Dit project werd mogelijk gemaakt door:
Handhygiëne Programma Kinderdagverblijven
Kennistraining Handhygiëne Richtlijn Voor Pedagogisch Medewerkers in Kinderdagverblijven
Inhoudsopgave 1
Waarom is handhygiëne belangrijk?
3
1.1
Voorkomen van infectieziekten
3
1.2
Huidige handhygiëne situatie
3
1.3
Handhygiëne in kinderdagverblijven
3
2
Verspreiding van infectieziekten
4
2.1
Waardoor worden infectieziekten veroorzaakt?
4
2.2
Hoe kun je besmet raken met een infectieziekte?
4
3
De handhygiëne richtlijn
5
3.1
Handhygiëne momenten in de richtlijn
5
3.2
Concrete situaties voor pedagogisch medewerkers
5
3.3
Concrete situaties voor kinderen
6
4
Hoe moet je je handen wassen?
7
4.1
Handen wassen met water en zeep
7
4.2
Handen desinfecteren met handalcohol
7
5
Programma “Heel gewoon, Handen schoon”
8
6
Gratis programma downloaden
1 Waarom is handhygiëne belangrijk?? 1.1 Voorkomen van infectieziekten Het wassen van je handen is de meest simpele en effectieve manier om infectieziekten te voorkomen. Infectieziekten krijgen veel aandacht in de media, denk hierbij bijvoorbeeld aan de Mexicaanse griep. Ook kinderen in de leeftijd van 0-4 jaar kunnen infectieziekten oplopen. Het gaat dan bijvoorbeeld om een luchtweginfectie, zoals verkoudheid of griep. Maar daarnaast kunnen kinderen ook darminfecties met diarree oplopen. De gevolgen zijn groot voor de kinderen en hun ouders. De kinderen voelen zich beroerd. Kinderen met ernstige diarree of luchtweginfecties kunnen zelfs in het ziekenhuis belanden. Ouders moeten thuis blijven of een oppas regelen om hun zieke kind te verzorgen. Ook voor de kinderdagverblijven zijn de gevolgen groot. Wanneer kinderen of pedagogisch medewerkers besmet raken met een infectieziekte, kan dat uitbraken en ziekteverzuim tot gevolg hebben. Eerder onderzoek in het buitenland toonde aan dat door een goede handhygiëne er 31% minder darminfecties zijn (zoals diarree) en 21% minder luchtweginfecties (zoals verkoudheid). Er is dus veel winst te behalen door de handen goed te wassen.
1.2 Huidige handhygiëne situatie Het Landelijk Centrum Hygiëne en Veiligheid (LCHV) en het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) hebben richtlijnen gemaakt specifiek voor kinderdagverblijven. In de handhygiëne richtlijn staat wanneer de handen gewassen moeten wassen. In de handhygiëne richtlijn wordt onderscheid gemaakt tussen momenten waarop handhygiëne verplicht is en momenten waarop handhygiëne is aanbevolen. In de eerste fase van het project “Heel gewoon, Handen schoon” hebben wij in kaart gebracht in hoeverre de handhygiëne richtlijn wordt nageleefd. Gemiddeld worden de handen in slechts 42% van de verplichte momenten voor pedagogisch medewerkers ook daadwerkelijk gewassen. Er is dus ruimte voor verbetering!
1.3 Handhygiëne in de kinderopvang Kinderen die een kinderdagverblijf bezoeken hebben een groter risico op het krijgen van een infectieziekte. Op een kinderdagverblijf zijn namelijk veel kinderen op een relatief kleine ruimte. Op een kinderdagverblijf vinden ook veel handeling plaats, waardoor er ook vaak momenten zijn om de handen te wassen. Daarnaast is het afweersysteem van jonge kinderen nog niet helemaal ontwikkeld. Hierdoor kunnen kinderen eerder ziek worden dan volwassenen. Ook kunnen de gevolgen bij de kinderen erger zijn. Op een kinderdagverblijf is het daarom extra belangrijk dat de handhygiëne richtlijn goed wordt nageleefd.
3
2 Verspreiding van infectieziekten? 2.1 Waardoor worden infectieziekten veroorzaakt?
Alleen bacteriën kunnen behandeld worden met antibiotica, virussen niet.
Ieder mens komt elke dag met ontelbare microorganismen in aanraking. De meeste zijn onschuldig of zelfs nuttig. Een aantal micro-organismen is ziekteverwekkend. Als de mens hiermee in aanraking komt, kan hij ziek worden. Of je wel of niet ziek wordt hangt af van de ziekmakende kracht van het micro-organisme, het aantal micro-organismen waarmee je besmet wordt (hoe meer hoe groter de kans op ziekte) en je weerstand.
Voorbeelden van virussen die maagdarminfecties veroorzaken zijn het norovirus of rotavirus. Deze kunnen op een kinderdagverblijf voorkomen. Het rotavirus zorgt vooral bij jonge kinderen voor maagdarminfecties, terwijl het norovirus ook bij volwassenen voorkomt. Beide virussen verspreiden zich snel, wat kan leiden tot uitbraken.
Er zijn verschillende soorten micro-organismen, ‘ziekteverwekkers’, die ziekten kunnen veroorzaken. Bacteriën zijn micro-organismen die niet met het blote oog zijn te zien. Virussen zijn nog kleiner dan bacteriën.
Luchtweginfecties kunnen worden veroorzaakt door het RSV-virus of het rhinovirus. Het RSV-virus en rhinovirus zorgen voor verkoudheid. Het RSV-virus is het meest voorkomende verkoudheidsvirus bij kinderen.
Verspreiding van infecties
Via de handen kunnen virussen en bacteriën worden overgedragen. Met je handen doe je alles, zoals eten klaar maken, speelgoed opruimen, maar ook luiers verschonen. Als je een kind verschoont met een poepluier met een virus en je handen worden niet gewassen, kan het virus worden overgedragen op het volgende kind dat je verschoont. Het is dus heel gemakkelijk om bacteriën en virussen over te brengen naar een ander kind (of collega) via je handen. Zelf hoef je er niet ziek van te worden, maar een ander kan hier wel ziek van worden. Daarom is het belangrijk dat je handen altijd goed schoon zijn, zodat virussen en bacteriën niet verder verspreid worden.
2.2 Hoe kun je besmet raken met een infectieziekte? Virussen en bacteriën kan je niet met het blote oog zien, maar ze komen overal voor: op de huid, op meubelen, gebruiksvoorwerpen, speelgoed, op en in voedsel, in de lucht en in water. Ze kunnen zich verspreiden via: - De handen - De lucht (via druppels door aanhoesten, huidschilfers, stof, enz.) - Voedsel en water - Voorwerpen in de omgeving, zoals speelgoed, wc-pot, deurkruk, beddengoed, enz. - Lichaamsvloeistoffen (o.a. speeksel, braaksel, ontlasting, bloed) - Dieren, zoals huisdieren en insecten Hieronder staan een aantal voorbeelden van verspreiding via voorwerpen in de omgeving. Op de blauwe foto’s is door UV-licht zichtbaar gemaakt waar de meeste microorganismen kunnen zitten (dit zijn de lichte plekken). Via deze plekken kunnen ziekteverwekkers dan verspreiden. Voorbeeld: Verspreiding via de telefoon Via de telefoon kunnen ziekteverwekkers worden verspreid. Als een collega in haar handen niest en vergeet haar handen te wassen voordat ze de telefoon opneemt, kunnen ziekteverwekkers op de telefoon terecht komen. Als jij daarna dezelfde telefoon ook gebruikt, kan je besmet raken en ziek worden.
4
Voorbeeld: Verspreiding via een keukenkastje Het is ook belangrijk dat het keukenkastje goed schoon is. Wanneer een collega na toiletbezoek vergeet haar handen te wassen en iets uit het keukenkastje pakt, kunnen ziekteverwekkers op het keukenkastje terecht komen. Als jij daarna het keukenkastje aanraakt om boterhammen te gaan smeren, kan je zelf, maar ook de kinderen die jouw boterhammen eten, besmet raken en ziek worden.
Voorbeeld: Verspreiding via een deurklink Ook op de deurklink kunnen ziekteverwekkers zitten. Wanneer een collega na toiletbezoek vergeet haar handen te wassen, kunnen ziekteverwekkers op de deurklink terecht komen. Als jij deze daarna aanraakt, kan je besmet raken en ziek worden.
3 De handhygiëne richtlijn? 3.1 Handhygiëne momenten in de richtlijn In de handhygiëne richtlijn wordt onderscheid gemaakt tussen momenten waarop je je handen moet wassen en momenten waarop het wassen van je handen wordt aanbevolen. De handen moeten gewassen worden VOOR: - Het aanraken en bereiden van voedsel - Het eten of het helpen bij eten - Wondverzorging
Het is aanbevolen de handen te wassen NA: - Buitenspelen - Contact met vuil textiel of de afvalbak - Schoonmaakwerkzaamheden
De handen moeten gewassen worden NA:
Handhygiëne wordt verder verbeterd door: - Geen sieraden te dragen aan handen en polsen - De nagels kort te knippen - Geen kunstnagels of nagellak te gebruiken - Goede handverzorging: geen kloven - Open wondjes af te dekken met een waterafstotende pleister
-
Toiletgebruik/billen afvegen Contact met lichaamsvochten (zoals speeksel, snot, braaksel, urine/ontlasting, wondvocht of bloed) Wondverzorging Zichtbare verontreiniging van de handen Hoesten, niezen en snuiten Het verschonen van een kind
Op de juiste plaats handen wassen
Om risico’s uit te sluiten is het van belang dat de handen op de juiste plaats gewassen worden. Wanneer een collega na toiletbezoek de handen in de keuken komt wassen, bestaat de kans dat op de knop van de kraan ziekteverwekkers achterblijven. Als jij daarna de kraanknop aanraakt bij het wassen van je handen voordat je fruit gaat schillen, kunnen je handen bij het open- en dichtdraaien van de kraan besmet raken. Via het geschilde fruit kunnen de kinderen de ziekteverwekkers uiteindelijk binnenkrijgen.
3.2 Concrete situaties voor pedagogisch medewerkers De momenten in de richtlijn zijn algemene momenten. Op basis van deze momenten staan hieronder concrete situaties die op een kinderdagverblijf voor kunnen komen. Voor voedselbereiding De handen moeten worden gewassen onder andere voor het smeren van boterhammen, het klaarmaken van warm eten, het klaarmaken van een melkflesje en het schillen van fruit. Voor het helpen met eten Het gaat hierbij om het wassen van de handen voor het aanreiken van bijvoorbeeld boterhammen en stukjes fruit aan de kinderen.
Voor eten Ook voordat je zelf gaat eten moeten je handen worden gewassen. Het maakt daarbij niet uit wat je eet. De handen moeten onder andere worden gewassen voor het eten van boterhammen, fruit, koekjes, voor het nemen van kauwgom of een keelsnoepje, maar ook na het onderbreken van eten waarbij de omgeving wordt aangeraakt (bijvoorbeeld de telefoon). Na billen afvegen De handen moeten worden gewassen als je een kind helpt bij de toiletgang en zijn/haar billen afveegt.
Na luiers verschonen De handen moeten worden gewassen na het verschonen van een poepluier, na het verschonen van een plasluier terwijl het kind op de commode ligt, na het verschonen van een plasluier bij een peuter die staand verschoond wordt (uit en in een luierbroekje stapt), na het verschonen van een luier waar niets in zat en na het kijken in een luier of die vies is. Na elk kind moeten de handen worden gewassen en niet alleen na de verschoonronde, ook als er alleen plasluiers zijn geweest.
5
Na hoesten, niezen, snuiten Het gaat hierbij om het wassen van de handen na het niezen of hoesten in je handen en na het snuiten van je eigen neus in een papieren of stoffen zakdoek. Na contact lichaamsvocht Het gaat er hierbij om dat de handen moeten worden gewassen bijvoorbeeld na het opruimen van uitgespuugd voedsel/braaksel, nadat er kwijl op de handen komt (bijvoorbeeld bij contact met fopspenen), na iets uit de ogen halen bij een kind, en na het afnemen van een snotneus bij een kind. Na zichtbare verontreiniging van de handen De handen moeten worden gewassen als de handen zichtbaar vuil zijn. Dit is bijvoorbeeld na verven/knutselen met de kinderen.
Voor en na wondverzorging Voor en na het plakken van een pleister of het aanleggen van een verband moeten de handen worden gewassen.
Na schoonmaakwerkzaamheden Het is aanbevolen de handen te wassen na het gebruik van allesreiniger /schoonmaakmiddel en na het gebruik van schoonmaak-alcohol.
Na buitenspelen Het is aanbevolen de handen te wassen na het toezicht houden op de kinderen bij het buitenspelen.
Na gebruik handschoenen Na het gebruik van handschoenen moeten de handen worden gewassen. Dit omdat bij het uittrekken van de handschoenen de handen alsnog kunnen worden besmet met een ziekteverwekker door de vuile buitenzijde van de handschoenen.
Na contact met vuil textiel Het gaat hierbij om het wassen van de handen bijvoorbeeld na het verzamelen en weggooien van vuile slabbetjes voor de was, na het aanraken van een vaatdoek, en na contact met kleding die met poep/urine bevuild is. Na contact afvalbak Het is aanbevolen de handen te wassen na het aanraken van de afvalbak in de keuken en verschoonruimte.
3.3 Concrete situaties voor kinderen Voor eten Kinderen moeten hun handen wassen voor het eten van bijvoorbeeld boterhammen, fruit of koekjes. Na zichtbare verontreiniging van de handen Kinderen moeten hun handen wassen als de handen zichtbaar vuil zijn. Dit is bijvoorbeeld na verven/knutselen.
Na toilet Nadat kinderen naar het toilet zijn geweest, moeten ze de handen wassen. Het gaat hierbij om het wassen van hun handen na poepen op het toilet, na plassen op het toilet, na het weggooien van hun eigen luier (als een kind staand verschoond wordt) en na het plassen/poepen op een potje.
Voor voedselbereiding Ook voor het meehelpen met voedselbereiding moeten kinderen hun handen wassen. Dit is bijvoorbeeld als ze gaan meehelpen met het bakken van een cake of taart. Na buitenspelen Nadat kinderen buiten hebben gespeeld, moeten ze hun handen wassen.
Handen wassen met een washandje Voor hele jonge kinderen is het lastig met water en zeep te wassen. Je kunt de handen van deze kinderen schoonmaken door gebruik te maken van een washand, met aan de ene kant zeep en de andere kant alleen water voor het ‘naspoelen’.
6
4 Hoe moet je je handen wassen??? 4.1 Handen wassen met water en zeep Handen wassen gaat als volgt: - Gebruik stromend water. - Maak de handen nat en doe er vloeibare zeep op. - Wrijf de handen (gedurende 10 seconden) over elkaar en zorg ervoor dat water en zeep over de gehele handen worden verdeeld. - Let op kritische punten: was ook tussen de vingers, de duimen en vergeet de vingertoppen niet. - Spoel de handen al wrijvend af onder stromend water. - Droog de handen af bij voorkeur met papieren handdoeken of maak gebruik van stoffen handdoeken. Stoffen handdoeken minstens ieder dagdeel vervangen of bij zichtbaar vuil direct.
Zeep is belangrijk
Handen wassen is een lastig en tijdrovend klusje. In de praktijk blijkt dat handen vaak onzorgvuldig worden gewassen. Vaak worden de handen even onder stromend water gehouden waarbij het gebruik van zeep ‘vergeten’ wordt. De veronderstelling dat vuil zo goed verwijderd wordt, is onjuist. Omdat ziekteverwekkers onzichtbaar zijn is het resultaat niet te beoordelen. Deskundigen gaan er van uit dat de handen gedurende minimaal tien seconden met water en zeep gewassen moeten worden.
4.2 Handen desinfecteren met handalcohol Als de werkdruk hoog is en er is weinig tijd om de handen te wassen, kan ook handalcohol gebruikt worden. Handalcohol kan alleen gebruikt worden bij schoon uitziende handen. Handalcohol kan als volgt worden gebruikt: - Gebruik net zoveel handalcohol als er in het kuiltje van de handpalm past. - Wrijf de handen hier helemaal mee in. - Let op kritische punten: tussen de vingers, de duimen en vingertoppen. - Laat vervolgens de handen aan de lucht drogen.
7
5 Programma “Heel gewoon, Handen schoon”?? Dit boekje is een onderdeel van het “Heel gewoon, Handen schoon” programma. Het programma is ontwikkeld door de GGD Rotterdam-Rijnmond in samenwerking met het Erasmus MC. Onderzoek wees uit dat pedagogisch medewerkers in Nederlandse kinderdagverblijven de handen in minder dan de helft van alle momenten dat ze gewassen moeten worden, ook daadwerkelijk wassen. Daarom is het “Heel gewoon, Handen schoon” programma ontwikkeld ter verbetering van handhygiëne in kinderdagverblijven. Het programma bestaat uit de volgende vier onderdelen: 1. Het is belangrijk dat alle producten voor een goede handhygiëne aanwezig zijn. Het gaat dan om papieren handdoeken, zeep, handalcohol en handcrème, liefst in handige muur-dispensers. 2. Een kennistraining over de handhygiëne richtlijn aan de hand van een powerpoint presentatie en handenwastest met UV Glow Cream en een UV lamp. 3. Een teamtraining voor het vaststellen van doelen met betrekking tot handhygiëne en het formuleren van specifieke activiteiten voor het verbeteren van handhygiëne. 4. Posters en stickers voor zowel pedagogisch medewerkers als de kinderen. Voor een optimaal resultaat, is het belangrijk alle vier de onderdelen van het programma in te voeren. Zorg eerst dat de producten voor een goede handhygiëne aanwezig zijn en hang de posters en stickers op. Kort daarna kan dan de kennistraining worden gegeven over de handhygiëne richtlijn. Vier weken daarna kan de teamtraining worden gegeven.
8
Gratis programma downloaden?? Voor elk van de vier onderdelen is een instructie geschreven hoe dat onderdeel ingevoerd kan worden. Deze instructies, de powerpoint presentatie voor de kennistraining en de posters en stickers zijn te downloaden op www.heelgewoonhandenschoon.nl