dier
Deze kijkwijzer sluit aan bij het examenthema ‘Beest-achtig’.
Eindexamentour 2009 - 2010 TEHATEX | vmbo | niveau
Voor de docent | Een deel van de kunstwerken dat in deze kijkwijzer wordt besproken, bevindt zich in Wonderkamers. Het is mogelijk dat deze ook door een andere school bezocht worden wanneer u met uw klas in het museum bent. Neem om alles goed te laten verlopen van te voren contact op met de afdeling Educatie, tel.: 070 - 3381120. Voor de leerling | Deze eindexamentour leidt jou langs een aantal kunstwerken uit verschillende tijden en windstreken in het Gemeentemuseum Den Haag. Alle werken hebben iets bijzonders met dieren. Je vindt bij ieder werk een afbeelding, een aanduiding waar je het kunt vinden, een tekst en enkele opdrachten. De betekenis van begrippen met een * kun je achterin opzoeken in de begrippenlijst. Houd voldoende afstand van de kunstwerken! Op zaal mag je alleen met potlood schrijven. Een clipboard en een potlood kun je lenen bij de infobalie in de hal.
1 Fotomuseum, hal
Let op! Openingstijden 12.00 uur – 18.00 uur en in overleg De fotografe Helena van der Kraan werd in 1940 in Praag geboren als Helena Maazel. In 1968 vertrok ze naar Nederland en werd aangenomen door Ateliers ’63 in Amsterdam, een vermaarde postacademische* kunstopleiding. Hier ontmoette ze beeldhouwer en graficus Axel van der Kraan, haar huidige man. In de jaren ’80 werkten Helena en Axel van der Kraan samen aan uiteenlopende projecten, zoals installaties* en sculpturen.
protot ype, stilerin g
Voor de volksbuurt ‘Schilderswijk’ in Den Haag maakte het kunstenaarsechtpaar toen een fors paard van brons: het ‘paard van de schillenboer’. Veertig jaar geleden was zo’n paard in deze buurt nog in levenden lijve te zien. Eens in de week kwam de schillenboer met zijn paard voor de kar voor het groenteafval. Tegenwoordig zijn er ook nog paarden in de schilderswijk, alleen geen werkpaarden meer maar puur voor het plezier. Het echtpaar Van der Kraan maakte het paard als eerbetoon aan de inwoners van deze roemruchte Haagse volksbuurt. Het houten beeld dat je hier in het GEM ziet, diende als model voor het paard van brons.
Wat breng jij in verband met een werkpaard van vroeger? Kruis aan:
kunstenaar/uitvoerder titel datering materiaal techniek objectnummer
Axel en Helena van der Kraan werkpaard 1988 - 1989 abachi-hout, zwart gebeitst gebeeldhouwd 1001517
Bij ‘schillenpaard’ denk ik aan een magere bonk een bruisend temperament een kindvriendelijk paard een sterk dier een paard tussen 3 en 10 jaar anders, nl.
een robuust beest een prachtig ros een sober paardje een leergierige pony
een glanzende vacht een onvermoeibaar paard met onverstoorbaar karakter een beest niet ouder dan 3 jaar een paard ouder dan 10 jaar
Het paard van kunstenaarspaar Van der Kraan is een gestileerd* prototype. Dat betekent dat het een voorbeeld is van een ideaal werkpaard. Om deze reden zijn niet alle details van een echt paard weergegeven. Alleen belangrijke kenmerken zijn uitgewerkt.
Welke?
Het paard van de schillenboer, Hannemanplantsoen Den Haag
2
bron: foto ‘paard van de schillenboer’: www.flickr.com
3
2 standplaats voor het GEM, museum voor moderne kunst
en het Fotomuseum Den Haag
Ter ere van de opening van het GEM, museum voor moderne kunst, en het Fotomuseum in 2002, schonk de vereniging van vrienden van het Gemeentemuseum in Den Haag dit beeld: Big Fish Day. David Bade (1970, Curacao) volgde zijn opleiding tot kunstenaar aan de Ateliers in Amsterdam, een vermaarde postacademische* kunstopleiding. Hij maakt losse en direct opgezette tekeningen, meestal met kritische of ironische kanttekeningen. Vaak tekent/schrijft hij ook op zijn ruimtelijk werk. Zijn ruimtelijk werk is speels van karakter en gemaakt van de meest uiteenlopende materialen: afvalmaterialen, polyurethaan schuim (purschuim), klei, hout, karton, metaal en plastic. Vaak nodigt hij scholieren of andere geïnteresseerden uit om in het kader van een workshop mee te werken aan een beeld.
David Bade
David Bade schopt bewust tegen de traditie van beelden in de openbare ruimte. Kijk bijvoorbeeld naar zijn materiaalgebruik. Traditionele beelden in de openbare ruimte zijn vaak van brons en stralen bestendigheid uit. De materialen van Bade zijn kwetsbaar en lijken eigenlijk niet geschikt voor buiten.
Schrijf een elfje. Per lijn één woord (lidwoorden tellen niet mee).
wapen d (heden ier daags)
Ik zie En ook Ik Dat komt door Kortom, het lijkt mij
De ooievaar is het wapendier van Den Haag. Veel personen, stammen, staten, steden en families gebruiken een dier als symbool*. Wanneer dat dier op een wapen wordt afgebeeld, spreekt men van een wapendier. kunstenaar/uitvoerder titel materiaal techniek objectnummer
David Bade Big Fish Day (avant la lettre) mixed media installatie 1009626
David Bade heeft de ooievaar een plek gegeven in zijn kunstwerk. Hij past bij een museum voor moderne kunst, want deze ooievaar is beslist ook ‘modern’. Toch herken je duidelijk dat het een ooievaar is. Waaraan? Kruis aan. Aan: de vorm de kleur de standplaats details, bijvoorbeeld het materiaal de textuur (aard van het oppervlak) de houding anders, namelijk Tip! Kijk ook aan de achterkant van het beeld. Hier heeft David Bade een ooievaar getekend.
4
Ooievaar in het Vondelpark, Amsterdam
bron: foto ooievaar: www.oudzuid.amsterdam.nl
5
3
s tandplaats voor het GEM, museum voor moderne kunst en het Fotomuseum Den Haag
tuinpla
stiek
Een pad van cement, in een vijver te midden van waterlelies, heeft zijn eigen voetstuk meegebracht. Hij is groter dan de rest van zijn soort en knipoogt lodderig vanonder zijn dikke oogleden. Kunstenaar Gra Rueb (1885 Breda - 1972 Den Haag) maakte de pad als tuinplastiek. Het beeld was bedoeld om een tuin te verlevendigen Gra Rueb, 1957 en te versieren. Dat betekent dat de wisselwerking tussen het kunstwerk en de omgeving een belangrijke rol moest spelen. Cornelis Veth, illustrator en kunstcriticus, schreef in 1946 lovend: ‘Gra Rueb heeft een goede middenweg gekozen. Net echt zou de pad op bedrieglijke wijze het echte imiteren. Een abstract* beeld zou tussen levende dingen als water, planten en bloemen ontheemd overkomen’. De criticus was dus van mening dat de pad prima paste in de omgeving.
Wat vind jij? Leg uit.
Gra Rueb zelf was in haar tijd een moderne verschijning: een vrouwelijke kunstenaar die in haar eigen levensonderhoud voorziet, was niet gewoon. Ze maakte monumenten, beelden en medailles. Dit is nu meer dan 70 jaar geleden. Tegenwoordig zijn er heel wat vrouwelijke kunstenaars en ook de kunstwerken zijn veranderd. Er zijn andere materialen, kleuren en nieuwe opvattingen over kunst. Toch kunnen werken van vroeger hun aantrekkingskracht behouden.
Geef jouw mening – wat vind jij van deze pad?
kunstenaar/uitvoerder titel datering materiaal techniek objectnummer
6
Gra Rueb pad 1939 cement gebeeldhouwd 0330149 BEO-1939-0009 bronnen: Cornelis Veth, De beeldhouweres Gra Rueb, uitgever A.A.M. Stols, ’s-Gravenhage, 1946 foto Gra Rueb: www.grarueb.nl
7
4
Gemeentemuseum, glazen gang bij de ingang
De Haagse beeldhouwer ‘Jan’ Altorf (1876 - 1955, Den Haag) heeft zijn bekendheid vooral te danken aan zijn charmante dierfiguren in hout, steen en ivoor. Daarnaast maakte hij decoratief beeld- en snijwerk voor meubels en gebouwen. Voor het Haagse Gemeentemuseum ontwierp wapen van Den Haag Altorf een monumentale plastiek van de Haagse stedenmaagd voor boven de ingang. Deze werd in chamotte* uitgevoerd door de Delftse plateelbakkerij ‘De Porceleyne Fles’. In haar handen houdt de stedenmaagd het wapen van Den Haag met daarin het wapendier - de ooievaar.
wapendier
Sinds Nederland een koninkrijk is (vanaf 1814), behoort namelijk elke gemeente een wapen te hebben dat door de Hoge Raad van Adel is goedgekeurd. Zo ook de gemeente Den Haag. De ooievaar staat bekend als een gelukbrengende vogel. Vanouds komt hij in deze streek voor. Waarschijnlijk om die reden heeft Den Haag de gelukbrengende ooievaar, die hier nestelde, gekozen als symbool. Vanaf 1816 ligt het uiterlijk van het gemeentewapen officieel vast. De omschrijving ervan luidt: ‘In goud een stappende ooievaar van natuurlijke kleur, houdende in deszelfs bek een paling van sabel (zwart). Het schild gedekt met een antieke gravenkroon en gehouden door twee omziende leeuwen van goud’. Dieren in wapens lijken nooit net echt en zijn altijd gestileerd*. Waarom, denk je?
kunstenaar/uitvoerder titel datering materiaal techniek
8
Johan Coenraad (‘Jan’) Altorf, uitvoering ‘De Porceleyne Fles’, (Delft) Haagse stedenmaagd van chamotte 1935 Fayence, aardewerk gebeeldhouwd
bron: Haags Gemeentearchief: http://www.denhaag.nl
9
5
Hal, Gemeentemuseum
Let op! Tentoonstelling Glas(s), tot 1.11.2009 Jens Pfeifer (1963, Tenerife) is opgegroeid in een bosrijke omgeving in midden Duitsland. De relatie met de natuur, en vooral het dier, is een centraal gegeven in zijn werk. De spanning wanneer mens en dier elkaar onverwacht ontmoeten. Wanneer je als denkend en voelend wezen tegenover een ander wezen komt te staan. Een dier met een eigen ervaring van de werkelijkheid. Het moment van stille onbeweeglijkheid, dat alles zit verscholen in Pfeifers werk.
aagse hedend kunst
Hier in het museum sta jij nu oog in oog met zijn beeld. Hoe
voelt dat? Beschrijf.
Aan het oppervlak van zijn beeld heeft Jens Pfeifer veel aandacht besteed. De textuur* doet denken aan de zachte vacht van een echt konijn. Kunst hoeft niet altijd serieus te zijn. Of toch wel?
Hoe is dit beeld bedoeld, denk je?
kunstenaar/uitvoerder titel datering afmetingen materiaal techniek objectnummer
10
Jens Pfeifer Killer Bunny 2002 250 x 160 x 110 cm geflockt glas, draad, polyurethaan gebeeldhouwd collectie kunstenaar
bron: www.kunstbus.nl
11
6
Zaal 17, Behangseltapijtenkamer
Let op! In week 46 niet toegankelijk
toegep aste kunst, 17e ee uw
Welkom in de Stijlkamers van het Gemeentemuseum! Iedere kamer die je hier ziet, komt uit een oud huis van rijke mensen. Toen de huizen werden afgebroken, zijn de kamers in het museum ingebouwd. De gehele muur- en plafondbedekking, de schouw en de spiegels van deze kamer komen uit een herenhuis op de Keizersgracht (nr 143) in Amsterdam. Het geschilderde plafond suggereert een blik in de open hemel. Hierin zweven de Romeinse godinnen van de Wijsheid (Minerva) en de Rechtvaardigheid (Justitia). Vanwege de prachtige tapijten wordt deze zaal ook wel de ‘Behangseltapijtenkamer’ genoemd. De tapijten zijn rond 1680 door de Vlaming Alexander Baert gemaakt. Tapijtwever Baert had in die tijd ateliers in Amsterdam en in Gouda, waar je ook met de hand geweven tapijten kon bestellen. Je ziet een gefantaseerd boslandschap met doorkijkjes op gebouwen en waterlandschappen, veel planten en vogels. Dergelijke tapijten werden ook wel ‘groenwerken’ of ‘verdures’ genoemd. Omdat de kleuren van de wandbespanning door te veel licht snel achteruit zouden gaan, wordt deze kamer maar schaars verlicht. Bepaalde vogels waren bijzonder gewild op dit soort tapijten. Welke de merel de huismus de struisvogel
kunstenaar/uitvoerder titel datering afmetingen materiaal techniek objectnummer
de pauw de papegaai de pelikaan
de fazant de vink de albatros
zie je? Kruis aan. de kaketoe de sijs
Alexander Baert uit Oudenaarde vier wandtapijten ca. 1680 335 x 925 cm; 327 x 924 cm; 333 x 397 cm; 140 x 90 cm tapisserieweefsel (‘gobelin’) geweven OWE-1931-0001 Rijke mensen vonden exotische vogels blijkbaar een leuker onderwerp dan inheemse vogels. Bedenk twee redenen hiervoor. 1. 2.
12
13
7
Zaal 47, 1e verdieping
Let op! Tot en met 7 februari 2010 te zien
Net als zijn twee oudere broers voor hem, werd Willem Maris (1844 -1910) schilder. Zijn onderwerpen waren weidelandschappen met wilgen en sloten, koeien of kalveren in een weiland of aan een rivier. Over zijn studietijd zegt hij zelf: ‘Vanaf mijn vroegste jeugd heb ik buiten gewerkt, zelfs voor mijn twaalfde zat ik al voor en na schooltijd in de wei met koeien. […] Verder studeerde ik ’s zomers altijd buiten en in de winter in de stal.’ Je kunt je voorstellen dat Willem Maris veel moest oefenen voordat hij een koe zo goed kon weergeven. Zeker omdat zo’n beest niet stilstaat wanneer je hem tekent. Om deze reden maakten alle schilders in die tijd veel schetsen (tekeningen) van hun onderwerpen. Die konden ze dan benutten voor een schilderij.
landschap, Haagse school
Probeer dat zelf eens. Maak een schets van één van de koeien en teken er omheen een uitsnede van het landschap.
Willem Maris
kunstenaar/uitvoerder titel materiaal techniek objectnummer
Willem Maris Koeien in landschap olieverf op doek geschilderd 0330332387 SCH-1940-0008
Willem Maris wordt gerekend tot de schilders van de Haagse school. Tussen 1870 en 1900 gaven deze kunstenaars in Nederland de toon aan op het gebied van schilderkunst. Bijzondere aandacht besteedde Willem Maris hier aan het licht. De lucht is op enkele wolken na geheel helder. De zon heeft hierdoor vrij spel. Het licht weerkaatst op het water en streelt de ruggen van de koeien.
Is dit een realistische weergave van het Hollandse landschap, denk je? Leg uit.
14
15
8
Kabinet 42, 1e verdieping
Let op! Tot en met 7 februari 2010 te zien
kunstenaar/uitvoerder titel datering materiaal techniek objectnummer
symbol
Karel de Nerée tot Babberich Zwarte Zwanen 1901 krijt en verf op doek getekend 0322792
isme
Karel de Nerée tot Babberich (1880 – 1909) was een autodidact. Dat betekent dat hij zijn vaardigheden als tekenaar door mideel van zelfstudie heeft verkregen. Zijn werk is ontstaan in de nadagen van het symbolisme en de tijd van de Nieuwe kunst. Het symbolisme heeft als stroming in de beeldende kunst en literatuur maar vrij kort bestaan, ongeveer van 1890 – 1905. De kunstenaars geloofden dat kunst een middel kon zijn tot geestelijke verheffing. Alles had een betekenis. De zee/water bijvoorbeeld als ongrijpbare materie was een zinnebeeld voor de erkenning dat de wereld niet helemaal beheersbaar is. De vrouw bij De Nerée heeft twee mogelijke verschijningsvormen: als onschuldige jonge vrouw (femme fragile) of als de boosaardige vrouw die haar schoonheid gebruikt om mannen in het ongeluk te storten (femme fatale). De femme fragile is het zinnebeeld (symbool) van onaardse, geestelijke liefde. Bijvoorbeeld een bruid als zinnebeeld van vrouwelijke kuisheid en reinheid. Dit vrouwentype zag de kunstenaar terug in zijn toenmalige geliefde Claartje Rijnbende. Na het verbreken van hun relatie in 1901 verdween het femme fragile type uit De Nerée’s werk om plaats te maken voor de femme fatale. De femme fatale is vaak stijlvol, arrogant, sterk, intelligent en heeft een laag beeld van mannen.
Welk type vrouw heeft De Nerée volgens jou hier verbeeld? Kruis aan.
Gedicht Er was eens een kunstenaar die De Nerée tot Babberich heette en met intens geduld zeer fijne, al te fijne lijnen trok over een stuk papier. Dit teekenwerk is eenige malen tentoongesteld, er werd over geschreven. maar nimmer verwierf het groote bekendheid. Het is kunst van een uitzonderlijke figuur. En wie, die midden tusschen de paardebloemen zit, beschouwt niet gaarne een exotische orchidee?
de femme fragile de femme fatale de femme fragile samen met de femme fatale Ook de twee zwarte zwanen op de achtergrond zijn geen toeval. Er zijn meerdere betekenissen van zwanen bekend. Welke vind je passen bij deze tekening? zwaan algemeen eeuwige trouw liefde wijsheid elegantie harmonie kracht eenzaamheid goedertierenheid zwanen als symbool voor de overgang (van de levenden naar het dodenrijk) zwarte zwaan zinnebeeld van de doden (witte zwaan als zinnebeeld van de levenden) negatieve vrouwelijke energie ontheemdheid
Jan Engelman (dichter), in 1935
16
bronnen: Gemeentemuseum Arnhem, 75 tekeningen van Christoph Karel Henri de Nerée tot Babberich, uitgeverij Art Unlimited BV, 1986 Else Derksen, Karel de Nerée tot Babberich (1880 – 1909), Doctoraalscriptie Nieuwere Tijden, 1985 17
9
Zaal 22, Dijsselhofkamer, 1e verdieping Natuur, landschap en dieren versieren kamers al eeuwenlang. Blijkbaar hebben mensen de bescherming van een vertrek nodig, maar willen tegelijkertijd verbonden blijven met de natuur. In woonruimten uit de zeventiende en achtiende eeuw suggereren met luchten en wolken beschilderde plafonds de onbegrensdheid van de ruimte. En tegelijk wijzen wanden met boslandschappen en dieren op verbondenheid met de natuur. Een voorbeeld hiervan is ook de Behangseltapijtenkamer in de Stijlkamers van het Gemeentemuseum.
Nieuwe
Gerrit Dijsselhof (1866-1924) was een all-round kunstenaar met zijn werk als schilder, batikker, glasschilder, boekbandontwerper, ontwerper van meubels, textiel en behang. Hij werd één van de pioniers van de Nieuwe Kunst*, de Nederlandse variant van de Art Nouveau. Kenmerkend voor deze stroming is een voorkeur voor ornamentiek*, vooral bloem- en vogelmotieven. Met zijn aquarellen van vissen oogstte Gerrit Dijsselhof in 1891 meteen succes. Hij kreeg opdrachten om dit soort voorstellingen toe te passen in woonhuisinterieurs*. Maar papier bleek geen goede ondergrond voor wanddecoraties. Hij begon te experimenteren met stof die hij ging batikken. De techniek van het batikken kwam rond 1890 vanuit Java en was toen splinternieuw in Nederland.
Kunst
In de jaren 1895 – 1903 ontwierp Dijsselhof deze kamer voor het woonhuis van de Amsterdamse dr. W. van Hoorn. Iedereen was dol op de gebatikte wandbespanning met gestileerde* pauwen, flamingo’s en pelikanen. Kijk ook hoe kunstzinnig de scharnieren van de deuren zijn opgenomen in de versiering.
Teken een detail dat je aanspreekt.
kunstenaar/uitvoerder titel datering materiaal techniek objectnummer
18
G.W,Dijsselhof / E.J. van Wisselingh & Co Kamer voor dr. W. van Hoorn 1895 - 1900 diverse materialen n.v.t. 1000395
19
10
Wonderkamers, souterrain, de Opstelling
Herman Lamers (1954, Bussum) maakt installaties* in reactie op de plaatsen die hem voor zijn werk ter beschikking staan. Een installatie* voor in een oud industriegebouw bijvoorbeeld. Welke verhouding heeft het beeld met de omgeving en welke invloed heeft de omgeving op de waarneming van het beeld? Dit is het aspect van de kunst dat hem het meest interesseert. Sinds 1996 maakt hij ook autonome beelden. Dat zijn beelden die op zichzelf staan en ook verhuisd kunnen worden. Zoals deze hond. Toch heeft deze hond een kleedje en neemt hij zijn eigen omgeving mee wanneer hij op een andere plek tentoongesteld wordt. Het kleed maakt dus deel uit van het beeld.
aagse hedend kunst
Waarom is het belangrijk, denk je?
Lamers hecht niet aan ambachtelijk perfectionistische afwerking. Vaak hebben zijn beelden iets ruws en oorspronkelijks. Zoals hij zelf zegt: ‘Ik doe geen stap meer dan nodig is, […]‘.
Waar heeft Lamers aandacht aan besteed? Kruis aan. de vorm/houding van de hond de maatvoering de kleur anders,namelijk
kunstenaar/uitvoerder titel datering materiaal techniek objectnummer
20
het materiaal het oppervlak (de textuur) details
Herman Lamers Prince, where are thou waiting for 2002 Polyester, kunststof, plastic gebeeldhouwd 1000196
bron: Herman Lamers/Elbrig de Groot/Dees Linders, HL, uitgever Museum Boymans van Beuningen
21
11
Wonderkamers, souterrain, kabinet 2
Let op! Misschien heeft een andere school al een bezoek aan Wonderkamers geboekt. Om alles goed te laten verlopen, neem contact op met de Afdeling Educatie, Marjan Pols: 070 3381 120
toegepaste kunst
Om zijn hals draagt hij een in de wind wapperende band. Zijn kop wordt gekroond door een kuif. In zijn snavel klemt hij een slinger. Het is net alsof deze vogel juist zijn pootjes uitstrekt om te landen. De vogel op deze kom is met veel aandacht geschilderd. Wie goed kijkt, ziet dat hij helemaal is opgebouwd uit schrift. Zelfs zijn kuif en poten bestaan uit letters. Allemaal hele oude Arabische lettertekens. Eigenlijk zijn afbeeldingen van levende wezens niet toegestaan in de islam. Maar deze vogel mag wél.
Waarom? Druk op de knop naast de kom en luister naar het verhaal. Leg dan uit.
Ook de pottenbakker van de kan wist dat hij in de problemen zou komen wanneer zijn kan net een dier zou zijn. Slim bedacht door de pottenbakker, een kan in de vorm van een dier, maar dan van meerdere dieren. Beluister het verhaal dat hoort bij de kan. Hier kom je te weten waarom afbeeldingen van dieren verboden zijn in de Islam. Schrijf op.
titel datering materiaal techniek objectnummer
22
Kom met vogeldecor, Oost-Iran 10e eeuw aardewerk met slibbeschildering onder de glazuur geboetseerd 0405042
23
12
Wonderkamers, souterrain, de Opstelling, dier
Dit muziekinstrument in de vorm van een vogel is eigenlijk net zo gemaakt als een gewone gitaar of een viool. Maar door de vorm van een pauw zou je eerder denken dat het een beeldje is en niet een muziekinstrument. Het komt uit India en werd bespeeld in een ensemble met andere snaarinstrumenten, kleine trommen en bekkentjes. Op de kop van de pauw moet een uit hout gesneden kroontje hebben gezeten maar dat is verdwenen.
muziek n ente instrum
De luit is wel tweehonderd jaar oud. Deze werd waarschijnlijk in een intieme omgeving bespeeld waarbij danseressen dansten. Je ziet soms wel eens afbeeldingen van zulke situaties. Je moet je voorstellen dat een vorst uitruste van een drukke dag en zijn vrienden bij elkaar haalde om op een rustige plek van zijn paleis te genieten van de muziek. Waarbij er jonge vrouwen voor hem dansten, waar de mooiste vogels in de bomen zaten en de heerlijkste vruchten en drank te genieten waren. Een gitaar, luit en een viool hebben een paar belangrijke dingen met elkaar gemeen: ze hebben een klankkast, een steel en snaren. De snaren zijn gespannen over de steel en de klankkast: door de verlenging van de steel kun je de snaren van hoge tonen naar lage tonen laten klinken. Door de klankkast worden de klanken van de snaren versterkt zodat je ze goed kunt horen. Er zijn nog meer muziekinstrumenten in de vorm van dieren te zien. Kies een voorbeeld dat je aanspreekt en schrijf de gegevens op. Informatie kun je bij de touchscreens opzoeken. naam instrument land van herkomst datering afmetingen materiaal
titel datering materiaal objectnummer
24
luit, getokkeld (in de locale taal sauktika vina), India (Noord) 19e eeuw hout 0845172
25
13
Wonderkamers, souterrain, de Opstelling, dier express i
onisme
Heinrich Campendonk (1989 Krefeld – 1957 Amsterdam) was een Duitse schilder, glas- in lood ontwerper en graficus. Met zijn zoektocht naar een eenvoudig, met de natuur verbonden leven bleef Heinrich Campendonk zijn hele leven verbonden aan de kunstenaarsgroep `Der Blaue Reiter´. Deze kunstenaarsgroep wordt gerekend tot het expressionisme, een stroming in de kunst en de literatuur aan het begin van de 20e eeuw. De expressionisten vonden het niet belangrijk de werkelijkheid zo goed mogelijk weer te geven. Ze gebruikten kleuren en vormen om hun gevoelens uit te drukken. De schilderijen van Campendonk bijvoorbeeld tonen vaak droefheid over de onbereikbaarheid van het leven in eenheid met de natuur. In het midden van een landschap staat een geel dier. Opvallend dat het hele schilderij gemaakt is van (geometrische) strakke vormen en patronen. Toch is er geen twijfel aan dat het dier in het midden van een landschap staat.
Waaraan kun je dat goed herkennen?
Welke sfeer straalt dit schilderij uit? Leg uit hoe dat komt.
kunstenaar/uitvoerder beschrijving datering afmetingen materiaal techniek objectnummer
26
Heinrich Campendonk Het gele dier 1914 102,8 x 92,6 x 3,6 cm olieverf op doek geschilderd 0333092 SCH 19540009
© Gemeentemuseum Den Haag Afdeling Educatie September 2009 Tekst: Andrea Freckmann Vormgeving: Foto & Vorm
De afdeling Educatie van het Gemeentemuseum Den Haag staat niet in voor de juistheid van de inhoud van de voor deze kijkwijzer als bron gebruikte websites en publicaties.
27
Begrippenlijst Abstract Zonder herkenbare voorstelling Anatomie Leer van de vorm en inwendige bouw van organismen; ontleedkunde Compositie Ordening van delen tot een geheel Chamotte Chamotte is een gebakken product van klei Installatie Kunstwerk van (bestaande) voorwerpen, soms kun je tussen de voorwerpen doorlopen Sinds de jaren ’60 gebruikte kunstvorm Interieur Binnenkant (van een huis) Metafoor Beeldspraak die berust op vergelijking: ‘het schip van de woestijn’ is een metafoor voor ‘kameel’ Nieuwe Kunst De Nederlandse variant van de Art Nouveau. Art nouveau blijft over het algemeen voorbehouden aan België en Frankrijk, terwijl Jugendstil wordt gekoppeld aan Oostenrijk en Duitsland Ornamentiek Motieven van bloemen of dieren die herhaald worden Postacademische opleiding Vervolgopleiding nadat je op de (kunst)academie bent afgestudeerd Stileren Een vorm zo vereenvoudigen dat alleen de belangrijkste kenmerken overblijven Symbool Voorwerp, dier, plant enz. met een bepaalde betekenis, bijvoorbeeld een hart als symbool voor liefde Textuur Zichtbare en voelbare aard van het oppervlak van een bepaald materiaal
