Behandelend ambtenaar: S. Hofstra Beleidsveldbeheerder: A. Meuleman Portefeuillehouder: H. Hieltjes Ambtenaar aanwezig bij het DT: Nee
Zaaknr. : 14ZK02138 /14.B0300 Kenmerk : 14IT004832 Barcode
:
*14IT004823*
Aanvraag aanvullend uitvoeringskrediet verbeteren waterkwaliteit Kleine en Groote Melanen te Bergen op Zoom (IP 6221) Doel van de notitie: Instemming van het AB met het verlenen van een aanvullend uitvoeringskrediet van € 1.470.000,00 incl. BTW voor maatregelen waterkwaliteit/blauwalgenbestrijding Kleine en Groote Melanen te Bergen op Zoom Samenvatting: Als uitwerking van het Waterplan Bergen op Zoom (2002) wordt samen met Bergen op Zoom het project waterkwaliteit Kleine en Groote Melanen uitgevoerd. In een besluit van het AB met nummer 2009-16 is reeds een krediet gevoteerd voor de Groote Melanen, Kleine Melanen en de Ganzenvijvers van €3.030.000,00. Nadat de maatregelen bij Ganzevijvers en Kleine Melanen grotendeels waren uitgevoerd bleken deze maatregelen (baggeren, fosfaatfixatie en natuurvriendelijke oeverinrichting) niet voldoende om de blauwalgenproblematiek structureel te voorkomen, omdat is gebleken dat er nog te veel instroom plaatsvindt van fosfaatrijk water (met name uit recent afgekoppeld regenwater). Samen met de gemeente Bergen op Zoom hebben we extra maatregelen bedacht die deze instroom reduceren. De gemeente en Provincie dragen in belangrijke mate financieel bij (ieder ongeveer een derde deel) aan de extra kosten. Voor deze extra maatregelen is een aanvullend krediet noodzakelijk. Advies: Het AB stemt in met het verlenen van een extra uitvoeringskrediet van € 1.470.000,00 voor waterkwaliteitsmaatregelen/blauwalgenbestrijding in de Kleine en Groote Melanen te Bergen op Zoom.
Bespreking in: Directieteam
Vergaderdatum: 14 oktober 2014
Overlegvergadering Dagelijks Bestuur
18 november 2014
Georganiseerd Overleg
--
Besluitvormend AB
10 december 2014
Bijlage(n) bij het besluit Investeringsbesluit IB Groote Melanen
14IT019977
Achtergronddocument(en)
Kleine Melanen
Aanleiding De waterkwaliteit van de Kleine en Groote Melanen is als gevolg van (bijna jaarlijks) optredende blauwalgenbloei al enkele decennia ongewenst slecht. Ter illustratie van het probleem: bij het waterschap zijn klachten/meldingen van blauwalgen binnengekomen van de Kleine Melanen in 2005, 2006, 2007, 2009, 2012, 2013 en van de Groote Melanen in 2005, 2006, 2007, 2009, 2010, 2011, 2012, 2013, 2014 (zie foto’s).
Het algemeen bestuur heeft in 2006 besloten tot enkele maatregelen om de waterkwaliteit te verbeteren: baggeren en het herinrichten van de oevers. Deze maatregelen blijken echter niet voldoende om de blauwalgproblematiek structureel te voorkomen, omdat het is gebleken dat er nog te veel instroom plaatsvindt van fosfaatrijk water (met name vanuit recent afgekoppeld regenwater). Samen met de gemeente Bergen op Zoom hebben we extra maatregelen bedacht die deze instroom reduceren. Daarvoor vragen we nu aanvullend krediet. Omdat we als waterschap ons per brief van 27 april 2009 (naar aanleiding van de afspraken van het waterplan) hebben gecommitteerd het beheer van deze wateren over te nemen, is het voor het waterschap van belang een structurele en duurzame oplossing voor de blauwalgproblematiek in deze wateren te bereiken. De maatregelen waarvoor in 2006 krediet was verleend waren gebaseerd op en/of uitgewerkt in: Het Waterplan Bergen op Zoom, dat in 2002 is vastgesteld. Daarin zijn maatregelen geformuleerd met betrekking tot de beide Melanen. Een herstelplan (incl. begroting), opgesteld door het Waterschap Brabantse Delta en de gemeente Bergen op Zoom. De Stedelijke Wateropgave van de gemeente Bergen op Zoom van 2009, waarin de in het waterplan genoemde maatregelen voor de Kleine en Groote Melanen door de gemeente zijn opgenomen als uit te voeren maatregelen. Voor deze maatregelen zijn subsidiegelden verkregen vanuit de synergiegeldenregeling KRW. Dit is een subsidieregeling van het Rijk die wordt verstrekt via de provincie en is bedoeld om te stimuleren dat de nationale KRW doelstellingen worden behaald. De Kleine en Groote Melanen zijn geen KRW-waterlichamen (daarvoor zijn ze te klein) maar de maatregelen voor de Melanen zijn wel onderdeel van het uit te voeren stroomgebiedbeheerplan 2010-2015 van de Maas, ten behoeve van de Europese Kaderrichtlijn Water.
In bovengenoemd waterplan en de stedelijke wateropgave waren alleen de twee meest ingrijpende maatregelen genoemd; namelijk het baggeren en het herinrichten van de oever. De projectbegroting en de hieruit voortvloeiende kredietaanvraag uit 2006 waren daarop gebaseerd, inclusief de toepassing van fosfaatbindend materiaal. Bij het vaststellen van het krediet door het algemeen bestuur was reeds aangegeven dat het onduidelijk was of deze maatregelen – en dus ook het beschikbare budget – afdoende waren om de blauwalgproblematiek volledig op te lossen. Bij de evaluatie van alle lopende projecten is in december 2011 reeds aan het AB gemeld dat de afstromingsproblematiek (met toevoer van extra fosfaat) consequenties kan hebben voor de wijze waarop dit project wordt voortgezet. Voor de Kleine Melanen zijn de in 2006 afgesproken maatregelen grotendeels uitgevoerd. Na evaluatie van de resultaten inclusief een watersysteemanalyse is dus gebleken dat er aanvullende maatregelen nodig zijn om de blauwalgproblematiek op te lossen. Later is dit tijdens een themasessie van de commissie watersystemen op 20 juni 2014 ook gemeld. Het blijkt dat baggeren en herinrichten deel moeten uitmaken van een groter maatregelenpakket om effectief te zijn; ook het beperken van de toevoer van nutriënten en een betere vastlegging van fosfaat in het watersysteem zijn van belang. In 2013 en 2014 is door het waterschap de nutriënten- en waterhuishouding van de Kleine en Grote Melanen in beeld gebracht, om alle aan-en afvoermechanismen van nutriënten in beeld te krijgen. Op basis van die analyse is een compleet pakket aan maatregelen bepaald waarmee naar verwachting de blauwalgproblematiek in beide Melanen afdoende kan worden opgelost. Die maatregelen bestaan uit:
baggeren van de aanwezige sliblaag op de waterbodem (bij Kleine Melanen reeds uitgevoerd); de (her)inrichting van een meer natuurvriendelijke oever (bij Kleine Melanen reeds uitgevoerd); het ontwikkelen van een natuurlijke oever- en watervegetatie; het aanbrengen van schoon zand met eventueel fosfaatbinder op de bodem om interne eutrofiëring te voorkomen (bij Kleine Melanen deels reeds uitgevoerd); het stoppen van de instroom van fosfaatrijk oppervlaktewater door omlegging van de instromende (oppervlakte)wateren; het eenmalig helder maken van het water met een vlokmiddel (bij Kleine Melanen reeds uitgevoerd); het deels verwijderen van bomen aan de oever om daarmee de bladinval te reduceren (bij Kleine Melanen reeds uitgevoerd); het tijdelijk verwijderen van vis om tot een meer natuurlijk visbestand te komen; het realiseren van een natuurlijk peilbeheer in de Groote Melanen; via voorlichting en communicatie een gewenst gedrag bij bezoekers teweeg brengen ten aanzien van diverse activiteiten zoals het voeren van vissen en vogels en het uitlaten van honden; monitoring van de (ontwikkeling van de) waterkwaliteit ondermeer met het oog op eutrofiéring; uitvoering van (te maken afspraken over) beheer en onderhoud ten behoeve van het voortbestaan van de (toekomstig) verbeterde sitatie.
In verband met mogelijke risico's voor reeds verkregen subsidies, is besloten het project inclusief de aanvullende werkzaamheden als één project uit te voeren. Beoogd effect Het doel van het uitvoeren van dit project is primair het verbeteren van de waterkwaliteit van de Kleine en Groote Melanen. Nevendoelen zijn een meer natuurlijk karakter met begroeiing van water en oever, een te beheren waterpeil en een gezonde passende visstand. Als nevendoel kan ook kennisvergroting van het waterschap gezien worden bij waterkwaliteitsproblemen. Het project is gericht op het bereiken van een situatie, die ook in de toekomst een blijvende waterkwaliteit borgt. Een afgestemd beheer en onderhoud van zowel oppervlaktewater als de directe omgeving is daarbij van belang en zal worden uitgewerkt in een beheer- en onderhoudsplan. Het beoogd effect van het project is:
De waterkwaliteit is sterk verbeterd met goede vooruitzichten op een blijvend goede waterkwaliteit. De waterbodem is stabiel en schoon. De instroom van nutrient-/fosfaatrijk oppervlaktewater is gereduceerd of gestopt. Goede condities voor (de ontwikkeling van) natuurvriendelijke oevers, door middel van een zo natuurlijk mogelijk flucturerend waterpeil (afgetopt regemodel met een stuw met een vast peil). De oever is ingericht op een natuurlijke wijze c.q. voorzien van nieuw beschermingsmateriaal. De visstand is aangepast aan de nieuw situatie. Het benodigde beheer en onderhoud is in een beheer- en onderhoudsplan vastgelegd.
-2-
Met het uitvoeren van deze maatregelen verwachten we het effect te bereiken dat de plassen gaan voldoen aan de zogenoemde kwaliteitseisen van de functie waternatuur (zoals voor de beide Melanen is vastgelegd in het Provinciaal Waterplan Noord-Brabant 2010-2015, van 20-11-2009), met helder water en geen overlast van blauwalgen. Argumenten 1.1. Het project is het vervolg op de afspraken die zijn gemaakt tussen Waterschap Brabantse Delta en de gemeente Bergen op Zoom zoals vastgelegd in het waterplan 2002 en Stedelijk Water 2009. De afspraken uit het Waterplan 2002 en Stedelijk Water 2009 zijn in 2006 als maatregelen opgenomen in een herstelplan, inclusief een verdeling van kosten. Die maatregelen bestonden uit baggeren en oeverinrichting. Inmiddels is door het vergroten van de kennis over blauwalgen en de betreffende watersystemen gebleken dat er meer maatregelen nodig zijn. De gemeente neemt haar verantwoordelijkheid door in gelijke mate als het waterschap bij te dragen aan de extra kosten. Ook is er extra provinciale subsidie beschikbaar gekomen in dezelfde orde van grootte. Het op orde zijn van de waterplas is een voorwaarde voor de overname van het onderhoud door het waterschap. 1.2. Met alleen de reeds uitgevoerde maatregelen wordt het doel van blauwalgbestrijding en de realisering van de functie “waternatuur” niet gehaald, maar we verwachten dat het doel wel wordt gehaald met deze aanvullende maatregelen. Met een aanvullende investering voor extra maatregelen (zoals het omleiden van fosfaatrijke waterstromen en extra fosfaat fixatie) wordt ook de reeds gedane investering (baggeren en oeverinrichting) effectief. 1.3. Overdadige blauwalgenbloei is een bedreiging voor de volksgezondheid. Teveel blauwalgen kan een gevaar vormen voor de gezondheid van mens en dier. 1.4. Voor uitvoering van maatregelen is door de provincie Noord Brabant subsidie venherstel en een subsidie synergiegelden beschikt. Een subsidie Venherstel voor beide vennen van respectievelijk € 408.442,00 (2012) en € 500.000,00 (2014) en een subsidie Synergiegelden voor het behalen van de KRW-doelstelling van € 337.000,00 zijn reeds beschikt. 1.5. Overdaad aan blauwalgen is vooral in stedelijk gebied visueel onaantrekkelijk. De Kleine en Groote Melanen en hun omgeving zijn recreatief aantrekkelijke plassen. Zij worden veelvuldig gebruikt door wandelaars en vissers. Kanttekeningen en risico’s 1.1. De toegekende subsidies zijn gekoppeld aan uitvoering vóór medio 2015, respectievelijk eind 2015. Een van de voorwaarden voor het krijgen van de provinciale subsidie van € 500.000,00 is dat het werk eind 2015 moet zijn uitgevoerd. De subsidie Synergiegelden moet zijn uitgegeven medio 2015. De realisatie van het werk is gepland voor de periode eind 2014 plus de eerste helft van 2015 en dat is een realistische planning. 1.2 Het eventueel niet doorgaan van het project geeft geen gevolg aan de uitgesproken intenties zoals die verwoord zijn in het waterplan Bergen op Zoom en de stedelijke wateropgave. Financiële dekking Het oorspronkelijke (reeds gevoteerde) IP bedrag van 2006 bedroeg € 3,03 mln. met een netto bijdrage van het waterschap van € 1,72 mln. Nu wordt het IP bedrag geraamd op € 4,50 mln. met een netto bijdrage van het waterschap van 2,20 mln. We vragen dus nu een verhoging van het IP bedrag met € 1,5 mln. Aan deze extra bijdrage dragen de volgende partijen bij: het waterschap: € 475.000, De gemeente: € 495.000, de provincie: € 500.000,- (in de vorm van een subsidie venherstel), Daarmee komen de bijdragen van het totale project per partij op: het waterschap: € 2.196.891, De gemeente: € 1.394.667, de provincie: € 908.442,- (subsidies) Totaal: € 4.500.000,Zie het onderstaand overzicht.
-3-
Oplevering Verwacht tijdstip oplevering
Investering
Totaal benodigd extra krediet ontwikkelingsinvestering Kapitaallast Watersysteembeheer eerste (volle) jaar (kapitaallast) extra krediet
Verwachting bij kredietaanvraag 31-12-2015
Raming bij kredietaanvraag Investering
Waarvan bijdrage derden
€ 1.470.000
€ 995.000
Raming bij kredietaanvraag € 81.800
De kapitaallasten worden verwerkt in de Begroting vanaf 2016. Bij het opstellen van de jaarlijkse begroting zal zodanig worden geprioriteerd op de investeringen dat de investeringsvolumes en kapitaallasten per taak binnen de kaders van de laatst vastgestelde kadernota blijven. Voorgesteld wordt het AB een aanvullend krediet te laten voteren ad € 1.470.000 (zie bijgevoegd investeringsbesluit). Het totale krediet komt daarmee op € 4,5 miljoen. Uitvoering De wijze van aanvullend baggeren en bezanden evenals de bescherming van de oeveraanpassing en oeverinrichting wordt bepaald in nauw overleg tussen gemeente Bergen op Zoom en Waterschap Brabantse Delta. Gewenste herinrichting van de openbare ruimte rondom de Groote Melanen zal nauwkeurig worden
-4-
afgestemd op de bagger- en oeverwerkzaamheden, zodat gezocht kan worden naar werk met werk situaties en de overlast voor de omgeving zoveel mogelijk wordt beperkt. Naast onderlinge afstemming tussen gemeente en waterschap, zal het complete herinrichtingsplan in overleg met bewoners en belanghebbende instanties worden gerealiseerd. Over de uitvoering van de baggerwerkzaamheden zal wel met de bewoners worden gecommuniceerd maar dit behoeft geen specifieke afstemming qua aard van werkzaamheden. Voor het baggeren is er reeds een bestek gemaakt. Vanwege voorwaarden in de subsidie Synergie dienen die maatregelen medio 2015 uitgevoerd te zijn. Verder dient rekening gehouden te worden met de flora en faunawet ten aanzien van de uitvoeringsperiode en de benodigde proceduretijd voor de projectplanprocedure. De planning is om in januari 2015 in de Groote Melanen met de baggerwerkzaamheden te starten. De inrichtingswerkzaamheden van Kleine en Groote Melanen zijn in de periode maart t/m mei 2015 gepland. Baggeren De belangrijkste maatregel om de waterkwaliteit te verbeteren is het terugdringen van de nutriëntenbelasting door de Groote Melanen te baggeren. In de Kleine Melanen is dit al gebeurd. Afkoppelen watergangen Op de Kleine en Groote Melanen lozen momenteel enkele watergangen fosfaatrijk (nutriëntrijk) oppervlaktewater wat de waterkwaliteit in negatieve zin beïnvloedt. Als waterkwaliteitsverbeteringsmaatregel zullen deze lozingen geheel of gedeeltelijk worden aangepakt door verlegging van deze watergangen als onderdeel van de (her)inrichting rondom de Kleine en Groote Melanen. Bezanding Om na het baggeren van het slib van de waterbodem mogelijke nalevering van nutriënten uit de bodem te voorkomen is bezanding op de veenbodem, al of niet met een toegevoegde fosfaatbinder, noodzakelijk. Doorzicht (helderheid water) Om het water snel helder te maken en waterplanten de kans te geven een evenwicht te vormen tegen blauwalgenbloei is voorzien in het uitvlokken van algen, zwevend stof en fosfaten in het water door het eenmalig toedienen van aluminium en phoslock. Natuurvriendelijke oevers Een belangrijke maatregel om de eutrofiering terug te dringen is het aanbrengen van natuurvriendelijke oevers rondom de Groote Melanen. Bij de Kleine Melanen is dit al gebeurd. Aanpassen visstand Om nalevering van fosfaat van de bodem te reduceren wordt de visstand aangepast naar een situatie die gewenst is voor de Groote Melanen: van bodemwoelende vis naar snoekachtigen. Dit is van belang omdat woelende vissen het water troebel maken wat de groei van waterplanten verhindert waardoor blauwalgen zich meer gaan ontwikkelen. Bij de kleine Melanen is dit al gebeurd. Natuurlijk peilverloop Een natuurlijk peilverloop zorgt door een dynamiek die bijdraagt aan de ontwikkeling van oever- en waterplanten (en daarmee de waterkwaliteit mede verbetert). Opstellen beheerplan Het op te stellen beheer- en onderhoudsplan zorgt voor instandhouding van het gerealiseerde projectresultaat van de vennen. Beheer en onderhoud De vijvers zijn in onderhoud van de gemeente. Na de te nemen maatregelen kan het onderhoud worden overgedragen aan het waterschap. De inrichting is in het project aangepast aan de eisen voor beheer en onderhoud van het waterschap. De beleidsnota "Waterlopen op orde" van het waterschap is de toets voor de overdracht.
-5-
Communicatie Belanghebbende partijen: Hengelsportverenigingen Evides Provincie IVN Omwonende bewoners Buurtpreventieteam Dorpsraad Imkervereniging Landschap van Allure (via Ward Vansteeland) Westbrabantse Waterlinie (via Henk de Groen) Vertegenwoordigers van deze belanghebbenden zullen met een in te stellen klankbordgroep bij het project worden betrokken, waarbij afspraken worden gemaakt over hun rol tijdens voorbereiding, realisatie en daarna planning en eventueel beheer. Regelmatig zal er aandacht zijn voor het project in plaatselijke bladen. Bij het werk komt een projectbord als communicatiemiddel, dit is tevens een van de subsidievoorwaarden van de provincie. Relatie met beleidsvelden - Winnend Samenwerken in Brabant Het project is geen samenwerking met een ander waterschap. De ervaringen met deze blauwalgenbestrijding zullen wel worden gedeeld met (de) andere (Brabantse) waterschappen. - Bijdrage aan doelen voor Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen Verbetering van de waterkwaliteit levert een positieve bijdrage aan de leefomgeving.
-6-
