 kinderen nemen deel aan de verschillende activiteiten tijdens deze twee uur durende toer door het museum. Eerst bepalen de kinderen met een aantal muzikanten of een muziekstuk bij bepaalde schilderijen past. Als in een echt theater gaan ze vervolgens samen met een actrice schilderijen uitbeelden. Ze eindigen hun ontdekkingstocht door het museum met een strip, die ze zelf met behulp van een digitale camera en geholpen door een echte fotograaf maken. Zowel de kinderen, als de ouders zijn zeer enthousiast. Een vraag van de toekomst? “Kom je buiten spelen?” “Bekijk het! Ik ga naar het MMKA.”

“We hebben al pacemakers, dus er zullen vast apparaten gemaakt gaan worden om onszelf te updaten”. Achter deze woorden schuilt een nieuwsgierigheid en tegelijkertijd bezorgdheid over de menselijke afhankelijkheid van techniek. De veelzijdige ontwerper en kunstenaar Juul Jacobs uit in zijn werk zijn hoop en vrees over het toekomstige menselijk leven, zoals dat bijvoorbeeld gestuurd wordt in de film The Matrix. De kleine tentoonstelling, waarmee het MMKA zijn interesse voor experimentele kunst bevestigt, biedt een inkijkje in een “gezellige, kleurrijke wereld, die een paar jaar vooruitloopt op de wereld waarin wij leven”. Een van de kenmerken van de wereld van morgen is de digitale revolutie. “Jewelutions”, de mix van juwelry, solution en revolution zijn voorbeelden uit die wereld: nutteloze hebbedingetjes, technisch vernuftige, robuuste hangers met een ledlampje. Voor zijn sieraden, tassen en lampen hergebruikt Jacobs op ingenieuze wijze afvalmaterialen, zoals afgedankte computeronderdelen. Zijn objecten verkrijgen niet alleen een functionele, maar ook een esthetische functie. Dankzij de doorschijnende eigenschappen van giethars onderzoekt Jacobs in zijn objecten de werking van diverse vormen, composities, kleuren en het vrije spel van natuurlijk licht.

P 38 JUUL JACOBS

Juul Jacobs. Highlights

Muziektheatervoorstelling Trilogie Op 22 en 23 september 2007 verandert het MMKA in een muziektheater! De studenten van de afdeling Muziektheater van het ArtEZ Conservatorium in Arnhem voeren het muzikale toneelstuk ‘Trilogie’ op.

Lang voordat de grote overzichtstentoonstelling over het werk van Jan Mankes zijn uiteindelijk vorm kreeg werd er een publiekssessie gehouden waarin een dwarsdoorsnede van de bezoekers hun mening kon geven op de voorlopige opzet van de tentoonstelling. Dit zogenoemde ‘Arnhems model’ werd voor het eerst in een bredere setting toegepast (namelijk in een samenwerkingsverband waarbij ook het Drents Museum en het Scheringa­ museum voor Realisme waren betrokken) en als uitzonderlijk succesvol ervaren. De reacties en suggesties van de deelnemers werden meegenomen in het concept. Zo werd de werktitel van de tentoonstelling ‘Mankes on Tour’ op aanwijzing van het publiek aangepast in ‘Het Mankes Perspectief’. Door deze titel kwam de werkgroep op het idee om de tentoonstelling in te delen in verschillende perspectieven, namelijk; de kunstenaar en zijn milieu, de kleine natuur, de grote natuur, de graficus. De manier waarop de diverse perspectieven werden ingericht was, op aanraden van het publiek, steeds anders. Soms werd een perspectief heel praktisch benaderd door in te gaan op grafische technieken die Mankes gebruikte en ook de technische details van dit vak inzichtelijk te maken. Bij een volgend perspectief werd het verhalende element aangezet door luisterfragmenten waarin voorgelezen werd uit brieven. Ook werd er een inleiding aan de tentoonstelling toegevoegd waarin duidelijk werd gemaakt in wat voor roerige tijden Mankes - de meester van het verstilde werk - leefde. Tijdens de tentoonstelling was er nog een interactief element. Het publiek werd gevraagd te reageren op de vraag of het kunstwerk ‘Vaas met jasmijn’, dat met twijfel aan Mankes is toegeschreven, nu echt of vals was. Onder de inzenders met de beste argumenten werd een Mankes catalogus verloot.

P 40 JAN MANKES

Publiekssessie over Mankes

Het Mankes Perspectief De grootscheepse tentoonstelling ter ere van Jan Mankes (1889-1920), georganiseerd in samenwerking met het Drents Museum (Assen) en het Scheringa Museum voor Realisme (Spanbroek) en mogelijk gemaakt door de financiële steun van onder andere Van Lanschot Bankiers en Van Lanschot Ars Mundi eindigt zijn ‘tournee door Nederland’ in het MMKA. Marianne Thieme opent deze ‘ode aan de natuur’. “[Ik] ben met u van oordeel dat er velen zullen zijn die met vreugde opnieuw met het werk van Jan Mankes kennis zullen maken”. Deze in 1964 uitgesproken woorden van Bram de Lorm, toenmalig museumdirecteur van het gemeentemuseum in Arnhem, bleken ook in 2007 nog relevant. De tentoonstelling ‘Het Mankes Perspectief’ is een eerbetoon aan deze poëtische realist van de kleine wereld om hem heen, een kunstenaar die ‘stille schilderijen’ wilde creëren, schilderijen “die door de stilte zingen”. De tentoonstelling is een groot succes en blijkt een ware publiekstrekker. Maar liefst 18.000 bezoekers komen naar het MMKA om 120 prachtige, verstilde werken van Mankes te bekijken. Mankes’ liefde voor de natuur, zijn oog voor detail, zijn zuiver en ingehouden kleurgebruik en de evenwichtige compositie werken betoverend. “Hollands meest verstilde schilder,” deze karakterisering van Mankes door Richard Roland Holst lijkt nog steeds het meest passend te zijn. De talloze reacties van publiek van het MMKA spreken voor zich: “Wat een liefdevol eerbetoon aan Jan Mankes! We hebben genoten van deze bijzondere tentoonstelling en gaan met het boek thuis nog eens nagenieten”; “Kwetsbaar, verfijnd, poëtisch”; “Onbekend, maar onbemind is volkomen onterecht. Verstild en absoluut eigen”; “Wat een wonderbaarlijk mooie tentoonstelling, een ware grootmeester, we zijn even in de hemel geweest”. Het MMKA prijst zich gelukkig dat het meer dan tien procent van de ongeveer 200 bekende schilderswerken bezit van deze op 30 jarige leeftijd aan tuberculose overleden kunstenaar.

En eindelijk was het zover! Het compleet vernieuwde museum wordt op 27 november 2007 onder grote belangstelling officieel heropend door wethouder Rita Weeda. De entree is teruggebracht naar het midden van het gebouw. Je komt binnen via een bordes, een kaartje koop je in de vernieuwde museumwinkel en een kunstroute stippel je uit in de ontvangstruimte. Trots zijn we ook op de Koepelzaal. Hiervan is het plafond verhoogd, het zinken dak vernieuwd en zijn oude kolommen in hun oorspronkelijke staat teruggebracht. Kunst kijken is een echt genot in onze voormalige herensociëteit. Maar ook achter de schermen is er veel vernieuwd, de kantoren zijn aangepast en de beveiliging, klimaatbeheersing en brandmelders zijn weer helemaal up to date.

P 42 HEROPENING MMKA

Heropening MMKA

Dealing with Reality. Melissa Gordon, Germaine Kruip, Tirzo Martha, Mathilde ter Heijne en Hans Op de Beeck Het onderscheid tussen feit en fictie is zowel binnen de beeldende kunst als de nieuwe media aan het vervagen. Realistische scènes blijken geënsceneerd, en fictie wordt steeds vaker ingezet om het werkelijkheidseffect te versterken. In de tentoonstelling ‘Dealing with reality’ vestigt het MMKA de aandacht op de verschillende houdingen ten opzichte van de werkelijkheid en het realisme. Zo slaagt Germaine Kruip er in om met schijnbaar minimale ingrepen in de omgeving onze verbeelding in werking te zetten. Kruip wil de toeschouwer opnieuw laten kijken naar wat gegeven is, of ogenschijnlijk betekenisloos lijkt. “Je maakt de realiteit terwijl je ernaar kijkt”, zo luidt haar motto. Tirzo Martha maakte de torenhoge installatie ‘The successfool Antillean’, opgebouwd uit allerhande meubilair en gebruiksgoederen. Het commentaar – de wijze waarop maatschappelijk succes en inburgering wordt afgemeten aan materiële rijkdom – werd niet door iedere bezoeker begrepen. Sommigen dachten dat ze in het depot, anderen dat ze op de vuilnisberg van het museum terecht waren gekomen. Zinsbegoochelend was ook de installatie van Hans Op de Beeck. Zijn monumentale rechthoekige ‘Table (1)’ op schaal anderhalf bracht de volwassen toeschouwers verhoudingsgewijs terug in de positie van een zesjarig kind. En ja, dat is toch een hele andere gewaarwording van de realiteit.

,

Akzo schenkt schilderij aan MMKA

P 44 SCHENKING AKZO

Dankzij een royaal gebaar van Akzo Nobel, tevens lid van de Arnhem Arts Ambassadors zijn de stad Arnhem en het MMKA een prachtig schilderij rijker: ‘Boerenmeiden met glaasje’ van Henk Chabot. Dit expressionistische werk van de veelzijdige kunstenaar uit het interbellum is een echte aanwinst voor de collectie.

Sponsorcontract Essent De uitstekende relatie met Essent N.V. leidt vlak voor Sinterklaas tot een vernieuwing van het sponsorcontract, ditmaal voor de periode 2008 2010. De financiële steun van Essent N.V. maakte in 2007 het ontstaan van een fantastische digitale nieuwbouw van het museum mogelijk. De nieuwe websites van het MMKA en van het HMA die over legio interactieve mogelijkheden beschikken zijn gebouwd door Zicht Nieuwe Media Ontwerpers uit Rotterdam. Ook werd met het beklinken van het nieuwe sponsorcontract de samenwerking met het Drents Museum in Assen en het Bonnefantenmuseum in Maastricht opnieuw bevestigd. Essent N.V. ondersteunt deze drie musea namelijk in het maken van spraakmakende, kwalitatief hoogstaande presentaties. Op deze manier manifesteert Essent zijn maatschappelijke betrokkenheid op cultureel gebied in Nederland.

Bij Artwijs is debatteren over kunst geen doodse bedoening. Het kan heel breed gaan: van Rembrandt tot Jennifer Lopez. Het succes van de debatten van Artwijs in 2006 vormde de basis voor de versie van 2007. Op initiatief van het MMKA werd een uniek plan ontwikkeld om deze keer samen met negen andere kunstmusea een nationale kunstdebatwedstrijd te organiseren. De musea die al in 2006 aan Artwijs deelnamen - het Kröller-Müller Museum in Otterlo, het Bonnefantenmuseum in Maastricht, het Centraal Museum Utrecht, Museum Boijmans-van Beuningen in Rotterdam- verwelkomden nu ook het Stedelijk Museum uit Amsterdam, het Groninger Museum, het Gemeentemuseum Den Haag, De Pont in Tilburg en Museum Jan Cunen uit Oss. Een fantastische uitbreiding! Debatleider Willem Alkema wist zo’n 600 jongeren wederom aan te sporen tot het houden van een levendig debat. Het ging er stevig aan toe en hoewel de leerlingen goed aan elkaar gewaagd waren, wisten de leerlingen uit Tilburg de eerste plaats te bemachtigen. Ze ontvingen uit handen van jury voorzitter Jan Marijnissen een kunstwerk van Ineke Kaagman.

P 46 ARTWIJS

ARTWIJS in meer musea

Rijnboog. Het haalbaarheidsonderzoek “Culturele voorzieningen zijn een instrument om een gebied een imago, prestige en levendigheid te bezorgen. Ze leveren een belangrijke bijdrage aan de recreatieve aantrekkingskracht, de verhoging van de bezoekersfrequentie en de verbreiding van het publieksbereik van een gebied. Cultuur in Rijnboog moet een landmark voor de regio Arnhem worden”, aldus de Arnhemse wethouder van cultuur Rob Gast. Cultuur zal een belangrijk deel gaan uitmaken van het nieuwbouwproject Rijnboog, aan de rand van de Arnhemse binnenstad. Hoe de samenwerking tussen de instellingen van het kunst- en kenniscluster er exact uit gaat zien zal de komende tijd duidelijker worden. Voor de twee gemeentelijke musea is hierin in ieder geval een belangrijke rol weggelegd, blijkt uit de uitslag van het Rijnbooghaalbaarheidsonderzoek.

Als aandenken aan de succesvolle tentoonstelling over het werk van John Rädecker ontvangt het museum vier werken van deze kunstenaar, die in diverse technieken zijn uitgevoerd. De schenker is de Vereniging van Vrienden Gemeentemusea Arnhem. De collectie wordt hierdoor uitgebreid met een prachtige tekening van een Parijse cocotte, in zwarte inkt, gedateerd 1910. Daarnaast een werk van een groep Amsterdamse arbeiders uit 1911-1912, waarvoor de kunstenaar een combinatie van inkt, gouache en aquarel gebruikte, een olieverfschilderij van een liggend vrouwelijk naakt uit 1918, en tot slot een sprookjesachtige krijttekening van een harp spelende Orpheus uit 1925, die de hem omringende dieren in slaap hypnotiseert.

P 48 SCHENKINGEN 2007

Aanwinsten/schenkingen 2007

HISTORISCH MUSEUM ARNHEM (HMA)

Terugblik 2006/2007

September 1945, een jaar na de slag om Arnhem. Tussen de ruïnes van de verwoeste stad staat een vrouw met haar camera. De avant-garde fotografe Emmy Andriesse maakt in dat jaar in opdracht van uitgeverij Contact een reportage over het door de oorlog zwaar beschadigde Arnhem. Het boek waarvoor de foto’s oorspronkelijk bestemd waren is nooit verschenen, maar gelukkig kwamen 35 van deze foto´s in het bezit van het Gelders Archief en werden zij door kunsthistoricus Ton Schulte herontdekt. Het bijzondere van dit tijdsdocument is dat Andriesse in haar werk niet alleen de tragiek van de oorlog laat zien, maar ook de kracht van het menselijke overlevingsinstinct. Ze fotografeerde het puin, de hulpgoederen en de evacués die vanuit het niets een nieuwe start maakten. Zo zien we een bloemenverkoper tegen de achtergrond van het uitgebrande gebouw van de Levensverzekeringsmaatschappij, maar ook een ‘gelukkige’ man met een stapel geëmailleerde en gietijzeren pannen en vrouwen die matrassen verzamelen. Andriesses foto’s hebben niet alleen historische waarde, zij zijn ook van uitzonderlijk hoge esthetische kwaliteit. Ze hanteert verrassende camerastandpunten en diverse lichteffecten. De tentoonstelling is een waar genot voor zowel historisch geïnteresseerden, degenen die zich met Arnhem verbonden voelen, maar ook voor de kunsthistorisch georiënteerden onder ons. Het samen met de tentoonstelling verschenen fotoboek maakt de geschiedenis, 61 jaar na dato, compleet.

P 50 EMMY ANDRIESSE

Emmy Andriesse. Arnhem, september 1945

100 jaar bouwen aan Arnhem De ‘torenhoge ambitie’ van Arnhem valt te bespeuren in de stedenbouwkundige ontwikkeling van deze stad in de 20ste eeuw. In de laatste honderd jaar werd in de stad meer gebouwd dan in de 1000 jaar daarvoor. En er werd niet zo maar gebouwd, Arnhem wil zich voortdurend onderscheiden! Als bewijzen hiervoor gelden de in Gelderland unieke art nouveau wijk Transvaal, gebouwd in de eerste decennia van de 20ste eeuw, of de eigentijdse futuristische bouw van de wijk Nieuw Monnikenhuizen. Met behulp van foto’s, bouwtekeningen, filmfragmenten en maquettes kijkt de bezoeker mee ‘over de schouder van visionairs’. Ook de filosofie die ten grondslag ligt aan verschillende architectonische stijlen van de laatste 100 jaar wordt verduidelijkt. De tentoonstelling is tot stand gekomen in samenwerking met het Centrum voor Architectuur en Stedenbouw Arnhem (CASA), het Ontwerp Platform Arnhem (OPA), het Gelders Archief en het Gelders Genootschap. Arnhem, met haar unieke geografische ligging, blijkt een waar Mekka voor liefhebbers van architectuur!

De collectie van het HMA is aangevuld met een bijzonder voorwerp: een zeldzaam kelkglas uit het begin van de 18de eeuw, met een gravure die duidelijk naar Arnhem verwijst. De kelk is gegraveerd met twee wapenschilden: links Op ten Noort en rechts Van Brienen. Ook vindt men de tekst: ENGELBERT OPTEN NOORTH GEEN RAMP U RUST OOYT STOORT! DEN 23 MAART 1716 AETATIS 52 (53?) terug op het glas. Zowel wapens als de genoemde persoon zijn bekend en gedocumenteerd. Engelbert op ten Noort (1664-1738) was een belangrijk persoon, hij vervulde een aantal bestuurlijke functies in de stad Arnhem. Met dit glas komt niet alleen een stuk Arnhemse bestuursgeschiedenis tot leven, de vaste presentatie ‘drinkglazen door de eeuwen heen’ is bovendien uitgebreid met een zeer bijzonder exemplaar.

P 52 AANKOOP

Vaste collectie – aankoop zeldzaam kelkglas

Vaste collectie – aankoop Chinese terrine De Chinese terrine behoort tot het exportporselein dat in de 18de eeuw de Nederlandse en Europese markt overspoelde. Deze terrine wijkt echter af van de gebruikelijke exportmodellen en is in China vervaardigd, hoogstwaarschijnlijk naar Duits of Europees model, wellicht zelfs op bestelling. Qua vorm en afmetingen vertoont de terrine overeenkomsten met een terrine van de achttiende eeuwse Arnhemse faience uit de collectie van het HMA. Het Arnhemse exemplaar is echter veel lichter, de decoratie levendiger en kwalitatief beter uitgevoerd. Deze aanwinst voor de collectie exportporselein is een prachtig voorbeeld van de wisselwerking tussen oosters porselein en Europese/Arnhemse faience!

Panorama Arnhem Hoe zag Arnhem er vroeger uit? Wat is er nog en wat is er verdwenen? Antwoord op deze vragen is te vinden op de tentoonstelling ‘Panorama Arnhem!’ - een overzicht van topografische kunstwerken uit de 17de tot en met de 20ste eeuw. De prachtige gezichten op Arnhem van Jan van Goyen, Joris van der Hagen, Cornelis Springer en Abraham Couwenberg sieren opnieuw de muren van het Historisch Museum.

In het depot van het museum is door Ton Schulte, gastcurator van de tentoonstelling ‘Panorama Arnhem!’, een schilderij herontdekt. ‘De Velper­poort’ van Anthonie Waterloo uit ca. 1650 is het enige overgebleven aanzicht van dit in de 19de eeuw gesloopte monument. Het doek is zwaar beschadigd en vereist grondige restauratie: het oppervlaktevuil, de vergeelde vernis en grote overschilderingen moeten verwijderd worden. De schade is door middel van retouches niet overgeschilderd, maar ‘ontstoord’. Met de restauratie van het schilderij heeft het museum een prachtig doek herkregen.

P 54 PANORAMA ARNHEM

Schat uit het depot

Arnhemse Meisjes Sinds 1829 zijn ‘Arnhemse meisjes’ – lekkere, krokante, besuikerde koekjes – een begrip in Nederland en daarbuiten. In deze tentoonstelling, samengesteld door gastcurator Esther Dieltjes, wordt het begrip Arnhemse meisjes echter wat breder genomen. In het museum ziet men portretten, sculpturen, boeken en foto’s van Arnhemse meisjes, in alle soorten en maten en van alle tijden. De tentoonstelling is een verkenningstocht langs een geschiedenis van Arnhem, nu vanuit het leven van vrouwen belicht. Een bont gezelschap trekt voorbij; van een statige, anonieme middeleeuwse dame tot filmster Audrey Hepburn, van Marga Klompé – de eerste vrouwelijke minister – tot het postermeisje Loesje en SM meesteres Angelique. De expositie werpt niet alleen een nieuw licht op de Arnhemse inwoonsters maar ook op de positie van de vrouw in het algemeen.

Posters Tijdens de tentoonstelling ‘Arnhemse meisjes’ kunnen de toeschouwers zelf ook muurposters van Loesje maken. De fantasie van de bezoekers hierbij is aanstekelijk.

Met steun van de Vereniging Rembrandt en het VSB-fonds is de collectie van het HMA verrijkt met twee prachtige, achttiende-eeuwse gesigneerde kelkglazen van de hand van Jacob Sang. De glazen zijn echter geen onbekenden in het museum. Waren ze voorheen in bruikleen, nu staan ze als eigendom in hun vitrines te pronken. Op het ene glas uit 1760 graveerde Sang, een van de belangrijkste Nederlandse glasgraveurs uit de 18de eeuw, een schalks tafereel van een parende kip en haan met als onderschrift “Alles wat prikkelt en opwindt” (“Tout ce qui chatouille et mouille”). Dit glas laat zich prachtig combineren met de portretten en bezittingen uit de collectie van het HMA, zoals bijvoorbeeld de toiletserviezen van Arnhemse burgemeestersdochters. Op het andere, vier jaar jongere glas, zien we een zeer gedetailleerde, fantastische voorstelling van de Surinaamse koffieplantage Kleinslust. Deze voorstelling is voor de stadsgeschiedenis van Arnhem van bijzondere betekenis. Veel planters uit de Oost en West vestigden zich in de 18de en 19de eeuw in Arnhem en omstreken. In de 19de eeuw telde de stad vele koffiebranderijen en -handelaren, waarvan een enkel bedrijf nog steeds bestaat. Deze twee kelkglazen leveren in combinatie met twee andere verworven kelkglazen, een zeer belangrijke bijdrage aan de collectie. Als onderdeel van de glascollectie maken ze samen met de keramiek- en zilvercollectie van het HMA een uitzonderlijke vaste presentatie mogelijk van de ontwikkeling van het drinkglas en de drink- en feestgewoonten in de 18de eeuw.

P 56 AANKOOP

Vaste collectie en aankopen 2007 – 2 kelkglazen

Rondleider gezocht Ook het HMA vergeet de jongste bezoekers niet. Speciaal voor kinderen vanaf 8 jaar is er een boekje uitgebracht met bijzondere kijk- en tekenopdrachten. Aan de hand van plattegronden vinden de kinderen hun weg door het museum en met behulp van de informatie uit het boekje worden ze rondleider van papa’s, mama’s, opa’s en oma’s!

JAARCIJFERS

Aanwinsten, bezoekcijfers, kerncijfers, tentoonstellingsgegevens, sponsors en subsidiegevers

Aanwinsten

Aanwinsten 2006 Anoniem Terrine porselein, blauwwit geglazuurd ca. 1740-1760 Rein Draijer Poes in mand schilderij, 1935 Meisjesportret (Portret van de dochter van de kunstenaar) schilderij, 1941 Saskia Janssen Smog, smoke & fortune installatie (multimedia), 2003-2005 John Rädecker Naaktfiguur met eekhoorn schilderij, 1918 schenking VVGA

Werkzaamheden aan de riolering bij de Zeeburgerdijk tekening, ca. 1911-1912 schenking VVGA

Parijse cocotte / Nini de Montmartre tekening, ca. 1911 schenking VVGA

Orpheus tekening, ca. 1924 schenking VVGA

Mannenkop/Masker van Jan ten Herkel beeldhouwwerk, ca. 1913-1915

Wouter van Riessen Zelfportret met cape foto, 2006 Zelfportret met Pinokkiomasker foto, 2006 Zelfportret met grijze hoed foto, 2006 Zelfportret met snor schilderij, 2006 L.A. Raeven Untitled collage, 1998 Untitled collage, 1998 Untitled collage, 1998 Untitled collage, 2000 Untitled collage, 2000 Untitled collage, 1998-2000 Hotel New York/ Prada foto, 2000-2002 L.A. Army foto, 2000-2002 Testroom 1 Testroom 2 Testroom 3 Testroom 4 Testroom 5 Testroom 6 foto’s, 2000 Wild Zone-1 Wild Zone-2 Testroom (sitting boy) Wild Zone-2 Testroom (two standing boys) foto’s 2002

Harmen Meurs Vissersmeisje schilderij, 1928-1930 Job Koelewijn Detail wall drawing installatie, 2001 Joep van Lieshout Danke Schön installatie, 2002 Melissa Gordon U-Haul schilderij, 2006 Zonder titel schilderij, 2006 Barend van Hoek Poepke op ’t stoepke tekening, 2006 Anya Janssen Rites of passage 2 schilderij, 2005-2006 Mathilde ter Heine Small things end, great things endure video, 2001-2002 The mind set installatie, 2005 Aangekocht met steun van de Mondriaanstichting

Annelise Coste Remember Muroroa tekening, 2005 Engelbert op ten Noort Kelkglas kelkglas, 1710-1716

Theo van der Horst Wim Mulder H. Frederiks Gerard Temme Arnold van Brakel De modelklas Piet Slegers H. Vreeling Theo van der Horst Leinweber Zwart front (soldaten) Tiele Rademaker Anthonius Henk Strik Wim Gerrits en Wim Schulte John Goosman Van der Feltz Jan Miechels Gert Stegeman Antoon Markus Barend Ferwerda Wim de Jong Van Heusden Postma Jan van Stolk Atelier aan de Trans Bij Bob Bij Joop Hendriksen De vergadering In Nationaal Willem Fiege Geert Jan Buitenhuis Frans Tullingh Hendrik Valk Andries Beeftink Joop Janssen en Adje Gerritsen Johan van Zweden Elma Beks Maarten Beks Dirk van Duivenvoorde en Fri Heil

Hans Eykelboom Spice Girls kleurenfoto, 1998 Constructie 1 Constructie 2 Constructie 3 Constructie 4 Constructie 5 Constructie 6 Constructie 7 Constructie 8 Constructie 9 Constructie 10 polaroids, 1982

Quarantainekamp II Europa II Salak II Bogor foto’s, 1982 Febr. ‘84 nr. V foto, 1984-1985 Atelier 40 foto, 1983-1984 Landschap I foto, ca. 1980-1990 Mojacar IV foto, 1981 Nepköztarsaság Utja II foto, 1984-1985 Vito Galfano Zonder titel schilderij, 1982 Philip van Praag Wandbord wandbord, 1913

steun van Vereniging Rembrandt en het VSBfonds

Aanwinsten 2007 Melissa Gordon The satisfaction of knowing schilderij, 2007 Aangekocht Mondriaanstichting

Kelkglas met tekst: ‘Tout ce qui schatouille et mouille’ kelkglas, ca. 1750-1760

Zittend naakt gouache (schildering), ca. 1945-1960 schenking Stichting

Kelkglas met deksel en tekst: ‘De Curaçao’s Vaarder’ kelkglas, ca. 1725-1745

Hens van der Spoel, 2007

Aangekocht met steun

Provincie Gelderland

Barend van Hoek The invisible man schilderij, 2007 Verwerving met steun van

van het VSBfonds.

Kelkglas met voet, tekst: ‘HET WELVAAREN VAN DE PLANTAGIE KLEINSLUST’ kelkglas, ca. 1750-1764 Aangekocht met steun van Vereniging Rembrandt en het

Risk Hazekamp ¡Vale! (ed. 5) Macho (ed. 5) Sense les dones (ed. 5) Risk (ed. 5) foto’s 2006

met steun van de

Wijnanda Deroo Bouricius II foto, 1979 Hotel Bosch I Hotel Bosch II Hotel Bosch III foto’s, 1981 Kreuzberg I Kreuzberg II

Aangekocht met

VSBfonds.

Kelkglas met de tekst: ‘VREEDE EN VRŸHŸD’ kelkglas, ca. 1750-1775 Hens van der Spoel Stilleven met boek gouache (schildering), ca. 1938 Naakt in interieur [atelier van de beeldhouwer Han Wezelaar in de Zomerdijkstraat in Amsterdam] gouache (schildering), 1938 schenking Stichting Hens van der Spoel, 2007

Elisabet Stienstra Girl with sticks beeldhouwwerk, 2007 Aangekocht met steun van de Mondriaanstichting

Henk Henriët Halfportret lithografie (prent), 1928 Boerenjongen, geleund op kist lithografie (prent), 1929 Boer met kunstbeen lithografie (prent), 1930 Boeren met waterpomp lithografie (prent), 1930 Zeug met biggetjes lithografie (prent), 1930 Vrouw prent, 1925 Boer droge-naaldprent, 1925 Zittende Pierrot droge-naaldprent, 1925 Zelfportret droge-naaldprent, 1927

P 64

Eef van Maanen De studenten Hans Gorter Klaas Gubbels (Klaas met tafel op hoofd) Dirk van Duivenvoorde Johan Wesselink en Theo Goedvriend à La Cézanne sur la table Jan Homan en Johan Mekkink Zonder titel Zonder titel Zonder titel Henri en Gerard van Herven Schilling Gijs Jacobs van den Hof Harry van der Waals Droge naaldprenten, 1980

Meisje met pop tekening, ca. 1920-1945 Zittende vrouw met opgetrokken been tekening, ca. 1920-1945 Twee arbeiders tekening, ca. 1920-1945 Zittende vrouw met poes tekening, ca. 1920-1945 Meisjesportret tekening, 1928 Portret van de schilder Emil Dehé tekening, 1928 Portret van Tonia (moeder van zijn kinderen) tekening, 1929 Portret van de schrijfster Hans de Kat-van Zijl tekening, 1932 Portret van Tonia tekening, ca. 1935 Zittende vrouw tekening, ca. 1920-1945 Maskerkop beeldhouwwerk, ca. 1938 Slapende jongen (zoon Wouter) tekening, ca. 1920-1945 Jan van Herwijnen De oudjes schilderij, 1936 Lodewijk Bruckman Composition schilderij, 1951 Aangekocht met steun van de Arnhem Arts Ambassadors

Mexican Fantasy/ Hope on the Backside schilderij, 1959 Aangekocht met steun

Anoniem Snoepblikje van Arnhemsche balletjes blik, ca. 1920-1950

van de Arnhem Arts Ambassadors

Henk Chabot Boerenmeiden met glaasje schilderij, 1949 schenking Akzo Nobel

G.R. de Bruijn Vaandel van N.C.G.O.V., afdeling Arnhem vaandel, ca. 1921-1931 Chris Steenbergen Zilveren ring ring (sieraad), ca. 1945-2007 Ring van zilver en goud ring (sieraad), ca. 1945-2007 Zilveren armband armband, 1985 Armband van zilver en goud armband, 2002 Armband van zilver en goud armband, 1982 Anoniem Dienblad met monogram ASM dienblad, 1957

Lizzy Ansingh Zonder titel ets (prent), ca. 1925-1955

Langdurig bruiklenen 2007 John Rädecker Vrouwenbuste met lang haar (Frieda Lahze) beeldhouwwerk, ca. 1932-1950 Stichting Museum Kranenburgh

Charlotte Schleiffert Untitled (De woestijnvrouw) tekening, 2007 met steun van de

John Rädecker Portret van Alphons Diepenbrock beeldhouwwerk, 1945-1948

Mondriaanstichting

Instituut Collectie

Aangekocht

Nederland

Breyten Breytenbach Le conquéreur de Byzantium schilderij, 1966

John Rädecker Lachend mannetje/ De Idioot beeldhouwwerk, ca. 1922-1925 uit particulier bezit

Kasper Niehaus Baadsters en zeilschepen schilderij, 1944-1945 Instituut Collectie Nederland

Kasper Niehaus Arcadisch landschap schilderij, 1944 Instituut Collectie Nederland

Bezoekcijfers

HMA 2006

HMA 2007

MMKA 2006

MMKA 2007

totaal 2006

totaal 2007

volledig tarief

1649

1586

5817

4464

7466

6050

mk volwassenen

3450

3591

14914

13753

18364

17344

65+

649

615

1318

1349

1967

1964

cjp/student

126

136

661

356

787

492

jongeren

686

447

4990

2477

5676

2924

vrienden

122

117

601

358

723

475

pers

21

10

60

39

81

49

icom/aica

12

6

128

112

140

118

1624

1149

5532

2271

7156

3420

481

115

1100

26097

1581

942

-

-

397

332

397

332

8820

7772

35518

51608

44338

59380

overige gratis entree met korting rembrandt

totaal

Kerncijfers

exploitatieresultaat uit bedrijfsvoering 73.607 exploitatieresultaat 73.607 bestemming exploitatieresultaat dotatie aan fonds kunstaankopen - dotatie aan algemeen bedrijfsreserve - resultaat 73.607

werkelijk 2007

€ 1.489.833 242.782 192.553 129.719 466.756 2.521.643

131.570 7.570 92.691 166.518 32.486 2.079.052 68.075

P 68

werkelijk 2006 lasten personeelskosten € 1.272.539 huisvestingskosten 258.981 organisatiekosten 148.558 kapitaallasten 138.187 activiteitenkosten 549.648 totaal lasten 2.367.913 baten entreegelden 122.774 rondleidingen 7.939 museumwinkel 93.917 subsidie/sponsoring act 191.593 subsidie personeel (ex ID) 45.137 bijdrage gemeente Arnhem 1.811.580 overige baten 21.367 totaal baten 2.294.307

2.577.961

56.318

56.318

15.600 67.000 26.282

Tentoonstellingsprogramma

HMA

MMKA

2006

2006

Emmy Andriesse. Arnhem, september 1945 08.04.06 / 29.10.06

What’s new? Aanwinsten hedendaagse kunst 21.01.06 / 07.05.06

Zomer in Arnhem – Dwars door de collectie 18.06.06 / 10.09.06

2007

Franz Radziwill – Blick nach Holland 19.02.06 / 05.06.06

‘Ik begon aan mijn theorie te twijfelen…’, Cora Roorda van Eijsinga 29.09.06 / 28.01.07

Figuratieve kunst 1910-1950 15.06.07 / 31.12.07

Barendsoog. Barend van Hoek 22.09.06 / 21.01.07

Kasper Niehaus (1889-1974) 14.07.07 / 16.09.07

John Rädecker. De droom van het levende beeld 15.10.06 / 28.01.07

Muziektheatervoorstelling Trilogie 22.09.07 en 23.09.07

Honderd jaar bouwen aan Arnhem 10.11.06 / 31.03.07 Panorama Arnhem. Arnhem in historisch perspectief 13.04.07 / 03.06.07 Arnhemse meisjes 15.06.07 / 13.01.08

Petition for another world. Lida Abdul 26.02.06 / 21.05.06 Uit 60 jaar vriendschap 05.03.06 / 26.05.06 Onwaarschijnlijk! Illusie en fantasie in eigen collectie. 11.03.06 / 28.01.07 World Unlimited 03.06.06 / 13.09.06

2007 Sluiting i.v.m. renovatie 29.01.07 / 31.05.07 De Arnhem Mode Biënnale 01.06.07 / 16.09.07

Juul Jacobs Highlights 22.09.07 / 13.01.08 Het Mankes Perspectief 13.10.07 / 27.01.08 Dealing with Reality 24.11.07 / 17.02.08

Joke Alkema Alex Bisseling Annemiek van den Berg Nouk van Berkel Alfred Boland Anke Bongers Chris Bosvelt Piet ten Broeke Yvonne Cool Wilma Christiaens Rieky Derksen- Gerritsen Huseyin Dogan Martin van Driel Edward Dusseljee Kristin Duysters Marijke Dijkers Toon Francken Chris van Galen Annebel de Goede Marco Grob Adriana van Harderwijk Charlotte Heesbeen Luuk Heezen Henk Hendriks Sonja Hoek- Catersels Femke Hogenbosch Ruda Hos

Katja de Jong Piet de Jonge Fleur Junier Edwin Jurrius Betsie Kaak Jolien van Kesteren Ayse Kir Catherine Klaren Charlotte Knap Ype Koopmans Jan Lamboo Joop van Leeuwen Chantal Legveld Irina Leifer Wilma Loeffen- van Lier Marianne van de Loo Joke Louwrink Hadewych Martens Hans Marx Farzad Mehrabi Sjaan Melcherts Vic Menting Michael Meuwsen Hanneke van der Meijden Max Meijer Niek Michel Hans van Mierlo Wim de Natris Sjoerd Nauta Elmar Noteboom

Bert Pas Tosca Philipsen Henk van Roekel Caroline Roodenburg Marjolein Rutgers Ernestine Scheer Christina Seghers Blend Shiruan Jos Smeets Erlend Schenk Karin Schipper Cora Smit Joske van Someren Mariëlle Starink Inge Stevens Esther Tak Gonny van der Tuyn- Bax Petra Versluis Berrie Verzijden Bert Wallert Frank van Welie Saad Yacoub Mark Weikamp Mirjam Westen Yvette van der Zande

P 70

Personeelsleden in 2006 en 2007

Tentoonstellingen, publicaties, aankopen en activiteiten in 2006/2007 konden worden gerealiseerd dankzij financiële ondersteuning van Essent N.V. partner van het MMKA

De Nederlandse Vereniging voor Wetenschappelijk Onderzoek

Arnhem Arts Ambassadors Akzo Nobel Amicon AM Wonen Arcadis CCV Holland Deloitte DHL Dirkzwager Essent De Gelderlander KEMA Kuiper Bouwgroep Romijnders Teijin Aramid Veenman Drukkers Vesteda

Prins Bernhard Cultuurfonds Provincie Gelderland Rabobank Vastgoed RO Groep BKV gelden Schloss Ringenberg SNS Reaalfonds Stichting Hens van der Spoel Stichting Het Burger en Nieuwe Burgerweeshuis

Dieben en Meyer Stichting Victor Heiloo Dr. Hendrik Muller’s vaderlandsch fonds Stichting Sanssouci Gemeente Arnhem Fonds cultuur Actieplan cultuurbereik Afdeling EZ

Van Lanschot Ars Mundi Van Lanschot Bankiers

GEM Schuytgraaf

Vereniging Rembrandt

Heijmans IBC Vastgoedontwikkeling

Vereniging van Vrienden Gemeentemusea Arnhem (VVGA)

Kondor Wessels Projecten B.V. VSBfonds Krijco De Wilde Projectmanagement Mondriaanstichting

Colofon

uitgave Museum voor Moderne Kunst Arnhem Historisch Museum Arnhem tekst Goska Sarnowiecs eindredactie Linda Schregardus Yvette van der Zande

fotografie Alfred Boland Hans Broekhuizen Henry ter Hall Femke Hogenbosch Jan Lamboo Chantal Legveld Mamabart Marc Pluim Erlend Schenk druk Drukkerij De Rijn, Velp copyright oktober 2008 Gemeentemusea Arnhem

Museum voor Moderne Kunst Arnhem Utrechtseweg 87 6812 AA Arnhem (026) 377 53 00 www.mmkarnhem.nl Historisch Museum Arnhem Bovenbeekstraat 21 6811 CV Arnhem (026) 377 53 00 www.hmarnhem.nl

P 72

vormgeving Erlend Schenk

2007